DE UTRECHTSE OPGAVE 2016
JAARVERANTWOORDING
2 rietveld flats hoograven, foto: het Utrechts Archief
DE UTRECHTSE OPGAVE 2016 In 2016 stond de publieke ruimte in de jaarprogrammering van AORTA centraal. Met het jaarthema Shared Space zijn diverse opgaven in de stad verkend, bediscussieerd en onderzocht. De uitkomsten van dit jaar vol onderzoek, inzichten en relevante stakeholders zijn gebundeld in de publicatie SharedSpace 2016. De publicatie vormt hiermee het startpunt van het meerjaren programma. De appendix De Utrechtse opgave 2016 / Jaarverantwoording is een bijlage bij de thematische publicatie. Deze appendix bevat vermelding van de culturele programmering en activiteiten in de stad; overige functies van het platform en de financiĂŤle cijfers van 2016. In deze bijlage vooral aandacht voor de herwaardering van Na-oorlogse wijken in Utrecht en de grootschalige ontwikkelingen in de stad.
Opgaven in de stad verkend, bediscussieerd en onderzocht
3
PUBLIEKSPROGRAMMERING // CULTUUR & ERFGOED Naoorlogs Erfgoed [lezing en 3 wandelingen] Terug naar de Wijkgedachte Dag van de Architectuur Open Monumentendag/ Culturele Zondagen
004 006 008 010
ACTUALITEIT // THERMOMETER Blog 1// Le Mirage: nieuwe impuls voor toppunt van leegstand in een lastig gebied Blog 2 // Wetenschap en architectuur in Utrecht Blog 3// De Amsterdamse school in Utrecht: een bijzondere kennismaking Blog 4// Leeuwesteyn: nieuwe en verbindende ontwikkeling in Leidsche Rijn Blog 5// Plannen Kruisvaartkade kritisch ontvangen Blog 6// De transformatie van het Werkspoorkwartier Blog 7// Wensen omwonenden centraal in plan Van Lieflandpark
012 012 012 012 012 012 012
EDUCATIE Kinderrondleidingen Stadskantoor Straatbeelden [Creatieve Partnerschappen] Creating Cities Jouw Perspectief [Technasium]
014 014 014 014
CITYZINE Website 016 Thermometer 016 Publicaties 016 Social Media 016 Rondleidingen algemeen 016 OVER AORTA Jaarcijfers 018 Bereik 020 Missie en visie 022 Koers 023 Medewerkers 024 Sponsoren en subsidieverstrekkers 025 Colofon 026
4
actualiteit
AANDACHT VOOR WEDEROPBOUW
NAOORLOGS ERFGOED
21.05.2016 & 25.09.2016
LOCATIES: HOOGRAVEN / KROMME RIJN / OVERVECHT / KANALEN-
Kromme Rijn // Er zijn maar weinig wijken in Utrecht
EILAND / DE HALVE MAAN // DATUM: MEI 2016 // DEELNEMERS: 177
zoals de jaren vijftig wijk Kromme Rijn. Er staan villa’s
[MEERDERE ACTIVITEITEN] // VORM: LEZING/ RONDLEIDING/ARTIKELEN
en huurflats, bejaardenwoning en luxe appartementen,
// SAMENWERKINGSPARTNERS: GEMEENTE UTRECHT ERFGOED /
duplexwoningen en middenstandswoningen.
CUYPERSGEZELDSCHAP / FENTENER VAN VLISSINGEN FONDS EN
Al die verschillende woningtypen hebben uitzicht op het
PRINS BERNARD CULTUURFONDS
fantastische Krommerijnpark.
Naoorlogs erfgoed staat steeds meer in de belang
28.05.2016 & 2.10.2016
stelling. Ook in Utrecht. Onlangs heeft het college van
Hoograven // Hoograven is na de grenswijziging van
B en W een selectie van architectuur en stedenbouw uit
1954 de eerste échte naoorlogse wijk van Utrecht. Hier
de periode 1940 – 1970 vastgesteld die in aanmerking
wordt op een geheel nieuwe manier een nieuwbouwwijk
komt voor de status van gemeentelijk monument. Het
gemaakt met de introductie van de zogenaamde stempels:
gaat om flats, bruggen en kunstwerken, maar ook om een
een buurteenheid als een minisamenleving.
nieuwe aanpak van stedenbouw en ruimtelijke ordening,
Bekende architecten hebben er aan meegewerkt. Maar
die kenmerkend is voor de naoorlogse uitbreidingswijken.
het bijzondere zit soms ook in de details, van een gevel of
Veel naoorlogs erfgoed is daarom te vinden in wijken zoals
van een brug.
Hoograven, Kromme Rijn, Overvecht, Kanaleneiland en De Halve Maan. AORTA heeft in het voorjaar 2016 aan-
09.10.2016
dacht besteed aan deze ‘aanwijzing’ van het naoorlogs
Kanaleneiland // Kanaleneiland is gebouwd volgens
erfgoed met een uitgebreid activiteitenprogramma met
de idealen van de functionele stad. Een wijk als een stad
een lezing, diverse wandelingen en artikelen.
op zich, waar de bewoners hun hele leven konden blijven wonen. Het resultaat is een ruim opgezette wijk, met veel
10.05.2016
groen en hoogbouw die heel snel kon worden gerealiseerd
Lezing // Wat maakt de ogenschijnlijk gewone Utrechtse
door het grootschalige gebruik van geprefabriceerde
wijken van na de oorlog zo bijzonder? Een bevlogen
elementen. Recente nieuwbouw en transformatieprojecten
verhaal van Bettina van Santen, erfgoeddeskundige
geven de wijk een nieuwe impuls.
