# nieuwsbericht 6
december 2016 jaargang 15
Boeiende activiteiten en ontwikkelingen in 2017 Voor u ligt alweer het zesde Nieuwsbericht van dit jaar en daarmee ook het laatste van 2016. Een mooi moment om samen met u – als Vriend van de vereniging – vooruit te blikken naar een nieuw jaar. En ik kan u beloven: 2017 wordt weer een heel interessant jaar met een aantal boeiende activiteiten en ontwikkelingen.
Kirsten Jaarsma
Allereerst zullen we de resultaten van de enquête over voeding en eetgedrag – welke Wageningen University in oktober jl. heeft gehouden onder onze leden – in het voorjaar met u delen. We hopen dat er meer duidelijkheid komt over de mogelijke effecten van een reukstoornis op het eetgedrag en de voedselvoorkeur.
In deze laatste nieuwsbrief van het jaar besteden we veel aandacht aan reuktraining. Een onderwerp dat regelmatig voorbij komt op onze facebook Vriendenpagina. Welke wetenschappelijke onderzoeken zijn bekend, wie kan er baat bij hebben en wat vinden kno-artsen ervan? Maar ook: wat zijn de praktijkervaringen van onze leden?
Nog even voortbordurend op voeding: ons bestuur heeft voor 2017 wederom een masterclass gepland met chef-kok Jos Grootscholten van het met een Michelin-ster bekroonde restaurant Perceel. En om u alvast in de stemming te brengen heeft Jos speciaal voor onze Vrienden een recept ontwikkeld, dat zeker zal smaken tijdens uw kerstdiner!
Dr. Sanne Boesveldt van Wageningen University beantwoordt in haar artikel een vraag die menigeen bezighoudt: “Wat is nou precies die ‘retro-nasale’ reuk” en hoe komt het dat we een flink deel van onze smaakbeleving missen als we niet kunnen ruiken?
Kunsthistorica Caro Verbeek zal in het voorjaar van 2017 een bezoek aan het Rijksmuseum voorbereiden waarbij het thema reuk in de kunsthistorie centraal staat. Natuurlijk ontbreekt ook de jaarlijkse Vriendendag niet, waarbij alle gelegenheid is om lotgenoten te ontmoeten. Verderop in de Nieuwsbrief vindt u alle data zodat u deze alvast in de agenda kunt noteren.
Ik wens u veel leesplezier! Mochten er vragen zijn over de onderwerpen die aan bod komen in dit Nieuwsbericht dan kunt u altijd contact opnemen met het secretariaat. Namens het voltallige bestuur wens ik u mooie en gezellige feestdagen en een positief en gezond 2017. Kirsten Jaarsma _ voorzitter
Inhoud
Contributie Reuksmaakstoornis.nl
2 Proeven met je neus:
Op de Algemene Ledenvergadering van 20 juni jl. is besloten dat de jaarlijkse contributie voor 2017 wordt verhoogd naar E 27,50. De beweegreden om de contributie te verhogen is om de kosten die nietsubsidiabel zijn meer kostendekkend te krijgen. Indien u vragen heeft over dit onderwerp kunt u contact opnemen met onze penningmeester Yvonne van Baal: penningmeester@ reuksmaakstoornis.nl
retronasaal ruiken via de mond
3 ‘Baat het niet dan schaadt het niet’
Alles over reuktrainingen
5 Kno-arts Dick Kooper in Haïti 6 Kerstrecept van chef-kok Jos Grootscholten 7 Ervaringsdeskundigen:
Kim Luhen den Debby Bats
de nieuwe anosmievereniging
Proeven met je neus: retronasaal ruiken via de mond Geur speelt een belangrijke rol in ons leven: zowel in het sociale leven (Jasper de Groot van de Universiteit Utrecht heeft in Nieuwsbericht|2 van dit jaar al geschreven over de relatie tussen geur en emoties, en het belang voor communicatie), voor onze veiligheid en zelfstandigheid (de geur van bedorven melk of het ruiken van gas/vuur kan ons waarschuwen) en natuurlijk bij (plezier in) eten.
