HET WOORD IS AAN DE VOORZITTER
Vereniging verheugt zich op de vriendendag! Beste vrienden van de vereniging, met de zomervakantie voor de deur, willen we u graag op de hoogte houden van alle ontwikkelingen rondom onze vereniging en actualiteiten op het gebied van reuk- en smaakstoornissen.
Boeiend bezoek Bij de meesten van u is het reuk- en smaakcentrum in Ede, waar ziekenhuis Gelderse Vallei en Wageningen University samenwerken, inmiddels wel bekend. Het centrum is in juli 2015 gestart en biedt een uitgebreid onderzoeks- en behandeltraject aan mensen die te maken hebben met een reuk- of smaakstoornis. Uw voorzitter heeft recent
– als anosmiepatiënt – een bezoek gebracht aan Ede. Een zeer boeiende ervaring, maar ook vooral een spannende. In dit nieuwsbericht vindt u een verslag van mijn bezoek. Mondgevoel onder de loep Onze samenwerking met Wageningen University verloopt voorspoedig. Zo legt dr. Sanne Boesveldt deze keer uit hoe ‘mondgevoel’ nu precies werkt en in september start de universiteit een onderzoek onder onze leden naar voeding en eetgedrag. Informatie die zal bijdragen tot meer inzicht in de impact van reuk- of smaakstoornissen op het dagelijks functioneren. Veel leesplezier en we wensen u een geweldige zomer toe! Kirsten Jaarsma | voorzitter
DAG
JUNI 2 0 1 6 | 3
VRIENDEN
JA A R GA N G 1 5
Vriendendag vol kunst en cultuur Wat ons betreft is het belangrijkste nieuws dat we zaterdag 24 september een vriendendag organiseren. Noteer dat vooral in uw agenda! Voor deze vriendendag hebben wij een gevarieerd programma samengesteld en zullen wij onder andere ons ‘ervaringsdeskundigen’ magazine presenteren. Bovendien is het ook dé plek bij uitstek om elkaar te ontmoeten en ervaringen te delen. Komt u dus vooral naar onze vriendendag!
Kirsten Jaarsma
ereniging e Anosmiev D et r. e v zo t e Dit keer is h r is h . e g b a m d n te e p d n se e Op 24 ijkse vri ed uit! dan de jaarl e pakken go w s u d g a d organiseert n de eciale vrien rnaast een heel sp worden. Daa ld u th n o o g lo mening waarbij uw uwe naam & a ie n m m ze n ra o g l ro p istorica Zo za interactief emt kunsth n e e n e n ij ie w d n n e e v verzorg zin, esteld. Bo nis van reuk rijs wordt g e p d p ie o h sc rm e o g n e e d k ons mee in Caro Verbee ltuur. kunst en cu land, bij den van het id ar m t e h in den ed bereikba o in g v ts is a e la ti p l ca De dag za nik. Deze lo derij in Bun e o g oer. d n a L e D enbaar verv p o t e h n e met de auto ving. atie en bele per rm fo in l o v per mail én n boorde e g g a n d a tv n e n e o , ver ing Kortom re details o en uitnodig e e rd u e V lt . zu st m rt . o Binnenko wij op uw k rden vermeld n o e w p o g h in k ig ij d rl o die uitn post. Natuu zullen ook in g a d n e d n e de vri
Tot dan!
