# nieuwsbericht 1
april 2018 jaargang 17
Beste vriend(in) van de vereniging Volop voorjaar! Een lente vól nieuwe geluiden. En tijd voor ons eerste NieuwsBericht van dit jaar. Er is weer genoeg verenigingsnieuws om met u te delen. Zo kunt u in deze editie kennis maken met Ilona Owusu, ons nieuwe algemeen bestuurslid. Ilona zal zich de komende tijd bezig gaan houden met een speciaal project rond geurtraining waar wij heel enthousiast over zijn. Verder komen leden aan het woord die de afgelopen periode een bezoek hebben gebracht aan het Reuk- en smaakcentrum in Ede. Wat zijn hun ervaringen? Naast aandacht voor de medische kant van anosmie zijn we ook altijd op zoek naar nieuwe,
plezierige ontdekkingen op culinair gebied. Kent u het ijs van Ben & Jerry’s al? Misschien herkent u zich in de ervaringen van een aantal ‘proevers’ verderop in ons NieuwsBericht. Én we hebben een leuk, nieuw culinair evenement op de agenda: een gezellige High Tea Workshop. Steek de handen uit de mouwen en ontmoet elkaar onder het genot van traditionele, zoete en hartige Engelse delicatessen en een cup of tea.
High Tea Workshop
Kirsten Jaarsma _ voorzitter
Ik wens u namens het voltallige bestuur veel leesplezier! •
programma op pagina 5
Inhoud
2 DE NEUZEN RICHTING EDE - O nze leden over hun ervaringen in het
5 HIGH TEA WORKSHOP - Nieuw culinair event
6 TRAINEN MET EEN TOOL – Unieke hulp voor reuktraining in de maak
8 NIEUW KOOKBOEK VAN JOKE BOON – ‘Koken met kleur!’
9 CHUNKS + NOTEN = IDEAAL IJS? – Onze leden proeven ijs
Reuk- en smaakcentrum
10 PROFESSOR THOMAS HUMMEL – ervaringsdeskundige uit ‘Achter glas’
de nieuwe anosmievereniging
De neuzen richting Ede Onze leden over hun ervaringen in het Reuk- en smaakcentrum tekst Susanne de Bruin
Het Reuk-en smaakcentrum is nu ruim 2,5 jaar geopend. In die tijd hebben we de artsen en wetenschappers die daar werkzaam zijn geregeld gesproken voor onze nieuwsbrief. Maar hoe zit het eigenlijk met onze leden? Er zijn er al heel wat die zich in Ede hebben gemeld voor uitgebreid onderzoek. Hoe beleefden zij de reuk- en smaaktestjes, de MRI-scan en tot slot de uitslag? We spraken Rob Verweij, die zijn reukzin in 2015 verloor na een verkeersongeluk. Jan van der Meer, die na een virus in 2014 beperkt en vervormd geuren waarneemt. En Debby Bats en Leonie Plaizier; zij kunnen beiden zo lang als ze zich kunnen herinneren niets ruiken.
Het reukonderzoek
De MRI-scan
Dit onderzoek bestaat uit drie aparte reuktesten. Zo wordt in de eerste plaats de drempelwaarde bepaald: vanaf welke concentratie kunt u een geur waarnemen? De patiënt ruikt steeds aan drie sticks, waarvan slechts een van de drie een geur heeft. Het is de bedoeling die te benoemen. Vervolgens ruikt de patiënt aan drie sticks waarvan er steeds twee sticks dezelfde geur hebben en één stick een andere geur bevat. Welke stick wijkt af? Tot slot ruikt men afwisselend via het linker- en het rechterneusgat aan een stick en wordt er uit vier opties een keuze gemaakt voor de geur die de stick heeft. Hiermee wordt in kaart gebracht in hoeverre men geuren kan identificeren.
De MRI-scan bestaat uit verschillende delen. De eerste fase bestaat uit een anatomische scan waarbij een doorsnede van de hersenen in beeld wordt gebracht. Na deze scan volgt de functionele scan. Hierbij wordt een apparaat dat gecontroleerd geuren kan toedienen, via een stellage over de patiënt geplaatst. Over de geuren worden vragen gesteld. ‘Hoe intens ervaart u deze geur?’ of ‘Past de geur bij de afbeelding die u ziet?’. Ondertussen meet de MRI-scanner ook de hersenactiviteit in reactie op de toegediende geuren. Daarnaast krijgt de patiënt ook een extra CT-scan die de botstructuren en sinusholten in beeld brengt.
Dit zeggen onze leden over het reukonderzoek:
Dit zeggen onze leden over de MRI-scan:
Leonie: ‘Ik moest erg gokken, ik had écht geen idee en werd er een beetje lacherig van. Doordat ik eerder meegedaan had aan een onderzoek naar erfelijkheid, had ik deze reuktesten al eerder gehad en wist ik dus wat ik hierbij kon verwachten. Gelukkig was het een gezellige zuster. Zij bereidde me er ook al op voor dat ik bij de uitslag waarschijnlijk wel zou horen dat ik helemaal niets ruik.’