Een mooi proefje dat je zelf kunt doen om te ervaren wat het is om zonder reuk te eten, of in het geval van anosmie voor de mensen in je omgeving, is de jellybeans test: • Stap 1 Pak een jellybean snoepje met willekeurige kleur. Stop hem in je mond terwijl je je neus dichtknijpt en begin te kauwen.
door Dr. Sanne Boesveldt
De beleving van eten heeft namelijk voor een groot deel te maken met reuk, meer nog dan met smaak. Niet alleen vooraf, wanneer we langs de bakker lopen en de geur van vers gebakken brood opsnuiven en daardoor trek krijgen, maar ook tijdens het eten zelf speelt reuk een belangrijke rol. Geuren uit de omgeving komen via onze neus binnen (‘orthonasale geur’) en binden vervolgens aan receptoren in het reukepitheel. Dan wordt een signaal doorgegeven via de eerste hersenzenuw (nervus olfactorius) naar de bulbus olfactorius en naar reuk- en overige gebieden in de hersenen. Als voedsel in de mond gekauwd wordt, komen er ook geurmoleculen vrij. Deze moleculen bereiken je reukepitheel via de achterkant van de mondholte. Vanuit daar volgen ze dezelfde
Proefje met proeven!
• Stap 2 Probeer te bedenken welke smaak jellybean je in je mond hebt.
route naar je hersenen. Dit noemen we ‘retronasale geur’. In het dagelijks taalgebruik wordt het vaak verward met smaak of proeven, maar het is eigenlijk geur!
kunnen de vluchtige geurmoleculen van het eten in je mond het reukepitheel in je neus niet bereiken. Kortom, je neus (geurwaarneming) is heel belangrijk voor het proeven. Mensen met anosmie kunnen vaak nog wel de basissmaken proeven (zoet, zuur, zout, bitter, en umami/ hartig), maar missen dus een groot deel van de totale smaakbeleving; het ruiken. Een aardbei smaakt dan met name zoet en een beetje zuur, maar dankzij de geur wordt het herkenbaar als een aardbei. En, hoewel reuk een heel belangrijk onderdeel is van proeven en smaakbeleving, kun je zonder reukvermogen dus nog wel de basissmaken proeven, de textuur voelen (hard, zacht, knapperig), of de trigeminale sensaties (pittige pepers, verkoelende munt) waarnemen in je eten. •
Oftewel, hoe iets proeft in je mond wordt dus voor een groot deel bepaald door de geur ervan. Een voorbeeld: als je verkouden bent en je neus verstopt zit zeggen we vaak dat we ons eten niet meer proeven. Dit heeft echter niets met echte smaakwaarneming (de 5 basissmaken op je tong) te maken, maar met het feit dat er geen luchtdoorDr. Sanne Boesveldt - Wageningen University stroming door je neus is. Hierdoor
2
• Stap 3 Laat vervolgens je neus los en ga verder met kauwen. Je smaakbeleving zal heel anders zijn! Veel complexer, en waarschijnlijk kun je nu veel beter identificeren wat je in je mond proeft. Dit proefje kan natuurlijk ook met andere snoepjes; jellybeans zijn een voorbeeld omdat ze in zoveel verschillende ‘smaken’ voorkomen.