Zelf kokkerellen als een sterrenchef Tips en trucs van de top Het is al weer even geleden, maar op 4 april werd voor de tweede keer een kookworkshop voor de leden van onze vereniging in de Kookfabriek te Rotterdam georganiseerd. tekst Susanne de Bruin – fotografie John Wijntjes
Net als de vorige keer was het niemand minder dan Jos Grootscholten die de workshop gaf. Grootscholten is patroncuisinier van restaurant Het Perceel in Capelle aan den Ijssel dat hij in 2010 met zijn partner Sharon Tettero opende. In 2013 kreeg hij niet alleen een Michelin-ster, maar werd hij ook nog uitgeroepen tot culinaire belofte van het jaar door de GaultMillau-gids. Welke tips geeft hij om lekker en smaakvol te eten met anosmie?
te granen en geprakte aardappel. Het menu wordt afgesloten met verschillende soorten chocolademouse bestrooid met crumble met zeezout. Patron-cuisinier Jos Grootscholten en deelnemers
Sterk spul! Grootscholten stelde dit menu samen na uitvoerig overleg met voorzitter Kirsten Jaarsma. Zij stelde vooraf een ‘boodschappenlijstje’ op waar Grootscholten veel ingrediënten van heeft
raad ik ingelegde groenten aan. Zorg bovendien dat je ze beetgaar kookt zodat ze een knapperige bite behouden’’, verklaart hij. Basic en bites Daarnaast zorgt Grootscholten dat zijn gerechten minstens drie verschillende structuren bevatten: ‘’Het is leuk om met structuur te spelen. Probeer bijvoorbeeld romige, krokante en harde ingrediënten met elkaar te combineren’’, vertelt hij, ‘’Volgens mij gaat het om mooie ingredïenten, basic eten met een goed mondgevoel.’’
Mierikswortel en chocolademouse Op het menu staat onder meer een amuse met bietensap en mierikswortel, en risotto met pittige pompoen, ingelegde groenten, pinda’s én blauwe kaas. Het hoofdgerecht is bavette met granaatappel, gepof-
gebruikt. Pompoen en rode biet bijvoorbeeld, maar ook mosterd, mierikswortel en blauwe kaas. Smaken mogen best extreem zijn, had Jaarsma getipt en daar weet Grootscholten wel raad mee. Zo gebruikte hij bij de ingelegde groenten zoetzure en zoutzure pompoen en rettich. Dat viel bij veel deelnemers in de smaak! Niet alleen vanwege het smaakcontrast maar ook vanwege de bite. ‘’Het is heel belangrijk om de smaken te versterken, daarom
Een van de meest geprezen gerechten tijdens de workshop was de runderbavette besprenkeld met granaatappelpitjes. ‘’Die zijn heerlijk knapperig en zorgen voor een intense smaak’’, vertelt deelneemster Marion Verbeek enthousiast. Heb lef Ook sous-chef Bas de Vries geeft de deelnemers nog graag een tip mee: ‘’Durf creatief met koken te zijn. Er zijn honderd manieren om een gerecht te maken. Zo speelt bereidingstijd bijvoorbeeld een heel belangrijke rol. Hoe lang je iets in de pan of oven laat zitten heeft enorm veel invloed op zowel de smaak als structuur. Ga niet uit van de gegeven tijd die bij een recept staat maar blijf bij je eten staan en kijk en proef goed terwijl je het bereid’’, besluit hij. •
COURGETTES EN MELOENEN Heeft u onze hernieuwde website al bezocht? Fris, informatief en up-to-date. Neem een kijkje op www.ruikenenproeven.nl en laat ons weten wat u van de website vindt.
2
Het Reuk- en smaakcentrum in het Ziekenhuis Gelderse Vallei in Ede bestaat deze zomer een jaar. Veel leden van de vereniging zijn geïnteresseerd in de gespecialiseerde zorg die er wordt geboden. Maar hoe zien die onderzoeken er precies uit? tekst Susanne de Bruin
Onze voorzitter Kirsten Jaarsma wilde de oorzaak van haar reukverlies - dat zij vier jaar geleden opliep als gevolg van hoofdletsel - tot de bodem uitzoeken en doorliep het traject. ‘’Ze beginnen hier echt bij het begin en onderzoeken alle mogelijke opties en oorzaken, stelt ze. Alle opties optimaal Het is woensdagmorgen 15 juni, Jaarsma neemt plaats in de wachtkamer van het Reuken smaakcentrum in het Ziekenhuis Gelderse Vallei in Ede. Vooraf heeft ze thuis verschillende vragenlijsten ingevuld over eerdere zorg en haar reuken smaakvermogen.
