# nieuwsbericht 3
november 2018 jaargang 17
Beste vriend(in) van de vereniging In dit Nieuwsbericht leest u alles over onze laatste Vriendendag die op zaterdag 29 september plaatsvond in Zeist. Tijdens deze dag hebben onze leden, introducés en genodigden kunnen genieten van verschillende boeiende presentaties en lezingen van professionals uit het veld waaronder professor Hummel uit Dresden. Geweldig dat zo’n autoriteit op het gebied van reukstoornissen op onze vriendendag wilde komen spreken. Daaraan kunnen we ook merken dat we ook internationaal steeds sterker staan als vereniging en als een gelijkwaardige partij worden gezien. Het was heel interessant te horen over de behandelmethoden en onderzoeken van Hummel, en de grote stappen die er worden gemaakt. Toch is de vriendschap en verbondenheid onder leden me het meest bijgebleven van deze vriendendag. Door die ene grote gemene deler en het delen van
ervaringen zorgde voor een gevoel van saamhorigheid. Dat warme gevoel liep als een rode draad door elk onderdeel van de dag. Ik wil dan ook ons bestuurslid Jan van der Meer in het bijzonder complimenteren voor de goede organisatie van deze fantastische Vriendendag. Daarnaast kijken we ook terug op de NTR-documentaire ‘Als je stinkt en niets meer ruikt’ waarin de impact van anosmie werd belicht. Omdat wij het als vereniging natuurlijk heel belangrijk vinden dat er meer aandacht komt voor reukstoornissen, ben ik heel trots dat ik hieraan ook mijn bijdrage mocht leveren. Die aandacht van de media was er ook in de speciale editie van Libelle Schoon – lekker fris met Albert Heijn. Birgitta Gadellaa, een van onze leden, en ik moch-
Kirsten Jaarsma _ voorzitter
ten hiervoor ook ons verhaal delen. Birgitta vertelt in deze nieuwsbrief hoe zij dat heeft ervaren Tot slot nog een interview uit ons eigen magazine Achter Glas – Geur en Passie. Deze keer delen wij het verhaal van de Belgische kunstenaar Peter de Cupere, wiens werk al twintig jaar in het teken van geuren staat. Ik wens u veel leesplezier!
Vriendendag 2018
Inhoud
2 VRIENDENDAG 2018 – Een verslag in woord en beeld
7 ANOSMIE IN DE SPOTLIGHTS – Over de NTR/Focus documentaire
9 MÉÉR IN DE MEDIA – Libelle Schoon / lekker fris met Albert Heijn
10 PETER DE CUPERE – Interview uit ‘Achter glas’
de nieuwe anosmievereniging
Vriendendag 2018 In de wereld van anosmie is de naam van Professor Thomas Hummel een internationaal begrip. Ons bestuur had daarom de stoute schoenen aangetrokken om hem op de Vriendendag van 2018 uit te nodigen. Hij was direct enthousiast! tekst Susanne de Bruin / fotografie Geerke Vermeulen Wie is Hummel? Sinds 1994 heeft Thomas Hummel zich gespecialiseerd in het fenomeen van reukverlies. Dit resulteerde in het oprichten van een kliniek en polikliniek KNO in Dresdenin 1998.
ook weer een herstellend vermogen. Wist u dat wij eigenlijk ‘twee neuzen’ hebben? Of nou ja, twee neusholtes met ieder een reukslijmvlies en reukzenuw. Dus normaal gesproken ruiken we stereo, mono als er één uitvalt en niets als je verkouden bent en je neus verstopt is.
In ruim 20 jaar tijd heeft de professor uitgebreid onderzoek gedaan en veel gepubliceerd. Ook heeft hij groot wereldwijd netwerk opgebouwd dat bestaat uit collega KNO-wetenschappers en behandelend artsen die zich bezighouden met het reukorgaan. Daarnaast heeft hij de laatste jaren veel onderzoek gedaan naar behandelingen van reukstoornissen bij mensen met diverse vormen en oorzaken van anosmie. Recentelijk blijkt de reuktraining die hij heeft ontwikkeld een zeer effectieve behandeling te kunnen zijn voor een deel van de anosmiepatiënten.