Oproep mensen met congenitale anosmie: In ons Nieuwsbericht 1–2017 gaan we speciale aandacht besteden aan congenitale (aangeboren) anosmie. Vindt u het leuk om uw ervaringen op dit gebied met ons te delen? Neemt u dan contact op met onze voorzitter Kirsten Jaarsma: voorzitter@reuksmaakstoornis.nl
‘Baat het niet, dan schaadt het niet’ Alles over reuktrainingen
Reuktrainingen, een onderwerp dat leeft onder veel leden van onze vereniging. Tijdens de laatste Vriendendag in september was er veel interesse voor de verkoop van de Sniffin’ Sticks van MediSense een ook op de Vriendenpagina op Facebook worden geregeld ervaringen uitgewisseld. Voor ons een goede reden om op onderzoek uit te gaan. Want hoe gaat zo’n training nu in zijn werk en wat zijn de resultaten? door Susanne de Bruin
Hummel 4 De naam die het vaakst in één zin wordt genoemd met geurtrainingen, is die van de Duitse professor Thomas Hummel. Hummel leidt in Dresden een reuk- en smaakkliniek en deed in 2009 onderzoek naar het effect van geurtrainingen. Hij ontwikkelde de ‘Hummel 4’ methode, de meest gangbare reuktraining waarbij deelnemers tweemaal daags een aantal minuten de geuren van vier verschillende etherische oliën (roos, eucalyptus, citroen en kruidnagel) door de neus inademen. Uit zijn onderzoek kwam toen naar voren dat bij 30% van de deelnemers na twaalf weken een verbetering in het reukvermogen te meten was. De mensen die deelnamen hadden hun reukzin verloren door een infectie aan de bovenste luchtwegen, een hoofdtrauma of door een onbekende oorzaak. Uit het onderzoek ‘Recovery of Olfactory Function Induces Neuroplasticity Effects in Patients with Smell Loss’ van Kollndolfer et al. (= en anderen). (Vrije vertaling: ‘Het aanpassingsvermogen van de hersenen brengt herstel van de reukfunctie op gang bij patienten met reukverlies’.) bleek dat bij patiënten die hun reukzin hadden verloren door een infectie aan de bovenste luchtwegen, een verandering optrad in de delen in de hersenen die een rol spelen bij het verwerken van geur. Ook hadden zij na het
volgen van de geurtraining een verbeterd vermogen om geuren waar te nemen. De onderzoekers brachten deze veranderingen in kaart met behulp van een Fmri-scan. Met behulp van deze scan kan de plaats van hersenactiviteit bepaald worden terwijl de deelnemers een geur waarnemen.
“De onderzoeken en getallen die nu bekend zijn, kunnen we zeker serieus nemen”, stelt dr Wilbert Boek, KNO-arts in het reuk- en smaakcentrum in Ede. “In het reuk- en smaakcentrum verzamelen we ook gegevens, van reuktesten en Fmri-scans. Maar dat doen we pas anderhalf jaar, we zijn nog ‘te jong’ om met getallen te komen”, licht hij toe. Zijn ervaringen met reuktrainingen zijn echter wisselend. “Er zijn genoeg mensen die er helemaal niets aan hebben. Maar vorige week sprak ik nog iemand die al zeven jaar niets had geroken en na de reuktraining toch verbetering merkte in haar reukvermogen!’’ Aan de hand van zijn ervaringen kan Boek zich wel vinden in de onderzoeksresultaten van Hummel. “Zo’n 20% tot 30% heeft baat bij de reuktraining, ik denk dat dat een reële inschatting is.”
Serieuze cijfers Bovendien verscheen vorig jaar een meta-analyse (een analyse van diverse onderzoeken) van Pekala et al., waarin naar aanleiding van 10 studies en 639 onderzochte patiënten werd geconcludeerd dat reuktraining een veelbelovende behandelmethode is voor reukstoornissen. Resultaten uit de studies lijken erop te wijzen dat het een effectieve behandelmethode is voor reukstoornissen die door verschillende oorzaken zijn ontstaan.
