koepel en de stad januari 2016
De betekenis van de Koepel in Haarlem en Oost.
Met het herbestemmen en openen van de koepel heeft Haarlem een unieke kans het oostelijk stadsdeel definitief bij de stad te betrekken en een grote sprong over het Spaarne mogelijk te maken. De Grote Markt met de Bavo, het grote stationsgebouw met zijn negentiende eeuwse stadsuitleg en de wijde straatprofielen rond de koepel vormen een sterke driehoek die vraagt om goede verbindingen. De maat en schaal van het gebied rond de koepel sluit geheel aan bij de oude binnenstad. Hoewel het lijkt alsof het Spaarne het oostelijk deel van de stad in tweeĂŤn heeft gesplitst maakt het in feite altijd onderdeel uit van de oude stad. Doordat de Nicolaasbrug is verdwenen ontbreekt een directe schakel richting Amsterdamse poort en verder. Beide oevers rond dit deel van het Spaarne zoals bijvoorbeeld de Houtmarkt of de Koudehorn zijn het domein van de gestalde en doorgaande auto's. Mede daardoor zijn veel van de aanwezige functies in zichzelf gekeerd en nodigen maar weinig uit tot verblijf in het openbaar gebied. Door reconstructie van molen de Adriaan opent dit oostelijk deel zich voorzichtig naar de stad en wordt een herwaardering van het gebruik van de openbare ruimte ingezet. De binnenstad komt via de Catharijnebrug naar Oost maar direct daarna treft men het gesloten gebied van de voormalige gevangenis met haar dichte poort en hoge muren. Wanneer de Koepel zich opent ontstaat een volkomen nieuw gebruik van het gebied rond de Papentorenvest, de Harmenjansweg en de Gedempte Oostersingelgracht richting de Oude weg en de Amsterdamse Poort. Het heldere ensemble van de koepel zelf, de oorspronkelijke woonhuizen op het voorterrein, het huis van bewaring vormen een helder geheel dat vraagt om duidelijke keuzes qua programma en ruimtegebruik. Door zorgvuldig
looplijnen, open ruimten en verbindingen tussen binnen- en buiten gebieden van de bestaande koepel en het huis van bewaring te analyseren en herinterpreteren ontstaat een uniek nieuw verblijfsgebied. Zo hoort bij een University College ook wonen en is de functie 'openbaar'. Studenten en docenten verblijven in de tussenliggende gebieden waardoor campus achtige ruimten ontstaan. Men ontmoet elkaar zowel binnen als buiten, loopt langs diverse routes. Verschillende vormen van horeca, een restaurant, groot terras, een espressobar verlevendigen het gebied en zijn aanleiding daar te verblijven. Ook andere culturele programma’s als kunst, documentatie en muziek passen binnen het programma van de Koepel. Haarlem krijgt een nieuw stuk binnenstad dat ooit binnen de stadswal heeft gelegen. Uiteraard moet wanneer men dit goed wil inpassen goed gekeken worden naar de aansluitende straatprofielen en de verkeerscirculatie. Wanneer de openbare ruimte, het programma van de Amsterdamse vaart wordt opgewaardeerd en het doorgaande autoverkeer wordt afgewaardeerd ontstaan tevens nieuwe invulmogelijkheden voor tal van openbare ruimten rondom de Koepel. Daarmee wordt de Koepel met de University College als harde kern een nieuwe magneet van waaruit nieuwe looplijnen, nieuwe verbindingen met de andere stadsdelen kunnen ontstaan en versterkt het de kwaliteit van Haarlem in vele lagen: van onderwijs tot horeca, van woongebied tot plaats voor debat, van muziek tot fijn verblijf. De schoonheid van bestaande architectuur wordt opnieuw verankerd aan oude looplijnen en nieuwe goed ingerichte buitengebieden. Dit is nieuwe waarde voor de oude stad.