Jan: ‘De MRI-scan was voor mij toch wel het meest spectaculaire onderdeel! Ik vond het heel bijzonder. Wat een ingenieus apparaat, en dat dat dan mijn hersenactiviteit kon meten. Ik was gefascineerd door de techniek. Daarnaast ben ik enorm prettig begeleid; het is een langdurige sessie waarbij je heel geconcentreerd moet zijn. Toch heb ik het als heel ontspannen en relaxed ervaren.’
Jan: ‘De reuktesten waren voor mij heel verrassend. Eigenlijk ging het best redelijk, ik zat er vaak helemaal niet zo ver naast. Dat verbaasde mij, omdat ik dat in de praktijk heel anders ervaar.’
‘Ik viel tijdens de MRI-scan in slaap!’ Rob: ‘Ik vond het lastig om stil te liggen, daarom duurde de scan bij mij niet 45 minuten maar anderhalf uur. Het was lastig om sommige vragen te beantwoorden. Wanneer ik een plaatje van een gebakken biefstuk zag met de vraag of de geur erbij paste, klopte het nooit écht. Het is toch altijd anders.’
Debby: ‘Hoewel ik de reuktesten al eerder had gedaan – als 14-jarige en vorig jaar nog bij het onderzoek naar erfelijkheid – vond ik het toch best confronterend. Het was heel duidelijk dat ik helemaal niets ruik, ik merkte geen enkel verschil. Alleen bij de mentholgeur begonnen mijn ogen te tranen. Ik was blij dat de zuster alles op een leuke manier aan me uitlegde. Ik heb zelfs nog gelachen, het ruiken aan de strookjes had zo weinig zin...’
Leonie: ‘Ik viel in slaap tijdens de MRI-scan. Dat gebeurt wel vaker hoorde ik. Je moet zo lang stil liggen en ziet steeds dezelfde plaatjes. Bovendien had ik er een jaar geleden ook al in gelegen voor het onderzoek naar erfelijkheid. Toen ik moest beantwoorden of het plaatje bij de geur paste, dacht ik steeds dat ik iets rook. Maar achteraf kan dat helemaal niet...’
Rob: ‘Ik vond het best zwaar. Het was natuurlijk al duidelijk dat mijn reukzin anders was maar tijdens zo’n test merk je dat extra goed. Door het hersenletsel dat ik heb opgelopen kan ik geuren vaak heel even ruiken. Daarna accepteert mijn brein de prikkels niet meer en neem ik de geuren niet meer waar. Dat was bij de reuktesten ook het geval.’
Debby: ‘Door mijn claustrofobie vond ik de scan heel eng!’
2
Debby Bats
Jan van der Meer
Rob Verweij
Leonie Plaizier
Het smaakonderzoek
Dit zeggen onze leden over het smaakonderzoek:
Bij het smaakonderzoek krijgt de patiënt eerst zestien keer een papieren strookje op de tong gelegd. Elk strookje bevat een van de basissmaken: zoet, zuur, zout of bitter. De intensiteit van de smaken loopt uiteen van enorm sterk tot heel subtiel.Tussendoor neemt de patiënt steeds een slokje water om de smaak te neutraliseren. De smaakbeleving wordt vervolgens nog eens extra onder de loep genomen tijdens de retronasale reuktest. Geur komt namelijk niet alleen via de neus bij het reukorgaan in de hersenen, maar ook via de mond en neusholte. Bij deze test houdt de patiënt eerst de neus en ogen dicht (de kleur van het poeder zou een hint kunnen zijn voor het ingrediënt) en opent dan de mond. Vervolgens wordt er wat poeder op de tong gelegd. Dan opent de patiënt de neus en ademt in door de neus. Uit vier mogelijkheden moet hierna de juiste geur gekozen worden.
Rob: ‘Door mijn jarenlange ervaring als kok, ging de smaaktest me goed af. Ik proef denk ik ook voor een groot deel op ervaring. Ik had alle antwoorden goed.’ Leonie: ‘De smaaktesten zijn me echt tegengevallen. Ik dacht altijd vrij goed te proeven, juist omdat ik zo van eten geniet. Maar ik bakte er niet veel van. Mijn broer vermoedde altijd al dat ik zonder structuur geen idee heb wat ik proef en dat lijkt toch te kloppen. De uitslagen van de smaaktest zijn niet besproken tijdens het laatste gesprek, dus een verklaring heb ik niet.’ Jan: ‘Ik heb nooit het idee gehad dat ik niet meer kon proeven, maar wanneer je er zo bij stilstaat is het toch lastiger dan je denkt. Toen de zuster me vertelde dat sommige poeders uit dezelfde extracten als
3
die in Cup-a-Soup bestaan (tomaat, ui, etc) begreep ik waarom het lastiger was die smaken te onderscheiden. Het is allemaal behoorlijk zout, en dat overheerst dan al snel. Ik stelde voor dat het misschien beter was de basispoeders te gebruiken, zodat je zuiverdere smaken hebt. Daar werd direct een aantekening van gemaakt.’