Het Reuk- en smaakcentrum laat geen kans onbenut Snuffelen aan stiften Het traject trapt af met de Sniffin’ Sticks-test. Dit onderzoek bestaat uit drie aparte testen. Zo wordt in de eerste plaats de drempelwaarde bepaald. Vanaf welke concentratie kunt u een geur waarnemen? De patiënt ruikt steeds aan drie sticks, slechts een van de drie heeft een geur. Het is de bedoeling die te benoemen. Vervolgens ruikt de patiënt aan drie stiften waarvan er steeds twee sticks dezelfde geur hebben en een stick een andere geur bevat. Welke stift wijkt af? Tot slot ruikt men zowel via het linker- als het rechterneusgat aan een stift en wordt er een keuze gemaakt uit vier opties welke geur de stift heeft. Hiermee wordt in kaart gebracht in hoeverre men geuren kan identificeren. ‘’Ik heb twee jaar geleden een soortgelijke test gedaan. Toen werd ik tijdens de test die toch bijna een uur duurt heel emotioneel omdat ik er steeds mee werd geconfronteerd dat ik niets rook’’, vertelt Jaarsma, ‘’Nu sta ik sterker in mijn schoenen en heb ik alle vragen beantwoord. Het is belangrijk om niet op te geven en ook door te gaan wanneer
Ze wordt binnen geroepen door de KNO-arts voor een inleidend gesprek. Jaarsma vertelt over de meest waarschijnlijke oorzaak van haar reukverlies: hoofdletsel. Daarnaast noemt ze dat ze in het verleden al last had van haar bijholten. Een belangrijk aspect vindt de KNOarts, dat zeker een rol zou kunnen spelen bij verdere behandeling, die zich erop richt de conditie in de neusholte te optimaliseren’’, verklaart hij. Op die manier worden alle kansen op een vorm van geurbeleving benut. Daarom besluit hij een CT-scan aan de standaard reeks onderzoeken toe te voegen. Zo wil hij de bijholten extra goed in beeld brengen.
3
je verdrietig of gefrustreerd raakt. Zo kom je uiteindelijk tot de beste resultaten bij de reuktest.’’
Om overal antwoord op te kunnen geven heeft Jaarsma vaak moeten gokken Om overal antwoord op te kunnen geven, heeft Jaarsma vaak moeten gokken. ‘’Veel geuren kon ik niet benoemen, maar ik voelde een prikkeling waarop ik mijn keuze heb gebaseerd. Dat heb ik tijdens het onderzoek gemeld maar het bleek geen probleem te zijn.’’ Gokken heeft geen negatief effect op de betrouwbaarheid van het onderzoek. Bij het verwerken van alle uitslagen is rekening gehouden met de gokkans. Dit betekent dat de gokkans automatisch is verrekend in het testresultaat. Geurige scan Na de reuktesten is het tijd voor een MRI-scan. De eerste fase bestaat uit een anatomische scan waarbij een doorsnede van de hersenen in beeld wordt gebracht. Na deze
moet er uit vier mogelijkheden de juiste geur gekozen worden. De diagnose Aan het einde van de tweede dag komt Jaarsma bij de behandelend KNO-arts. Hij maakt een scopie, waarbij hij met een dun slangetje de neus en keel bekijkt. Omdat Jaarsma vooraf een verdovende neusspray kreeg, verloopt het onderzoek pijnloos.
