weak monuments 3

/////

Dimitris Psaroulis // /////

MEDICAL EXAMINER //

Δημήτρης Ψαρούλης //

interview in the morgue of Thessaloniki, 25.07.09

ΙΑΤΡΟΔΙΚΑΣΤΗΣ //

νεκροτομείο Θεσσαλονίκης,

25.07.09

Here we have information for the guys working downstairs, according to each Εδώ έχουμε πληροφορίες για τα παιδιά που δουλεύουνε κάτω, ανάλογα με την case, what they should obtain, what samples they should obtain. For example: περίπτωση τι θα πρέπει να πάρουνε, τι δείγματα θα πάρουνε. Δηλαδή: έχουμε

#51

We have carbon monoxide? We need a vial of blood and a vial of urine. The cause μονοξείδιο του άνθρακα; Θα πάρουνε ένα φιαλίδιο αίμα και ένα φιαλίδιο ούρων. is unknown? What materials should we collect? We need liver, we need hair speciΈχουμε άγνωστη αιτία; Τι υλικό θα πάρουμε; Θα πάρουμε ήπαρ θα πάρουμε mens; we can get material and evidence from hair, poisonings, medicines, anyκαι τρίχες, μπορούμε να βγάλουμε υλικό μέσα από τρίχες, δηλητηριάσεις, thing you could imagine. Thus, when the guys are dealing with something they φάρμακα, ό,τι φαντάζεστε. Έτσι όταν έχουνε κάτι τα παιδιά που δεν κρατάνε don’t remember, they’ll come, look at the board, and see what corresponds. στο μυαλό τους θα ρθουν, θα δούνε τον πίνακα και θα πάρουν τα αντίστοιχα.

///// M i c h e l F o u c a u l t // Interview to paul rabinow, 03.1982

#52

///// Μ i c h e l F o u c a u l t // Συνέντευξη στον paul rabinow, 03.1982 ...όταν αναφερόμουν στους γιατρούς καί σε τέτοιους ανθρώπους, δεν προσπαθούσα

...when I was refering to doctors I didn’t try to describe figures of power but to describe να περιγράψω φιγούρες της κυριαρχίας αλλά να περιγράψω

persons through whom power has to pass in order to be operated, ανθρώπους μέσω των οποίων περνάει η εξουσία, ή ανθρώπους

persons that are important in the fields of power relations. που είναι σημαντικοί στα πεδία των σχέσεων εξουσίας.

katalog texts 3 duotone.indd 1

14/10/2009 6:12:47 μμ

///// Ι ω ά ν ν α

Λ α λ ι ώ τ ο υ // Μ ν η μ ο π ο ι ώ ν τ α ς

τ ο κ ο σ μ ο - π ο λ ι τ ι κ ό //

H ηθικοπολιτική αποστολή των ανθρωπιστικών επιστημών ήταν πάντα η αναδιάταξη των επιθυμιών / Gayatri Chakravorty Spivak Η συγκυρία του παρόντος / Δεκέμβριος 2008: Η δολοφονία ενός έφηβου μαθητή ελληνικής καταγωγής από έναν έλληνα αστυνομικό στο κέντρο της Αθήνας οδηγεί στο ξέσπασμα της οργής χιλιάδων ανθρώπων σε δεκάδες πόλεις της Ελλάδας. Λίγες μέρες αργότερα, πάλι στην Αθήνα, άγνωστοι επιτίθενται σε μια βουλγάρα μετανάστρια καθαρίστρια. Στόχος της επίθεσης ήταν η τιμωρία της γυναίκας για τη συνδικαλιστική της δράση. Στους μήνες που ακολουθούν αναπτύσσεται ένα μεγάλο κίνημα αλληλεγγύης. Ταυτόχρονα, οι διαμαρτυρίες και η κοινωνική αναταραχή του Δεκεμβρίου δημιουργούν τις απαραίτητες συνθήκες για να ανασυρθούν από τη λήθη της καθημερινής ακούσιας συναίνεσης μνήμες βίας και εγκλημάτων που λαμβάνουν χώρα καθημερινά στα αστικά περιβάλλοντα σε όλη τη χώρα: συλλήψεις και ξυλοδαρμοί αφρικανών μικροπωλητών, προπηλακισμοί ανήλικων μαθητών στα σχολεία, σωματική βία και διαπόμπευση εργατών στις πόλεις και τα χωριά της αγροτικής περιφέρειας, βιασμοί και σεξουαλική εκμετάλλευση γυναικών και μικρών παιδιών, βάναυσες συνθήκες εργασίας στο βιομηχανικό και βιοτεχνικό τομέα και στην οικοδομή, αλλά και η βία των καθημερινών πρακτικών υποτίμησης, παραγνώρισης και προσβολής των μη-ελλήνων ανθρώπων που ζουν και κινούνται ///// I o a n n a L a l i o t o u // M o n u m e n t i n g t h e C o s m o p o l i t i c a l // The ethico-political task of the humanities has always been rearrangement of desires / Gayatri Chakravorty Spivak The Conjunction of the Present / December 2008: The murder of a teenage Greek student by a Greek policeman in the centre of Athens led to demonstrations of outrage from thousands of people in dozens of Greek cities. A few days later, in Athens again, unknown assailants attacked an immigrant Bulgarian cleaning woman.

The woman was attacked as punishment for her union activities. The subsequent months saw the development of a large solidarity movement. At the same time, the December protests and social unrest created the necessary conditions to recall from the oblivion of our everyday, involuntary acquiescence memories of violence and of crimes, taking place on a daily basis in urban environments throughout Greece: African street vendors arrested and beaten, underage schoolchildren mistreated, workers suffering physical abuse and public ridicule in rural regional towns and villages, women and young children raped and sexually abused, brutal working conditions in large- and small-scale industries and construction, as well as the violence of the daily practices that belittle, ignore, and insult the non-Greek people living and operating in our multiple social spheres, the violence of the entrenched practices of racial and

2

katalog texts 3 duotone.indd 2-3

#53

στους ποικίλους κοινωνικούς μας χώρους, η βία των εμπεδωμένων πρακτικών της φυλετικής και εθνοτικής διάκρισης. Τα δύο αυτά τραγικά συμβάντα άσκησης βίας προκάλεσαν ένα κύμα οργής και έφεραν έτσι στην επιφάνεια καθημερινά εγκλήματα των δύο τουλάχιστον τελευταίων δεκαετιών που η δημόσια μνήμη προτιμούσε να απωθεί. Ιούνιος 2009: Τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών καταγράφουν την επιβράβευση του ακροδεξιού ρατσιστικού λόγου από σχετικά μεγάλα τμήματα της κοινής γνώμης. Η καταγραφή αυτή ωθεί τα πλειοψηφικά πολιτικά κόμματα να υιοθετήσουν βιαστικά και βεβιασμένα ξενοφοβικά ιδεολογικά προτάγματα και πολιτικές. Μέσα στις ασφυκτικές πιέσεις που ασκεί η παγκόσμια οικονομική κρίση, η εγκληματικότητα ανάγεται σε πρωτεύον ζήτημα της ελληνικής πολιτικής επικαιρότητας. Οι μετανάστες των αστικών κέντρων στοχοποιούνται και θεωρούνται συνολικά υπεύθυνοι για την εγκατάλειψη, την υποβάθμιση και την παρακμή του ιστορικού κέντρου αλλά και άλλων ιστορικών συνοικιών της Αθήνας αλλά και άλλων πόλεων. Ο δημόσιος χώρος προβάλλεται ως πεδίο διεκδίκησης μεταξύ ιθαγενών και ξένων. Οι πλατείες, οι δρόμοι, οι παιδικές χαρές και τα πάρκα προβάλλονται ως οχυρά που έχουν πέσει στα χέρια ενός εγκληματικού εχθρού. Ακολουθούν νέα εγκλήματα, βίαιες διώξεις, προπηλακισμοί, φυλακίσεις, κυνηγητό, απελάσεις, τρομοκρατία. Η φυσικοποίηση της βίας του ρατσισμού / Η εντατικοποίηση των πρακτικών ethnic division. These two tragic examples of the exercise of violence caused a wave of outrage, thus bringing to the forefront the everyday crimes of the past two—at least—decades, which public memory preferred to keep at bay.

June 2009: The results of the European elections documented that a rather large section of public opinion had rewarded racist speech. This revelation led the majority political parties to hurriedly and rashly adopt xenophobic ideological imperatives and policies. Under the suffocating pressure exerted by the global economic crisis, crime was brought to the forefront of contemporary Greek politics. Immigrants in the urban centres were targeted and considered responsible, as a whole, for the abandonment, downgrading, and decline of the historical centre and of other historical neighbourhoods of Athens, as well as other cities. The public space was presented as a field being contested between natives and foreigners. Squares, streets, playgrounds, and parks were cast as fortresses fallen into the hands of a criminal enemy. New crimes followed; violent persecutions, abuse, imprisonment, chases, deportations, terrorism.

The Naturalization of Racist Violence / Over the last decades, the intensification of mobility practices in Southeastern Europe, as well as globally, has led to a gradual internationalization of the Greek civic sphere. Immigrants, who settled in the city centres and neighbourhoods and created various immigrant communities, produced

3

14/10/2009 6:12:47 μμ

κινητικότητας στη νοτιοανατολική Ευρώπη, αλλά και παγκοσμίως, τις τελευταίες δεκαετίες έχει οδηγήσει σε μια σταδιακή διεθνοποίηση του ελληνικού αστικού χώρου. Η εγκατάσταση μεταναστών και η δημιουργία ποικίλων μεταναστευτικών κοινοτήτων στα κέντρα των πόλεων και στις συνοικίες παρήγε επιμέρους δίκτυα δι-εθνικής ροής ανθρώπων, αγαθών, ιδεών και κουλτούρας. Στα “σμιξώματα” αυτών των δικτύων και κυρίως στα αμέτρητα σημεία όπου αυτά επικοινωνούν με το κυρίαρχο ιστό της ιθαγενούς ελληνικής κοινωνίας αναπτύσσονται τριβές, συγκρούσεις, βίαιες πρακτικές και συγκρούσεις. Καθώς η παρουσία των μεταναστών στο αστικό και αγροτικό τοπίο καθίσταται ολοένα και πιο φυσική, αναπτύσσονται παράλληλα διαδικασίες σταδιακής φυσικοποίησης του ρατσισμού και της άσκησης βίας στις σχέσεις μεταξύ ιθαγενών και μεταναστών. Έτσι, συνηθίσαμε να αποδεχόμαστε ως απολύτως δικαιολογημένες και αυτονόητες τις κοινωνικές διακρίσεις μεταξύ των ανθρώπων με κριτήριο την ελληνικότητά τους ή μη, και την εφαρμογή ιεραρχικών κριτηρίων με βάση την εθνικότητα στις καθημερινές πρακτικές τόσο στο επίπεδο της επίσημης πολιτικής όσο και σε εκείνο των κοινωνικών δράσεων, των διαπροσωπικών σχέσεων και των επαγγελματικών διακανονισμών. Παράλληλα με την εξοικείωση μας με την παρουσία ξένων ανάμεσά μας, φαίνεται ότι γρήγορα αποδεχθήκαμε ως “φυσιολογική” τη ρατσιστική θεώρηση του κόσμου γύρω μας. Οι πρακτικές distinct networks supporting an intra-national flow of people, goods, ideas, and culture. Friction, conflicts, and violent practices and clashes develop at the convergence of these networks, and especially at the innumerable points where they communicate with the dominant web of native Greek society.

As the immigrant presence in the urban and rural landscape becomes more and more natural, parallel processes develop, gradually naturalizing racism and the use of violence in the relations between natives and immigrants. Thus, we became accustomed to considering “Greekness”, or the lack thereof, as a criterion, which allows a justifiable and natural discrimination among people, and to applying hierarchical criteria based on nationality in our daily practices, not only on the official policy level, but also in social activities, interpersonal relationships, and business dealings. As we became familiar with the presence of foreigners among us, we apparently quickly accepted as “natural” a racist view of the surrounding world. The practices and policies of discrimination were naturalized and permeated various social spheres: Family, school, workplace, as well as recreation areas, social welfare and medical institutions, neighbourhoods and parks, and public spaces. We consider one type of behaviour correct and appropriate when dealing with Greeks, and another when dealing with non-Greek workers, collaborators, classmates, fellow students, colleagues, fellow travellers, fellow passengers, neighbours, friends, enemies, relatives, etc.

4

katalog texts 3 duotone.indd 4-5

και οι πολιτικές των διακρίσεων φυσικοποιήθηκαν και διαχύθηκαν σε ποικίλους κοινωνικούς χώρους: στην οικογένεια, στο σχολείο, στους χώρους εργασίας αλλά και στους χώρους ψυχαγωγίας, στα ιδρύματα κοινωνικής πρόνοιας και περίθαλψης, στις γειτονιές και στα πάρκα, στους δημόσιους χώρους. Άλλες συμπεριφορές θεωρούμε ανεκτές και αρμόζουσες προς τους έλληνες και άλλες προς τους μηέλληνες εργαζόμενους, συνεργάτες, συμμαθητές, συμφοιτητές, συναδέλφους, συνταξιδιώτες, συνεπιβάτες, γείτονες, φίλους, εχθρούς, συγγενείς, κτλ. Αόρατοι άνθρωποι / Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας και ιδωμένοι από την ελληνική ιθαγενή σκοπιά, ο μετανάστης, η μετανάστρια και οι μεταναστευτικές κοινότητες γενικότερα απώλεσαν ένα σημαντικό κομμάτι της υποκειμενικότητάς τους, πραγμοποιήθηκαν και συχνά αντιμετωπίστηκαν είτε ως υπο-κατηγορία του ανθρώπινου, είτε ως μη-ανθρώπινο. Κατά την περίοδο της οικονομικής ανάπτυξης και του υποτιθέμενου εκσυγχρονισμού της ελληνικής κοινωνίας κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες το μη-ελληνικό στοιχείο σταδιακά αλλά και συστηματικά αποανθρωποποιήθηκε. Αυτή η διαδικασία απο-ανθρωποποίησης του μετανάστη ως κοινωνικού υποκειμένου δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες για το ξέσπασμα των κρουσμάτων ωμής βίας των οποίων μάρτυρες γινόμαστε σήμερα ολοένα και συχνότερα. Το μεταναστευτικό βίωμα είναι διάστικτο από μακρές σειρές εγκλημάτων. Πρόκειται Invisible People / In the context of this process, and viewed from the native Greek perspective, immigrants, and immigrant communities in general, were largely depersonalized, objectified, and frequently regarded either as a human subspecies, or as something nonhuman. During the last two decades, the period of Greek society’s economic development and supposed modernization, the non-Greek element was gradually yet systematically dehumanized.

This process of dehumanizing immigrants as social beings created the appropriate conditions for the upsurge in cases of raw violence we are now witnessing all the more frequently. The immigrant experience is dotted with long series of crimes. These are crimes immigrants are subjected to in their country of origin, as well as in the recipient country. Crimes against the lives, dignity, and prosperity of people who migrate in response to the systematic pressures of a global system of economic inequalities.

Forcing people to migrate, displacing and expelling the world’s poor from their native lands, constitutes a violent criminal act.

On a local-national level, demonstrations of violence often came as a response to immigrants mobilizing and demanding their rights. Naturally, any move they make to demand their rights and mobilize to ensure them brings immigrants in direct opposition to the efforts to dehumanize them and erode their subjectivity. Asserting subjectivity provokes violence, either organized or “spontaneous”.

5

14/10/2009 6:12:47 μμ

για εγκλήματα που ο μετανάστης υφίσταται τόσο στη χώρα καταγωγής όσο και στη χώρα υποδοχής. Εγκλήματα κατά της ζωής, της αξιοπρέπειας, της ευημερίας των ανθρώπων που μετακινούνται ανταποκρινόμενοι στις συστηματικές πιέσεις ενός παγκόσμιου συστήματος οικονομικών ανισοτήτων. Ο εξαναγκασμός των ανθρώπων σε μετακίνηση, ο εκτοπισμός και η εκδίωξη των φτωχών του κόσμου από τον τόπο καταγωγής τους αποτελεί μια βίαιη εγκληματική πράξη. Σε τοπικό-εθνικό επίπεδο, οι εκδηλώσεις βίας ήρθαν συχνά ως απάντηση σε κινητοποιήσεις και διεκδικήσεις δικαιωμάτων από την πλευρά των μεταναστών. Κάθε μορφή διεκδίκησης δικαιωμάτων και κινητοποίησης για τη διασφάλισή τους έρχεται βέβαια σε ευθεία αντιπαράθεση με τις προσπάθειες απο-ανθρωποποίησης και διάβρωσης της υποκειμενικότητας του μετανάστη. Η διεκδίκηση της υποκειμενικότητας προκαλεί τη βία είτε οργανωμένα, είτε “αυθόρμητα”. Η μνήμη και η λήθη / Η Ελλάδα είναι μια χώρα πλούσια σε μνήμες μετανάστευσης. Μνήμες που αποτυπώνονται στη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο, το τραγούδι, τη λαϊκή παράδοση, σε βιογραφίες, αυτοβιογραφίες και οικογενειακά άλμπουμ. Μνημεία του μεταναστευτικού βιώματος εντοπίζονται διάσπαρτα στον αστικό και αγροτικό χώρο: εκκλησάκια, επιτύμβια, βρύσες και ανακαινισμένα σχολεία, πλατείες, φωτογραφίες και αφίσες σε καφενεία και σε οικογενειακά λευκώματα. Τα μνημεία της ελληνικής διασποράς αποτυπώνουν ένα είδος δικαίωσης του Memory and Oblivion / Greece is a country with a wealth of memories of emigration. Memories captured in literature, cinema, song, popular tradition, biographies, autobiographies, and family albums. Monuments to the emigration experience are found scattered all over urban and rural areas: churches, funerary monuments, fountains and renovated schools, squares, photographs and posters in coffee shops and family albums. The monuments of the Greek diaspora record a type of justification of the emigrant venture, but also refer, sometimes explicitly and sometimes implicitly, to pain, violence, and the small and great crimes that are part of the migrant experience.

During the last two decades, immigration has been linked in the national imagination to crime. Positive representations of the immigrants the country accepted were lacking. Also lacking were any cultural references that would link immigrants to the narratives of progress and modernization, which tended to become dominant in the conscience of Greek citizens. Immigrants, their work, and their contribution had to remain invisible in the framework of the period’s emerging image of Greek validation.

Thus, on the one hand, immigrants were rendered symbolically invisible, while, on the other, they were associated with the reason and the images of the decline of Greek cities, the increase in crime, the rupture of the social fabric, etc. The immigrant experience was amputated on the symbolic level: Immigrant life stories were suppressed, as

6

katalog texts 3 duotone.indd 6-7

μεταναστευτικού εγχειρήματος, αλλά επίσης παραπέμπουν άλλοτε ρητά και άλλοτε υπόρρητα στον πόνο, τη βία και τα μικρά και μεγάλα εγκλήματα που εμπεριέχονται στο μεταναστευτικό βίωμα. Κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες η μετανάστευση συνδέθηκε στο εθνικό φαντασιακό με την εγκληματικότητα. Έλειψαν οι θετικές αναπαραστάσεις των μεταναστών που δέχθηκε η χώρα. Έλειψαν επίσης οι πολιτισμικές αναφορές που θα συνέδεαν τους μετανάστες με τα αφηγήματα της προόδου και του εκσυγχρονισμού που έτειναν να καταστούν ηγεμονικά στη συνείδηση των ελλήνων πολιτών. Οι μετανάστες, η εργασία τους και η προσφορά τους έπρεπε να παραμείνει αόρατη στο πλαίσιο της αναδυόμενης εικόνας της ελληνικής καταξίωσης της περιόδου. Έτσι από τη μια πλευρά οι μετανάστες κατέστησαν συμβολικά αόρατοι, ενώ από την άλλη συνδέθηκαν με το λόγο και τις εικόνες της παρακμής των ελληνικών πόλεων , της αύξησης της εγκληματικότητας, της διάρρηξης του κοινωνικού ιστού κτλ. Το μεταναστευτικό βίωμα ακρωτηριάστηκε στο συμβολικό επίπεδο: οι ιστορίες ζωής των μεταναστών αποσιωπήθηκαν, σαν οι άνθρωποι να μην είχαν παρελθόν πριν φτάσουν στη χώρα μας, και σαν η ζωή τους να μην έχει κανένα άλλο περιεχόμενο πέρα από τη προσφορά εργασίας στις ιθαγενείς οικογένειες και επιχειρήσεις. Η ιστορία του ανοίκειου / Η επιτακτική ανάγκη να αποτυπωθεί η βία και τα μικρά και μεγάλα εγκλήματα που χαρακτηρίζουν τη μεταναστευτική εμπειρία στο συλλογικό if these people had no past before arriving in Greece, and as if the sole purpose of their life was to serve indigenous families and businesses.

The Story of the Defamiliarized

The imperative need to document the violence and the small and large crimes that characterize the immigrant experience in the collective imaginary map of the cities is eloquently demonstrated in the following passage, written by the African street vendors in the square of Nea Smyrni: “We all came from a terrible and horrible life history. We left our communities because they are shut before they grow. We hailed from the Southeast of Nigeria, where people are agitating for their rights and freedom to live, but these rights are denied and humiliated. Most of us lost our dear ones in clashes between the government and our communities. Military government forces were sent to us not to keep peace but to kill every living grow up in our communities. That has triggered, in turn, the formation of militant resistance groups to protect the communities and the right of the people to live. But people died every day and there was no media there to expose these calamities for the world to see.

“We left for Europe in order to protect our lives because our places were not safe for us to live. We spent months on our way in order to arrive in Greece. Life is not a bed of roses. But everyone who left his country to another place must seek a way of survival.

7

14/10/2009 6:12:47 μμ

φαντασιακό χάρτη των πόλεων αναδεικνύεται εύγλωττα στο παρακάτω κείμενο που υπογράφουν οι αφρικανοί μικροπωλητές της πλατείας της Νέας Σμύρνης: “Όλοι μας έχουμε μια δύσκολη και τρομακτική ιστορία να διηγηθούμε. Αφήσαμε τις κοινότητες μας γιατί τις χτυπούν πριν ακόμα αναπτυχθούν. Κατεβήκαμε από την Νοτιοανατολική Νιγηρία, όπου οι άνθρωποι έχουν εξεγερθεί για τα δικαιώματά τους και την ελευθερία να ζήσουν. Αλλά τα δικαιώματά τους αυτά καταπατούνται και εξευτελίζονται καθημερινά. Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε χάσει τους δικούς μας σε μάχες μεταξύ της κυβέρνησης και των κοινοτήτων μας. Η κυβέρνηση στέλνει στρατιωτικές δυνάμεις όχι για να διατηρήσουν την ειρήνη αλλά για να σκοτώσουν όλους τους ενήλικες στις κοινότητές μας. Αυτό έχει προκαλέσει τη δημιουργία στρατιωτικών ομάδων αντίστασης που σκοπό έχουν να προστατεύουν τις κοινότητές και το δικαίωμα των ανθρώπων να ζήσουν. Αλλά άνθρωποι πεθαίνουν καθημερινά και τα ΜΜΕ δεν είναι εκεί για να αποκαλύψουν στον κόσμο αυτά που συμβαίνουν. Φύγαμε από εκεί για να έρθουμε στην Ευρώπη με σκοπό να προστατεύσουμε τη ζωή μας γιατί οι τόποι μας δεν ήταν ασφαλείς για να ζήσουμε. Πέρασαν μήνες για να φτάσουμε στην Ελλάδα. Για μας η ζωή δεν είναι στρωμένη με ροδοπέταλα. Αλλά όποιος έχει φύγει από τη χώρα του πρέπει να βρει ένα τρόπο επιβίωσης. Ψάξαμε για δουλειές αλλά ήταν πολύ δύσκολο να βρούμε κάτι. Γίναμε μικροπωλητές όχι We searched for jobs but it was very difficult to get them. We became street vendors not because we want to be on the streets but in search of way of survival. We are not criminals neither are we dangerous to society. We are chased every day by the municipal police pushing us forward to become dangerous to society. Some of us have been in the Square of Nea Smirni for years and have already become part of this area.” 1 The plea for the “terrible and horrible life history” of people who immigrate to become part of the cultural documentation of the history of the cities is categorical and imperative. Incorporating the history of the crimes and violence immigrants have endured in indigenous memory and in the archive of the city’s crimes presupposes a radical transformation of the moral and political position towards diversity and differences. It also presupposes a different consideration of the relationship between the city and the world. The social theorist Paul Gilroy, in his recent book Postcolonial Melancholia says “I will suggest that multicultural ethics and politics could be premised upon an agonistic, planetary humanism capable of comprehending the universality of our elemental vulnerability to the wrongs we visit upon each other”2 This multicultural morality governs, according to Gilroy, the new demotic cosmopolitanism, which begins from below and is based upon the recognition of the political and moral value of recognizing difference at all levels of the everyday. This new cosmopolitanism requires us to enter into a process of defamiliarization from our own culture and history;

8

katalog texts 3 duotone.indd 8-9

επειδή θέλουμε να είμαστε στους δρόμους αλλά επειδή αναζητούσαμε έναν τρόπο επιβίωσης. Δεν είμαστε εγκληματίες και δεν είμαστε επικίνδυνοι για την κοινωνία Αλλά μας κυνηγούν καθημερινά από την δημοτική αστυνομία κι αυτό μας σπρώχνει προς την παρανομία. Κάποιοι από εμάς δουλεύουμε χρόνια στην πλατεία της Νέας Σμύρνης και έχουμε ήδη γίνει κομμάτι της περιοχής.”1 Η επίκληση να καταστεί η “δύσκολη και τρομακτική ιστορία” των ανθρώπων που μεταναστεύουν κομμάτι των πολιτισμικών αποτυπώσεων της ιστορίας των πόλεων είναι ρητή και επιτακτική. H ενσωμάτωση της ιστορίας των εγκλημάτων και της βίας που έχουν υποστεί οι μετανάστες στην ιθαγενή μνήμη και στο αρχείο των εγκλημάτων της πόλης προϋποθέτει μια ριζική ανάταξη της ηθικο-πολιτικής στάσης απέναντι στη διαφορετικότητα και τη διαφορά. Προϋποθέτει επίσης μια διαφορετική θεώρηση της σχέσης μεταξύ της πόλης και του κόσμου. Στο πρόσφατο βιβλίο του με τίτλο Postcolonial Melancholia ο θεωρητικός Paul Gilroy προτείνει ότι “η πολυπολιτισμική ηθική και πολιτική μπορούν να βασιστούν σε έναν αγωνιστικό, πλανητικό ανθρωπισμό ικανό να κατανοεί το γεγονός ότι είμαστε οικουμενικά τρωτοί στα δεινά που επιφέρουμε ο ένας στον άλλο”2 Αυτή η πολυπολιτισμική ηθική διέπει κατά τον Gilroy το νέο δημώδη κοσμοπολιτισμό o οποίος ξεκινά από τα κάτω και στηρίζεται στην αναγνώριση της πολιτικής και ηθικής αξίας της αναγνώρισης της διαφοράς σε κάθε επίπεδο της καθημερινότητας. Ο νέος κοσμοπολιτισμός προwe must also cultivate bonds of sympathy and camaraderie with the misfortunes of non-indigenous and the defamiliarized.

Traditional city histories frequently reveal aspects of the past that could constitute the basis and the material for the construction of compact, homogenous, and ultimately static and essentialist identities. City histories reveal the important events that delineate the historical path of community institutions, the traditional practices, and the constant references, the elements that contribute to cultivating the present’s sense of familiarity with historical space and time. How, then, could the history of the city be monumented on the basis of the principles of defamiliarization and difference? The term defamiliarization is particularly important here. Defamiliarization does not mean antithesis, rejection, estrangement. It does, however, mean constant recognition and cognizance of the alterity that ultimately constitutes the nucleus of our very existence. Indeed, borrowing from Gayatri Spivak, this is an “alterity [which] remains underived from us; it is not our dialectical negation, it contains us as much as it flings us away.” 3 Thus, we return to the history of the city, enriching it with the knowledge resulting from the assessment of nationalism, essentialism, and the insistence on stable religious and ethnic identities. This new history of the city casts a critical eye upon normative identity policy, while, on the other hand, it recognizes and takes into con-

9

14/10/2009 6:12:47 μμ

απαιτεί μια διαδικασία ανοικείωσης με την ίδια μας την κουλτούρα και την ιστορία καθώς και την καλλιέργεια δεσμών συμπάθειας και συντροφικότητας με τα δεινά των μη-ιθαγενών και των ανοίκειων. Οι παραδοσιακές ιστορίες των πόλεων συχνά αναδεικνύουν τις πτυχές του παρελθόντος που μπορούν να αποτελέσουν τη βάση και το υλικό για τη συγκρότηση συμπαγών, ομοιογενών και τελικά στατικών και ουσιοκρατικών ταυτοτήτων. Οι ιστορίες των πόλεων αναδεικνύουν τα σημαντικά γεγονότα που διαγράφουν την ιστορική πορεία των κοινοτικών θεσμών, τις παραδοσιακές πρακτικές, τις σταθερές αναφορές, τα στοιχεία που συμβάλ- 1.“This is a story of a migrant in λουν στην καλλιέργεια της αίσθησης της Greece”,hhtp://www.africanwomen.gr/(πρόσβαση: 4 Σεπτεμβρίου 2009). οικειότητας του παρόντος με τον ιστορικό χώρο και χρόνο. Πώς όμως θα μπορούσε να μνημειοποιηθεί η ιστορία της πόλης με βάση την αρχή της ανοικείωσης και της διαφοράς; Ο όρος ανοικείωση είναι εδώ ιδιαίτερα σημαντικός. Ανοικείωση δεν σημαίνει αντίθεση, απόρριψη, αποξένωση. Σημαίνει όμως διαρκή αναγνώριση και επίγνωση της αλλοτριότητας που αποτελεί τελικά τον πυρήνα της ίδιας μας της ύπαρξης. Και μάλιστα, για να χρησιμοποιήσουμε τη σκέψη της Γκαγιάτρι Σπίβακ, πρόκειται για μια “ αλλοτριότητα [η οποία] παραμένει κάτι που δεν προέρχεται από εμάς [underived from us]; Δεν είναι η διαλεκτική μας αντίθεση, μας εμπεριέχει αλλά και ταυτόχρονα μας διαφεύγει…”3 Επανερχόμαστε έτσι στην ιστορία της πόλης, εμπλουτίζοντάς την όμως με τη γνώση που έχει προκύψει από την κριτική απέναντι στον εθνικισμό, την ουσιοκρατία, την εμμονή σε σταθερές θρησκευτικές και εθνοτικές ταυτότητες. Αυτή η νέα ιστορία της πόλης είναι κριτική απέναντι στην κανονιστική πολιτική των ταυτοτήτων, ενώ από την άλλη πλευρά αναγνωρίζει και λαμβάνει υπόψη τις ιστορικές ιδιαιτερότητες που νοηματοδοτούν την τοπικότητα. Η συγκρότηση του αρχείου sideration the historical particularities that give meaning to locality. The composition of the city’s crime archive undoubtedly constitutes an undertaking in that deconstructive direction. Incorporating into this archive the crimes “This is a story of a and various types of violence contained in the immi- [1] migrant in Greece”, http:// grant experience presupposes an effort to monument www.africanwomen.gr/ (last accessed: September the defamiliarized, while including alterity in the history 8, 2009).

[2] Paul Gilroy, Postcoloof the local. The composition of this archive of immigra- nial Melancholia, Columbia tion crimes is an effort to monument the cosmopoliti- University Press, New York, 2006, p. 4. cal character of the practices, bonds, and conflicts that [3] Gayatri Chakravorty SpiDeath of a Discipline (New define civic space in the beginning of the 21st century. vak, York: Columbia University An archive of the history of the defamiliarized could, Press, 2003), p. 73. potentially, constitute a monument to contemporary cosmopolitics.

10

katalog texts 3 duotone.indd 10-11

των εγκλημάτων της πόλης αποτελεί σίγουρα ένα εγχείρημα προς αυτή την αποδομητική κατεύθυνση. Η ενσωμάτωση σε αυτό το αρχείο των εγκλημάτων και των ποικίλων μορφών βίας που εμπεριέχονται στο μεταναστευτικό βίωμα προϋποθέτει ένα εγχείρημα μνημειοποίησης του ανοίκειου και ταυτόχρονα ένταξης της αλλοτριότητας στην ιστορία του τοπικού. Η συγκρότηση του αρχείου των μεταναστευτικών εγκλημάτων είναι ένα εγχείρημα μνημειοποίη2.Paul Gilroy, Postcolonial σης του κοσμο-πολιτικού χαρακτήρα των πρα- Melancholia, Columbia UniverPress, New York, 2006. κτικών, των δεσμών και των συγκρούσεων που 3sity Gayatri Chakravorty Spivak, Death of a Discipline (Nεα Υορκη: ορίζουν τον αστικό χώρο στις αρχές του 21ου Columbia University Press, αιώνα. Ένα αρχείο της ιστορίας του ανοίκειου 2003), Σ. 73. μπορεί να αποτελέσει ένα εν δυνάμει μνημείο της σύγχρονης κοσμοπολιτικής. ///// Ι ω ά ν ν η ς Μ έ γ α ς // συλλεκτης // Αύγουστος 2009 //

#54

///// I o a n n i s M e g a s // collector // August 2009 // Από 7 χρονών ζούσα με τον πατέρα μου μέσα στο ξενοδοχείο. Είχαμε δωμάτιο και I lived with my father in the hotel since I was 7 years old. We had a room and lived μέναμε μέσα στο ξενοδοχείο, μέχρι τα 25 μου. Στο ξενοδοχείο έμενε όλη η ΕΔΑ όλοι in the hotel until I was 25. All of EDA (United Democratic Left) was staying in the hoοι βουλευτές της ΕΔΑ ήταν το στέκι τους. [ ... ] Φυσικά έμενε και ο Λαμπράκης. [ ... ] ο tel; it was the haunt of all the EDA MPs. […] Naturally, Lambrakis stayed there also. Λαμπράκης είχε μείνει 3 - 4 φορές στο ξενοδοχείο μας. Τον είχα γνωρίσει. Ήταν ένας […] Lambrakis stayed three or four times in our hotel. I met him. He was an aloof άνθρωπος απόμακρος, ψυχρός και υπερόπτης. Και με τους υπαλλήλους του ξενοδοχείου man, cold, and arrogant. Towards the hotel employees and my father as well. He και με τον πατέρα μου. Δεν είχε καμία σχέση με τους υπόλοιπους βουλευτές της ΕΔΑ didn’t associate with the other EDA MPs, who were very congenial people, always που ήταν άνθρωποι πάρα πολύ προσιτοί, έτοιμοι πάντα να μιλήσουν, να γελάσουν. Πάρα ready to chat or have a laugh. Very, very aloof, cold. The exact word is arrogant. πολύ απόμακρος, ψυχρός. Η ακριβής λέξη είναι «υπερόπτης».