rechts nog zo’n 30%. Dokter Boek heeft me geadviseerd om een half jaar met reuktraining aan de slag te gaan. Ik moet dan twee keer per dag aan vier geuren ruiken. Hopelijk zorgt die training ervoor dat mijn hersenen steeds meer geuren gaan verwerken. Ik ruik nu soms de geur van mijn zoontje als ik hem knuffel. Dat heb ik zo gemist. In juni ga ik terug om te bespreken of de training effect heeft. Ik hoop zo dat mijn reukzin verbetert!’
Debby: ‘Ik vond het leuk om eens bewust met de basissmaken bezig te zijn, dat doe je in het dagelijks leven eigenlijk nooit! Ik had ze allemaal goed. Bij de poeders had ik wat meer moeite, ik proefde wel verschil maar wist niet precies wat het dan was. Soms kon je de smaak uit de structuur afleiden. Door de korrelige structuur op mijn tong herkende ik kokos bijvoorbeeld.’
‘Ik ruik soms de geur van mijn zoontje’ Debby: ‘Uit de onderzoeken bleek dat ik zowel mijn reukorgaan als reukzenuwen mis. De arts was verbaasd dat ik er eigenlijk heel nuchter op reageerde. Pas toen ik het had laten bezinken, vond ik het toch wel moeilijk. Eigenlijk had ik wel verwacht dat het aangeboren was, mijn zus kan ook niet ruiken. Maar toch hoopte ik ergens nog dat er misschien een oplossing zou zijn. Deze uitslag is wel heel definitief. Ik was eerst niet zoveel met geuren bezig, maar nu lijkt het alsof iedereen om me heen het er steeds over heeft. Dat ligt aan mij, omdat ik er veel aan denk, hoor ik het nu. Het is net als wanneer je zwanger bent; dan zie je opeens overal zwangere vrouwen.’
Het uitslagmoment Tot slot is er een eindgesprek waarin de uitslagen van de verschillende tests besproken worden en de arts een diagnose stelt. Dit zeggen onze leden over het uitslagmoment: Leonie: ‘Op de beelden van de MRI was het heel duidelijk. Ik heb geen reukorgaan, geen reukzenuwen, niks. Het is een groot zwart gat daar, een lege holte. Mijn gevoel daarbij is eigenlijk heel tweeledig: aan de ene kant is het teleurstellend. Je durft het eigenlijk niet te hopen, maar toch vraag je je altijd af of er iets is dat ervoor kan zorgen dat je wel kunt ruiken. Ik weet nu heel zeker dat dat nooit zal gebeuren. Het is goed dat ik het weet, en aan de andere kant ook wel lekker duidelijk. Ik hoef er nooit meer over na te denken, en nooit meer te proberen of ik iets ruik. Ik heb er twee dagen een kater van gehad maar ben er nu oké mee. So be it.’
Jan: ‘Op de MRI-scan was te zien dat alles er nog is en intact is. Mijn reukorgaan is wat geslonken, maar volgens dokter Boek komt dat waarschijnlijk omdat ik het niet gebruik. Daarom heeft hij me geadviseerd met reuktraining te beginnen. Dat klinkt heel hoopvol, ik was vooraf bang dat het virus te veel schade zou hebben aangericht. Ik ben heel benieuwd naar wat de reuktraining voor me kan doen, maar ik merk ook dat het veel discipline vereist. Omdat ik mijn reukstoornis in het dagelijks leven niet als heel beperkend ervaar, gaat het daar nog weleens mis...’ •
Rob: ‘Uit de onderzoeken is gebleken dat ik links niets meer ruik, en
4
Nieuw culinair event: Smullen van scones, bosbessenmuffins bakken en luxe sandwiches beleggen, terwijl u met andere leden tips en ervaringen uitwisselt. Tijdens de High Tea Workshop bereiden we samen onze eigen high tea, onder begeleiding van twee enthousiaste, culinaire coaches. Locatie is de sfeervolle Kookfabriek te Utrecht. Wanneer alle lekkernijen klaar zijn schuiven we aan tafel om gezamenlijk te genieten van onze eigen kook- en bakkunsten én natuurlijk een lekker kopje thee. De High Tea Workshop staat gepland op 12 mei van 13:00 tot 16:00 uur. Na de afgelopen verschillende masterclasses koken in De Kookfabriek bieden we onze leden ditmaal graag een nieuwe culinaire uitdaging. En om de high tea extra smakelijk te maken voor onze vereniging, past De Kookfabriek de receptuur hier en daar wat aan: ‘In aanloop naar de High Tea Workshop gaan we met onze receptuur aan de slag. Kleine aanpassingen kunnen net het verschil maken. Zo zorgen we voor grovere stukjes chocolade in de brownies, zodat die een lekkerdere structuur krijgen voor de leden’, licht Roos Mijnheer van De Kookfabriek toe.