eerste schetsen: potentie en ambitie 8/9/2015
sleutelpositie
verbindingen
kenmerkende stadskamers
waardestelling
Werkelijke afmetingen: Koepel: 7.264 m2 bvo netto cellen: 240x11=2.530m2 netto hal: 1.980m2 De Vest: 3.610 m2 bvo Nieuwbouw: 5.382 m2 bvo
16.256 m2 bvo
publiek en gebruik
plattegrond schaal 1:1000
begane grond PUBLIEK RKD
UC
WONINGEN
MIX
VERKEER
RKD S
entTAD ree
UC
WO
NEN
300
0m 2
stedelijke ve
U
N m NE 3000 WOC/STAD 2
MIX
UC/RKD/STAD
STAD
publiek 2100 m2
AUDITORIUM / MIX
W
UC ON 800 /STAD EN 0m2
HO
REC A
S
pubTAD liek
erknoping in alle richtingen
funktioneel en ruimtelijk en snede AA’ 50
STAD
publiek
rond
RKD 600m2 bijeenkomst museum shop
RKD
kantoor
RKD
studie
rond nd
STAD
publiek
RKD
depot 2100m2
nsemble
MIX
UC/RKD/STAD
UC facilitair
UC
campus & zalen
WONEN bestaand
betekenis koepel in de stad zoekschetsen 16/9/2015
BIBLIOTEK
PANTHEON
PANTHEON
GASHOUDER AMSTERDAM
BIBLIOTEK
PI HAARLEM
CONGRESS LIBRARY
CONGRESS LIBRARY
PI HAARLEM
forum
plekken maken
koepel als decor
ontmoeting centraal
verkavelingsstudie 18/09/2015
oofd route ets - voet 3
3
3
3
3
fd route - voet
0
programma check Koepel 22/09/2015
gebiedsconcept 27/09/2015
# , !' ( 2# #&#. #.
# ". ( &/ ". /#. (4#$
. ' % ( 0 ( ( #(. ,# /,
10 principles 28/09/2015
Tien principes voor goede inpassing van de koepel in Haarlem 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
vastmaken aan de stad typologie van de compositie openbaar gebruikswaarde openbare ruimte het monument exterieur het monument interieur flexibiliteit en programma vorm van samenwerking van de partijen ambitieniveau sociale aspecten
ad 1: Vastmaken aan de stad, wat houdt dat in? De koepel als vorm heeft een eminente herkenbare vorm in het silhouet van Haarlem. Door het open maken van het gebied ontstaan nieuwe looplijnen, nieuw gebruik van de stad. Dit geschiedt op drie niveaus: (1) stedelijk >stedenbouwkundig structuur beter maken; (2) buurt >openbare ruimte geven aan de stad en (3) object >monumentale architectuur door programma zichtbaar maken. De Koepel werkt als een stedelijke schakel voor onderwijs-cultuurtoerisme en is onderdeel van de route centrum, musea en verschillende openbare ruimten van de stad. Deze oostelijke plek van de binnenstad dient goed te worden verbonden aan de bestaande westoever. Ad 2: De huidige heldere compositie van het plan van Metselaar dient te worden versterkt. Typologische herkenbare elementen zoals het hof, de cour, de agora, het atrium, de wintertuin kunnen dienen als versterkend element. De assen en verhoudingen van de bestaande compositie dienen te worden versterkt en goed te worden verankerd.
waar het zitten, het groen, de verharding, de behagelijkheid, de bezonning, de (hoofd)ontsluitingen, de overgangen tussen openbaar en privé, de afsluitbaarheid in de nacht is gepositioneerd. Ad 5: Benoemen van de monumentwaarden van het exterieur, zowel qua silhouet voor de stad als het materialiseren en de wijze van detailleren. Welke onderdelen moeten worden behouden en op welke wijze worden doorgewerkt dan wel gerestaureerd. Ad 6: Benoemen van de monumentwaarden van het interieur, de toegankelijkheid, het silhouet van de binnenruimte, de materialen, de afwerking en totale sfeer qua details, kleur en lichttoetreding. De beleving van de (open) ruimte is essentieel.