Spontaan succes Ook KNO-arts Dick Kooper raadt zijn patiënten met reukverlies geregeld reuktraining aan. “Baat het niet, dan schaadt
3
het zeker niet”, meent hij, “Ik ben geen wetenschapper, dus ik laat mijn patiënten niet na een jaar terugkomen om de resultaten te bespreken. Maar al zo lang ik me in het reukvermogen verdiep, adviseer ik reuktrainingen. Soms hoor ik spontaan succesverhalen van mijn patiënten die er echt baat bij hebben”, vervolgt hij. De werking van reuktrainingen blijkt echter moeilijk te herleiden. Neuroplasticiteit van de hersenen is een bekend fenomeen. Dit betekent dat hersenen na verlies van een functie in staat zijn om zich aan te passen. Dat aanpassingsvermogen kan worden opgewekt door trainingen. Reukgeurdeeltjes aanbieden “Ik denk dat ik het niet meer mee ga maken dat we precies kunnen verklaren hoe reuktraining het reukvermogen kan herstellen. Daar is in de toekomst nog veel onderzoek voor nodig. Het liefst zou ik een deel van een reukzenuw onder de microscoop leggen”, bekent Boek. Maar aangezien je de patiënt zijn herwonnen reukvermogen dan direct weer afneemt, is dat voorlopig geen optie. “Wanneer je een spiercel traint, worden
er niet alleen meer spiercellen maar ook meer zenuwcellen aangemaakt. Vissen hebben het vermogen om blindheid zelf te herstellen. Twintig jaar geleden deed ik onderzoek aan Harvard University. Ik maakte vissen aan een oog blind en legde vijf dagen later het netvlies van zowel het ongerepte als het blind gemaakte oog onder de microscoop. Een aantal stofjes zag ik duidelijk pieken. Professor Peter Black suggereerde toen dat dit dan de zenuwgroeifactoren moesten zijn. Sindsdien geloof ik wel in het herstelgedeelte van zenuwen, en dat je dat kunt stimuleren door reukgeurdeeltjes aan te bieden”, aldus Boek. Wie de reukgeurdeeltjes volgens de wijze van Hummel aan wil bieden om zo het reukvermogen te trainen kan dat op twee manieren doen. Bij veel tuincentra maar ook in winkels als ‘Holland & Barret’ zijn flesjes met de juiste etherische oliën te koop. Daarnaast bieden (online) par-
tijen zoals MediSense officiële reukstiften in een geurkwartet aan. Beide KNO-artsen verwachten geen verschil in resultaten. “Ik zie geen meerwaarde in zo’n geurkwartet. Toevallig weet ik dat de vier geuren die je nodig hebt verkrijgbaar zijn bij ‘Holland & Barret’, dat adviseer ik mijn patiënten dan ook”, verklaart Kooper. “Voor onderzoek zouden de geurstiften beter zijn, die zijn altijd hetzelfde. Maar wanneer patiënten zelf
rustmomentje. Het werkt zelfs een beetje therapeutisch, denk ik”, vervolgt ze. Het is voor Dillo, die nu zo’n twee maanden bezig is, moeilijk te zeggen of haar reukvermogen verbetert: “Ik weet het niet, het is heel wisselend”, vertelt ze.
met reuktraining aan de slag gaan, verwacht ik dezelfde resultaten als zij gebruik maken van flesjes etherische olie”, vertelt Boek. Stiftenkwartet Tijdens de laatste Vriendendag was Robert King van MediSense aanwezig. Hij bood het geurkwartet met Sniffin’Sticks van fabrikant Burghart aan. “Het voordeel aan de stiften is dat ze gestandaardiseerd zijn. Het reuk- en smaakcentrum in Ede werkt ook met de reuktesten van Burghart”, vertelt King. MediSense verkoopt het reukkwartet wereldwijd al drie jaar. Pas sinds een jaar is er vraag naar in Nederland. “Misschien komt dat door de komst van het reuk- en smaakcentrum”, oppert King, “In Duitsland wordt het al jaren door KNO-artsen geadviseerd en daar is de vraag dus ook veel groter.’’