High Tea Workshop
PROGRAMMA HIGH TEA WORKSHOP 13:00 – 13:20 Welkom! Bij aankomst in De Kookfabriek (een garderobe is aanwezig) wordt iedereen feestelijk ontvangen met een glas prosecco.
Hiernaast treft u het volledige programma aan. Het belooft een gezellige middag vol lekkernijen te worden! Vanwege het beperkte aantal plaatsen, adviseren wij u om u zo spoedig mogelijk aan te melden (secretariaat@reuksmaakstoornis.nl) als u deze culinaire workshop niet wilt missen.
13:20 – 14:40 Aan de slag! Tijd om de mouwen op te stropen. Alle recepten zijn ook voor minder ervaren koks prima te volgen, maar de culinaire coaches van De Kookfabiek zijn natuurlijk in de buurt om bij te springen. Kookschorten zijn aanwezig om uw kleding te beschermen.
We zien u graag op zaterdag 12 mei! Datum: zaterdag 12 mei 2018 Tijd: 13:00 uur tot 16:00 uur Kosten: gratis voor leden, introducés E 20,00 p.p. Locatie: De Kookfabriek, 2e Daalsedijk 4, 3551 EJ Utrecht
Menu – Tijdens de workshop zullen de volgende gerechtjes op tafel worden getoverd: Zoet – Bosbessen-muffins / Chocolade-brownies / Mini key-lime pie / Scones met clotted cream Hartig – Courgette-paprikasoepje (eventueel met spekjes) / Hartige poffertjes-caprese / Sandwiches met divers beleg (van zalm met roomkaas tot serranoham, pesto of huisgemaakte eiersalade) 14:40 – 16:00 En dan... High Tea! Als heuse ladies and gentlemen zetten we ons dan aan het eind van de middag aan tafel voor de ‘aangeklede thee’. Tijd om alles te proeven, ervaringen te delen en misschien wel een nieuw favoriet recept mee naar huis te nemen... Tijdens de workshopmiddag wordt er natuurlijk volop thee geschonken, maar er wordt ook gezorgd voor de liefhebbers van een kopje koffie, een glas vruchtensap, frisdrank of mineraalwater.
5
Trainen met een tool!
Unieke hulp voor reuktraining in de maak Er wordt steeds meer wetenschappelijk onderzoek naar gedaan en steeds meer mensen met een reukstoornis geven het een kans: de reuktraining ontwikkeld door professor Hummel uit Dresden. We schreven vorig jaar al uitgebreid over zijn methode en de cijfers die hij in juni presenteerde stemmen menigeen hoopvol. tekst Susanne de Bruin Trick your mind Baat de training niet dan schaadt deze ook niet, en dus gaan ook veel van onze leden met etherische oliën of de speciale Sniffin’ Sticks aan de slag. Ze merken dan vaak snel dat zo’n training best wat discipline vereist. Want wie voor het beste resultaat wil gaan, moet minstens een half jaar lang twee keer per dag aan de vier geuren snuffelen. Hou dat maar eens vol! Om de gebruikers van de methode een handje te helpen, werkt ons nieuwe bestuurslid Ilona Owusu aan een tool in de vorm van een digitale app plus een analoog hulpmiddel, om het trainen leuker en gemakkelijker te maken. Trick your own mind, stelt ze. Hou je brein voor de gek.
Uit eigen ervaring In 2015 verloor ze haar reukzin door een virus. ‘Ik merkte toen dat ik van de één op de andere dag helemaal niets meer rook, maar ik ging ervan uit dat mijn reukzin door het virus geblokkeerd werd. Toen ik na vijf weken nog steeds niets kon ruiken, begon ik me ernstig zorgen te maken.’
‘ De arts constateerde totale anosmie’
Ilona Owusu (DrBos Fotografie)
land en omdat ze daar direct terechtkon bij een kno-arts besloot ze zich de volgende dag nog te laten onderzoeken. Na een reuktest en een endoscopie [kijkonderzoek, red.], bevestigde de kno-arts haar vermoedens. ‘Hij stelde dat het weefsel van mijn geurreceptoren waarschijnlijk necrotisch [afstervend, red.] was door het virus. Ik heb nog een steroïdenkuur geprobeerd, maar dat had geen effect’, herinnert Ilona zich. ‘Ik las in die periode ook over de reuktraining van professor Hummel, daar ben ik toen op eigen initiatief mee begonnen.’ Een paar weken later bezocht ze dokter Boek in Ede, die ook totale anosmie constateerde.