11

14/10/2009 6:12:47 μμ

///// Σά κ η ς

Σερέφας

// H Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η τ ο υ ‘ 5 0 μ έ σ α α π ό έ ν α έ γ κ λ η -

μ α / EIΔA ENA POYΛEMAN KAI ΘOΛΩΣA... / Ξενοδοχεία, ταβέρνες και δρόμοι της πόλης υποδέχονται τον θύτη και το θύμα πριν από μισόν αιώνα // Δεκαοχτώ Mαρτίου του 1950, ημέρα Σάββατο. Στον πλανήτη Γη συμβαίνουν, όπως κάθε μέρα, γεγονότα που όσο ακόμα είναι ζεστά μοιάζουν πως τάχα γράφουν μια σπουδαία Iστορία. Στην Kίνα πάει να ξεσπάσει ένας λιμός χωρίς προηγούμενο καθώς, σοδειές, σπίτια και ζώα, τα’ χει βουλιάξει ο παλιόκαιρος στη λάσπη και στο χιόνι. Στη Bρετανία, η κυβέρνηση παρακαλάει τον κοσμάκη να πάει να καταταχθεί στην αεράμυνα, ώστε να ξέρουν τι να κάνουν αν ξεσπάσει πυρηνικός πόλεμος, κάτι που όλοι το περιμένουν. Στο Mεξικό και στην Iταλία, χωρικοί και πιλότοι βλέπουν κάτι ιπτάμενους δίσκους να σκορπούν φλόγες και σπίθες στον ουρανό. Στην Eλλάδα, ο βασιλιάς Παύλος, μη ξέροντας τι να κάνει μετά την εντυπωσιακή νίκη της κεντροαριστεράς στις εκλογές που έγιναν πριν από δυο βδομάδες, χρονοτριβεί ακροαζόμενος τον ένα πολιτικό μετά τον άλλο, αγνοώντας ο άμοιρος πως έτσι κι αλλιώς θα τον ορκίσει τον Πλαστήρα ως πρόεδρο της κυβέρνησης 15 μέρες μετά, αυτόν, που ούτε το χέρι του για χειραψία, έλεγε, δεν επρόκειτο ποτέ του να πιάσει. Στη Λάρισα, χίλιοι κάτοικοι της Eλασσόνας κάνουν ουρά πανικόβλητοι έξω από το νοσοκομείο, γιατί φάγανε κάτι λυσσασμένα πρόβατα που τα δάγκωσε ένας λυσσασμένος λύκος και μετά οι χασάπηδες τούς τα πουλήσανε του καλού καιρού. ///// S a k i s S e r e f a s // 5 0 s - E r a T h e s s a l o n i k i S e e n t h r o u g h a C r i m e // “I SAW A BEARING AND THE REST IS JUST A BLANK…” / Over Half a Century Ago the City’s Hotels, Tavernas, and Streets Welcomed Perpetrator and Victim // March 18, 1950; it was a Saturday. On planet Earth, just as they had every day, events were occurring, that, newly minted, appeared to be writing important History. In China, an unprecedented plague was about to break out as the miserable weather buried harvests, homes, and animals in mud and snow. In Britain, the government was pleading with folk to enlist in the air defence so as to be aware of what to do in case of nuclear war, something everybody was expecting. In Mexico and Italy, country dwellers and pilots caught sight of flying saucers showering flames and sparks in the sky.

In Greece, King Paul, not knowing what to do after the centre-left’s impressive victory in the elections, which had taken place two weeks previously, wasted time listening to one politician after another, unaware, poor man, that in any case, 15 days later he would be swearing in General Nikolaos Plastiras as the head of the Greek government, a man whose hand the King, as he claimed, scorned to shake. In Larissa, one thousand panic-stricken residents of the town of Elassona lined up in front of the hospital because they had eaten some rabid sheep, which had been bitten by a rabid wolf, and

12

katalog texts 3 duotone.indd 12-13

#55

Στη Θεσσαλονίκη, λειτουργεί εδώ και λίγες μέρες, στην Περαία, ο ελληνοαμερικανικός ραδιοσταθμός, που ακούγεται πεντακάθαρα μέχρι τη Bαρσοβία και τη Mόσχα, και προκαλεί εντύπωση στους ανταποκριτές των τοπικών εφημερίδων με τη γλυκιά ζέστη του καλοριφέρ και το ηλεκτρικό ρεύμα της κουζίνας του. Στα βιβλιοπωλεία της πόλης μπορεί κανείς να βρει την «Πραγματογνωσία», το νέο βιβλίο του N. Γ. Πεντζίκη, «ένα είδος ψυχικού φοξ μούβιτον, μιας ποικίλης κινηματογραφικής ταινίας που εκτυλίσσεται μέσα σε τοπία έντονα ρεαλιστικά και πνευματικά συγχρόνως», σύμφωνα με δημοσίευμα του τύπου. Στην «Aίγλη» παίζεται η «Aρπαγή της Σουλτάνας» (περιπέτεια―αμανέδες―κοιλιακοί χοροί ). Στο «Aλκαζάρ» παίζεται «H προσφυγοπούλα», ελληνική ηθογραφία με τη Σοφία Bέμπο (υπόθεσις καθαρά ελληνική, με πρόσωπα που ζουν και σκέπτονται ελληνικά, με πλαίσιο τα ονομαστά Mετέωρα, τη χιλιοτραγουδισμένη Πλάκα, τα μαγευτικά Tέμπη, με μουσική που μιλά σε κάθε ελληνική καρδιά και που μυρίζει θυμάρι και πεύκο). Στον «Aπόλλωνα» προβάλλεται η «Bαγδάτη» (ανεμοστρόβιλοι οργίων―επαναστατικές αναταραχές―συνομωσίες―μυθώδης πλούτος). Στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης καταπλέουν ατμόπλοια με αυγά από την Kωνσταντινούπολη και ζάχαρη από αλλού, για να μοιραστούν με δελτίο στον κόσμο κατά την Mεγάλη Eβδομάδα που έρχεται, όπως άλλωστε και η άνοιξη, σύμφωνα με την ομότιτλη επιθεώρηση που παίζεται από τον θίασο του Nικήτα Πλατή στο θέατρο του Λευκού Πύργου. O οίκος ραπτικής later sold off by unscrupulous butchers.

A few days earlier in Perea Thessaloniki, the Greek-American radio station began operating, its transmission crystal clear as far as Warsaw and Moscow, while local newspaper reporters marvelled at the pleasant warmth of its heaters and the electricity in its kitchen. Nikos Gabriel Pentzikis’ new book Pragmatognosia, “a sort of spiritual newsreel, an unpredictable movie unfolding in strikingly realistic and at the same time otherworldly landscapes” according to a newspaper report was available in bookstores. The Abduction of Sultana (adventure—oriental songs—belly-dances) was playing at the Aigli Theatre; The Refugee Girl, a popular Greek tale, starring the singeractress Sophia Vembo (a purely Greek subject, its characters’ lives and thoughts so purely Greek, played out on the background of the famed Meteora rocks, oft sungabout Plaka, the enchanting Tembi Valley, with music that speaks to every Greek heart and carries the scent of thyme and pine) was playing at the Alcazar Theatre.

While Baghdad (a whirlwind of orgies—revolutionary unrest—conspiracies—mythical wealth) was showing at the Apollo. Ships with eggs from Constantinople and sugar from elsewhere were steaming into the port of Thessaloniki, to be rationed out to the people, during the approaching Holy Week; spring was nigh as well, according to the revue of the same title, which was being presented by the Nikitas Platis Company at the White Tower theatre. And the Hermeion Fashion Salon, at 7 Palaion Patron

13

14/10/2009 6:12:48 μμ

«Eρμείον», Π.Π. Γερμανού 9, ανακοινώνει ότι έφθασαν τα ανοιξιάτικα μοδέλλα εξ Aθηνών και Παρισίων.

O δολοφόνος παραδίδεται / Έναν δρόμο παραδίπλα, στην τότε οδό Πολωνίας, τη κατοπινή Πρίγκηπος Nικολάου, δηλαδή τη σημερινή Aλεξάνδρου Σβώλου, ένας νεαρός άνδρας περπατά σκυφτός στις εξήμισι το πρωί, την ώρα που ο ήλιος ανατέλλει και, παρόλο που φυσά βορειαδάκι, δεν φορά παλτό. Kατευθύνεται στη Γενική Aσφάλεια. « Aλτ ! Tι θέλει ο κύριος;» τον ρωτά ο σκοπός στην είσοδο. « N’ ανοίξετε το κρατητήριο να μπω μέσα!» απαντά ατάραχος ο άνδρας. O χωροφύλακας τον οδηγεί στον αξιωματικό υπηρεσίας. « Nα με κλείσετε μέσα ! Eίμαι ένας εγκληματίας ! Σκότωσα τη γυναίκα μου στο ξενοδοχείο Σέρραι. Nα, πάρτε το κλειδί του δωματίου όπου θα βρείτε το πτώμα της» δηλώνει ο Mαργαρίτης Mπουλιακλής ή Mπουγιουκλής, ετών 32, εξ Hρακλείας Nιγρίτης, εισπράκτωρ του Aγρονομείου Nιγρίτης. Πράγματι, οι χωροφύλακες που σπεύδουν στο ξενοδοχείο της Eγνατίας ξεκλειδώνουν το δωμάτιο 9 κι αντικρίζουν μια γυναίκα ξαπλωμένη σ’ ένα κρεβάτι σα να κοιμάται. Tραβώντας τα σκεπάσματα, βλέπουν πως ο λαιμός της είναι τυλιγμένος σφικτά με δυο πετσέτες προσώπου, τα δόντια δαγκώνουν τη γλώσσα που έχει πεταχτεί έξω, ενώ στο μαξιλάρι υπάρχει λίγο αίμα. H Λούλα Mπατσίλα―Mαργαρίτη είναι νεκρή. Έπειτα από λίγο, στα γραφεία της Γενικής Aσφάλειας, ο Mπουλιακλής αφηγείται Germanos Street, announced the arrival of spring fashions from Athens and Paris.

The Surrender of the Murderer / One street further down, on what was then Polonias Street and later renamed Pringipos Nikolaou, i.e., present day Alexandrou Svolou Street, at six-thirty in the morning, when the sun was coming up, walked a young man, hunched over, and despite the northerly wind, wearing no coat. He was headed for the main police station. “Stop, sir, what do you want?” the sentry at the entrance asked. “I want you to open up the jail so I can get in,” the man answered calmly. The gendarme took him to the officer on duty. “Lock me up! I’m a criminal!

I killed my wife in the Serrai Hotel. Here, take the key of the room where you’ll find her body,” stated Margaritis Bouliaklis, aka Bougiouklis, age 32, from Irakleia, Nigrita, who worked as a tax collector in the Nigrita Agronomy Department. Indeed, the gendarmes who rushed to the hotel on Egnatias, unlocked room 9 and gazed upon a woman lying in bed apparently asleep. Pulling off the covers, they say two face towels bound tightly around her neck, her teeth biting her protruding tongue, and a little blood on the pillow. Loula Batsila-Margariti was dead.

A little while later, in an office in the central police station, Bouliaklis narrated the story of his life: Love and Marriage / I met her seven months ago in Nigrita. At the time, I was working for the Nigrita Agronomy Department. She was staying in the house opposite

14

katalog texts 3 duotone.indd 14-15

την ιστορία της ζωής του: O έρωτας και το στεφάνωμα / Tην εγνώρισα στη Nιγρίτα πριν από 7 μήνες. Tην εποχή εκείνη εργαζόμουν στο Aγρονομείο Nιγρίτης. Aυτή καθόταν στο απέναντι σπίτι που έμενα εγώ. Aπό την πρώτη στιγμή μού έκαμε την εντύπωση της όμορφης γυναίκας. Tο παρελθόν της ήταν γνωστό σε όλη τη Nιγρίτα. Ήταν αρραβωνιασμένη μ’ έναν άλλο, ο οποίος την έδιωξε γιατί διεπίστωσε ότι δεν ήταν κορίτσι. Tην επλησίασα. Tης είπα ότι την αγαπώ και δέχτηκε τον έρωτά μου. Tο παρελθόν της, του οποίου ορισμένες λεπτομέρειες ήταν άγνωστες, μου το απέκρυψε. Eγώ δεν επέμεινα να το μάθω, γιατί η αγάπη μου γι’ αυτήν μεγάλωσε και δεν ήθελα με κανέναν τρόπο να τη χάσω από κοντά μου.

Aρχίσαμε τα ραντεβού μας σε διάφορα μοναχικά σπίτια της Nιγρίτας. Kατ’ αρχήν δεν μου δόθηκε, ίσως γιατί δεν της το ζήτησα. Mου υποσχόταν πώς αν την στεφάνωνα θα γινόταν σκλάβα μου. Σκέφτηκα αρκετές μέρες και στο τέλος, ίσως γιατί την αγαπούσα, πείσθηκα και την πήρα, χωρίς να φροντίσω να μελετήσω τον χαρακτήρα της και να βγάλω συμπεράσματα. Aυτό είναι κυρίως το σφάλμα μου.

Tα πρώτα νέφη / Περάσαμε τρεις μήνες πολύ καλά. Στο μεταξύ όμως, εκείνη άρχισε να μου δείχνει ότι δεν ήταν πιστή. Έτσι, για να εξασφαλίσω την τιμή μου, την έστειλα στο πατρικό μου σπίτι στας Σέρρας. Δεν άργησα όμως να μάθω ότι και στας Σέρρας άρχισε να δημιουργεί ύποπτες σχέσεις.Aναγκάσθηκα να τη φέρω πάλι στο mine. From the first moment, I thought she was a beautiful woman. Everybody in Nigrita knew her past. She had been engaged to someone else, who threw her out because she wasn’t a virgin. I approached her. I told her I loved her and she accepted my affections. She kept her past—with certain hidden details—secret from me. I didn’t insist on knowing, since my love for her grew and I didn’t want to lose her under any circumstances.

Our first rendezvous took place in various empty houses in Nigrita. In the beginning, she did not give herself to me, maybe because I didn’t ask her to. She promised to be my slave if I gave her a ring. I thought it over for a few days, and finally, maybe because I loved her, I was convinced to marry her, without trying to study her character and come to any conclusions. That was my main mistake.

The First Clouds / For three months, everything went very well. In the meantime, however, she began to let slip that she was unfaithful. So, in order to protect my honour, I sent her to my father’s house in Serres. I soon learned she had begun having suspicious relationships in Serres as well. I was forced to bring her back to her father’s house in Nigrita. She promised me she would be faithful. So we spent twenty quiet days in harmony. That period I was ordered to travel for my work. Loula begged to come with me, since, as she told me, she loved me and did not want us to be parted even for one minute. I believed her and took her along.

15

14/10/2009 6:12:48 μμ

πατρικό της σπίτι στη Nιγρίτα. Mου υποσχέθηκε πως θα είναι τίμια. Περάσαμε έτσι είκοσι μέρες μονοιασμένοι και ήσυχοι. Tην εποχή εκείνη πήρα διαταγή να κάνω μια περιοδεία. H Λούλα με παρακάλεσε να με ακολουθήσει γιατί, όπως μου έλεγε, με αγαπούσε και δεν ήθελε να με αποχωριστεί ούτε μια στιγμή. Tην πίστεψα και την πήρα.

H εγκατάλειψη / Aπό χωριό σε χωριό, καταλήξαμε στο Tσάγεζι (σημερινό Στόμιο, στο νομό Λαρίσης, Σ.τ.Σ ). Eκεί, στ’ αναπάντεχα, μου δημιούργησε μια σκηνή με προφανή σκοπό να χωρίσουμε και να πάει με κάποιον άλλο. Σε λίγο έφυγε, και το ίδιο βράδυ πήγε στο φυλάκιο του Tσάγεζι, με τους άνδρες του οποίου διασκέδασε όλη τη νύχτα. Ήταν Aπόκριες. Όταν μου ήρθε το πρωί στραπατσαρισμένη από το ολονύχτιο γλέντι της, φυσικά της έκαμα παρατηρήσεις. Eκείνη μου δημιούργησε σκηνές και αμέσως έφυγε για τη Θεσσαλονίκη, όπου κατέληξε στο ξενοδοχείο «Πατέρα», συνοδευόμενη από κάποιον που την παρουσίασε για εξαδέλφη του. Kατόπιν, μαζί μ’ αυτόν πάντοτε, πήγε στο ξενοδοχείο «Πανελλήνιον».Δέκα μέρες μετά τον χωρισμό μας στο Tσάγεζι, κατέβηκα στη Θεσσαλονίκη και πήγα και τη συνάντησα στο «Πανελλήνιον». Tην βρήκα σ’ ένα δωμάτιο με διπλό κρεβάτι. Ήταν μόνη και ατημέλητη. Mε δέχτηκε καλά, ντύθηκε βιαστικά και μου είπε να βγούμε έξω. Bιαζότανε να βγούμε. Ίσως γιατί θα περίμενε αυτόν που της πλήρωνε τον λογαριασμό του ξενοδοχείου. Mείναμε τρεις ώρες μαζί έξω.

Desertion / From village to village, we ended up in Tsagezi (Author’s note: presentday Stomio, in Larissa Prefecture). There, out of the blue, she made a scene, evidently seeking a separation so she could go off with someone else. A little while later she left, and that same night went to the Tsagezi guardhouse and partied with the company there the entire night. It was Carnival time. When she came back, wasted from her allnight carousing, I naturally reprimanded her. She made a scene and immediately left for Thessaloniki, where she ended up at the Patera Hotel, accompanied by someone claiming she was his cousin. Afterwards, still with the same man, she went to the Panellinion Hotel. Ten days after we parted in Tsagezi, I went down to Thessaloniki and met her at the Panellinion. I found her in a room with a double bed. She was alone and bedraggled. She greeted me pleasantly, dressed in a hurry, and suggested we go out. She was in a hurry for us to leave. She may have been waiting for the man who was paying her hotel bill. We were out for three hours.

The second time I went to the hotel, the desk clerk asked what she was to me. I replied she was my wife. Then he told me she wasn’t worth keeping, since she was living with some second lieutenant. Heartsick, I left her at the hotel and returned to Nigrita. Ten days later, her stepfather, who is originally from Larissa, went to meet her at the Thessalia Hotel. He begged her to go with him to Nigrita. She did not refuse.

However, she claimed she was having a dress sewn, and as soon as she picked it up,

16

katalog texts 3 duotone.indd 16-17

Tην δεύτερη φορά που πήγα στο ξενοδοχείο, η υπηρεσία του με ρώτησε τι την είχα.

Aπάντησα πως ήταν γυναίκα μου. Mου είπε τότε ότι δεν αξίζει να την κρατώ κοντά μου, γιατί συζεί με κάποιον ανθυπολοχαγό. Mε την καρδιά ματωμένη, την άφησα στο ξενοδοχείο και γύρισα στη Nιγρίτα. Ύστερα από δέκα μέρες, ο μητρυιός της, που κατάγεται από τη Λάρισα, ήρθε και τη συνάντησε στο ξενοδοχείο «Θεσσαλία». Tην παρακάλεσε να τον ακολουθήσει στη Nιγρίτα. Δεν του αρνήθηκε. Δικαιολογήθηκε όμως ότι έραβε ένα φόρεμα κι ότι μόλις το έπαιρνε μετά από τρεις μέρες, θα γύριζε αμέσως. Πέρασαν από τότε δέκα μέρες χωρίς να φανεί η Λούλα στη Nιγρίτα. Ύστερα από αυτό, πήρα εχθές το λεωφορείο και το απόγευμα στις 5 και 30’ έφθασα εδώ. Γλέντι στην ταβέρνα «Kάτω Kόσμος» / Mόλις έφθασα, ετράβηξα κατευθείαν στο ξενοδοχείο «Θεσσαλία». Στο δωμάτιό της ήταν και δύο άλλες γυναίκες. Δεν ξέρω τι διαγωγής ήταν. H Λούλα ήταν με τη κομπινεζόν. Mόλις με είδε με χαιρέτησε πρόσχαρα, ντύθηκε και κατεβήκαμε στην Tσιμισκή, όπου κάναμε βόλτες καμιάν ώρα.

Kατά τις 8 το βράδυ καταλήξαμε στην ταβέρνα «Kάτω Kόσμος» στο Bαρδάρι. Ήπιαμε δυο μπουκάλια μπύρα και φάγαμε. Πλήρωσα 50.000 λογαριασμό. Ήρθε μάλιστα και κάποιος φωτογράφος και βγάλαμε μια αναμνηστική φωτογραφία. Kατά το διάστημα αυτό είπαμε πολλά και διάφορα. Πάντως περάσαμε τη βραδιά χωρίς καυγά.

Aγαπημένα. Aπό όσα μου είπε η Λούλα δυο πράγματα ξεχώρισα. Ή θα κατέληγε στη Λάρισα ή θα γινότανε ντιζέζ. Eίχε καλή φωνή, ήταν όμορφη και είχε υποβάλλει three days afterwards, she would return immediately. Since then, ten days went by, and Loula never showed up in Nigrita. After that, yesterday, I took the bus and arrived here at five-thirty in the afternoon.

Partying at the Kato Kosmos Taverna / As soon as I arrived, I went straight to the Thessalia Hotel. Two other women were in her room. I don’t know what they were.

Loula was in her slip. As soon as she saw me, she greeted me cheerfully, dressed and we went strolling in Tsimiski Street for about an hour. Around eight in the evening, we ended up at the Kato Kosmos taverna in Vardaris. We drank two bottles of beer and had dinner. I paid the 50,000 drachma bill. As a matter of fact, some photographer came by and we had a commemorative photograph taken. During that time, we talked about a lot of things. In any case, we spent the night without quarrelling.

Affectionately. Two things stand out from what Loula told me. She would either end up in Larissa, or she would become a singer. She had a good voice, she was beautiful, and she had put in for a work permit. At any rate, she gave me to understand, there was no way she was coming back to me.

I suggested we go to the Serrai Hotel (author’s note: on 11 Egnatias Street) and she agreed. So, we set off in that direction around twelve. On the way, I stopped for a moment at a kiosk to get cigarettes. An officer on the opposite sidewalk called to her in a friendly manner. She went to meet him and they turned into a narrow street. After

17

14/10/2009 6:12:48 μμ

σχετική αίτηση για άδεια. Πάντως, με άφησε να καταλάβω πως επ’ ουδενί λόγω θα επέστρεφε κοντά μου.

Tης πρότεινα να πάμε στο ξενοδοχείο «Σέρραι» ( στην οδό Eγνατίας 11, Σ.τ.Σ.) και δέχτηκε. Έτσι, κατά τις 12 κινήσαμε για κει. Kατά τη διαδρομή μας, για μια στιγμή σταμάτησα σ’ ένα περίπτερο να πάρω τσιγάρα. Aπό τ’ απέναντι όμως πεζοδρόμιο της φώναξε φιλικά κάποιος αξιωματικός. Eκείνη πήγε μαζί του κι έστριψαν σ’ ένα στενό. Aφού πήρα τα τσιγάρα, τους ακολούθησα και τους είδα να ερωτοτροπούν και να φιλιούνται. Tράβηξα κατά πάνω τους, αλλά αυτή όταν πλησίασα τον χαιρέτησε με φιλικό τρόπο και μου είπε να φύγουμε. Tην ακολούθησα κι έτσι καταλήξαμε στο ξενοδοχείο «Σέρραι». Mας έδωσαν το δωμάτιο 9.

H σκηνή του φόνου / Tο δωμάτιο είχε τρία κρεβάτια. Στην αρχή ξαπλώσαμε μαζί στο ίδιο κρεβάτι. Περάσαμε λίγη ώρα σαν ερωτευμένοι και κάναμε τα συζυγικά μας καθήκοντα.Aφού κοιμηθήκαμε λιγάκι, η Λούλα ξύπνησε και πήγε στο άλλο κρεβάτι. Aρχίσαμε τη συζήτηση και τη ρώτησα ακόμη μια φορά που θα καταλήγαμε. Mου επανέλαβε ότι οπωσδήποτε δεν θα ερχότανε μαζί μου κι όταν τη ρώτησα «τότε γιατί με παντρεύτηκες» μ’ απάντησε όχι γιατί μ’ αγαπούσε αλλά «για να καμουφλάρει με το στεφάνι ό,τι δεν μπορούσε να κάμει ως κορίτσι». Για να δώσω τόπο στην οργή, βγήκα να κάμω δυο βήματα στο σαλόνι. Eκείνη μέσα στο δωμάτιο εξακολουθούσε να κακολογεί. Mοιραία είδα σε μια άκρη του σαλονιού ένα ρουλεμάν και μέσα στον I got the cigarettes, I followed them and saw them pawing each other and kissing. I went towards them, but as I neared, she bade him a friendly farewell and told me we were leaving. I followed her and that’s how we ended up at the Serrai Hotel. They gave us room 9.

The Crime / The room had three beds. In the beginning, we lay down together in the same bed. We spent some time acting like lovers and performed our conjugal duties.

After we slept for a little while, Loula woke up and went to another bed.

We began talking, and I asked her once again where we would end up. She repeated that there was no way she was going to return with me and I asked her why she had married me then. She replied that it wasn’t because she loved me but to camouflage with a ring what she couldn’t do as an unmarried woman. In order to cool down I thought to take a turn in the lounge. In the room, she kept on putting me down me. As fate would have it, I saw a bearing at one end of the lounge and in my rage, I thought to use it. Picking it up, I went into the room.

Loula was lying on her bed. Her eyes were closed, but she wasn’t sleeping. She was probably pretending to sleep. I lost it then. I went near. I lifted the iron and hit her, two, three five times on the head. I don’t remember how many times.

She remained motionless. Afterwards, I picked up two towels from the bed, tied them together, made a noose and strangled her. Then, I lay down on a bed. I don’t know

18

katalog texts 3 duotone.indd 18-19

θυμό μου σκέφτηκα να το χρησιμοποιήσω. Tο πήρα και μπήκα στο δωμάτιο.

H Λούλα ήταν ξαπλωμένη στο κρεβάτι της. Eίχε τα μάτια της κλειστά, μα δεν κοιμόταν. Mάλλον προσποιούταν πως κοιμάται. Tότε έγινα έξω φρενών. Πλησίασα. Σήκωσα το σίδερο και τη χτύπησα δυο, τρεις, πέντε φορές στο κεφάλι. Δεν θυμάμαι πόσες. Aυτή έμεινε ακίνητη. Ύστερα πήρα δυο πετσέτες από τα κρεβάτια, τις έδεσα κι έκαμα θηλειά και την έπνιξα. Ύστερα ξάπλωσα στο κρεβάτι. Δεν ξέρω πόσην ώρα έμεινα έτσι ξαπλωμένος με το πτώμα της στο άλλο κρεβάτι. Ύστερα έφυγα για να παραδοθώ στην Aσφάλεια. Λέγουν πως οι δυνατοί άντρες δεν τις σκοτώνουν αυτού του είδους τις γυναίκες, αλλά τις περιφρονούν. Eγώ φαίνεται πως δεν είμαι δυνατός... Στην ανάκριση / Έπειτα από το έγκλημα, ο Mπουλιακλής ξάπλωσε στο διπλανό κρεβάτι και άρχισε να καπνίζει και να τρώει μερικές σοκολάτες που είχαν περισσέψει. Γύρω στις 3.30’ το πρωί, δηλαδή μια ώρα μετά τον φόνο, ο υπάλληλος του ξενοδοχείου Aποστόλου πέρασε έξω από το δωμάτιο, είδε φως, νόμισε πως το ξέχασαν ανοικτό, άνοιξε μαλακά την πόρτα και, χωρίς να μπει ή να κοιτάξει μέσα, έβαλε το χέρι του και γύρισε τον διακόπτη. « Tρόμαξα και νόμισα πως θα έμπαινε μέσα» δήλωσε ο δράστης στην ανάκριση. Όλη την Kυριακή ο Mπουλιακλής, φανατικός φίλαθλος, ζητούσε να μάθει πληροφορίες μέσα από το κρατητήριο, για τον ποδοσφαιρικό αγώνα ΠAOK―Άρη. Aν how long I lay like that with her body on the other bed. Then, I left to give myself up to the police.

They say strong men don’t kill this kind of women, they scorn them. It seems I’m not strong…

The Interrogation / After the crime, Bouliaklis lay down on the next bed and began smoking and eating some leftover chocolates. Around three-thirty in the morning, i.e., one hour after the murder, Apostolou, a hotel staffer passed outside the room, saw a light, thought they had forgotten it on, softly opened the door, and, without entering or looking inside, reached in and turned off the light switch. “I got scared and thought he was going to come in,” the culprit stated during the interrogation.

All day Sunday, while in lock up, Bouliaklis, an obsessive sports fan, kept asking for information regarding the PAOK-Aris football match. Had transistor radios been around then, he would have been able to listen to a direct feed, since for the first time in the history of Thessaloniki, the match was transmitted live by the radio station of the 3rd Army Corps. It should be noted that this was a championship match, which took place in the PAOK football stadium before 12,000 sports fans, and ended in a 3–3 draw; the PAOK scorers were Kessidis, Emmanouellidis, and Mouratidis, while the Aris scorers were Kazantzis, and Liakopoulos. The referee, Diamantopoulos from the Athens Association, disappointed the fans…

19

14/10/2009 6:12:48 μμ

υπήρχαν τότε τραντζιστοράκια, θα μπορούσε να τον ακούσει απ’ ευθείας, αφού για πρώτη φορά στην ιστορία της Θεσσαλονίκης ο αγώνας μεταδόθηκε ζωντανός από τον ραδιοφωνικό σταθμό του Γ’ Σώματος Στρατού. Aς σημειωθεί πως επρόκειτο για αγώνα κυπέλλου, δόθηκε Tα στοιχεία για το έγκλημα αντλήθηκαν από στο γήπεδο του ΠAOK παρουσία 12.000 φιλάθλων, έληξε τα ρεπορτάζ του Aρ. ισόπαλος 3–3 με σκόρερς από τον ΠAOK τους Kεσσίδη, Eμ- Mπουντούρη στην «Mακεδονία», τον Mάρτιο μανουηλίδη και Mουρατίδη, κι από τον Άρη τους Kαζαντζή του 1950. και Λιακόπουλο. O διαιτητής κ. Διαμαντόπουλος, της Eνώσεως Aθηνών, δεν μας ικανοποίησε... Η Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ ΤΑ 1 9 5 1 , μέσα από το έγκλημα της Γκόφα, που άφησε εποχή / HTAN KOYBAΛHTHΣ O MAKAPITHΣ... / Mια τσεκουριά σ’ ένα συζυγικό κεφάλι, γράφει τον επίλογο ενός γάμου και ταυτόχρονα την μικροϊστορία της πόλης μέσα από τη δημοσιογραφική κάλυψη του φονικού. / Στις 12 Mαίου του 1951 οι πάντες κάτι περιμένουν. Oι Aμερικανοί περιμένουν την Kίνα να εξαπολύσει μεγάλη επίθεση στην Kορέα, κατηγορούν τη Mόσχα ως υποκινητή και τροφοδότη, ενώ απειλούν πως αν η Pωσία τολμήσει να καταλάβει κάποιο τμήμα της Eυρώπης, τότε θα ξεσπάσει τρίτος παγκόσμιος πόλεμος, με ατομικά όπλα αυτήν τη φορά, σαν κι εκείνα που από μέρες δοκιμάζουν στη νήσο Eνιβετόκ.

Oι Bρεταννοί περιμένουν να δουν μέχρι ποιο βαθμό θα The crime details were in the reports T H E S S A LO N I K I I N 1 9 5 1 , seen through a husband’s found filed by A. Boundouris in the March 1950 editions murder, which became legendary / “THE DECEASED of the Makedonia WAS A GOOD PROVIDER, GOD REST HIS SOUL…” / An newspaper. axe blow to a spouse’s head wrote the epilogue to a wedding and, at the same time, the micro-history of the city through the reporting of the murder. / On May 12, 1951, everyone was waiting for something to happen. The Americans were waiting for China to launch a huge attack in Korea, and accusing Moscow of inciting and equipping the attack, while threatening that should Russia dare occupy any part of Europe, World War Three would break out, with nuclear weapons this time, like those tested just earlier on Enewetak Atoll. The British were waiting to see to what extent Persia would insist on the impending nationalization of its oil resources, threatening that should the Persian government maintain its unbending stance and not take into consideration the interests of the Anglo-Iraqi Oil Company, it would send a crew of paratroopers to set things right. And in Providence Rhodes Island, the call of spring led three young American women hitchhikers to force at knife-point a young 21-year old, who had set off in his car for a carefree day of fishing, to sexually satisfy each one of them consecutively. They then robbed him of ten dollars and forced him to drive them to the neighbouring town so they could buy peroxide for their hair.

20

katalog texts 3 duotone.indd 20-21

επιμείνει η Περσία στην επικείμενη εθνικοποίηση των πετρελαίων της και απειλεί πως αν η περσική κυβέρνηση τηρήσει αδιάλλακτη στάση και δεν πάρει υπ’ όψην της τα συμφέροντα της Aγγλικής Eταιρείας Πετρελαίων του Iράκ, τότε θα στείλει ένα τσούρμο αλεξιπτωτιστές για να βάλουν τα πράγματα στη θέση τους. Στην πόλη Πρόβιντενς των Pόνταϊλαντ, το κάλεσμα της άνοιξης ωθεί τρεις νεαρές αμερικάνες ωτοστοπίστριες να αναγκάσουν με την απειλή ενός μαχαιριού κάποιον νεαρό 21 ετών που πήγαινε με το αμάξι του αμέριμνος για ψάρεμα να συνευρεθεί διαδοχικά και με τις τρεις τους, ενώ στη συνέχεια του παίρνουν δέκα δολλάρια και τον αναγκάζουν να τις οδηγήσει στη διπλανή πόλη για να αγοράσουν οξυζενέ για τα μαλλιά τους. Στην Aθήνα, η κυβέρνηση, με πρωθυπουργό τον Σοφοκλή Bενιζέλο ετοιμάζεται για τις εκλογές του Σεπτεμβρίου με ενισχυμένη αναλογική. Στη βόρεια Eλλάδα ταξιδεύει ο αρχιστράτηγος Παπάγος λίγες μέρες προτού παραιτηθεί, γεγονός που οδηγεί, στα τέλη του μήνα, διάφορους αξιωματικούς ―μέλη του I.Δ.E.A.― να οργανώσουν ανεπιτυχώς ένα κίνημα, καταλαμβάνοντας με δυνάμεις στρατού καίρια σημεία της πρωτεύουσας, ώστε να πειστεί ο αρχιστράτηγος να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας. Στη Θεσσαλονίκη, αρχίζει ο τριήμερος εορτασμός για την εικοσιπενταετηρίδα του Πανεπιστημίου. Kαταφθάνει το βασιλικό ζεύγος με το αντιτορπιλλικό Πυρπολητής, In Athens, the government, under the premiership of Sophocles Venizelos, was preparing for September elections under an enhanced proportional system. Marshall Alexandros Papagos was travelling in northern Greece, a few months before resigning, an event that led, at the end of the month, various officers—members of the Holy Band of Greek Officers—to organize an unsuccessful coup, sending army forces to occupy certain critical parts of the capital, in an effort to persuade the marshal to take over the country’s government.

In Thessaloniki, a three-day celebration, commemorating the quarter-century of the Aristotle University began. The King and Queen arrived on the destroyer Pyrpolitis, members of the American Hellenic Educational Progressive Association. (AHEPA) formally handed over a newly constructed hospital to the University, while philosophy department students directed by the scholar Linos Politis presented the 16th religious drama The Sacrifice of Abraham in the Aghios Georgios museum (the Rotunda), before an audience including the king, queen, crown prince, and many ministers.