Rozenolie favoriet Lineke Kortekaas, ook lid van de vereniging, vond een wel heel eigenzinnige manier om haar reuktraining vorm te geven. Ze besprenkelde watje met de etherische oliën en bewaarde die in lege pepermuntblikjes. “Eerlijk gezegd vond ik die stiften best duur, daarom wilde ik de training eerst met oliën uitproberen. Maar het druppelen vond ik behoorlijk veel werk, die stiften zijn veel
Dieuwke Dillo, sinds kort lid van onze vereniging, bestelde zo’n geurkwartet maar kon niet wachten op de lange levertijd. Daarom kocht ze ook de flesjes etherische oliën, nu traint ze met allebei. “Ik ben mijn reukzin verloren door een hoofdtrauma. Sommige geuren neem ik heel vreemd vervormd waar, andere helemaal niet. Die vervormingen zijn vaak heel chemisch.” Dokter Boek waarschuwt patiënten dat het best pittig kan zijn om twee keer per dag zo met je reukstoornis te worden geconfronteerd. Dat beaamt Dillo: “Ik vind het behoorlijk confronterend, maar op een bepaalde manier ook wel fijn om er bewust mee bezig te zijn. Het is voor mij ook wel een
gemakkelijker en praktischer in gebruik. Zo kwam ik op het idee de lege blikjes die ik steeds bewaar te gebruiken. In het begin ging het perfect, maar jammer genoeg sluiten ze niet helemaal af. Doordat ik vervormd ruik, is de kruidnagelgeur enorm vies voor mij. De geur verspreidde zich door heel mijn werkkamer als mijn blikjes daar lagen, daarom heb ik ze toch maar weggegooid. Nu ruik ik aan de flesjes, dat gaat prima. De ene dag is heel anders dan de andere dag. De rozenolie is mijn favoriet, het is zo’n beetje de enige geur die ik nog echt plezierig vind. Ik verloor mijn reukzin 1,5 jaar geleden door een virus. In augustus startte ik met de reuktraining. De vervormingen lijken minder erg te worden, maar dat kan ook gewenning zijn. Roos en citroen ruik ik nu heel goed, maar eucalyptus en kruidnagel ruik ik vervormd en dus heel vies”, besluit ze. •
AAN DE SLAG! Reuktrainig in 5 stappen 1. Schaf 4 flesjes etherische olïen aan in de geuren: citroen/roos/eucalyptus/kruidnagel. Een kwartet geurstiften in deze geuren volstaat ook. 2. Neem een geurstift of een flesje met olie en houd dit ongeveer drie centimeter onder uw neus. De stift of de olie mag uw neus niet raken. 3. Haal vijf keer diep adem door uw neus. Doe dit op een rustige manier. Wanneer u te snel inademt, komt de geur niet goed uw neus binnen. 4. Voor u verder gaat met de volgende geur neemt u een paar minuten rust. 5. Herhaal deze stappen voor de andere drie geuren. Het maakt niet uit in welke volgorde u de geuren inademt.
4
Kno-arts Dick Kooper in Haïti Veel van onze leden zullen kno-arts Dick Kooper kennen van zijn heldere presentaties op onze Vriendendagen waarin hij zijn brede kennis van reukstoornissen met ons deelt. Kooper interesseert zich in zijn werk echter niet alleen voor het reukzintuig. Sinds het begin van zijn studie medicijnen heeft hij de wens gehad ooit in een ver land te zien hoe de gezondheidszorg er daar aan toe gaat. Met zijn specialisme KNO ligt het echter niet voor de hand om in het buitenland te helpen en zo is het er nooit van gekomen. door Susanne de Bruin
Gesloten volk Tot hij een collega sprak die vijftien jaar geleden naar Haïti was afgereisd. Hij bracht Kooper in contact met een OK-verpleegkundige die het al jaren niet meer was gelukt team een bijeen te brengen. Ze sloegen de handen ineen en vertrokken 7 oktober jl. voor drie weken naar het ontwikkelingsland. “De orkaan Matthew had het land een week voor wij kwamen zwaar getroffen. Op veel plaatsen was geen internet en geen stroom”, vertelt Kooper, “We kwamen er om te kijken wat we kunnen doen. Zijn alle benodigde middelen beschikbaar en hebben zij nog specifieke behoeften’’, vervolgt hij. Het bleek niet gemakkelijk om daar achter te komen. “Haïtanen zijn enorm gesloten mensen, ze laten niet gauw het achterste van hun tong zien. Pas aan het einde van ons veblijf, na drie weken, gaven ze te kennen graag meer over oorchirurgie te weten te komen. Hartstikke leuk, we bekijken nu of we volgend jaar met een oorchirurg terug kunnen komen”, vertelt Kooper bevlogen. Zelf kan hij een volgende keer ook weer zijn steentje bijdragen. “Ook