Gemeente Utrecht. 16.10.2016 Wederopbouw wandelingen //
De Halve Maan // Bij de bouw van ‘De Halve Maan’ stond
14.05.2016 & 1.10.2016
de wijkgedachte centraal, een netwerk van buurten met
Overvecht // Overvecht is één van de grootste naoor-
veel ruimte en groen, met alle voorzieningen op loopafstand
logse wijken en ondertussen na 50 jaar ook onderdeel
én levensloopbestendig. Deze bijzondere wijk in Utrecht
geworden van ons erfgoed. De wijk lijkt op het oog te be-
is door de Rijksdienst Cultureel Erfgoed als voorbeeld van
staan uit flats, maar er valt nog zoveel meer te ontdekken
een wederopbouwwijk benoemd met nationaal belang.
aan bijzondere architectuur, bijzondere woonvormen van
[RCE - De Halve Maan Utrecht van nationaal belang]. Waar
experimenteel tot doorzon, kunst op onverwachte plekken,
die wijkgedachte anno 2016 uit beeld lijkt bieden actuele
en veel groene parken.
ontwikkelingen weer perspectief!
Herderplein Halve Maan 1960, Foto: Het Utrechts Archief
Onlangs heeft het college van B en W een selectie van architectuur en stedenbouw uit de periode 1940 – 1970 vastgesteld als gemeentelijk monument. Wat maakt de ogenschijnlijk gewone Utrechtse wijken van na de oorlog zo bijzonder? Actualiteit // # WAT MAAKT EEN NAOORLOGSE WIJK ZO BIJZONDER GASTAUTEUR // BETTINA VAN SANTEN De aanwijzing van nieuwe monumenten uit de periode 1940-1970 brengt op een andere manier de naoorlogse wijken onder de aandacht. Sommige wijken hebben over aandacht weliswaar niet te klagen, maar het gaat vaak maar over één onderwerp en dat is de sociale proble matiek. Met de aanwijzing van naoorlogs erfgoed komen de wijken eens op een andere manier voor het voetlicht. In het actuele kader van discussies over gezonde verstedelijking en de vraag naar extra sociale woningbouw, kan het zelfs interessant zijn om juist die naoorlogse wijken eens nader te bekijken. # HET NAOORLOGS ERFGOED VAN DE UITHOF GASTAUTEUR // WIM BOUWHUIJZEN Het aanzien van De Uithof wordt nog steeds gedomineerd door de erfenis uit de naoorlogse periode. Het hoogste gebouw, het W.C van Unnikgebouw, gebouwd als Transitorium 2, domineert de skyline en is nog steeds de maat en het middelpunt voor de ontwikkeling van het Utrecht Science Park. Er gaan stemmen op voor sloop van deze asbestdragende mastodonten van de nieuwe zakelijkheid uit de jaren zestig. Toch zijn deze gebouwen de moeite van het herbestemmen waard. Meer informatie: www.aorta.nu
5
6 Marco Poloplantsoen Kanaleneiland, foto: gemeente Utrecht erfgoed
TERUG NAAR DE WIJKGEDACHTE
Verslag
LOCATIES: OVERVECHT / HALVE MAAN // DATUM: DEC-2016-JAN2017 //
# HOU HET KLEIN. BLAAS ME WEG
DEELNEMERS: 50 // VORM: DIALOOG // SAMENWERKINGSPARTNERS:
GASTAUTEUR // MARTINE BAKKER
GEMEENTE UTRECHT ERFGOED / RIJKSDIENST CULTUREEL ERFGOED
Op woensdag 18 januari organiseerde AORTA in samenwerking met de Rijksdienst Cultureel Erfgoed [RCE] een
Veel naoorlogse gebouwen en structuren worden met de
bijeenkomst over de nu veelal leegstaande winkelplinten
sloop bedreigd terwijl hergebruik ook een goede optie
en voorzieningenclusters in na-oorlogse wijken. Met
kan zijn. Om de meest bijzondere eigenschappen van deze
gemeente, eigenaren, ontwikkelaars, ontwerpers en
gebieden te beschermen, heeft de programmalijn Weder-
bewoners gingen we in gesprek over nieuwe invullingen.
opbouw van de Rijksdienst Cultureel Erfgoed 30 gebieden
Martine Bakker [stedelijk redacteur] vat de avond samen
aangewezen. Het gaat hierbij niet alleen om een bescher-
in een blog.
ming van de stenen, maar ook om de uitgangspunten, zoals de wijkgedachte. Ontmoetingsplekken en voorzie-
# AANBEVELINGEN
ningen op wijkniveau waren in deze wijken een gegeven.
OUTPUT VAN DE AVOND
Nu staan veel van deze winkelplinten of voorzieningen-
Het manifest aan het einde van de avond bevat zo’n vijf-
clusters leeg. Hoe geven we daar weer invulling aan?
tien punten, waaronder Neem buurtinitiatieven serieus.