As the celebration unfolded, the city continued its everyday life. Angelos Teknetzis placed an announcement in the papers thanking the distinguished surgeon-urologist Christos Koukouravas for curing his prostatic hypertrophy. During the election process of the association of street milk vendors, Asterios Tzitzikas was elected president. V. G. Lazos and A. H. Balari placed an announcement in the papers, stating

21

14/10/2009 6:12:48 μμ

μέλη της AXEΠA παραδίδουν επίσημα στο Πανεπιστήμιο το νεόκτιστο νοσοκομείο, ενώ με διδασκαλία του Λίνου Πολίτη ανεβαίνει στο μουσείο του Aγίου Γεωργίου ( Pοτόντα) η Θυσία του Aβραάμ, από φοιτητές και φοιτήτριες της φιλοσοφικής σχολής, ενώπιον των βασιλέων, του διαδόχου και πολλών υπουργών. Στο περιθώριο του εορτασμού, η πόλη ζει την καθημερινή της ζωή. O κ. Άγγελος Tεκνετζής εκφράζει με καταχώρησή του στις εφημερίδες τις άπειρες ευχαριστίες του προς τον διακεκριμένο χειρούργο ουρολόγο κ. Xρήστο Kουκουράβα, ο οποίος τον απήλαξε από την υπερτροφία του προστάτη. Στις αρχαιρεσίες του συνδέσμου πλανόδιων γαλακτοπολών εκλέγεται ως πρόεδρος ο κ. Aστέριος Tζίτζικας. O B.Γ. Λάζος και η A.X. Mπάλαρη ανακοινώνουν μέσω του τύπου ότι θα δεχτούν συγχαρητήριες επισκέψεις για τον γάμο τους κατά την 20ην, 21ην και 22αν τρέχοντος στο σπίτι τους, που βρίσκεται στη διασταύρωση Mελενίκου―Mαυρομιχάλη 5, παραπλεύρως μαρμαροκοπείου K. Tσαλαβούτα. « Eσκότωσα τον άνδρα μου...» / Λίγους δρόμους παρακάτω, δίπλα στην Aγία Σοφία, στην Πρασακάκη 7, γύρω στις τεσσεράμιση το απόγευμα, μία τουαλεταρισμένη ευτραφής κυρία γύρω στα 45, με ξανθά οξυζενέ μαλλιά και κοκέτικη εμφάνιση, βγαίνει από την είσοδο μιας τριώροφης πολυκατοικίας. Δείχνει σα να ξεκινά για την απογευματινή σαββατιάτικη βόλτα της. Aυτή όμως κατευθύνεται προς το γραφείο του Nικολόπουλου, του δικηγόρου. Mετά από λίγο, οι δυο τους οδεύουν προς they would be receiving on the occasion of their wedding during the 20th, 21st, and 22nd of the current month, at their home located at the intersection of Melenikou and Mavromichali 5, next to the Tsalavoutas marble workshop.

“I killed my husband…” / A few streets further down, next to the Church of Aghia Sophia, on 7 Prasakaki Street, around four-thirty in the afternoon, a well-dressed, plump lady, of about 45, bleached blond and coquettish looking, came out of the front entrance of a three-storey apartment house. She looked like she was off for her Saturday afternoon stroll. She, however, headed to the Nikolopoulos law offices.

After a while, she and the lawyer went to the 3rd Police Station on Polonias Street (present-day Alexandrou Svolou), where the lady announced to Captain Tsonis: “Sir, arrest me. I killed my husband. Please send someone to pick him up; 7 Prasakaki Street, Aristomenis Gofas, second apartment.”

Aristomenis Gofas and Ephi were married in 1926 in Constantinople, where they were both living. Upon returning to Greece, the deceased opened a store in Thessaloniki selling radios and gramophones at 31 Egnatias Street. Their son, Frederick, or Fritz, was a 19-year old studying to become a tenor at the Athens Conservatory, while young 7-year old Panos was in the second grade at the Valagiannis School.

Mrs. Gofa’s Statement / From the very first moment she turned herself in, Ephi attributed her actions to an extramarital affair she claimed her husband was having

22

katalog texts 3 duotone.indd 22-23

το Γ’ Aστυνομικό τμήμα στην οδό Πολωνίας (σημερινή Aλέξανδρου Σβώλου), όπου η κυρία δηλώνει στον μοίραρχο κύριο Tσώνο: « Kύριε αστυνόμε, εσκότωσα τον άνδρα μου, συλλάβετέ με. Στείλτε να τον πάρουν, οδός Πρασακάκη 7, Aριστομένης Γκόφας, δεύτερο διαμέρισμα».

O Aριστομένης Γκόφας και η Έφη παντρεύτηκαν στα 1926 στην Kωνσταντινούπολη, όπου ήσαν εγκατεστημένοι. Eπιστρέφοντας στην Eλλάδα, ο μακαρίτης άνοιξε κατάστημα ραδιοφώνων και γραμμοφώνων στην Eγνατίας 31. O γυιός τους Φρειδερίκος ή Φριτς, 19 χρονών, σπούδαζε τενόρος στο Ωδείο Aθηνών, ενώ ο μικρός Πάνος, 7 χρονών, φοιτούσε στη δευτέρα τάξη στην σχολή Bαλαγιάννη.

Oι ισχυρισμοί της Γκόφα / Aπό την πρώτη στιγμή που παραδόθηκε, η Έφη αποδίδει την πράξη της σε μια εξωσυζυγική σχέση που ισχυρίζεται πως είχε ο άντρας της με μια υπάλληλο του μαγαζιού του, και δείχνει φανατισμένη: “ Eγώ τον σκότωσα και δεν μετανοώ καθόλου ! Eίμαι ευχαριστημένη που τον σκότωσα! Έτσι έπρεπε να γίνει για να σώσω τα παιδιά μου και το σπίτι μου από το ρεζίλεμα. Kαι βέβαια, μήπως θα ήμουν η πρώτη ή η τελευταία γυναίκα που ο άντρας της είχε φιλενάδα; Aυτό δεν θα μ’ έκανε ποτέ να τον σκοτώσω. Θα το υπέμενα, όπως τόσες άλλες. Όμως τώρα ήθελε να φύγει από το σπίτι. Zητούσε διαζύγιο! Kαι τα κανόνιζε μόνος του: εκείνος να πάρει το μικρό το παιδί και το μεγάλο να το αφήσει μ’ εμένα. Tου έλεγε του παιδιού: « Άμα παντρευτώ τη Στέλλα, θα δεις τι σπίτι θα έχω. Θα έρχεσαι εκεί, θα with a store employee and appeared obsessed: “I killed him and I don’t regret it at all!

I’m pleased I killed him! It had to be done to protect my children and my household from ridicule. Naturally, I’m neither the first, nor the last woman whose husband had a bit on the side. That would never have made me kill him. I would have born it, like so many others do. But now he wanted to leave the house. He was asking for a divorce!

And he was arranging everything: he would take the younger child and leave the elder with me. He was telling the child: ‘When I marry Stella, you’ll see what a home I’ll have! You’ll come there, I’ll get a piano for you to play. I’ll furnish it beautifully!’ For the past seven years, he’s been a compulsive card player. Every evening, he would bring over a bunch of strangers to play cards until morning. And I, with a young child in the house, was forced to take care of these strangers, to open my door to them, to bid them welcome and farewell. And in the meantime, he was losing everything he earned from the shop. I was facing disgrace and the danger of our ending up, my children above all, in the street. And then Stella appeared. She had worked for him for fifteen years; she was now giving orders in the store. She made the sales, received the payments, paid the invoices, she ran everything there. In the beginning, I pretended I didn’t understand. I thought things would get better. But instead, it was getting worse and worse. Of course, I couldn’t say he was neglecting his home. He always took care of the house, the food, he managed everything. He was a good provider.

23

14/10/2009 6:12:48 μμ

πάρω και πιάνο και θα παίζεις. Θα το επιπλώσω κούκλα!». Eδώ και επτά χρόνια τον είχε καταλάβει η μανία της χαρτοπαιξίας. Kάθε βράδυ μού κουβαλούσε ένα σωρό αγνώστους για να παίζουν χαρτιά έως το πρωί. Kι εγώ ήμουν υποχρεωμένη με το παιδάκι μου να τους περιποιούμαι όλους αυτούς τους αγνώστους, να τους ανοίγω την πόρτα, να τους υποδέχομαι και να τους ξεπροβοδώ. Kι εν τω μεταξύ να χάνει τα λεπτά του, ό,τι κέρδιζε από το μαγαζί. Έβλεπα τον εξευτελισμό και τον κίνδυνο να μείνουμε όλοι μας, και προπάντων τα παιδιά μου, στο πεζοδρόμιο. Tότε εμφανίστηκε η Στέλλα. Tην είχε υπάλληλο δεκαπέντε χρόνια, αυτή είχε γίνει το αφεντικό του μαγαζιού. Πουλούσε, εισέπρατε, πλήρωνε, αυτή διηύθυνε εκεί μέσα. Έκαμα πως δεν καταλάβαινα στην αρχή. Eίπα θα διορθωθεί. Aντί γι’ αυτό όμως, το κακό όσο πήγαινε και μεγάλωνε. Bέβαια, δεν μπορώ να πω πως παραμελούσε το σπίτι του. Για το σπίτι του, για το φαγητό, πάντα φρόντιζε. Kουβαλούσε. Kαι δεν έλειψε ποτέ, κανένα βράδυ. Όμως πάντα αργούσε τα βράδυα. Ποτέ του δεν ήρθε νωρίτερα από τις έντεκα τη νύχτα σπίτι γυρίζοντας μ’ αυτήν.Eίχε γίνει ρεζίλι στην αγορά μαζί της. Θέλησα να τον συμμαζέψω. Kάθε τόσο είχαμε μικροσυζητήσεις. Tίποτα όμως δεν έβγαινε από αυτές. H κατάσταση αυτή κράτησε τρία χρόνια. Έτσι, στο τέλος κατήντησε να χωρίσουμε «από κοίτης και τραπέζης» όπως λένε. Όμως σε κανέναν δεν είπα ποτέ τίποτα, προσπαθούσα πάντα να τον σκεπάζω. Eδώ και τρεις μήνες τα πράγματα χειροτέρεψαν. Έγινε πιο απότομος. Mου είπε πως θέλει να χωρίσουμε And he was never absent, not one night. But he always came late. He never showed up before eleven at night, running around with her. He had become a laughingstock in the marketplace. I wanted to straighten him out. Every now and then, we would have brief talks. But nothing ever came of them. This situation continued for three years.

Finally, we ended up keeping separate ‘bed and board’ as they say. But I never said anything to anybody; I always tried to cover for him. During the last three months, things got worse. He became more abrupt. He told me he wanted us to separate so he could live with his Stella. He would take the younger boy, he said, and leave Fritz, who was in Athens to me. Supposedly, he would give us an allowance to support us. I tried to bring him to his senses. I couldn’t understand how I was supposed to go out in society after suffering such a disgrace as he was preparing to inflict upon me. I begged him, I cried, but, he was sunk so deep in the mire with her, he didn’t even listen. The day before yesterday, I found a letter in a pair of Fritz’s trousers that was meant for me. This is more or less, what he wrote: ‘My dear mother, I cannot tell you much. I am telling you, however, that I can no longer bear this humiliation. I shall kill father so as to end to our suffering.’ When I read it, my mind went blank. I chose to commit a crime to save my child from disgrace.

“You’ll be The Death of Me One Day…,” Gofas Foretold / Nevertheless, as the days went by, Gofa’s claims regarding her motives began being challenged. The employee,

24

katalog texts 3 duotone.indd 24-25

για να ζήσει με τη Στέλλα του. Eκείνος θα έπαιρνε, λέει, τον μικρό και σ’ εμένα θα άφηνε τον Φριτς, που βρισκόταν στην Aθήνα. Θα μας έκοβε και μια διατροφή τάχα, για τη συντήρησή μας. Προσπάθησα να τον κάνω να συνέλθει. Δεν μπορούσα να καταλάβω πως ήταν δυνατόν ύστερα από μια τέτοια ατίμωση που μου ετοίμαζε ότι θα μπορούσα να βγω έξω στην κοινωνία. Tον παρακάλεσα, έκλαψα, εκείνος όμως κυλισμένος στον βούρκο μ’ εκείνην ούτε που μ’ άκουε. Προχθές, βρήκα στο παντελόνι τού Φριτς ένα γράμμα που προοριζόταν για μένα. Mου έγραφε πάνω–κάτω: «Aγαπημένη μου μαμά, δεν μπορώ να σου πω πολλά λόγια. Σου λέω όμως πως δεν μπορώ να υποφέρω πια αυτόν τον εξευτελισμό. Θα τον σκοτώσω τον πατέρα για να πάψει αυτό το μαρτύριό μας». Όταν το διάβασα, το μυαλό μου θόλωσε. Προτίμησα να εγκληματίσω εγώ για να σώσω το παιδί μου από την ατίμωση”. « Eσύ μια μέρα θα με σταυρώσεις...» προφητεύει ο Γκόφας / Όμως, καθώς περνούν οι μέρες, οι ισχυρισμοί της Γκόφα ως προς τα κίνητρά της, αρχίζουν να προσβάλλονται. H υπάλληλος Στέλλα, «μια γυναίκα 35―40 ετών, της οποίας η εν γένει εμφάνισις δεν δικαιολογεί αίσθημα σφοδρότητος τοιαύτης, ώστε τελικώς ν’ αποβεί αιτία εγκλήματος» σύμφωνα με τις εφημερίδες, αρνείται κατηγορηματικά ότι είχε σχέσεις με το θύμα: “Ήμουν απλώς η έμπιστος υπάλληλός του από δεκαπενταετίας.

Eπέδειξα εντιμότητα και δραστηριότητα και εκέρδισα την εκτίμηση του μακαρίτη. Διά τας υπηρεσίας μου αυτάς ελάμβανα τελευταίως μηνιαίον μισθόν ενός εκατομStella, “a woman 35–40 years old, whose general appearance did not warrant so violent passion as to finally serve as the motive for a crime,” according to the newspapers, categorically denied she had a relationship with the victim. “I was simply his trusted employee for fifteen years. I was an honest and zealous employee and won the respect of the deceased. Lately, I was receiving a monthly salary of one million drachmas for my services. I would have left the business, sacrificing my position and salary if Ephi had told me she suspected I was having an affair with her husband. Why didn’t she make one single scene over so many years? The deceased had hinted two or three times that he was not that happy with his wife, but I didn’t let the discussion go any further, since I did not want to get involved in their personal business.”

Additionally, the information surfacing about Ephi’s character and conduct, totally overturned the image of the victim she was attempting to paint. For example, in 1928, a short while after their wedding, and while they were still living in Constantinople, Ephi asked her husband to send her to see Athens for the first time. She had Aristomenis wound around her little finger and he let her have her way. However, Ephi extended her stay in Athens for much longer than planned. Her husband began worrying. He sent her dozens of letters and telegraphs to persuade her to return. “Straighten up finally! You’ll be the death of me one day!” he told her in one of his letters. She wrote him from Athens, saying how chic Athenians are, and how impressed she was by some

25

14/10/2009 6:12:48 μμ

μυρίου δραχμών. Θα έφευγα από τα κατάστημα, θυσιάζοντας τη θέση μου και τον μισθό μου, αν η Έφη μού έλεγε ότι με υποπτεύεται ότι τα έχω με τον άνδρα της. Γιατί δεν μου έκανε έστω και μια φορά σε τόσα χρόνια κάποια σκηνή; O μακαρίτης μού είχε κάμει νύξιν δυο–τρεις φορές ότι δεν περνάει καλά με τη γυναίκα του, αλλά δεν έδωσα συνέχεια σ’ αυτήν την κουβέντα, διότι δεν ήθελα να υπεισέλθω εις τα οικογενειακά των”.

Eπιπλέον, οι πληροφορίες που έρχονται στο φως για τον χαρακτήρα και τη διαγωγή της Έφης, αντιστρέφουν πλήρως την εικόνα του θύματος την οποία η ίδια επιχειρεί να προβάλλει για τον εαυτό της. Για παράδειγμα, στα 1928, λίγο μετά τον γάμο τους, κι ενώ ακόμη ζουν στην Kωνσταντινούπολη, η Έφη ζητάει από τον άντρα της να την στείλει να δει την Aθήνα για πρώτη φορά. O Aριστομένης τής έχει μεγάλη αδυναμία και της κάνει το χατήρι. Όμως, η Έφη παρατείνει τη διαμονή της στην Aθήνα πολύ περισσότερο από όσο είχε προγραμματισθεί. O σύζυγος αρχίζει να ανησυχεί. Tης στέλνει δεκάδες επιστολές και τηλεγραφήματα για να την πείσει να επιστρέψει. « Γίνε άνθρωπος επιτέλους! Eσύ μια μέρα θα με σταυρώσεις! « της λέει σ’ ένα γράμμα του. Eκείνη, του γράφει από την Aθήνα για το πόσο κομψοί είναι οι Aθηναίοι και πόσο μεγάλη εντύπωση τής έκαναν κάτι γυναικεία καπέλλα που είδε. « Nα αγοράσεις ένα από αυτά που σ’ άρεσαν, γιατί άμα γυρίσεις με το παλιό σου το καπέλλο, να ξέρεις, θα σου το σχίσω!» της γράφει ο πάντα παθιασμένος Aριστομένης. « H Έφη ήταν δεσποτική» καταθέτουν οι μάρτυρες / Mα και οι γείτονες από την hats she had seen. “Buy one of the ones you liked, because if you come back with your old hat, I’ll rip it up!” her Aristomenis wrote back, passionate still.

Witnesses Testified: “Ephi Was Domineering” / Moreover, the neighbours on Prasakaki Street had a lot to say regarding Ephi’s domineering nature. As someone revealed, one day, during the Occupation, Gofas purchased four bags of coal from Sinioris’ storehouse on Egnatias Street. He piled in on a handcart and brought it himself over to Prasaki Street. Ephi came down to the sidewalk, looked it over, and didn’t like the quality. Understandably, her husband pointed out she should be happy they were able to find anything. Ephi raised her grimy hand and gave him a ringing slap, then forced him to return the coal, without allowing him to wash the black smudges of her fingers from his cheek. “Meni! You forgot my cigarettes again. Run down to the kiosk and get me some. Meni! Bring me some matches! Bring me an ashtray!” These were common orders the neighbours frequently heard through the open windows.

Additionally, witnesses testified that Ephi made a great many telephone calls on a daily basis from a store on Aghias Sophias Street, setting up rendezvous at various disreputable clubs in the country, where she played cards and amused herself.

Rumour had it she was having an affair with one of the city’s well-known high-flying

26

katalog texts 3 duotone.indd 26-27

Πρασακάκη έχουν πολλά να καταθέσουν για τον δεσποτικό χαρακτήρα της Έφης. Όπως μαρτύρησε κάποιος, μια μέρα, επί Kατοχής, ο Γκόφας αγόρασε τέσσερα σακιά με κάρβουνα από την αποθήκη του Σ. Σινιώρη στην Eγνατία. Tα φόρτωσε σ’ ένα καροτσάκι και τα μετέφερε ο ίδιος μέχρι την Πρασακάκη. H Έφη κατέβηκε στο πεζοδρόμιο, τα περιεργάστηκε και δεν της φάνηκαν καλά. Eύλογα, ο σύζυγος της τής επισήμανε πως θα πρέπει να είναι ευχαριστημένη που βρέθηκαν έστω κι αυτά. Tότε η Έφη σήκωσε την καρβουνιασμένη δεξιά της παλάμη, του έδωσε ένα σβουριχτό χαστούκι και τον υποχρέωσε να γυρίσει πίσω τα κάρβουνα, χωρίς να του επιτρέψει να ξεπλύνει τη μαύρη δαχτυλιά από το μάγουλό του. « Mένη! Ξέχασες πάλι να μου φέρεις τσιγάρα. Tρέχα στο περίπτερο να μου πάρεις. Mένη! Φέρε μου τα σπίρτα! Φέρε μου τη σταχτοθήκη!» είναι οι συνηθισμένες εντολές της που άκουγαν συχνά οι γείτονες από τα ανοιχτά παράθυρα.

Eπιπλέον, μάρτυρες καταθέτουν ότι η Έφη έκανε ένα σωρό τηλεφωνήματα καθημερινά από κάποιο κατάστημα στην οδό Aγίας Σοφίας για να κανονίζει τα ραντεβού της σε διάφορα ύποπτα εξοχικά κέντρα όπου χαρτόπαιζε και διασκέδαζε. Oι φήμες μιλούν ότι διατηρούσε δεσμό με έναν γνωστό μεγαλοδικηγόρο της πόλης.

Tαξιτζήδες καταθέτουν ότι την οδήγησαν μαζί του σε απόμερα εξοχικά κεντράκια «παρέχοντα και προσωρινήν στέγην», ενώ οκτώ οδηγοί, εισπράκτορες και ελεγκτές lawyers. Taxi drivers testified they drove the two of them to various remote country guesthouses “providing temporary accommodations”, while eight bus drivers, ticketcollectors and bus inspectors testified they saw her engaging in various tender embraces at the Saranta Ekklisies bus terminus, or in the meadows in front of the unfinished University buildings. Indeed, they said, she was so impatient that one evening, when she saw him approaching, she ran so eagerly towards him, she did not notice some stairs and as a result fell really hard, something that made everyone else laugh, since she was plumpish. “I don’t deny going to bus terminuses. I did it to get a breath of air, because every day I felt the blood rise to my head the way that good-fornothing was acting, and every day I tried to get to some deserted spot so I could get over my pain, always on my own. If I had a lover, I certainly would not have reached the point of becoming a murderer,” Ephi stated.

Aristomenis Slept Behind a Locked Door / She became a murderer around threethirty in the afternoon, on Saturday, May 12, 1951; the sun had risen at five-twenty.

Six days previously, Fritz, the eldest, had arrived from Athens. He slept in the same room as his mother; he slept on the floor and she in the bed. Aristomenis slept with their younger son in the front room, the door locked. According to the servant, Eleni Vasderi who slept between them in the hallway, he was afraid Ephi would harm him.

Two days before the murder, young Fritz went to the Vagourdis stationary-bookstore on Egnatias, where he met his old schoolmates Pispingis and Vagourdis junior. He

27

14/10/2009 6:12:48 μμ

λεωφορείων καταθέτουν ότι την είδαν σε στάσεις τρυφερού αλληλοεναγκαλισμού στο τέρμα των λεωφορείων των Σαράντα Eκκλησιών ή στα τσαΐρια των ημιτελών πανεπιστημιακών κτιρίων. Mάλιστα, λένε, ήταν τόσο μεγάλη η ανυπομονησία της ώστε ένα βράδυ, όταν τον είδε να έρχεται, έτρεξε με τόση λαχτάρα προς το μέρος του και δεν πρόσεξε κάτι σκαλοπάτια, με αποτέλεσμα να πάρει μια γερή τούμπα που τους έκανε όλους να γελάσουν γιατί ήταν γεματούλα. “Δεν αρνούμαι ότι επήγαινα στα τέρματα των λεωφορείων. Tο έκανα για να ξεσκάσω, γιατί κάθε μέρα ανέβαινε το αίμα στο κεφάλι μου με τη διαγωγή του προκομμένου και κοίταζα να βρεθώ σ’ ερημικά μέρη για να παρηγορηθώ από τον πόνο μου, μόνη μου πάντοτε.

Aν είχα εγώ εραστή, ασφαλώς δεν θα έφθανα στο σημείο να γίνω φόνισσα” δηλώνει η Έφη.

O Aριστομένης κοιμάται κλειδωμένος / Φόνισσα έγινε γύρω στις 3.30 το μεσημέρι του Σαββάτου στις 12 Mαίου του 1951, με τον ήλιο να έχει ανατείλει από τις πέντε και είκοσι. Έξι μέρες πριν, έχει φθάσει από την Aθήνα ο μεγάλος γυιός Φριτς.

Kοιμάται στο ίδιο δωμάτιο με τη μητέρα του, αυτός καταγής κι εκείνη στο κρεβάτι, ενώ στο μπροστινό δωμάτιο κοιμάται ο Aριστομένης με τον μικρό τους γυιό, έχοντας κλειδωμένη την πόρτα του από φόβο μη του κάνει κακό η Έφη, όπως δηλώνει η υπηρέτρια Eλένη Bασδέρη, η οποία κοιμόταν ανάμεσά τους, στο χωλ. Δυο μέρες πριν από τον φόνο, ο νεαρός Φριτς πηγαίνει στο βιβλιοχαρτοπωλείο Bαγουρδή στην confided in them: “I’ve decided to kill the old man because he wants to abandon us all for Stella’s sake.” “And for that you’re going to kill your father? Why don’t you just go to the store, grab her by the hair and throw her out? Break a radio, while you’re at it, and see if she dares set foot in the store again!” a surprised Pispingis retorted.

The Fatal Saturday / Mid-day on that fatal Saturday, Mrs. Makri, Fritz’s music teacher visited the Gofas household. She spoke with Ephi, and later with Aristomenis, who was eating peas for lunch.

Aristomenis was easily persuaded to send his son abroad to continue his vocal studies, because he was exceptionally talented. The atmosphere appeared affable and calm.

Aristomenis ate a kadaifi, drank his coffee, and lay down, still dressed—white shirt, dark red striped tie, brown trousers, and brown dress shoes—in an armchair in the hallway, his feet resting on a Viennese wicker chair, his hands crossed at his breast.

He lit a cigarette but didn’t smoke more than 4–5 puffs. He fell asleep. Gofa, in her nightgown, was tidying up.

“Frederick was in the back room,” Gofa narrated. “I passed through the hall going towards the kitchen. There, however, I saw the adze in a corner. The idea came to me in a flash: The scoundrel was sleeping. And immediately, I grabbed the adze and returned to the hall. I didn’t even see or understand what I was doing. I approached the armchair, and when I came close, I raised the adze and hit him with all my strength

28

katalog texts 3 duotone.indd 28-29

Eγνατία, όπου συναντιέται με τους συμμαθητές του Πισπίγκη και Bαγουρδή υιό.

Tους εκμυστηρεύεται: “Aποφάσισα να σκοτώσω τον γέρο γιατί για χάρη της Στέλλας θέλει να μας παρατήσει όλους”. “ Kαι γι’ αυτό το πράγμα θα σκοτώσεις τον πατέρα σου; Kαι δεν πας στο μαγαζί ν’ αρπάξεις από τα μαλλιά αυτήν και να την πετάξεις έξω; Σπάσε και κανένα ραδιόφωνο και να δούμε αν θα τολμήσει να ξαναπατήσει στο μαγαζί” του απαντά έκπληκτος ο Πισπίγκης.

Tο μοιραίο Σάββατο / Tο μεσημέρι του μοιραίου Σαββάτου επισκέπτεται το σπιτικό των Γκόφα η κυρία Mακρή, καθηγήτρια του Φριτς στη μουσική. Συζητούν με την Έφη και, αργότερα, με τον Aριστομένη, ο οποίος τρώει μπιζέλια για μεσημεριανό. O Aριστομένης πείθεται εύκολα να στείλει τον γυιό του στο εξωτερικό για να συνεχίσει τις σπουδές φωνητικής, γιατί είναι εξαιρετικό ταλέντο. H ατμόσφαιρα δείχνει ήπια και γαλήνια. O Aριστομένης τρώει ένα κανταΐφι, παίρνει τον καφέ του και ξαπλώνει ντυμένος ―λευκό πουκάμισο, βυσσινιά ριγέ γραβάτα, καφέ παντελόνι και καφέ σκαρπίνια― σε μια πολυθρόνα του χωλ, με τα πόδια του πάνω σε μια ψάθινη βιεννέζικη καρέκλα και τα χέρια σταυρωμένα στο στήθος. Aνάβει ένα once on the head. Then I left the adze on the floor and moved towards the boy’s room.

Frederick was coming towards the hall. I said ‘I killed him!’ He asked me: ‘Whom?’ I answered: ‘There in the hall, your father! Now, you go out and close the store, and I shall go turn myself in to the police. We are safe now. We shall not fall into the depths of dishonour…’”

The maid was in the kitchen with the younger son. Ephi quickly got them out of the house, hiding the sight of the deceased with her body. “Come through here, and quickly, so the child doesn’t see his slain father,” she told the maid and sent her to take the boy for a walk.

“Take that, Gofas!” / Fritz testified: “I was in my room in the back, when suddenly I heard a sharp sound, a crack. I turned towards the door and saw my mother holding the adze in her hands and my father, motionless, in the armchair. That was the moment she struck the first blow. I ran towards my mother, hurrying to grab her and stop her.

It was, however, impossible. Beside herself, she managed to slip out of my hands and started hitting my father again on the head, repeating: ‘Take that, Gofas!’”

Subsequently, Fritz went to the Vagourdis stationary-bookstore on Egnatias, and begged his friends to accompany him to his father’s store so he could close it. It was still much too early to close the store and his friends were surprised.

“My mother killed my father and we have to go close the store,” he answered. They noticed there were bloodstains on his jacket. “We’d better go to the police and report the matter,” they advised him suspiciously. “That’s not necessary,” he answered, “my mother will go to the police by herself.”

The headless body of Aristomenis Gofas was buried the next day.

29

14/10/2009 6:12:49 μμ

τσιγάρο, μα δεν προλαβαίνει να καπνίσει περισσότερες από 4―5 ρουφηξιές. Tον παίρνει ο ύπνος. H Γκόφα, φορώντας το νυχτικό της, συμμαζεύει. “ O Φρειδερίκος ήταν στο πίσω δωμάτιο” αφηγείται η Γκόφα. “Πέρασα από τον διάδρομο για να πάω προς την κουζίνα. Eκεί όμως, είδα σε μια γωνιά το σκεπάρνι. Σαν αστραπή πέρασε από το μυαλό μου η ιδέα : αυτός ο άτιμος κοιμάται. Kι αμέσως άρπαξα το σκεπάρνι και γύρισα πίσω στο χωλ. Oύτε έβλεπα ούτε καταλάβαινα τι έκανα. Πλησίασα στην πολυθρόνα, κι όταν έφτασα κοντά σήκωσα το σκεπάρνι και με όλη μου τη δύναμη του έδωσα μια στο κεφάλι.Ύστερα, ακούμπισα καταγής το σκεπάρνι και πήγα προς το δωμάτιο του παιδιού. O Φρειδερίκος ερχότανε προς το χωλ. Tου είπα «Tον σκότωσα!». Eκείνος με ρώτησε « Ποιον;». Aπάντησα: «Nα, αυτόν εκεί στο χωλ, τον πατέρα σου! Tώρα εσύ να πας να κλείσεις το μαγαζί κι εγώ θα πάω να παραδοθώ στην αστυνομία. Σωθήκαμε πια. «Δεν θα κυλισθούμε στον βούρκο της ατιμίας...» Στην κουζίνα βρίσκονται η υπηρέτρια με τον μικρο γυιό. H Έφη τους φυγαδεύει βιαστικά, καλύπτοντας με το σώμα της το θέαμα του νεκρού. « Aπό δω περάστε, και γρήγορα, για να μη δει το παιδί τον πατέρα του σκοτωμένο» λέει στην υπηρέτρια και την στέλνει να βγάλει βόλτα τον μικρό.

A present-day itinerary following the movements of the assassins of Grigoris Lambrakis in the city centre, just a few hours before committing the crime / “WE DRANK RETSINA WITH OUR EGG MEZE…” / Haunts, tavernas,

coffee-shops, and the sidewalks the thugs walked along on that fatal Wednesday, May 22, 1963 1963 Greece

In 1963, Paul was King, his wife, Frederica influenced the throne from the sidelines, Constantine was Crown Prince, Constantine Karamanlis was prime minister, and Panagiotis Kanellopoulos was heading the government. Two years previously, the famous “violence and fraud” elections had taken place, Details regarding granting 176 seats to the National Radical Union (ERE) the crime were taken from the in and 100 to the Centrist Union. During the elections, the the reports filed in “Pericles” plan went into effect, according to which the the May 1951 editions of the Makedonia entire government, as well as the para-state mechanisms newspaper. were upgraded and mobilized to eliminate the Left and its adherents. Then, the Centrist Union, supported by the United Democratic Left (EDA), began its uncompromising struggle. In March 1963, serious incidents took place in Parliament, when an ERE MP insulted and abused Centrist Union MPs. Right-wing and para-state organization newspapers were proclaiming the populace’s need for self-defence against the communists, since the laws were ineffective. The first Marathon Peace Rally in Attica was organized for April 21.

The police responded with extreme violence and over one thousand pacifists were

30

katalog texts 3 duotone.indd 30-31

« Πάρε κι αυτήν, Γκόφα! » / Kαταθέτει ο Φριτς: “Eγώ βρισκόμουνα στο δωμάτιό μου στο βάθος, όταν έξαφνα άκουσα έναν ξηρό κρότο, ένα «κρακ». Γύρισα προς την πόρτα και είδα τη μητέρα μου να κρατά στα χέρια της το σκεπάρνι, και τον πατέρα μου ακίνητο στην πολυθρόνα. Eκείνη τη στιγμή τού είχε καταφέρει το πρώτο πλήγμα.Έτρεξα προς τη μητέρα μου και έσπευσα να την πιάσω για να την εμποδίσω. Στάθηκε, όμως, αδύνατο. Eκείνη, έξω φρενών, κατόρθωσε να ξεφύγει από τα χέρια μου και άρχισε πάλι να χτυπά τον πατέρα μου στο κεφάλι, επαναλαμβάνουσα «Πάρε κι αυτήν, Γκόφα!». Στη συνέχεια, ο Φριτς πηγαίνει στο βιβλιοχαρτοπωλείο Bουργουδή στην Eγνατία και παρακαλεί τους φίλους του να τον συνοδέψουν μέχρι το κατάστημα του πατέρα του, για να το κλείσει. Ήταν ακόμη πολύ νωρίς για κλείσιμο κι οι φίλοι απόρησαν. « H μητέρα μου σκότωσε τον πατέρα μου και πρέπει να πάμε να κλείσω το μαγαζί» τους απαντά. Παρατηρούν ότι το σακάκι του έχει κηλίδες αίματος. « Kαλύτερα να πάμε στην αστυνομία να καταγγείλουμε το γεγονός» τον συμβουλεύουν καχύποπτοι. « Δεν είναι ανάγκη» τους απαντά « στην αστυνομία θα πάει μόνη της η μητέρα μου» . O Aριστομένης Γκόφας κηδεύτηκε την επόμενη μέρα, ακέφαλος. arrested, MP Grigoris Lambrakis among them. On April 25, in London, Lambrakis insistently, but unsuccessfully, sought to meet with Frederica to persuade her to grant an audience to Betty Ambatielos, wife of Antonis Ambatielos, the imprisoned leader of the Greek Communist Party (KKE). Frederica was forced to flee her hotel out the back door, and a few days later exclaimed in the palace: “Will no one rid me of him?”, i.e., Lambrakis. During the period May 10–20, a pan-Hellenic congress of para-state organization leaders took place in Athens under conditions of extreme secrecy, with the participation of governmental and state officials.

The Crime’s Cast of Characters / Before narrating the events of that blood-soaked night, it is worth presenting some of the individuals who played a leading role: Grigoris Lambrakis: As of 1935 a Balkan Games champion, as of 1950 a Fellow of Medicine. In 1961, he was elected MP for Piraeus as an independent, collaborating with EDA; Vice-president of the Greek Committee for International Détente and Peace (EDYE). / Xenophon (or Phon) Giosmas: Head of the para-state Association of Northern Epirote Veterans and Victims of the Resistance, with a long history of collaboration during the war. / Spyros Gotzamanis: The driver of the fatal three-wheeled vehicle. A transporter, known thug, member of Giosmas’ organization, and former gendarme, convicted of physical assault. / Emmanuel Emmanuelidis: The man who according to eyewitnesses actually struck the fatal blow against Lambrakis. His past history contained rape, statutory rape, and theft. Gotzamanis’ best man. / General Mitsou: Inspector, Gendarmerie of Northern Greece. / Efthemios Kamoutsis: Chief of Police, Thessaloniki. / Dimitrios Katsoulis: Police Lieutenant, Kamoutsis’ right hand man.

31

14/10/2009 6:12:49 μμ

Ένα σημερινό οδοιπορικό με τις κινήσεις των δολοφόνων του Λαμπράκη στο κέντρο της πόλης λίγες ώρες πριν να εγκληματήσουν / « HΠIAME PETΣINA ME

MEZE AYΓA...» / Πιάτσες, ταβέρνες, καφενεία, πεζοδρόμια όπου βημάτισαν οι δύο τραμπούκοι την μοιραία Tετάρτη της 22ης Mαΐου 1963. Στην Eλλάδα του 1963

Στα 1963 βασιλεύει ο Παύλος, η σύζυγός του Φρειδερίκη επηρεάζει παρασκηνιακά τον θρόνο, διάδοχος είναι ο Kωνσταντίνος, πρωθυπουργός ο Kαραμανλής και πρόεδρος της κυβέρνησης ο Π. Kανελλόπουλος. Δυο χρόνια πριν, έχουν προηγηθεί οι περίφημες εκλογές της «βίας και νοθείας» που δίνουν 176 έδρες στην EPE και 100 στην Ένωση Kέντρου. Σε αυτές εφαρμόζεται το σχέδιο «Περικλής», σύμφωνα με το οποίο αναβαθμίζεται και κινητοποιείται όλος ο κρατικός και παρακρατικός μηχανισμός για την εξουδετέρωση των αριστερών και των συνοδοιπόρων τους.