Van blog naar boek Kooper ziet er naar uit om in het najaar van 2017 terug te keren naar Haïti. “Nu ik weet wat we kunDr. Dick Kooper en collega’s nen verwachten, is het nog veel leuker weer terug te gaan. Bovendien kunnen we dan veel gerichter te werk gaan. Zo zou ik graag een plan opzetten ACTIVITEITEN VAN DE waardoor we slechthorendheid VERENIGING IN 2017 bij kinderen snel kunnen signaleren. Hier wil ik bijvoorbeeld Maandag 13 maart 2017 scholen bij betrekken”, legt hij organiseren we i.s.m. uit. restaurant Perceel een Tijdens zijn verblijf in Haïti kook-masterclass in de hield Kooper een blog bij. Een Kookfabriek in Utrecht. uitgever vond zijn verhalen Meer informatie - onder zo sterk dat hij ze graag wilde andere over hoe u zich bundelen in een boekje. In eerkunt aanmelden - ontvangt ste instantie moest Kooper daar u eind januari. niets van hebben: “Ik schreef die blog enkel om mijn omgeZaterdag 24 juni 2017 ving deelgenoot te maken van zal Caro Verbeek ons mijn belevenissen, ik had nooit meenemen op een reis door de intentie die verhalen in een het Rijksmuseum waarbij boek naar buiten te brengen”, ze alles vertelt over reuk in licht Kooper toe. Toch bedenkt de kunsthistorie. Eind april hij zich al snel: “Als een profes2017 ontvangt u hier meer sional het de moeite waard informatie over. vindt, wie ben ik dan daar niet in mee te gaan? Bovendien kon Zaterdag 23 september ik het geld goed gebruiken voor 2017 organiseren wij onze de volgende reis naar Haïti. jaarlijkse Vriendendag. Er gaat dus geen cent van de Mocht u thema’s hebopbrengst naar mij”, benadrukt ben die u graag terug wil hij. Het boek Geknakt Haïti ligt zien op de Vriendendag, in verschillende boekhandels en laat u het ons dan weten: is voor E 12,50 te bestellen via secretariaat@reuksmaakdeze link. • stoornis.nl
neuschirurgie staat op hun wensenlijstje. De kno-artsen daar werken niet met scoopjes, dat zijn instrumenten waarmee de neusholte onderzocht kan woren. Dat kunnen wij ons in Nederland haast niet voorstellen. Ze beschikken overigens wel over scoopjes, die zijn jaren geleden al achter gelaten door artsen die kwamen helpen. Niemand heeft ze echter uitgelegd hoe ze ze kunnen gebruiken”, licht Kooper toe. Alleen acute klachten Tijdens zijn verblijf heeft Kooper heel wat patiënten behandeld. Het viel hem op dat ze met heel andere klachten komen dan hij in Nederland gewend is. “Mensen komen hier met pijn, onstekingen of bijvoorbeeld een loopoor. Ik heb niemand over minder acute zaken als hoorverlies gehoord. Misschien boeit het ze niet maar ik denk ook dat het komt doordat Haïti een arm land is waar mensen hun zorgkosten zelf moeten betalen. Ook over reukstoornissen heb ik dus niets gehoord. Zelfs niet bij een man bij wie ik een grote tumor uit zijn neus verwijderde. Het kan haast niet anders dan dat hij veel meer ruikt nu die tumor eruit is.“
5
Kerstrecept
van chef-kok Jos Grootscholten
Kippenlever met gehakte avocado, grapefruit, gekarameliseerde noten en een vinaigrette van amandel, gorgonzola en dille Benodigdheden: Kippenlevercrème 300 g kippenlever 50 g witte wijn 150 g kippenbouillon 30 g sjalot (gesnipperd) 1/2 stuks knoflook tijm, peper, zout 3 blaadjes gelatine (geweekt) 100 g slagroom Gekarameliseerde noten 60 g hazelnoten (gehakt) 60 g pecannoot (gehakt) 25 g suiker 30 g water citroensap, grof zeezout Vinaigrette amandel, gorgonzola en dille 50 g amandelen 200 g water zout, azijn 1 bos dille 300 g druivenpit-olie 25 g gorgonzola Overig 1 stuks grapefruit 20 g mosterdsla (bestellen bij groentespeciaalzaak of alternatief rucola) 1 stuks avocado Bereidingswijzen: Kippenlevercrème 1. Spoel de kippenlever tot het water helder is. Giet de levers op een zeef en droog ze vervolgens op wat keuken papier. (de levers moeten goed droog zijn want we gaan ze zo bakken) 2. Zet een bakpan op het vuur en zet eerst de sjalotten en de knoflook aan in een klein beetje olie, zodat ze gaar worden maar niet kleuren. 3. Draai het vuur hoger en voeg de kippenlevers toe aan de pan met de sjalotten en knoflook. Bak dit goudbruin en blus af met
voorverwarmde oven. 4. Laat de noten afkoelen en meng ze met grof zeezout.