Daarover zijn we in gesprek gegaan met gemeente,
Kopieer niet zomaar een succesvol initiatief naar andere
eigenaren, ontwikkelaars, ontwerpers en bewoners.
wijken. Lokaal, laagdrempelig en levendig komt neer op maatwerk! En: Toon lef! De vraag waar Arets de avond
Met Frank Buchner/ RCE – programmaleider Weder
mee begon is daarmee niet beantwoord. Maar het
opbouw; Leon Borlée / gemeente Utrecht – programma-
manifest bleek een goede manier om het debat te
manager Overvecht; Jorine de Soet / KiR – conceptont-
concretiseren. Er is duidelijk richting gegeven.
wikkeling revitalisatie winkelstrips; Baudouin Knaapen / WijkAdvies – leefbaarheidsadviseur & wijkonderzoeker; Jan Willem van der Sman / op ten noort blijdenstein – architect; Arjan de Nooijer, Ernst Haagsman en Sander Gelinck winnaars van de prijsvraag ‘Werk aan de Winkel’/ De Buurtwinkel als Banenmotor; Yuen-Kwan Lam / Wijkconsulent Mitros – o.a. Herderplein; Timothy Driessen / Wijkinitiatief Burezina Overvecht; Bettina van Santen, Erfgoed adviseur gemeente Utrecht; en anderen. Moderator Daniëlle Arets / debatleider en Associate Lector strategische creativiteit en docent (design for debate) aan Design Academy Eindhoven.
Meer informatie: www.aorta.nu
7
Het gaat niet alleen om het beschermen van de stenen, maar om de waardevolle uitgangspunten zoals de wijkgedachte!
8
CULTURELE EVENEMENTEN Stadskantoor detail, Foto: Stijl Poelstra www.stijnstijl.nl
dag van de architectuur LOCATIES: DIVERS // DATUM: 17-18-19 JUNI 2016 //
Activiteiten/ locaties
DEELNEMERS: 1.800 // VORM: OPEN HUIZEN / ROND-
[PECHAKUCHA]
LEIDINGEN / PRESENTATIES / EXPOSITIE // SAMENWER-
[NIGHTWALKS]
KINGSPARTNERS: EXPODIUM, MEER MERWEDE, POST
[SECRET CINEMA]
PLANJER, PROJECTORGANISATIE STATIONSGEBIED, TIVOLIVREDENBURG, HUURDERS CEREOLFABRIEK /
[STATIONSGEBIED]
USINE / VRIENDEN VAN HET JONGERIUSCOMPLEX /
[STADSKANTOOR]
STADSDORP WOLVENBURG / RIJKSBOUWMEESTER /
[STADSKANTOOR KIDS]
ARCHITECTUUR LOKAAL / GEMEENTE UTRECHT [ERF-
[STATIONBOUWMEESTER]
GOED] / DOMSTAD ARCHITECTUUR / UTRECHTS ARHI-
[25 JAAR RIETVELDPRIJS]
TECTENCAFE / e.a.// FINANCIERS: GEMEENTE UTRECHT - STIMULERINGSFONDS CREATIEVE INDUSTRIE –KF
[CEREOLFABRIEK]
HEIN FONDS – ELISE MATHILDE FONDS – VSB FONDS –
[CENTRAAL MUSEUM]
PROGRAMMABUREAU STATIONSGEBIED
[GEVANGENIS WOLVENPLEIN] [MEYSTERS BUITEN]
In het weekend van vrijdag 17, zaterdag 18 en zondag
[NEUDEFLAT]
19 juni stond architectuur in de stad Utrecht centraal. Een
[STADSSCHOUWBURG]
weekend met bijzondere openstellingen en presentaties
[TIVOLIVREDENBURG]
van de makers. Een dag om kennis te maken, te leren en
[VAN SCHIJNDELHUIS]
je laten inspireren voor jong en oud.
[VEEMARKT]
Bijzondere aandacht was er dit jaar voor het Stations-
[VILLA JONGERIUS]
gebied. In 2016 werd de OV Terminal opgeleverd. Het
[WATERTOREN ROTSOORD]
stationsgebied – van het Jaarbeursterrein tot de oude binnenstad – vormt straks één toegankelijk geheel. Een overdekte boulevard van zo’n 300 meter over het spoor heen verbindt de stad. Het station krijgt aan beide zijden een duidelijke entree aan twee vernieuwde stationspleinen, waarvan er een al echt vorm krijgt: het Jaarbeursplein. Op de Dag van de Architectuur 2016 was er de mogelijkheid in gesprek te gaan met de architecten en de spoorbouwmeester.
‘Mooie line up @ pechakucha030 @aortautrecht! 17/6 @centraalmuseum’ - bezoeker –
9 Bert Dirrix [spoorbouwmeester]: Op de dag van opening van AmsterdamCentraal in 1889 is de eerste verbouwing begonnen, het is nooit af.