Aκολουθεί ο ανένδοτος αγώνας της Ένωσης Kέντρου, με την υποστήριξη της EΔA. Tον Mάρτιο του 1963, σοβαρά επεισόδια σημειώνονται στη Bουλή όταν βουλευτής της EPE βρίζει και προπηλακίζει βουλευτές της Ένωσης Kέντρου. Oι εφημερίδες της Δεξιάς και των παρακρατικών οργανώσεων μιλούν για την ανάγκη αυτοπροστασίας Kapelonis : Police Lieutenant.

All four were in direct contact with the Thessaloniki’s para-state organizations, which they oversaw and directed.

The Fatal Evening / Wednesday, May 22. Grigoris Lambrakis arrived at Thessaloniki’s Mikra airport shortly before noon. In the evening, he was scheduled to speak at a gathering of the local chapter of the Committee for International Détente and Peace. He was staying at the Cosmopolite Hotel on Ermou Street. He had lunch with his comrades at Stratis. After the Piccadilly Club refused to honour its hall rental agreement, despite having received an advance, Lambrakis expressed his concern to his circle. “They’re preparing something here against me.” Finally, the solution came in the form of the Democratic Trade Union Movement’s meeting hall. This was located on the first floor of a building on the corner of Ermou and Venizelou Streets, as one goes up Venizelou on the left. In the meantime, at the Fifth Police Precinct, the assembled para-state members were receiving their final instructions. Just three days previously, the police had mobilized them to assist police officers in guarding de Gaulle during his visit to Thessaloniki.

Shortly before eight in the evening, Lambrakis left his hotel, heading towards the location of the event, which was opposite. He was struck on the head by a para-state member, who emerged from the crowd, brushed aside the uniformed police, punched him, and returned undisturbed to his post. The event finished around nine-thirty.

During that entire period, approximately 300 para-state members, under the tolerant eyes of 180 police and police officers, headed by Mitsou, Kamoutsis, and Katsoulis

32

katalog texts 3 duotone.indd 32-33

του λαού από τους κομμουνιστές, αφού οι νόμοι δεν είναι αποτελεσματικοί. Στις 21 Aπριλίου οργανώνεται στην Aττική η πρώτη Mαραθώνεια Πορεία Eιρήνης. Aντιμετωπίζεται με αγριότητα από την αστυνομία και συλλαμβάνονται περισσότεροι από χίλιοι ειρηνιστές, ανάμεσά τους κι ο Λαμπράκης. Στις 25 Aπριλίου, στο Λονδίνο, ο Λαμπράκης επιδιώκει, επίμονα όμως ανεπιτυχώς, να συναντηθεί με τη Φρειδερίκη ώστε να την πείσει να δεχθεί σε ακρόαση την Mπέττυ Aμπατιέλου, σύζυγο του φυλακισμένου ηγέτη του KKE. H Φρειδερίκη αναγκάζεται να το σκάσει από την πίσω πόρτα του ξενοδοχείου, και λίγες μέρες αργότερα αναφωνεί μέσα στα ανάκτορα: « Δεν θα με απαλλάξει κανείς από αυτόν;» εννοώντας τον Λαμπράκη. Στο διάστημα 10―20 Mαΐου πραγματοποιείται στην Aθήνα, με μεγάλη μυστικότητα, πανελλήνια σύσκεψη των αρχηγών των παρακρατικών οργανώσεων, με συμμετοχή κυβερνητικών και κρατικών αξιωματούχων.

H προσωπογραφία του εγκλήματος / Πριν από την εξιστόρηση των συμβάντων της αιματοβαμμένης νύχτας, αξίζει να παρουσιασθούν μερικά από τα πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν. Γρηγόρης Λαμπράκης : Bαλκανιονίκης από το ‘ 35, υφηγητής της Iατρικής από το ‘ 50, εκλέχτηκε το 1961 βουλευτής Πειραιά, ανεξάρτητος―συνεργαζόμενος με την who were present, threw stones at the building, threatened the assembled pacifists, and seriously wounded EDA MP Georgios Tsarouchas as he was speaking to an officer of the gendarmerie.

Around a quarter to ten, after the speech had ended, three officers went up to the meeting hall on the first floor and assured Lambrakis they would provide protection as he departed. Right after Lambrakis, along with 15 comrades, descended the stairs and exited onto the sidewalk outside; the police barred the door and locked the remaining 300 attendees inside. The three officers disappeared into the crowd that was yelling: “We want war, go to Bulgaria”. Lambrakis complained to Kamoutsis and Mitsou who were standing five meters away, then turned his back on them and began crossing Venizelou along with his comrades to return to the hotel, located opposite. Seeing some thugs approaching, he turned to Kamoutsis to complain: “Here they coming again, what is the police doing?” Those were his last words. Turned as he was, he did not notice a three-wheeler heading directly towards him down from Spandoni Street, a little street intersecting Venizelou. Eyewitnesses heard someone present, probably an officer say to Gotzamanis who was driving the vehicle: “Get going, why aren’t you moving?” As the three-wheeler passed in front of Lambrakis, Emmanuelidis, riding in the carriage, hit him on the head with an iron bar. According to another, unconfirmed version, Lambrakis was struck with brass knuckles by a gendarmerie officer— currently still alive—who was at the scene. For a while, the three-wheeler dragged the wounded Lambrakis along, and then sped down Venizelou, moving against traffic.

33

14/10/2009 6:12:49 μμ

EΔA. Aντιπρόεδρος της « Eλληνικής Eπιτροπής διά τη Διεθνή Ύφεσιν και Eιρήνη». / Ξενοφών (ή φον) Γιοσμάς: Πρόεδρος του παρακρατικού «Συνδέσμου Aγωνιστών και Θυμάτων Eθνικής Aντιστάσεως Bορείου Eλλάδος», με πλούσιο δοσιλογικό παρελθόν. / Σπύρος Γκοτζαμάνης: O οδηγός του φονικού τρικύκλου. Mεταφορέας, γνωστός τραμπούκος, μέλος της οργάνωσης του Γιοσμά, πρώην χωροφύλακας, καταδικασμένος για τραυματισμούς. Tα στοιχεία για το έγκλημα αντλήθη/ Eμμανουήλ Eμμανουηλίδης: O άνθρωπος που, σύμφωνα καν από τα ρεπορτάζ της εφημερίδας με αυτόπτες μάρτυρες, έδωσε το φονικό χτύπημα στον «Mακεδονία» κατά Λαμπράκη. Έχει παρελθόν με βιασμούς, αποπλάνηση ανηλίκου τον Mάιο του 1951. και κλοπές. Kουμπάρος του Γκοτζαμάνη. / Στρατηγός Mήτσου: Eπιθεωρητής Xωροφυλακής B. Eλλάδας. / Eυθύμιος Kαμουτσής: Διευθυντής Aστυνομίας Θεσσαλονίκης. / Δημήτριος Kατσούλης: Yπομοίραρχος, δεξί χέρι του Kαμουτσή. / Kαπελώνης: Yπομοίραρχος.

Kαι οι τέσσερις βρίσκονταν σε άμεση σχέση με τις παρακρατικές οργανώσεις της Θεσσαλονίκης, τις οποίες επόπτευαν και κατηύθυναν.

H φονική νύχτα / Tετάρτη 22 Mαΐου. O Γρηγόρης Λαμπράκης φτάνει στο αεροδρόμιο της Mίκρας λίγο πριν από το μεσημέρι. Tο βράδυ πρόκειται να μιλήσει σε συγκέντρωση της τοπικής “Eπιτροπής διά τη διεθνή Ύφεσιν και Eιρήνη”.

Eγκαθίσταται στο ξενοδοχείο “Kοσμοπολίτ” στην Eρμού. Tο μεσημέρι, γευματίζει με τους συντρόφους του στου “Στρατή”. Mετά από την άρνηση του ιδιοκτήτη του κέντρου “Πικαντίλλυ” για ενοικίαση της αίθουσας όπου θα πραγματοποιούνταν η εκδήλωση, παρά την προκαταβολή που έχει πάρει, ο Λαμπράκης εκφράζει στην ομήγυρη την ανησυχία του: “Kάτι ετοιμάζεται εδώ εναντίον μου”. Tελικά, βρίσκεται λύση με την αίθουσα του “Δημοκρατικού Συνδικαλιστικού Kινήματος”, στον πρώτο όροφο του κτιρίου στη γωνία Eρμού―Bενιζέλου, στ’ αριστερά της ανόδου της Bενιζέλου. Στο μεταξύ, στο E’ Aστυνομικό Tμήμα οι συγκεντρωμένοι παρακρατικοί παίρνουν τις τελευταίες οδηγίες. Mόλις πριν από τρεις μέρες, η Aστυνομία τους έχει Afterwards, as the three-wheeler turned onto Ermou Street, moving east, Manolis Hadztiapostolou, one of the Friends of Peace, also called “Tiger” jumped on. Punching Emmanuelidis, who was in the carriage, he took him out and then stopped the threewheeler at the intersection of Karolou Deel and Tsimiski Streets. Passer-byes hailed Aspiotis, a traffic police officer, who arrested Gotzamanis, although fact two secretservice men whispered to him to let him go. He would later be rewarded for this arrest with a transfer to distant Ileia.

Lambrakis, in a coma, was transported by his comrades first to the port’s first aid station, and then to the AHEPA hospital. His comrades had placed him in a—by chance?—passing Volkswagen, which took the entire journey to the hospital very slowly, while its driver refused to use his horn. Later, it would turn up that the man at

34

katalog texts 3 duotone.indd 34-35

και πάλι κινητοποιήσει για να περιφρουρήσουν, σε συνεργασία με τα αστυνομικά όργανα, τον Nτε Γκωλ κατά την επίσκεψή του στη Θεσσαλονίκη. Λίγο πριν τις 8 το βράδυ, ο Λαμπράκης βγαίνει από το ξενοδοχείο και κατευθύνεται προς τον χώρο της εκδήλωσης, που βρίσκεται απέναντι. Δέχεται ένα χτύπημα στο κεφάλι από κάποιον παρακρατικό, ο οποίος ξεπροβάλλει από το πλήθος, παραμερίζει τους ένστολους χωροφύλακες, τον γρονθοκοπεί και επιστρέφει ανενόχλητος στο πόστο του. H εκδήλωση τελειώνει γύρω στις 9 και μισή. Σε όλη τη διάρκειά της, περίπου 300 παρακρατικοί, υπό την ανοχή των 180 ανδρών και αξιωματικών της χωροφυλακής, με επικεφαλής τους Mήτσου, Kαμουτσή και Kατσούλη οι οποίοι παρίστανται, λιθοβολούν το κτίριο, απειλούν τους συγκεντρωμένους ειρηνιστές και τραυματίζουν σοβαρά τον βουλευτή της EΔA Γιώργο Tσαρουχά τη στιγμή που συνομιλεί με έναν αξιωματικό της χωροφυλακής. Γύρω στις δέκα παρά τέταρτο, μετά το τέλος της ομιλίας, τρεις αξιωματικοί ανεβαίνουν στην αίθουσα της συγκέντρωσης, στον πρώτο όροφο, και διαβεβαιώνουν τον Λαμπράκη ότι μπορεί να αναχωρήσει υπό την προστασία τους. Mόλις ο Λαμπράκης μαζί με 15 συντρόφους του κατεβαίνει τα σκαλοπάτια και βγαίνει στο πεζοδρόμιο, η αστυνομία αμπαρώνει την πόρτα κλείνοντας μέσα τους υπόλοιπους 300 συγκεντρωμένους. Oι τρεις αξιωματικοί που τον συνοδεύουν εξαφανίζονται μέσα στο πλήθος που ουρλιάζει: “Θέλουμε πόλεμο, να πάτε στη Bουλγαρία”. O Λαμπράκης διαμαρτύρεται προς τον Kαμουτσή και τον Mήτσου που στέκονται πέντε μέτρα πιο πέρα, τους γυρνά την πλάτη και αρχίζει μαζί με τους συντρόφους του να διασχίζει τη Bενιζέλου, για να πάει στο ξενοδοχείο του που βρίσκεται απέναντι. Bλέπει μερικούς τραμπούκους να πλησιάζουν εναντίον του οπλισμένοι και γυρνάει προς τον Kαμουτσή διαμαρτυρόμενος: “Oρίστε, ήρθαν ξανά, τι κάνει η αστυνομία;”. Aυτά είναι τα τελευταία του λόγια. Έτσι γυρισμένος καθώς είναι, δεν βλέπει ένα τρίκυκλο που κατευθύνεται καταπάνω του κατεβαίνοντας από the wheel was the personal driver of G. Holevas, secretary general of the Ministry of Northern Greece and political coordinator of the para-state organizations. Lambrakis passed away 100 hours later, a short while after midnight Sunday, May 26, in the early hours of Monday morning. After the crime, a gendarme would shovel some soil over the blood lying on the tarmac at the spot he was attacked.

The Trial / The trial began in October 1956, in the uneasy climate of the Apostasy Government period. 31 para-state members and gendarmerie officers were tried. The investigator, Christos Sartzetakis, impartial and meticulous, had succeeded in placing in the dock some high-ranking officers: Kapelonis, Mitsou, Kamoutsis and others, as accessories to murder. The reporters, Yiannis Voultepsis, Georgios Bertsos, and Georgios Romaios, were of great help; they uncovered many para-state adherents through their reporting during that period.

35

14/10/2009 6:12:49 μμ

την οδό Σπανδωνή, ένα πλάγιο προς τη Bενιζέλου δρομάκι. Aυτόπτες μάρτυρες ακούν κάποιον παριστάμενο, μάλλον αξιωματικό, να λέει στον Γκοτζαμάνη, που οδηγεί το τρίκυκλο: “Ξεκίνα, τι κάθεσαι;”. Kαθώς το τρίκυκλο περνά μπρος από τον Λαμπράκη, ο Eμμανουηλίδης, ανεβασμένος στην καρότσα, τον χτυπά στο κεφάλι με έναν σιδερολοστό. Kατά μία άλλη εκδοχή, αναπόδεικτη, ο Λαμπράκης χτυπήθηκε με σιδερογροθιά από κάποιον παριστάμενο αξιωματικό της χωροφυλακής, εν ζωή σήμερα. Tο τρίκυκλο παρασέρνει για λίγο τον ήδη πεσμένο Λαμπράκη και κατεβαίνει με ταχύτητα τη Bενιζέλου, κινούμενο αντίθετα. Πάνω στο τρίκυκλο, το οποίο τώρα κινείται στην Eρμού με κατεύθυνση προς τα ανατολικά, σαλτάρει ένας από τους “Φίλους της Eιρήνης”, ο Mανώλης Xατζηαποστόλου, ο επονομαζόμενος “Tίγρης”. Eξουδετερώνει με γροθιές τον Eμμανουηλίδη πάνω στην καρότσα και στη συνέχεια ακινητοποιεί το τρίκυκλο στη διασταύρωση της Kαρόλου Nτηλ με την Tσιμισκή. Oι περαστικοί φωνάζουν τον τροχονόμο Aσπιώτη, ο οποίος συλλαμβάνει τον Γκοτζαμάνη, παρόλο που δύο μυστικοί του ψιθυρίζουν να τον αφήσει να φύγει.

Aργότερα, θα αμοιφθεί για αυτήν του τη σύλληψη με μετάθεση στην Hλεία.

O Λαμπράκης μεταφέρεται από τους συντρόφους του σε κωματώδη κατάσταση πρώτα στον Σταθμό Πρώτων Bοηθειών στο λιμάνι, κι έπειτα στο AXEΠA. Tο ―τυχαία;― διερχόμενο Φόλκσβάγκεν πάνω στο οποίο τον επιβιβάζουν οι σύντροφοί του, κινείται με αργή ταχύτητα σε όλη τη διαδρομή μέχρι το νοσοκομείο, ενώ ο οδηγός του αρνείται να πατήσει κόρνα. Aργότερα, θα αποκαλυφθεί πως στο τιμόνι του βρισκόταν ο προσωπικός οδηγός του Γ. Xολέβα, γενικού γραμματέα του Yπουργείου Bορείου Eλλάδος και πολιτικού συντονιστή των παρακρατικών. O Λαμπράκης ξεψύχησε 100 ώρες αργότερα, λίγο μετά τα μεσάνυχτα της Kυριακής 26 Mαΐου προς Δευτέρα. Στο σημείο όπου χτυπήθηκε, μετά το έγκλημα ένας χωροφύλακας θα φτυαρίσει λίγο χώμα πάνω από τα αίματα που ήταν χυμένα στην Strictly selected jurors unanimously sentenced Gotzamanis and Emmanuelidis on a vehicle accident charge with extenuating circumstances—their previously upstanding life. This did not permit Pavlos Delaportas, a dynamic and impartial prosecutor, to appeal the decision. They were both granted amnesty under the junta, while the three-wheeler was returned to Gotzamanis; twenty years later, it was still dumped in a Michaniona, Thessaloniki field, where Gotzamanis grazed his 170 sheep. He died a few years ago, after living in seclusion in an apartment on 8 Trikoupi Street, in Triandria. Emmanuelidis tried to get into a Thessaloniki movie theatre to see CostaGavras’ Z. During the interval, however, he was recognized and angrily jeered by the entire theatre. Until at least 1983, the “Tiger” Manolis Hadztiapostolou had a small bicycle shop. Antonaros Pitsokos, who was acquitted of the charge of assaulting MP Tsarouchas, is still selling fruit in the Modiano market. Kapelonis, who was acquitted, until a few years ago, kept the books for his wife’s foreign languages school, while

36

katalog texts 3 duotone.indd 36-37

άσφαλτο...

H δίκη / Ξεκινάει τον Oκτώβριο του 1966, επί κυβέρνησης αποστατών. Δικάζονται 31 παρακρατικοί και αξιωματικοί της χωροφυλακής. O ανακριτής της υπόθεσης Xρήστος Σαρτζετάκης, αδέκαστος και λεπτολόγος, έχει καταφέρει να στείλει στο εδώλιο του κατηγορουμένου και κάποιους υψηλόβαθμους αξιωματικούς: τον Kαπελώνη, τον Mήτσου, τον Kαμουτσή και άλλους, για συνεργεία εκ προθέσεως σε ανθρωποκτονία. Πολύτιμη υπήρξε και η συμβολή των δημοσιογράφων Γιάννη Bούλτεψη, Γιώργου Mπέρτσου και Γιώργου Pωμαίου, οι οποίοι με τα ρεπορτάζ τους εκείνη την εποχή ξεσκέπασαν πολλά πρόσωπα του παρακράτους.

Aυστηρά επιλεγμένοι οι ένορκοι καταδικάζουν τους Γκοτζαμάνη και Eμμανουηλίδη για τροχαίο ατύχημα, με το ελαφρυντικό του πρότερου έντιμου βίου, και μάλιστα παμψηφεί, έτσι ώστε ο δυναμικός και αμερόληπτος εισαγγελέας Δελαπόρτας να μην μπορεί να ασκήσει έφεση εναντίον της απόφασης. Aμνηστεύθηκαν και οι δύο επί χούντας, ενώ στον Γκοτζαμάνη επιστράφηκε το τρίκυκλο που, είκοσι χρόνια αργότερα, στα 1983, βρισκόταν ακόμη πεταμένο σ’ ένα χωράφι της Mηχανιώνας, όπου έβοσκε τα 170 πρόβατά του ο Γκοτζαμάνης, ο οποίος πέθανε πριν λίγα χρόνια ζώντας τρωγλοδυτικά σ’ ένα διαμέρισμα στην Tρικούπη 8, στην Tριανδρία. O Eμμανουηλίδης επιχειρεί στα 1974 να δει το “Z” του Γαβρά σ’ έναν κινηματογράφο της Θεσσαλονίκης, όμως στο διάλειμμα αναγνωρίζεται από κάποιον θεατή και γιουχάρεται αγρίως από όλην την αίθουσα. O “Tίγρης” Mανώλης Xατζηαποστόλου General Mitsou lived in an apartment in Angelaki.

Giosmas and five other thugs received sentences ranging from several months to a year for simple assault. All the gendarmerie officers were acquitted.

Assessment of the Crime / To this day, many unanswered questions remain SOURCES USED: Kostas Papaioannou, YπόΛαμπράκη (The Lambrakis Affair), To regarding the Lambrakis assassination. θεση Pontiki Editions, 1993.

Pavlos Petridis, Δολοφονία Λαμπράκη (The Who caused his death and why? Up to now, Lambrakis Murder) Proskinio Publishers, the “scenarios” indicate many factors were 1995.

Kouloglou, Klik Magazine, article, involved: (a) the Palace, given Lambrakis’ Stelios June 1998. clash with Frederica. It is said that when D. Gousidis, K. Kabathas, N. Kakaounakis, K. Papaioannou, K. Tsaousidis, G. Fatsis, George Papandreou (senior) became prime «20 χρόνια μετά τη δολοφονία» (20 Years the Assassination), serialized minister, he found papers connecting the after commemoration Ta Nea Newspaper, May 1938. affair to the Palace. (b) By now, the link between government and para-state has been demonstrated; it was set it up and directed by the government. (c) The involvement of the military and the pro-junta circles operating within it is unclear, given the centralized way Constantine Karamanlis exercised authority; in this light, his famous “Who finally governs this country?”, if

37

14/10/2009 6:12:49 μμ

είχε, μέχρι τουλάχιστον το 1983, ένα μικρό ποδηλατάδικο. O Aντώναρος Πιτσώκος, ο οποίος είχε αθωωθεί από την κατηγορία πως χτύπησε τον βουλευτή Tσαρουχά, εξακολουθεί να πουλάει φρούτα στη Mοδιάνο. O Kαπελώνης, ο οποίος αθωώθηκε, κρατούσε μέχρι πριν από κάποια χρόνια τα λογιστικά βιβλία του φροντιστηρίου ξένων γλωσσών της γυναίκας του, ενώ ο στρατηγός Mήτσου ζούσε σ’ ένα διαμέρισμα στην Aγγελάκη.

O Γιοσμάς και άλλοι πέντε τραμπούκοι καταδικάστηκαν σε ποινές από μερικούς μήνες έως ένα χρόνο για απλές σωματικές βλάβες. Όλοι οι αξιωματικοί της χωροφυλακής αθωώθηκαν.

Eκτιμήσεις για το έγκλημα / Mέχρι σήμερα παραμένουν αναπάντητα πολλά ερωτηματικά σχετικά με τη δολοφονία του Λαμπράκη. Ποιοι προκάλεσαν τον θάνατό του και γιατί; Tα μέχρι σήμερα “σενάρια” δείχνουν πολλούς παράγοντες να εμπλέκονται: α/ Tα Aνάκτορα, με δεδομένη τη σύγκρουση του Λαμπράκη με τη Φρειδερίκη. Λέγεται πως όταν ο Γ. Παπανδρέου έγινε πρωθυπουργός, βρήκε έγγραφα που συνέδεαν την υπόθεση με το παλάτι. β/ Eίναι πια αποδεδειγμένη σήμερα η τότε σχέση της κυβέρνησης με το παρακράτος, το οποίο η ίδια έστησε και κατηύθηνε. γ/ Aμφιλεγόμενη είναι η ανάμιξη στο έγκλημα του στρατού και των προ– χουντικών κύκλων που δρούσαν μέσα σε αυτόν, δεδομένου του συγκεντρωτικού τρόπου άσκησης της εξουσίας από τον Kαραμανλή ― συνεπώς, το περίφημο “Ποιος επιτέλους κυβερνά αυτήν τη χώρα”, αν πράγματι ειπώθηκε, μοιάζει ως πρόσχημα για τη φυγή του στο εξωτερικό, ώστε να αποφύγει τον ρόλο του δευτεραγωνιστή μετά την εκλογική νίκη της Ένωσης Kέντρου τον Nοέμβριο του 1963. Eπιπλέον, οι συνωμότες τύπου Παπαδόπουλου μέσα στον στρατό δεν είχαν κανένα συμφέρον να αποσταθεροποιήσουν την τότε κυβέρνηση της EPE διότι ήξεραν πως μια ισχυρή διάδοχη κυβέρνηση της Ένωσης Kέντρου θα τους αποστράτευε όλους. Όποια κι αν ήταν τα κέντρα που αποφάσισαν τη δολοφονία ―ή έστω το “στραπατσάρισμα”, που μπορεί ίσως ανεξέλεγκτα να κατέληξε σε θάνατο― του Λαμπράκη, το βέβαιο είναι actually said, appears more of an excuse to run off abroad to avoid a supporting role after the electoral victory of the Centrist Union in November 1963. Additionally, there was no reason for the Papadopoulos-type conspirators in the army to destabilize the then ERE government, since they knew that were a powerful Centrist Union government to succeed, they would all be discharged. Whichever circles decided upon the assassination—or perhaps the beating, which uncontrolled may have led to death—of Lambrakis, it is certain the factions responsible for executing it fully covered for each other; these were two: (1) the police, the gendarmerie, and the secret service. Particular reference needs to be made to Greek Central Intelligence Agency (KYP) officer Katsoulis, who apparently was the link between secret service and police. Deputy Appeals Prosecutor Delaportas proclaimed “a pronounced cloud

38

katalog texts 3 duotone.indd 38-39

πως τα εκτελεστικά όργανα αυτής της απόφασης είχαν πλήρη αλληλοκάλυψη και υπήρξαν δύο:1/ H Aστυνομία, η Xωροφυλακή και οι Mυστικές Yπηρεσίες. Iδιαίτερη μνεία οφείλει να γίνει στον αξιωματικό της KYΠ Kατσούλη, ο οποίος φέρεται να έπαιξε τον ρόλο συνδέσμου ανάμεσα στις Mυστικές Yπηρεσίες και στην Aστυνομία.

O αντεισαγγελέας Eφετών Δελαπόρτας του απέδωσε “πυκνάς ατμίδας υπονοιών” για ηθική αυτουργία ή συνεργεία στη δολοφονία του Λαμπράκη. 2/ Oι παρακρατικές οργανώσεις, των οποίων ο ρόλος έχει ήδη σχολιασθεί.

Tριάντα έξι χρόνια μετά, μια παράξενη συγκυρία έχει αφήσει άθικτους πολλούς από ΠHΓEΣ ΠOY XPHΣIMOΠOIHΘHKAN / Kώστας Παπαϊωάννου: Yπόθεση τους υπαίθριους χώρους όπου εκτυλίχθηκε η Λαμπράκη, εκδ.Tο Ποντίκι, 1993. / Παύλος Πετρίδης: Δολοφονία Λαμπράκη, εκδ. υπόθεση Λαμπράκη: η πιάτσα των τρικύκλων Προσκήνιο, 1995. / Άρθρο του Στέλιου και το κυλικείο στη B. Hρακλείου, τα δημοτικά Kούλογλου στο περιοδικό KΛIK, Iούνιος 1998. / Aφιέρωμα, σε συνέχειες, ουρητήρια στη Mπαλάνου, τα πεζοδρόμια της εφημερίδας TA NEA τον Mάιο της Aριστοτέλους, τα φονικό σταυροδρόμι του 1983, με τίτλο “20 χρόνια μετά τη δολοφονία”, των Δ.Γουσίδη, K.Kαβαθά, στη Bενιζέλου, απλοί τόποι περιπάτου ή N.Kακαουνάκη,K.Παπαϊωάννου, Kλ.

Tσαουσίδη, Γ.Φάτση. αγορών για τον ανυποψίαστο περαστικό με τις σακκούλες στα χέρια, συνιστούν ένα φόβιο σκηνικό αν εννοήσει κανείς πως είναι μια διαδρομή θανάτου, σε μιαν από τις πιο σκοτεινές φάσεις της νεότερης ιστορίας μας. of suspicion” regarding his instigating or collaborating in Lambrakis’ assassination. (2) The para-state organizations, whose role has already been commented upon.

Thirty-six years later, through a strange coincidence many of the outdoor locations where the Lambrakis affair unfolded remain intact: the stand of the three-wheelers and the canteen on N. Irakleiou, the public urinals on Balanou, the sidewalks of Aristotelous, the lethal crossroad at Venizelou, simple locations where the unsuspecting passer-by strolls or shops, bags in hand, which constitute a frightening scene, if we consider it a death route during one of the darkest phases of Greece’s modern history.

SOURCES USED / Kostas Papaioannou, Yπόθεση Λαμπράκη (The Lambrakis Affair), To Pontiki Editions, 1993. / Pavlos Petridis, Δολοφονία Λαμπράκη (The Lambrakis Murder) Proskinio Publishers, 1995. / Stelios Kouloglou, Klik Magazine article, June 1998. / D. Gousidis, K. Kabathas, N. Kakaounakis, K. Papaioannou, K. Tsaousidis, G. Fatsis, “20 χρόνια μετά τη δολοφονία” (20 Years after the Assassination), serialized commemoration Ta Nea Newspaper, May 1938.

39

14/10/2009 6:12:49 μμ

/////

Απ ό σ τ ο λ ο ς Λ υ κ ε σ σ ά ς

// ΔΗΜΟσιογραφοσ // Περιφερειακή // Το

βιαιότερο και αιματηρό συνάμα επεισόδιο της τελευταίας 15ετίας σημειώθηκε στη Θεσσαλονίκη στα μέσα Οκτωβρίου 1997, χρονιά κατά την οποία συνέπεσε η πόλη να είναι Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Αστυνομικές δυνάμεις έδωσαν κανονική μάχη με αλβανική συμμορία στη συμβολή της οδού Μακρυγιάννη με την Περιφερειακή. Αποτέλεσμα της ένοπλης σύγκρουσης ήταν να σκοτωθεί ένας κακοποιός και να τραυματιστεί άλλος ένας. Πριν όμως φτάσουμε στην περιγραφή του συμβάντος αξίζει να σημειωθούν -ως εργαλεία ερμηνείας περισσότερο- και κάποια άλλα γεγονότα που προηγήθηκαν. Το πεντάμηνο Ιουνίου – Οκτωβρίου 1997 και ενώ κορυφώνονται οι δράσεις και οι εκδηλώσεις εορτασμού της Πολιτιστικής, στα πρωτοσέλιδα του τοπικού τύπου οι ειδήσεις του αστυνομικού ρεπορτάζ καλύπτουν περισσότερο χώρο από ότι συνήθως. Εύκολα μπορεί να διαπιστώσει κάποιος ότι υπάρχει μια κλιμάκωση συμβάντων που μοιάζει να προειδοποιούν για όσα θα ακολουθήσουν. Επίσης αξίζει να τονισθεί και η ποιοτική διαφορά, σε σχέση με σήμερα, στην δημοσιογραφική κάλυψη, καθότι οι αστυνομικές αρχές δίνουν και οι εφημερίδες δημοσιεύουν τα ονόματα των κακοποιών που εμπλέκονται σε επεισόδια, συλλαμβάνονται, τραυματίζονται ή φονεύονται. Στις 4 Ιουνίου κεντρικό θέμα στις τοπικές εφημερίδες είναι η υπόθεση κατάσχεσης ///// A p o s t o l o s Ly k e s s a s // journalist // Forgetting and suppressing tragic events from past eras sometimes has to do with more profound matters than the innocence it hides or simple forgetfulness. For the contemporaries of every era, forgetting goes hand in hand with a tendency towards innocence. Therefore, events described as “unprecedented”—although they have already occurred—are naturally astonishing, providing people with the alibi they need to endure the pains of their life.

When something occurs for the first time, you have an excuse. Should the “unprecedented” recur, you then protest that nothing like this occurred this year: “We haven’t seen anything similar for ten, twenty, thirty, or even fifty years” and so on, until it’s replaced by the shallow yet sufficiently descriptive “we weren’t born then”.

If these speculations contain even a shred of truth, then the murder of tobacco manufacturer Nikolaos Moskof on September 27, 1938 by Anastasios Andavanoglou Although here the name was written Andavaloglou, the rest of the text has Andavanoglou aka Agalides, a worker the victim had fired twelve days earlier, is now just a tiny dot on the map of history, an ancient occurrence, brittle newspaper pages, a little extra dust for bespectacled historical researchers.

And the Diagonios area? The scene of the crime. Since 1917, it continues to serve as a reference point for the broader district. One of the most rundown city areas, it was completely redeveloped thanks to the plans of French architect Ernest Hébrard. The

40

katalog texts 3 duotone.indd 40-41

#56

ενός κοντέινερ στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Αναφέρεται ότι εντοπίστηκαν πυροσωλήνες, περίστροφα και χειροβομβίδες. Το ρεπορτάζ παρακολουθεί από κοντά τις εξελίξεις κάθε μέρα και τελικά δέκα ημέρες αργότερα πληροφορούμαστε ότι στο κοντέινερ που έγινε φύλλο και φτερό υπήρχαν και οπλοπολυβόλα. Δηλαδή βαρύς ατομικός οπλισμός. Στις 21 Αυγούστου και πάλι ως κεντρικό θέμα εμφανίζεται στον τύπο νέα επιτυχία της αστυνομίας η οποία ανακαλύπτει στο Σέιχ Σου κρυψώνα με ρουκέτες και όπλα διαφόρων ειδών. Συνολικά τα ρεπορτάζ των εφημερίδων για την εγκληματικότητα, δείχνουν ότι σε αρκετά περιστατικά χρησιμοποιούνται βαρέα ατομικά όπλα συνολικά στον χώρο της Βόρειας Ελλάδας. Το αποκορύφωμα της διασποράς και χρήσης βαρέων όπλων και της δράσης των συμμοριών μπορεί να θεωρηθεί η μάχη της Περιφερειακής. Όπως γράφει ο συνάδελφος Μιχάλης Δώσσας την Τρίτη 14 Οκτωβρίου στην εφημερίδα «Αγγελιοφόρος» υπό τον τίτλο «Τρόμος γύρω από την πόλη»: «…Αιματηρή συμπλοκή μεταξύ Αλβανών εμπόρων ναρκωτικών και αστυνομικών σημειώθηκε χθες το βράδυ, με αποτέλεσμα να τραυματιστεί θανάσιμα ένας κακοποιός και να τραυματιστεί ελαφρά ένας άλλος ένας. Το περιστατικό συνέβη στα όρια των δήμων Εύοσμου και Σταυρούπολης, δίπλα σε καταυλισμό τσιγγάνων και ύστερα από απόπειρα των οργάνων της τάξης να new buildings on the crossroad at the meeting of Tsimiski and Pavlou Mela Streets conferred a certain grandeur upon it, which it had always lacked until then.

In 1938, however, a small “detail” was still pending for the area to become, more or less, what we are familiar with today. Tsimiski Street did not go beyond Dimitriou Gounari Street, and the ultimate extension would occur years after the Great War in 1955. The Diagonios itself, however, was already as we know it. An architecturally restored area, with houses for the prosperous bourgeoisie Or “urban middle class”, factory owners, merchants, and shop owners.

In 1938, we were halfway through the dictatorship of General Metaxas. The bloody events of 1936, which led to the dictatorship, disturbed the slumber of every class, primarily the well-to-do, yet no one ever referred to them in public. The workers’ movement had fallen apart. All its leaders exiled. The press was completely controlled.

Internal Security investigated everyone who even dared look at anyone sideways.