(ontwikkelaar en beleggers) en de ontwerpers (van monument tot stedenbouw). Door verbinding in een rechtsvorm (stichting) zijn alle drie de groepen mede verantwoordelijk voor kwaliteit, exploitatie, communicatie en het tot stand komen van het project. Ad 9: Ambities zijn hoog. Partijen steken veel ‘eigen’ tijd in de voorfase terwijl zicht op resultaat vooralsnog onzeker is. Partijen zoeken naar het optimale resultaat waarbij architectonische kwaliteit, respect en versterking van monumentwaarden en economische haalbaarheid een drie eenheid dienen te vormen. Gezocht wordt naar een flexibel frame en een zodanige inpassing van functies opdat een duurzaam en langdurig gebruik van het gebouwen complex mogelijk is.
Ad 3: Openbaarheid vraagt om duidelijke programmering, wat is ‘openbaar’ en wat niet. Het leefgebied wordt vergroot door openheid van het Koepelterrein. De buurt wordt verrijkt door nieuw openbaar gebied.
Ad 7: Het programma is een mix van functies: universitair onderwijs, archiveren, tentoonstellen, studieruimten, bibliotheek, ontvangen van (grote) groepen, verschillende horeca, (pop)muziek en wonen van een doelgroep die is gekoppeld aan het onderwijs. Het gebruik dient door het jaar heen flexibel te zijn en uitwisselbaar. Het vraagt om bijzonder beheer. De verschillende programma’s dienen flexibel uitwisselbaar te zijn opdat optimaal gebruik kan worden gemaakt van de mix tussen de functies.
Ad 10: De Koepel was een gesloten complex met een beladen functie. Veel herinneringen zullen emotionele kanten hebben. Het karakter van voormalige gevangenis is interessant maar ook kwetsbaar. Zorgvuldig zal dit immateriële aspect mede moeten worden afgewogen in de ontwerpbeslissingen. Tegelijkertijd zal door vroegtijdige participatie van de buurt goed draagvlak dienen te worden gecreëerd voor de nieuwe mix van functies. Parkeren en ontsluitingen zullen daarbij optimale aandacht moeten hebben en integraal onderdeel van communicatie met de buitenwereld.
Ad 4: De openbare ruimte moet doordacht zijn in waar levendigheid, waar het ontmoeten, waar het (fiets)parkeren,
Ad 8: Drie hoofdgroepen dragen zorg voor het plan: de gebruikers (UC, RKD, woningeigenaren), de realisator
Haarlem/Amsterdam, 28 september 2015 TA/AS/AK/AR
uitwerking prive / publiek / parkeren typologie + flexibiliteit tussen ruimte 08/10/2015
panopticon
PLAN B
BVO plan B
BVO
A
totaal BVO: 2.925 m2 voetprint: lagen:
A
B
B
totaal BVO: 4.075 m2 voetprint: lagen:
C
1025 m2 3
totaal BVO: 3.780 m2 voetprint: lagen:
D
975 m2 3
945 m2 4
totaal BVO: 270 m2 voetprint: lagen:
90 m2 3
Plan totaal BVO: 11.050 m2 voetprint:
C
3.035 m2
D
schaal 1:500
‘open de koepel’ 30/11/2015
RESUME: - maak ruimte voor de stad - koepel centraal - diversiteit in plek en type gebouwen maakt flexibele invulling nu en in de toekomst mogelijk januari 2016
PVE Koepel Haarlem University College RKD Horeca en winkel Popcentrum en startͲups Wonen Fietsenstalling Directiewoningen Totaal Parkeren
netto m2 b/n
bruto m2 4700 7300 650 1000 14710 1000 550 29910
600Ͳ1000 PP
koepel koepel maaiveld nieuwbouw waarvan 10000 nieuwbouw kelder bestaande bouw
A
aantakking stad uit alle windrichtingen
koepel en entrees
B
D C orientatie en adres
identiteiten
E F G tussenruimte
ensembles maken
verbindingen
-1 parkeren/fietsen/berging
maaiveld
impressie
colofon
Samenstelling: Thijs Asselbergs, Annebregje Snijders, Arjan Karssen, Anniek Roosenschoon @ Januari 2016
Thijs Asselbergs