Wist u dat wij eigenlijk ‘twee neuzen’ hebben? Naast hoofdtrauma, is verkoudheid (virusinfectie) de belangrijkste oorzaak van anosmie. Leeftijd speelt echter ook een rol. Bij 25 procent van de bevolking boven de 50 jaar is het reukvermogen ernstig verminderd en 30 procent van de mensen boven de 75 kan niets meer ruiken. Met een sterk vergrijzende bevolking is dat een belangrijk gegeven met betrekking tot bijvoorbeeld de volksgezondheid.
Zo zit onze neus in elkaar Aan de hand van de presentatie tijdens zijn lezing werden wij kort wegwijs gemaakt in de werking van het reukorgaan en wat er in aanleg bij iedereen zou moeten zijn. Duidelijk werd daardoor dat in het traject van ruiken veel mis kan gaan: bijvoorbeeld al bij geboorte, een trauma of verkoudheid. Gelukkig hebben sommige onderdelen
Professor Thomas Hummel
Dagvoorzitter Saskia Paulissen
Ieder mens heeft bij geboorte een genetische aanleg waarbij bepaald wordt welke geuren de receptoren in de neusholte goed of slecht doorgeven
2
Vriendendag 2018 aan de reukzenuw. Iedereen heeft dus een palet aan geurreceptoren die tezamen een geurbeeld vormen. Vallen er receptoren uit dan verandert de waarneming van de geur en kan je dus anders gaan ruiken. Het verschil in het reukvermogen tussen mensen hangt mede af van een meer of minder goed ontwikkelde reukzenuw. Ook hoe het palet van receptoren is opgebouwd speelt een rol. Dat verschilt per persoon en bijvoorbeeld ook of je een man of vrouw bent.
veerd blijven. Op die manier kan de reuktraining kans op verbetering of enig herstel geven. Vanwege de bemoedigende resultaten die Hummel ook tijdens zijn presentatie besprak, hebben wij als vereniging de ontwikkeling van de reuktrainingsapp serieus opgepakt. Natuurlijk vinden er nog veel meer onderzoeken plaats, ook waar het mensen met aangeboren anosmie betreft en alle andere vormen van smaak- en reukverlies. Volgens Hummel loopt de kennis van reuk- en smaakstoornissen zo’n 40 jaar achter op het onderzoek naar blindheid en doofheid. Ook het onderzoek naar de behandeling van anosmie staat nog in de kinderschoenen.
Belangrijke boodschap Een integrale vertaling van de presentatie bleek helaas niet mogelijk vanwege auteursrecht. Daarom doet het de lezing van Hummel geen recht aan nog dieper op de wetenschappelijke inhoud in te gaan. Wie zich hierin toch wil verdiepen, kan dit wetenschappelijke artikel raadplegen. Vanwege de vele medische termen in het Engels is het over het algemeen voor de meeste mensen niet zo toegankelijk geschreven.
Gelukkig zijn er gepassioneerde wetenschappers zoals Thomas Hummel die mensen met anosmie serieus nemen. Hij en zijn medestanders hebben zich ten doel hebben gesteld het reukzintuig een volwaardige plek te geven in de medische wetenschap zowel in onderzoek als behandeling.
De boodschap die hij ons nadrukkelijk meegaf, is dat veel mensen met een reukstoornis niet bij de pakken moeten neerzitten. Als er medisch gezien mogelijkheden bestaan om het reukvermogen te stimuleren dan is dat altijd zinvol. De reuktraining, zoals Thomas Hummel die ontwikkeld heeft, zorgt er mede voor dat het reukorgaan en die delen van de hersenen die de prikkels omzetten naar gewaarwording, weer geactiveerd worden of geacti-
Kookboekenschrijfster Joke Boon
Wij waren daarom ook erg blij met zijn komst op onze Vriendendag. Zijn boodschap dat er hard gewerkt wordt om zoveel mogelijk neuzen in dezelfde
3
Vriendendag 2018 richting te krijgen voor een grootschalig onderzoek naar anosmie geeft ons hoop voor de toekomst.
enthousiast, misschien gaan we in de toekomst zelfs samenwerken. Hij liet me na de Vriendendag nog weten dat hij één van mijn recepten met aubergine en sechuan buttons had gemaakt. Zijn vrouw en hij hadden het erg lekker gevonden’’, glundert Boon. Ook KNO-arts dr. Kooper was te spreken over haar presentatie: ‘’Ik vond het heel inspirerend en pakkend’’, aldus Kooper. Ik heb standaard een blaadje in mijn spreekkamer met daarop de website van de vereniging, informatie over reuktrainingen en de titels van twee kookboeken van Joke. Zeker de patiënten die manieren zoeken om ondanks hun reukverlies plezier aan eten te beleven, raad ik haar boeken aan. Dat zal ik zeker blijven doen’’, besluit hij.