Vanwege haar wetenschappelijke achtergrond kon ze zich verdiepen in medische stukken. Daar las ze voor het eerst over anosmie, en dat dat mogelijk door een virus kon ontstaan. ‘Ik had nog nooit van anosmie gehoord, maar wilde graag snel door een arts gezien worden.’ Ilona groeide op in Duits-
zinniazimminy / creativecommons
In het dagelijks leven is Ilona werkzaam in de Health Tech Industrie waar zij zich als psycholoog bezighoudt met innovatie en gedragsverandering. Daarnaast heeft ze een achtergrond als industrieel ontwerper. Al die kennis gebruikt ze om
bijvoorbeeld tools te creëren die mensen helpen hun medicijnen op tijd in te nemen, of om meer te bewegen.
Stimuleer je brein Toch ging Ilona ook daarna door met de training. Omdat ze
6
zelf geen apps kan programmeren, maar wel haar kennis over psychologie en gedragsverandering wilde toepassen, maakte ze een ouderwetse, analoge ‘app’: ‘Zo kocht ik bijvoorbeeld een maandkalender en vrolijke stempels bij de HEMA. Elke geur kreeg een eigen kleur.
‘ Kleurrijke beloningen stimuleren je brein’ En als ik die geur dan rook, stempelde ik op de kalender. Zulke kleurrijke beloningen kunnen je brein echt stimuleren. Ik heb verschillende toepassingen uitgewerkt en methodes geprobeerd: ‘trick your own mind’, legt ze lachend uit. En met effect. Ilona hield
vol en begon na 9 maanden langzaam maar zeker weer geuren te ruiken: ‘Het heeft even geduurd. Eerst rook ik heel lang niets en daarna ging ik geuren vervormd en heel vies waarnemen. Achteraf kwam dat waarschijnlijk omdat mijn reukzin langzaam herstelde. Nu voelt het alsof ik weer ongeveer 70% ruik van wat ik voorheen rook, denk ik. Daar ben ik heel gelukkig mee!’ Met haar eigen ervaring en kennis werkt Ilona sinds kort één dag per week aan een tool die gebruikers kan helpen bij de reuktraining. ‘Het is nog heel pril, we zijn nog veel aan het brainstormen’, stelt ze. De bedoeling is om gebruikers die de app straks op hun smartphone downloaden, bijvoorbeeld te herinneren om de reuktraining twee keer per dag te doen. ‘We willen ook werken met leuke, digitale beloningen. Zoals een roos die verschijnt wanneer je
rozengeur goed hebt waargenomen. Ik weet het nog niet precies, misschien verzin ik straks weer iets heel anders.’ Naast de begeleiding van de training zou Ilona ook graag wat informatie willen toevoegen. ‘Ik wil gebruikers op een laagdrempelige manier informeren over de verschillende oorzaken en vormen van reukstoornissen’, vertelt ze.
reuktraining niet lukt.’ Het is echter nog niet duidelijk welke opties daadwerkelijk in de tool verwerkt zullen worden.
‘ Het zaadje voor de tool is geplant!’ Tot slot is Ilona heel benieuwd naar de ideeën van onze leden. ‘Ik zou het heel leuk vinden als mensen willen meedenken over de app!’ Leden die graag willen samenwerken of het leuk lijkt om de eerste prototypes te testen, mogen altijd contact opnemen via: ilona@reuksmaakstoornis.nl.
Ideeën van leden Daarnaast lijkt het haar goed wanneer gebruikers in de app ook adviezen en ervaringen kunnen vinden: ‘Een soort tips & tricks voor in het dagelijks leven. Maar het delen van recepten zou ook een leuke optie zijn!’ Ook wil ze stilstaan bij de mensen die geen baat hebben bij de reuktraining. ‘Misschien in de vorm van informatie, of mentale hulp. Het is belangrijk dat zij een manier vinden om te accepteren dat hun reukzin niet meer verbetert als de
Het zaadje voor de tool is dus geplant, maar we moeten nog even geduld hebben. Het kost tijd om zo’n app te ontwikkelen en te laten bouwen. Tot die tijd zijn onze leden natuurlijk de eersten die via de nieuwsbrief op de hoogte gehouden worden van de voortgang! •
7
Weer een nieuw kookboek, maar niet zo maar een!
‘Koken met kleur!’ van Joke Boon Na verschillende succesvolle kookboeken over bonen en eten met al je zintuigen heeft Joke Boon op woensdag 21 maart haar nieuwste boek gepresenteerd: ‘Koken met kleur!’ tekst Susanne de Bruin Eet jezelf vrolijk en gezond! Gezond eten: wie weet nog wat dat is? Door natuurlijk kleurig te eten krijg je bijna vanzelf alle voedingsstoffen binnen, zónder ingewikkelde theorieën of formules. De kleur van een voedingsmiddel houdt verband met de voedingsstoffen die het bevat: rood fruit en rode groentesoorten bijvoorbeeld, bevatten in grote lijnen dezelfde vitaminen en mineralen. In dit boek vind je informatie én recepten in alle kleuren van de regenboog. De ruim 100 gerechten zijn eenvoudig, origineel, maakbaar en perfect voor grauwe dagen. Joke Boon is journalist, kookboekenschrijver en receptontwikkelaar voor o.a. OKvlees.nl en Kesbeke tafelzuur. Van haar hand verschenen meerdere boeken, waaronder het succesvolle kookboek Bonen! (8.000 ex. verkocht).