de witte wijn. Voeg de kippenVinaigrette bouillon, tijm, zout en peper toe 1. Doe de amandelen en het en breng dit aan de kook. Zodra water in een blender (of gebruik dit kookt, de gelatine toevoegen staafmixer) en draai deze 10 mien 1 minuut laten door koken. nuten op de hoogste stand door. 4. Giet de massa in zijn geheel Zeef de massa na de 10 minuten in de blender of keukenmachine in een bakje. Breng de amanen draai deze op de hoogste delmassa op smaak met zout en stand in ongeveer 3 minuten fijn. azijn. Zeef de massa in een kom en 2. Zet de olie op het vuur en zet deze koud in de koelkast. 5. Sla de slagroom op tot yoghurtdikte. 6. Als de massa koud is (let op! de massa moet wel koud zijn maar absoluut niet zijn op gesteven) de opgeslagen room door de kippenlever massa heen spatelen. Proef de massa na en voeg eventueel nog wat peper en zout toe. Giet de massa in mooie (platte) bakjes waarin je deze Chef-kok Jos Grootscholten wilt opdienen. Zet deze in de koeling, zodat deze goed kan opstijven. Dek de bakjes strak af verhit deze tot 90Cº. Snijd de met plastic folie zodra de crème dille in grove stukken en doe is opgesteven om uitdroging te deze in de blender (of gebruik voorkomen. staafmixer). Giet de hete olie op de dille en draai deze gedurende Gekarameliseerde noten 3 minuten op de hoogste stand (oven voorverwarmen op 180Cº) door. Zeef de olie in een bakje en 1. Meng het water met de suiker zet deze koud. in een pannetje. Doe hier 5 drup3. Meng de amandelmassa met pels citroensap bij en verhit de de dille olie vlak voor het afmamassa tot de suiker is opgelost. ken van het gerecht. (1 deel dille 2. Snijd de noten in gelijke olie, 4 delen amandelmassa) stukken van ongeveer een 0,5 cm 4. Als de amandelmassa en bij 0,5 cm. dille olie gemengd is, voeg dan 3. Meng de noten met het 25 gram gorgonzola in kleine suikerwater en spreid deze uit brokjes toe, en maak dit met de op een bakplaat. Bak de noten blender of staafmixer tot een in 10 minuten goudbruin in de gladde vinaigrette.