Lezing Joke Boon: ‘Dat is waar ik het voor doe’ Tijdens de Vriendendag was ook kookboekenschrijfster Joke Boon van de partij om te vertellen over haar laatst verschenen boek ‘Koken met Kleur’. Boon heeft zelfs sinds haar zesde anosmie als gevolg van een operatie en weet dus als geen ander hoe je toch van gerechten kunt genieten zonder reukzin. Ze heeft al verschillende keren lezingen en workshops gegeven tijdens onze vriendendagen.
“ Het is de enige dag in het jaar dat ik me niet druk hoef te maken of ik naar zweet ruik”
‘’Tijdens de Vriendendag kwamen verschillende leden naar me toe om te vertellen dat ze écht wat hadden aan mijn presentatie. Het is zo fijn om dat te horen, dat is écht waar ik het voor doe. Ik wil graag een wegwijzer zijn’’, aldus Boon. Om mensen die in hetzelfde schuitje zitten als zij te helpen, blijft ze op zoek naar betere smaakervaringen. ‘’Ik blijf me verdiepen. Smaak is zoveel meer dan alleen proeven. Ik ontdek steeds nieuwe dingen. Zo zijn muziek en sfeer ook heel bepalend. Wist je dat iets zuurder smaakt wanneer je tegelijkertijd iets ruws voelt? En gerechten van ronde borden smaken zoeter. Zo zie je maar; smaak is een beleving’’, stelt ze tot slot.
Workshop Kickboksen
Workshop Wildplukken
‘’Ik vind het altijd hartstikke leuk om gelijkgestemden te ontmoeten tijdens de vriendendagen van de vereniging’’, meent ze, ‘’Het is de enige dag in het jaar dat ik me niet druk hoef te maken of ik naar zweet ruik’’, voegt ze lachend toe. ‘’Het blijft altijd een beetje spannend om een lezing te geven, maar ik kreeg zulke enthousiaste reacties! Sommige leden vroegen me na afloop zelfs hun boek te signeren, hoe leuk is dat’’, vertelt ze bevlogen. Ook vanuit de professionals kreeg Boon veel complimenten: ‘’Professor Hummel was heel
4
Vriendendag 2018 Workshops Na de lezingen konden de leden zelf aan de slag met verschillende workshops. Vooraf was er door de leden gekozen voor bierproeven, wildplukken of kickboksen.
Anke neemt er dan af en toe ook één. Het was heel leuk om samen nieuwe speciaalbieren te ontdekken waar zij ook van kan genieten’’, aldus Frans. Hij vergezelt zijn partner al jaren bij de Vriendendagen: ‘’Ik vond het deze keer weer machtig interessant. Vooral de presentatie van Hummel en Joke Boon zijn me bijgebeleven. Het was een heel inspirerende dag waardoor ik zeker weer tot nieuwe inzichten ben gekomen. Natuurlijk maak ik het van dichtbij mee, maar met deze kennis kan ik nog meer met Anke meeleven. Dat is voor haar ook prettig. Volgend jaar ben ik er zeker weer bij’’, neemt hij zich voor. •
“ Ik vond het deze keer weer machtig interessant” Bestuurslid Jan van der Meer die de dag mede-organiseerde deed zelf mee met de workshop ‘Proef het bewegen’ die werd gegeven wereldkampioen kickboksen Omar Baqi. ‘’De link naar reuk- of smaakstoornissen is bij deze workshop op het eerste gezicht misschien niet zo duidelijk als wildplukken of bierproeven’’, geeft hij toe, ‘’Toch hebben we deze workshop toegevoegd omdat het gaat over buiten je comfortzone treden. Onze leden doen dat eigenlijk ook in hun zoektocht om met hun reuk- of smaakstoornis om te gaan. Het was fijn om daar fysiek mee bezig te zijn en bovendien hebben we ook veel met elkaar kunnen lachen’’, vertelt hij.