Joke Boon, Jan van der Meer en Ilona Owusu
Op uitnodiging van uitgeverij Nieuw Amsterdam waren onze twee nieuwe bestuursleden Ilona Owusu en Jan van der Meer aanwezig bij de drukbezochte presentatie bij de Amsterdamse Boekhandel Scheltema. Uiteraard waren er lekkere en kleurrijke hapjes om de drankjes te begeleiden! In haar toespraak bracht Joke Boon, ook lijdend aan anosmie, het belang van kleur in ons eten onder de aandacht. Afgezien van het feit dat kleurrijk voedsel aantrekkelijker is dan een grauwe hap, blijkt ook dat kleur in voedsel vooral samenhangt met het toepassen van groente. En het gebruik van veel groente in ons dagelijks dieet is natuurlijk heel gezond. Voor wie een reuk- of smaakstoornis heeft, zorgt het gebruik van kleur in gerechten dus eigenlijk voor een win-winsituatie. Want juist voor mensen die slechts beperkt of helemaal geen geuren en/of smaken kunnen waarnemen, is het risico dat het eigen dieet te eenzijdig (en daardoor ongezond) wordt groot. Dit boek geeft ons bij uitstek een handvat om anders naar eten te gaan kijken. De recepten zijn ook voor de minder bedreven keukenprinsen en -prinsessen zeer toegankelijk en vormen een mooie inspiratiebron om zo met meer plezier te gaan koken.
8
Van haar hand verscheen vorig jaar ook het boek ‘Bonen!’. Een kookboek met ingrediënten als bonen en linzen als gezond alternatief voor vlees in ons dagelijks dieet. (bol.com | Bonen!, Joke Boon | ISBN 9789048829606 | Boeken) •
Chunks + noten = ideaal ijs? Wij spraken ook Joke zelf over haar nieuwe boek: ‘Voor mij is dit het meest persoonlijke boek dat ik tot nu toe heb geschreven. Het staat het dichtst bij mij en de manier waarop ik kook. Het is eigenlijk een bundeling van mijn 100 meest favoriete recepten’, vertelt ze bevlogen, ‘Dat maakt ook dat ik het extra spannend vind. Het feit dat ik niet kan ruiken komt sterk naar voren, dat maakt kwetsbaar. Maar ik heb juist van mijn tekort mijn talent kunnen maken. De eerste recensies zijn gelukkig heel lovend’, stelt ze trots. Volgens Boon zat het boek al lang in de pen: ‘Het duurde even voor ik een uitgever had gevonden die heil zag in mijn plan. Destijds, zo’n twee jaar geleden, paste het nog niet zo bij de tijdsgeest, maar nu des te meer’, vindt de kookboekenschrijver, ‘Met mijn boek geef ik mijn antwoord op de vraag die een groot deel van onze maatschappij vandaag de dag bezighoudt: hoe eet je nu echt gezond?. Er zijn nu al heel wat hypes de revue gepasseerd en vaak spreken die elkaar dan ook nog tegen. Ik ben ervan overtuigd dat wanneer je elke dag zoveel mogelijk kleuren eet, je je nergens druk over hoeft te maken. Vul je maaltijd aan met peulvruchten, goed vlees of vis en er staat een gezond bord voor je neus’, meent Boon. Bovendien zorgen felle kleuren niet alleen voor een feestje aan tafel, ze geven je weerstand ook een boost: ‘Hoe sterker en dieper de kleur is, des te meer plantpigment er in de groente of vrucht zit. Met dat pigment beschermt de plant in de natuur zichzelf, maar via je gerecht ook jou! Kleur zit bomvol anti-oxidanten’, legt Boon uit. Zo krijgt de bekende term ‘een gezond kleurtje hebben’ zomaar een heel nieuwe betekenis.’