6
Overig 1. Verwijder de schil en de pit van de avocado en haak deze net zo lang tot je ongeveer gelijke delen ‘blokjes’ en pulp hebt. Maak dit aan met citroensap, zout en een beetje olijfolie. 2. Snijd de boven- en de onderkant van de grapefruit en verwijder de schil van de grapefruit door de grapefruit rechtop te zetten en telkens netjes met de vorm van de grapefruit mee naar beneden te snijden. Snijd vervolgens de partjes uit de vliezen. Dit kan door ze aan 1 kant van het vlies in te snijden en ze aan de onderkant van het vlies uit te drukken. Leg de partjes op een bordje en besprenkel ze met olie. Laat dit buiten de koelkast ongeveer 45 minuten liggen. Je kunt de grapefruit partjes nu los drukken, zodat je alleen maar kleine grapefruit ‘zaadjes’ overhoud. 3. Was de mosterdsla of rucola in ruim water met een beetje azijn. Slinger ze goed droog in een slacentrifuge en zet ze afgedekt in de koeling. Afmaken van het gerecht: (Haal de bakjes kippenlevercrème ongeveer 30 minuten voor het uitserveren uit de koelkast.) 1. Haal het plastic van de bakjes en zet ze netjes naast elkaar. 2. Bestrooi de bakjes met de gekarameliseerde/gezouten noten. 3. Maak met 2 lepels 2 quenelle’s van de gehakte avocado en plaats deze speels op de noten. 4. Verdeel de ‘zaadjes’ grapefruit over het gerecht. 5. Steek de mosterdsla tussen in de kippenlevercrème omhoog. 6. Maak het gerecht af met de vinaigrette. •
Ervaringsdeskundigen uit ‘Achter glas’ – interview met Kim Luhen en Debby Bats
‘Hoe ruikt muf?’ tekst Susanne de Bruin foto Dorien Scheltens
Kim Luhen (34) is laborante en woont in Hengelo. Haar zus Debby Bats (36) woont in Albergen en werkt in een kinderdagverblijf. Kim: ‘Onderweg naar de middelbare school roken klasgenootjes vaak een rioollucht. Ze hadden steeds last van de stank en knepen hun neus dicht. Ik was toen 13 en kreeg in de gaten dat ik niets van die stank rook. In dezelfde periode kwam Debby ook tot die conclusie.’ Debby: ‘Ik ontdekte het toevallig ook op de fiets. Vriendinnen
leven niets kunnen ruiken.’ Debby: ‘Om eerlijk te zijn zit ik er niet zo mee dat ik niet kan ruiken. Wat je niet kent kun je niet missen. En als ik dan een zintuig moet missen, kan het naar mijn idee het best je reukzin zijn.’
vonden het naar pannenkoeken ruiken en ik begreep niet waar ze het over hadden. Toen hebben we het samen bij onze ouders aangekaart. Er volgden allerlei onderzoeken in Almelo en Utrecht. Een ervan was met geurkaartjes, toen voelde ik me zo dom. Het was net of ze niet wilden geloven dat we niets kunnen ruiken.’
Muf Kim: ‘Weet je waar ik echt nieuwsgierig naar ben? Hoe ‘’muf’’ ruikt. Wat is muf dan precies? Ik kan me er niets bij voorstellen. Als iemand zegt dat iets zoet ruikt, heb ik daar een beeld bij omdat ik weet hoe zoet smaakt. Maar muf... Ook lente en gras zijn geuren die ik zou willen ruiken, mensen vinden dat altijd zo lekker.’ Debby: ‘Ik zou eigenlijk weleens
Genetische link Kim: ‘Uiteindelijk bleek dat we waarschijnlijk aangeboren anosmie hebben. Alles zit er wel, maar het werkt niet. Het feit dat we het allebei hebben doet vermoeden dat het om een genetische afwijking gaat. Anders zou het simpelweg te toevallig zijn dat we allebei al ons hele
7
willen weten of een scheet nu echt zo stinkt? En de geur van pannenkoeken staat ook op mijn lijstje, want daar begon het allemaal mee.’ Geurloos verliefd Kim: ‘Soms vraag ik me af of ik wel op mijn vriend Bob gevallen zou zijn als ik wel had kunnen ruiken. Dat schijnt nogal bepalend te zijn of je iemand aantrekkelijk vindt. Wie weet waren we wel nooit bij elkaar geweest zonder mijn anosmie!’ Debby: ‘Dat heb ik me ook al vaak afgevraagd over mijn man Michael. Wat als ik hem helemaal niet lekker zou vinden ruiken? Dan was ik misschien wel nooit zo verliefd op hem geworden.’ •