STAD VAN MORGEN... EN DE KRACHT VAN ONTWERP
JAARVERANTWOORDING 2019
INLEIDING
JAARBEURSPLEINGARAGE // BEELD: ISABELLE RENATE LA POUTRÉ – PHOTOGRAPHY
In de zich verdichtende stad zullen oorspronkelijke idealen
hun toepasbaarheid. De onlosmakelijke samenhang van
en ontwerpprincipes meer dan ooit ingezet moeten
het groen met de stedenbouw is een sterk ontwerpmotief
worden als dé identiteit van bestaande wijken. Inzet van
dat tegenwoordig weer aan waarde wint. Niet alleen voor
kennis over de samenhang tussen verkavelingstypologie,
het klimaatvraagstuk, ook voor de publieke ruimte als
architectuur en groenstructuur op ieder schaalniveau is
plek om te verblijven, waar de overmaat juist nodig is als
onmisbaar als we het eigen karakter van stadsdelen een
contramal om kleiner behuisden ook voldoende buiten-
toekomst willen geven. Die kennis geeft niet alleen een
ruimte in het groen te geven.
basis aan bijvoorbeeld de klimaatopgave en verdichtingswijze maar ook aan zaken als gewenste speel- en ont
We zochten een breder publiek op met de serie Stad van
moetingsplekken. Met de kennis van vroeger, versterken
morgen, een reeks waarin alle grote systeemvraagstukken
we de kwaliteit van onze leefomgeving.
van dit moment aan bod kwamen. In 2019 kregen belichten we de kansen voor de na oorlogse wijken, en sloten we
AORTA agendeert met haar programma voortdurend de
af met de meest prangende vraag van dit moment: hoe
rol van ontwerp als een pleidooi om de inclusieve kracht
kun je verdichten met kwaliteit van leven? Goed bezochte
van ontwerpend onderzoek te benutten voor complexe
avonden die telkens weer aantonen dat innovatie kan, en
maatschappelijke vraagstukken. We richten ons op de
dat ontwerpers met hun vermogen om complexe vraag-
veranderingen in de bestaande stad, en op nieuw ont
stukken te verbinden aan leefbaar ruimtegebruik, de
worpen stadsdelen, hoe mensen er gaan wonen, werken
leefomgeving aangenamer wordt gemaakt. En tijdens de
en leven.
Dag van de Architectuur kreeg je een voorproefje van hoe dat er uit kan gaan zien!
Veel partijen werken in de naoorlogse wijken aan slimme
‘WIJ NOEMEN DIT BETEKENISVOLLE LEEGTE. DE STAD WORDT NIET ALLEEN GEVORMD DOOR DE GEBOUWEN, MAAR JUIST OOK DOOR DE LEEGTE DIE DAAR TUSSEN LIGT. HOE DICHTER WE GAAN BOUWEN, HOE BELANGRIJKER DIE NIET-BEBOUWDE GEDEELTES WORDEN.’ BART MISPELBLOM BEYER_TANGRAM
oplossingen voor nieuwe vraagstukken zoals energie en
We organiseerden inspirerende en opiniërende bijeen-
klimaat er zijn plannen om de woningvoorraad te differen-
komsten over het wonen in de toekomstige wijken. Welke
tiëren, en waar kan te verdichten. Hoe kunnen we de
behoeftes hebben mensen en, wat verandert er aan onze
oorspronkelijke principes laten meewegen om de wijken
manier van leven? Kunnen we toe met minder automobi-
een nieuwe toekomst te bieden? Met ontwerpend onder-
liteit? Willen we auto’s gaan delen? Willen we leven in een
zoek, blogs, publicaties en tours geven we ook dit jaar weer
appartement? Een vraag die momenteel prangende is dan
veel aandacht aan die wijken waar de oorspronkelijke
ooit: met de kennis van nu, is de spanning tussen een eigen
architectuur en stedebouw aan een herwaardering toe is.
plek, en de publieke ruimte waar je met elkaar ruimte deelt en elkaar ontmoet, toegenomen, en misschien wel
Zo gaven we in Kanaleneiland de oorspronkelijke ontwerp-
blijvend van karakter veranderd.