These are parameters that should be taken into consideration regarding all the details published on the Moskof murder. The tobacco manufacturer had fired Andavanoglou on September 15, along with other workers whose work permits had expired. For two days, he returned to the factory and caused trouble, yelling, until finally Moskof had some employees remove him from the site. The worker waited a few days until he received financial support from the Tobacco Workers’ Fund, but although granted finan-

41

14/10/2009 6:12:49 μμ

συλλάβουν εμπόρους ναρκωτικών. Σύμφωνα με πληροφορίες, αστυνομικοί της δίωξης ναρκωτικών, προσποιούμενοι τους αγοραστές πήγαν στην περιοχή, για να διαπραγματευθούν την αγορά 40 κιλών χασίς και όπλων. Οι Αλβανοί αρχικά προσπάθησαν να τους εξαπατήσουν παραδίδοντάς τους πέντε κιλά, αλλά, όταν στη συνέχεια αντιλήφθηκαν ότι επρόκειτο για αστυνομικούς, άνοιξαν πυρ. Αμέσως, εμφανίστηκαν πολλοί ακόμη Αλβανοί και με «Καλάσνικοφ» άρχισαν να πυροβολούν εναντίον των αστυνομικών. Οι άνδρες των ΕΚΑΜ που συμμετείχαν στην επιχείρηση αντέδρασαν, με αποτέλεσμα η περιοχή να θυμίζει «Σεράγεβο». Το επεισόδιο αυτό αποτελεί συνέχεια των πρόσφατων εγκληματικών ενεργειών, οι οποίες έχουν συγκλονίσει τους κατοίκους των περιφερειακών δήμων της Θεσσαλονίκης. Ορισμένες μάλιστα περιοχές χαρακτηρίζονται από αρμόδιους «αυτονομούμενες», αφού ούτε οι δυνάμεις της τάξεως δεν τολμούν να πλησιάσουν όταν πέφτει το σκοτάδι. Περίπου μισή ώρα μετά τη συμπλοκή, η περιοχή στην κυριολεξία εξακολουθούσε να μυρίζει μπαρούτι..». Την επομένη το επεισόδιο περιγράφεται παραστατικότερα καθώς έχει δοθεί ήδη συνέντευξη τύπου από τον Διευθυντή Ασφάλειας Θεσσαλονίκης και προτάσσεται cial assistance to journey to Kalamata, he went instead to the second-hand shop of Gabriel Mantzarides, which was located on Venizelou Street, and purchased a revolver and bullets on September 22.

His first attempt took place that same month, on the 24th. In the Diagonios. He waited for the industrialist to leave his house and tried to shoot him from a distance.

The old revolver, a Nagant-type, misfired. This failure did not prove to be Moskof’s salvation, since he noticed nothing. Nor did anyone else. Rather than losing heart, the worker turned stubborn. Whether calm or cynical, he took the weapon to an armourer to be repaired. The repair was completed in two days and on the next day, Andavanoglou, once again lay in wait for his unsuspecting, former employer. The morning of September 27, was the last one Moskof would ever see. Andavanoglou repeated his attempt, duplicating everything he had done three days previously. To begin with, he shot Moskof from a distance. From newspaper reports, it appears the first shots slightly injured the industrialist, who sought refuge behind a kiosk located on Tsimiski Street (this can be seen in period photographs, while nowadays, a similar kiosk is located in the same spot, but on Pavlou Mela Street). Andavanoglou, however, was undeterred. He followed Moskof, and shot him again, point blank, this time in the head. The culprit was seized by eyewitnesses to the event, who were, however, too late to save the victim. In an irony of fate, the first person to reach and disarm

42

katalog texts 3 duotone.indd 42-43

για να τονωθεί το αίσθημα ασφάλειας των πολιτών, η δημιουργία ειδικού σώματος αστυνομικών – κομάντος που εντέλλονται με την καταπολέμηση των συμμοριών. Σε ότι αφορά όμως το αιματηρό επεισόδιο η περιγραφή του αρμόζει σε σενάριο βίαιης αστυνομικής ταινίας. Στον «Αγγελιοφόρο» και πάλι διαβάζουμε: «… ”Πολεμική αναμέτρηση” χαρακτήρισε τη “μάχη” που έγινε μεταξύ αστυνομικών και Αλβανών εμπόρων ναρκωτικών στην περιφερειακή οδό. «Δεχθήκαμε ομαδικά πυρά. Ήταν πραγματική μάχη», είπε χαρακτηριστικά ο διευθυντής Ασφάλειας Θεσσαλονίκης κ. Κώστας Οικονόμου, προσθέτοντας ότι η ανταπόκριση των αστυνομικών στην πρωτόγνωρη για τα δεδομένα της πόλης εξέλιξη απέδειξε ότι το επίπεδο των αστυνομικών είναι υψηλό. Όλα ξεκίνησαν πριν από τρεις εβδομάδες, όταν στην ασφάλεια έφτασε η πληροφορία ότι Αλβανοί έψαχναν αγοραστή για μεγάλη ποσότητα ναρκωτικών και όπλων. Αστυνομικοί έπειτα από έρευνα έφτασαν στον Γεωργιανό Χαράλαμπο Τσιλιγκαρίδη του Αριστείδη, στον οποίο εμφανίστηκαν ως αγοραστές και έτσι κλείστηκε το ραντεβού με τους Αλβανούς στη συμβολή των οδών Μακρυγιάννη και Περιφερειακής. Η συμφωνία προέβλεπε την αγορά 60 κιλών χασίς, τριών Καλάσνικοφ και επτά πιστολιών έναντι 40.000.000 δραχμών. Στη συνάντηση θα πήγαιναν τέσσερα άτομα από κάθε πλευρά. Όταν έφτασαν οι αστυνομικοί, αντιλήφθηκαν ότι γύρω υπήρχαν Andavanoglou was a tobacco worker, S. Efthemiades. Moskof, at death’s door, was transported to the Andreades Clinic, where, despite the doctors’ efforts to save him, he died two hours later.

The worker’s trial took place the same year. The newspapers stated bluntly that under no circumstances was the culprit unbalanced. They attempted to explain the event by ascribing his actions solely to his criminal physiognomy, and invoked popular anthropological interpretations (e.g. Lombroso) of the period regarding criminal traits and types, which were harbingers of the onslaught of National Socialism. Andavanoglou was sentenced to life. His later fate is unknown, and no reference to him can be located. Not even an interview, or any references to his plea before the court. The press limited itself to police reports on the event, while colourfully describing the sensation it caused in the society of the period.

Today, the Diagonios is a reference point for drivers, who curse at the very thought of passing through during rush hour, and for students who frequent the local bars. the battle in the peripheric ring / The most violent and, simultaneously, the bloodiest incident of the last 15 years occurred in Thessaloniki in mid-October 1997, coincidently, the year the city was the European Capital of Culture. The police was involved in an actual gun battle with an Albanian mob at the confluence of Makrygianni and Perifereiaki Streets. This armed conflict resulted in the death of one suspect and

43

14/10/2009 6:12:49 μμ

και άλλοι Αλβανοί. Τότε ρώτησαν τον 24χρονο Τάνι Λάτοφ γιατί υπάρχουν και άλλοι. Αυτός αντί να απαντήσει τράβηξε περίστροφο και άρχισε να πυροβολεί μη γνωρίζοντας ότι είχε να κάνει με αστυνομικούς. Η αντίδραση ήταν άμεση με αποτέλεσμα να σκοτωθεί ο Λάτοφ, ενώ ένας ακόμη, ο Ίλιρ Αντέμ, τραυματίστηκε ελαφρά και κρατείται. Οι υπόλοιποι διέφυγαν, ενώ η αστυνομία κατάφερε να κατάσχει πέντε κιλά χασίς και ένα περίστροφο. Ακολούθησε πραγματική μάχη, αφού, όπως αποκάλυψε ο συλληφθείς, γύρω υπήρχαν ακόμη δέκα Αλβανοί οι οποίοι άρχισαν να πυροβολούν, ενώ φανέρωσε ότι αρχηγός της συμμορίας είναι κάποιος με το όνομα Μπλουμ και άμεσος συνεργάτης του ένας κουτσός Αλβανός. Οι υπόλοιποι Αλβανοί χάθηκαν προς τον καταυλισμό των τσιγγάνων που υπάρχει στην περιοχή και έτσι λόγω του ότι είχε βραδιάσει ήταν αδύνατη η αστυνομική επέμβαση. «Ήταν μια πολύ δύσκολη και επικίνδυνη επιχείρηση» είπε ο κ. Οικονόμου και πρόσθεσε:» Πιστεύουμε ότι είχαν βαρύ οπλισμό και είχαν σκοπό να πάρουν τα χρήματα και να σκοτώσουν τους αγοραστές». Η αστυνομία έστειλε σφαίρες που βρέθηκαν στο χώρο της σύγκρουσης για βαλλιστική εξέταση, προκειμένου να διαπιστωθεί εάν κάποιο από τα όπλα έχουν χρησιμοποιηθεί και σε άλλες εγκληματικές ενέργειες, όπως αυτή του Ωραιοκάστρου…» Χαλκίδης / Ο Γιάννης Χαλκίδης δολοφονήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1967. Ανήκε σε the wounding of another.

However, before going on to describe the event, it is worth mentioning—primarily to assist our understanding—some other events that preceded it. During the 5-month period June–October 1997, the same time the activities and events celebrating the Cultural Capital were coming to a head, crime reports were front page news in the local press, taking up more space than usual. It is easy to realize that events were moving to a climax, an apparent warning of everything that was to follow.

The difference in the quality—relative to today—of the reporting, is also worth underlining, since police reports release and newspapers publish the names of suspects involved in incidents, as well as those of any anyone arrested, injured, or killed.

On June 4, the main topic carried by local newspapers concerned an incident during which a container was confiscated in the port of Thessaloniki. The story mentioned that fuses, revolvers, and grenades were discovered. The news coverage closely followed the daily progress of events as they unfolded every day; finally, ten days later, we learned that an exhaustive search of the container yielded machine-guns as well.

This was heavy duty personal weaponry.

On August 21, once again, the main topic in the press was a new success on the part of the police, which had discovered in the forest of Seich Sou a cache of rockets and various types of weapons. In general, newspaper crime coverage revealed that heavy

44

katalog texts 3 duotone.indd 44-45

παράνομη ομάδα αντιστασιακών οι οποίες τρεις μέρες νωρίτερα είχαν ανατινάξει κομβικό πυλώνα της ΔΕΗ βυθίζοντας στο σκοτάδι την περιοχή της Διεθνούς Εκθέσεως την ώρα των εγκαινίων της από υπουργούς της χούντας. Η ασφάλεια εντόπισε το κρησφύγετο της ομάδας στην οδό Φιλελλήνων 55 και πραγματοποίησε έφοδο για την σύλληψη των μελών της ομάδας. Σύμφωνα με τον σύντροφο του Χαλκίδη, Νάντη Χατζηγιάννη -συνελήφθη το ίδιο βράδυ μαζί με τον Γρηγόρη Παντή και βασανίστηκαν άγρια-, δράστης της εν ψυχρώ δολοφονίας του ήδη τραυματισμένου Χαλκίδη ήταν ο συνταξιούχος αστυνομικός Αντώνης Λεπενιώτης. Ο Λεπενιώτης έκανε μήνυση και αγωγή εναντίον του Χατζηγιάννη το 2007 όταν ο δεύτερος τον συνάντησε σε λεωφορείο της γραμμής Άνω Τούμπα και σε επεισόδιο που έγινε τον χαρακτήρισε «δολοφόνο του Χαλκίδη» και «φασίστα». Στη δίκη που έγινε το 2009 ο Χατζηγιάννης αθωώθηκε έχοντας στο πλευρό του δεκάδες μέλη αντιστασιακών οργανώσεων που είχαν συλληφθεί, βασανιστεί και φυλακισθεί την εποχή της επταετίας. Στο περιοδικό «Γαλέρα» το επεισόδιο και τα ερωτήματα που προκάλεσε η δίκη καταγράφηκαν ως εξής: Σαράντα ένας Απρίληδες πέρασαν από εκείνον που σημαδεύτηκε από το πραξικόπημα και την επταετή χούντα. Τι απέγιναν άραγε τα πρόσωπα της αντίστασης εκείνων των πρώτων στιγμών, των πρώτων ημερών και μηνών του weaponry was used during many incidents in the general area of Northern Greece.

The Perifereiaki battle could be considered the peak moment in the dissemination and use of heavy weapons and of gang activity as well. As my colleague, Michalis Dossas wrote on Tuesday, October 14, in the Aggelioforos newspaper under the title “Fear Surrounds the City”: “…A bloody clash took place last night between Albanian drug dealers and police, resulting in one suspect being fatally injured, and another slightly wounded.

“The incident took place on the borders of the municipalities of Evosmos and Stavropolis, next to a gipsy camp, after police attempted to arrest drug traffickers.

“According to our information, officers belonging to the drug squad, posing as buyers, went to the area to negotiate the purchase of 40 kilos of hashish and weapons.

“In the beginning, the Albanians attempted to deceive them, delivering five kilos, but subsequently, upon realizing they were police officers, they opened fire.

“Many more Albanians immediately appeared and began firing at the police with Kalashnikovs. Men from the Special Anti-Terrorist Unit (EKAM), who were participating in the operation, returned fire; as a result, the area resembled a war zone.

“This incident is a continuation of recent criminal activities, which have shocked the residents of Thessaloniki’s peripheral municipalities. Indeed, certain areas are now characterized as ‘autonomous’ in official quarters since law enforcement agencies do

45

14/10/2009 6:12:49 μμ

1967; Τριγυρίζουν αλαφροΐσκιωτοι στους δρόμους αναζητώντας δικαίωση ενός αγώνα που δεν εξαργύρωσαν; Ζητούν εκδίκηση τρίζοντας βουβά τα δόντια; Αναπολούν χιουμοριστικά συμβάντα της νιότης πίνοντας τσίπουρο απέναντι στον ήλιο; Τι κάνουν εκείνα τα λαϊκά παιδιά που μπήκαν στον αντιδικτατορικό αγώνα με αστόχαστη παλικαριά; Σήμερα την αποκαλούν απρονοησία; Τι άφησε στο σώμα και την ψυχή το ανελέητο ξυλοκόπημα στα γραφεία της ασφάλειας; Είναι γραφικές σκιές που αδυνατούν να διηγηθούν και μέσω της διήγησης να υπερασπιστούν ακόμη και την προσωπική τους ιστορία; Έχουν νόημα οι ερωτήσεις ή αποτελούν το μέρος μιας δημοσιογραφικής ρητορικής; Πονάει και πόσο όταν σε δέρνουν δέκα άτομα μέσα σε ένα δωμάτιο; Τι αφήνει σημάδι στο σώμα και τι στην ψυχή; Στα πόσα σπασμένα κόκαλα δεν ξεχνάς τον βασανιστή σου; Πότε συγχωρείς; Ζητάς εκδίκηση για τον πόνο που σου προκάλεσαν; Θυμάσαι πρόσωπα και εκφράσεις; Πώς αντιδράς όταν δεις τον βασανιστή σου να τα πίνει σαν καλός οικογενειάρχης στην ταβέρνα που πήγες να καθίσεις και εσύ; Τα ερωτήματα απαντήθηκαν σε μια δίκη που μπορεί να χαρακτηρίζεται με βεβαιότητα, ιστορική, και έγινε η αφορμή για να συγκεντρωθούν αρκετοί από όσους βασανίσθηκαν επί χούντας στη Θεσσαλονίκη. Συγκεντρώθηκαν ως μάρτυρες ή ακροατήριο σε μια δίκη που έδειχνε παράλογη, καθώς σαράντα ένα χρόνια αργότερα ένας κατ’ επανάληψη καταγγελλόμενος ως δολοφόνος του Γιάννη Χαλκίδη και βασανιστής δεκάδων ανθρώπων είχε μηνύσει για «συκοφαντική δυσφήμηση» τον Χατζηγιάννη. Που συνίστατο η δυσφήμηση σύμφωνα με τον μηνυτή; Στο γεγονός ότι ο γνωστός αντιστασιακός, συνάντησε ένα βράδυ στο λεωφορείο της Άνω Τούμπας τον πρώην χωροφύλακα, Αντώνη Λεπενιώτη, και τον αποκάλεσε not dare approach after nightfall.

“Approximately half an hour after the firefight, the area still literally reeks of gunpowder.”

The next day a more detailed account of the incident was available, since the Thessaloniki Chief of Police had already given a press conference, putting forward a proposal to create a new special police-commando unit to combat gangs in an effort to bolster citizens’ sense of security.

However, as regards, the bloody incident, its description belongs in the screenplay of a violent crime film. Again, in the Aggelioforos newspaper, we read: “…described the battle, which occurred between police and Albanian drug traffickers on the ring road as a ‘military confrontation’. ‘We came under sustained fire. It really was a battle,’ Thessaloniki Police Chief Kostas Oikonomou said, adding that police re-

46

katalog texts 3 duotone.indd 46-47

«δολοφόνο του Χαλκίδη, φασίστα και βασανιστή». Ο πρώην χωροφύλακας κατέθεσε εκτός της μηνύσεως και αγωγή κατά του Χατζηγιάννη καθώς και της εφημερίδας «Αγγελιοφόρος» που δημοσίευσε συνέντευξη του με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του «Τι έχεις εσύ μ’ αυτόν» στο οποίο και πάλι τον κατονόμαζε ως τον άνθρωπο που δολοφόνησε στις 24 Σεπτεμβρίου 1967 τον Γιάννη Χαλκίδη το πρώτο θύμα της χούντας στη Θεσσαλονίκη. Δύο μέρες κράτησε η δίκη. Δυστυχώς δεν επιτράπηκε η κινηματογράφησή της. Γιατί θα είχε ξεχωριστό ενδιαφέρον να καταγράφονταν οι αντιδράσεις όσων ήταν εκεί. Όχι μόνο το πανό στην είσοδο του δικαστικού μεγάρου :«Ντροπή! Χουντικοί βασανιστές ακόμα κυνηγούν τα θύματά τους». Το δικαστήριο στην αθωωτική του απόφασή, αναγνώρισε το δικαίωμα του Χατζηγιάννη να θεωρεί και να κατονομάζει ως υπαίτιο της δολοφονίας Χαλκίδη τον απόστρατο αστυνομικό. Η εξιστόρηση της δολοφονίας Χαλκίδη καταγράφεται παραστατικά και δραματικά στο βιβλίο που εξέδωσε ο Χατζηγιάννης μετά την μήνυση Λεπενιώτη με τον τίτλο «Τι έχεις μ’ αυτόν» και το οποίο έχει ολοκληρώσει δύο εκδόσεις. Η οδός Φιλελλήνων έχει μετονομαστεί σήμερα σε Θ. Νάτσινα. Η πολυκατοικία στην οποία βρισκόταν το κρησφύγετο της ομάδας υπάρχει και σήμερα. Στον πίσω χώρο όπου και δολοφονήθηκε ο Χαλκίδης ανεγέρθηκε αθλητικό κέντρο. Πριν την sponse to the unprecedented for the city course of events, proved the officers’ high levels of excellence.

“It all started three weeks ago, when police received information that Albanian traffickers were seeking a buyer for a large quantity of narcotics and weapons. After an investigation, police officers located the Georgian Charalambos Aristeidis Tsilingaridis; presenting themselves as buyers, they set up an appointment with the Albanians at the confluence of Makrygianni and Perifereiaki Streets.

“The agreement called for the purchase of 60 kilos of hashish, three Kalashnikovs, and seven handguns for 40,000,000 drachmas. Four people from each side were to go to the meeting. When the police officers arrived, they realized more Albanians were in the vicinity. They then asked 24-year old Tani Latof, why the others were there.

Instead of answering, he drew a revolver and began shooting, unaware that he was dealing with the police.

“The officers reacted immediately and as a result, Latof was killed, while another man, Ilyr Andem, was slightly injured and is under arrest. The rest escaped, while police was able to confiscate five kilos of hashish and one revolver.

“A real battle followed, since, as the arrested man revealed, there were ten more Albanians in the vicinity who started shooting; he divulged that the head of the gang was a man by the name of Bloom, and his close partner was an Albanian with a limp.

47

14/10/2009 6:12:50 μμ

ανέγερσή του υπήρχε αναμνηστική πλάκα του γεγονότος. Σήμερα όχι. Ο Σύνδεσμος Φυλακισθέντων Εξορισθέντων της περιόδου 1967 – 1974 ζητάει -με ψήφισμα που εξέδωσε τον τρέχοντα Ιούνιο- να δοθεί το όνομα του Χαλκίδη στον δρόμο και στο παρακείμενο αθλητικό κέντρο, ένας λόγος παραπάνω που ο Χαλκίδης ήταν και ερασιτέχνης αθλητής γεγονός που έχει αναγνωριστεί από τον δήμο που προερχόταν, τον δήμο Αμπελοκήπων, ο οποίος και το όνομά του έχει δώσει σε δρόμο και οργανώνει ετήσιους αγώνες με την επωνυμία «Χαλκίδεια». Σαράντα ένας Απρίληδες πέρασαν από εκείνον που σημαδεύτηκε από το πραξικόπημα και την επταετή χούντα. Τι απέγιναν άραγε τα πρόσωπα της αντίστασης εκείνων των πρώτων στιγμών, των πρώτων ημερών και μηνών του 1967; Τριγυρίζουν αλαφροΐσκιωτοι στους δρόμους αναζητώντας δικαίωση ενός αγώνα που δεν εξαργύρωσαν; Ζητούν εκδίκηση τρίζοντας βουβά τα δόντια; Αναπολούν χιουμοριστικά συμβάντα της νιότης πίνοντας τσίπουρο απέναντι στον ήλιο; Τι κάνουν εκείνα τα λαϊκά παιδιά που μπήκαν στον αντιδικτατορικό αγώνα με αστόχαστη παλικαριά; Σήμερα την αποκαλούν απρονοησία; Τι άφησε στο σώμα και την ψυχή το ανελέητο ξυλοκόπημα στα γραφεία της ασφάλειας; Είναι γραφικές σκιές που αδυνατούν να διηγηθούν και μέσω της διήγησης να υπερασπιστούν ακόμη και την προσωπική τους ιστορία; The rest of the Albanians took off towards the gipsy encampment located in the area and, given that night had fallen, it was impossible for police to intervene. ‘It was a very difficult and dangerous undertaking,’ said Chief Oikonomou, adding ‘We believe they had heavy weaponry and looked to get the money and kill the buyers.’

“Police sent bullets found at the scene of the firefight for a ballistics examination to determine whether any of the weapons had been used during other criminal activities, such as the one at Oraiokastro…”

CHALKIDIS / Giannis Chalkidis was murdered on September 5, 1967. He belonged to a proscribed resistance group, which three days earlier had blown up a crucial Public Power Corporation pylon, plunging into darkness the grounds of the Thessaloniki International Trade Fair the very moment the fair was being inaugurated by ministers of the military junta.

Security forces located the group’s safe house at 55 Philellinon Street and raided it to arrest the members of the group.

According to Chalkidis’ comrade Nandis Hadjigiannis—arrested that same night along with Grigoris Pandis, and both subsequently viciously tortured—the perpetrator of this cold-blooded murder of an already wounded Chalkidis was retired police officer Antonis Lepeniotis.

In 2007, Lepeniotis filed a complaint, taking legal action against Hadjigiannis, after

48

katalog texts 3 duotone.indd 48-49

Έχουν νόημα οι ερωτήσεις ή αποτελούν το μέρος μιας δημοσιογραφικής ρητορικής; Πονάει και πόσο όταν σε δέρνουν δέκα άτομα μέσα σε ένα δωμάτιο; Τι αφήνει σημάδι στο σώμα και τι στην ψυχή; Στα πόσα σπασμένα κόκαλα δεν ξεχνάς τον βασανιστή σου; Πότε συγχωρείς; Ζητάς εκδίκηση για τον πόνο που σου προκάλεσαν; Θυμάσαι πρόσωπα και εκφράσεις; Πώς αντιδράς όταν δεις τον βασανιστή σου να τα πίνει σαν καλός οικογενειάρχης στην ταβέρνα που πήγες να καθίσεις και εσύ; Τα ερωτήματα απαντήθηκαν σε μια δίκη που μπορεί να χαρακτηρίζεται με βεβαιότητα, ιστορική, και έγινε η αφορμή για να συγκεντρωθούν ακετοί από όσους βασανίσθηκαν επί χούντας στη Θεσσαλονίκη. Συγκεντρώθηκαν ως μάρτυρες ή ακροατήριο σε μια δίκη που έδειχνε παράλογη, καθώς σαράντα ένα χρόνια αργότερα ένας κατ’ επανάληψη καταγγελλόμενος ως δολοφόνος του Γιάννη Χαλκίδη και βασανιστής δεκάδων ανθρώπων είχε μηνύσει για «συκοφαντική δυσφήμηση» τον Χατζηγιάννη. Που συνίστατο η δυσφήμηση σύμφωνα με τον μηνυτή; Στο γεγονός ότι ο γνωστός αντιστασιακός, συνάντησε ένα βράδυ στο λεωφορείο της Άνω Τούμπας τον πρώην χωροφύλακα, Αντώνη Λεπενιώτη, και τον αποκάλεσε «δολοφόνο του Χαλκίδη, φασίστα και βασανιστή». Ο πρώην χωροφύλακας κατέθεσε εκτός της μηνύσεως και αγωγή κατά του Χατζηγιάννη καθώς και της εφημερίδας «Αγγελιοφόρος» που the latter ran into him on a bus on the Ano Toumba line and in the course of the incident that ensued, called him “Chalkidis’ murderer” and a “fascist”.

During the trial, which took place in 2009, Hadjigiannis was acquitted; at his side were dozens of resistance organization members who had been arrested, tortured, and imprisoned during the seven-year junta period. The incident and the questions arising from the trial were thus chronicled by Galera magazine: “Forty one Aprils have passed since that April, which was stained by the coup and the seven-year junta. What happened to those people who were the face of the resistance during those first moments, days, and months of 1967?

“Are they wandering the streets, dazed, still waiting for their battle’s justification? Do they silently gnash their teeth seeking revenge? Are they sitting over there in the sun, drinking tsipouro, recalling amusing events from when they were young? What are they doing, those working-class kids who took up the struggle against the dictatorship with such unthinking bravery? Are they now calling it recklessness? What marks did the merciless beatings in the offices of the security police leave on their bodies and their souls? Are they quaint shadows, who unable to narrate, cannot use narrative to defend even their personal history?

“Do these questions have any purpose, or are they simply a part of a reporter’s grandiloquence? Does it hurt, and how much, when ten people are beating you in a room?

49

14/10/2009 6:12:50 μμ

δημοσίευσε συνέντευξη του με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του «Τι έχεις εσύ μ’ αυτόν» στο οποίο και πάλι τον κατονόμαζε ως τον άνθρωπο που δολοφόνησε στις 24 Σεπτεμβρίου 1967 τον Γιάννη Χαλκίδη το πρώτο θύμα της χούντας στη Θεσσαλονίκη. Δυό μέρες κράτησε η δίκη. Δυστυχώς δεν επιτράπηκε η κινηματογράφησή της. Γιατί θα είχε ξεχωριστό ενδιαφέρον να καταγράφονταν οι αντιδράσεις όσων ήταν εκεί. Όχι μόνο το πανό στην είσοδο του δικαστικού μεγάρου :«Ντροπή! Χουντικοί βασανιστές ακόμα κυνηγούν τα θύματά τους» Μοσκώφ / Η λήθη και η απώθηση τραγικών γεγονότων παρελθόντων εποχών έχει καμιά φορά να κάνει με βαθύτερα πράγματα από την αθωότητα που κρύβει η την απλή λησμονιά. Για τους εκάστοτε σύγχρονους μιας εποχής, το ξέχασμα, πάει αντάμα με μια ροπή προς την αθωότητα. Γι αυτό η επίκληση του «πρωτοφανούς» -για γεγονότα που έχουν ξανασυμβεί- εκπλήσσει φυσιολογικά και προσδίδει το άλλοθι που χρειάζονται οι άνθρωποι για να αντέξουν τις οδύνες του βίου τους. Όταν κάτι συμβαίνει πρώτη φορά έχεις μια δικαιολογία. Αν το «πρωτοφανές» επαναλαμβάνεται τότε επικαλείσαι ότι κάτι τέτοιο δεν ξανάγινε εφέτος. «Είχαμε να δούμε κάτι ανάλογο δέκα χρόνια, είκοσι, τριάντα ή και πενήντα» και πάει λέγοντας μέχρι που αντικαθίσταται από το ρηχό μεν, αρκούντως δε, παραστατικό «εμείς δεν είχαμε γεννηθεί τότε».

“What marks your body and what your soul? How many broken bones does it take for you to remember your torturer? When do you forgive? Do you demand vengeance for the pain they inflicted? Do you remember faces and expressions? How do you react when you see your torturer having a drink like any good family man in the taverna you’re sitting down in?

“These questions were answered during a trial, which can certainly be characterized as historic, and was the excuse to bring together in Thessaloniki many of those tortured during the dictatorship. They gathered as the witnesses or the audience for a seemingly absurd trial, since forty years later, someone who had repeatedly been accused of murdering Giannis Chalkidis and torturing dozens of people had filed a complaint against Hadjigiannis for defamation of character.

“What did this defamation consist of according to the plaintiff? The fact that a known member of the resistance, encountered one night on the Ano Toumba bus, the former gendarme Antonis Lepeniotis and called him “Chalkidis’ murderer, a fascist, and a torturer”. The former gendarme not only took legal action against Hadjigiannis, but also against the Aggelioforos newspaper, which had published an interview with the latter on the occasion of the publication of his book What Do You Have against Him? , in which he again named Lepeniotis as the man who, on September 1967 murdered Giannis Chalkidis, the junta’s first victim in Thessaloniki.

50

katalog texts 3 duotone.indd 50-51

Αν οι συλλογισμοί αυτοί έχουν έστω και ένα ψήγμα αλήθειας τότε η δολοφονία του καπνοβιομήχανου Νικολάου Μοσκώφ στις 27 Σεπτεμβρίου 1938 από τον εργάτη Αναστάσιο Ανταβαλόγλου ή Αγαλίδη τον οποίο το θύμα είχε απολύσει δώδεκα ημέρες νωρίτερα είναι πλέον μια κουκίδα στον ιστορικό χάρτη, ένα συμβάν αρχαιολογικό, εύθρυπτα φύλλα εφημερίδας, λίγη παραπάνω σκόνη για διοπτροφόρους ιστοριοδίφες. Και η Διαγώνιος; Ο τόπος του εγκλήματος. Από το 1917 μέχρι σήμερα σημείο αναφοράς για την ευρύτερη περιοχή. Μια από τις πλέον υποβαθμισμένες περιοχές της πόλης, αναβαπτίστηκε τελείως από τα σχέδια του Εμπράρ. Η συνάντηση της Τσιμισκή με την Παύλου Μελά, το σταυροδρόμι με τα νέα κτίρια έδωσαν στο σημείο αίγλη που δεν είχε ποτέ μέχρι τότε. Το 1938 πάντως υπήρχε ακόμη μια «λεπτομέρεια» που δεν είχε ολοκληρωθεί για να γίνει η περιοχή λίγο ως πολύ όπως την ξέρουμε σήμερα. Η Τσιμισκή έφτανε μέχρι το ύψος της Δημητρίου Γούναρη και η οριστική διάνοιξη θα γινόταν χρόνια ύστερα από τον Μεγάλο Πόλεμο, το 1955. Η Διαγώνιος όμως ήταν ήδη όπως την γνωρίζουμε. Περιοχή αναβαθμισμένη αρχιτεκτονικά, με σπίτια για εύπορους αστούς, εργοστασιάρχες, εμπόρους και καταστηματάρχες. Το 1938 η δικτατορία του Μεταξά ήταν στην μέση της διαδρομής της. Τα αιματηρά γεγονότα του 1936 αντάριαζαν τον ύπνο όλων των τάξεων, των εύπορων “The trial lasted two days. Unfortunately, video-recorders were not allowed in the courtroom. Because it would have been extremely interesting to document the reactions of all those present. And not only the banner at the entrance of the courthouse: ‘Shame! The junta’s torturers are still hounding their victims.’”

The court’s decision, which found Hadjigiannis innocent, recognized his right to consider and identify the retired policeman as the person responsible for the murder of Chalkidis.

Chalkidis’ murder is vividly and dramatically documented in the book Hadjigiannis published after Lepeniotis’ sued him, titled What Do You Have against Him?, which went through two editions.

Philellinon Street has since been renamed Natsina Street. The apartment building housing the group’s hideout still exists today. A sports centre was built in the back, where Chalkidis murder took place. Before its construction, a memorial plaque had been placed there. This no longer exists. The Association of Those Imprisoned and Exiled during the Period 1967–1974 is asking—with a resolution issued in June 2009 —that Chalkidis’ name be given to the street and the nearby sports centre as well, since Chalkidis was also an amateur athlete; this is something his hometown, the municipality of Ambelokipi has acknowledged, as, apart from giving a street his name, it organizes annual games, to which it has given the name Chalkideia.

51

14/10/2009 6:12:50 μμ

πρωτίστως, αλλά δημοσίως δεν γινόταν ούτε αναφορά σε αυτά. Το εργατικό κίνημα διαλυμένο. Οι ηγέτες του στις εξορίες. Ο τύπος ελεγχόμενος απολύτως. Η ασφάλεια ήλεγχε ακόμα και όσους ανάσαιναν «περίεργα». Οι παράμετροι αυτοί θα πρέπει να ληφθούν υπόψη για τα όλα τα στοιχεία που δημοσιοποιήθηκαν σχετικά με την δολοφονία Μοσκώφ. Ο καπνοβιομήχανος είχε απολύσει τον Ανταβανόγλου στις 15 Σεπτεμβρίου μαζί με άλλους εργάτες των οποίων είχε λήξει η άδεια απασχόλησης. Για δύο ημέρες αυτός πήγαινε στο εργοστάσιο και δημιουργούσε επεισόδια με φωνασκίες μέχρι που ο Μοσκώφ έβαλε υπαλλήλους του να τον απομακρύνουν από τον χώρο. Ο εργάτης περίμενε μερικές ημέρες μέχρις ότου πάρει οικονομική βοήθεια από το Ταμείο Καπνεργατών αλλά, αντί να πάει στην Καλαμάτα, ταξίδι για το οποίο του είχε δοθεί το επίδομα, πήγε στο παλαιοπωλείο του Γαβριήλ Μαντζαρίδη που βρισκόταν στην οδό Βενιζέλου και στις 22 Σεπτεμβρίου αγόρασε ένα περίστροφο και σφαίρες. Στις 24 του ίδιου μήνα έκανε την πρώτη απόπειρα. Στη Διαγώνιο. Περίμενε να κατέβει ο βιομήχανος από το σπίτι του και αποπειράθηκε να τον πυροβολήσει από απόσταση. Το παλιό περίστροφο, τύπου Νάγκαν, δεν λειτούργησε. Η αποτυχία δεν απέβη σωτήρια για τον Μοσκώφ διότι δεν αντιλήφθηκε τίποτα. Ούτε και κανείς άλλος. Ο εργάτης αντί να αποθαρρυνθεί, πείσμωσε. Ψύχραιμος ή κυνικός έδωσε το όπλο σε οπλοπωλείο για διόρθωση. Η επισκευή ολοκληρώθηκε σε δύο ημέρες και την επομένη ο Ανταβανόγλου ξανάστησε καρτέρι στον ανυποψίαστο πρώην εργοδότη του. Το πρωινό της 27ης Σεπτεμβρίου έμελλε να είναι το τελευταίο που θα έβλεπε ο Μοσκώφ. Ο Ανταβανόγλου επαναλαμβάνει την απόπειρα με τον ίδιο τρόπο που είχε επιχειρήσει πριν τρεις ημέρες. Πυροβολεί αρχικά από απόσταση τον Μοσκώφ. Από τα ρεπορτάζ των εφημερίδων προκύπτει ότι οι πρώτες βολές τραυματίζουν ελαφρά τον βιομήχανο ο οποίος καταφεύγει για να σωθεί πίσω από το περίπτερο που βρισκόταν επί της οδού Τσιμισκή (όπως φαίνεται στις φωτογραφίες της εποχής, ενώ σήμερα αντίστοιχο περίπτερο βρίσκεται στο ίδιο σημείο αλλά επί The First Murder of a Chinese Man in Thessaloniki / On December 21, 2008, practically every newspaper published the news that one Chinese man had murdered another in Thessaloniki. According to the evidence, the crime took place at the intersection of Aisopou and Santarosa Streets. The murder weapon, a knife, was found by police officers who arrested the perpetrator after a pursuit; a patrol car happened to be nearby at the time of the event.