Workshop Bierproeven
Mando Frans kwam als introducee mee met zijn vriendin Anke, die al jaren niets ruikt. Zij deden samen mee met de workshop ‘Beleef speciaalbier met een beperkte smaakbeleving’. ‘’Ik mag zelf graag een biertje drinken, en
5
Vriendendag 2018
6
Anosmie in de spotlights Veel van onze leden ervaren regelmatig hoe onbekend reuk- en smaakstoornissen zijn in onze maatschappij. Zo hebben maar weinig mensen ooit van anosmie gehoord of kunnen zich werkelijk voorstellen hoe het is om helemaal niets te ruiken. In de NTR-documentaire Focus ‘Als je stinkt en niets meer ruikt’ wordt dieper ingegaan op de verschillende facetten waarop een reukstoornis zijn weerslag heeft. Persoonlijke hygiëne, intimiteit, geuren die je waarschuwen voor gevaar en ga zo maar door. Maar ook de mogelijke oorzaken en behandelingen komen in de documentaire naar voren. tekst Susanne de Bruin
Bekende gezichten Daarnaast zien we heel wat bekende gezichten, zoals onze eigen voorzitter Kirsten Jaarsma die haar persoonlijke verhaal deelt. Maar ook kunsthistorica Caro Verbeek, neuropsycholoog Jasper de Groot en KNO-arts Dick Kooper komen aan bod. Eerder mochten we hen al ontvangen op onze jaarlijkse Vriendendagen.
KNO-arts Dick Kooper
trimethylaminurie, ook wel bekend als het visgeursyndroom, in beeld brengen. Het idee voor deze uitzending ontstond bij Elisabeth haar fascinatie voor geuren. ‘’Het boek ‘Das Parfum’ is al jaren mijn favoriet. Sinds ik het las, ben ik gefascineerd geraakt door geuren.’’
“ We belandden in een geurwereld vol interessante verhalen”
Gefascineerd door geuren Regisseur Dirk de Bekker werkte samen met presentatrice Elisabeth van Nimwegen aan de documentaire waarin zij niet alleen anosmie maar ook
Tijdens het schrijven van haar tweede roman, verdiepte Van Nimwegen zich nog verder in
de zintuigen: ‘’Het verhaal speelt zich af in het donker, de hoofdpersoon moet al haar zintuigen op scherp zetten. Zo werd het waarnemen van geuren ook heel belangrijk in mijn schrijfproces’’, vervolgt ze, ‘’Ik ging geuren op een wetenschappelijke manier bekijken en wilde weten hoe ze chemisch gezien in elkaar zitten en uit elkaar vallen.’’ Gemene deler In die zoektocht voor haar roman viel haar iets anders op: bijna alles ruikt naar vanille. We leven in een heel kunstmatig geurlandschap, volgens Van Nimwegen. ‘’Ik vroeg me af wat dat met onze reukzin doet en deelde die verwondering met Dirk. Daar bleek echter weinig over te vinden’’, herinnert ze zich. ‘’Maar via die vraag kwamen van het een in het ander’’, vult regisseur De Bekker aan, ‘’We belandden in een geurwereld vol interessante verhalen en kwamen zo ook bij reuk-
Kirsten Jaarsma
7
Anosmie in de spotlights
stoornissen terecht. Wat mis je nu in het leven als je niets ruikt, vroegen we ons af. Elisabeth en ik werden gegrepen door het onderwerp’’, vertelt hij bevlogen. In dezelfde tijd hoorde het duo ook over het visgeursyndroom. ‘’We hinkten op twee gedachten, beide onderwerpen waren internationaal interessant’’, verklaart De Bekker. Wel zagen de makers een belangrijke overeenkomst: beide patiëntengroepen ondervinden vaak op onaangename wijze dat geur een veel grotere rol speelt in ons leven dan we vermoeden. En die gemene deler maakte het mogelijk beide thema’s in één documentaire te belichten. Zoveel impact Beiden hebben met veel plezier aan de uitzending gewerkt: ‘’Het maken van deze uitzending heeft me een blijvende bewustzijnsvergroting gebracht’’, meent Van Nimwegen, ‘’Ik ben nu veel bewuster aan het registreren wat ik ruik en probeer
dat ook vaak te ontleden. Ik geniet meer van geuren en ben daar ook echt dankbaar voor’’, vertelt ze. Daarnaast heeft het haar verbaasd hoeveel invloed je reukzin op je smaakbeleving heeft. ‘’Ik had geen idee dat 70% van wat we proeven eigenlijk retronasale geurervaring is. Wat haar het meest is bijgebleven over reukstoornissen?