scan volgt de functionele scan. Hierbij wordt een apparaat dat gecontroleerd geuren kan toedienen, via een stellage over de patiënt geplaatst. Over de geuren worden vragen gesteld. ‘’Hoe intens ervaart u deze geur?’’ of ‘’Past de geur bij de afbeelding die u ziet?’’. Ondertussen meet de MRI ook de hersenactiviteit in reactie op de toegediende geuren. Daarna krijgt Jaarsma ook de extra CT-scan die de botstructuren en sinusholten in beeld brengt. Op deze hoogcontrastscan zijn versluieringen in de sinusholtes en poliepen zichtbaar. Papier proeven De onderzoeken zijn in het geval van Jaarsma over twee dagen verspreid. Vijf dagen later komt ze terug en begint ze met een smaaktest. Hierbij krijgt Jaarsma zestien keer een papieren strookje op haar tong gelegd. Elk strookje bevat een
Dan volgt de diagnose, Jaarsma blijkt chronische rhinosinusitis te hebben. Haar bijholten zitten vol slijm en haar neusslijmvlies is gezwollen. Dit blokkeert het reukepitheel, dat essentieel is voor het waarnemen van reukstoffen. Reukreceptoren die in verbinding staan met de bulbus olfactorius (het reuk-
van de basissmaken: Zoet, zuur, zout of bitter. De intensiteit van de smaken loopt uiteen van enorm sterk tot heel subtiel. Tussendoor neemt de patiënt steeds een slokje water om de smaak te neutraliseren.
‘Het is leuk om te merken hoe veel je met je tong kunt proeven’
centrum in de hersenen) - die ondanks het hoofdletsel nog zouden werken- kunnen hierdoor niets waarnemen. Het optimaliseren van de conditie in de neusholte zou dus een reële kans geven op verbetering van de reuk. Hij schrijft prednison, antibiotica en flixonase-neusspray voor. Bovendien raadt hij ook reuktraining aan. ‘’Ik ben heel benieuwd of deze aanpak mijn geurreceptoren wakker zal schudden’’, aldus Jaarsma. Jaarsma heeft het bezoek aan het Reuk- en smaakcentrum als heel positief ervaren. “De KNOartsen maar ook het verplegend personeel zijn heel begaan met de patiënt en hebben ook oog voor de problematiek rondom reukstoornissen, en de emoties die de patiënt soms parten spelen.” •
Beste leden van de Anosmievereniging,
‘’Het is leuk om te merken hoe veel je met je tong kunt proeven. Natuurlijk is je smaakbeleving beperkt door het gebrek aan geur, maar ik proef wel en dat stelt me toch gerust’’, vindt Jaarsma. Deze test brengt ook duidelijkheid in de verwarring die vaak ontstaat over het totale verlies van de smaak. Met een reukstoornis, zoals bijvoorbeeld anosmie, kan de patiënt toch proeven met de tong.
Zoals velen van jullie waarschijnlijk nog weten, hebben we in december 2014 vanuit de afdeling Humane Voeding van Wageningen University onder de leden van de vereniging een enquete uitgevoerd. Aan de hand van de resultaten die hieruit voort kwamen, hebben we onderzocht wat het effect van reuk- en smaakstoornissen op de kwaliteit van leven, eetgedrag en zorggebruik is. Maar liefst 62% van de leden vulde deze vragenlijst in, een geweldige respons! In het nieuwsbericht van juli 2015 hebben we uitgebreid verslag gedaan van de resultaten van dit onderzoek. Deze samenwerking is zowel Wageningen University als de Anosmievereniging goed bevallen. Daarom hebben hebben we besloten om in het najaar van 2016 een tweede vragenlijst te versturen. Hierin gaan we onderzoeken hoe goed mensen met reuk- en smaakstoornissen eten volgens de Richtlijnen goede voeding. Natuurlijk zal er na analyse van de resultaten wederom verslag worden uitgebracht van de uitkomsten van het onderzoek. Wij hopen van harte op uw medewerking, om ook dit keer weer een hoge respons te behalen!