Onze leden proeven ijs met anosmie-tintje Krokante karamel-chunks, stukken smeuïg koekdeeg en grote gekarameliseerde pecannoten. Het is slechts een greep uit de ingrediënten die het ijs van Ben & Jerry’s van extra structuur voorzien. Die aandacht voor structuur heeft een verrassende reden, die we graag met onze leden delen. Eén van de twee oprichters, Ben Cohen, heeft anosmie. Cohen hield zich niet alleen bezig met de opzet van het bedrijf, maar was – tot zijn pensioen – ook een kritisch proever van nieuwe recepturen. Door zijn gebrek aan reukzin moest hij het daarbij vooral hebben van mondgevoel. De verrassende chunks in het ijs konden hem daardoor niet groot genoeg zijn! Toen we vernamen dat de oprichter in hetzelfde schuitje zit als veel van onze leden, waren we natuurlijk benieuwd of jullie zijn voorkeur delen. Maakt Ben & Jerry’s het ideale ijs voor mensen met een reukstoornis? De meningen onder de leden bleken verdeeld. Birgitta Gadellaa was vroeger een enorme fan van het ijs, maar kan er sinds ze vorig jaar haar reukzin door een virus verloor niet meer van genieten: ‘Ik ruik en proef vervormd, dat noem je ook wel parosmie. Veel dingen smaken daardoor vies, en helaas het ijs van Ben & Jerry’s ook. Chocolade smaakt voor mij nu naar verbrand karton en karamel ontzettend bitter. Ik vind het heel jammer, want ik weet dat het heel goed ijs is.’ Diana Ribbe-Bosman’s voorkeur voor smaken is veranderd sinds zij haar reukzin verloor: ‘Vroeger vond ik het Cookie Dough ijs heerlijk, maar nu ik de smaak van het koekjesdeeg er niet meer bij proef, vind ik de krakerige structuur tussen mijn tanden niet prettig. Tegenwoordig kies ik daarom liever voor Karamel Sutra, die is heerlijk zoet en plakkerig! Hoewel ik vroeger nog veel meer van een bak Ben & Jerry’s kon genieten, vind ik het door de verschillende structuren nog steeds wel het lekkerste ijs dat ik ken!’ Albertine Hoekwater heeft aangeboren anosmie en proefde het ijs een paar weken geleden voor het eerst: ‘Toen ik voor het vriesvak stond, heb ik bewust gekeken in welke smaak de meeste variatie zou zitten. Ik koos Half Baked, met koekjesdeeg en stukjes brownie. Dat was ontzettend lekker. Doordat ik al mijn hele leven niet kan ruiken, heb ik geen idee hoe het ijs voor mensen zonder reukstoornis smaakt, maar ik was verrast dat er zoveel afwisseling van smaken en structuren in het ijs zit. Met name het koekjesdeeg vond ik heerlijk. Voor mij zeker voor herhaling vatbaar!’ Heeft u al ervaring met de smaken van Ben & Jerry’s?
9
Uit ‘Achter glas - geur & passie’ – interview met professor Thomas Hummel Professor Thomas Hummel is van origine farmacoloog, maar staat tegenwoordig bekend als één van de meest vooruitstrevende wetenschappers op het gebied van de behandeling en het onderzoek naar reuk- en smaakstoornissen. De methode voor reuktraining die hij heeft ontwikkeld, wordt over de hele wereld gebruikt. tekst Susanne de Bruin fotografie Geerke Vermeulen
‘Eigenlijk ben ik per ongeluk in de wereld van reukstoornissen beland. Als farmacoloog deed ik onderzoek naar pijnbestrijding en in een van die onderzoeken maakten we gebruik van geur. Zo kwam van het één het ander’, legt hij uit. Halverwege de jaren negentig behaalde hij zijn post-doctoraal aan de universiteit van Iowa en werkte hij als assistent-onderzoeker in Philadelphia.
‘Het is geen sexy specialisme’ 10
In 1998 maakte hij de overstap naar de universiteit van Dresden. Sindsdien doet hij daar onderzoek naar reuk- en smaakstoornissen en leidt hij de Reuk- en smaakkliniek. ‘Het zou goed kunnen dat het één van de eerste reuk-smaakcentra ter wereld is. Maar toen ik in Dresden kwam, werd er nog maar weinig onderzoek naar reuk en smaak gedaan. Ik ben er in feite mee begonnen.’ In Nederland zijn reuk- en smaakstoornissen vaak een ondergeschoven kindje in de medische wetenschap. Professor Hummel ervaart dat in Duitsland en Amerika net zo. ‘Lang niet alle kno-artsen zijn gespecialiseerd