resultaat: ‘’Ik sta honderd procent achter onze documentaire, en ik weet dat Elisabeth dat net zo ziet. Het was heel uitdagend om iets wat we zo onbewust waarnemen en onzichtbaar is, zichtbaar te maken.’’ Ze kregen dan ook veel reacties: ‘’Zowel per mail als via social media hebben patiëntengroepen in grote getale gereageerd’’, vertelt De Bekker. Voorafgaand aan de uitzending was hij ook in het populaire radioprogramma ‘Spijkers met Koppen’ te gast. En samen met voorzitter Kirsten nog bij Focus radio. ‘’De NPO heeft de uitzending zelfs nog de hele volgende dag uitgelicht op ‘NPO start’, ook wel bekend als uitzending gemist’’ voegt De Bekker toe. Naast de documentaire zijn er ook twee minireportages over beide thema’s met Engelse ondertiteling gemaakt: ‘’Ik weet niet precies wat daar mee is gebeurd. Maar dat is het mooie aan online; het is tijdloos.’’ Onze vereniging heeft de reportage over reukstoornissen gedeeld met de
“ Ik voelde hoeveel impact het heeft om niet te kunnen ruiken” ‘’Het interview met Kirsten Jaarsma. Ik vond het pijnlijk om zo concreet van haar te horen wat ze zonder geuren allemaal mist. Doordat ik zag hoe emotioneel zij was, voelde ik hoeveel impact het heeft om niet te kunnen ruiken’’, aldus Van Nimwegen. Breed publiek De Bekker is trots op het eind-
8
patiëntenvereniging in Engeland (Fifth Sense) en het onderzoekscentrum Monell (U.S). Eervol en waanzinnig belangrijk Ook Kirsten Jaarsma kijkt met een goed gevoel terug op haar bijdrage. ‘’Het was bijzonder om mijn eigen verhaal te vertellen.
“ In het gesprek kwamen we heel dichtbij mijn verlies” Als voorzitter van een vereniging ben je natuurlijk vooral bezig met het vertegenwoordigen van de belangen van je leden’’, licht ze toe. ‘’Het interview was heel intensief en duurde van 09:30 uur ’s ochtends tot 13:00 uur. In het gesprek kwamen we heel dichtbij mijn verlies. Dat was confronterend, en de dagen erna voelde het weer extra waardeloos dat ik echt niets kan ruiken’’, bekent ze. Toch is
Méér in de media Fotografie NTR–Focus
Naast de documentaire was er nog meer aandacht voor het belang van geur in de media. Zo verscheen er een speciale uitgave van Libelle Schoon – lekker fris met Albert Heijn.
ze blij met haar deelname: ‘’Een uitzending als deze is waanzinnig belangrijk en ik hoop dat anderen zich in mijn verhaal kunnen herkennen. Ik ben heel trots dat ik eraan mee mocht doen, ik vond het heel eervol. De uitzending zat goed in elkaar en raakt wat mij betreft de essentie van wat het betekent als je je reukzin verliest. Ik heb ook veel positieve reacties gehad’’, vindt ze.
Birgitta kijkt met een goed gevoel terug op het interview: ‘’Ik heb meegedaan aan het interview omdat veel mensen nog nooit van anosmie, of in mijn geval parosmie, hebben gehoord. Ik had er zelf voor het me overkwam ook nog nooit over gehoord en weet hoe overdonderd je wordt als het je treft’’, legt ze uit. Als styliste werkt ze vaak voor tijdschriften, dat maakte de drempel laag. ‘’De fotograaf kende ik bijvoorbeeld al goed’’, licht ze toe. Ook het interview heeft ze als prettig ervaren, al zijn er ook voor haar essentiële dingen uit het gesprek weggelaten. Boven haar verhaal staat het citaat ‘Als ik niet meer kon ruiken, wilde ik liever dood’. Daar staat ze niet helemaal achter: ‘’Dat was het eerste wat bij me opkwam toen ik de diagnose hoorde. Nu zie ik dat helemaal niet meer zo, natuurlijk wil ik niet liever dood. Van nature ben ik heel optimistisch ingesteld, hoe moeilijk ik het ook vind: ik heb inmiddels wel een vorm gevonden waardoor ik ermee om kan gaan. Ik kook bijvoorbeeld heel anders nu’’, legt ze uit. Desalniettemin is ze erg te spreken over het magazine: Het is heel uitgebreid, er wordt diep ingegaan geuren en hoe belangrijk die onbewust voor ons zijn. Ik vind het heel goed dat daar in dit blad zoveel aandacht voor is en ben blij dat ik daaraan heb kunnen bijdragen.’’
