ORIGINS MAGAZINE by Ani Sedrakyan

1st issue, 2018

Terroir Driven Winemaking

www.wineworks.am 2

Editor’s Note Vahe Keushguerian Aimee Keushguerian

Վահե Քեուշգուերյան Էյմի Քեուշգուերյան

As harvest 2018 comes to a close, winemakers take respite from the busy months of autumn and reflect on vintages to come. The past decade has transformed Armenian wine. The industry is now a combination of ancient tradition and new, fast growing enterprises with a flourishing restaurant scene to match. Past achievements notwithstanding, in many ways we are in the Origins of our wine heritage. It is our duty now to become storytellers of our history, food, and terroir. We have embarked on a journey that involves exploring different regions in Armenia on a hunt for rare and lost varieties such as Chilar, Koghbeni, Jrjruk and Lalvari in order to continue discovery and experimentation. We have met dedicated grape growers without whom our industry would lack foundation and history. So we raise a glass to those indefatigable souls who have kept the torch raised high so that a new generation of growers and winemakers pave the way for the future of our millennial traditions. Welcome to Origins Magazine.

Ավարտին է մոտենում 2018-ի բերքահավաքը. գինեգործները կարող են շունչ քաշել աշնանային ամիսների ճգնաջան աշխատանքից հետո և մտորել գալիք տարվա բերքի մասին։ Անցյալ տասնամյակը շրջադարձային էր. այն կերպարանափոխեց հայկական գինին։ Հայաստանի գինեգործության ոլորտն այժմ զուգակցում է հնագույն ավանդույթները` նոր, արագ զարգացող ձեռնարկությունների հետ, իսկ գինին ներկայացվում է հավասարապես զարգացող ռեստորանային միջավայրում։ Անկախ անցյալի նվաճումներից` շատ առումներով մենք մեր գինու ժառանգության ակունքներում ենք։ Եվ մեր պարտքն ենք համարում՝ պատմագրել մեր ճանապարհը, պատմությունը, խոհանոցն ու տերուարը։ Այս ճամփորդությունն սկսեցինք` հետազոտելով Հայաստանի տարբեր շրջանները. մեր հայտնաբերումներն ու փորձարկումները շարունակելու համար անհրաժեշտ էր գտնել խաղողի հազվադեպ

հանդիպող, գրեթե վերացած սորտեր, ինչպիսիք են՝ Ճիլարը, Կողբենին, Ջրջրուկն ու Լալվարին։ Հանդիպեցինք այնպիսի նվիրյալ խաղողագործների, առանց որոնց մեր ոլորտը չէր ունենա ո՛չ հիմք, ո՛չ պատմություն։ Եվ այսօր բաժակ ենք բարձրացնում այս անկոտրում ոգիների պատվին, ովքեր անշեջ կրակի պես վառ են պահել իրենց արհեստը՝ հնարավորություն ընձեռելով երիտասարդ սերնդի խաղողագործներին և գինեգործներին հարթել մեր հազարամյա ավանդույթների ապագայի ճանապարհը։ «Օրիջինս» (անգլերենից թարգմանաբար՝ ակունքներ) ամսագիրը ողջունում է ձեզ։

Contents Discovering Tavush . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Paving the way for Armenian wines in Canada . . . . . . . . 30

Բացահայտելով Տավուշի մարզը

Հայկական գինիների կանադահայ գործակալը

Areni by Riedel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Mayrig in Yerevan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Մի գավաթի պատմություն. հայտնի «Ռիդլը» բաժակ է պատրաստել «Արենիի» համար

«Մայրիկը» Երեւանում

Momik WineCube: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Արցախում հինգերորդ անգամ նշվեց գինու փառատոնը

Մոմիկ ՎայնՔյուբ. Հայաստանի գինու տուրիզմի նոր դեմքը

Schuler in Vayots Dzor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Wine Portfolio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

Spotlight Tamara Hussian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

The Archives Label . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

Artsakh Wine Festival 5th year . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Շուլերը Վայոց Ձորում

Ուշադրության կենտրոնում. Հուսյան

Գինիների պորտֆոլիո

«Արխիվներ» պիտակը

Editors Vahe Keushguerian Aimee Keushguerian

Խմբագիրներ Վահե Քեուշգուերյան Էյմի Քեուշգուերյան

Contributing writers Gevorg Mnatsakanyan Marine Martirosyan Gohar Abrahamyan

Հոդվածների հեղինակներ Գեւորգ Մնացականյան Մարինե Մարտիրոսյան Գոհար Աբրահամյան

Translators Christine Bessalian Lilia Khachatryan Nairi Grace Bardakjian

Թարգմանիչներ Քրիստինե Բեսալյան Լիլիա Խաչատրյան Նաիրի Գրեյս Բարդակջյան

Photographers Tigran Hayrapetyan Suren Manvelyan David Galstyan

Լուսանկարիչներ Տիգրան Հայրապետյան Սուրեն Մանվելյան Դավիթ Գալստյան

Design David Hakobyan

Դիզայներ Դավիթ Հակոբյան

Marketing and PR Manager Ani Sedrakyan

Մարքեթինգի եւ PR ղեկավար Անի Սեդրակյան

Printing House Nushikyan Print

Տպարան Նուշիկյան պրինտ

Cover photo Areni 1 Cave by Tigran Hayrapetyan Շապիկ Արենի քարանձավի լուսանկար Լուսանկարիչ՝ Տիգրան Հայրապետյան

Discovering Tavush By Gohar Abrahamyan Translated by Lilia Khachatryan Photos by Suren Manvelyan

Բացահայտելով Տավուշի մարզը Հեղինակ՝ Գոհար Աբրահամյան Լուսանկարիչ՝ Սուրեն Մանվելյան

ows of vineyards stretch along the fraught border between Armenia and Azerbaijan, and now and then they even take a bullet. For the community of Berdavan (Tavush province), 200 kilometers from Yerevan, many inhabitants make their living exclusively off of these vineyards. Despite the unstable border and deadly crossfire, the vineyards are cultivated with care and what they yield is used to make quality wine. The village’s older inhabitants relate that during the USSR the total harvest per year was thousands of tons. By 1991, with the privatization of the vineyards in the newly independent Armenia, 161 hectares of vineyards in Berdavan were privatized. Only 40 hectares of these vineyards remain today. During the Soviet Union in Armenia, and especially between 1940 and 1985, the winemaking industry grew by nine fold. By the 1980s, Armenia produced on average 210,000 tons of grapes per year, out of which 150 million liters of wine were produced. Grapes grown in Tavush province claim a significant part of these numbers. Tavush province is the second largest center of Armenian winemaking, second only to the province of Vayots Dzor. The province possessed around 10 wineries during the USSR.

Despite the unstable border and deadly crossfire, the vineyards are cultivated with care and what they yield is used to make quality wine.

Of the 3,516 inhabitants of Berdavan, around 80 families work in viticulture. 61-year old Vardan Zurabyan’s vineyard, which he obtained by lottery during privatization, stands a slim 750 meters from a direct line of fire—closer than his house, he jokes. “In 2016, we harvested under fire. Sometimes we harvested by night or early in the morning. I was only able to drive 4 tons of grapes out using my Zhiguli (a Soviet-era car). I was afraid to use a bigger car because the vineyard was under watch and in the enemy’s crosshairs. Thank God nothing happened. To Hell with the grapes! Are they more important than a

աղողի անծայր այգիները ձգվում են հայադրբեջանական ջղաձիգ սահմանի երկայնքով ու մերթընդմերթ իրենց վրա վերցնում հակառակորդ երկրից արձակվող փամփուշտները։ Մայրաքաղաք Երևանից մոտ 200 կմ հեռավորության վրա գտնվող Բերդավան համայնքի (Տավուշի մարզ) այս այգիները բնակիչներից շատերի ապրուստի միակ միջոցն են։ Ու չնայած անհանգիստ սահմանին ու մահաբեր կրակոցներին, դրանք խնամքով մշակվում են, իսկ ստացված բերքն էլ օգտագործվում է լավագույն գինիների պատրաստման համար։ Գյուղի տարեցները հիշում են, որ Խորհրդային Միության տարիներին գյուղից տարեկան ստացվում էր հազարավոր տոննաներով խաղող, իսկ 1991 թվականին, արդեն անկախ Հայաստանում այգիների սեփականաշնորհման ժամանակ գյուղում սեփականաշնորհվել է 161 հա խաղողի այգի։ Սակայն այսօր այդ այգիներից մնացել է միայն 40 հա։ Խորհրդային Միության տարիներին, մասնավորապես՝ 19401985 թվականներին, Հայաստանում գինու արտադրությունն աճել է ինն անգամ: Արդեն 1980-ին երկիրն արտադրել է միջինը 210 հազար տոննա խաղող, որից տարեկան մոտ 150 միլիոն լիտր գինի է ստացվել: Այս թվերում իրենց ուրույն տեղն են զբաղեցնում Տավուշի մարզից մթերվող խաղողը։ Տավուշը Վայոց ձորի մարզից հետո խաղողագործությամբ զբաղվող երկրորդ կենտրոնն է Հայաստանում։ Խորհրդային Միության տարիներին մարզում եղել են մեկ տասնյակի հասնող գինու գործարաններ։ 3516 բնակիչ ունեցող Բերդավանում խաղողագործությամբ այսօր զբաղվում է մոտ 80 ընտանիք։ Բերդավանցի 61-ամյա Վարդան Զուրաբյանին սեփականաշնորհման ժամանակ վիճակահանությամբ

Although there is interest in these local varieties of grapes, building a winery here and creating work is a risky venture.

human life? In 2015, the neighboring vineyard’s car came under fire as they loaded boxes into it. They haven’t worked that vineyard since.” Many abandon their vineyards because of the shooting. The businessmen are also afraid. Although there is interest in these local varieties of grapes, building a winery here and creating work is a risky venture. Nonetheless, an enterprising group eventually explored Tavush province, studying grape varieties in Noyemberyan. They found that the varieties were rare but important for high quality wine. “WineWorks, which produces high quality wines and supports winemaking projects, sent winemaker Arman Manukyan to study our local varieties. They took special interest in the Jrjruk, Lalvari, and Banants varietals, and suggested we harvest and process them,” Vardan Zurabyan relates. According to Zurabyan, the village farmers are very excited. They hope

բաժին ընկած այգին ադրբեջանական կրակակետից ուղիղ գծով 750 մ-ով է բաժանվում։ Կատակելով ասում է՝ նրանք ավելի մոտ են, քան տունս։ «2016-ին կրակոցի տակ հավաքեցինք բերքը։ Եղավ, որ գիշերն էինք գնում, կամ վաղ առավոտյան։ Միայն 4 տոննա խաղողը ժիգուլի մեքենայով եմ դուրս բերել այգուց, վախեցել եմ մեծ մեքենա տանել, քանի որ այգին դիտարկվում է ու թշնամու թիրախում է։ Աստված ոչ անի մի բան պատահեր, թքած էդ խաղողի վրա, մարդկային կյանքից հո կարևոր չի՞։ 2015-ին իմ կողքի այգում ժիգուլի մեքենայում արկղերը բարձելիս մեքենայի վրա են կրակել։ Այդ այգին այդ օրվանից էլ չմշակեցին», - արձանագրում է Զուրաբյանը։ Շատերն են կրակոցների պատճառով հրաժարվել այգիներից։ Գործարարներին նույնպես վախեցնում են կրակոցները,

Discovering Tavush

interest in local grapes will grow and help the region recover the glory of its past in viticulture. 61-year old Sandro Yergenyan recalls how the older inhabitants of the village were proud of the local grapes. “When we were kids, the adults would say there are no grapes like ours. I have only recently come to understand what they meant. The grapes in this region are truly good and I’m happy there is interest in the varieties. The vineyards are only 600 meters from the border, but it doesn’t stop the farmers from working with love and obtaining the attended yield.” “I was born and raised in this village, so, naturally, I work in agriculture. Clearly I wouldn’t go into the sciences,” Yergenyan says laughing. “Do you know what a pleasure it is to work year-round and earn the yield you’d anticipated? And not one vine goes to waste? This is our life.” 48-year old inhabitant of Arjis, Manvel Nersisyan’s vineyard is in high demand from companies that produce quality wine. “During privatization I got 4,500 square meters of vineyards. I was lucky to get Lalvari vineyards,” Nersisyan says smiling. “There were other grape varieties, but as a specialist, aware of the characteristics and advantages of Lalvari, I made a serious effort and turned the whole vineyard to Lalvari.” Arjis is in a luckier position regarding the unstable border. Unfortunately this wasn’t a good year and fungal diseases spread. “Economically, peach orchards are more lucrative, but I love grapes and cultivate them with all my heart. I was the only person who worked the vineyard this year. When my work paid off it was even more inspiring. They came and had a look, evaluated what was here. The most important part is that we trust each other. And

ու չնայած տեղական սորտերի նկատմամբ հետաքրքրությանը, այս կողմերում գործարան հիմնելն ու նոր աշխատատեղերի ստեղծմանը խթանելն արկածախնդրություն է համարվում։ Սակայն, այնուամենայնիվ, տարիներ առաջ արկածախնդիրների մի փոքր խումբ որոշեց բացահայտել Տավուշի մարզն ու եկան Նոյեմբերյան՝ տեղական սորտերն ուսումնասիրելու։ Պարզվեց այդ սորտերը բավական քիչ հանդիպող, սակայն շատ կարևոր հումք են բարձրորակ գինիների պատրաստման համար։ «Բարձրորակ գինիների արտադրությամբ ու գինեգործական նախագծերի աջակցությամբ զբաղվող «Վայն Վորքս» ընկերության գինեգործ Արման Մանուկյանը եկավ ուսումնասիրելու մեր տեղական սորտերը։ Հատկապես հետաքրքրություն առաջացրին տեղական Ջրջրուկ, Լալվարի, Բանանց սորտերը։ Ցանկություն հայտնեցին, որ հավաքենք ու մթերենք», - ասում է Վարդան Զուրաբյանը։ Ըստ Զուրաբյանի՝ գյուղացիների ոգևորությունը մեծ է. հույս ունեն, որ առաջիկայում տեղական սորտերի նկատմամբ հետաքրքրությունն էլ ավելի կմեծանա ու կխթանի տարածաշրջանում խաղողագործության երբեմնի փառքի վերականգնմանը։ 61-ամյա Սանդրո Երգենյանը հիշում է, որ գյուղի տարեցները միշտ հպարտանում էին տեղական սորտերով. «Երեխա էինք, մեծերն ասում էին, թե մեր մոտի խաղողի պես խաղող չկա, վերջերս նոր սկսել եմ հասկանալ նրանց խոսքերը։ Իսկապես լավն է այս կողմի խաղողը և ուրախ եմ, որ կա հետաքրքրություն այստեղի սորտերի նկատմամբ», - ասում է Երգենյանը։ Նրա խաղողի դաշտերը սահմանից բաժանվում են ընդամենը 600 մ-ով, սակյան սա

The vineyards are only 600 meters from the border, but it doesn’t stop the farmers from working with love and obtaining the attended yield.

I received payment at a higher-thanmarket price right after the grapes were weighed. It doesn’t usually happen like that,” Nersisyan says. Grapes used for the production of Seraphim sparkling wine are bought from the Berdavan and Arjis communities. Seraphim project director Vazrik Sekoyan recounts their decision to produce sparkling wine. “It sells to younger clients, is lighter, and can be consumed on any occasion, as opposed to sparkling wines produced by the méthode classique.”

The climate here, the geographic location, the soil, the people and the traditions all have a unique role in the formation and development of viticulture.