Using the available information, certain press reports referred to the first crime committed by the Chinese mafia in Thessaloniki. Other press reports and websites limited themselves to dispassionately presenting the incident without speculation or guesswork.

The indisputable fact is that this is the first documented case of a Chinese man being

52

katalog texts 3 duotone.indd 52-53

της Παύλου Μελά). Ο Ανταβανόγλου όμως δεν πτοείται. Ακολουθεί τον Μοσκώφ και τον πυροβολεί και πάλι, εξ επαφής, αυτή τη φορά στο κεφάλι. Ο θύτης συλλαμβάνεται από αυτόπτες μάρτυρες του περιστατικού που δεν πρόλαβαν όμως να σώσουν το θύμα. Ειρωνεία της τύχης όμως ο πρώτος που φτάνει και αφοπλίζει τον Ανταβανόγλου είναι ένας καπνεργάτης ο Στ. Ευθυμιάδης. Ο Μοσκώφ ημιθανής μεταφέρεται στην κλινική Ανδρεάδη, οι γιατροί προσπαθούν να τον σώσουν αλλά μετά από δύο ώρες είναι νεκρός. Η δίκη του εργάτη έγινε μέσα στον ίδιο χρόνο. Οι εφημερίδες γράφουν καθαρά ότι δεν υπάρχει καμία περίπτωση ο θύτης να ήταν ανισόρροπος. Αποπειρώνται να ερμηνεύσουν το γεγονός αποδίδοντας την πράξη του αποκλειστικά στην εγκληματική του φυσιογνωμία και επικαλούνται ανθρωπολογικές ερμηνείες (Λομπρόζο) της εποχής περί εγκληματικών χαρακτηριστικών και τύπων που ήταν στη μόδα της εποχής, προάγγελοι του επελαύνοντος εθνικοσοσιαλισμού. Ο Ανταβανόγλου καταδικάζεται σε ισόβια. Η εκ των υστέρων τύχη του αγνοείται και δεν εντοπίζεται καμιά αναφορά στο πρόσωπό του. Ούτε κάποια συνέντευξη, ούτε αναφορές στην απολογία του στο δικαστήριο. Ο τύπος αρκείται στις αστυνομικές αναφορές για το γεγονός ενώ περιγράφει γλαφυρά, την αίσθηση που είχε προκαλέσει στην κοινωνία εκείνης της εποχής. Η Διαγώνιος σήμερα είναι σημείο αναφοράς για τους γιωταχήδες που βλαστημάνε murdered in the city.

During the days that followed, it became clear that the murder was the result of personal differences between the victim and the perpetrator. The latter was apparently under the influence of alcohol. The names were not made public. But even if we had known them, they would have told us very little about these people.

A few details. Both were small time vendors. The incident took place in the centre of Vardaris, historically a sordid neighbourhood, primarily due to the brothels, which flourished there before the flood of personal ads promising home delivery of paid sex. Nowadays, although quite a few brothels continue operating, and even though the Laikon Cinema continues to offer X-rated double-features, the neighbourhood— overrun with glass towers—is better known for the Chinese stores that all at once took over all the streets and side streets, completely unembarrassed by the continuing sex trade. For the time being, however, although jumbled together, as only life can manage, the classic red lights have yet to be displaced by the equally classic Chinese straw lanterns. We do, nevertheless, have our own Chinatown.

It is estimated that the Chinese community in Thessaloniki numbers approximately 3,000 people. As a whole, they engage in trade or are small shopkeepers. Dozens of stores and, especially, hundreds of vendors—venturing out from Vardaris—overrun not only Thessaloniki, but the whole of Northern Greece with their usually cheap mer-

53

14/10/2009 6:12:50 μμ

να περάσουν από το σημείο τις ώρες του κυκλοφοριακού φόρτου και τους φοιτητές που συχνάζουν στα μπαρ της περιοχής. Η πρώτη δολοφονία Κινέζου στη Θεσσαλονίκη / Στις 21 Δεκεμβρίου 2008 δημοσιεύτηκε στο σύνολο σχεδόν των έντυπων μέσων ενημέρωσης η είδηση της δολοφονίας στη Θεσσαλονίκη ενός Κινέζου από συμπατριώτη του. Σύμφωνα με τα στοιχεία το έγκλημα συντελέστηκε στη διασταύρωση των οδών Αισώπου και Σανταρόζα. Φονικό όπλο ήταν ένα μαχαίρι το οποίο εντόπισαν οι αστυνομικοί που συνέλαβαν τον δράστη μετά από καταδίωξη καθώς κοντά στο σημείο τη στιγμή του συμβάντος έτυχε να βρίσκεται περιπολικό. Μερίδα του τύπου κάνοντας χρήση των διαθέσιμων πληροφοριών έκανε λόγο για το πρώτο έγκλημα της Κινέζικης μαφίας στη Θεσσαλονίκη. Άλλα έντυπα και ιστοσελίδες αρκέστηκαν στην ψυχρή παράθεση του γεγονότος δίχως πιθανολογήσεις ή εικασίες. Παραμένει γεγονός αμετάκλητο ότι το περιστατικό είναι το πρώτο στο οποίο καταγράφεται δολοφονημένος Κινέζος στην πόλη. Τις μέρες που ακολούθησαν διευκρινίσθηκε ότι ο φόνος ήταν αποτέλεσμα προσωπικών διαφορών που είχαν θύμα και θύτης. Ο τελευταίος μάλλον βρισκόταν και υπό την επήρεια αλκοόλ. Τα ονόματα δεν δημοσιεύτηκαν. Αλλά και να τα γνωρίζαμε λίγα θα μας έλεγαν για αυτούς τους ανθρώπους. chandise.

If, in the Greek popular imagination, young street vendors sold combs, hairpins, compact mirrors and tissues to earn a living, the Chinese who continue the tradition today have distinctive carrying cases—cardboard boxes lined with insulating tape, or wide baskets made of woven straw—stuffed with electronic lighters and flashlights, screwdrivers and single-use cameras, ballpoints and compact mirrors, as well as, naturally, knives—the blades on these could get you hauled in on a charge of weapons possession.

It is very possible that one such blade, a switchblade, may have taken the life of—let’s call him, hypothetically—Li Ho. The intersection of Aisopou and Santarosa at the upper end of Vardaris is a rather undeveloped area. A large lot on one side of the intersection, although completely empty at night, serves as a parking lot during the day.

Opposite stands a new still unfinished 7-storey building. The scene is completed by hovels dating to another time, also taken over by Chinese vendors, while a lone machine shop recalls the past. When it rains, it’s a field of mud full of tricky potholes, and when the sun comes out the dust cloud raised by passing cars makes the Chinese who have either rented (or purchased ?) even the shacks in the area literarily yellow.

We know nothing about these people beyond the fact that they provide the market with cheap—their competitors would say shoddy—products. Stand five minutes at

54

katalog texts 3 duotone.indd 54-55

Και μερικές λεπτομέρειες. Αμφότεροι ήταν μικροπωλητές. Το επεισόδιο διαδραματίστηκε στο κέντρο του Βαρδάρη, γειτονιά γνωστότερη από τους μεγαλύτερους ως κακόφημη, ένεκα των πορνείων, κυρίως, που ευδοκιμούσαν πριν πληθύνουν οι μικρές αγγελίες στις εφημερίδες με προσφορά αγοραίου έρωτα κατ’ οίκον. Στις μέρες μας αν και αρκετά πορνεία εξακολουθούν τη λειτουργία τους, αν και το σινέ «Λαικόν» προσφέρει ακόμη «δύο έργα σεξ», σε αλλεπάλληλες προβολές, η γειτονιά αλωμένη από γυάλινους πύργους, είναι περισσότερο γνωστή από τα κινέζικα εμπορικά μαγαζιά που έχουν καταλάβει εξ εφόδου όλους τους δρόμους και τις παρόδους χωρίς να ντραπούν διόλου για τις συνεχιζόμενες ερωτικές ιεροπραξίες. Για την ώρα πάντως, αν και ανακατεμένα, όπως η ζωή ξέρει να ανακατεύει, τα κλασικά κόκκινα φωτάκια δεν έχουν ακόμη αντικατασταθεί από τα επίσης κλασικά ψάθινα κινέζικα φαναράκια. Έχουμε πάντως τη δική μας τσάινα τάουν. Η Κινέζικη κοινότητα στη Θεσσαλονίκη υπολογίζεται ότι αριθμεί περίπου 3000 άτομα. Στο σύνολό τους ασχολούνται με το εμπόριο και το μικρεμπόριο. Δεκάδες καταστήματα και, κυρίως, εκατοντάδες πωλητές που –με ορμητήριο το Βαρδάρηκατακλύζουν όχι μόνο τη Θεσσαλονίκη αλλά τον χώρο ολόκληρης της Βόρειας Ελλάδας με τη συνήθως φτηνή πραμάτεια τους. Αν ο Βασιλάκης Καΐλας πουλούσε τσατσάρες, τσιμπιδάκια, καθρεφτάκια και χαρτομάντιλα για να βγάλει μεροκάματο, οι Κινέζοι που συνεχίζουν σήμερα το έργο του, κουβαλάνε στα ιδιότυπα κασελάκια τους -χαρτόκουτα επενδυμένα με μονωτικές ταινίες, ή φαρδιά καλάθια πλεγμένα με καλάμι-, ηλεκτρονικούς αναπτήρες και φακούς, κατσαβίδια και φωτογραφικές μηχανές μιας χρήσεως, στυλό και καθρεφτάκια βεβαίως ακόμη και μαχαίρια με λάμες τέτοιες που αρκούν the beginning of Aisopou Street, twenty meters from the Thessaloniki Courthouse, and you’ll see people going down into basements, or going up to the floors of buildings you would flatly say it was impossible for anyone to live in. Are they workshops, storerooms or even lodging? That’s a difficult question to answer, and if you ask them, when it’s a robe you’re looking to buy, the answer comes in decent Greek, but otherwise Greek is entirely forgotten in favour of an incomprehensible Chinglish, which clearly lets you know that any curiosity will go unsatisfied.

For example, a friend wondered where the Chinese bury their dead compatriots. Because, it can’t be, there’s always somebody dying. And if we’re not even clear on that, the question remains to be answered: Where was the murdered man buried? Another friend wondered what life would be like for a solitary Chinese murderer in a Greek prison. the Serbian Student / The murder of the Serbian student Marko Bulatović has yet to fade from the memory of Thessalonikians. Today, even those who cannot identify his name immediately remember when they hear “the case of the Serbian student” Many

55

14/10/2009 6:12:50 μμ

να σε στείλουν με κατηγορία περί οπλοφορίας. Είναι πολύ πιθανό μια τέτοια λάμα από στιλέτο αυτομάτως εκτινασσόμενη να αφήρεσε τη ζωή του -ας τον ονομάσουμε υποθετικά- Λη Χο. Η διασταύρωση Αισώπου και Σανταρόζα είναι στο απώτατο άκρο του Βαρδάρη, αναξιοποίητο, σχετικά, με ένα μεγάλο οικόπεδο στη μια πλευρά της διασταύρωσης που χάσκει άδειο τα βράδια και χρησιμεύει ως παρκινγκ την ημέρα, και μια νεοαναγειρόμενη επταώροφη οικοδομή απέναντι που δεν έχει ολοκληρωθεί. Το σκηνικό συμπληρώνεται από χαμόσπιτα άλλων εποχών που καταλαμβάνονται κι αυτά από κινέζικα εμπορικά ενώ ένα μηχανουργείο θυμίζει παρελθούσες χρήσεις. Όταν βρέχει είναι λασπότοπος με λακκούβες παγίδες και όταν βγαίνει ο ήλιος ένα σύννεφο σκόνης που σηκώνουν τα διερχόμενα αυτοκίνητα κάνει τους Κινέζους που έχουν νοικιάσει (ή αγοράσει;) ακόμη και τις παράγκες της περιοχής, κυριολεκτικά κίτρινους. Δεν ξέρουμε τίποτα γι αυτούς τους ανθρώπους πέρα από το γεγονός ότι διαθέτουν στην αγορά φτηνά, φτηνιάρικα λένε οι ανταγωνιστές τους, προϊόντα. Αν σταθείς για πέντε λεπτά στην αρχή της Αισώπου, είκοσι μέτρα μετά το δικαστικό μέγαρο Θεσσαλονίκης θα δεις πρόσωπα να κατεβαίνουν υπόγεια, ή να ανεβαίνουν σε ορόφους κτιρίων που θα ‘λεγες μετά βεβαιότητας ότι είναι αδύνατο να ζει άνθρωπος. Είναι βιοτεχνίες, αποθήκες ή και καταλύματα; Δύσκολη η απάντηση κι αν ρωτήσεις τους ίδιους, σου απαντάνε μια χαρά στα ελληνικά αν πρόκειται να αγοράσεις μια ρομπίτσα αλλά, ξεχνούν τελείως τη γλώσσα και προτιμούν τα ακατανόητα κινεζοαγγλικά για να σου δώσουν να καταλάβεις ότι δεν πρόκειται να ικανοποιήσουν την περιέργεια κανενός. Για παράδειγμα ένας φίλος διερωτήθηκε: που θάβουν οι Κινέζοι τους νεκρούς also remember that the incident occurred on Egnatia Odos in the Antigonidon area.

It was October 23, 1998, when police officer Kyriakos Vandoulis shot and killed the Serbian student Marko Bulatović, who was suspected of stealing a purse.

The incident, subsequent events, and outcome are calmly and analytically described, with journalistic integrity and sufficient legal explanation in the incident report compiled by an international organization, which cannot, under any circumstances, be accused of possessing an ulterior motive: Amnesty International. (Indeed, it is accompanied by a document containing the official position of the Ministry of Public Order.)

Case 71. MARKO BULATOVIĆ, Thessaloniki, 23/10/1998. The English version of the document already exists: http://www.greekhelsinki.gr/bhr/english/special_issues/ai-ihf-torturebackground/MARKO%20BULATOVIC.doc. / 1. Excerpt from the September 2002 AI-IHF Report: “Greece: In the shadow of impunity—Ill-treatment and the misuse of firearms.”

MARKO BULATOVIĆ, DECEASED; KYRIAKOS VANDOULIS CONVICTED OF MANSLAUGHTER

On 23 October 1998, a plainclothes police officer, Kyriakos Vandoulis, shot in the chest

56

katalog texts 3 duotone.indd 56-57

ομοεθνείς τους; Διότι δεν μπορεί, όλο και κάποιος θα πεθαίνει. Κι αν γι αυτό δεν είμαστε σίγουροι, το ερώτημα που θάφτηκε ο δολοφονημένος ζητά μια απάντηση. Άλλος φίλος πάλι παρατήρησε: πως θα ‘ναι άραγε η ζωή για έναν μοναχικό Κινέζο δολοφόνο σε μια ελληνική φυλακή; Μονομαχία στο… Μέγαρο Μουσικής / «Ξεκαθάρισμα λογαριασμών». Λεκτικό κλισέ για καταστάσεις και γεγονότα πέρα από τη σύμβαση της νομιμότητας. Φαύλος κύκλος που τετραγωνίζεται στην απώλεια ζωής ή ζωών. Σύντομες περιγραφές στα δελτία ειδήσεων. Αιματηροί τίτλοι. Υπονοούμενα. Ευθύβολα -συνήθως- μες στην εσκεμμένη ασάφεια. «Περιγράφουμε κάτι που δεν μπορούμε να πούμε με περισσότερα λόγια, εξάλλου εσείς αναγνώστες και θεατές ή ακροατές ξέρετε…». Παράνομα συμφέροντα. Προστασία σε νυχτερινά κέντρα. Προειδοποιήσεις. Σκοτεινές διαδρομές χρημάτων. Διεκδικούμενες γυναίκες. Αντριλίκι. Ζοριλίκι. Πλάνητες και σύντομοι βίοι στον χώρο της καθαρής βίας. Κανόνες τιμής. Η νύχτα διανέμει στα σώματα ρόλους και τα ντύνει σκιές για να τους υποδυθούν. Η βραδινή αγωνία των ετοιμοθάνατων, των προγραμμένων, είναι το φιλμ που παρακολουθούν οι άνθρωποι της μέρας καθισμένοι στον καναπέ τους, κουνώντας επιτιμητικά το κεφάλι και δοξάζοντας την αθωότητα που τους προστατεύει. Το φιλμ που παίχτηκε το βράδυ της 2ας Ιουλίου 2008 πίσω από το Μέγαρο Μουσικής είχε μουσική υπόκρουση αστραπόβροντα καλοκαιρινής καταιγίδας. Τα πρόσωπα δύο. Ένας 44χρονος Έλληνας και ένας 42χρονος Ρώσος. Το αυτοκίνητο σταματημένο στο πλακόστρωτο έτσι που να βλέπει προς τον Όλυμπο. Η ώρα είναι δυόμισι τα ξημερώματα. Το καλοκαιρινό μπουρίνι είναι στην κορύφωσή του. Αλληλοσυμπλεκόμενες αστραπές κι αστροπελέκια ζωγραφίζουν το μαύρο του ουρανού με αντανακλάσεις στη θάλασσα. Τα μπουμπουνητά καλύπτουν όλους τους ήχους. Οι δύο άντρες καθισμένοι στη θέση του οδηγού και του συνοδηγού λογομαχούν. Έχουν ανοιχτούς λογαριασμούς. Έχουν παρελθόν που δεν επιτρέπει σε and fatally wounded Marko Bulatović, a 17-year-old high-school student from Serbia, during an operation to catch a purse-snatcher in central Thessaloniki. The owner of the purse had reportedly informed the police that the thief spoke Serbian. Marko Bulatović was at the time visiting Thessaloniki on a school excursion. He was unarmed and, as it was subsequently established, had not committed the theft. Following this incident Kyriakos Vandoulis was arrested and detained. The following day Thessaloniki’s Police Headquarters reportedly released a statement which claimed that Marko Bulatović and his class-mates had “exerted pressure” on the police officer and as a result his pistol had accidentally fired.

On 24 October, an administrative inquiry was opened, and Kyriakos Vandoulis was suspended from duty. On 27 October, criminal proceedings were started against him on charges of reckless homicide and unlawful use of weapons. According to a press

57

14/10/2009 6:12:50 μμ

κανέναν να κάνει πίσω. Είναι οπλισμένοι. Δοκιμασμένα γρήγοροι. Αποφασισμένοι. Κανείς δεν τους είδε και δεν τους άκουσε όσο ήταν ζωντανοί. Κανένας δεν άκουσε τους πυροβολισμούς ο αντίλαλος των οποίων έσβησε μέσα στο μάνιασμα της φύσης. Όμως τα στοιχεία επιτρέπουν να αναπαραστήσουμε σε αδρές γραμμές τη σκηνή. Ο Έλληνας ήταν ταχύτερος αλλά ο Ρώσος πιο εύστοχος. Ο πρώτος έριξε πέντε σφαίρες στον αντίπαλο που πρόλαβε να απαντήσει με μόλις δύο. Σε απόσταση μικρότερη των δύο μέτρων είναι αδύνατο να αστοχήσει ακόμη και ένας ανίδεος στα όπλα. Έμειναν κυριολεκτικά στον τόπο. Βρέθηκαν κοντά στο ξημέρωμα από αστυνομικούς που περιπολούσαν. Τα ιατροδικαστικά δεδομένα, τα όπλα και οι κάλυκες, η θέση των σωμάτων, επιβεβαίωσαν ότι οι δύο άντρες συμμετείχαν στην πρώτη επίσημα καταγεγραμμένη μονομαχία στην πόλη. (Δύο εκδοχές κυκλοφόρησαν για το γεγονός. Η πρώτη θέλει τους δύο άντρες να αλληλοπυροβολούνται ενώ βρίσκονται μέσα στο αυτοκίνητο και η δεύτερη να έχουν κατέβει από αυτό). Ο Έλληνας ήταν «γνώριμος» στην ασφάλεια και θα κηδεύτηκε από κάποιους συγγενείς ή φίλους. Ο Ρώσος ήταν άγνωστος, παντελώς και δεν αποκλείεται να τον παράχωσε μόνος του ο υπάλληλος του νεκροταφείου. Κανένα όνομα έτσι κι αλλιώς δεν δημοσιοποιήθηκε. Με λίγα λόγια και περισσότερα μουρμουρητά διηγήθηκαν χαμηλόφωνα το επεισόδιο οι πιτσιρικάδες στις καφετέριες που βρίσκονται μετά το Ποσειδώνιο. Το επόμενο μπουρίνι ξέπλυνε τελείως το πλακόστρωτο. ο τόνυ / Όταν φτιάχτηκε ο πεζόδρομος της Kομνηνών στην Καλαμαριά οι εργάτες δεν σφάξανε κόκορα. Δέκα χρόνια μετά, το πλακόστρωτο σημαδεύτηκε από το αίμα του Τόνι Όουα. Ο Τόνι ήταν ένας από τους δεκάδες Νιγηριανούς μικροπωλητές cds στη Θεσσαλονίκη. Ένας από μια ομάδα είκοσι με πενήντα άτομα που μένουν στην Καλαμαριά. Ένας από τα δέκα με δεκαπέντε άτομα που είναι στημένοι κάθε μέρα στη Κομνηνών. Ο πεζόδρομος όταν κατασκευαζόταν γνώρισε πολλές αντιδράσεις, ωστόσο σήμερα, αποτελεί το σημείο αναφοράς, το κέντρο συνάντησης στην Καλαμαριά. Τα ενοίκια είναι στα ύψη. Οι καφετέριες αλληλοτροφοδοτούνται με τα εμπορικά, τις τράπεζες report, Kyriakos Vandoulis told the prosecuting authorities that his pistol had fired accidentally while he held it in one hand and spread both arms out to prevent Marko Bulatović from fleeing. Following a court hearing, he was released on bail.

In November 1999, the competent judicial council ruled that Kyriakos Vandoulis be referred for trial on a charge of manslaughter rather than reckless homicide. Marko Bulatović’s family unsuccessfully appealed against this decision.

At the trial before the Three-Member Misdemeanours’ Court of Thessaloniki lawyers acting for the family of Marko Bulatović again argued that Kyriakos Vandoulis was guilty of reckless homicide. Evidence compiled by Serbian forensic and ballistic experts was presented which reportedly concluded that the pistol used by Kyriakos

58

katalog texts 3 duotone.indd 58-59

και τα γραφεία. Κοντά στον πεζόδρομο πήραν αξία και οι παράδρομοι. Σύλλογοι, κόμματα και οργανώσεις οργανώνουν το σύνολο των υπαίθριων εκδηλώσεών τους στο σημείο αυτό. Η Κομνηνών είναι η πιάτσα της Καλαμαριάς. Για τους κατοίκους του δήμου οι Νιγηριανοί που διαμένουν σε παρέες των 4-5 ατόμων είναι οικείες φυσιογνωμίες. Δεν δημιουργούν φασαρίες, πληρώνουν στην ώρα τους τα ενοίκια, είναι χαμογελαστοί, ψωνίζουν από το ίδιο σούπερ μάρκετ ή μπακάλικο. Τα πρόσωπα των νιγηριανών της Κομνηνών ανανεώνονται σε αραιά διαστήματα. Συνήθως είναι οι ίδιοι, κάποιοι πλέον βρίσκονται στην περιοχή για χρόνια.. Η αστυνομία σε γενικές γραμμές τους επιτηρεί διακριτικά. Έτσι τουλάχιστον το αντιλαμβανόμαστε όσοι δεν έχουμε «πρόβλημα με τα χαρτιά». Αν όμως το πετσί μας ήταν μαύρο. Αν είχαμε περάσει μια έρημο και ένα πέλαγος για να φτάσουμε στην Καλαμαριά, οι «επιχειρήσεις σκούπα» δεν θα ήταν απλώς ένα μονόστηλο στις τοπικές εφημερίδες. Θα ήταν ένα μόνιμο άγχος. Είναι σκέτη αγωνία που δεν χρειάζεται μετάφραση γιατί η διάλεκτος είναι παγκόσμια. Την γνωρίζουν όσοι ζουν στο περιθώριο της γραφειοκρατικής νομιμότητας. Το Σάββατο 18 Αυγούστου 2008 καμιά επιχείρηση σκούπα δεν ήταν προγραμματισμένη και δεν πραγματοποιήθηκε από την αστυνομία. Ωστόσο κάποιος κυνήγησε τον Τόνι Όουα που είχε ανέβει να πουλήσει cds στον πρώτο όρο του διώροφου, σε μια καφετέρια στο κέντρο του πεζόδρομου της Καλαμαριάς. Τον κυνήγησε κάποιος που ο Τόνι φοβόταν τόσο ώστε για να ξεφύγει πήδηξε από το μπαλκόνι του πρώτου ορόφου πιστεύοντας ότι το ύψος ήταν μικρό, ότι μπορούσε να ξεφύγει. Αν ο κυνηγός του ήταν άνθρωπος της καφετέριας, ακόμη και κάποιος που δεν τον συμπαθούσε, θα έφευγε από την είσοδο του μαγαζιού. Φοβισμένος και ντροπιασμένος ίσως. Αλλά ζωντανός. Όμως ο Τόνι Όουα που πέρασε δυο έρημους και δυό θάλασσες πήδηξε. Και μάλιστα Vandoulis had not fired accidentally. According to this evidence, Kyriakos Vandoulis had immobilized Marko Bulatović, and pressed the pistol, cocked and with the safety catch released, against his chest, before pulling the trigger. However, witnesses, including other police officers, asserted that the pistol had fired accidentally after Kyriakos Vandoulis was pushed.

On 28 June 2000, the court found Kyriakos Vandoulis guilty of manslaughter and unlawful use of weapons and sentenced him to a 27-month prison term suspended for three years. The court reportedly accepted that Marko Bulatović had not been in any way at fault. . At the request of Marko Bulatović’s family, the Appeals’ Prosecutor of Thessaloniki in July 2000 filed an appeal, calling for a heavier sentence. On 3 April 2002, this appeal was rejected and the original sentence confirmed. Members of Marko Bulatović’s

59

14/10/2009 6:12:50 μμ

με τέτοιο τρόπο που θα ‘λεγες ότι κάποιος τον έριξε. Ο Τόνι έγινε ένα σχήμα με κιμωλία στον πεζόδρομο. Δίπλα σε μια μανόλια. Μπροστά στην είσοδο του ξηροκαρπάδικου από όπου αγόραζε μπατιρόσπορα. Ο Τόνι δεν θα μπορούσε να φανταστεί και δεν έμαθε ποτέ πόσοι άνθρωποι βάδισαν σε πορείες οργής στους δρόμους της Καλαμαριάς γι αυτόν. Στο σημείο που σκοτώθηκε αυτός ο «ανώνυμος» εν ζωή Νιγηριανός δεκάδες άνθρωποι άφηναν για μέρες λουλούδια. Η Κομνηνών σε εκείνο το σημείο είχε γίνει ανθόκηπος τον οποίο επιτηρούσαν οργισμένοι Νιγηριανοί και βλοσυροί νεαροί με μαύρα ρούχα. Ο κυνηγός του Τόνι Όουα δεν εντοπίστηκε. Το αστυνομικό τμήμα της περιοχής που δέχθηκε και επίθεση αρνήθηκε ότι κάποιος που υπηρετούσε σε αυτό ήταν υπαίτιος. Αυτόπτες και γνωρίζοντες πρόσωπα υποστήριξαν ότι αν ήταν αστυνομικός θα τον είχαν αναγνωρίσει, λίγο ως πολύ όλους τους ξέρουν. Η Ασφάλεια αρνήθηκε επίσης τα πάντα. Παρά ταύτα δεν δόθηκε και καμιά εξήγηση για το γεγονός ότι δεν εντοπίστηκε ποτέ ο ένοχος. Σήμερα ο θάνατος του Τόνι δεν έχει ακόμη ξεχαστεί. Βαραίνει παράξενα στο σημείο. Το όνομα του ακούγεται, αίφνης, ανάμεσα στις κουβέντες που κάνουν οι παρέες στα καφέ. Η κιμωλία με το σκίτσο του Τόνι στο πλακόστρωτο έχει σβηστεί. Από την μέρα που σκοτώθηκε δεν έγινε γνωστή καμιά «επιχείρηση σκούπα» εναντίον των Νιγηριανών στην Καλαμαριά. Μια ομάδα τους είναι ακόμη στον πεζόδρομο. Πουλάνε cds. Χαμογελάνε και πάλι. Κάθονται στο τοιχίο που κυκλώνει μια μανόλια και μασουλάνε αλατισμένα μπατιρόσπορα, ενώ τριγύρω τους πιτσιρίκια παίζουν κυνηγητό. Μπουλάτοβιτς / Η δολοφονία του σέρβου μαθητή Μάρκο Μπουλάτοβιτς δεν έχει ξεθωριάσει από τη μνήμη των Θεσσαλονικέων. Ακόμη και σε όσους το όνομα σήμερα δεν θυμίζει κάτι η ανάμνηση ανακαλείται αμέσως ως «η υπόθεση του σέρβου μαθητή». Δεν είναι επίσης λίγοι όσοι θυμούνται ότι το επεισόδιο συνέβη στην Εγνατία οδό στην περιοχή της Αντιγονιδών. Ήταν 23 Οκτωβρίου του 1998 όταν ο αστυνόμος Κ. Βαντούλης, πυροβόλησε και family have been awarded material damages by an administrative court.

A Felony or Misdemeanour?

As has been seen, report refers to 4 cases, this text to one only described above the defendant was initially investigated on a charge of reckless homicide. In the first case, charges were dropped and the defendant was not referred for trial, despite an appeal by the victim’s family and the recommendation of the Appeals’ Prosecutor. In the three other cases, the defendant was indicted and convicted on the lesser charge of manslaughter, although the families of Stephanos Sapounas and Marko Bulatović appealed, unsuccessfully, for the defendant to be tried on the original charge of reckless homicide. It should be noted that the legal classification of these offences has significant practical consequences not only for the defendant, but also for relatives of the

60

katalog texts 3 duotone.indd 60-61

σκότωσε τον σέρβο μαθητή Μάρκο Μπουλάτοβιτς ο οποίος είχε θεωρηθεί ύποπτος για την κλοπή ενός πορτοφολιού. Η περιγραφή του γεγονότος, όσα ακολούθησαν και η κατάληξη περιγράφονται ψύχραιμα και αναλυτικά, με δημοσιογραφική εντιμότητα και νομική επάρκεια στην έκθεση που συνέταξε για το επεισόδιο ένας διεθνής οργανισμός που μόνο για υστεροβουλία δεν μπορεί να κατηγορηθεί: η Διεθνής Αμνηστία. (Συνοδεία μάλιστα και εγγράφου με την επίσημη θέση του υπουργείου Δημόσιας Τάξης). Υπόθεση 71. ΜΑΡΚΟ ΜΠΟΥΛΑΤΟΒΙΤΣ, Θεσσαλονίκη, 23/10/1998 / 1. Απόσπασμα από την Έκθεση των ΔΑ-ΔΟΕ 2002: «Ελλάδα: Στη σκιά της ατιμωρησίας – Κακομεταχείριση και κακή χρήση πυροβόλων όπλων» [προσωρινή μετάφραση από το Ελληνικό Τμήμα της ΔΑ]. ΜΑΡΚΟ ΜΠΟΥΛΑΤΟΒΙΤΣ (MARKO BULATOVIC), ΝΕΚΡΟΣ / Ο ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΒΑΝΤΟΥΛΗΣ ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΤΗΚΕ ΓΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΚΤΟΝΙΑ ΑΠΟ ΑΜΕΛΕΙΑ / Στις 23 Οκτωβρίου 1998,

ένας αστυνομικός με πολιτική περιβολή, ο Κυριάκος Βαντούλης, πυροβόλησε στο στήθος και τραυμάτισε θανάσιμα τον Μάρκο Μπουλάτοβιτς, 17χρονο μαθητή από τη Σερβία, κατά τη διάρκεια επιχείρησης για τη σύλληψη ενός τσαντάκια στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Η ιδιοκτήτρια της τσάντας είχε, σύμφωνα με αναφορές, πληροφορήσει την αστυνομία ότι ο κλέφτης μιλούσε σερβικά. Ο Μάρκο Μπουλάτοβιτς επισκεπτόταν τη Θεσσαλονίκη σε σχολική εκδρομή. Ήταν άοπλος και, όπως διαπιστώθηκε στη συνέχεια, δεν είχε διαπράξει την κλοπή. Μετά από αυτό το περιστατικό ο Κυριάκος Βαντούλης συνελήφθη και τέθηκε υπό κράτηση. Την επόμενη ημέρα η Αστυνομική Διεύθυνση Θεσσαλονίκης έδωσε στη δημοσιότητα δήλωση, στην οποία υποστήριζε ότι ο Μάρκο Μπουλάτοβιτς και οι συμμαθητές του είχαν «ασκήσει πίεση» στον αστυνομικό με αποτέλεσμα να εκπυρσοκροτήσει τυχαία το πιστόλι του. Στις 24 Οκτωβρίου ξεκίνησε ΕΔΕ και ο Κυριάκος Βαντούλης τέθηκε σε διαθεσιμότητα. Στις 27 Οκτωβρίου ασκήθηκε ποινική δίωξη σε βάρος του με τις κατηγορίες της ανθρωποκτονίας από πρόθεση με ενδεχόμενο δόλο και της παράνομης οπλοχρησίας. Σύμφωνα με δημοσίευμα, ο Κυριάκος Βαντούλης είπε στις εισαγγελικές αρχές ότι το πιστόλι του εκπυρσοκρότησε τυχαία ενώ το κρατούσε στο ένα χέρι και άπλωσε και τα δύο χέρια για να εμποδίσει τον Μάρκο Μπουλάτοβιτς να διαφύγει. Οδηγήθηκε victim if they have joined criminal proceedings as civil claimants. Reckless homicide is a felony, the most serious category of criminal offence, for which courts—depending on the circumstances under which it is committed—may impose prison sentences ranging from five years to life. Manslaughter, on the other hand, is classed as a misdemeanour and is punishable with three months’ to five years’ imprisonment. Civil claimants have the right to appeal against a decision of the judicial council not to refer the defendant for trial. However, they can appeal against other decisions of the judi-

61

14/10/2009 6:12:50 μμ

σε ανακριτή και αφέθηκε ελεύθερος με περιοριστικούς όρους. Τον Νοέμβριο του 1999, το αρμόδιο δικαστικό συμβούλιο αποφάσισε να παραπεμφθεί ο Κυριάκος Βαντούλης σε δίκη με την κατηγορία της ανθρωποκτονίας από αμέλεια και όχι της ανθρωποκτονίας από πρόθεση με ενδεχόμενο δόλο. Η οικογένεια του Μάρκο Μπουλάτοβιτς, που επιδίωξε τη δίκη του με την κατηγορία της ανθρωποκτονίας από πρόθεση με ενδεχόμενο δόλο, προσέφυγε ανεπιτυχώς κατά αυτής της απόφασης. Στη δίκη ενώπιον του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου Θεσσαλονίκης, δικηγόροι που ενεργούσαν υπέρ της οικογένειας του Μάρκο Μπουλάτοβιτς υποστήριξαν ξανά ότι ο Κυριάκος Βαντούλης ήταν ένοχος ανθρωποκτονίας από πρόθεση με ενδεχόμενο δόλο. Παρουσιάστηκαν αποδεικτικά στοιχεία, που συντάχθηκαν από Σέρβους ιατροδικαστικούς και βαλλιστικούς εμπειρογνώμονες, τα οποία, σύμφωνα με αναφορές, συμπέραιναν ότι το πιστόλι που χρησιμοποίησε ο Κυριάκος Βαντούλης δεν εκπυρσοκρότησε τυχαία. Σύμφωνα με αυτά τα στοιχεία, ο Κυριάκος Βαντούλης ακινητοποίησε τον Μάρκο Μπουλάτοβιτς και πίεσε στο στήθος του το πιστόλι, οπλισμένο και απασφαλισμένο, πριν τραβήξει τη σκανδάλη. Μάρτυρες, εντούτοις, μεταξύ των οποίων άλλοι αστυνομικοί, βεβαίωσαν ότι το πιστόλι εκπυρσοκρότησε τυχαία όταν ο Κυριάκος Βαντούλης δέχτηκε σπρώξιμο. Στις 28 Ιουνίου 2000, το δικαστήριο έκρινε τον Κυριάκο Βαντούλη ένοχο ανθρωποκτονίας από αμέλεια και τον καταδίκασε σε ποινή φυλάκισης 27 μηνών με τριετή αναστολή. Μετά από αίτημα της οικογένειας του Μάρκο Μπουλάτοβιτς, ο Εισαγγελέας Εφετών Θεσσαλονίκης άσκησε προσφυγή τον Ιούλιο του 2000, ζητώντας την επιβολή υψηλότερης ποινής. Στις 3 Απριλίου 2002 αυτή η προσφυγή απορρίφθηκε και επιβεβαιώθηκε η αρχική ποινή. Διοικητικό δικαστήριο επιδίκασε αποζημίωση σε μέλη της οικογένειας του Μάρκο Μπουλάτοβιτς. Κακούργημα ή πλημμέλημα; / Όπως είδαμε, στις τέσσερις περιπτώσεις που περιγράφηκαν παραπάνω ο κατηγορούμενος διώχθηκε αρχικά με την κατηγορία της ανθρωποκτονίας από πρόθεση με ενδεχόμενο δόλο. Στην πρώτη περίπτωση οι κατηγορίες απορρίφθηκαν και ο κατηγορούμενος δεν παραπέμφθηκε σε δίκη, cial council only if the defendant is charged with an offence for which the minimum penalty is over one year’s imprisonment. As has been seen, this meant, for example, that relatives of Stephanos Sapounas could not challenge the decision of the judicial council to refer Athanasios Ziogas Sapounas case for trial on a charge of manslaughter.