Over het Stationsgebied // # EEN DUIDELIJK GEBOUW MET EEN BEGIN EN EEN EIND
# BEELDVERSLAG DAG V/D ARCHITECTUUR 2016
GASTAUTEUR // MAURICE HENGEVELD
GASTAUTEUR // ANDRE RUSSCHER
Inmiddels vordert de bouw gestaag en wordt langzaam
André Russcher is fotograaf in Utrecht. In woord en beeld
aan zichtbaar hoe het nieuwe Stationsgebied er uit gaat
beschrijft hij de stad vanuit zijn eigen [fotografische] per-
zien met de OV-terminal als belangrijke verbindende
spectief. Een beeldverslag van de Dag van de Architectuur
schakel. [LINK NAAR WEBSITE ITEM: BLOG]
2016. [LINK NAAR WEBSITE ITEM: BLOG]
# HET NIEUWE CENTRUM ALS HEALTHY URBAN LIVING
# STATIONSGEBIED IN BEELD
LAB
GASTAUTEUR // MATHIJS CREMERS
GASTAUTEUR // MAURICE HENGEVELD
Stationsgebied in beeld gebracht voor de Dag van de
Het Utrecht Sustainability Institute, TNO, Deltares en de
Architectuur 2016 door PostPanjer.. [LINK NAAR WEB-
Universiteit Utrecht ontwikkelden de tafel voor Utrecht
SITE ITEM: BLOG]
binnen het Europese innovatieproject Smart Sustainable Districts. Een update van de ontwikkelingen. [LINK NAAR
Meer informatie: www.aorta.nu
WEBSITE ITEM: BLOG] # BLAUWE BLOKJES VOOR IEDEREEN GASTAUTEUR // MARTINE BAKKER Sinds kort is er in het Utrechtse Stadskantoor een heus stedenbouwkundig laboratorium. [LINK NAAR WEBSITE ITEM: BLOG]
‘Naar @dvdarchitectuur geweest: @neudeflat, @villajongerius en watertoren rotsoord met rond leiding van @daanbriede.’ - bezoeker –
# DE MOREELSE BRUG GASTAUTEUR // MASCHA VAN DAMME De gemeente vroeg met de brug “een icoon voor de stad”. In het Programma van Eisen waren onder meer de ligging, de constructie en de gewenste uitstraling opgenomen. [LINK NAAR WEBSITE ITEM: BLOG]
10 CULTURELE EVENEMENTEN Stadhuis, Foto: AORTA
11
OPEN MONUMENTENDAG
OPEN MONUMENTENDAG LOCATIE: ARCHITECTUURCENTRUM AORTA // DEEL NEMERS: 60 // DATUM: SEPTEMBER 2016 // VORM: OPEN HUIS / RONDLEIDINGEN // SAMENWERKINGSPARTNERS: OPEN MONUMENTENDAG UTRECHT – GEMEENTE UTRECHT // FINANCIERS: EIGEN BIJDRAGE AORTA Dit jaar stond de Open Monumentendag in het teken van iconen van de stad Utrecht. En daarin mag het Stadhuis/ het huis van de stad natuurlijk niet ontbreken. AORTA ontving bezoekers voor een rondleiding door en langs de acht versmolten middeleeuwse panden! Inmiddels zijn wij zelf ook bewoners van dit mooie huis in de stad. Wij zijn trots op dit historische stukje stad. Het gebouw In 1996 won Enric Miralles de prijsvraag voor de uitbreiding van het Stadhuis. Met name door zijn grote betrokkenheid met het bestaande gebouw, “Het afleesbaar worden van de geschiedenis staat voorop” zei hij zelf. Miralles had het plan opgezet in samenwerking met Bjarne Mastenbroek. In maart 1999 werd de bouw gestart. Helaas is Enric Miralles gestorven nog voor de realisatie, in juni 2000, en is het Stadhuis Utrecht het laatste kunstwerk van zijn hand.
12 ACTUALITEIT Collage Van Lieflandpark, collage Heren 5
THERMOMETER Het gehele jaar zet Aorta de Thermometer in projecten in de stad. Via deze interactieve blog volgt Aorta continu de actuele architectuurdiscussie in de stad.
#1
#5
LE MIRAGE: NIEUWE IMPULS VOOR TOPPUNT VAN
PLANNEN KRUISVAARTKADE KRITISCH ONTVANGEN
LEEGSTAND IN EEN LASTIG GEBIED!
GASTAUTEUR // MAURICE HENGEVELD
GASTAUTEUR // MAURICE HENGEVELD
Na jaren van stagnatie nieuwe plannen voor nieuwe woon-
De kantoorleegstand in Utrecht de afgelopen jaren fors
buurt langs de Kruisvaartkade [Dichterswijk]. In februari
gestegen, van 10,1 procent begin 2014 naar 13,2 procent
2016 werd het startdocument vastgesteld voor de bouw
begin 2015. Niet eerder was de leegstand qua volume (in
van circa 215 vrije sector koopwoningen. Veel omwonenden
totaal 331 duizend vierkante meter) en aandeel van de
blijken echter vooral sceptisch over het participatietraject.
voorraad zo groot. #6 #2
DE TRANSFORMATIE VAN HET WERKSPOORKWARTIER
WETENSCHAP EN ARCHITECTUUR IN UTRECHT
GASTAUTEUR // MAURICE HENGEVELD
GASTAUTEUR // ANDRE RUSSCHER
In het Cartesiusgebied zijn de eerste contouren van de
André Russcher is fotograaf en architectuurliefhebber.
gebiedstransformatie zichtbaar. Verkeersroutes, de haven
Met zijn camera verkent hij Utrecht. Hij schrijft erover op
en openbare ruimte van de Werkspoorkathedraal, de ont-
zijn blog. Deze keer een ingezonden blog op de Thermo-
wikkeling van de Cartesius Driehoek. Er gebeurt van alles
meter van Aorta: Science Park Utrecht in beeld!
terwijl in het Werkspoorkwartier vooralsnog het rauwe randje behouden blijft.