Die smaakbeleving wordt nog eens extra onder de loep genomen tijdens de retronasale reuktest. Geur komt namelijk niet alleen via de neus bij het reukorgaan in de hersenen, maar ook via de mond en neusholte. Hierbij houdt de patiënt eerst de neus en ogen dicht (de kleur van het poeder zou een hint kunnen zijn van het ingrediënt) en opent de patiënt de mond. Vervolgens wordt er wat poeder op de tong gelegd. Dan opent de patiënt de neus en ademt in door de neus. Dan
Namens het onderzoeksteam, Elbrich Postma
4
Voedsel voelen - een sensatie die je smaakbeleving verrijkt Dr. Sanne Boesveldt is assistant professor afdeling Humane Voeding van Wageningen University. Ze is expert op het gebied van sensorische wetenschappen, oftewel de wetenschap van de zintuigen. Daarom is zij de aangewezen persoon die ons hier alles over kan vertellen!
Rembrandt van Rijn (1606-1669) – De flauwgevallen patiënt (De reuk)
dr. Sanne Boesveldt
‘Onlangs is een verloren gewaand schilderij van Rembrandt gevonden: De flauwgevallen patiënt (De reuk). ‘De reuk’ hoort bij een serie van vijf schilderijen die de zintuigen verbeelden. Op dit paneel is te zien hoe iemand een chirurgijn helpt om zijn patiënt bij kennis te laten komen na een aderlating. Dat gebeurt door de flauwgevallen man aan een doek met ammonia te laten ruiken. Ammonia prikkelt echter niet alleen de reukzin, maar voornamelijk ons trigeminale systeem.
Hete peper en koude methol Dit verklaart direct waarom trigeminale sensaties zo divers kunnen zijn, en we voedsel naast zoet of zout, ook als pijnlijk, prikkelend, irriterend, of verkoelend kunnen ervaren. Chilipepers vinden we heet en pittig, de menthol in kauwgom zorgt voor een verkoelende ervaring, en de bubbels in cola of champagne prikkelen aangenaam in onze neus en mond. De meeste geuren die we in het dagelijks leven ruiken zijn niet puur olfactoir (geur), maar prikkelen vaak ook de trigeminale zenuw, hoewel dit afhankelijk is van de concentratie.
uit een grote zenuw met drie vertakkingen (tri) die belangrijke delen van het gezicht beslaat. Het is van belang voor zowel beweging van het gezicht (kauwen, slikken) als voor waarneming van voedsel. Deze zenuwuiteinden bevinden zich in de neus- en mondholte, en signaleren van daaruit eerst naar de hersenstam. Vervolgens geven ze signalen door aan pijn- en tastgebieden, waarna ze ook naar smaakgebieden in de hersenen gaan.
Oppeppertje! Als we niet (meer) kunnen ruiken, kunnen we in principe deze sensaties nog wel waarnemen, het zijn tenslotte aparte zenuwen/systemen die
Pijn, tast en smaak Het trigeminale systeem is verantwoordelijk voor chemische prikkeling en irritatie in onze neus en mond. Het bestaat
5
deze signaaloverdracht regelen. Mensen met anosmie kunnen deze geuren, zoals ammonia, dus nog wel ‘ruiken’. Echter, gezien de nauwe samenwerking tussen reuk en trigeminale waarneming treedt er bij anosmie vaak ook verlies van trigeminale functie op. Dit gebeurt echter niet bij iedereen en is onder andere afhankelijk van de oorzaak van het reukverlies. Voor mensen waar de trigeminale functie nog intact is, kan het een goede manier zijn om eten aantrekkelijker te maken door meer met trigeminale stimulatie aan het eten of drinken toe te voegen. Een snufje chilipeper bijvoorbeeld, om zo de algemene smaakbeleving wat op te peppen!’ •