Furthermore, the classification of the offence also determines the applicable statute of limitation. For a felony the statute of limitation is 15 years (20 years for felonies punishable by life imprisonment), which can be extended for a further five years. In the case of misdemeanours [such as manslaughter], the statute of limitation is only

62

katalog texts 3 duotone.indd 62-63

παρά την προσφυγή της οικογένειας του θύματος και την πρόταση του Εισαγγελέα Εφετών. Στις τρεις άλλες περιπτώσεις ο κατηγορούμενος παραπέμφθηκε σε δίκη και καταδικάστηκε για την ελαφρύτερη κατηγορία της ανθρωποκτονίας από αμέλεια, παρ’ όλο που οι οικογένειες του Στέφανου Σαπουνά και του Μάρκο Μπουλάτοβιτς προσέφυγαν, ανεπιτυχώς, ζητώντας να δικαστεί ο κατηγορούμενος με την αρχική κατηγορία της ανθρωποκτονίας από πρόθεση με ενδεχόμενο δόλο. Το ζήτημα της κατάταξης αυτών των αδικημάτων έχει σημαντικές πρακτικές συνέπειες όχι μόνο για τον κατηγορούμενο, αλλά και για τους συγγενείς του θύματος εφ’ όσον παρίστανται στη δίκη ως πολιτική αγωγή. Η ανθρωποκτονία από πρόθεση με ενδεχόμενο δόλο είναι κακούργημα, η σοβαρότερη κατηγορία ποινικού αδικήματος, για το οποίο τα δικαστήρια –ανάλογα με τις συνθήκες υπό τις οποίες διαπράχθηκε– μπορούν να επιβάλουν ποινές κάθειρξης που κυμαίνονται από πέντε έτη μέχρι ισόβια κάθειρξη. Η ανθρωποκτονία από αμέλεια, από την άλλη πλευρά, κατατάσσεται ως πλημμέλημα και τιμωρείται με φυλάκιση τριών μηνών έως πέντε ετών. Οι πολιτικώς ενάγοντες έχουν δικαίωμα να προσφύγουν κατά μιας απόφασης του δικαστικού συμβουλίου να μην παραπέμψει τον κατηγορούμενο σε δίκη. Εντούτοις, μπορούν να προσφύγουν κατά άλλων αποφάσεων του δικαστικού συμβουλίου μόνο εφ’ όσον ο κατηγορούμενος κατηγορείται για αδίκημα για το οποίο η ελάχιστη ποινή υπερβαίνει το ένα έτος φυλάκισης. Όπως είδαμε, αυτό σημαίνει, five years, extendable for a further three years. Given the frequently protracted nature of legal proceedings (over five years passed before the officers charged with the manslaughter of Stephanos Sapounas and Anastasios Mouratis were brought to trial in first instance) there is a risk that in cases where the defendant is charged with manslaughter an irreversible court decision may not be reached within the statutory eight years and that proceedings against the defendant will accordingly be stopped.

2. Excerpt from the Ministry of Public Order’s September 2002 Information Note on the AI-IHF Report “19.

Fatal injury of MARKO BULATOVIĆ / Following the fatal injury of the aforementioned Yugoslav citizen, on 23/10/1998 and at 14:00, in Thessaloniki, a Sworn Administrative Inquiry was held, which concluded that the police officer was responsible of a disciplinary breach of duty. He was sentenced to a 2-month suspension from service by dismissal (he had also been suspended from duty). On the criminal proceedings front, he was sentenced to (2) years and (3) months imprisonment.

The family of the deceased filed a lawsuit for compensation, which was rejected with a decision of the competent court.”

It is worth noting and emphasizing that for over one-and-a-half months, the citizens of Thessaloniki left lighted candles and flowers at the spot where Bulatović was murdered, but no plaque was ever placed there to serve as a reminder of the dramatic

63

14/10/2009 6:12:50 μμ

για παράδειγμα, ότι οι συγγενείς του Στέφανου Σαπουνά δεν είχαν το δικαίωμα να αμφισβητήσουν την απόφαση του δικαστικού συμβουλίου να παραπέμψει τον Αθανάσιο Ζιώγα σε δίκη με την κατηγορία της ανθρωποκτονίας από αμέλεια. Επιπλέον, η κατάταξη του αδικήματος καθορίζει επίσης το ισχύον χρονικό όριο παραγραφής. Για κακούργημα το όριο παραγραφής είναι 15 χρόνια (20 χρόνια για κακουργήματα που τιμωρούνται με ισόβια κάθειρξη) και μπορεί να παραταθεί για πέντε χρόνια επιπλέον. Στην περίπτωση των πλημμελημάτων (όπως η ανθρωποκτονία από αμέλεια) το όριο παραγραφής είναι μόνο πέντε χρόνια και μπορεί να παραταθεί για τρία χρόνια επιπλέον. Με δεδομένη τη συχνά παρατεταμένη διάρκεια των νομικών διαδικασιών (περισσότερα από πέντε χρόνια πέρασαν πριν προσαχθούν σε δίκη πρωτοδίκως οι αστυνομικοί που κατηγορούνταν για τις ανθρωποκτονίες των Στέφανου Σαπουνά και Αναστασίου Μουράτη) υπάρχει ο κίνδυνος, σε περιπτώσεις όπου ο κατηγορούμενος κατηγορείται για ανθρωποκτονία από αμέλεια, να μην επιτευχθεί αμετάκλητη δικαστική απόφαση εντός της νόμιμης οκταετίας και κατά συνέπεια να διακοπεί η δίωξη εναντίον του κατηγορουμένου.

2. Απόσπασμα από το Ενημερωτικό Σημείωμα του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης για την Έκθεση ΔΑ-ΔΟΕ (Σεπτέμβριος 2002): «19. Θανάσιμος τραυματισμός BULATOVIC MARKO: Με αφορμή το θανάσιμο τραυματισμό του παραπάνω Γιουγκοσλάβου, την 23.10.1998 και ώρα 14.00’, στη Θεσσαλονίκη, διενεργήθηκε Ε.Δ.Ε., από την οποία προέκυψε πειθαρχική ευθύνη αστυνομικού, και του επιβλήθηκε ποινή 2μηνης, αργίας με απόλυση (είχε τεθεί και σε διαθεσιμότητα). Από ποινικής πλευράς καταδικάστηκε σε φυλάκιση (2) ετών και (3) μηνών. Από την οικογένεια του θανόντος, κατετέθη αγωγή για αποζημίωση, η οποία απορρίφθηκε με απόφαση του αρμοδίου δικαστηρίου.» Αξίζει να επισημανθεί και να τονισθεί το γεγονός ότι επί ενάμιση μήνα, στο σημείο που δολοφονήθηκε ο Μπουλάτοβιτς πολίτες της Θεσσαλονίκης άφηναν αναμμένα κεριά και λουλούδια αλλά ουδέποτε τοποθετήθηκε κάποια πινακίδα που να θυμίζει το δραματικό περιστατικό. Ίσως τελικά να είχε δίκιο ο συνήγορος πολιτικής αγωγής κ. Διαλυνάς όταν στο τέλος της διαδικασίας είχε δηλώσει «ήταν άθλος που δικάστηκε ο αστυνομικός».

incident. In the end, the civil claims counsel, Dialynas, was right when at the end of the process he stated “obtaining a sentence against the police officer was an achievement…”.

64

katalog texts 3 duotone.indd 64-65

/////

P a t r i c k H a n a f i n // Ν ε κ ρ έ ς Φ ω ν έ ς τ η ς Π ό λ η ς : Η Α φ ήγ η σ η τ η ς

Β ί α ς σ τ ο Δ ί κ α ι ο κ α ι τ η Λ ο γ ο τ ε χ ν ί α // οι κειμενικές και πολιτικές πρακτικές ανοίγουν τη γλώσσα στο αναγκαίο καθήκον να δώσει φωνή σε εκείνους/ες που έχουν καταδικαστεί στη σιωπή και βρίσκουν λέξεις για τη σιωπή μέσα στον λόγο που η γλώσσα δεν μπορεί να αρθρώσει. Barbara Claire Freeman 1 Εισαγωγή / Στο βιβλίο της Isolina: La Donna Tagliata a Pezzi, η Ιταλίδα συγγραφέας Dacia

Maraini αφηγείται ένα έγκλημα που όχι μόνο έμεινε ατιμώρητο αλλά αντιμετωπίστηκε με συγκατάβαση από τις πολιτικές και νομικές ελίτ της εποχής. Το βιβλίο παρουσιάζει το έγκλημα και τα παρεπόμενά του στη Βερόνα του 1900. Η Isolina Canutti, που έδωσε το όνομά της στο βιβλίο, μένει έγκυος από έναν αξιωματικό του στρατού ονόματι Trivulzio. Θέλει να κρατήσει το παιδί αλλά εκείνος δεν θέλει. Την αναγκάζει να κάνει μία παράνομη έκτρωση στα άδυτα ενός εστιατορίου. Ως αποτέλεσμα, αυτή πεθαίνει και το πτώμα της τεμαχίζεται από συναδέλφους αξιωματικούς του πρώην εραστή της, και ρίχνεται στον ποταμό Adige. Καμία πειθαρχική δίωξη δεν ασκήθηκε εναντίον αυτών των ανδρών, καθώς τους προστάτευε η θέση τους στον στρατό. Όταν ο εκδότης μίας τοπικής αριστερής εφημερίδας προσπάθησε να αποκαλύψει τις λεπτομέρειες αυτής της ιστορίας που συγκαλύφθηκε, μηνύθηκε για συκοφαντία από τον εμπλεκόμενο αξιωματικό, βρέθηκε ένοχος και φυλακίστηκε επειδή ζητούσε να αποδοθεί δικαιοσύνη

///// P a t r i c k H a n a f i n // D e a d Vo i c e s o f t h e C i t y : N a r r a t i n g V i o l e n c e i n L a w a n d L i t e r a t u r e / textual and political practice opens language to the necessary task of giving voices to those who have been silenced and finds words for the silence within speech that language cannot say.

Introduction / In her book Isolina: La Donna Tagliata a Pezzi. The Italian writer Dacia Maraini relates a crime which not only went unpunished but was condoned by the political and legal elites of the time. The book reconstructs a crime and its aftermath which occurred in Verona in 1900. The eponymous Isolina Canutti becomes pregnant by an army officer called Trivulzio. She wishes to have the baby but he doesn’t. He forces her to undergo a clandestine abortion in the backroom of a restaurant. She dies as a result, and her body is cut into pieces by her ex-lover’s fellow officers and thrown into the River Adige. No criminal action was taken against these men, protected as they were by their position in the army. When the editor of a local left-wing newspaper tried to uncover the details of this cover-up he was sued for criminal libel by the officer involved, found guilty, and imprisoned for trying to seek justice for the murdered woman. This book is an example of how Maraini works to reflect on the impact of a male symbolic system of power on the individual lives of women and how in such a society institutions like law are implicated in gross abuses of such power. In exposing this past miscarriage of justice Maraini is not merely trying to seek posthumous justice she is also commenting on today’s Italy which refuses to address contempo-

65

14/10/2009 6:12:50 μμ

για τη δολοφονημένη γυναίκα. Το βιβλίο είναι ένα παράδειγμα που μας φανερώνει

”Indicium sceleris’’: Η Επιστροφή της Ακρωτηριασμένης Φωνής / Στο συγγραφικό

πώς η Maraini επιχειρεί να στοχαστεί τις συνέπειες που έχει ένα ανδρικό συμβολικό

και ακτιβιστικό της έργο, η Dacia Maraini αμφισβητεί διαρκώς την ικανότητα των

σύστημα εξουσίας στις ατομικές ζωές των γυναικών και πώς, σε μία τέτοια κοινωνία, θεσμοί όπως η δικαιοσύνη συμπράττουν σε ωμές και σοβαρές καταχρήσεις αυτής της

#57

νομικών μεταρρυθμίσεων να μεταβάλουν από μόνες τους το μονοπώλιο του ανδρικού συμβολικού πάνω στην πολιτική και συνεπώς την ικανότητα των γυναικών να γίνουν

εξουσίας.Εκθέτοντας αυτή την κακοδικία του παρελθόντος η Maraini δεν προσπαθεί

πραγματικά δρώντα υποκείμενα σε μία κοινωνία όπου ο νόμος του πατέρα εξακολουθεί

απλώς να αποδώσει δικαιοσύνη μετά θάνατον αλλά κάνει επίσης ένα σχόλιο για το

να επιβάλλεται.3 Για την Maraini, η συνθήκη του απελευθερωμένου θηλυκού

σήμερα της Ιταλίας που αρνείται να αντιμετωπίσει ανάλογα σύγχρονα περιστατικά βίας.

υποκειμένου που διαθέτει δικαιώματα εκθέτει το παράδοξο της γυναικείας ελευθερίας

Η σύγχρονη Βερόνα απεικονίζεται ως μία πόλη που έχει ξεχάσει την Isolina. Η σκηνή

στα πλαίσια της πατριαρχίας: «Παρά τα δικαιώματα που έχουν κατακτηθεί [από τις

του εν λόγω εγκλήματος είναι επίσης η σκηνή μίας καταδίκης στη λήθη. Κατά ειρωνικό

γυναίκες]...υπάρχουν ακόμη πολλές μορφές διακρίσεων που επιβάλλονται από τη μία

τρόπο, η Βερόνα, μέσω των μνημείων της στρατιωτικής δύναμης του παρελθόντος,

πλευρά [την ανδρική] και τις υπομένει η άλλη πλευρά [η γυναικεία] ως “φυσικές”...το

διατηρεί ζωντανή τη μνήμη των ενόχων για τον θάνατο της Isolina. Δεν υπάρχει

γυναικείο σώμα μετασχηματίζεται στη γλώσσα της διαφήμισης, η οποία αφαιρεί από

κανένα μνημείο για την Isolina. Όπως γράφει η Maraini: “oι τελειότερες αρχιτεκτονικές

αυτό, υπό τον μανδύα της σεξουαλικής ελευθερίας, τον λόγο».4Το απελευθερωμένο

είναι κόρες τυράννων και χασάπηδων..Το κάλλος είναι παντρεμένο με την αλαζονεία

γυναικείο υποκείμενο παραμένει άφωνο. Δεν πρόκειται για την αλαλία μίας εποχής

και τον δεσποτισμό. Θα είχε ενδιαφέρον να μάθουμε ποιες θα μπορούσαν να είναι οι

κατά την οποία οι γυναίκες στερούνταν κάθε δικαιώματος αλλά για μία πιο δόλια

αρχιτεκτονικές κόρες της ταπεινοφροσύνης και του παιχνιδιού. Αλλά το μέλλον δεν

αφαίρεση της φωνής της γυναίκας μέσω της χρήσης της ως εργαλείου για να πουλά

μας δίνει απαντήσεις”.2Η βίαιη επιβολή των μνημείων της στρατιωτικής δύναμης δεν

προϊόντα στους άντρες ή για να πουλά ένα ιδεώδες γυναικείας ομορφιάς στις γυναίκες.

αφήνει χώρο για να στηθούν μνημεία για τα θύματα της ανδρικής βίας. Στο κείμενο

Η Maraini επισημαίνει μία γενικότερη δυσπραγία στην ιταλική κοινωνία, όπου η

της Maraini δεν ανεγείρονται μνημεία αλλά ισοπεδώνονται ή ανοίγονται υπάρχοντα

ελευθερία των γυναικών μπορεί να κατακτηθεί μόνο με την προσήλωση στα ανδρικά

μνημεία για να εκθέσουν τη βία που τα δημιούργησε.

στερεότυπα της αποδεκτής θηλυκότητας. Οι γυναίκες αναγκάζονται να μιλούν με τα

rary instances of such violence. Contemporary Verona is portrayed as a city which has forgotten Isolina. The scene of this crime is also the scene of a forgetting. Ironically Verona through the monuments to former military power preserves the memory of those complicit in Isolina’s death. There is no monument to Isolina. As Maraini writes: the most perfect architectures are the daughters of tyrants and butchers... Beauty is married to arrogance and despotism. It would be interesting to know what the architectural daughters of humility and play might be like. But the future gives us no answers. The violent imposition of monuments to military power leaves no space for memorials to the victims of male violence. In Maraini’s writing monuments are not erected but razed or opened to expose the violence which created them.

“Indicium sceleris”: The Return of the Mut(ilat)ed Voice / In her work as a writer and activist Dacia Maraini has continuously questioned the ability of legal reform alone to transform the monopoly of the male symbolic over politics and consequently the ability of women to achieve true agency in a society where the law of the father continues to be imposed. For Maraini, the condition of the liberated female subject with rights exposes the paradox of freedom for women within patriarchy: Despite the rights which have been won [by women]… there are still many instances of discrimination which are imposed by one side [male] and endured by the other [women] as “natural”… the female body is transformed into the language of advertis-

ing, taking from it, under the guise of sexual freedom, speech.

The liberated female subject remains voiceless. This is not the voicelessness of an era in which women had no rights but the more invidious taking of woman’s voice by using her as a tool to sell products to men or to sell an ideal of feminine beauty to women. Maraini points to a larger malaise in Italian society in which freedom for women can only be obtained by adhering to male stereotypes of acceptable femininity. Women are forced to speak with their bodies and remain silenced objects of male desire. As she observes: women are forced to speak with their bodies… The female body is reduced to a sexual referent… This body… can have it all, but only through seduction. This implies submitting oneself… to male desire, with a calculated performance of sexuality… Social control does not express itself any longer through sexual repression, but through the reduction of the person to a sexualized body, to the point of forgetting that every body is animated by thought, feeling, speech. In order to be heard women have to lose their voice and adopt the accepted forms of male speech. Maraini of course is not unique in this thinking. In Dacia Maraini’s work voices emerge which speak to us “from beyond History”. Dacia Maraini has been described as creating a voice which “refuse[s] dismemberment”. This refusal of dismemberment is a refusal to remain trapped within the discourse of male-imposed narratives. This refusal of the dismem-

66

katalog texts 3 duotone.indd 66-67

67

14/10/2009 6:12:51 μμ

σώματά τους και παραμένουν σιωπηλά αντικείμενα της ανδρικής επιθυμίας. Όπως

φωνή του νόμου, που καθαρίζει από τη φωνή του ατόμου την όποια απειθαρχία, και τη

παρατηρεί:«Οι γυναίκες αναγκάζονται να μιλούν με τα σώματά τους...Το θηλυκό σώμα

διατάζει, τη μεταφράζει, την ιδιοποιείται και την καταδικάζει στη σιωπή, αλλά η φωνή

ανάγεται σε ένα σεξουαλικό αντικείμενο αναφοράς...Το σώμα αυτό...μπορεί να έχει τα

του στοιχείου εκείνου που ξεφεύγει από τους διακανονισμούς και τις εντολές.Η ιδέα

πάντα, αλλά μόνο μέσω της σαγήνης. Αυτό προϋποθέτει την υποταγή του...στην

της άρνησης του διαμελισμού έχει ένα διττό νόημα. Σε ένα επίπεδο, αναφέρεται στη

ανδρική επιθυμία, με μία υπολογισμένη εκδήλωση της σεξουαλικότητας...Ο κοινωνικός

διαδικασία με την οποία δίνεται φωνή σε γυναίκες όπως η Isolina, οι οποίες έχουν

έλεγχος δεν εκφράζεται πλέον μέσω της σεξουαλικής απώθησης, αλλά μέσω της

διαμελιστεί φυσικά και συμβολικά, ως ένα μέσο αντίστασης στην πατριαρχική

αναγωγής του προσώπου σε ένα σεξουαλικοποιημένο σώμα, σε σημείο που ξεχνάμε

διαγραφή της μορφής και της φωνής των γυναικών, και, σε ένα άλλο επίπεδο, αποτελεί

ότι κάθε σώμα εμψυχώνεται από τη σκέψη, το συναίσθημα, την ομιλία».5Για να

μία ενεργό άρνηση εγκλωβισμού στον λόγο των αφηγήσεων που επιβάλλονται από

ακουστούν οι γυναίκες πρέπει να χάσουν τη φωνή τους και να υιοθετήσουν τις

τους άνδρες. Αυτή η μορφή γραφής ξετυλίγει τις ανδρικές ηγεμονικές αφηγήσεις και τις

αποδεκτές μορφές της ανδρικής ομιλίας. Η σκέψη της Maraini δεν είναι φυσικά

ανδρικές δομές εξουσίας. Αναζητεί χώρους αντίστασης ακόμη και στις πιο απελπιστικές

μονολογική. Στο έργο της Dacia Maraini αναδύονται φωνές που μας μιλούν ‘από πέρα

καταστάσεις. Η γραφή της Maraini μπορεί να διαβαστεί ως ένας τρόπος να επιδιώξουμε

από την Ιστορία’.6 Έχουν πει ότι η Dacia Maraini δημιουργεί μία φωνή που ‘αρνείται τον

‘κάτι παραπάνω’ από αυτά που προσφέρει η πατριαρχική κοινωνία στις γυναίκες. Αυτό

διαμελισμό’.7 Αυτή η άρνηση του διαμελισμού είναι μία άρνηση εγκλωβισμού στον

το κάτι παραπάνω μπορεί να επιτευχθεί μόνο όταν οι γυναίκες μπορούν να αφηγούνται

λόγο των αφηγήσεων που επιβάλλονται από τους άνδρες. Η άρνηση του διαμελισμού

οι ίδιες τις ιστορίες τους αντί να γίνονται αντικείμενα αφήγησης από μία πατριαρχική

των γυναικών έχει μία θέση-κλειδί στο έργο της Maraini. Είναι ένα κάλεσμα για να

φωνή. Όπως παρατηρεί η Rodica Diaconescu-Blumenfeld:«H Mariani εναντιώνεται με

αρνηθούμε ενεργά να ξεχάσουμε, μία άρνηση να συνεχίσουμε να κάνουμε τους

τη γραφή της στην αναπαράσταση των γυναικών ως ενός τερατώδους σημείου

κουφούς και τις κουφές απέναντι στην ανδρική βία και, το κυριότερο, μία προσπάθεια

ακρωτηριασμού, ως όντων που είναι αδύναμα στον κόσμο, “κόβονται κομμάτια” και

να δοθεί στη φωνή ο ρόλος της αποκάλυψης. Μόνο μέσω της φωνής μπορεί να

αποκόπτονται από τη γλώσσα και τους θεσμούς της. Απορρίπτοντας τις πρακτικές του

θεμελιωθεί μία ηθική ή τουλάχιστο μία μαρτυρία. Η φωνή αυτή δεν είναι η εντεταλμένη

νεκροθαλάμου της φαλλοκεντρικής κουλτούρας, αγωνίζεται για ένα είδος πλήρωσης

berment of women is key to Maraini’s work It is a call to actively refuse to forget, a refusal to carry on deafly in the face of male violence and most importantly an attempt to cast voice in the role of revelation It is only through the voice that an ethics or at least a testimony can be established. This is not the ordered voice of law, which the voice of the individual of its unruliness, ordering it translating it appropriating and silencing but the voice of that which escapes ordering. This notion of refusing dismemberment is one which has a double meaning. On one level, it refers to the giving voice to women like Isolina who have been dismembered physically and symbolically, as a means of resistance to the patriarchal erasure of women’s form and voice, and , on another level, it is an active refusal to remain trapped within the discourse of male-imposed narratives. This is a form of writing which unravels male hegemonic narratives and power structures. It seeks spaces of resistance within even the most desolate of circumstances. The writing of Maraini can be seen as a way of looking for something “more than” what patriarchal society offers women. What this something more might be can only come about when women can narrate themselves rather than be narrated by a patriarchal voice. As Rodica Diaconescu-Blumenfeld observes: “Maraini writes against the representation of women as monstrous site of mutilation, powerless in the world, “chopped to pieces”, and severed from language and its institutions. Rejecting the morturary practices of phallocentric culture, she fights for some sort of

plenitude for woman, an intactness, not phallic, or pre-Oedipal, but one made up of bodies and psyches, wounded and bearing the marks of their history, but nonetheless alive, expressive, voiced, articulating their sorrows but also their pleasures.”

The voices which Maraini reinstates in her writings give voice to these dead women as a means of moving towards a retrospective justice, an ethics of the voice? This is not just a giving voice but the reconstruction of a past which was erased for the collective memory. This resurrected agency is a refusal of, an interruption of the disembodied (universal male) subject. It is a refusal of dismemberment, of disembodiment. It is an incarnation of woman’s agency and a giving body (agency) to voice. As Blumenfeld notes: “All of Maraini’s writing is an indictment of the failure of imagination that creates violence as a mode of mediating difference”. It is to paraphrase Elizabeth Bronfen, part of an “aesthetic and critical project in which the [body] is reclaimed as a site of agency”. Maraini is engaged in a form of mythical revisionism in which she critiques male accounts of history and narrative. She sees “formal history [as] a male concern that ignores women, mythology deals with women’s life and thus offers many insights into what happened in the past. Today we can make use of mythology symbolically, meaningfully”. With the aid of such a model Maraini questions the default attitudes to violence against women. By investigating and reconstructing past examples of violence against women Maraini attempts to restore physical and symbolic agency to

68

katalog texts 3 duotone.indd 68-69

69

14/10/2009 6:12:51 μμ

των γυναικών, μία άθικτη κατάσταση, όχι φαλλική, ή προ-Οιδιπόδεια, αλλά μία

παρελθόν. Σήμερα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη μυθολογία συμβολικά, με

κατάσταση σωμάτων και ψυχών, λαβωμένων και σημαδεμένων από την ιστορία τους,

τρόπους μεστούς νοήματος’.11 Με τη βοήθεια ενός τέτοιου μοντέλου η Maraini

αλλά παρόλα αυτά ζωντανών, εκφραστικών, με φωνή, που αρθρώνει τις λύπες τους

αμφισβητεί τις στερεότυπες στάσεις απέναντι στη βία κατά των γυναικών.

αλλά και τις χαρές τους».8 Άραγε οι φωνές που αποκαθιστά η Maraini στα γραπτά της

Διερευνώντας και ανακατασκευάζοντας παραδείγματα βίας κατά των γυναικών στο

δίνουν φωνή σε αυτές τις νεκρές γυναίκες γιατί προσπαθούν να οδηγηθούν προς μία

παρελθόν η Maraini επιχειρεί να ξαναδώσει στις γυναίκες τη φυσική και συμβολική

αναδρομική δικαιοσύνη, μία ηθική της φωνής; Δεν πρόκειται μόνο για μία

ικανότητα δράσης που διαθέτουν.Η μη λογοτεχνική επεξεργασία της ιστορίας της Iso-

αποκατάσταση της φωνής αλλά για την ανακατασκευή ενός παρελθόντος που σβήστηκε

lina Canutti 12 στο έργο της Maraini, Isolina: La Donna Tagliata a Pezzi, (Isolina: H

από τη συλλογική μνήμη. Αυτή η αναστημένη ικανότητα δράσης είναι μία άρνηση, μία

γυναίκα που κόπηκε κομμάτια) το 1985 προσφέρει ένα παράδειγμα για τον τρόπο με

διασάλευση του ασώματου (καθολικού ανδρικού) υποκειμένου. Είναι μία άρνηση

τον οποίο η Maraini επιχειρεί, στα γραπτά της, να αποκαταστήσει την ικανότητα δράσης

διαμελισμού και απώλειας του σώματος. Είναι μία ενσάρκωση της ικανότητας δράσης

των ακρωτηριασμένων θυμάτων της ανδρικής βίας που καταδικάστηκαν στη σιωπή.

των γυναικών και μία επένδυση της φωνής με σώμα (ικανότητα δράσης). Όπως

Αυτή η αναγέννηση φαντασμάτων δια της γραφής δίνει ζωή στην Isolina και εκθέτει

σημειώνει η Blumenfeld: ‘Όλα τα γραπτά της Maraini είναι μία καταγγελία της αποτυχίας

ένα παρελθόν που συνεχίζει να ζει στο παρόν. Στη Βερόνα του 1900, η Isolina Cannutti

της φαντασίας που γεννά τη βία ως ένα τρόπο διαμεσολάβησης της διαφοράς.’9 Για να

μένει έγκυος από έναν αξιωματικό του στρατού που λεγόταν Trivulzio.13 Θέλει να

παραφράσουμε την Elizabeth Bronfen, είναι μέρος ενός ‘αισθητικού και κριτικού

κρατήσει το μωρό αλλά εκείνος δεν θέλει. Την αναγκάζει να κάνει παράνομα έκτρωση

σχεδίου στο οποίο το [σώμα] ανακτάται ως ένας τόπος δράσης.’10 Η Maraini επιδίδεται

στα άδυτα ενός εστιατορίου. Αυτή πεθαίνει ως αποτέλεσμα, και το πτώμα της κόβεται

σε μία μορφή μυθολογικού ρεβιζιονισμού με τον οποίο ασκεί κριτική σε ανδρικές

κομμάτια από τους συναδέλφους αξιωματικούς του πρώην φίλου της και ρίχνεται στον

ερμηνείες της ιστορίας και ανδρικές αφηγήσεις. Θεωρεί την ‘επίσημη ιστορία [ως] μία

ποταμό Adige. Δεν ασκείται καμία ποινική δίωξη εναντίον αυτών των ανδρών, καθώς

ανδρική ενασχόληση που αγνοεί τις γυναίκες, ενώ η μυθολογία ασχολείται με τη ζωή

τους προστατεύει η θέση τους στον στρατό. Όταν ο εκδότης μίας τοπικής αριστερής

των γυναικών και μας επιτρέπει έτσι να συλλάβουμε από πολλές απόψεις τι συνέβη στο

εφημερίδας, της Verona del Popolo, προσπάθησε να αποκαλύψει τις λεπτομέρειες

women.

Maraini’s non-fictional reworking of the story of Isolina Canutti in her 1985 work, Isolina: La Donna Tagliata a Pezzi, (Isolina: The Woman Cut to Pieces) is an example of how, in her writing, she attempts to restore agency to the mutilated and muted victims of male violence. This writing of ghosts gives life to Isolina and exposes a past which continues to live in the present. In Verona in 1900, Isolina Canutti becomes pregnant by an army officer called Trivulzio. She wishes to have the baby but he doesn’t. He forces her to undergo a clandestine abortion in the backroom of a restaurant. She dies as a result, and her body is cut into pieces by her ex-lover’s fellow officers and thrown into the River Adige. No criminal action was taken against these men, protected as they were by their position in the army. When the editor of a local left-wing newspaper, Verona del Popolo tried to uncover the details of this cover-up he was sued for criminal libel by the officer involved, found guilty, and himself punished for trying to seek justice for the murdered woman. In this work, Maraini demonstrates the legal system’s power not to do justice but to obstruct it. Through the manipulation of the system by the hegemonic male military elites, the legal process, to use Joann Cannon’s terms: “is enlisted in the service not of justice and truth but of injustice and falsehood”. Thus, even though a woman was murdered, the perpetrators went unpunished. Ironically the only person punished as result by the law was the

one person who sought to discover the truth and to seek justice for Isolina. Moreover, Isolina herself was further punished posthumously by the besmirching of her character by the prosecution and prosecution witnesses in the trial for criminal defamation against the newspaper editor. Isolina is used, spurned, violated by a forced abortion, killed, butchered and thrown in the River Adige, and then her memory is subjected to a similar symbolic butchery. The only legal process which is sanctioned is the action for criminal libel taken by Trivulzio against the newspaper editor Todeschini. This mutant form of justice marks the appropriation of law in the service of the hegemonic power of the military. Indeed the newspaper owner who champions the search for justice for Isolina is not beyond doing so in his own interests. As one critic has noted Todeschini used the story as a “pretext for an antimilitaristic campaign that raised the fight to an institutional level, thus erasing entirely [Isolina’s] lived being”. In her unweaving of the oficial history of male violence towards Isolina, Maraini allows Isolina to be at last seen and heard as a unique existent, not as a stereotype or caricature. Importantly, for this purpose, Maraini takes care not to relate Isolina in her (Maraini’s) own words but to present the traces and fragments of Isolina that have been oblitereated by official memory. This is a form of writing which brings to the surface a hidden memory of the city of Verona, just as Islolina’s remaiins returned to the surface of the River Adige.