#3 DE AMSTERDAMSE SCHOOL IN UTRECHT:
#7
EEN BIJZONDERE KENNISMAKING
WENSEN OMWONENDEN CENTRAAL IN PLAN VAN
GASTAUTEUR // MAURICE HENGEVELD
LIEFLANDPARK
Een expressieve, sierlijke bouwstijl met gebruik van eerlijke
GASTAUTEUR // MAURICE HENGEVELD
materialen, zoals baksteen en hout, versierde gevels en
Wensen uit de buurt zijn in het ontwerp Van Lieflandpark
laddervensters: de Amsterdamse School bestaat honderd
meer dan waar gemaakt. Er zijn nogal wat tot de verbeel-
jaar en dat wordt groots gevierd. Ook in Utrecht zijn veel
ding sprekende onderdelen die het plan bijzonder maken:
meer gebouwen dan algemeen bekend gebouwd in
het met zorg ingestoken participatietraject; de keuze voor
Amsterdamse Schoolstijl.
beduidend meer en kwalitatief hoogwaardig openbaar groen; de duurzaamheidsambitie met het gebruik van
#4
natuurlijke materialen, groene daken en zonnepanelen.
LEEUWESTEYN: NIEUWE EN VERBINDENDE ONTWIKKELING IN LEIDSCHE RIJN GASTAUTEUR // MAURICE HENGEVELD Groen, duurzaam en verbindend. Dat zijn de kwalificaties waarmee recent Leeuwesteyn werd aangekondigd als nieuwe ontwikkeling in Leidsche Rijn.
Meer informatie: www.aorta.nu
13
14 EDUCATIE Creating Cities, Foto: Charlotte Ernst
Ontwerpen aan de stad
KINDERRONDLEIDINGEN
CREATING CITIES / MIDDELBAAR ONDERWIJS
STADSKANTOOR / BASISONDERWIJS
LOCATIES: AMADEUS LYCEUM [LEIDSCHE RIJN] //
LOCATIES: STADSKANTOOR UTRECHT // DATUM:
DATUM: JUNI-JULI 2016 // DEELNEMERS: 150 [MEERDERE
GEHELE JAAR // VORM: RONDLEIDING & ROUTEKAART
LESSEN] // VORM: ONDERZOEK & ONTWERPOPGAVE //
// SAMENWERKINGSPARTNERS: GEMEENTE UTRECHT
SAMENWERKINGSPARTNERS: AMADEUS LYCEUM –
/ BIEN ARCHITECTUUR / ATELIER OOST // FINANCIERS:
GEMEENTE UTRECHT // FINANCIERS: AMADEUS LYCEUM
GEMEENTE UTRECHT
Vijf dagen, zeven klassen, 150 jonge stedelingen. In de
Een gebouw ontwerpen zoals het Stadskantoor, hoe doe je
laatste schoolweek gingen leerlingen van Havo en VWO 4
dat? Architectuurcentrum Aorta ontwikkelde in opdracht
van het Amadeus Lyceum met elkaar de strijd aan. Welke
van de gemeente Utrecht een kinderrondleiding en route-
klas maakt het beste ontwerp voor de toekomstige wijk
kaart door het nieuwe huis van de stad. Kinderen kruipen
Leeuwesteyn? In een projectweek, begeleid door ontwerp
in de huid van de architect en ontdekken wat er allemaal
coaches van Architectuurcentrum Aorta ontdekten de
komt kijken bij het ontwerpen van zo’n geweldig groot
deelnemers wat er allemaal komt kijken bij het maken van
gebouw. Is het de architect gelukt om een goed gebouw te
een nieuwe wijk.
maken? JOUW PERSPECTIEF / MIDDELBAAR ONDERWIJS STRAATBEELDEN / BASISONDERWIJS
LOCATIES: GERRIT RIETVELD COLLEGE // DATUM:
LOCATIES: BLAUWE AVENTURIJN – PIETERSKERKHOF
SEPTEMBER-OKTOBER 2016 // DEELNEMERS: 75
- BOOMGAARD // DATUM: JANUARI-DECEMBER 2016
[MEERDERE LESSEN] // VORM: TECHNASIUM EDUCATIE
// DEELNEMERS: 1150 [MEERDERE LESSEN] // VORM:
// SAMENWERKINGSPARTNERS: GERRIT RIETVELD
DOORLOPENDE LEERLIJN OMGEVINGSEDUCATIE //
COLLEGE
SAMENWERKINGSPARTNERS: BLAUWE AVENTUR-
In 2014 ontwikkelde Architectuurcentrum AORTA in
IJN - PIETERSKERKHOF – DE BOOMGAARD – CLICK F1
samenwerking met FARO Architecten een onderwijs
– GEMEENTE UTRECHT – UTRECHTS CENTRUM VOOR
programma voor het Gerrit Rietveld College. Onder- en
DE KUNSTEN – Hogeschool voor de Kunsten
bovenbouw leerlingen van het Gerrit Rietveldcollege
Utrecht // FINANCIERS: GEMEENTE UTRECHT –
Utrecht werkten binnen het technasium aan een mini-
FONDS VOOR CULTUURPARTICIPATIE
maatschappij voor Polder Rijnenburg waarin ze hun
In Straatbeelden werkt Architectuurcentrum Aorta samen
perspectief op een klimaatneutraal Utrecht geven. Het
met Click F1 en Utrechtse basisscholen aan de ontwik-
technasium is een onderwijsstroom voor havo en vwo
keling van een cultureel onderwijscurriculum voor het
waarin het nieuwe examenvak Onderzoek en Ontwerpen
primair onderwijs op het gebied van omgevings- en
centraal staat. In 2016 werd het programma opnieuw uit-
media-educatie. In 2014 werkten we samen met de
gevoerd.