Voor onze actieve facebookvrienden De Anosmievereniging heeft een besloten facebook-vriendenpagina. Hier kunt u in een veilige omgeving uw ervaringen delen en in gesprek gaan met leden over allerhande onderwerpen die u bezighouden op het gebied van reuk en smaakstoornissen. Meer dan 70 leden zijn inmiddels actief op de pagina! Nieuwsgierig? U kunt zich direct aanmelden op deze link: www.facebook.com/ groups/anosmieverenigingvrienden/
Ervaringsdeskundigen – interview met geurkunsthistorica Caro Verbeek
‘Verder kijken dan je neus lang is’ tekst Carolien Hovenier – foto Dorien Scheltens
Maria Magdalena die de voeten van Jezus wast. Het is een bekend tafereel in veel middeleeuwse schilderijen. Als je goed kijkt, zie je een zalfpot. Wie bijbels is opgevoed, weet dat er nardus in zat. Maar er is meer. En dat heeft te maken met de cultuurhistorische context van deze historische geur. Nardus was de kostbaarste geur op aarde, voorbestemd voor hooggeplaatste figuren. De inhoud van de zalfpot benadrukt dat Maria Magdalena in Jezus een groot spiritueel leider zag. Het verhaal achter deze geur voegt dus een extra dimensie toe aan wat je ziet. Geurkunsthistorica Caro Verbeek haalt dit voorbeeld graag aan om duidelijk te maken waarom het de moeite waard is om letterlijk verder te kijken dan je neus lang is. Ook als je niet kunt ruiken. 6
Toen Verbeek als studente kunstgeschiedenis de Biënnale van Venetië bezocht, was ze geïrriteerd. Het esthetische genot van de prachtige kunstwerken om haar heen werd verstoord door de indringende geur van kerrie. ‘Wie is er nu zo gek om de keuken bij de kunst te positioneren?’, dacht ze. Een paar honderd meter verder drong tot haar door dat die
geur een kunstzinnige betekenis had. Aan het plafond zag ze grote gele, rode en blauwe lycra zakken in een oerwoud-achtige setting met daarin specerijen, zoals kerrie, kurkuma en peper. De geuren riepen de juiste sfeer op. Verbeeks interesse voor geur en kunst was gewekt. Neusgetuigenverslagen Nu, vijftien jaar later, is Verbeek een ervaren wetenschapper. Ze geeft lezingen, schrijft artikelen en organiseert geur-rondleidingen, waarin ze museumbezoekers – soms “geassisteerd” met een mobiele geurkit – vertelt over de rol van geur in kunst en de cultuurhistorische context.
Een van de bronnen die Verbeek gebruikt om de cultuurhistorie van geur in kunst te reconstrueren, zijn “neusgetuigenverslagen” Een van de bronnen die Verbeek gebruikt om de cultuurhistorie van geur in kunst te reconstrueren, zijn “neusgetuigenverslagen”. ‘Simone de Beauvoir schrijft bijvoorbeeld over de geur van Braziliaanse koffie tijdens haar bezoek aan een surrealistische tentoonstelling in 1938. Om te begrijpen waarom haar dat zo opviel, moet je iets weten over de koffiecultuur in die tijd. Koffie werd niet op de bank thuis bij het achtuurjournaal gedronken, maar in cafés waar veel kunstenaars en intellectuelen samenkwamen. De Beauvoir werd tijdens de tentoonstelling op het verkeerde been gezet.’ Verhaal achter de guirlandes Geur heeft altijd een rol heeft gespeeld in de kunst. De Ro-
meinen en Grieken maakten er al gebruik van tijdens toneelvoorstellingen. ‘De meeste mensen kijken daar vreemd van op. Dat komt omdat we zo visueel zijn ingesteld. We zijn de geur vergeten. En dat is jammer, want je mist een deel van de geschiedenis. Als je naar een schilderij van een Romeinse optocht met guirlandes kijkt, is het de moeite waard om te weten dat de bloemen werden ingezet om een feestelijke sfeer neer te zetten via de geuren. Het leven bestaat uit kijken, voelen, ruiken en proeven. De kunst is een weerspiegeling daarvan.’