op het gebied van reuk- en smaakstoornissen. Het is geen sexy specialisme in de medische wereld. Er is weinig geld beschikbaar voor onderzoek naar reuk en smaak en daardoor is het voor bijna niemand aantrekkelijk om zich erin te verdiepen. De overheid stelt over het algemeen meer subsidies beschikbaar voor onderzoek naar doof- of blindheid, omdat die zintuigen belangrijker zijn om te kunnen functioneren in de maatschappij.’ Wel valt het hem op dat alleen in Nederland en het Verenigd Koninkrijk patiëntenbelangenverenigingen zijn voor reuk- en smaakstoornissen. ‘Ik vind het heel bijzonder wat Reuksmaakstoornis.nl en Fifth Sense voor hun leden doen. Ik ken in Oostenrijk ook een patiëntenvereniging, maar dat is een veel losser verband.’ Koffie verkeerd? Volgens professor Hummel komt het gebrek aan geld, en dus onderzoek, dan ook voort uit de onderschatte waarde van reukzin in de westerse maatschappij. ‘Mensen zijn zich over het algemeen helemaal niet bewust van wat ze ruiken. We vergeten geuren snel. Wie kan zich ’s middags nog herinneren hoe zijn douchegel ’s morgens rook? En wanneer koffie gewoon naar koffie ruikt, merken we dat meestal niet eens op. Wanneer iets vreemd of anders dan anders ruikt, staan we er vaak wel bij stil.’ Toch is hij ook blij met de vooruitgang die in de afgelopen 20 jaar is geboekt. ‘Tegenwoordig zijn er gestandaardiseerde reuk- en smaaktesten, in het Reuk- en smaakcentrum in Ede maken ze daar ook gebruik van. Daarnaast wordt er steeds meer onderzoek gedaan. Hoewel het in verhouding tot het onderzoek naar andere zintuigen nog steeds beduidend minder
is, weten we veel meer over reuk – en smaakstoornissen en hoe deze worden veroorzaakt. Maar er is ook veel wat we nog niet weten, dus we hebben nog genoeg te doen.’ Niet uit het keukenkastje Eén van zijn belangrijkste ontdekkingen is zonder twijfel de reuktraining die vandaag de dag door mensen over de hele wereld steeds meer wordt gebruikt. Uit de onderzoeksresultaten die hij in juni 2017 op de Human Olfaction Conference in Nijmegen presenteerde bleek dat patiënten die de geurtraining 14 maanden volhielden, gemiddeld zo’n 25% beter konden ruiken. ‘De basisgeuren citrus, roos, kruidnagel en pepermunt die bij de reuktraining worden voorgeschreven, heb ik overgenomen van een Duitse fysioloog. Maar het gebruik van deze vier geuren is in feite een concept; diep in mijn hart denk ik eigenlijk dat het niet zoveel uitmaakt met welke geuren je traint. Het is het belangrijkst dat je er zelf in gelooft en er consequent twee à drie keer per dag mee bezig bent. Wel zou ik er altijd een geur bij doen die de nervus trigeminus (de trigeminale zenuw) prikkelt, zoals eucalyptus of pepermunt. Dan pik je in ieder geval iets op en
12
dat motiveert.’ Toch meent hij dat je beter niet het keukenkastje kunt plunderen: ‘Spullen uit de keuken vergeet je snel. Door speciaal voor de reuktrainingen etherische oliën of Sniffin’ Sticks aan te schaffen ben je er al een stuk bewuster mee bezig. Het moeten wel sterke geuren zijn. ik denk dat je ze het best op je slaapkamer of in de badkamer kunt bewaren, zodat je voor het slapen gaan en bij het opstaan kunt trainen.’ Betaalde hobby De Reuk- en smaakkliniek is onderdeel van de universiteit van Dresden. Twee dagen per week ziet professor Hummel patiënten op consult, de andere drie dagen houdt hij zich bezig met onderzoek. Elke week ontvangt Hummel zo’n 20 patiënten. Vanwege zijn achtergrond als farmacoloog voert hij operaties niet zelf uit, dat laat hij aan zijn collega-specialisten over. Uit zijn onderzoeksdata blijkt dat tot 5% van de populatie niet kan ruiken, bij 15% procent is het reukvermogen (sterk) verminderd. ‘We onderzoeken onze patiënten niet alleen, maar praten ook met ze. In de gesprekken tijdens de reuk- en smaaktesten wordt vaak duidelijk wat hen het
meest dwars zit. Daarom werken we met een interdisciplinair team dat bestaat uit onder anderen kno-artsen, onderzoekers, neurologen, psychologen en radiologen. Het zijn allemaal enorm enthousiaste en bevlogen collega’s. Soms lijkt het alsof alle mensen in het werkveld rondom reuk- en smaakstoornissen extra vriendelijk zijn. Ik heb daar geen verklaring voor, maar misschien komt het omdat geuren zo met emoties verbonden zijn.’ Voor Hummel is de combinatie van onderzoek doen en het zien van patiënten ideaal: ‘Ik houd van het sociale aspect, de omgang met mensen. Maar onderzoek is ook erg dankbaar werk, want of er nu wel of niet iets uitkomt; je leert er altijd van. Ik word dus eigenlijk betaald voor iets dat ik hoe dan ook zou doen. Mijn werk is voor mij als een hobby. Dat kan haast niet beter, toch?’ Bovendien is ruiken ook een geliefde bezigheid van de professor: ‘Ik houd van ruiken. Geuren zijn emotie. Ik heb geen favoriete geur, maar ik vind er ook niet één echt vies. Juist slechte geuren waarschuwen je vaak en zijn daardoor heel belangrijk. Ruiken is voor mij altijd een geluksmoment.’ •