Blauwe Aventurijn, Pieterskerkhof en De Boomgaard aan de ontwikkeling van een leerlijn binnen het curriculum en onderwijsmethodes van de school.
Meer informatie: www.aorta.nu
15
16 cityzine Neudeflat DvdA 2016, Foto: AndrĂŠ Russcher
WWW.AORTA.NU
RONDLEIDINGEN
Onze website is geactualiseerd en aangepast aan de in-
LOCATIE: DE STAD // DATUM: GEHELE JAAR // DEELNEMERS: 1.406 //
formatiebehoefte van deze tijd. Wij laten niet alleen meer
VORM: RONDLEIDINGEN //
onze activiteiten zien in een overzichtelijke agenda, maar bieden ook clusters van kennisdomeinen aan. De domeinen
Utrecht staat vooral bekend om zijn historisch centrum,
zijn gebaseerd op actuele maatschappelijke thema’s die in
maar heeft ook een schat aan moderne architectuur.
het ontwikkelen van de stad een rol spelen. De website als
Architectuurcentrum Aorta biedt een kennismaking met
online kennisplatform.
de rijkdommen op architectuurgebied. Het hele jaar door kunnen bezoekers deelnemen aan rondleidingen waarin
PUBLICATIES
de moderne architectuur en actuele ruimtelijke opgaven in
Onderzoek van AORTA wordt geregeld gepubliceerd in een
de stad worden uitgelicht. Naast architectuurliefhebbers,
[online] publicatie. De publicaties zijn op onze website te
is er veel animo voor onze rondleidingen onder ontwerpers
vinden.
en architectuurstudenten uit binnen- en buitenland. Ook raadsleden en bestuurders laten zich door gidsen van
SOCIAL MEDIA
Aorta graag informeren over de ruimtelijke ontwikkelingen
LINKEDIN (klik hier)
in de stad.
TWITTER (klik hier)
Incidenteel organiseert Aorta rondleidingen door recent
YOUTUBE (klik hier)
opgeleverde gebouwen.
FACEBOOK (klik hier) PINTEREST (klik hier)
17
18 over aorta Watertoren in aanbouw, foto INDYMAH
TOELICHTING OP DE RESULTATENREKENING Aorta heeft het jaar met een positief resultaat weten af te sluiten. Na jaren van recessie merken ook wij dat er weer meer ruimte is voor belanghebbende partijen in de stad om bij te dragen aan het gesprek over hoe ruimtelijke kwaliteit bijdraagt aan de leefomgeving. Het resultaat van 2016 komt ten goede aan het eigen vermogen en wordt deels ingezet om te innoveren op bestaande producten en het ontwikkelen van nieuwe producten om te kunnen blijven agenderen, inspireren en activeren.
BATEN Subsidie gemeente Utrecht
LASTEN
Financiële bijdrage van Gemeente Utrecht, Stadsontwik-
Directe programmakosten
keling
Totale kosten voor de uitvoering van het activiteiten programma
Subsidie basisprogramma Stimuleringsfonds Creatieve Industrie
Personeelskosten
Financiële bijdrage activiteitenprogramma Stimulerings-
Salaris, sociale- en pensioenlasten personeel en inhuur
fonds Creatieve Industrie
van derden
Jaarsponsoren en vriendenbijdragen
Afschrijvingen materiële vaste activa
Financiële bijdragen van sponsoren en vrienden van Aorta
Afschrijving op de kantoorinventaris en computer
voor het totale activiteitenprogramma 2015
apparatuur
Programma sponsoren
Huisvestingskosten
Financiële bijdragen van sponsoren, fondsen en subsi
Kosten van huur, energie, schoonmaak en onderhoud
diënten voor onderdelen van het activiteitenprogramma Verkoopkosten Rondleidingen
Reclame, advertentie- en representatiekosten
Opbrengsten uit de organisatie van rondleidingen Kantoorkosten Financiële baten
Kosten kopiëren, kantoorbenodigdheden, netwerkbeheer,
De ontvangen bankrente minus kosten
telefoon, porti en drukwerk
Overige baten
Algemene kosten
Opbrengsten uit entreegelden
Accountants- en administratiekosten, verzekeringen
jaarcijfers 19
balans per 31 december 2016 31 12 2016
31 12 2015
31 12 2014
1.482
2.052
2.209
Activa Materiele vaste activa Vorderingen Liquide middelen
49.240
27.929
38.244
255.728
186.431
215.577
306.450
216.412
253.030
102.183
93.558
99.398
Passiva Stichtingsvermogen Kortlopende schulden
204.267
122.854
153.632
306.450
216.412
253.030
baten en lasten over 2016
2016
2015
Subsidie gemeente Utrecht
70.000
70.000
Af: deel bestemd voor Architectencafé
-2.269
-2.269
Subsidie basisprogramma SCI