“In general, bubbles make for a good mood; they make for nice atmosphere. The culture of drinking sparkling wine is new in Armenia and the market isn’t saturated yet. Seraphim has a single vision: to become synonymous with the enjoyment and celebration of the best occasions, in the language of wine connoisseurs. Sekoyan guarantees that Tavush province has what it takes to become the center of Armenian white and sparkling wine. “Our research saw great potential in Tavush province as a supplier of white grapes. We wish to not only make high quality wine for appreciation by connoisseurs, but to help develop the province’s agriculture,” Sekoyan asserts. WineWorks project coordinator Arpine Manukyan describes Tavush province as quite different from the other winemaking regions of Armenia. “The climate here, the geographic location, the soil, the people and the traditions all have a unique role in the formation and development of viticulture. The precipitation level per year is higher than that of other winemaking regions in Armenia, so there is less need for irrigation. The winters are milder, so we don’t have to cover the vines. The soil here is mainly chernozem (black-colored),

էլ չի խանգարում գյուղացուն սիրով մշակել այգին ու ստանալ սպասված բերքը։ «Ծնվել, մեծացել եմ գյուղում, բա պիտի գյուղատնտեսությամբ զբաղվեմ, հո գիտությամբ չեմ զբաղվի, - ասում է Երգենյանն ու ծիծաղում, - գիտեք ինչ մեծ վայելք է, երբ ամբողջ տարին աշխատում ես ու հասնում քո ցանկացած բերքին, երբ ամբողջ դաշտի մեջ մի փչացած, չխնամված վազ չի լինում։ Դրանով ենք ապրում»։ Արճիս գյուղի բնակիչ 48-ամյա Մանվել Ներսիսյանի այգու խաղողը նույնպես մեծ պահանջարկ ունի բարձրորակ գինիների արտադրությամբ զբաղվող ընկերությունների համար։ «Սեփականաշնորհմամբ բաժին է հասել 4500 մ խաղողի այգի։ Փաստորեն բախտս բերել է, որ Լալվարի սորտի այգի ունեցա, - ժպտալով ասում է Ներսիսյանը, այլ սորտեր ևս կան, սակայն որպես մասնագետ՝ իմանալով Լալվարի սորտի առանձնահատկություններն ու առավելությունները, ես լրջորեն զբաղվեցի ու ամբողջ այգին Լալվարի սորտի դարձրի»։ Արճիսի դիրքն առավել բարենպաստ է. հեռու են անհանգիստ սահմանից։ Սակայն տարին այնքան էլ նպաստավոր չի եղել, ու սնկային հիվանդություններ են եղել։ «Տնտեսապես դեղձի այգին ավելի արդյունավետ է, քան խաղողինը, բայց ես շատ եմ սիրում խաղողն ու շատ սիրով եմ մշակում։ Այս տարի բացի ինձնից որևէ մեկն այդ այգին չի մտել։ Ու երբ աշխատանքս արժանվույն գնահատվեց, ավելի շատ ոգևորվեցի։ Շատ նորմալ եկան, նայեցին, գնահատեցին եղածը, ամենակարևորը վստահություն կա, իսկ վճարումն էլ կատարվել է հենց կշեռքի վրա, շուկայականից բարձր գնով, սովորաբար նման բան չի լինում», - ասում է Ներսիսյանը։

Discovering Tavush

or clay. Some of Armenia’s lowest altitude vineyards are here. During the Soviet Union, vineyards in the Tavush province were infested with phylloxera, so they were grafted onto American rootstocks. Now they are immune. “We have a couple of projects related to Tavush. They are made of Lalvari, Kaputkeni and Koghbeni grape varieties from Debedavan. These projects are new, they’ll soon be on the market, and we know they’ll be appreciated,” says Manukyan. Zara Mazmanyan, Tus project manager, is sure their project will lead to job creation and the old winemaking culture will be renewed. “The grapes will all be sourced from the Tavush province. The project name is itself connected to the region. Tus is the old Armenian name of the Tavush province. We’re trying to connect the

Բերդավան և Արճիս համայնքներից մթերում են «Սերաֆիմ» խաղուն գինու պատրաստման համար օգտագործվող խաղողները։ «Սերաֆիմ» նախագծի ղեկավար Վազրիկ Սեկոյանն ասում է, որ խաղուն գինու արտադրությամբ են որոշել զբաղվել, քանի որ այն առավել երիտասարդական է, ի տարբերություն դասական եղանակով ստացվող շամպայնի՝ ավելի թեթև է և կարելի է խմել ցանկացած առիթի «Առհասարակ, պղպջակները բարձրացնում են մարդու տրամադրությունը և ստեղծում հաճելի մթնոլորտ: Հայաստանում նոր է զարգանում փրփրուն գինու մշակույթը, և շուկան դեռ հագեցած չէ նմանատիպ գինիներով։ «Սերաֆիմ» գինու տեսլականը միակն է՝ դառնալ լավագույն առիթները նշելու ու վայելելու հոմանիշը լավ գինին գնահատողների բառարանում», -

Tavush province has what it takes to become the center of Armenian white and sparkling wine.

wine to the Tavush region through this beautiful old Armenian name. We are very proud that the collaboration has produced high quality wine, and we are trying to renew winemaking in the Tavush province, as Northern Armenia has very few interesting wines. We are sure the project will be successful.” “We want to make a wine with a long and stable history, one that’s not limited to the Armenian market,” Mazmanyan adds. With such potential for viticulture, inhabitants of the Tavush province are hopeful that production of high quality wines will raise interest in the region, expand vineyards, and cover Tavush’s fields in vines again.

ասում է Սեկոյանը՝ վստահեցնելով, որ Տավուշի մարզն ունի բոլոր նախադրյալները դառնալու հայկական սպիտակ և փրփրուն գինիների արտադրության կենտրոն: «Մեր հետազոտությունների ժամանակ նկատեցինք բավականին մեծ ներուժ Տավուշի մարզի՝ որպես սպիտակ խաղողի մատակարար, ուստի լիահույս ենք որ ոչ միայն բարձրորակ գինի և վայելք կպարգևենք գինու սիրահարներին, այլ նաև կնպաստենք մարզի գյուղատնտեսության զարգացմանը», - ասում է Սեկոյանը։ «ՎայնՎորքս» կազմակերպության ծրագրերի համակարգող Արփինե Մանուկյանն ասում է, որ Տավուշի մարզը բավական տարբեր է Հայաստանի խաղողագործական մյուս շրջաններից։ Այստեղ կլիման, աշխարհագրական դիրքը, հողը, մարդիկ, սովորույթներն իրենց ուրույն դերն ունեն խաղողագործության ձևավորման և զարգացման մեջ։ Տավուշում տեղումների տարեկան քանակն ավելի շատ է, քան Հայաստանի խաղողագործական մյուս շրջաններում, ուստի ոռոգման կարիքը նվազում է, իսկ ձմեռներն ավելի մեղմ են, հետևաբար` այգեթաղ չի իրականացվում։ Հողը հիմնականում սևահող կամ կավահող է։ Այստեղ են գտնվում նաև Հայաստանի ամենացածրադիր խաղողի այգիներից մի քանիսը։ Տավուշի այգիները Խորհրդային Միության տարիներին վարակված են եղել ֆիլոքսերա հիվանդությամբ, որից հետո ամբողջությամբ պատվաստվել են, ուստի պաշտպանված են նաև այս հիվանդությունից։ «Տավուշի մարզի հետ կապված մենք մի քանի ծրագիր ունենք։ Գինիները պատրաստվում են Դեբեդավանի Լալվարի,

Discovering Tavush

Կապուտկենի և Կողբենի խաղողի տեսակներից։ Ծրագրերը նոր են, առաջիկայում միայն դուրս կգան շուկա և մենք վստահ ենք, որ դրանք արժանվույն կգնահատվեն» - ասում է Մանուկյանը։ «ՏՈՒՍ» նախագծի ղեկավար Զառա Մազմանյանը վստահ է, որ նախագծի շնորհիվ տարածաշրջանում ստեղծվելու են նոր աշխատատեղեր և վերականգնվելու է հին գինեգերծության կուլտուրան, խաղողն ամբողջությամբ մթերվելու է Տավուշի մարզից։ Անգամ նախագծի անունն է կապված տարաշաշրջանի հետ. պարզվում է Տուսը Տավուշի մարզի հին հայկական անվանումն է: «Փորձում ենք գինին կապել Տավուշի տարածաշրջանի հետ՝ այդ հին հայկական գեղեցիկ անվան միջոցով: Շատ հպարտ ենք, որ

համագործակցության արդյունքում ստացել ենք շատ որակյալ գինի և աշխատելու ենք վերականգնել Տավուշի գինեգործությունը, քանի որ հյուսիսի հատվածից հետաքրքիր գինիների առկայությունը շատ քիչ է։ Վստահ ենք, որ նախագիծը հաջողություն է ունենալու: Կուզենանք ունենալ շատ կայուն և երկարատև պատմությունով գինի, որը չի սահմանափակվի միայն հայկական շուկայով», - ասում է Մազմանյանը: Խաղողագործության մեծ պոտենցիալով Տավուշի մարզի բնակիչները նույնպես լիահույս են, որ նման բարձրորակ գինիների արտադրությունը կմեծացնի հետաքրքրությունը տարածաշրջանի նկատմամբ, կավելացվեն խաղողի այգիներն ու Տավուշի դաշտերը կրկին կպատվեն որթատունկով։

Areni by Riedel By Marine Martirosyan Translation by Lilia Khachatryan

Մի գավաթի պատմություն. հայտնի «Ռիդլը» բաժակ է պատրաստել «Արենիի» համար Հեղինակ՝ Մարինե Մարտիրոսյան

Riedel Areni Wine Glass

For over 300 years the Riedel dynasty was involved in porcelain, at first in Bohemia (today’s Czech Republic) then in Austria. Today the Riedel company finds itself among the world’s ten largest family businesses, directly managed by family members.

“I

magine a glass for Pinot Noir. When the world’s best Pinot Noir, the one that impresses everyone, is served in another glass, you think you’ve been served a bad wine. Just so, there are wines that can be bettered by the proper glass,” relates Riedel’s brand ambassador, Wine Republic wine shop and Asador restaurant co-founder Artyom Khachatryan, as he lifts the various glasses placed on the table in turn. He singles out a glass—the glass the Austrian company Riedel produced for the Armenian varietal Areni. “There are many wines in the world that haven’t yet found their glass,” he adds. He points to the box on the table with the names of well-known wines printed on it, and holds up the glass Riedel made for Areni. Soon Areni will find itself among Chardonnay, Pinot Noir, Shiraz and other established varietals. How wine’s first glasses were made The brand was created by Claus Josef Riedel. For over 300 years the Riedel dynasty was involved in porcelain, at first in Bohemia (today’s Czech

Republic) then in Austria. Today the Riedel company finds itself among the world’s ten largest family businesses, directly managed by family members. Claus Riedel (1925-2004) often organized wine tastings for his friends, who had diverging opinions depending on which glass they used to drink the same wine. With this research Riedel concluded that the taste of a wine was conditioned by the shape of the glass. He began producing wine glasses in 1955, and beginning in the 1990s, his son and current company president, George Riedel, organized the glasses by varietal. “The tongue has different taste receptors (sweet, bitter, spicy, acid...) and what we perceive in the end depends on where the wine and glass touch the tongue. This is physics. Nothing chemical happens,” Artyom Khachatryan explains. He stresses that his goal in organizing wine tastings and inviting winemakers is to promote the brand and make the glasses available. The experience and knowledge will help prevent tourists from misinterpreting Armenia’s Areni.

«Պ

ատկերացրեք` սա «Պինո նուարի» բաժակն է: Եթե աշխարհի ամենալավ «Պինո նուարը», որով բոլորը հիանում են, մեկ այլ բաժակով մատուցվի, կմտածեք, որ շատ վատ գինի է մատուցվում: Եվ հակառակը՝ գինիներ կան, որոնց համը կարելի է շտկել հենց բաժակի միջոցով»,- սեղանին դրված գինու բաժակները հերթով վերցնելով՝ նկարագրում է «Ռիդլ» (Riedel) ընկերության ապրանքանիշի դեսպան, «Վայն ռիփաբլիք» ռեստորան-խանութի և «Ասադոր» ռեստորանի համահիմնադիր Արտյոմ Խաչատրյանը: Ապա առանձանցնում է բաժակներից մեկը, որն ավստրիական «Ռիդլ» ընկերությունն ստեղծել է հայկական «Արենի» տեսակի գինու համար: Ապրանքանիշի դեսպանն ասում է, որ այսօր աշխարհում բազմաթիվ գինիներ կան, որոնք իրենց գավաթը չունեն: Սեղանին դրված «Ռիդլ» բաժակների տուփն է ցույց տալիս, որի վրա հայտնի գինիների անուններ են՝ իրենց համար ստեղծված բաժակներով: Շուտով «Արենին» ևս հայտնվելու է հայտնի «Շարդոնեի», «Պինո նուարի», «Շիրազի» և այլ հայտնիների կողքին: Ինչպես ստեղծվեցին գինու առաջին բաժակները Հայտնի ապրանքանիշի հեղինակը Կլաուս Ռիդլն է (Claus Josef Riedel): Ավելի քան 300 տարի Ռիդլների գերդաստանը զբաղվել է ճենապակեգործությամբ, սկզբից՝ Չեխիայում, ապա՝ Ավստրիայում: Այսօր «Ռիդլ» ընկերությունը համարվում է աշխարհի 10 ընտանեկան խոշոր բիզնեսներից մեկը, որն անմիջապես ղեկավարվում է ընտանիքի անդամների կողմից: Կլաուս Ռիդլը (1925-2004 թթ.) հաճախ կազմակերպում էր գինու հյուրասիրություններ ընկերների

Riedel now includes the Areni glass in their catalogue, bringing Armenian grapes and wine more recognition globally, since Riedel glasses are used in high-end restaurants and wine bars.

The decision behind the Areni Glass Selection of the Areni glass took place in June, in Kufstein, Austria. The visiting group from Armenia was made up of wine professionals. One glass was chosen from out of the 11 presented. The choice of the Areni grape was no accident. Areni is among the oldest and most common varietals in Armenian viticulture and winemaking. In the words of Zaruhi Muradyan, director of the Vine and Wine Foundation of Armenia, Areni is the king of Armenian winemaking, and Voskehat the queen, adding that Areni is Armenia’s international calling card. Muradyan confesses that she was skeptical at first that the glass would be able to impart and enhance the flavor profile of the wine. She’s now persuaded that the selected glass picks up the subtleties of Areni and can serve as a guide for wine lovers. Van Ardi’s owner and winemaker Varuzhan Muradyan concurs, adding that even as a specialist Riedel’s glass was an interesting experience for 16

him. “We began with eleven different glasses, drinking the same Areni wine, same vintage, grown in the regions of Vayots Dzor and Ashtarak. A majority of Armenian and Austrian professionals shared an opinion,” Muradyan relates. Artyom Khachatryan testifies that the new glass emphasized Areni’s character, giving it more interesting flavors. Alexander Zorin, Riedel’s vice president of sales for CIS and Baltic countries was also present for the selection. He adds that in terms of flavor, the goal was to balance Areni’s acidity and emphasize the fruit. According to him, the aroma and flavors are brighter and more balanced thanks to the glass. What does the Riedel glass offer Armenian winemaking? Varuzhan Muradyan says that Riedel’s glass will open up new perspectives, not only for the winemakers but also for Armenian winemaking. Riedel now includes the Areni glass in their catalogue, bringing Armenian grapes and wine more recognition globally, since Riedel glasses are used in

համար: Վերջիններս, նույն գինին խմելով տարբեր բաժանկերով, տարբեր կարծիքներ էին հայտնում դրա մասին: Կլաուսն իր կատարած հետազոտություններից պարզեց, որ գինու համը պայմանավորված է հենց բաժակի ձևով: 1955 թվականին նա սկսել է արտադրել գինու գավաթներ, իսկ ահա 1990-ականներին նրա որդին՝ ընկերության ներկա ղեկավար Գեորգ Ռիդլը, բաժակները բաժանել է ըստ խաղողի տեսակների: «Լեզվի վրա կան տարբեր ընկալիչներ (ռեցեպտորներ)՝ քաղցր, դառը, կծու, թթու, և կախված, թե բաժակն ու գինին լեզվի որ հատվածին են դիպչում, այդ համն ենք զգում, այսինքն՝ սա ֆիզիկա է, քիմիական պրոցես չի կատարվում»,- նշում է Արտյոմ Խաչատրյանը: Նա շեշտում է, որ իրենց նպատակը ապրանքանիշի հանրայնացումն է, ինչի համար գինու համտեսներ են կազմակերպում, գինեգործների հրավիրում՝ բաժակները հասանելի դարձնելու համար: Այս փորձառությունը և գիտելիքը օգնելու են, որ նաև զբոսաշրջիկը սխալ կարծիք չկազմի հայկական «Արենիի» մասին: Ավստրիայում ներկայացվել էր հայկական գինեգործության «թագավորը» Այս տարվա հունիսին Ավստրիայի Կուֆշտայն (Kufstein) քաղաքում կատարվել է «Արենիի» գավաթի ընտրությունը: Հայաստանից մեկնած նախաձեռնող խումբը, որ հիմնականում գինեգործության գիտակներ էին, «Ռիդլի» ներկայացրած 11 գավաթից պետք է ընտրեր մեկը: Պատահական չէր նաև «Արենին» ընտրելու հանգամանքը: Հայկական խաղողագործության և գինեգործության մեջ սա ամենահին և տարածված տեսակներից է: Հայաստանի խաղողագործության

high-end restaurants and wine bars. Van Ardi’s founder says that Areni is Armenia’s first grape varietal to come out on the international scene. The goal of the Vine and Wine foundation of Armenia is to promote Armenian wines in the international market, and the glass is another step in this direction. Foundation director Zaruhi Muradyan is of this opinion: “On Riedel’s boxes there are pictures of each type of glass and beside it the name of the wine. Soon Areni will have its place on this box and gain worldwide recognition.” Alexander Zorin is also sure the glass will be in demand, above all in Armenian communities. “Demand for the glass will rise along with recognition of the Areni grape. I think the very existence of the glass will draw attention to winemaking in Armenia, which has a bright future in my opinion.”