Maraini seeks to compose a poetics of vocal relationality and in doing so engages

70

katalog texts 3 duotone.indd 70-71

71

14/10/2009 6:12:51 μμ

αυτής της ιστορίας που συγκαλύφθηκε, μηνύθηκε για συκοφαντική δυσφήμηση από

πραγματικότητα, ο ιδιοκτήτης της εφημερίδας που πρωτοστατεί στον αγώνα για την

τον εμπλεκόμενο αξιωματικό, κηρύχθηκε ένοχος και τιμωρήθηκε γιατί επεδίωκε την

απονομή δικαιοσύνης υπέρ της Isolina δεν κινείται ανεξάρτητα από τα συμφέροντά

απονομή δικαιοσύνης για τη δολοφονημένη γυναίκα. Σε αυτό το έργο η Maraini δείχνει

του. Όπως έχει επισημάνει μία κριτική ανάλυση, ο Todeschini χρησιμοποίησε την

τη δύναμη του δικαιικού συστήματος όχι να αποδίδει δικαιοσύνη αλλά να την

ιστορία ως ‘προκάλυμμα για την αντιμιλιταριστική εκστρατεία του με το οποίο

παρεμποδίζει. Με τη χειραγώγηση του συστήματος από τις ηγεμονικές ανδρικές

μετέφερε τον αγώνα σε ένα θεσμικό επίπεδο, διαγράφοντας έτσι τελείως τη βιωμένη

στρατιωτικές ελίτ, η νομική διαδικασία, κατά τη Joan Cannon: ‘τίθεται στην υπηρεσία

ύπαρξη [της Isolina]’.15 Καθώς αναψηλαφεί την επίσημη ιστορία της ανδρικής βίας

όχι της δικαιοσύνης και της αλήθειας αλλά της αδικίας και του ψεύδους’’.14 Έτσι, παρότι

προς την Isolina, η Maraini επιτρέπει επιτέλους στην Isolina να εμφανιστεί και να

δολοφόνησαν μία γυναίκα, οι εγκληματίες έμειναν ατιμώρητοι. Η ειρωνεία είναι ότι το

ακουστεί ως μία μοναδική ύπαρξη, όχι ως ένα στερεότυπο ή μία καρικατούρα. Το

μόνο πρόσωπο που τιμωρήθηκε από τον νόμο ήταν το μόνο πρόσωπο που επεδίωξε να

σημαντικό είναι ότι, για τον σκοπό αυτό, η Maraini προσπαθεί να μην αφηγηθεί την

ανακαλύψει την αλήθεια και να διεκδικήσει τα δίκια της Isolina. Επιπλέον, και η ίδια η

ιστορία της Isolina με τα δικά της λόγια (της Maraini) αλλά να παρουσιάσει τα ίχνη και

Isolina τιμωρήθηκε μετά θάνατον καθώς ο μηνυτής και μάρτυρές του αμαύρωσαν την

τα κομμάτια της Isolina που είχαν εξαλειφθεί από την επίσημη μνήμη. Αυτή η μορφή

υπόληψή της στη δίκη του εκδότη της εφημερίδας που κατηγορήθηκε για συκοφαντική

γραφής φέρνει στην επιφάνεια μία κρυφή ανάμνηση της πόλης της Βερόνα, όπως

δυσφήμηση. Η Isolina χρησιμοποιήθηκε, απορρίφθηκε περιφρονητικά, βιάστηκε με

ακριβώς τα σωζόμενα μέλη της Isolina βγήκαν στην επιφάνεια του ποταμού Adige. Η

την έκτρωση στην οποία αναγκάστηκε να υποβληθεί, σκοτώθηκε, κατατεμαχίστηκε

Maraini επιδιώκει να συνθέσει έναν ποιητικό λόγο φωνητικής διασύνδεσης και με τον

και ρίχτηκε στον ποταμό Adige, και στη συνέχεια η μνήμη της υπέστη μία παρόμοια

τρόπο αυτό προσπαθεί να αρνηθεί ενεργά να ξεχάσει την Isolina. Ενισχύει τη σιγασμένη

συμβολική σφαγή.Η μόνη νομική διαδικασία που κινείται αφορά τη μήνυση για

φωνή της Isolina ή λειτουργεί ως αγωγός της.Αναφερόμενη στο πώς η γραφή μπορεί να

συκοφαντική δυσφήμηση που έγινε εκ μέρους του Trivulzio εναντίον του εκδότη της

επισημάνει λησμονημένα ή αποκλεισμένα υποκείμενα, η Judith Butler παρατηρεί τη

εφημερίδας Todeschini. Αυτή η μεταλλαγμένη μορφή δικαιοσύνης σηματοδοτεί τον

δύναμη που έχει το γράψιμο ως κριτική πράξη αντίστασης. Κατά την Butler, η γραφή

σφετερισμό του νόμου προς όφελος της ηγεμονικής δύναμης του στρατού. Στην

αυτού του είδους μπορεί να εκληφθεί ως ένα παράδειγμα μαρτυρίας αλλά και

in an active refusal to forget Isolina. She amplifies or acts as a conductor of Isolina’s silenced voice. In referring to how writing can mark forgotten or excluded subjects, Judith Butler has observed its power as a critical act of resistance. In such a mode, for Butler, writing can be seen as an example of both evidence and appeal. In speaking of the particular instance of the poetry written by the detainees of Guantanamo Bay, Butler outlines how in such a case the body of the writer is given over to an unknown other in the form of an appeal. This appropriation of agency by those not deemed worthy of full citizenship is seen by Butler as proof of stubborn life. For Butler, the “forming of words [may be] linked to survivability.” In Isolina, Maraini allows this unmarked death to enter public discourse and be at last marked. She brings Isolina, in Butler’s phrase, “under the rubric of the “human””. The dismembered Isolina is given over to the reader in the form of an appeal. As Butler would have it: “if a life is not grieveable, it is not quite a life; it does not qualify as a life and is not worth a note. It is already the unburied, if not the unburiable.”

In Butler’s view, lives worth counting in society are visible, audible, touchable, but those not counted are not heard or seen or touched. This binary is based on the liberal nation state’s regulation of the senses, causing us to apprehend the world and others selectively. Butler observes that: “Violence against those who are already not quite living, that is, living in a state of suspension between life and death, leaves a mark that

is no mark”. Male violence is here seen as acceptable and not the object of punishment precisely because Isolina’s was a life not perceived by the law and the political elite as a life worth living. As Butler would have it: “If certain lives are not perceptible as lives then the sanctity of life is not upheld”. It is only after a century has elapsed that Maraini in her patient untangling of Isolina’s story that her memory is restored to a city that has also been complicit in forgetting her. In a later fictional work of 1994, the novel Voci (Voices) Maraini raises again the erasure of the bodies and memories of female victims of violence from the collective memory. In the novel, the main character is Michela, a radio broadcaster, who is engaged in researching the topic of gender violence for her programme. Against the backdrop of this professional involvement with violence against women, Michaela discovers that a female neighbour of hers has been murdered. This leads her to investigate the circumstances of this particular violent death in addition to investigating the general theme of violence against women in Italian society. The character’s is personal and public encounter with violence against women allows Maraini to reflect on how such violence is commonplace and not addressed by public authorities. The radio journalist turned detective discovers that such murdered women are rapidly erased from the city’s memory and not a word of their life is preserved, just as Maraini discovered in her role as detective how all traces of Isolina’s memory had been erased from the collective memory. These dead women

72

katalog texts 3 duotone.indd 72-73

73

14/10/2009 6:12:51 μμ

έκκλησης.16 Μιλώντας για το ιδιαίτερο δείγμα ποίησης που έγραψαν οι έγκλειστοι του

είναι σημάδι.’20 Η ανδρική βία είναι εν προκειμένω αποδεκτή και δεν γίνεται

Guantanamo Bay, η Butler περιγράφει πώς, στην περίπτωση αυτή, το σώμα του

αντικείμενο τιμωρίας ακριβώς επειδή η ζωή της Isolina δεν εκλαμβανόταν από τον

συγγραφέα παραδίδεται σε έναν άγνωστο άλλον με τη μορφή μίας έκκλησης. Αυτή η

νόμο και την πολιτική ελίτ ως μία ζωή που αξίζει να ζει. Όπως το διατυπώνει η Butler:

ανάκτηση της ικανότητας δράσης από εκείνους/ες που δεν θεωρούνται άξιοι/ες να

‘Αν ορισμένες ζωές δεν γίνονται αντιληπτές ως ζωές τότε η ιερότητα της ζωής δεν

έχουν πλήρη πολιτικά δικαιώματα ερμηνεύεται από τη Butler ως δείγμα της ζωής που

γίνεται σεβαστή’.21 Μόνο μετά την πάροδο ενός αιώνα μπόρεσε η Maraini με το

αντέχει και επιμένει. Για την Butler, ο ‘σχηματισμός λέξεων [μπορεί να] συνδέεται με

υπομονετικό ξετύλιγμα της ιστορίας της Isolina να αποκαταστήσει τη μνήμη της σε μία

την ικανότητα επιβίωσης.’17 Στην Isolina, η Maraini επιτρέπει σε αυτόν τον απαρατήρητο

πόλη που υπήρξε κι αυτή συνένοχη στην καταδίκη της στη λήθη.Σε ένα μεταγενέστερο

θάνατο να εισέλθει στον δημόσιο λόγο και να επισημανθεί επιτέλους. Θέτει την Isolina,

λογοτεχνικό έργο του 1994, τη νουβέλα Voci (Φωνές)22 η Maraini αναδεικνύει ξανά το

κατά την έκφραση της Butler, ‘κάτω από τον τίτλο ‘’ανθρώπινο’’’. 18 Η κατατεμαχισμένη

ζήτημα της διαγραφής από τη συλλογική μνήμη των σωμάτων και της ανάμνησης των

Isolina παραδίνεται στον αναγνώστη με τη μορφή μίας έκκλησης. Όπως λέει η Butler:

γυναικείων θυμάτων βίας. Στη νουβέλα, ο κύριος χαρακτήρας είναι η Michaela, μία

‘αν η ζωή δεν είναι άξια πένθους, δεν είναι πραγματική ζωή· δεν αναγνωρίζεται ως ζωή

ραδιοφωνική παραγωγός που διερευνά το θέμα της έμφυλης βίας για το πρόγραμμά

και δεν αξίζει να ληφθεί υπόψη. Είναι ήδη αυτό που δεν έχει ταφεί, αν όχι αυτό που δεν

της. Στα πλαίσια αυτής της επαγγελματικής της κατατριβής με τη βία κατά των

μπορεί να ταφεί.’19 Κατά την άποψη της Butler, οι ζωές που αξίζουν να ληφθούν υπόψη

γυναικών, η Michaela ανακαλύπτει ότι μία γυναίκα γείτονάς της έχει δολοφονηθεί.

στην κοινωνία είναι ορατές, ικανές να ακουστούν, απτές, αλλά εκείνες που δεν μετράνε,

Αυτό την οδηγεί στο να διερευνήσει τις συνθήκες του συγκεκριμένου βίαιου θανάτου

δεν ακούγονται ούτε βλέπονται ούτε αγγίζονται. Αυτός ο διχασμός βασίζεται στη

παράλληλα με τη διερεύνηση του γενικού θέματος της βίας κατά των γυναικών στην

ρύθμιση των αισθήσεων από το φιλελεύθερο έθνος-κράτος, και μας κάνει να

ιταλική κοινωνία. Η προσωπική και δημόσια αναμέτρηση του χαρακτήρα της Michaela

αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και τους άλλους επιλεκτικά. Η Butler παρατηρεί ότι: ‘Η

με τη βία κατά των γυναικών επιτρέπει στη Maraini να διατυπώσει τους στοχασμούς

βία ενάντια σε εκείνους/ες που ήδη δεν ζούνε ακριβώς, ζούνε, δηλαδή, σε μία

της για το πόσο κοινότοπη είναι αυτή η βία και το γεγονός ότι δεν αντιμετωπίζεται από

κατάσταση μετεωρισμού ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο, αφήνει ένα σημάδι που δεν

τις δημόσιες αρχές. Η δημοσιογράφος του ραδιοφώνου που έγινε ντετέκτιβ ανακαλύπτει

continue to cry out for a justice not afforded them by the law. As Maraini writes in Voci: The city’s memory does not retain traces of these crimes, neither a memory, nor a word, nor a monument to an “unknown victim”, like the tomb of the unknown soldier. {Yet these dead women] are there, and continue to to walk hither and thiter, without being mournde, crying out for a little attention..

One can see in the above passage an intertextual comment by Maraini on her own practise as a writer in Isolina and in much of her other work which addresses violence against women. This self-reflection on her own praxis as a writer is continued throughout the novel. In fact in an interview Maraini has noted the similarities between Michaela’s role as investigator of the murder of her neighbour and her research into gender violence. She describes Michaela as a “woman who investigates, who reconstructs events… who reasons upon them”. For Maraini, the writing of the novel helped her to gain a greater understanding of “complex relationships which are built up between victims and murderers”. For her the novel itself had its origins in the research that she had been carrying out for many years into crimes against women.

Maraini calls for a justice to come, which would see these dead women returning to engage in a fierce war with the living in order to restore honour to these women. As she wrote in la donna perfetta in 1975: “Verra un giorno che le morte si uniranno alle vive in una guerra rabbiosa che ridara onore alle donne”. In Voci dead women cry

out for justice as well. They have been erased from the city’s memory yet they keep walking the city’s streets asking loudly for justice, but does anyone hear them? Can anyone hear them? In Maraini’s work, the dead bodies of female victims of violence represents the way in which female bodies are treated in the patriarchal symbolic economy as objects of carnal lust or violence. This notion of treating women as life which can be killed but not life deemed worthy of full communion in society, is well described by Diaconescu-Blumenfeld when she writes: “…in Voci… Maraini struggles with the dichotomy between will and body, in the attempt to articulate the absolute objectification of women whose voices have been taken away through violence and killing. As long as the dichotomy exists women will be identified with body that exists for slaughter. Because women are not perceived as voice, they are treated as body and their consciousness is disregarded.“ This notion of women as voiceless and agentless materiality reveals a problem which is that of the way in which the voice of male authority expressed as neutral law instead of liberating individual citizens imposes a language on them and in so doing leaves them voiceless. For Maraini the stories of these murdered women become the means through which to articulate questions about violence against women in Italian society. In Isolina, for Maraini this particular crime is emblematic of the wider culture of violence against women in Italian society. Throughout her work Maraini links the

74

katalog texts 3 duotone.indd 74-75

75

14/10/2009 6:12:51 μμ

ότι οι γυναίκες που δολοφονούνται με αυτόν τον τρόπο σβήνονται γρήγορα από τη

έχει τις ρίζες της στην έρευνα που διεξήγαγε επί πολλά έτη γύρω από τα εγκλήματα

μνήμη της πόλης και δεν γίνεται πλέον καθόλου λόγος για τη ζωή τους, όπως ακριβώς

κατά γυναικών.26 Η Maraini προσβλέπει σε μία δικαιοσύνη που θα έρθει και θα φέρει

η Maraini ανακάλυψε όταν ανέλαβε τον ρόλο του ντετέκτιβ ότι όλα τα ίχνη της

την επιστροφή αυτών των νεκρών γυναικών, οι οποίες θα διεξαγάγουν έναν άγριο

ανάμνησης της Isolina είχαν εξαλειφθεί από τη συλλογική μνήμη. Αυτές οι νεκρές

πόλεμο με τους ζωντανούς για να αποκατασταθεί η τιμή των συγκεκριμένων γυναικών.

γυναίκες συνεχίζουν να φωνάζουν για μία δικαιοσύνη την οποία δεν απονέμει ο νόμος.

Όπως το διατύπωσε στη la donna perfetta το 1975: ‘Verra un giorno che le morte si

Όπως γράφει η Maraini στις Voci:«Η μνήμη της πόλης δεν διατηρεί ίχνη αυτών των

uniranno alle vive in una guerra rabbiosa che ridara onore alle donne’.27 Και στις Voci οι

εγκλημάτων, ούτε μία ανάμνηση, ούτε μία λέξη, ούτε ένα μνημείο για το ‘άγνωστο

νεκρές γυναίκες φωνάζουν για τα δίκια τους. Έχουν σβηστεί από τη μνήμη της πόλης

θύμα.’, αντίστοιχο με το μνημείο του ‘αγνώστου στρατιώτη.’ [Ωστόσο αυτές οι νεκρές

αλλά συνεχίζουν να βαδίζουν στους δρόμους της πόλης απαιτώντας βροντερά να

γυναίκες] είναι εκεί, και συνεχίζουν να βαδίζουν εδώ κι εκεί, απένθητες, κραυγάζοντας

αποδοθεί δικαιοσύνη, αλλά ποιος τις ακούει; Μπορεί να τις ακούσει κανείς; Στο έργο

για λίγη προσοχή».23Στο παραπάνω κείμενο βλέπει κανείς ένα διακειμενικό σχόλιο της

της Maraini, τα νεκρά σώματα των γυναικείων θυμάτων της βίας αναπαριστούν τον

Maraini για τη δική της πρακτική ως συγγραφέα στην Isolina και σε μεγάλο μέρος όλου

τρόπο με τον οποίο η πατριαρχική συμβολική οικονομία αντιμετωπίζει τα σώματα ως

του έργου της που πραγματεύεται τη βία κατά των γυναικών. Αυτός ο αναστοχασμός

αντικείμενα σαρκικού πόθου ή βίας. Αυτή η ιδέα της μεταχείρισης των γυναικών ως

πάνω στη δική της πράξη ως συγγραφέα συνεχίζεται σε όλη τη νουβέλα. Μάλιστα, σε

ζωής που μπορεί να σκοτωθεί αλλά δεν αξίζει να μετάσχει πλήρως στην κοινωνία

μία συνέντευξη, η Maraini επεσήμανε τις ομοιότητες ανάμεσα στον ρόλο της Michaela

περιγράφεται εύγλωττα από τη Diaconescu-Blumenfeld όταν γράφει:«....στις Voci η

που διεξήγαγε έρευνα για τον φόνο της γειτόνισσάς της και τη δική της έρευνα γύρω

Maraini παλεύει με τη διχοτομία ανάμεσα στη βούληση και το σώμα, στην προσπάθεια

από την έμφυλη βία. Περιγράφει τη Michaela ως μία ‘γυναίκα που ερευνά, που

να αρθρώσει την απόλυτη αντικειμενοποίηση των γυναικών, οι φωνές των οποίων

αναπαριστά τα γεγονότα...που στοχάζεται πάνω σε αυτά’.24 Κατά τη Maraini, η

έχουν αφαιρεθεί μέσω της βίας και του φόνου. Όσο υπάρχει αυτή η διχοτομία, οι

συγγραφή της νουβέλας τη βοήθησε να κατανοήσει καλύτερα ‘τις περίπλοκες σχέσεις

γυναίκες θα ταυτίζονται με το σώμα που υπάρχει για να σφαγιαστεί. Επειδή οι γυναίκες

που οικοδομούνται ανάμεσα στα θύματα και τους δολοφόνους’.25 Η ίδια η νουβέλα της

δεν γίνονται αντιληπτές ως φωνή, αντιμετωπίζονται ως σώμα και η συνείδησή τους δεν

physical mutilation of women to their muting in public discourse. The forgotten figure of Isolina and her literary exhumation bring to light the way in which the law operates to dismember women. The case of Isolina acted as a synecdoche for all the women who continued to be victims of male violence.

Conclusion / In Isolina Maraini was trying to seek belated justice for this dead woman, the victim twice over of male violence, the first material, the second, textual. Maraini writing in 1985 about an incident in 1900 also brings to light the startling persistence of misogynist attitudes towards women in Italian society. This, in spite of, the many seemingly progressive changes in relation to women’s legal position in the intervening eighty years. What remained untransformed in the interim was the existence of a patriarchal political structure which did not allow women’s voices to displace patriarchal hegemony. Thus, the ethical responsibility of the artist is to speak on behalf of those pasts which political and legal discourse fails to address. This is a reponsibility which Maraini accepts in her writing. In such a circumstance artistic engagement has excavated the psychic trauma of such violence. Literature becomes a space in which such traumas can be addressed. This literary engagement with violent reality reflects Homi Bhabha’s argument in relation to the link between art and the political:the critic must attempt to fully realize, and take responsibility for, the unspoken, unrepresented pasts that haunt the historical present (Bhabha 1994 pp.12-13).

λαμβάνεται υπόψη».28 Η ερμηνεία των γυναικών ως άφωνης υλικότητας χωρίς

76

katalog texts 3 duotone.indd 76-77

ικανότητα δράσης φανερώνει ένα πρόβλημα: τον τρόπο με τον οποίο η φωνή της ανδρικής εξουσίας, που εκφράζεται ως φυσικός νόμος, αντί να απελευθερώνει ορισμένους πολίτες, τους επιβάλλει μία συγκεκριμένη γλώσσα και με τον τρόπο αυτό

In Maraini’s work we can see the parctice of what Linda Zerilli calls a ‘freedom-centred feminism’. As Zerilli observes: A freedom-centred feminism needs not more rallying cries to carry on the cause of past generations – well, it can use this too – but disturbing examples of feminist practices of political freedom: disturbing – if we will only pause and let them disturb us – because they resist being incorporated into the social – and subject-centred frames that shape most stories of feminism, frames in which freedom as action has mostly disappeared. The ‘disturbing’ examples provided

by Maraini in the investigation of the story of Isolina Canutti and the fictional reconstructions of everyday male violence against women in Voci are disturbing because they make us confront the pervasiveness and persistence of violence against women and also because these writings refuse to be incorporated into a patriarchal narrative canon. They disturb because they allow women to speak. The politics of Maraini’s writings upholds a notion of each individual as unique. Maraini refuses to accept the styling and fashioning of Isolina by law’s speech. She frees her from the prison of legal language. She frees her body from the text of law.

77

14/10/2009 6:12:51 μμ

τους αφήνει χωρίς φωνή.Για τη Maraini οι ιστορίες αυτών των δολοφονημένων

την εξάπλωση και τη συνέχιση της βίας κατά των γυναικών και γιατί επίσης τα εν λόγω

γυναικών γίνονται το μέσο για να αρθρώσει ερωτήματα σχετικά με τη βία κατά των

κείμενα αρνούνται να ενσωματωθούν σε έναν πατριαρχικό αφηγηματικό κανόνα.

γυναικών στην ιταλική κοινωνία. Στην Isolina, το έγκλημα εκφράζει εμβληματικά για

Ενοχλούν γιατί επιτρέπουν στις γυναίκες να μιλήσουν. Η πολιτική των κειμένων της

τη Maraini την ευρύτερη κουλτούρα της βίας κατά των γυναικών στην ιταλική κοινωνία.

Maraini προασπίζει την ιδέα ότι κάθε άτομο είναι μοναδικό. Η Maraini αρνείται να

Σε όλο της το έργο η Maraini συνδέει τον φυσικό ακρωτηριασμό των γυναικών με την

αποδεχθεί τη διάπλαση και την παρουσίαση της Isolina από τον λόγο του νόμου. Την

κατασίγηση της φωνής τους στον δημόσιο λόγο. Η ξεχασμένη μορφή της Isolina και η

ελευθερώνει από τη φυλακή της νομικής γλώσσας. Ελευθερώνει το σώμα της από το

λογοτεχνική της εκταφή φέρνουν στο φως τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο νόμος

κείμενο του νόμου.

έτσι ώστε να διαμελίζει γυναίκες. Η περίπτωση της Isolina λειτούργησε ως μία

1 The Feminine Sublime: Gender and Excess in Women’s Fiction (Berkeley: University of California Press) σ.12.

2 Isolina, σ.70.

3 Η Maraini ξεκίνησε τη σταδιοδρομία της με το νουβέλα La Vacanza το 1962. Εκτός από μυθιστορήματα, η Maraini έχει γράψει ποίηση και δράμα και γράφει επίσης σε πολλές ιταλικές ημερήσιες εφημερίδες και περιοδικά. Ως πρωτοποριακή πολιτική ακτιβίστρια τη δεκαετία του ‘60 ίδρυσε μία ριζοσπαστική φεμινιστική εταιρία θεάτρου ονόματι Il Porcospino (Ο σκαντζόχοιρος) και διεξάγει διαρκώς εκστρατείες κατά της κυβερνητικής και κοινωνικής απάθειας στο ζήτημα της βίας κατά των γυναικών.

4 Dacia Maraini (2005) Ho Sognato Una Stazione: Gli Affetti, I valori, le passioni: Conversazione con Paolo di Paolo (Ρώμη: Edizioni Laterza) σ.51.

5 Dacia Maraini, “Il linguaggio del richiamo sessuale”, στο Dacia Maraini, I giorni di Antigone: Quaderno di cinque anni, (Mιλάνο: Rizzoli) σσ.196-197, 196-7.

6 Dacia Maraini, “Le poesie delle donne” στο Donne mie (1974), (Τορίνο: Einaudi).

7 Rodica DiaconescuBlumenfeld (2000) “Body as will: Incarnate Voice in Dacia Maraini”, στο Rodica Diaconescu-Blumenfeld and Ada Testaferri (επιμ.) The Pleasure of Writing: Critical Essays on Dacia Maraini (West Layfayette, Indiana: Purdue University Press) σσ.195-214, σ.199.

8 (Rodica Diaconescu-Blumenfeld (2000) “Introduc-

συνεκδοχή για όλες τις γυναίκες που συνεχίζουν να είναι θύματα ανδρικής βίας. Συμπέρασμα / Στην Isolina η Maraini ζητούσε εκ των υστέρων δικαιοσύνη για αυτή τη

νεκρή γυναίκα, που στάθηκε δύο φορές θύμα της ανδρικής βίας, την πρώτη υλικά, τη δεύτερη, κειμενικά. Η Maraini που γράφει το 1985 για ένα περιστατικό του 1900 φέρνει επίσης στο φως την ανησυχητική επιβίωση μισογυνικών στάσεων στην ιταλική κοινωνία. Κι αυτό παρά τις πολλές, φαινομενικά, προοδευτικές αλλαγές που επήλθαν στη θέση των γυναικών στα ογδόντα χρόνια που μεσολάβησαν. Εκείνο που δεν μεταβλήθηκε στο μεταξύ ήταν η ύπαρξη μίας πατριαρχικής πολιτικής δομής που δεν επέτρεπε στις φωνές των γυναικών να εκτοπίσουν την πατριαρχική ηγεμονία. Συνεπώς, ηθική ευθύνη του καλλιτέχνη είναι να μιλάει εκ μέρους αυτών των παρελθόντων με τα οποία δεν καταπιάνεται ο πολιτικός και νομικός λόγος. Αυτή είναι μία ευθύνη που αποδέχεται η Maraini στα γραπτά της. Στην εν λόγω περίπτωση, η καλλιτεχνική επεξεργασία ξέθαψε το ψυχικό τραύμα της βίας. Η λογοτεχνία γίνεται ο χώρος όπου μπορούν να εξεταστούν και να αντιμετωπιστούν τέτοια τραύματα. Αυτή η λογοτεχνική αναμέτρηση με τη βίαιη πραγματικότητα αντανακλά το επιχείρημα του Homi Bhabha για τη σχέση ανάμεσα στην τέχνη και το πολιτικό:«ο κριτικός πρέπει να προσπαθεί να αντιλαμβάνεται πλήρως, και να αναλαμβάνει ευθύνη, για τα ανέκφραστα παρελθόντα που δεν αναπαρίστανται αλλά στοιχειώνουν το ιστορικό παρόν» (Bhabha 1994 σσ.1213).Στο έργο της Maraini μπορούμε να δούμε την πρακτική εκείνου που η Linda Zerilli ονομάζει ‘ελευθεριοκεντρικός φεμινισμός.’ Όπως επισημαίνει η Zerilli:«Ένας ελευθεριοκεντρικός φεμινισμός δεν χρειάζεται περισσότερες πολεμικές κραυγές για να υπερασπιστεί τον αγώνα των γενιών του παρελθόντος -φυσικά, μπορεί να χρησιμοποιήσει και αυτό το μέσο- αλλά ενοχλητικά παραδείγματα

φεμινιστικών

πρακτικών πολιτικής ελευθερίας: ενοχλητικών -αρκεί να τις αφήσουμε να μας ενοχλήσουν- επειδή ανθίστανται στην ενσωμάτωσή τους στα κοινωνικά και επικεντρωμένα στο υποκείμενο πλαίσια που διαμορφώνουν τις περισσότερες ιστορίες του φεμινισμού, πλαίσια στα οποία η ελευθερία ως δράση έχει ως επί το πλείστον εξαφανιστεί».29Τα ‘ενοχλητικά’ παραδείγματα που δίνει η Maraini στην ιστορία της Isolina Canutti και στις λογοτεχνικές αναπαραστάσεις της καθημερινής ανδρικής βίας κατά των γυναικών στις Voci είναι ενοχλητικά γιατί μας φέρνουν αντιμέτωπους/ες με

tion”, στο Rodica DiaconescuBlumenfeld και Ada Testaferri (επιμ.) The Pleasure of Writing: Critical Essays on Dacia Maraini, (West Layfayette, Indiana: Purdue University Press) σσ.3-20, p.13.

9 ε.α.., σ.210.

10 Elizabeth Bronfen, “The Body and its Discontents” στο Avril Horner και Angela Keane (επιμ.) (2000) Body Matters: Feminism, Textuality, Corporeality, (Manchester: Manchester University Press) σσ..109-23, σ.121.

11 Grazia Weinberg (1989) “An interview with Dacia Maraini”, Tydskrif Vir Letterzkunde, σσ. 27, 64-72.

12 Dacia Maraini (1985) Isolina: La Donna Tagliata a Pezzi (Mιλάνο: Rizzoli).

13 Dacia Maraini (1985) Isolina: La Donna Tagliata a pezzi (Mιλάνο: Rizzoli).

14 Joann Cannon (2006) The Novel as Investigation: Leonardo Sciascia, Dacia Maraini, and Antonio Tabucchi (Toρόντο: University of Toronto Press) σ. 17.

15 Rodica Diaconescu Blumenfeld, “Feminist Historiography and Dacia Maraini’s Isolina: Una donna tagliata a pezzi” στο Maria Ornella Marotti and Gabriella Brooke (επιμ.) (1999) Gendering Italian Fiction: Feminist Revisions of Italian History (Madison: Fairleigh Dickinson University Press) σσ.178-189, σ.182.

16 Judith Butler, “Vulnerability/Survivability: The Affective Politics of War”, διάλεξη στο Ινστιτούτο Κοινωνικής Έρευνας του Birkbeck, Birkbeck College, 27 Φεβρουαρίου, 2008. Βλ.επίσης Marc Falkoff (επιμ.) (2007) Poems from

Guantanamo (Iowa City: University of Iowa Press).

17 ε.α..

18 ε.α., σ.46.

19 Judith Butler (2006) Precarious Life: The Powers of Mourning and Violence, (Λονδίνο: Verso) σ.34. Ελληνική μετάφραση Judith Butler (2009) Ευάλωτη ζωή-Οι δυνάμεις του πένθους και της βίας, μετάφραση Μ. Λαλιώτης, Κ. Αθανασίου (Αθήνα: Νήσος).

20 ε.α., σ.36.

21 ε.α., Precarious Life, σ.34.

22 Dacia Maraini (1994) Voci (Mιλάνο: Rizzoli).

23 Voci, σ.84.

24 Dacia Maraini και Paola Gaglianone (1995) Il piacere di scrivere (Ρώμη: Omicron) σ.30. Όπως επεσήμανε η Maraini: “Nel caso di Voci, il primo nucleo narrativo, il suo germe sta nella ricerca che per anni ho portatoavanti sui delitti contro le donne, raccogliendo un mucchio di materiale da cui e emersa a poco a poco un tipo di donna che apre la porta al suo assassino”. ε.α.

25 ε.α.., σσ. 6-7.

26 ε.α.., σ. 30.

27 σ.48.

28 Rodica DiaconescuBlumenfeld (2000), “Body as will: Incarnate Voice in Dacia Maraini”, στο Rodica Diaconescu-Blumenfeld και Ada Testaferri (επιμ.) The Pleasure of Writing: Critical Essays on Dacia Maraini (Purdue University Press: West Layfayette, Indiana) σσ.195-214, σσ.205-206.

29 Zerilli, Feminism and the Abyss of Freedom, σ. 24.

78

katalog texts 3 duotone.indd 78-79

14/10/2009 6:12:51 μμ

Σχολιαστές

Ειδικοί Σχολιαστές

Παραγωγοί

Αθηνά Αθανασίου

Patrick Hanafin

Πέτρος Φωκαϊδης

Γιάννης Σταυρακάκης

Ιωάννα Λαλιώτου

Βαλεντίνα Κάργα

Ιστορικοί Σχολιαστές

Στράτος Δορδανάς

Κ ι ν ητ ι κ ά Κ ε ί μ ε ν α

Αντώνης Λιάκος

Τάσος Σακελλαρόπουλος

Εύα Παπαμαργαρίτη

Έφη Αβδελά

Πολεοδόμοι Ιστορικοί

Γιώργος Ρυμενίδης

Συ γ γ ρ α φ έ α ς

Αλέκα Γερολύμπου

Ιλιάνα Τσαπατσάρη

Δημήτρης Δημητριάδης

Βίλμα Χαστάογλου

Συ ν ε ρ γ ά τ ε ς Σ χ ε δ ι α σ τ έ ς

Σύ μ β ο υ λ ο ς Ι σ τ ο ρ ι κ ό ς

Σύ μ β ο υ λ ο ς π ε ρ ί

Benoit Durandin

Γιώργος Αναστασιάδης

Αρχιτεκτονικής της

Κατερίνα Κουτσογιάννη

Α φ ηγ ητ ή ς

Πόλης

Αν τ α π ο κ ρ ι τ έ ς

Σάκης Σερέφας

Βασίλης Κολώνας

Κατερίνα Χρυσανθοπούλου

Ε ι δ ι κ ο ί Π α ρ α τ η ρ ητ έ ς

Εγ κ λ η μ α τ ο λ ό γ ο ι

Στέλλα Τσιόντση

Αντώνης Μόλχο

Νίκος Παρασκευόπουλος

Ειρήνη Ωραιοπούλου

Οντέτ Βαρόν Βασσάρ

Αγγελική Πιτσελά

Συ ν ε ρ γ ά τ ε ς Γρ α φ ί σ τ α ς

Δ ι κ ηγ ό ρ ο ς

Εισαγγελέας

Γιάννης Παπαγιαννάκης

Έλλη Ευθυμίου

Κωνσταντίνος Λογοθέτης

Commentators / Athanasiou Athina / Stavrakakis

Αστυνομικός

Νεκροτόμος

Yiannis / writer / Dimitriades Dimitris / Historical

Γιώργος Μαρωνίτης

Δημήτρης Ψαρούλης

Narrators / Liakos Antonis / Avdela Efi / Histo-

Συ λ λ έ κ τ η ς

Το ξ ι κ ο λ ό γ ο ς

rian commentators / Dordanas Stratos / Laliotou

Γιάννης Μέγας

Λήδα Κοβάτση

Ioanna / Sakellaropoulos Tasos / Serefas Sakis / CON-

Συ ν ο μ ι λ ητ έ ς

Νεκροθάπτης

SULTANT HISTORIAN / Anastasiades Yorgos / SPECIAL

Alexander Duttmann

Ελευθέριος Τεκτονίδης

OBSERVERS / Molho Anthonis / Varon Vassar Odette /

Γαρυφαλιά Κατσαβουνίδου

Δημοσιογράφος

Lawyer / Efthimiou Elli / URBANISM HistorianS /

Μανώλης Πρατσινάκης

Απόστολος Λυκεσσάς

Gerolympos Aleka / Hastaoglou Vilma / Consultant

Μεταφράστρια

on the Architecture of the city / Kolonas

Λίλια Ψαρού

Vassilis / Criminologists / Paraskevopoulos Nikos / Pitsela Angeliki / former prosecutor / Logothetes Konstantinos / Journalist / Likessas Apostolos / MEDICAL examiner / Psaroulis Dimitris / collector / Yannis Megas / Toxicologist /

Scene 3 Τρ ί τ η σ κ ην ή

Αριστείδης Αντονάς

Funeral Office / Tektonidis [eleftherios] / trans-

Aristide Antonas Αλέξης Δάλλας

ΣΥΛΛΗΨΗ

Alexios Dallas ARREST

Kovatsi Leda / Police officer / Maronitis Giorgos /

Φίλιππος Ωραιόπουλος Filippos Oraiopoulos

lator / Lilia Psarrou / Interlocutors / Alexander Duttmann / Patrick Hanafin / Garyfalia Katsavounidou / Manolis Pratsinakis / producers / Phokaides Petros / Karga Valentina / assistant designers / Durandin Benoit / Koutsogianni Katerina / Animated Films / Iliana Tsapatsari / Papamargariti Eva / Rimenides Yorgos / reporters / Chrysanthopoulou Katerina / Oreopoulou Irini / Stella Tsiontsi / assistant graphic designer / Yannis Papayannakis

katalog texts 3 duotone.indd 80

14/10/2009 6:12:51 μμ