76.000
71.593
Subsidie SCI, overige programma
12.240
-
Bijdrage UCK
22.500
22.500
Baten van subsidies van overheden
48.000
20.000
Baten als tegenprestatie van geleverde diensten
56.514
77.931
Baten van vermogensfondsen
14.250
12.000
Baten van bedrijven
19.500
6.500
Baten
Baten van particulieren
200
225
Rondleidingen
7.847
9.044
Entreegelden
2.454
553
713
1.143
Financiële baten Overige baten
200
365
328.149
289.585
Directe programmakosten en uren SCI
162.924
113.295
Personeelskosten
119.536
128.130
Som der baten Lasten
Afschrijvingen materiële vaste activa
570
1.244
11.160
14.295
Verkoopkosten
837
1.061
Kantoorkosten
7.668
6.917
Huisvestingskosten
Algemene kosten
16.829
18.561
Som der lasten
319.524
283.503
8.625
6.082
Totaal resultaat
20 bereik Watertoren Rotsoord, Foto: AndrĂŠ Russcher
21
2016 Bezoekers rondleiding
2015
1.458 1.666
Bezoekers programma [incl educatie & eindmanifestatie] 14.066
10.169
Bezoekers website 83.357 (uniek 51.402) 78.235 (uniek 46.344) Followers Social Media 6.195 5.761 Totaal vermelding media
>2.000.000 >2.000.000
22 over aorta TivoliVredenburg, Foto: Luuk Kramer
MISSIE
IN DIALOOG
Een bijdrage te leveren aan de brede discussie over de
Aorta doet dit door denkbeelden herkenbaar te maken
kwaliteit van onze gebouwde en landelijke omgeving – en
en uit te wisselen voor alle betrokkenen bij het ruimtelijk
dus onze leefomgeving – beter te maken. Architectuur-
domein en door de belangstelling van het brede publiek
centrum Aorta is een plek voor het maatschappelijk debat,
voor architectuur te bevorderen. Met informerende
kennisvergaring en informatie over nieuwe ontwikkelingen
programma’s en opiniërende of agenderende programma’s
en visies in het ruimtelijk domein. Een ontmoetingspunt
bevordert Aorta het debat. Aorta legt de verbinding tussen
voor de vakgemeenschap, burgerinitiatieven én een
professie, initiatieven, overheid, kennisinstellingen,
kenniscentrum voor het brede publiek, om zo de eigen
bedrijven en de gebruiker, teneinde een groter begrip voor
omgeving beter te begrijpen.
wederzijdse belangen en wensen te creëren.
VISIE
ONTMOETEN
Aorta ziet architectuur als een culturele waarde. Het is
Aorta is een inspirerende ontmoetingsplek voor ontwer-
per definitie méér dan ontwerpen, méér dan een stapeling
pers, bewoners, initiatiefnemers, corporaties, vastgoed
van stenen: het raakt aan maatschappelijke, economische,
beleggers en – fondsen, overheid, ontwikkelaars en
technologische, sociale en politieke ontwikkelingen. Aorta
bouwers. Het centrum weet wat er speelt, neemt initia-
hanteert een ruime opvatting van architectuur: steden-
tieven en ontwikkelt projecten. De organisatie is profes-
bouw, ruimtelijke ordening, landschap, tuin en interieur
sioneel, initiërend, levert maatwerk en reageert adequaat
en inrichting van de openbare ruimte. Architectuur geeft
op actuele ontwikkelingen. Kortom: alles wat op grote
een positieve meerwaarde aan de leefomgeving. Wezenlijk
en kleine schaal bijdraagt aan een betere leefomgeving.
is hoe mensen architectuur ervaren en beleven. Het komt
Aorta communiceert doorlopend over de stad en haar
tot in het huis van elke burger en roept dus veel reacties
ontwikkeling.
op. Architectuur is een instrument waarmee de gebouwde en groene omgeving wordt vormgegeven en verhoogt de
SAMEN
leefbaarheid van de leefomgeving.
Aorta staat niet alleen. Het centrum wil zijn missie en doelen realiseren in goede samenwerking met andere culturele instellingen en initiatieven, maatschappelijke organisaties, gemeenten, de provincie, het bedrijfsleven en het publiek.
visie en koers 23
KOERS 2016 – 2017
Aorta zal –nog meer dan nu- aan de voorkant van ontwik-
Aorta agendeert als onafhankelijk platform nieuwe maat-
kelingen gaan anticiperen op de maatschappelijk relevante
schappelijke ontwikkelingen en verbindt uiteenlopende
vraagstukken en de consequenties daarvan voor de
partijen gericht op het versterken van de (ruimtelijke)
gebouwde omgeving.