frisse pepermuntolie in de zaal kunnen zetten, of scherpe geuren kunnen gebruiken. En misschien ook iets kunnen laten proeven. Dingen die zoet, zuur, zout of bitter smaken. Dat geeft weer een heel andere beleving van kunst. Als we ook ruikende mensen uitnodigen voor deze rondleidingen, kan dat nog interessanter worden. De tactiele waarneming van geur zal hen niet zo opvallen, maar jij kunt er wel iets over vertellen. En misschien daardoor beter uitleggen wat je in het dagelijks leven ervaart.’
‘Reuk, smaak en tast werden geassocieerd met dierlijke, erotische en kinderlijke gevoelens’
Prikkelend gevoel Ik probeer me iets voor te stellen bij de geur van guirlandes. De vraag komt in mij op hoe ik zo’n geur-rondleiding zou beleven.
Rebellerende daad Terug naar de geschiedenis. Verbeek vertelt dat maatschappelijke ontwikkelingen een belangrijke rol spelen in geurkunst. Tijdens de Verlichting waren alleen zien en horen beschaafde zintuigen. Reuk, smaak en tast werden geassocieerd met dierlijke, erotische en kinderlijke gevoelens. Aan het begin van de twintigste eeuw reageerden kunstenaars daarop, als een soort rebellerende daad.
Verbeek zegt dat ze zich zeker iets kan voorstellen bij een geur-rondleiding voor mensen die niet kunnen ruiken. ‘Ik kan je altijd over de rol van geur vertellen, zodat je anders naar de geschiedenis kijkt. Maar misschien is er meer mogelijk. Wat kun jij nog waarnemen met je neus?’ Ik vertel dat een snoepje met eucalyptus en pepermunt een prikkelend gevoel in de neus geven. Spiritus voelt scherp en vettige geuren voelen zwaar aan.
De futuristen organiseerden rond 1930 eetper-formances, waarin alle zintuigen werden aangesproken. Gasten dineerden in pyjama met daaraan vastgenaaide objecten, waaraan hun tafelgenoten konden voelen. Obers liepen rond met parfumflessen en er werd met handen gegeten. Ook mochten de futuristen het publiek graag shockeren met hun door zwaveldampen omgeven voordrachten over oorlogen. En in de jaren vijftig konden museumbezoekers genieten van het eerste seksparfum tijdens het bekijken van een naakte vrouw met daarop allerlei etenswaren. Taboes doorbreken Ook nu, anno 2016, is geur een hot item in de kunst. Dat heeft onder meer te maken met internet en social media. ‘Iedereen houdt elkaar voortdurend online op de hoogte. Maar mensen hebben steeds meer behoefte aan fysieke evaringen. Om iets te ruiken, moet je lijfelijk aanwezig zijn. In de virtuele wereld kun je geen geur overdragen. Daarom zetten kunstenaars de reuk in om het fysieke gemis te onderstrepen. Daarnaast wordt geur wordt ook wel gebruikt om taboes te doorbreken.’ Zo zag Verbeek een installatie met bewegingssensoren die een bepaalde geur verspreidde toen ze erbij ging staan. ‘Er stond niet bij wat voor geur het was. Ik vond het wel lekker ruiken. Toen ik de zaal verliet, werd mij verteld wat ik had geroken. De zweetgeur van een discoganger. Toen realiseerde ik me dat zweetgeur een taboe is, je hoort het niet lekker te vinden. Ik schaamde mij echt. Zulke effecten bereik je nooit met visuele kunst.’ •
Verbeek legt uit dat dit de zogenoemde tactiele waarneming van geur is. Een diepere laag waarvan weinig mensen zich bewust zijn. ‘Daar kan ik wel wat mee in mijn rondleidingen.’ Ze denkt hardop: ‘Ik zou een bakje met
7