behandelmethoden. Daarmee is het doel bereikt. Wetenschappelijk gezien zat de uitzending ook goed in elkaar’’, besluit hij. Zintuigenserie Omdat Elisabeth van Nimwegen en Dirk de Bekker samen nog veel meer ideeën hebben rondom reuk en smaak, kan het zo zijn dat deze uitzending nog een vervolg krijgt. ‘’Door ons te verdiepen in geur is er een heel nieuwe wereld voor ons ontsloten. Een eindeloos blik vol ideeën’’, vertelt Van Nimwegen enthousiast, ‘’Maar ook onze andere zintuigen nemen we al gauw voor lief’’, vervolgt ze. ‘’Daarom willen we kijken of we op de documentaire kunnen voortborduren om in de toekomst misschien zelfs een complete zintuigenserie te kunnen maken. Geur en smaak zouden daar natuurlijk een belangrijk onderdeel in zijn’’, verklapt De Bekker tot slot.’ •
Foto Birgitta Gadellaa
Doel bereikt Naar aanleiding van zijn bijdrage aan de uitzending, wisten veel patiënten met een reukstoornis dr Kooper te vinden op zijn spreekuur in het Reinier de Graaf Ziekenhuis in Delft. ‘’Het loopt storm. Waar ik normaal gezien 100 à 110 patiënten per jaar met reukproblematiek zie, meldden zich er in de eerste week na de uitzending al 68’’, licht Kooper toe. ‘’Het is goed dat mensen door de documentaire een beter beeld hebben van wat de patiënten meemaken en de mogelijke
‘In geuren en kleuren’ staat in sierlijke letters op de cover, en die belofte wordt nageleefd. Naast een grote geurenhoroscoop vinden lezers zo’n 15 pagina’s aan verhalen over geur. Artikelen over geurherinneringen, geur en emotie, de manier waarop we ruiken en de impact van geur. Ook is er een drieluik waarin drie dames worden geïnterviewd over hun reukverlies. Onder hen bevinden zich onze voorzitter Kirsten Jaarsma en Birgitta Gadellaa, lid van onze vereniging.
9
Uit ‘Achter glas - geur & passie’ – interview met Peter De Cupere
‘ Het gaat om wat je ziet en tegelijkertijd ruikt’ Geur is al twintig jaar het belangrijkste thema in het werk van de Belgische kunstenaar Peter De Cupere. Hij maakte onder andere Mariabeelden van desinfecterende urinoirblokjes, een pepermuntboom die je aan het huilen maakt en een muur die naar Fruittella ruikt. Toch wil hij geen geurkunstenaar genoemd worden. tekst Susanne de Bruin fotografie Geerke Vermeulen
‘Ik vind de Engelse term olfactory artist veel juister klinken: ik ben een kunstenaar die met geuren werkt. Daar komt ook kennis, gevoel en emotie bij kijken. Helaas is olfactorisch zo’n lelijk woord in het Nederlands...’, mijmert hij. De Cupere zet geur graag in om zijn werk van context te voorzien. Om mensen aan het denken te zetten, schuwt hij niet om contrasten op te zoeken. ‘Ik kreeg veel reacties op mijn Mariabeeld dat was opgebouwd uit toiletblokjes. De beeltenis van een heilige gemaakt van iets wat je normaal in een urinoir hangt...’ Tranen en troost Zijn geurige kunst roept niet alleen een mentale, maar vaak ook een fysieke reactie op. ‘Ik
exposeerde eens een boom die boven op een grote witte bol stond. De bol verspreidde een sterk pepermuntaroma waar je direct tranen van in je ogen kreeg door een toegevoegde stof.’ Deze leek namelijk op het stofje dat je in uien vindt. ‘Het huilen van de bezoekers werd zo onderdeel van mijn kunst’, legt hij uit. ‘In een andere installatie maakten we gebruik van feromonen. We lieten dan in een ruimte waar veel mannelijke feromonen waren een groepje met meer vrouwen dan mannen binnengaan. Aan de lichaamstaal van de dames was duidelijk te zien dat de mannen dan veel aantrekkelijker gevonden werden.’ Tijdens een van zijn tentoonstellingen vroeg hij de bezoekers ook aan elkaar te ruiken: ‘Mensen werden direct veel opener naar elkaar.’ Ook in een universiteitsbibliotheek hield hij een geur-experiment. ‘We verspreidden verschillende geuren zonder dat de studenten het wisten. Rozemarijn werkte het best, ze bleven langer studeren, omdat ze zich beter konden concentreren.’ Dat geur ook gerust kan stellen, blijkt uit zijn kunstwerk voor het kinderziekenhuis in Jette (Brussel). Neusje, neusje, neusje is een witte muur vol bronzen neuzen waarop clownneusjes werden gezet die verwijzen naar de Cliniclowns. Voor ze naar binnen gaan, lopen de kinderen langs een sluis die de geur van Fruittella verspreidt. ‘Zo hebben ze niet meer het gevoel in een
10
enge kliniek te zitten.’ In een woongroep voor dementerenden hielp De Cupere de bewoners de weg naar hun eigen afdeling terug te vinden door middel van geur. ‘Elke gang kreeg een eigen, herkenbare geur. Via kunstbloemen die de geuren verspreidden, werden de mensen naar hun kamer geleid.’