և գինեգործության հիմնադրամի տնօրեն Զարուհի Մուրադյանն ասում է, որ «Արենին» հայկական գինեգործության թագավորն է, իսկ «Ոսկեհատը»՝ թագուհին: Ապա հավելում է, որ «Արենին» Հայաստանի գինեգործության այցեքարտն է աշխարհում: Ըստ Զ. Մուրադյանի՝ սկզբից թերահավատ էր, որ բաժակը կարող է առանձնահատկություն հաղորդել կամ շեշտադրել համային, հոտային առանձնահատկությունները: Այնինչ համոզվել է, որ «Արենիի» նրբությունը, համը շեշտվել է հենց այն բաժակի մեջ, որն ընտրել են: Զարւհին ասում է, որ բաժակը նաև ուղղորդում է գինեսերներին: «Վան Արդի» գինեգործական ընկերության սեփականատեր և գինեգործ Վարուժան Մուրադյանն էլ ասում է, որ, նույնիսկ մասնագետ լինելով, «Ռիդլի» գավաթի ընտրությունը հետաքրքիր փորձառություն էր իր համար: «Սկզբից 11 տարբեր բաժակների մեջ փորձեցինք նույն «Արենի» գինին, այդ թվում՝ այն «Արենին», որն աճեցվում է Վայոց ձորի և Աշտարակի շրջաններում: Ե՛վ հայ, և՛ ավստրիացի մասնագետների մեծ մասի կարծիքը համընկավ»,- ասում է Վ. Մուրադյանը: Արտյոմ Խաչատրյանն ասում է, որ «Արենիի» առանձնահատկությունները նոր բաժակում ընդգծվեցին, այն ավելի հետաքրքիր համեր ստացավ: ԱՊՀ և Բալթյան երկրներում «Ռիդլ» ընկերության վաճառքի գծով փոխնախագահ Ալեքսանդր Զորինը ևս ներկա է եղել բաժակի ընտրությանը: Նա նշում է, որ համի առումով գավաթի խնդիրն էր հավասարակշռել «Արենի» տեսակի խաղողի բարձր թթվայնությունն ու ընդգծել մրգայնությունը: Ըստ Զորինի՝ շնորհիվ գավաթի՝ «Արենին» և՛ փնջային, և՛ համային առումով ավելի պայծառ, հավասարակշռված է:

Ի՞նչ է տալու հայկական գինեգործությանը «Ռիդլի» գավաթը Վարուժան Մուրադյանն ասում է, որ «Ռիդլի» բաժակի ստեղծումը նոր հեռանկարներ է բացելու ոչ միայն գինեգործների, այլև հայկական գինեգործության համար: Այսուհետ «Ռիդլն» իր գավաթների ցուցակում ներառելու է նաև «Արենու» բաժակը, ինչի շնորհիվ հայկական խաղողի և գինու տեսակն ավելի ճանաչելի կդառնա աշխարհում, քանի որ «Ռիդլի» բաժակներն օգտագործում են բարձրակարգ ռեստորանները, գինետները: «Վան Արդիի» հիմնադիրն ասում է, որ «Արենին» հայկական խաղողի առաջին տեսակն է, որ այսպես դուրս է գալիս միջազգային հարթակ: Հայաստանի խաղողագործության և գինեգործության հիմնադրամի նպատակը հայկական գինիների ճանաչելիության բարձրացումն է միջազգային հարթակում, իսկ «Ռիդլի» գավաթը ևս մեկ քայլ է դեպի այդ առաքելությունը: Այս կարծիքին է տնօրեն Զարուհի Մուրադյանը: «Ընկերության բաժակների տուփերի վրա պատկերված գավաթների կողքին նշվում են դրանց համապատասխանող գինիները: Եվ շուտով «Արենին» ևս տեղ է գտնելու այդ տուփերի վրա, այդպիսով՝ նաև ճանաչելի է դառնալու աշխարհում»,-նկատում է Զարուհի Մուրադյանը: Ալեքսանդր Զորինն էլ նկատում է, թե ակնհայտ է, որ գավաթն առաջին հերթին պահանջարկ է ունենալու հայկական համայնքներում: «Գավաթի պահանջարկը աճելու է «Արենի» գինու ճանաչելիության հետ միաժամանակ: Կարծում եմ, որ «Ռիդլ» բաժակի հայտնվելը «Արենիի» համար ինքնին կգրավի լրացուցիչ ուշադրություն հայկական գինեգործության նկատմամբ»:

Artsakh Wine Festival th Գ 5 year A By Gohar Abrahamyan Translation by Christine Bessalian

Արցախում հինգերորդ անգամ նշվեց գինու փառատոնը Հեղինակ՝ Գոհար Աբրահամյան

great assortment of wines, ethnic song and dance, tasty treats and joy – for the fifth time Artsakh Fest has brought to life this beautiful annual celebration of winemaking in Nagorno Karabakh, hosted at the palace built in 1737 by Prince Dizak Melik-Yegan in Togh village, Hadrut region. The festival has become a unique business card attracting wine lovers, both foreign and local, to the village.

ինիների տարբեր տեսակներ, հայկական երգ ու պար, համեղ հյուրասիրություն ու բարձր տրամադրություն. այս ամենն արդեն հինգերորդ տարին պարգևում է Արցախի գինու փառատոնը, որն անցկացվում է Հադրութի շրջանի Տող գյուղի՝ 1737 թվականին Մելիք Եգանի կառուցած ապարանքում ու յուրատեսակ այցեքարտ է դարձել այս գյուղի համար։

Winemaking in Artsakh (official name the Republic of Nagorno Karabakh) has a long history and rich traditions, however, the war (the 1992-1994 active hostilities between Armenia and Azerbaijan over the historically Armenian land of Nagorno Karabakh) has left its heavy imprint here. The frozen conflict is hanging like the Sword of Damocles over the entire region, keeping it in the limbo, deepening the social-economic hardship, weighing down as a heavy burden on the shoulders of the local population not only in Togh village, but all of Artsakh. It was for the very

Ու, թեև գինեգործությունն Արցախում հարուստ պատմություն ու ձևավորված ավանդույթներ ունի, սակայն հայ-ադրբեջանական հակամարտությունն այստեղ էլ է իր ծանր դրոշմը թողել։ Դամոկլյան սրի պես կախված մնացած այս հակամարտությունը, սոցիալական խնդիրները ինչպես ամբողջ Արցախի, այնպես էլ այս գյուղի բնակիչների ուսերը շարունակում են ծանրացնել։ Եվ հենց նրանց առօրյան փոքր-ինչ գունազարդելու նպատակով էլ մի քանի խանդավառներ լծվեցին փառատոնի ստեղծման գործին։

purpose of brightening up the lives of these people that a few enthusiasts took up the project five years ago, and Artsakh Fest was born. “The idea of the festival was conceived accidentally: when five years ago Vahe Keushguerian [founder of WineWorks that fosters production of high-quality wines and promotes winemaking projects] and I were on our way back to Artsakh from Yerevan, we were trying to come up with ways to support our village. At that time, vineyards and viticulture were slowly being reborn in this area, so we decided to organize a festival to celebrate the wines of Artsakh,” says one of the project initiators Grigor Avetisyan, owner of the by then popular Kataro winery. The first festival was held on October 18 of 2014 and featured only six wine producing companies from Artsakh and two from Armenia. “Whereas this year, the Artsakh Fest, held on September 15, had 23 companies participating and another 12 participants introduced their homemade wines. It is noteworthy that this year almost all of the Armenia-based wine brands were represented,” shares Avetisyan with joy and adds that around 4,000 people visited the event. Time for Innovations The festival aimed at reviving the winemaking traditions of Artsakh has found its niche in the wine production industry and is continuously growing bigger and more influential. Nonetheless, it takes innovative and competitive ideas to keep the interest in the wine festival growing. This year the challenge was met due to the tremendous efforts of Togh village native Karine Zakharyan, who has lived in Russia for the past two decades. Her input was priceless – in a short time the festival had its own webpage created, www.winefest.am, 20

«Փառատոն անցկացնելու միտքը ծագեց շատ պատահական, երբ հինգ տարի առաջ ես և Վահե Քեուշգուերյանը (գինեգործական նախագծերին աջակցող, բարձրորակ գինիների արտադրությամբ զբաղվող «ՎայնՎորքս» ընկերության սեփականատերն է) Երևանից հետ էինք վերադառնում Արցախ։ Մտածում էինք ինչ-որ լավ բան անել մեր գյուղի համար։ Այդ ժամանակ այս կողմերում արդեն կամաց-կամաց վերածնվում էր խաղողագործությունը, գինեգործությունը, ուստի որոշեցինք կազմակերպել Արցախի գինու փառատոն», - պատմում է փառատոնի նախաձեռնողներից Գրիգորի Ավետիսյանը, ով նաև արդեն հայտնի բրենդ դարձած արցախյան «Կատարո» գինու գործարանի սեփականատերն է։ Առաջին անգամ փառատոնն անցկացվեց 2014 թվականի հոկտեմբերի 18-ին, սակայն մասնակցում էին ընդամենը վեց ընկերություն Ղարաբաղից, երկուսը՝ Հայաստանից։ «Մինչդեռ այս տարի՝ սեպտեմբերի 15-ին անցկացված փառատոնին 23 ընկերություն մասնակցեց, ևս 12-ն էլ ներկայացրին տնական գինիներ։ Հատկանշական է, որ այս տարի մասնակցեցին հայաստանյան գրեթե բոլոր բրենդները», ուրախությամբ նշում է Ավետիսյանն ու հավելում, որ փառատոնն ունեցել է շուրջ 4000 այցելու։ Նորարարությունների ժամանակը Արցախյան գինեգործության ավանդույթները վերծանելուն միտված փառատոնն արդեն հինգ տարի է իր ուրույն տեղն է զբաղեցնում գինեգործության ոլորտում ու տարեցտարի ավելի մեծ թափ է հավաքում։ Սակայն փառատոնի նկատմամբ հետաքրքրությունը պահելու համար յուրաքանչյուր տարի հարկավոր են նորարություններ, հետաքրքիր

ու մրցունակ գաղափարներ։ Ու այս տարի այդ գործում իր անգնահատելի ներդրումն է ունեցել արմատներով Տող գյուղից, սակայն շուրջ երկու տասնամյակ Ռուսաստանում բնակվող Կարինե Զախարյանը։ Նրա ջանքերով կարճ ժամանակ անց փառատոնն ունենում է սեփական կայքէջը՝ winefest.am, գծվում է ապարանքի քարտեզը, որտեղ նշվում են տաղավարներն ու գինեգործները։ Ստեղծված կամավորական խմբի ջանքերով մաքրվում է գյուղի տարածքը, փոխվում է բեմի դիրքը, փոփոխությունների է ենթարկվում նաև փառատոնի ձևաչափը։ «Իմ նպատակն էր, որ գինեգործներն ընկալեին միջոցառումը որպես իրենց տոն, իսկ գյուղի բնակիչները գիտակցեին, որ հյուրընկալ են ու իրենց տանն է այդ տոնակատարությունը։ Այս տարի որոշվեց, որ հյուրերը կշրջեն նաև գյուղում, որտեղ բազմաթիվ հին տներ, մի քանի վանքեր կան։ Չորս տուն էլ համաձայնեց հյուրընկալել մարդկանց, ինչի շնորհիվ նաև գումար վաստակեցին», - պատմում է Զախարյանը։ Փառատոնի հետքը Մելիքական ապարանքի առջև տարածվում է գյուղի երբեմնի ակումբը՝ այստեղի կարևորագույն շենքերից մեկը, որը, սակայն, այսօր դարձել է դարի կնճռոտ պատկերը՝ իր մեջ ամփոփելով սովետական տարիների հմայքն ու պատերազմի կորուստներն ու ցավը։ Որոշվում է պատը գունավորել։ «Տղաս բեմադրող նկարիչ է (художник постановщик), խոսեցի իր հետ, քննարկեցինք, թե ինչ կարելի է ստանալ։ Մտածեց ու առաջարկեց կարպետ նկարել։ Կանչեցինք գրաֆիտ անողների, բայց խորհուրդ չտվեցին, ասացին հին պատ է, վատ վիճակում,

Artsakh Wine Festival

featuring the Melik-Yegan palace floorplan with the designated stalls and participating winemakers. With the effort of the volunteer team the village underwent major cleanup, the stage was repositioned, the format of the festival changed as well. “My goal was to make winemakers perceive the event as their celebration, as well as make the village residents show their hospitality and realize that it was their home that was hosting the festivity. It was decided that this year guests would also tour the village boasting many old houses and several ancient monasteries. Four houses agreed to provide boarding to the visitors and made profit as a result,” says Zakharyan. The Impact of the Wine Festival Across the Melik-Yegan palace stretches what used to be the village club. The once important building reflects the century’s wrinkly image, encompassing the charm and glory of the soviet years and the loss and pain of the war. To change this image, it was decided to paint the facade. “My son is a production designer. I talked to him, we discussed some options as what we could achieve. After giving it some thought, he suggested that an Armenian carpet should be drawn on it. We contacted graffiti artists, but they recommended against graffiti since the wall is very

old and in bad shape, and it was a time-consuming work, but the wall could collapse a week later for all we knew. My son, however, persevered against all odds and decided to do the job himself. People thought we were crazy trying to convey a new breath to a half-ruined wall,” recalls Zakharyan. The entire village teamed up and extended a helping hand – everybody doing what they could, and after ten days of determined struggle the huge, 240-square meter wall of the abandoned two-story building underwent a complete makeover, depicting a huge Armenian carpet with vivid colors and an intricate design. “This was, in effect, what our expectations were – bring recognition to the village, generate interest in the festival, and let it bring life and activity to the area. Winemakers are satisfied with the festival as well, but unfortunately [Nagorno] Karabakh is not considered to be a market fit for any winery, because it’s too small. Hence, we are working on turning Artsakh Fest into a reputable event, being part of which would be regarded as an honor. The interest generated due to the festival has spurred the growth of viticulture here.” “It has the potential of becoming a well-developed center of viticulture as it once used to be,” concludes the main ‘culprit’ of the festival, Grigory Avetisyan.