kwaliteit van de woon- en leefomgeving. Het programma
Dit zijn: nieuwe woon- en leefconcepten voor de groei-
van Aorta fungeert als een katalysator en verbindt gebrui-
ende groep senioren, hoe wordt gezonde verstedelijking
kers. Het koppelt de sociale vraag aan de ruimtelijke
verbonden met maatschappelijke vraagstukken en de
opgave. De kernactiviteiten van Aorta worden in 2017
groei van de stad. De meer thematische ontwikkelingen
gecontinueerd. De belangrijkste activiteiten zijn:
als zelforganisatie, circulaire economie, duurzaamheid en technologische ontwikkelingen doorkruizen de traditio-
Agenderen ->door openbare debatten en gesprekken
nele sectoren. Als onafhankelijk platform kan Aorta juist
Verbinden en organiseren ->door faciliteren van dialoog,
aanhaken op de behoefte van uiteenlopende gebruikers
coalities en co-creatie
om meer samen te gaan werken. Vanuit een inhoudelijk
Verdiepen ->door (ontwerpend) onderzoek en inventarisatie
vraagstuk dragen de activiteiten van Aorta bij aan het
Inspireren en Informeren ->door lezingen, tentoon
zoeken én vinden van de juiste argumenten om ketens te
stellingen, rondleidingen en (online) publicaties
doorbreken! Zo wil Aorta een krachtiger pleidooi voeren
Onderwijzen ->door training, overdraagbaar lesmateriaal
voor de voortdurende zoektocht naar de juiste vraag.
en workshops De volgende speerpunten zijn geformuleerd: De wereld van de gebouwde omgeving krabbelt langzaam uit een diep dal. Langzaam begint de bouwproductie weer
> samenwerken met nieuwe partijen uit het domein van de zorg, techniek, economie, e-culture en duurzaamheid.
op gang te komen. De belangrijkste uitdaging is hoe de
> allianties met kennisinstellingen en initiatiefnemers
bouwkolom zich verbindt aan belangrijke maatschappe-
> uitbouwen van de educatieve allianties met het basis–
lijke vraagstukken. Voor opdrachtgevers en ontwerpers
onderwijs en het voortgezet onderwijs
leidt dit tot de vraag van herdefiniëring van opgaven en werkpraktijken.
en organisatorisch: > geleidelijke groei > uitbouwen van een slimme communicatiestrategie
24 medewerkers_programma raad raad van toezicht_sponsoren subsidieverstrekkers
MEDEWERKERS
RAAD VAN TOEZICHT
Eveline Paalvast directeur | bestuurder (0,8 fte)
De Raad van Toezicht bestond in 2016 uit:
Lindy Schuin projectleider (0,8 fte)
Oedzge Atzema, hoogleraar economische geografie
Rianne Pruis projectleider (0,8 fte)
universiteit Utrecht Emmylou Aben, senior adviseur beleid en strategie
VRIJWILLIGERS
woningcorporatie Trudo
Het werk van Architectuurcentrum Aorta zou niet mogelijk
Helene Wust, raad van bestuur woonzorg concern IJssel-
zijn zonder de energie en inzet van vrijwilligers. Aorta werd
heem
in 2016 bijgestaan door de volgende enthousiaste vrijwil ligers: Paul Peek, Rinse Tjeerdsma, Michiel Moll, Anja Romar, Marijke Overbeek, Norma Luijten en Ido Boltendal. GIDSEN In 2016 zijn veel gidsen voor Aorta actief geweest: Marlies Adriaansen, Ingeborg Behari, Go Bruens, Jan Maarten Dalmeijer, Martin de Jong, Andy Kilian, Renette Niekerk, Arco Ooms, Cora Rooker, Sabine Todd, Petra Vossestein, Norman Vervat, Joris Roovers, Jolie Kalmijn, Xandra Knoth en Robbert Jongerius. PROGRAMMARAAD De programmaraad is het inhoudelijk klankbord van Aorta. De programmaraad adviseert het Aorta team over de diverse programmaonderdelen. De raad bestond in 2016 uit: Hans-Lars Boetes, accountmanager erfgoed en ruimte Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Marjolein Bracht, senior stedenbouwkundige Gemeente Utrecht Ronald van der Heide, landschapsarchitect en beeldmaker Erik Lamfers, senior planeconoom & adviseur gebiedsontwikkeling Pas BV Michael van Leeuwen, architect Sluijmer & Van LeeuwenArnold Meijer, stedenbouwkundige Inbo
colofon 25 Dag van de Architectuur 2017, Foto: André Russcher
SPONSOREN EN SUBSIDIËNTEN Architectuurcentrum Aorta kon in 2016 rekenen op de financiële steun van de volgende bedrijven en instellingen: BESCHIKBAARHEIDSSUBSIDIËNTEN Gemeente Utrecht [Stadsontwikkeling] Stimuleringsfonds voor de Creatieve Industrie Rijksdienst Cultureel Erfgoed BESCHIKBAARHEIDSSPONSOREN AM Bouwinvest BPD Synchroon Tauw PROJECTSPONSOREN EN -SUBSIDIËNTEN Click F1 Elise Mathildefonds Gemeente Utrecht [Erfgoed] Gemeente Utrecht [Maatschappelijke Ontwikkeling] Gemeente Utrecht [Programmabureau Stationsgebied] Inbo Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam K.F. Heinfonds RIVM Projectorganisatie Stationsgebied VSBfonds OPDRACHTGEVERS Amadeus College Gemeente Utrecht Rijksdienst Cultureel Erfgoed
26
COLOFON Š Architectuurcentrum Aorta, maart 2017. Niets in deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de recht hebbenden. Redactie: Lindy Schuin, Eveline Paalvast en Rianne Pruis Ontwerp en layout: Atelier Oost, Utrecht Foto omslag: Stadskantoor, Stijn Poelstra Met dank aan iedereen die heeft bijgedragen aan de totstandkoming van het jaarboek 2016. Niet alle rechthebbenden van de gebruikte illustraties konden worden achterhaald.