Kijkend ruiken In 2016 verscheen zijn boek Scent in context, een bloemlezing van de kunstwerken die hij de afgelopen 20 jaar gemaakt heeft. Het dikke boek is een kunstwerk op zich en zoals het De Cupere betaamt is het niet alleen een lust voor het oog, maar ook voor de neus. ‘In 22 afbeeldingen zijn 11 geuren verstopt. Als je over die foto’s wrijft komt de geur van onder andere babypoeder, pepermunt, paardenstal en bos vrij.’ Het gaat in zijn werk om de combinatie van reuk en beeld:
‘Ik wil niet alleen een mooi beeld vormen, maar mensen ook bewust laten nadenken over wat een geur zegt en betekent. Het gaat om wat je ziet en tegelijkertijd ruikt; wat doet dat met je? Het is een soort synesthesie van geuren en kleuren.’ Goud waard Reuk en zicht zijn al zijn hele leven belangrijk voor De Cupere: ‘Ik zie heel graag. Esthetiek en schoonheid hebben altijd een grote rol gespeeld. Maar juist daarom was ik ook zo bang om het te verliezen.’ Hij besloot zich toen op iets anders te richten voor het geval hij niet meer zou kunnen zien en ontdekte geuren. ‘Ik heb een heel klassieke opvoeding gehad en zette me daartegen af. Terwijl mijn oudste zus en broer aan ballet deden en mijn jongste zus piano speelde, smeerde ik aardbeien op mijn trommeltje omdat ik de geur lekkerder vond dan de smaak. En ik maakte ook parfums, bijvoorbeeld van gras. Die deed ik cadeau aan de mensen om mij heen of ik druppelde het in mijn eigen hals.’ De jonge parfumeur genoot van het effect van geur op zijn omgeving: ‘Wanneer we ’s morgens heel vroeg op de bus stonden te wachten zag ik hoe mensen vrolijk werden. Ze
lachten en praatten opgewekter. Ik dacht echt dat ik een gat in de markt gevonden had met mijn zelfgemaakt grasparfum.’ Ironisch genoeg ontwikkelde hij jaren later een grasparfum voor Vluchtelingenwerk Vlaanderen. De grasgeur ging de boeken in als het duurst verkochte parfum ooit, de opbrengst ging naar het vluchtelingenwerk: ‘De geur
van gras staat symbool voor vrijheid, en weidsheid. Daarom paste het zo goed bij het doel.’
meer te kunnen ruiken. Maar ik weet dat het iedereen kan overkomen. Ik heb mezelf daarom een tijdje getraind. In mijn hoofd bevindt zich een enorme geurenbibliotheek. Ik kan me 50 of zelfs meer geuren voor de geest halen zoals gas, babypoeder, vervuiling, aardbei, rozen en angstgeur. Die geuren link ik dan weer aan alle andere
Geurgeheugen De Cupere is ervan overtuigd dat ook wanneer hij zelf zijn reukzin zou verliezen, hij zijn geurkunst zou blijven maken. ‘Ik heb er schrik van, het lijkt me echt afschuwelijk om niet
11
geuren die ik ken. Zo zou ik mijn kunst nog steeds kunnen maken. Het bepalen van de intensiteit zou wel lastig zijn. Je moet onder andere rekening houden met de luchtvochtigheid en de temperatuur in een gebouw. Maar met 20 jaar ervaring kom ik vast een heel eind.’ •