ժամանակ է ծախսվելու, սակայն, միգուցե մեկ շաբաթից քանդվի այդ պատը։ Բայց տղաս ավելի համառ էր, որոշեց նկարել։ Տեսնողները կարծում էին խենթ ենք, որ այս քանդված պատին նոր շունչ ենք փորձում տալ», - ասում է Կարինե Զախարյանը։ Ամբողջ գյուղը ոտքի է կանգնում, օգնում են ինչով կարողանում են ու տասը օրերի համառ պայքարից հետո մոտ 240 քմ-անոց, երկու հարկանի շենքը հայկական գորգի տեսքն է ստանում։ «Մենք, թերևս հենց սա էինք ակնկալում. ճանաչում տալ գյուղին, մարդիկ հետաքրքրված են փառատոնով, այն աշխուժություն է բերում։ Գինեգործները նույնպես գոհ են մնում փառատոնից, սակայն, ցավոք, Ղարաբաղը չի համարվում շուկա որևէ գործարանի համար, քանի որ շատ փոքր է։ Ուստի, Արցախի փառատոնը փորձում ենք դարձնել հեղինակավոր մի իրադարձություն, որին մասնակցելը պատվի հարց է։ Փառատոնով հետաքրքրվածությունը հանգեցրել է նաև շրջանում խաղողագործության աճին։ Այստեղ մի քանի տարի հետո կարող է դառնալ խաղողագործության զարգացած կենտրոն, ինչպես նախկինում էր», - եզրափակում է փառատոնի գլխավոր «մեղավոր» Գրիգորի Ավետիսյանը։

Schuler in Vayots Dzor By Marine Martirosyan Translation by Lilia Khachatryan

Շուլերը Վայոց Ձորում Հեղինակ՝ Մարինե Մարտիրոսյան

I didn’t come to Armenia to find Merlot or Cabernet Sauvignon, but to find unique Armenian grapes. Once I got to Areni, I finally discovered the Areni and Voskehat grape varietals.

his is the story of Swiss entrepreneur Jakob Schuler, who came to Armenia to find a unique grape varietal. The Schuler family has been involved in winemaking in Switzerland for over 300 years. They established the Schuler St. Jacobskellerei company in 1694. The Schuler family own a wine production facility with a large sales network. They put out more than 250 individual wines, among which are wines produced in Armenia. Why Armenia? The first question I posed to Schuler was the following: “Why did you choose Armenia for winemaking and not the neighboring Georgia?” The Swiss businessman replied that in 2012 he traveled to Georgia having heard that there was singular winemaking there, and he was intrigued: “In Georgia I was disappointed by Saperavi. I didn’t like it. It’s of course a deep-colored variety, but it’s not for winemaking,” Schuler states. After this experience, Schuler visited Armenia. Here he met with representatives of the bigger winemaking companies and was disappointed once again. He said the problem was that in both Armenia and Georgia he found good wines, but nothing note-

ա մի պատմություն է շվեյցարացի գործարար Յակոբ Շուլերի (Jacob Schuler) մասին, ով Հայաստան էր եկել փնտրելու յուրօրինակ խաղող: Շվեյցարիայում Շուլեր ընտանիքը ավելի քան 300 տարի զբաղվում է գինեգործությամբ: Նրանց «Schuler St. Jacobskellerei» ընկերությունը հիմնադրվել է 1694 թվականին: Շուլերներն ունեն գինու արտադրություն և վաճառքի մեծ ցանց: Առաջարկում են 250-ից ավելի բացառիկ գինիներ: Դրանց թվում կան նաև Հայաստանում արտադրվող գինիներ:

Ինչո՞ւ հենց Հայաստանում Առաջին հարցը, որ պարոն Շուլերին ուղղեցի, հետևյալն էր՝ գինեգործության համար ինչո՞ւ եք ընտրել հենց Հայաստանը, այլ ոչ, օրինակ, հարևան Վրաստանը: Շվեյցարացի գործարարն ասում է, որ 2012 թվականին Վրաստան էր գնացել, քանի որ լսել էր այդ երկրում բացառիկ գինեգործության մասին ու տպավորվել էր: «Բայց Վրաստանում շատ հիասթափվեցի Սապերավիից, չսիրեցի այն: Իհարկե, այն գունեղ խաղող է, բայց գինու համար չէ»,- նկատում է գործարարը: Այդ փորձից հետո Յակոբ Շուլերը

Schuler in Vayots Dzor

worthy. “I didn’t come to Armenia to find Merlot or Cabernet Sauvignon, but to find unique Armenian grapes. Once I got to Areni, I finally discovered the Areni and Voskehat grape varietals.” In its first few years, Schuler’s company worked with Vedi Alco, after which they decided to establish their own vineyards in Armenia to explore the potentials of the soil and climate. They bought 30 hectares of vineyards in Rind village and 17 hectares in Aghavnadzor village in the Vayots Dzor province. This year they bought a new plot of land where they are going to set up a vineyard based on European standards. The Schuler family has vineyards in Switzerland and Italy (Tuscany) as well. The famous Swiss family established a company in Armenia last year. Soon

եկել է Հայաստան: Այստեղ հանդիպել է գինեգործական խոշոր ընկերությունների հետ ու կրկին հիասթափվել է: Ասում է՝ խնդիրն այն է, որ թե՛ վրացիների, թե՛ հայերի մոտ տեսել է լավ գինիներ, բայց երկու դեպքում էլ առանձնահատկություն չի տեսել: «Ես եկել եմ Հայաստան գտնելու ոչ թե Մեռլո (Merlot) կամ Կաբերնե Սովինյոն (Cabernet Sauvignon), այլ հայկական առանձնահատուկ խաղող: Եվ երբ գնացի Արենի, այնտեղ վերջապես գտա «Արենի», Ոսկեհատ խաղողները»,- ասում է Յակոբ Շուլերը: Առաջին մի քանի տարիներին Շուլերի ընկերությունը համագործակցել է «Վեդի Ալկո» ընկերության հետ: Ապա որոշել են Հայաստանում ունենալ իրենց այգիները, որպեսզի բացահայտեն հողի, կլիմայի ներուժը: Վայոց

it will release a new brand: NOA – Noah of Areni. NOA is already a registered trademark. The barrels are Swiss, the grapes Armenian Arsen Mkrtchyan has moved from the world of brandy to the world of wine. He asserts that if one wants to make wine from Areni, the grapes should come from Vayots Dzor. “In harvesting the same Areni in the Ararat Valley, one gets a different wine, because the soil is different. There are no stones in the earth there to heat up in the morning and reflect that heat back in the evening. This is why our grape reach very nice maturity.” So far they produce two types of wines, a red and a white, both of them dry. Some of the red wine is already in the ageing process. In a year it will be a reserve wine. The wines are produced at WineWorks company winery. The oak and chestnut barrels used for aging the NOA wine were imported 24

from Switzerland. The barrels are produced by the Schuler company. The bottles come from Germany. As of last year, the Schulers have been selling their wines in Switzerland, Italy and Germany. Soon they’ll be adding the Russian and Chinese markets to their list. Arsen Mkrtchyan hopes the wines will be made available for purchase in Armenia by December. “Wines made from Areni are unique. Some find it similar to other grape varietials, but Areni is an exceptional grape,” the Swiss businessman asserts. Armenia and Switzerland are very similar Schuler recounts organizing wine tastings and wine fairs to promote Armenian wines. They always receive positive feedback from wine connoisseurs. “When I speak to my coworkers and clients about Armenia, their first question is: “Armenia? Where is that?” You’re right: Armenia is a small country—but Switzerland is a small

country, too. There are many similarities between the two countries. We’re surrounded by mountains as well; we’re landlocked; we have neither oil nor gas, just like Armenia. The only thing we have in Switzerland is our brains. So yes, Armenia and Switzerland are very, very similar”, says the businessman, adding, “I’m grateful to have found Armenia, and happy to have become just a tiny bit Armenian.” If Armenian grapes achieve their potential, there are prospects to establish a winery. In response to the question of whether or not other types of investments are possible in Armenia, Schuler replies that he’s a wine man. Sometimes he’s been asked to consider projects related to tourism, but if he were to decide to involve himself in such projects, it would only be for wine tourism, with the goal of bringing in Swiss clients so that they get to know Armenia.

Schuler in Vayots Dzor

հողային շերտն ուրիշ է, չկան այն քարերը, որոնք առավոտյան տաքանում են, իսկ երեկոյան այդ ջերմությունը հաղորդում խաղողին: Դա է պատճառը, որ մեր խաղողը 27 տոկոս շաքար ունի: Դա աներևակայելի է: Այդ խաղողից ստացվում է մոտ 16,5 տոկոս թնդությամբ գինի: Ռեկորդային է»,ասում է ընկերության տնօրենը: Առայժմ երկու տեսակի գինի են արտադրում՝ կարմիր և սպիտակ (երկուսն էլ չոր): Կարմիր գինու մի մասն արդեն մեկ տարի հնեցվում է, ևս մեկ տարի հնեցումից հետո այն կդառնա «ռեզերվ» (reserve) գինի: Գինիները պատրաստվում են «Վայն Վորքս» ընկերության գործարանում:

ձորի Ռինդ գյուղում գնել են 30, իսկ Աղավնաձորում՝ 17 հա այգի: Այս տարի էլ նոր հողակտոր են ձեռք բերել, որտեղ ծրագրում են հիմնել եվրոպական չափանիշներին համապատասխանող այգի: Շուլեր ընտանիքը խաղողի այգիներ ունի նաև Շվեյցարիայում ու Իտալիայում (Տոսկանա): Հայաստանում շվեյցարացի հայտնի ընտանիքն ընկերություն է հիմնել է անցած տարի: Շուտով այն հանդես է գալու նոր ապրանքանիշով՝ «NOA – Noah of Areni»: «NOA»-ն արդեն իսկ գրանցված ապրանքանիշ է:

Տակառները՝ Շվեյցարիայից, խաղողը՝ Հայաստանից Արսեն Մկրտչյանը կոնյակագործության ոլորտից է եկել գինեգործություն: Նշում է, որ եթե ցանկանում ես պատրաստել «Արենի» գինի, խաղողը պետք է Վայոց ձորից լինի: «Եթե նույն Արենին փորձենք հավաքել Արարատյան դաշտավայրից, ապա կտարբերվի՝ այնտեղ

«NOA» գինու հնեցման համար տակառները (կաղնու և շագանակենու) բերվում են Շվեյցարիայից: Դրանք արտադրվել են «Շուլեր» ընկերության կողմից: Իսկ շշերը գնում են Գերմանիայից: Մինչև նախորդ տարի Շուլերներն իրենց գինիները վաճառում էին Շվեյցարիայում, Իտալիայում, Գերմանիայում: Առաջիկայում կավելանան նաև ռուսական և չինական շուկաները: Արսեն Մկրտչյանը հուսով է, որ այս դեկտեմբերին դրանք հնարավոր կլինի ձեռք բերել նաև Հայաստանում: «Արենիից ստացած գինիները յուրօրինակ են: Ոմանք այն նմանեցնում են այլ խաղողների, բայց Արենին բացառիկ խաղող է»,նշում է շվեյցարացի գործարարը:

կանոն, լավ արձագանք են գտնում գինեսերների շրջանում: «Երբ իմ գործընկերների կամ հաճախորդների հետ խոսում էի Հայաստանի մասին, նրանց առաջին հարցն էր՝ իսկ որտե՞ղ է Հայաստանը: Դուք ճիշտ եք, այն փոքր երկիր է, բայց Շվեյցարիան էլ է փոքր երկիր: Շատ նմանություններ կան երկու երկրների միջև: Մենք նույնպես շրջապատված են լեռներով, մուտք չունեք դեպի ծով, նավթի, գազի պաշարներ չունենք, ինչպես և Հայաստանը: Միակ բանը, որ Շվեյցարիայում ունենք, մեր ուղեղներն են: Այո, Շվեյցարիան և Հայաստանը շատ-շատ նման են,ասում է շվեյցարացի գործարարը, քիչ անց ավելացնում,- ես երախտապարտ եմ Հայաստանը բացահայտելու համար և շատ ուրախ եմ փոքր-ինչ հայ լինելու համար»: Եթե Հայաստանում հայկական խաղողի ներուժն ամբողջությամբ բացահայտվի, ապա հեռանկարներից մեկը սեփական գործարանի հիմնումն է: Հարցին, թե այլ ներդրումային ծրագրեր հնարավոր է իրականացնի Հայաստանում, Յակոբ Շուլերը պատասխանում է, որ ինքը գինու մարդ է, երբեմն իրեն առաջարկում են մտածել զբոսաշրջության ծրագրերի մասին, բայց եթե անգամ զբաղվի նման ծրագրով, ապա միայն գինու զբոսաշրջությամբ՝ նպատակ ունենալով Հայաստան բերելու շվեյցարացի հաճախորդներին, որպեսզի նրանք ճանաչեն Հայաստանը:

«Հայաստանն ու Շվեյցարիան շատ-շատ նման են» Յակոբ Շուլերի փոխանցմամբ՝ Շվեյցարիայում հաճախ կազմակերպում են համտեսներ, գինիների ցուցադրություններ, փորձելով ճանաչելի դարձնել հայկական գինիները: Եվ, որպես

Spotlight Hussian By Gevorg Mnatsakanyan

Ուշադրության կենտրոնում. Հուսյան Հեղինակ՝ Գևորգ Մնացականյան Թարգմանիչ՝ Նաիրի Գրեյս Բարդակջյան

hank God for the measles, said no one ever. Yet were it not for the infectious disease, Tamara Hussian, head chef at the famous La Cave wine bar turned restaurant in Annecy, would have graduated with a degree in the history of art and left the world with one less cook to celebrate. So it seems the measles do in fact deserve a degree of recognition in the matter. Born in the French city of Lyon, Tamara spent most of her life in Annecy with little to account for it. Her decision to pursue a career as a chef after failing to attend her history of art exams changed all that. A vocational training in culinary arts in the city that had welcomed her into the world got her through the door of the two Michelin-starred Clos des Sens restaurant in the heart of the old town back in Annecy. But

ավանաբար ոչ ոք երբեք շնորհակալություն չի հայտնել Աստծուն կարմրուկի համար: Մինչդեռ, եթե չլիներ այս վարակիչ հիվանդությունը, Անսի քաղաքի հայտնի «La Cave» գինու բարռեստորանի գլխավոր խոհարար Թամարա Հուսյանը կավարտեր համալսարանն արվեստի պատմության մասնագետի դիպլոմով, և աշխարհը կզրկվեր ևս մեկ հայտնի շեֆ խոհարարից: Ուստի այս դեպքում կարմրուկը թերևս արժանի է գնահատանքի: Ֆրանսիայի Լիոն քաղաքում ծնված Թամարան կյանքի մեծ մասն ապրել է Անսիում՝ առանց որևէ նշանալի իրադարձության: Արվեստի պատմության քննությունները բաց թողնելուց հետո նա որոշեց խոհարարի կարիերա սկսել, և այդ որոշումը փոխեց ամեն ինչ: Թամարային մեծ կյանք ճանապարհած քաղաքում

