De teek: onbemind maakt onbekend?

Als bosbeheerders zijn we vaak in de natuur. Daarbij lopen we een risico op een tekenbeet. Teken kunnen vervelende ziektes overdragen. Het meest bekend in onze streken is de ziekte van Lyme. Wat weten we over de kleine parasiet die tussengastheer speelt voor deze ziekteverwekkers?

Wat zijn teken?

Teken zijn bruinzwarte bloedzuigende parasieten die behoren tot de spinachtigen. Voor de ontwikkeling van een teek is er steeds een bloedmaaltijd nodig. Daarom bijt een teek zoogdieren (waarbij ook de mens), vogels en soms ook reptielen en amfibieën. Er bestaan vele soorten teken. De meest voorkomende, zeker bij de mens, is de zogenaamde schapenteek of Ixodes ricinus.

Hoe ontwikkelingen ze zich?

De teek kent verschillende levensstadia, die afgesloten worden met een vervelling. Als de jonge teek uit het ei kruipt, wordt deze larve genoemd; die heeft nog zes poten in plaats van acht. Het extra potenpaar verschijnt na de eerste vervelling, de teek komt dan in het nimfstadium. Na een volgende vervelling is de teek volwassen en kan zich voortplanten. Het kan echter jaren duren voor de teek volledig is ontwikkeld. De larven kruipen, nadat ze uit het ei zijn gekomen, op een grasspriet of plant op enige hoogte boven de grond. Als een mogelijke gastheer langskomt klampen ze zich vast en zuigen zich vol, waarna ze zich weer op de grond laten vallen en vervellen. Een teek in het larvestadium kan nog geen ziektes overbrengen. Na de vervelling van de larve zoekt de nimf naar een nieuwe gastheer, waarna het proces zich herhaalt: de teek klampt zich vast, zuigt bloed, laat zich op de bodem vallen en vervelt. Nu is de teek volwassen en wordt een derde maal een gastheer opgezocht. Ditmaal wordt niet alleen bloed opgezogen, maar ook naar een partner gezocht, waarna de paring plaatsvindt. Het vrouwtje zet na haar laatste bloedmaaltijd tot meer dan 50% van haar lichaamsgewicht in eieren om en produceert dan honderden tot enige duizenden eieren, voor zij sterft.

Waar komen ze voor?

Teken komen voor in bossen, heide, weilanden, parken, tuinen en zelfs duinen. Ze bevinden zich voornamelijk op de bodem of in de onderste lagen van de vegetatie. Als ze een nieuwe gastheer zoeken, klimmen of kruipen ze op hoog gras, varens en lage struiken van 20 tot 70 centimeter hoog. Teken detecteren hun potentiële gastheer door de uitgestraalde lichaamswarmte, en wellicht ook door de geur. Eenmaal op het lichaam kruipt een teek verder op zoek naar een geschikte plaats om zich vast te hechten. Ze nestelen zich bij voorkeur in huidplooien, maar ook wel gewoon op een been, arm of poot. Een teek springt niet, en laat zich ook niet uit een boom vallen.

Wanneer komen teken voor?

Teken komen het hele jaar door voor, maar ze zijn voornamelijk actief tussen maart en oktober, als de buitentemperatuur meer dan 7-10°C bedraagt. De meeste tekenbeten worden in mei, juni en juli opgetekend, omdat het weer dan warmer is en er meer mensen de natuur in trekken.

De tekenpopulatie stijgt?

De populatie van teken kent een golfbeweging als gevolg van wisselende weersomstandigheden. De larven en nimfen leven op kleine zoogdieren, zoals muizen. In jaren met veel eikels en/of

De teek: onbemind maakt onbekend?

Teek Ixodida

beukennootjes, de mastjaren, neemt de populatiedichtheid van gastheren toe waardoor de tekenpopulatie groeit. Ook bij het uitblijven van strenge winters, een fenomeen dat met de klimaatopwarming steeds vaker voorkomt, groeit de populatie van teken. Daarnaast groeit de populatie van teken ook structureel, onder andere door de ontwikkeling van nieuwe natuur(verbindings)gebieden waardoor gastheren als reeën en everzwijnen zich beter verspreiden en in aantal toenemen.

Ben je in het bos geweest?

Dan bestaat de kans dat een teek jou als gastheer heeft uitgekozen. Besef evenwel dat gemiddeld maar 15 à 20 procent drager is van de Lymebacterie. Vervolgens is het nog niet heel waarschijnlijk dat de bacterie overstapt en het lichaam infecteert. Bij de gemiddelde tekenbeet is de kans op de ziekte van Lyme slechts 2 à 3 procent. Heb je de pech dat een volwassen besmette teek zich een week lang volzuigt met jouw bloed, wordt die kans zelfs maar een paar procent hoger. Vind je een teek tijdens je check? Verwijder hem dan met een pincet of een tekentang. Noteer de datum en de plaats van de tekenbeet. In de maand volgend op de tekenbeet hou je de omgeving van de tekenbeet goed in de gaten. Vormt zich een rode ringvormige, zich uitbreidende, plek rond de plaats van de beet, ga dan zeker naar de huisarts en meld de tekenbeet. Hetzelfde doe je als je griepachtige symptomen (koorts, spierpijn of gewrichtspijn) krijgt binnen de maand na de tekenbeet. De ziekte van Lyme kan zeer goed behandeld worden met antibiotica. In andere landen zijn er streken waar er door een tekenbeet ook een virus kan worden overgedragen dat aanleiding kan geven tot teken-encefalitis, een hersen(vlies)ontsteking veroorzaakt door het tick-borne encefalitisvirus (TBE-virus). In België is er tot op heden nog geen infectie bij de mens vastgesteld maar in Zuid-Duitsland, Oostenrijk, Polen, Hongarije, … gebeurde dat wel. Ook in Nederland werden de eerste gevallen gesignaleerd. In die gebieden worden mensen die intensief en langdurig buitenwerken sterk aangeraden zich te laten vaccineren tegen het TBE-virus.

EIEREN

ADULT VROUWTJE

ADULT MANNETJE

NIMF MANNETJE NIMF VROUWTJE

LARVE VROUWTJE

LARVE MANNETJE

Auteur: Jan Wauters