The Girl Who Became Chef

for all its prestige, the experience proved extremely challenging. In the kitchen, her uncommon name owned her the unflattering nickname la fille – literally ‘the girl’, which furthered the crushing sense of anonymity suffered by the junior staff. “I was part of a team that never really acknowledged me,” says Tamara. But to give up was simply unthinkable. “Whenever I thought I couldn’t take it anymore, I would, on occasion, think back on the horrors endured by my paternal great-grandparents during the Genocide and relativized. And although I wasn’t taught much at Clos, I still got to learn a lot.” Tamara’s first trip to Armenia reserved her a much warmer, though unexpectedly revolutionary welcome. Landing on the heels of Serzh Sargsyan’s forced resignation as prime minister on April 23, she witnessed first-hand the extraordinary series of events that toppled the former regime and allowed opposition leader Nikol Pashinyan to ascend to power. “My arrival in Armenia during the Velvet Revolution was purely coincidental. I came here because I wanted to learn Armenian and impact the country in a positive way. The changes brought about by the revolution only motivated me.” Today, Tamara shares her days between Asador and Wine Republic where she is responsible for revisiting the menus and offering expertise in the kitchens. Although her poor Armenian still poses problems for communicating effectively with the kitchen staff, “our efforts to understand each other through the most ridiculous hand gestures have definitely lightened the mood and even allowed for new and interesting bonds to form,” says Tamara. The food she makes at Asador and Wine Republic is not hers as she likes to put it, “because the clientele here

անցկացվող խոհարարարական արվեստի մասնագիտական դասընթացները նրա առաջ բացեցին Անսիի հին քաղաքի սրտում գործող «Clos des Sens» միշլենյան երկաստղանի ռեստորանի դռները: Ու չնայած ռեստորանի բարձր վարկանիշին՝ այս փորձառությունը լուրջ մարտահրավեր էր: Իր անսովոր անվան պատճառով՝ խոհանոցում Թամարան ձեռք բերեց «la fille» ոչ այնքան դուրեկան մականունը, որ բառացի նշանակում է «աղջիկը». սա է՛լ ավելի խորացրեց անտեսվածության այն ճնշող զգացումը, որ սովորաբար հատուկ է կրտսեր անձնակազմին: «Ես մասն էի մի թիմի, որն իրականում երբեք էլ չընդունեց ինձ», - ասում է Թամարան: Բայց հրաժարվելու մասին խոսք լինել չէր կարող: «Ամեն անգամ, երբ մտածում էի, որ այլևս չեմ դիմանա, հանկարծ վերհիշում էի, թե ինչ սարսափների են դիմակայել հայրական կողմիս նախապապերը Ցեղասպանության ժամանակ, ու զուգահեռներ էի անցկացնում: Ու թեև «Clos»-ում շատ բան էի սովորել, դեռ սովորելու տեղ ունեի»:

… because good food is made with local products!

Թամարայի առաջին ուղևորությունը Հայաստան նշանավորվեց շատ ավելի ջերմ, թեև անսպասելիորեն հեղափոխական ընդունելությամբ: Հայաստան ժամանելով ապրիլի 23-ին՝ վարչապետի պաշտոնից Սերժ Սարգսյանի հրաժարականից անմիջապես հետո, նա անձամբ ականատես եղավ այն բոլոր անհավանական իրադարձություններին, որոնց արդյունքում նախկին վարչակարգը տապալվեց, և իշխանության եկավ ընդդիմության առաջնորդ Նիկոլ Փաշինյանը: «Իմ ժամանումը Հայաստան պատահաբար համընկավ «Թավշյա» հեղափոխության հետ: Եկա, որովհետև ցանկանում էի հայերեն սովորել և դրական ներդրում ունենալ երկրի կյանքում:

expects a more conventional Western cuisine.” But the signs of a gastronomic revolution are clearly there and are being fostered by the likes of Arsen Hovhannisyan, owner of Asador and Wine Republic, and other daring restaurateurs. The incredible potential for spontaneity offered by the quality produce available in Armenia means that agricultural products are an inseparable part of this palatal evolution. Tamara says that she doesn’t think in terms of what she needs, but rather of what is available in the country “because good food is made with local products!” And although Tamara has yet to cook a typical Eastern Armenian dish, her experience of Western Armenian cuisine not only allowed her to assume her Armenian identity, but also to communicate the country’s rich history and culture to her French entourage. “I mean, what else can you do other than cook when you don’t speak the language,” says Tamara with a big smile.

Հեղափոխության բերած փոփոխություններն իսկական խթան դարձան ինձ համար»: Այսօր Թամարայի օրերն անցնում են «Ասադոր» և «Վայն Ռիփաբլիք» ռեստորաններում, որտեղ նա պատասխանատու է ճաշացանկերի վերանայման և խոհանոցներում փորձագիտական խորհրդատվության համար: Չնայած հայերենի վատ իմացությունը խանգարում է խոհանոցի աշխատողների հետ արդյունավետ հաղորդակցմանը, «ձեռքերի զվարճալի շարժումների միջոցով իրար հասկանալու մեր ջանքերը միանշանակ բարձրացնում են բոլորիս տրամադրությունը և նույնիսկ նոր ու հետաքրքիր ծանոթությունների առիթ դառնում», - ասում է Թամարան: Ուտելիքը, որ նա պատրաստում է «Ասադոր»-ում և «Վայն Ռիփաբլիք»-ում, իրենը չէ, ինչպես Թամարան է սիրում կրկնել, «որովհետև այստեղ հաճախորդներն ակնկալում են հիմնականում ավանդական արևմտյան խոհանոց»: Սակայն գաստրոնոմիկ հեղափոխության նշաններն ակնհայտ են և խրախուսվում են «Ասադոր» և

«Վայն Ռիփաբլիք» ռեստորանների սեփականատեր Արսեն Հովհաննիսյանի և այլ համարձակ ռեստորանատերերի կողմից: Հայաստանում առկա բարձրորակ արտադրանքը զարմանալիորեն արագ և ինքնաբուխ խոհարարարական լուծումների հնարավորություն է տալիս, ինչը նշանակում է, որ գյուղատնտեսական ապրանքներն այս «քիմքային» էվոլյուցիայի անբաժան մասն են: Թամարան մտածում է ոչ թե այն մասին, թե ինչ է պետք իրեն, այլ թե ինչ կա երկրում, «որովհետև լավ ուտելիքը պատրաստվում է տեղական ապրանքներով»: Ու չնայած դեռևս պետք է պատրաստի տիպիկ արևելահայկական ուտեստներ, Արևմտյան Հայաստանի խոհանոցի փորձառությունը թույլ է տվել ոչ միայն առերեսվել իր հայկական ինքնության հետ, այլև ֆրանսիական շրջապատին ներկայացնել երկրի հարուստ պատմությունն ու մշակույթը: «Ուրիշ էլ ի՞նչ կարող ես անել, եթե ոչ ճաշ պատրաստել, երբ չես խոսում տվյալ լեզվով», - ասում է Թամարան՝ լայն ժպիտով:

74 Teryan Str., 0009 Yerevan, Armenia www.icare.am/evn 29

Paving the way for Armenian wines in Canada By Marine Martirosyan Translation by Christine Bessalian Photo by Tigran Hayrapetyan

Հայկական գինիների կանադահայ գործակալը Հեղինակ՝ Մարինե Մարտիրոսյան Լուսանկարիչ՝ Տիգրան Հայրապետյան

Canadian-Armenian wine lover Kevork Kataroyan months ago completely gave up his career of twenty five years in banking and finances, as he says, to devote all of his time and energy to promoting Armenian wines. Today, he represents Armenian wines in Canada with a mission of introducing premium Armenian wine and spirits to the Canadian market. Կանադահայ գինեսեր Կևորկ Կատարոյանն ամիսներ առաջ մի կողմ է թողել բանկային և ֆինանսական ոլորտը, ինչպես ինքն է ասում, 25 տարվա իր կարիերան, և ժամանակը 100 տոկոսով նվիրել հայկական գինիներին: Այսօր նա Կանադայում ներկայացնում է հայկական գինիները, զբաղվում դրանց գովազդով և վաճառքով:

Paving the way for Armenian wines in Canada

When I inquired with the local agencies, they had no clue where Armenia was on the map, what Armenian wine was. They knew nothing about Armenian winemaking.

“D

id wine win over a financier?” The question brings out a big smile and a response: “Yes!” Then, Kataroyan confesses that what he did was a little crazy, however the risk challenging him was no bigger than the one Armenian winemakers take. “I say: if you love what you do, you never work in your life,” he says. After graduating from the University of Montreal, Department of Economics, in 1994, Kataroyan started working in the finance industry. As a new graduate he visited Armenia and stayed for two months. He recalls that those were difficult years for Armenia, and it was too early to talk about quality Armenian wines: back then one could find mostly homemade wines. Kataroyan’s one and only hobby has always been wine – he has been collecting fine wines for more than two decades now. In 1998-2000,

every time his family visited him, they would bring him Armenian wines. He says they were good, but not enough to be able to compete in the international arena of wine production. In 2013, when looking through Bloomberg magazine while at work, he came across a surprising piece of news: Zorah Karasi Areni Noir, product of Armenia, was listed among the top ten best wines of 2012 (out of sampled 4,000 wines). “It was like a spark for me – everything started from there,” shares Kataroyan. A year later, he visited Armenia to meet the representatives of Armenian wine producing companies. Prior to his visit he had sent them letters. The meetings were fruitful, hence the same year he started importing Armenian wine, produced by various companies, to Canada. One of the first wine brands was Kataro, product of Artsakh (Nagorno Karabakh). The wine first attracted Kataroyan’s attention due to its name – its resemblance to his last name, despite lack of any connection to it (the winery is actually named after Kataro monastery in Artsakh). In 2014, he came across the Kataro at one of Yerevan bars and started asking what type of wine it was, where it was produced. The next day he had a meeting with Founder & CEO of WineWorks Vahe Keushguerian, who was one of Kataroyan’s first points of contact among Armenian winemakers, as well as Kataro winery’s representative in Armenia. Kataroyan says that the Artsakh-made Kataro wine is one of his bestsellers in Canada. The Canadian-Armenian wine agent’s partnership with winemaker Keushguerian keeps growing: in 2017, he started importing Keushguerian’s sparkling wine brand Keush. In 2018, he added Highland Cellars’ Koor red wine, which uses a blend of Areni and

«Գ

ինին հաղթե՞ց ֆինանսիստին» հարցից հետո ժպտում է, ասում է՝ այո, ապա խոստովանում, որ մի քիչ խենթություն էր իր արածը, բայց, այնուամենայնիվ, այդ ռիսկն ավելի մեծ չէ այն ռիսկից, որին դիմում են Հայաստանի գինեգործները: «Ես կըսեմ՝ եթե գործդ կսիրես, դա գործ չէ: If you love what you do you never work in your life»,- ասում է նա: Կևորկ Կատարոյանն ավարտել է Մոնրեալի տնտեսագիտական համալսարանն ու 1994 թ.-ից աշխատել ֆինանսների ոլորտում: Ավարտելուց հետո Հայաստան էր եկել, երկու ամիս ապրել այստեղ: Ասում է՝ դժվար տարիներ էին Հայաստանի համար, և դեռ վաղ էր խոսելը հայկական լավ գինու մասին: Այդ ժամանակ հիմնականում տնական գինիներ էին: Կատարոյանի միակ նախասիրությունը կամ հոբբին գինիներն են: Ավելի քան 20 տարի գինիների հավաքածուով է զբաղվում: 1998-2000 թվականներին հարազատները մշտապես հայկական գինիներ էին տանում Հայաստանից նրա համար: Պատմում է, որ դրանք լավն էին, բայց դեռևս այն մակարդակը չունեին միջազգային գինեգործության հարթակում: 2013 թ.-ին աշխատանքի վայրում «Բլումբերգ» ամսագիրը թերթելիս Կեւորկն անակնկալի է եկել. պարզվել է, որ 2012 թվականի 10 լավագույն նոր գինիներից կամ տարվա բացահայտումներից մեկը Հայաստանում պատրաստված «Զորահ Կարասին» է: «Դա կայծ էր ինձ համար, և ամեն բան այդտեղից սկսվեց»,- նկատում է զրուցակիցս: Հաջորդ տարի Կատարոյանը Հայաստան էր եկել՝ հանդիպելով հայկական գինգործական ընկերությունների ներկայացուցիչներին: Նախքան գալը նամակներ էր գրել նրանց: Հենց նույն տարում էլ սկսել է տարբեր հայկական

Winemaking in Armenia has a huge potential. Today, even foreign winemakers and consultants are interested in Armenian winemaking.

Khndoghni (Sireni) grape varieties. Looking back at how it all started, Kataroryan says that in Canada, agencies deal in importing and distribution of alcoholic beverages and none of the existing agencies were familiar with Armenian wines. “When I inquired with the local agencies, they had no clue where Armenia was on the map, what Armenian wine was. They knew nothing about Armenian winemaking,” he recalls. As a result, in 2014, Kataroyan founded his own agency, Kinedoun (which, translated from Armenian, means a ‘wine house’) to promote and market Armenian wines. His agency does the importing, advertising and sales. In the beginning, the main market was the Canadian-Armenian community, however, it slowly gained popularity also in the local Canadian market. So far, the biggest issue is the little quantity of the imported wines, which will, Kataroyan hopes, keep growing every year. “Winemaking in Armenia has a huge potential. Today, even foreign winemakers and consultants are interested in Armenian winemaking. It shows that there is interest in Armenian wines among the international community. If this process continues, the production and the quality of Armenian winemaking will improve greatly and it will become Armenia’s best and most beautiful product,” concludes Kevork Kataroyan.

ընկերությունների կողմից արտադրվող գինիների ներկրումը Կանադա: Առաջիններից մեկն Արցախում պատրաստված «Կատարո» գինին էր, որի անվանումը չնայած որևէ առնչություն չունի Կատարոյանի ազգանվան հետ, սակայն նշում է, որ, 2014 թ.-ին երևանյան բարերից մեկում պատահական տեսնելով «Կատարոն», հարցրել էր, թե ինչ գինի է, որտեղ է պատրաստվել: Դրա հաջորդ օրը հանդիպել էր «Վայն Վորքս» ընկերության հիմնադիր տնօրեն Վահե Քեուշգուերյանին, որը Կատարոյանի առաջին կոնտակտներից մեկն էր Հայաստանի գինեգործության ոլորտում: Քեուշգուերյանը նաև «Կատարո գործարանի» ներկայացուցիչն է Հայաստանում: Կեւորկ Կատարոյանն ասում է, որ արցախյան «Կատարոն» Կանադայում իր ամենալավ վաճառվող գինիներից է: Ի դեպ, գինեգործ Վահե Քեուշգուերյանի հետ համագործակցությունը շարունակվում է նաև այսօր: 2017-ին մեր զրուցակիցն սկսել է ներկրել նաև Քեուշգուերյանի «Քյօշ» խաղուն գինին, իսկ 2018-ին Արենի եւ Խնդողնի (Սիրենի) խաղողների բլենդից պատրաստված «Կուր» գինին, որն արտադրում է «Հայլենդ Սելլարս» ընկերությունը: Ըստ մեր զրուցակցի՝ Կանադայում ալկհոլային խմիչքի ներկրմամբ

ու տարածմամբ զբաղվում են գործակալությունները: «Երբ դիմեցի գործակալություններին, ասացին՝ Հայաստանը որտե՞ղ է, հայկական գինին ի՞նչ է: Նրանք որևէ գաղափար չունեին հայկական գինեգործության մասին»,- նշում է նա: 2014-ին Կատարոյանն ինքն է հիմնել իր գործակալությունը՝ «Գինետունը», դառնալով հայկական գինիների գործակալ: Նա զբաղվում է գինիների ներկրման, գովազդի, վաճառքի հարցերով: Սկզբնական շրջանում գնորդները հիմնականում Կանադայի հայկական համայնքից էին, բայց հետզհետե հայկական գինիները մտան նաև Կանադայի տեղական շուկա: Առայժմ միակ խնդիրը ներկրվող գինիների փոքր քանակն է, որը, ինչպես հույս է հայտնում զրուցակիցս, տարեցտարի կավելանա: «Հայաստանի գինեգործությունը հսկայական ներուժ ունի: Այսօր նաև օտար գինեգործներն ու խորհրդատուներն են հետաքրքրվում հայկական գինեգործությամբ: Դա ցույց է տալիս, որ հայկական գինու հանդեպ հետաքրքրություն կա միջազգային ասպարեզում: Եթե այս ընթացքը շարունակվի, հայկական գինու արտադրությունն ու որակը շատ կբարելավվի, այդպիսով՝ այն կդառնա Հայաստանի ամենագեղեցիկ և լավ արտադրությունը»,- եզրափակում է Կեւորկ Կատարոյանը:

Mayrig in Yerevan By Gevorg Mnatsakanyan

«Մայրիկը» Երեւանում Հեղինակ՝ Գևորգ Մնացականյան Թարգմանիչ՝ Նաիրի Գրեյս Բարդակջյան

Mayrig in Yerevan

The story of Mayrig began in 2003 when Aline and her cousin Serge Makaron bought a dilapidated building in Beirut

anging from the walls of the latest gastronomic addition to Yerevan’s throbbing center – Mayrig – are old, black-and-white portraits of married couples dressed in bygone elegance. Next to them stand and sit sobered women decorated with traditional attire. All stand atop the success of their granddaughter and daughter Aline Kamakian, who despite her managerial position, still rushes past you with a handful of gourmet dishes. The last 15 years seem to have done little in the way of containing the ever-forward-looking Lebanese-Armenian female entrepreneur. Born to genocide survivors from Tomarza and the Musa Dagh region, Aline is the founder and owner of Mayrig – Armenian for ‘mother’ – and the more recently-opened Batchig – a ‘kiss’ – restaurants operating across the Middle East. Both specialize in an Armenian cuisine heavily influenced by Mediterranean culinary traditions. The story of Mayrig began in 2003 when Aline and her cousin Serge Makaron bought a dilapidated building in Beirut’s Gemmayzeh district and transformed it into a hub of ‘Vibrant Armenian Cuisine.’ One comes across this credo at the entrance to the first Beirut-based branch of the restaurant. With two operational branches in Jeddah, Saudi Arabia and now Yerevan, Aline is now contemplating expansion to Kuwait, Riyadh, Cairo and further West to London and Los

րևանյան աշխույժ ու բազմամարդ կենտրոնում վերջերս բացված խոհարարական հայտնության՝ «Մայրիկ» ռեստորանի պատերից կախված են անցած-գնացած ժամանակների նրբագեղ հանդերձով ամուսնական զույգերի հնաբույր, սև-սպիտակ դիմանկարներ: Նրանց կողքին՝ կանգնած կամ նստած, զուսպ կանայք են՝ ավանդական զարդարանքով ու շուքով: Այս բոլոր մարդիկ իրենց թոռնուհու և դստեր՝ Ալին Կամակյանի հաջողության բանալին են, որը, չնայած ղեկավարի իր պաշտոնին, արագ-արագ շրջում է սրահում՝ ձեռքին տեսակ-տեսակ համադամ խորտիկներ: Երևում է՝ վերջին 15 տարիները խոչընդոտ չեն եղել մշտապես առաջադեմ լիբանանահայ կին ձեռնարկատիրոջ ճանապարհին: Ցեղասպանությունից փրկված և Թոմարզայից և Մուսա լեռան շրջանից տեղահանված ընտանիքի ժառանգ Ալինը Միջին Արևելքում գործող «Մայրիկ» և վերջերս բացված «Պաչիկ» ռեստորանների ցանցի հիմնադիր-սեփականատերն է: Երկուսն էլ մասնագիտացած են գերազանցապես հայկական խոհանոցի վրա, որն իր վրա կրում է միջերկրական խոհարարական ավանդույթների խոր ազդեցությունը: «Մայրիկի» պատմությունը սկսվեց 2003-ին, երբ Ալինն իր ազգական Սերջ Մաքարոնի հետ մի խարխուլ շինություն գնեց Բեյրութի Գեմայզե

What distinguishes Aline is her understanding of the transient nature of success and the significance of fostering an entrepreneurial spirit among the youth, namely women.

Angeles. More than a successful business venture, Mayrig is a story of heritage. Opened in loving memory of a father gone too soon, “Mayrig is, first and foremost, a vision. It is a message that we transmit to the rest of the world,” says Aline. The message? We are Armenians, endowed with a unique and strong cultural and historical legacy. The idea of opening Mayrig in Armenia to perpetuate this message received very much the same reaction as the prospect of a fatherless, unmarried young woman running a business in the Arab world: apprehension, peppered with skepticism. “People from the [Armenian] diaspora told me I was mad,” says Aline. But in Armenia, more than anywhere else, the added desire was to reunite the divided realms of Eastern and Western Armenian cuisine to unravel their combined potential. “Mayrig is not a diaspora-oriented establishment. The majority of our clientele are actually locals, who, with time, have learnt to open up to Western Armenian cuisine,” says Aline. “There simply can’t be any competition be-

tween the two culinary traditions.” Maintaining a restaurant in Armenia is certainly not an easy task. A number of ingredients, such as olive oil and sumac, once readily available to Armenians living in Ani or Julfa, must today be imported from Lebanon and elsewhere. “I’m a restaurateur, not an import/export specialist. But in Armenia I have to be both since I can’t find here the quality ingredients I need. It’s a good thing I’ve learnt how to fill out government papers and can now provide for all the ingredients I need,” says Aline laughingly. What distinguishes Aline is her understanding of the transient nature of success and the significance of fostering an entrepreneurial spirit among the youth, namely women. “When we first started Mayrig, the only people who knew how to cook Armenian dishes were our mothers and grandmothers, some of whom had recreated these dishes on smell alone. The restaurant is an homage to their perseverance in the face of certain annihilation. But the next restaurant to come will have to be better than mine,” says Aline.

Mayrig in Yerevan

թաղամասում և այն վերածեց հայկական խոհարարական աշխույժ կենտրոնի: Այս կրեդոն աչքի է զարնում Բեյրութի ռեստորանի շեմից: Երկու գործող մասնաճյուղ բացելով Սաուդյան Արաբիայում (Ջիդա) և այժմ Հայաստանում՝ Ալինը ներկայում մտադիր է ընդլայնել ցանցը՝ հասնելով Քուվեյթ, Ռիադ, Կահիրե, ապա շարժվել արևմուտք՝ Լոնդոն և Լոս Անջելես: «Մայրիկը» պարզապես հաջող բիզնես-նախաձեռնություն չէ, այլ ժառանգության պատմություն: Վաղամեռիկ հայրիկի հիշատակին նվիրված «Մայրիկ» ռեստորանը նախևառաջ տեսլական է: «Այն ուղերձ է, որ հղում ենք համայն աշխարհին»,- ասում է Ալինը: «Ի՞նչ ուղերձ»,- կհարցնեք դուք: «Մենք հայ ենք, և մեզ բաժին է հասել յուրօրինակ և ուժեղ մշակութային ու պատմական ժառանգություն»: Այս առաքելությունը հավերժացնելու նպատակով Հայաստանում «Մայրիկ» ռեստորան բացելու գաղափարը գրեթե նույն արձագանքը գտավ, ինչ հայր չունեցող, չամուսնացած երիտասարդ կնոջ՝ արաբական աշխարհում բիզնես հիմնելու հեռանկարը. մտավախություն՝ համեմված թերահավատությամբ:

«Սփյուռքահայերից ոմանք ինձ ասում էին, որ խելագար եմ»,պատմում է Ալինը: Բայց Հայաստանում, ավելի քան այլուր, մեծ էր Արևելյան և Արևմտյան Հայաստանների անջատ խոհանոցները վերամիավորելու և դրանց համատեղ ներուժը լիովին բացահայտելու ցանկությունը: «Մայրիկը» նախատեսված չէ միայն սփյուռքի համար: Մեր հաճախորդների մեծ մասն, ըստ էության, տեղացիներ են, որ ժամանակի ընթացքում բացահայտել են Արևմտյան Հայաստանի խոհանոցը»,- ասում է Ալինը: «Երկու խոհարարական ավանդույթների միջև պարզապես չի կարող լինել որևէ մրցակցություն»: Հայաստանում ռեստորան ունենալը բնավ հեշտ գործ չէ: Մի շարք բաղադրամասեր, օրինակ՝ ձիթապտղի յուղը և սումախը, որոնք պատրաստի վիճակում հասանելի էին Անիում կամ Ջուլֆայում բնակվող հայերի համար, այսօր պետք է ներկրվեն Լիբանանից կամ որևէ այլ երկրից: «Ես ներկրման կամ արտահանման մասնագետ չեմ, այլ ռեստորանի սեփականատեր: Բայց Հայաստանում ստիպված եմ լինել թե՛ մեկը, թե՛ մյուսը, քանի որ այստեղ չեմ գտնում անհրաժեշտ

բարձրորակ բաղադրամասեր: Մի բան լավ է. սովորել եմ պետական փաստաթղթեր լրացնել, ու հիմա ապահովված եմ բոլոր անհրաժեշտ բաղադրամասերով»,- ծիծաղում է Ալինը: Ալինը մյուսներից տարբերվում է հաջողության վաղանցիկության ընկալմամբ և երիտասարդության, մասնավորապես՝ կանանց շրջանում ձեռնարկատիրությունը խթանելու կարևորության գիտակցումով: «Երբ բացեցի առաջին «Մայրիկ» ռեստորանը, միակ մարդիկ, որ գիտեին հայկական ճաշատեսակներ պատրաստել, մեր մայրերն ու տատիկներն էին. նրանցից ոմանք ուտեստների բաղադրատոմսերը վերականգնել էին միայն բույրով: Այս ռեստորանն իրականում մեր հարգանքի տուրքն է նրանց՝ բնաջնջմանը դիմակայելու իրենց անկոտրում հաստատակամության համար: Բայց հաջորդ ռեստորանը պետք է իմից ավելի լավը լինի»,ասում է Ալինը:

Momik WineCube: The New Face of Wine Tourism in Armenia How a tasting room is making a local grape growing family a major player in Armeniaâ&#x20AC;&#x2122;s growing wine industry. By Kyle Khandikian

Content Manager, ONEArmenia

Momik WineCube

Մոմիկ ՎայնՔյուբ. Հայաստանի գինու տուրիզմի նոր դեմքը Թե ինչպես համտեսի սրահը կարող է տեղաբնիկ խաղողագործների ընտանիքին դարձել Հայաստանի գինու ոլորտի կարևոր մասնակիցներից մեկը։ Հեղինակ` Քայլ Խանդիկյան / Ուան Արմենիա Թարգմանիչ՝ Լիլիա Խաչատրյան

he village of Areni in Armenia’s Vayots Dzor Province has become synonymous with Armenian wine. Throughout the year, local grape growers can be seen selling their homemade wines on the side of the main highway that winds alongside the Arpa River. But most of their grapes are sold to large wineries for about 50 cents per kilogram, just a fraction of the final price of a bottle. One kilometer away from the main road is Momik WineCube, a tasting room doing things differently. Nver and Narine Ghazaryan, its operators, have gone from selling their grapes to using them to produce their own wine brand, called Momik. Today they’re welcoming international guests for tastings and selling Momik Wines in stores and restaurants in Yerevan. It’s a big leap for the husband and wife team, but one that is transforming their lives, and the industry, for the better. From Farm To Bottle The Momik Wines brand and WineCube are the result of collaboration. In the spring of 2017, founder of WineWorks Vahe Keushguerian came up with a concept to make sure local grape growers are not left behind by the growing industry. WineWorks is a winery incubator offering winemaking and viticulture services based in Yerevan. During the same time, ONEArmenia approached WineWorks in spirit of collaboration to work on a project together. So the Farm-To-Bottle campaign was created with a simple idea: give grape farmers with an entrepreneurial spirit the tools they need to establish their own wine brands. To do this, WineWorks would provide a loan in the form of quality wine made from grapes from their own vineyards, as well as a tasting room on their property. Wineworks provides

այաստանի Վայոց Ձորի մարզի Արենի գյուղը հայկական գինու հոմանիշն է դարձել: Թեև ողջ տարվա ընթացքում Արփա գետի երկայնքով գալարվող գլխավոր մայրուղու մայթեզրին կարող եք տեսնել իրենց սեփական գինին վաճառող տեղացի խաղողագործների, նրանց խաղողի գերակշիռ մասն այնուամենայնիվ վաճառվում է մեծ գործարաններին շուրջ 50 եվրոցենտ/կգ գնով, ինչը մեկ շիշ պատրաստի գինու արժեքի մի փոքր մասն է կազմում: Գլխավոր մայրուղուց մեկ կիլոմետր հեռավորության վրա է գտնվում Մոմիկ ՎայնՔյուբը` համտեսի սրահ, որտեղ ամեն ինչ այլ կերպ է արվում: Այն գործարկողները` Նվեր և Նարինե Ղազարյանները, իրենց խաղողը վաճառելուց անցում են կատարել սեփական Մոմիկ ապրանքանիշի գինիների արտադրությանը: Ներկայումս նրանք թե՛ միջազգային այցելուների են հյուրընկալում համտեսի սրահում, թե՛ վաճառում են Մոմիկ գինիները Երևանի խանութներում և ռեստորաններում: Երկու անձանցից` ամուսնուց և կնոջից, բաղկացած թիմի համար դա մեծ թռիչք է. թռիչք, որը բարելավում է թե՛ նրանց կյանքը, թե՛ գինու ոլորտը: Միաժամանակ ՈւանԱրմենիան համատեղ ծրագրի վրա համագործակցելու առաջարկով դիմեց ՎայնՎորքսին: Այդպիսով մի պարզ գաղափարից ծնվեց «Այգուց մինչև շիշ» արշավը, այն է` ձեռնարկատիրական ոգի ունեցող խաղողագործներին տրամադրել այն գործիքները, որոնց կարիքը նրանք ունեն սեփական գինու ապրանքանիշները կերտելու հարցում: Դա արվելու է հետևյալ կերպ. ՎայնՎորքսը խաղողագործներին վարկի տեսքով տրամադրելու է նրանց աճեցրած խաղողից խմորված բարձորակ գինիներ և նրանց պատկանող տարածքում կառուցելու է համտեսի սրահ: ՎայնՎորքսը իրականացնում

The Farm-To-Bottle campaign was created with a simple idea: give grape farmers with an entrepreneurial spirit the tools they need to establish their own wine brands.

viticulture trainings, branding of the products, as well as distribution. Once bottled and labeled, the farmers would showcase their wines at their WineCubes, designed by Yerevan-based architectural design firm DZ Studio. A majority of sales would take place at the WineCubes to start out, in order to pay back the loan, and re-invest profit to grow Momik Wines. To make all this possible, ONEArmenia brought its community of 100,000 supporters worldwide to fund FarmTo-Bottle. The project also received support in the form of a grant from the Private Sector Development and Technical Vocational Education and Training South Caucasus (PSD TVET) program implemented by GIZ on behalf of the Federal Ministry for Economic Cooperation and Development (BMZ) of Germany. By the fall of 2017, Farm-To-Bottle was fully funded and could support 2 grape growing families and their WineCubes. WineWorks purchased a third WineCube for private use. 40

About Momik Wines Momik Wines is the first brand to be born out of Farm-To-Bottle. Its operators Nver and Narine are both natives of Areni, and both come from grape growing families. “Back in the early 1990s, after the collapse of the Soviet Union, it was difficult to find wine. One New Year’s Eve, there was no wine at home for us to drink. My aunt told me that a local of Areni cannot live without a bottle of wine at home. Her words convinced me to continue the family trade.” Momik WineCube is located in their 1,500 square meter vineyard. From the WineCube’s terrace, Areni’s 14th century church can be seen perched atop a hill in the distance. The Holy Mother of God Church in Areni was designed by the medieval architect Momik, who also designed the region’s more well-known Noravank Monastery. Narine traces her family lineage back to Momik himself, which is where their wine gets its name.

Momik WineCube opened its doors to visitors this past summer. In September, WineWorks organized a tasting in Yerevan to introduce Momik’s red, white and rosé wines to the local market. Nver and Narine are changing the face of wine tourism in Armenia with their WineCube. One of the first guests at Momik, assistant professor of law at Clarkson University Joseph Andriano, described his visit as “a one-of-a-kind way to experience extraordinary wines while surrounded by the natural beauty of the Areni region of Armenia.” While Nver and Narine continue to welcome guests for tastings, WineWorks is searching for a second grape growing family in Vayots Dzor to spearhead the second WineCube. You can purchase Momik Wines at In Vino EVN and Wine Republic in Yerevan. To schedule a tasting at Momik WineCube, contact Nver at +374 93 480450 or +374 95 480450 (Armenian/Russian).

Momik WineCube

է խաղողագործական թրեյնինգներ, ապրանքների բրենդավորում, ինչպես նաև ապրանքների իրացում: Շշալցումից և պիտակավորումից հետո խաղողագործները կցուցադրեն իրենց գինիները երևանյան ԴիԶեթ ճարտարապետական և դիզայնի ֆիրմայի կողմից ձևավորված ՎայնՔյուբերում: Վարկը մարելու և ստացվող շահույթը Մոմիկ գինիների ապրանքանիշի մեջ ներդնելու նպատակով սկզբնական շրջանում պլանավորվում է վաճառքի մեծ մասը ՎայնՔյուբում իրականացնել: Սա իրագործելու համար Ուան Արմենիան համախմբեց աշխարհի տարբեր մասերում գտնվող իր հարյուր հազարավոր աջակիցներին: Նախագիծը նաև դրամաշնորհի տեսքով աջակցություն ստացավ Գերմանիայի միջազգային համագործակցության ընկերության (GIZ) կողմից` Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության տնտեսական համագործակցության և զարգացման նախարարության (BMZ) պատվիրակմամբ իրականացվող «Մասնավոր հատվածի զարգացում և մասնագիտական կրթություն և ուսուցում Հարավային Կովկասում» ծրագրի շրջանակներում: 2017թ. աշնանը «Այգուց մինչև շիշ» դրամահավաքը ամբողջովին ֆինանսավորված էր և կարող էր աջակցել երկու խաղողագործական ընտանիքների` երկու ՎայնՔյուբերի հիմնման գործում, իսկ ՎայնՎորքսը ձեռք բերեց երրորդ ՎայնՔյուբը` անձնական օգտագործման նպատակով: Մոմիկ գինիների մասին Մոմիկ գինիների ապրանքանիշը և ՎայնՔյուբը Ուան Արմենիայի «Այգուց մինչև շիշ» դրամաշնորհային ծրագրի արդյունքն են: Ծրագրի հիմնական

նպատակն է աջակցել տեղացի խաղողագործներին, ովքեր գինեգործության զարգացող ոլորտում մեծ գինեգործարանների հետ անհավասար մրցակցային պայմաններում են հայտնվել: 2017 թ. գարնանը Ուան Արմենիան սկսեց համագործակցություն ՎայնՎորքսի հետ (Vineyards of Armenia, «Հայաստանի այգիներ»), որն առաջարկում է գինեգործական և խաղողագործական ծառայություններ և տեղակայված է Երևանում: Վայն Քյուբի շահառուները՝ Նվերն ու Նարինեն, Արենիի տեղաբնիկներ են, երկուսն էլ խաղողագործական ընտանիքներից են սերում: Նվերը պատմում է, որ երբ անցյալում պատրաստ էր լքել ընտանեկան բիզնեսը, մորաքույրն է համոզել իրեն հրաժարվել այդ մտադրությունից և շարունակել ընտանեկան դարավոր ավանդույթը: «Վաղ 1990-ական թթ.` ԽՍՀՄ փլուզումից հետո, դժվար էր գինի գտնել: Նոր տարվա տոնակատարություններից մեկին տանը գինի չկար: Մորաքույրս ասաց, որ Արենիի բնակիչը պարզապես չի կարող տանը գինի չունենալ: Նրա խոսքերն ինձ համոզեցին խաղողագործությամբ զբաղվել: Գրեթե 20 տարի է, ինչ Նարինեն և ես խաղող ենք աճեցնում և գինի պատրաստում»: Մոմիկ ՎայնՔյուբը գտնվում է նրանց պատկանող 1500 քմ խաղողի այգում: ՎայնՔյուբից տեսանելի է հեռվում բարձունքի վրա կառչած Արենիի` 14-րդ դարում կառուցված եկեղեցին: Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու ճարտարապետը Մոմիկն է, ով նաև մարզի առավել հայտնի վանքի` Նորավանքի ճարտարապետն է: Նարինեի տոհմածառի ճյուղերից մեկը ձգվում, հասնում է Մոմիկին, այդ փաստից էլ ծնվել է գինու անվանումը:

Մոմիկ ՎայնՔյուբը այցելուների համար իր դռներն անցած ամռանն է բացել, իսկ սեպտեմբերին ՎայնՎորքսը Մոմիկ կարմիր, սպիտակ և վարդագույն գինիները տեղական շուկային ներկայացնելու նպատակով Երևանում համտես էր կազմակերպել: Նվերն ու Նարինեն ՎայնՔյուբի միջոցով վերափոխում են Հայաստանում գինու տուրիզմի դեմքը: Մոմիկի առաջին հյուրերից մեկը` Քլարքսոն համալսարանի իրավաբանական գիտությունների դոցենտ Ջոզեֆ Ադրիանոն, իր այցն այսպես բնութագրեց. «Արտակարգ գինի համտեսելու յուրօրինակ փորձառություն է՝ շրջապատված լինելով Արենի գյուղի բնական գեղեցկությամբ»: Մինչ Նվերն ու Նարինեն շարունակում են համտեսներ կազմակերպել բազմաթիվ հյուրերի համար, ՈւանԱրմենիան և ՎայնՎորքսը փնտրում են երկրորդ խաղողագործական ընտանիքը` Վայոց Ձորում երկրորդ ՎայնՔյուբի հիմնադրումը նախաձեռնելու համար: Մոմիկ գինիները Երևանում կարող եք ձեռք բերել Ին Վինո և Վայն Ռիփաբլիք գինու խանութբարերում: Մոմիկ ՎայնՔյուբում համտես ամրագրելու համար կարող եք զանգահարել Նվերին +374 93 480450; +374 95 480450 (հայերեն/ռուսերեն):

Wine Portfolio Գինիների պորտֆոլիո

KEUSH

The first traditional method sparkling wine crafted from Armenian Indigenous varieties. Grapes are sourced from high elevation vineyards 1750m above sea level grown in volcanic soil. These are the highest vineyards in Armenia and the highest vineyards in the Northern hemisphere.

ՔՅՕՇ

Փրփրուն գինիների պատրաստման ավանդական մեթոդով եւ տեղական խաղողի սորտերից արտադրված առաջին հայկական փրփրուն գինին է։ Այգիները գտնվում են ծովի մակերեւույթից 1750մ բարձրության վրա, հրաբխային նստվածքներով հողերում։ Սրանք Հայաստանի եւ, առհասարակ, հյուսիսային կիսագնդի ամենաբարձրադիր խաղողի այգիներն են։

KATARO

In the south of Artsakh, there is an ancient temple overlooking mountains and stone gorges. Consecrated in the year 335 CE and situated above the clouds, this temple embodies a man’s desire for perfection. Named after this temple, Kataro Wines aim to do just that.

KOOR

The ancient Greek historian Herodotus in his work “The History”, wrote about the Armenian merchants, sailing down the Euphrates from Armenia to Babylon in the round ships, covered with animal skins and filled with barrels of wine. When would roll up the animal skins and walk back to Armenia along the banks of the river. According to some historical materials those boats were called Kur or Koor (in Armenian Կուր) which means “bent”, because of unusual round shape of boats made with a bent piece of wood.

Արցախի հարավում՝ բարձր լեռան գագաթին հպարտ կանգնած է հինավուրց մի վանք։ 335 թ-ին օծված Կատարո վանքը, որ ամպերից էլ վեր է խոյանում, մարմնավորում է մարդու ձգտումը դեպի կատարելություն։ Հենց այդ ձգտումն ունի նաև համանուն Կատարո գինին։

ԿՈՒՐ

Հին հույն պատմիչ Հերոդոտոսն իր «Պատմություն» աշխատության մեջ գրել է հայ վաճառականների մասին, որոնք Եփրատ գետն ի վար նավարկել են Հայաստանից դեպի Բաբելոն՝ ամբողջովին կաշվեպատ և գինու տակառներով բեռնված կլոր նավերով։ Բաբելոն հասնելուն և գինին վաճառելուն պես, նրանք վաճառել են նաև նավի կմախքը, իսկ կաշիները բարձել գրաստների վրա և գետի ափով վերադարձել Հայաստան։ Ըստ որոշ պատմական նյութերի՝ այդ նավերը կոչվում էին «կուր» կամ «կոր»՝ անսովոր, կլորավուն տեսքի պատճառով:

MOMIK

Momik Wines are dedicated to the 14th century sculptor, architect and artist, Momik. With the same thoroughness that Momik put into his masterpieces, farmers Nver and Narineh are growing their own art-vineyards that reflect the true nature of Vayots Dzor.

ԿԱՏԱՐՈ

ՄՈՄԻԿ

Մոմիկ գինիները նվիրված են 14-րդ դարի տաղանդավոր ճարտարապետ, քանդակագործ և մանրանկարիչ Մոմիկին։ Նվերն ու Նարինեն աճեցնում են իրենց խաղողի այգիները, նույն բծախնդրությամբ, որով Մոմիկն է կերտել իր գլուխգործոցները, որոնցում արտացոլված են Վայոց Ձորի սիրտն ու ոգին։

Vineyards of Armenia Wine Portfolio

TAKRI

Takri, meaning “roots” in our Artsakh Armenian dialect, is all about provenance. The wine is deeply rooted in our traditions and a millennial history of viticulture. These wines are crafted from the single grape variety Sireni, grown in the internationally disputed territory if Artsakh.

YACOUBIAN-HOBBS

Internationally renowned winemaker Paul Hobbs, and partners the Yacoubian family have journeyed to the birthplace of wine to craft modern, world class wines from the indigenous varieties found in the high altitude, mineral-rich soils of Vayots Dzor, Armenia.

Միջազգային համբավ վայելող գինեգործ Փոլ Հոբսը և նրա գործընկեր Յակուբյանների ընտանիքը ուղևորություն նախաձեռնեցին դեպի գինու բնօրրան՝ կերտելու ժամանակակից, համաշխարհային մակարդակի բարձրորակ գինիներ՝ Վայոց Ձորի բարձրադիր, հանքանյութերով հարուստ հողերում աճող տեղական խաղողի տեսակներից։

The story of Z’ART wines goes back to the times when our grandfather planted his vineyards in Zvartnots – Armavir region of Armenia having a dream to see his efforts grow into an art of winemaking. Today we realize our grandfather’s dream and introduce Z’ART wines a collection of refined boutique wines made with respect to traditions of Armenian winemaking.

From Tavush Province of Armenia. From the Northern terroir of Armenia to the glasses of wine lovers, we bring new taste of enjoyment to the devoted wine drinkers. Splendid light wine, that will fulfill your celebrations.

Տակռին, որ Արցախի բարբառով նշանակում է «արմատներ», ոչ այլ ինչ է, քան հենց արմատ, ծագում։ Գինին իր խոր արմատներն է առնում մեր ավանդույթների և խաղողագործության հազարամյա պատմության մեջ։ Գինու պատրաստման համար օգտագործվում է միայն Սիրենի (Խնդողնի) մաքրասորտ խաղողի տեսակը, որն աճում է միջազգայնորեն վիճարկելի տարածքում՝ Արցախում։

ՅԱԿՈՒԲՅԱՆ-ՀՈԲՍ

Z’ART

TUS

ՏԱԿՌԻ

Զ՛ԱՐԹ

Զ՛ԱՐԹ գինիներում մեր պապի իղձի իրականություն դառնալու պատմությունն է: Երբ նա Զվարթնոցում տնկեց իր առաջին խաղողի այգիները, երազանքը մեկն էր՝ տեսնել, թե ինչպես են իր ջանքերը գինեգործության արվեստի վերածվում: Պապի երազանքն արդեն իրականություն է. ներկայացնում ենք Զ՛ԱՐԹ նրբագեղ գինիները, որոնք տուրք են հայկական գինեգործության ավանդույթներին:

ՏՈՒՍ

Հայոց աշխարհի հյուսիսային հատվածի խաղողի այգիներից համային նոր երանգներ հասցնելով գինու սիրահարների գավաթներին, Ձեզ և Ձեր շրջապատին թեթև և հաճելի տրամադրություն պարգևող գինի։

MOUKH

Moukh is among the youngest crop of this year’s innovative Areni varietals, playful and bright but with a millennial pedigree, like the Papazian family gampr, an ancient breed of Armenian sheepdogs, after which it is named.

ՄՈՒԽ

Մուխը այս տարվա նորագույն Արենի գինիներից է, ցայտուն եւ պայծառ, բայց հազարամյակների ժառանգորդ, Փափազյան ընտանիքի գամփռի նման, ում անունը կրում է:

SERAPHIM

The idea of Seraphim Wines was inspired by the untapped potential of Armenian indigenous grape varieties Lalvari and Banants from Tavush region for the production of exceptional sparkling wine. Seraphim are the highest angelic order. According to the legend, the Seraphim hallowed the vineyards with their tears, so the very first sip of Seraphim wine should be taken with eyes closed and picturing your dream.

ՍԵՐԱՖԻՄ

Սերաֆիմ գինու գաղափարը ծագել է՝ ոգեշնչված բացառիկ փրփրուն գինու արտադրության համար Տավուշի մարզի հայկական տեղական Լալվարի և Բանանց խաղողատեսակների չբացահայտված ներուժով։ Սերովբեները (սերաֆիմները) հրեշտակաց բարձրագույն դասն են: Ըստ առասպելի՝ սերովբեներն օծեցին խաղողի այգիներն իրենց արցունքներով, այդ պատճառով էլ Սերաֆիմ գինու ամենաառաջին կումը պետք է արվի փակ աչքերով և երազանք պահելով։

ZULAL

Zulal meaning “Pure” in the Armenian language was founded to craft wines that express the purest characteristics of Armenian Indigenous grape varieties. Giving homage to our ancient alphabet, the labels illustrate the Armenian language in hand written calligraphy.

SARDURI

In 2003, Garush Samvelyan, founder of the company established his own vineyards with a 10-hectare area. “Wine House” LLC is located in Aghtsk village, Aragatsotn province. The company is producing exclusive wines using principally its own grape varieties Voskehat, Kakhet and Areni.

2003թ. ին ընկերության հիմնադիր Գարուշ Սամվելյանը հիմնեց իր սեփականխաղողի այգիները՝ 10 հա տարածքով: «Վայն հաուս» ՍՊԸ-ն գտնվում է Արագածոտնի մարզի Աղձք գյուղում: Ընկերությունը արտադրում է բարձրորակ գինիներ սեփական խաղողի այգիներում աճեցված խաղողներից՝ Ոսկեհատ, Կախեթ, Արենի։

NOA Wines are made of Areni and Voskehat grapes grown in the own orchards in Rind and Aghavnadzor villages. Controlling the quality of grape, it has become possible to create elegant wines, which are distinguished by unique taste. The quality of the wines are controlled by Armenian and Swiss winemakers.

Oshin crafts fine wines in the Burgundian style. Focusing on barrel fermented Voskehat and Areni, Armenian indigenous grape varieties. Grapes are sourced from select small growers who farm high elevation viticulture in the volcanic soil of Vayots Dzor.

«Զուլալ» նշանակում է «պարզ, մաքուր», եւ համանուն գինիները արտահայտում են հայկական տեղական խաղողի մաքրագույն էությունը։ Պիտակի հիմքում ընկած են հնագույն հայկական ձեռագիր տառերը՝ որպես մեծարում հին հայկական այբուբենի։

ՍԱՐԴՈՒՐԻ

NOA

OSHIN

ԶՈՒԼԱԼ

ՕՇԻՆ

ՆՈԱ

NOA գինիները պատրաստված են Ռինդ և Աղավնաձոր գյուղերի սեփական այգիներում աճեցված Արենի և Ոսկեհատ տեսակի խաղողներից: Վերահսկելով որակը խաղողի խնամքից սկսած, հնարավոր է դարձել ստեղծել նրբագեղ գինիներ, որոնք աչքի են ընկնում իրենց յուրատեսակ համով: Գինու որակը հսկվում է հայ և շվեյցարացի գինեգործների կողմից:

Օշինի գինիները բուրգունդյան ոճի են՝ տակառում խմորված Ոսկեհատ եւ Արենի հայկական խաղողի տեղական սորտերից: Խաղողները ձեռք են բերվում Վայոց Ձորի ընտրված ֆերմերներից, որոնց այգիները բարձրադիր եւ հրաբխային ծագման են։

Vineyards of Armenia Wine Portfolio

The Archives Label By Gohar Abrahamyan Translation by Christine Bessalian Photo by David Galstyan

«Արխիվներ» պիտակը Հեղինակ՝ Գոհար Աբրահամյան Լուսանկարիչ՝ Դավիթ Գալստյան

onths of research and digging in the archives, disappointments, new discoveries and, finally, the desired outcome: the search for a label that would illustrate the uniqueness of the new wine produced from rare grape variety – Koghbeni, discovered in Tavush province of Armenia, has weaved its own story along with the one behind the creation of the varietal wine itself. The person who had taken up what seemed like an ambiguous and unclear task, was young professional David Galstyan with a distinct handwriting in photography. He was up to the challenge and succeeded, despite the difficulties, in outlining his ideas and expectations. This story, though, might have not even happened, if not for the Zulal Wines founder Aimee Keushguerian, her search for innovations in the winemaking industry and another

րխիվներում ամիսների երկարատև աշխատանք, հիասթափություններ, նոր բացահայտումներ ու ի վերջո՝ ցանկալի արդյունք. Տավուշում գտնված ոչ հայտնի մաքրասորտ խաղողի տեսակից՝ կողբենուց պատրաստվելիք «Արխիվները» անվանումն ունեցող գինուն համապատասխան պիտակի փնտրտուքները գինու ստեղծմանը զուգահեռ իրենց պատմությունն էլ են հյուսել։ Անորոշ ու անհասկանալի թվացող խնդրի լուծումը ստանձնած երիտասարդ, բայց արդեն իր ուրույն ձեռագիրն ունեցող լուսանկարիչ Դավիթ Գալստյանը, ճեղքելով դժվարությունները, կարողացել է եզրագծել իր պատկերացումներն ու սպասելիքները։ Այս պատմությունը թերևս չլիներ, եթե չլիներ «Զուլալ» նախագծի ղեկավար, գինու ոլորտում

The Archives Label

one of her ambitious projects – this time to revive the long-forgotten and disappearing Koghbeni grape variety of Tavush province. The Rare Find In 2014, WineWorks, a winery incubator, offering winemaking and viticulture services as well as strategic winery and marketing management support, studied the potential viticulture in Tavush province where they selected local grape varieties for micro-vinification. The Head winemaker, Arman Manukyan, found Koghbeni, or as locals call it Gharagyoz, in 2017. They say, the grape used to grow in Tavush’s Koghb village, thus the name. It is noteworthy, that nobody grows grapes in today’s Koghb. After the Armenian-Azeri active hostilities in the early 1990s, the vineyards of the border village Koghb, 200 km from the Armenian capital Yerevan, ended up on the other side of the border – on Azerbaijan’s territory, thus depriving the local population of this significant heritage. The pearl of the region, Koghbeni grape, has nonetheless survived, even though in little quantity, in the neighboring village Berdavan, where it was harvested in 2017 to make Zulal’s single-varietal bottling. This precious gem grows the most in 87-year-old Rafik Ghazaryan’s vineyard. He has taken a good care of his vineyard and has preserved this exceptional grape variety. “During the privatization of lands and property [after the collapse of the Soviet Union], my father only took the vineyard, despite everybody’s argument that it would be impossible to cultivate, that it would be of no use, and that they would take it away from him. He said he would work on it nonetheless, and so he did. Come

մշտապես նորարարություններ փնտրող Էյմի Քեուշգուերյանի հերթական հավակնոտ նախագիծը՝ արտադրել գինի վաղուց մոռացված ու գրեթե վերացած տավուշյան Կողբենի սորտից։ Գտածոն Բարձրորակ գինիների արտադրությամբ ու գինեգործական նախագծերի աջակցությամբ զբաղվող «ՎայնՎորքս» ընկերությունը, նոր նախագծեր մեկնարկելու նպատակով, 2014ին ուսումնասիրում է Տավուշի մարզում խաղողագործության պոտենցիալը, ընտրում տեղական սորտեր և կատարում միկրովինիֆիկացիա (փոքր քանակով փորձնական խմորում)։ 2017ին՝ ընկերության գլխավոր գինեգործ Արման Մանուկյանի ջանքերով հայտնաբերվում է Տավուշի կողբենին, կամ ինչպես տեղացիներն են ասում՝ ղարագյոզը։ Ասում են՝ այս խաղողն աճել է Տավուշի մարզի Կողբ գյուղում, որտեղից էլ անվանումը։ Սակայն, հատկանշական է, որ այսօր Կողբում խաղողագործությամբ չեն զբաղվում։ 1990-ականների հայադրբեջանական հակամարտության ժամանակ, մայրաքաղաք Երևանից շուրջ 200 կմ հեռավորության վրա գտնվող սահմանամերձ Կողբ գյուղի խաղողի այգիները մնացել են հարևան երկրի՝ Ադրբեջանի տարածքում՝ տեղացիներին զրկելով մեծ ժառանգությունից։

The pearl of the region, Koghbeni grape, has nonetheless survived, even though in little quantity, in the neighboring village Berdavan, where it was harvested in 2017 to make Zulal’s single-varietal bottling.

Բայց տարածաշրջանի գոհարը՝ կողբենին, թեկուզ քիչ քանակով, այնուամենայնիվ պահպանվել է հարևան Բերդավանում, որտեղից էլ 2017-ին «Զուլալ» ընկերությունն այն մթերել է՝ արտադրելու մաքրասորտ խաղողի բացառապես մեկ տեսակից ստացվող գինին։ Այս թանկարժեք գանձն ամենից շատ տարածված է 87-ամյա Ռաֆիկ Ղազարյանի այգում, որը խնամքով

rain or shine, he was out there working no matter what the weather was,” says Ghazaryan’s daughter, Anahit Abovyan, 61. Neighbors say that last year his vineyard had the biggest amount of the almost lost grape variety. Unfortunately, age and illness defeated the hard-working man, and he passed away. After seeing her father’s efforts, his daughter Anahit, resident of Russia, decided to continue his work and finish harvest: 700 kg of the total two tons of Koghbeni grapes.

Our mission is to craft wines that express the purest characteristics of our Armenian indigenous grape varieties.

Completing the Quest Photographer David Galstyan, 32, decided to get involved, after he learnt about the extremely important finding and the new project. “When Aimee and I were talking about the experimental wine they were planning to produce, the idea sounded very appealing to me as well, so I expressed my willingness to get involved in that unique project and work on the creation of the label for a wine brand that might be produced only this once because of the difficulties with growing the rare grape variety,” recalls Galstyan. To tackle the task at hand, he decided to familiarize himself with all the possible materials and related stories that were out there. “For the past two years I have been working with archives, touring the area, talking to locals – all of it to collect as much information as possible,” says Galstyan. He believes that Tavush province, Dilijan town in particular, has the best library system in the country, which helped him greatly to achieve his goal. “I took a trip to Dilijan, a home to the biggest library in the region. Having survived the difficult times, the library was able to not only find books, but collect and preserve all the

մշակել է այգին ու պահպանել խաղողի եզակի տեսակը։ «Հողերի սեփականաշնորհման ժամանակ հայրս միայն խաղողի այգի է վերցրել, թեպետ շատերն ասել են, որ հնարավոր չի լինի մշակել, օգուտ չի լինի, ձեռքներիցդ կխլեն, բայց ինքն ասել է ոչինչ, կաշխատեմ, ու իր գործն առաջ է տարել։ Անձրև, արև, ինչ եղանակ էլ լիներ, տանը չէր նստում», - ասում է Ղազարյանի դուստրը՝ 61-ամյա Անահիտ Աբովյանը։ Գյուղում ասում են՝ անցյալ տարի Ղազարյանի այգին այս մոռացված տեսակի ամենամեծ բերքն է տվել, սակայն հիվանդությունը, ցավոք, հաղթել է ու ժրաջան գյուղացուն իր գիրկն առել։ Տեսնելով հոր կատարած ահռելի աշխատանքը՝ ռուսաստանաբնակ Անահիտ Աբովյանը, հոր մահվանից հետո, որոշել է նրա գործն ավարտին հասցնել։ Բերդավանից մթերված երկու տոննա կողբենու 700 կգ-ը հենց Ռաֆիկ Ղազարյանի այգունն է։ Ամբողջացնելով փնտրտուքները Իմանալով չափազանց կարևոր գտածոյի և նոր նախագծի մասին, 32-ամյա լուսանկարիչ Դավիթ Գալստյանը որոշում է նույնպես ներգրավվել։ «Երբ առաջին անգամ խոսում էինք Էյմիի հետ նոր, փորձնական գինու մասին, որը նրանք պատրաստվում էին արտադրել, միտքն ինձ չափազանց շատ դուր եկավ, և ես ցանկություն հայտնեցի ներգրավվել այդ յուրահատուկ աշխատանքի մեջ՝ աշխատելով գինու շշի պիտակի վրա, որը, միգուցե, արտադրվի միայն մեկ անգամ, քանի որ դժվար է այն ստանալը ոչ շատ տարածված խաղողի սորտ ունենալու պատճառով», - պատմում է Գալստյանը։ Լուսանկարիչն իր անելիքները պատկերացնելու նպատակով որոշում է ծանոթանալ և

Grafted Indigenous Armenian Varieties Voskehat, Areni, Khndoghni, Chilar, Kakhet, Kangun, Khatouni info@wineworks.am | +374 94 302541 50

The Archives Label

inherited materials due to great care and dedication to the job,” tells the photographer.

ուսումնասիրել մինչ այս եղած հնարավոր բոլոր նյութերն ու պատմությունները։

After long research and discussions, Galstyan decided to embrace the entire history of winemaking in the label of this unique wine bottle, the history that has been preserved in this region, regrettably, only in the old newspapers and magazines. “The picture on the wine label is the archive of the regional magazine. The articles published in the magazine mostly cover reports and references to agriculture and winemaking, while the photographs depict the 1960s – times of blossom and prosperity in Armenia. The library workers collected and archived the magazines with great care, just like the vineyards of Koghb have preserved the grapes,” says the photographer.

«Վերջին երկու տարիների ընթացքում աշխատում էի արխիվային նյութերի վրա, շրջում էի տարածաշրջանում, զրուցում տեղացիների հետ՝ հավաքելով հնարավորինս շատ տեղեկություններ», - հիշում է Գալստյանը։ Լուսանկարիչն ասում է, որ Տավուշի մարզն ու, մասնավորապես, Դիլիջանը հանրապետությունում լավագույն գրադարանային համակարգն ունեն, ինչն էլ օգնել է նրան հասնել ցանկալի արդյունքի։ «Ես մեկնեցի Դիլիջան, որտեղ գտնվում է տարածաշրջանի ամենամեծ գրադարանը։ Դժվար ժամանակներով անցնելով, գրադարանը ոչ միայն կարողացել է հայթայթել գրքեր, այլև հոգատար աշխատակիցների շնորհիվ խնամքով հավաքվել ու պահվել են նաև ժառանգված բոլոր նյութերը», ասում է լուսանկարիչը։ Երկար ուսումնասիրություններից, քննարկումներից հետո Գալստյանը որոշում է այս յուրահատուկ գինու շշի պիտակում ներկայացնել գինեգործության այն ամբողջ ահռելի պատմությունը, որը մնացել է այս տարածաշրջանում, ցավոք, միայն թերթերի ու ամսագրերի խունացած ու մաշված էջերի վրա։

To Aimee Keushguerian, this project was more than just making a fine wine. There are many issues and challenges in the Armenian wine industry. “We currently have a couple dozen indigenous grape varieties that are grown in Armenian soil and a couple hundreds that have originated in this territory. But almost all producers are blending grape varieties. Zulal means ‘pure’ in Armenian. Our mission is to craft wines that express the purest characteristics of our Armenian indigenous grape varieties. Although we have an ancient history of winemaking, we really only started making wine in the modern times, around 8 years ago. We have a lot of experimentation to do. This is why Zulal was founded.” The new wine label with the intriguing name “The Archives” to be presented to wine lovers, will be available exclusively in the domestic market.

«Պիտակի լուսանկարը տարածաշրջանային ամսագրի արխիվն է։ Ամսագրի՝ անդրադարձներ ու հաշվետվություններ պարունակող հոդվածները հիմնականում գյուղատնտեսության ու գինեգործության մասին են։ Իսկ լուսանկարները՝ վաղ 60-ականների՝ Հայաստանի ծաղկման ժամանակաշրջանի։ Գրադարանավարները բոլոր ամսագրերը խնամքով հավաքել ու պահել էին, ինչպես Կողբի այգիների խաղողներն են պահվել», - ասում է լուսանկարիչը։

Իսկ նախագծի ղեկավար Էյմի Քեուշգուերյանի նպատակը պարզապես բարձրորակ գինի արտադրելը չէր... Հայկական գինեգործության մեջ առկա են բաղմաթիվ խնդիրներ ու մարտահրավերներ. «Հայաստանի հողում այսօր աճում են խաղողի տասնյակ բնիկ տեսակներ, իսկ հարյուրավոր տեսակներ էլ ծագումով այս տարածաշրջանից են։ Այդուհանդերձ, գրեթե բոլոր արտադրողները խաղողի խառը սորտերն են օգտագործում գինեգործության մեջ։ «Զուլալ» նշանակում է մաքուր, և մեր առաքելությունն է գինի ստանալ խաղողի բնիկ հայկական տեսակներից՝ առավելագույնս շեշտելու յուրաքանչյուր մաքրասորտ խաղողի առանձնահատկությունները։ Թեև Հայաստանը գինեգործական հնամենի պատմություն ունի, սակայն միայն վերջերս ենք սկսել գինի պատրաստել ժամանակակից մեթոդներով՝ ընդամենը ութ տարի առաջ, ու դեռևս շատ փորձեր կարող ենք անել։ Հենց այդ նպատակով էլ հիմնվել է «Զուլալ»-ը, ասում է նա։ Այսպիսով, գինեսերների դատին ներկայացվող այս նոր՝ «Արխիվները» ապրանքանիշը հասանելի է լինելու բացառապես տեղական շուկայում։

PAPAZIAN Aghavnadzor

Khachik

Aghavnadzor

Areni

Aghavnadzor

Rind and Aghavnadzor

Arpa Valley, Aghavnadzor, Rind

Artsakh

Աղավնաձոր

Խաչիկ

Արենի

Աղավնաձոր

Արփա, Աղավնաձոր, Ռինդ

Artsakh Արցախ

Ռինդ և Աղավնաձոր

Tavush

Արցախ

Տավուշ

Tavush

Vayots Dzor and Armavir Վայոց Ձոր եւ Արմավիր

Տավուշ

Rind and Aghavnadzor Ռինդ և Աղավնաձոր

Aragatsotn

Արագածոտն