principes een nieuwe rol voor klimaatvraagstukken. We hebben een routekaart gemaakt waarin de belangrijkste
Eveline Paalvast
ontwerpprincipes worden beschreven en toegelicht op
November 2020
3
4 RIVM // BEELD: BMD & WAX
5
NIEUWE VRAAGSTUKKEN... EN DE KRACHT VAN ONTWERP Stad van morgen Panorama Nederland Stadswijk van de toekomst Evaluatie kwaliteitsgidsen Utrechtse landschappen Workshop dag van de ruimtelijke kwaliteit Wat als? Wat nu! Woonmilieus van de toekomst
06 08 09 10 10 10 10
NIEUWE OMGANG MET ERFGOED... EN DE KRACHT VAN ONTWERP Ontwerpend onderzoek; routekaart Kanaleneiland 12 Routekaart 12 Praatplaten 12 Onderzoek Kanaleneiland in KEER 13 PUBLIEK GEINFORMEERD... EN BELEVING VAN ONTWERP Tours west Utrecht bouwt Dag van de Architectuur Dromen in beton
16 16 17 18
EDUCATIE Straatbeelden Creating cities
19 19
TOURS 21 AORTA ONLINE 22 JAARCIJFERS
23
OVER AORTA 26 Missie en koers 26 Medewerkers 27 Colofon 28
6
NIEUWE VRAAGSTUKKEN... EN DE KRACHT VAN ONTWERP
PROGRAMMA
STAD VAN MORGEN
Met: Paul Achterberg van bureau Quadrat stelt:
Stedenbouwkundige Joram van Otterloo van het bureau
gevarieerde, voor iedereen toegankelijke stad?
LOCATIE: TIVOLIVREDENBURG // DATUM: #5 DINSDAG 22 JANUARI -
“Licht, lucht en ruimte zijn bijna een cliché als we over
IMOSS is gevraagd een ontwerp te maken voor de sloop
In de lecture Dicht, dichter, dichtst gaan we in gesprek
#6 DINSDAG 12 MAART // DEELNEMERS: RESULTAAT #5: 84 bezoekers en
de stadswijken uit 50-60er jaren spreken. In de zich
en nieuwbouw van de 10-hoog flat van woningcorporatie
over de kracht van ontwerp bij één van de grootste topics;
#6: 142 // VORM: OPINIEREND DEBAT // SAMENWERKINGSPARTNERS:
verdichtende stad zullen deze begrippen evenwel meer
Bo-ex aan de Ivoordreef en de Einsteindreef in Utrecht
de verdichtingsopgave van Utrecht.
TIVOLIVREDENBURG EN DUIC // FINANCIERS: STIMULERINGSFONDS
dan ooit ingezet moeten worden als dé identiteit van
Overvecht. Op deze plek wordt in samenwerking met
CREATIEVE INDUSTRIE, TAUW, BPD, SYNCHROON, AM, BOUWINVEST,
die wijken. Inzet van kennis over de samenhang tussen
Amvest en ERA Contour een nieuw soort stedelijkheid
HURKS EN GEMEENTE UTRECHT
verkavelingstypologie, architectuur en groenstructuur op
vormgegeven, waar naast wonen ook plek moet zijn voor
ieder schaalniveau is onmisbaar als we het eigen karakter
een kerk, sport en spel, naar de Utrechtse doelstellingen
In een serie inspirerende bijeenkomsten over de toekomst
van die stadsdelen een toekomst willen geven. Die ken-
van Gezond Stedelijk Leven. Dit plan moet als voorbeeld
van onze leefomgeving ontrafelen we de uitdagingen
nis geeft niet alleen een basis aan de klimaatopgave en
dienen voor andere ontwikkelingen binnen Utrecht-Over-
voor de stad van morgen. Voorafgaand aan elke editie
verdichtingswijze maar ook aan zaken als gewenste speel-
vecht. Joram toont op welke wijze nieuwe ontwikkeling is
publiceerde DUIC een artikel over het onderwerp. Over
en ontmoetingsplekken.” In opdracht van AORTA heeft hij
in te passen in een CIAM-stempelwijk, waarbij de rigide
de avond zelf wordt een blog geschreven, door een
een cultuurhistorische analyse en ontwerpgrammatica
structureren en sterke scheiding van functies (en gebouw
vakjournalist. Het waren goede en levendige discussies,
voor Kanaleneiland gemaakt.
en maaiveld) wordt losgelaten. Uitgangspunten hierbij
met een brede en enthousiaste groep bezoekers van vak
zijn: de nieuwe menselijke maat, voor elk schaalniveau
genoten, politici, ambtenaren, studenten, ontwikkelaars,
een plek, gebouw=omgeving, thuisvoelen en klimaat
adviseurs tot bewoners. Aan het einde van de serie is een
adaptieve ontwikkeling.
Drie korte presentaties over de mogelijkheden, en met elkaar een gesprek hoe we deze opgave samen kunnen
samenvattend artikel geschreven dat de presentaties en de uitkomsten van de discussies zal duiden voor het vak-
INTERVIEW met Paul Achterberg en Joram van Otterloo
gebied. De avonden werden gemodereerd door Danielle
HOE ZIEN DE NA OORLOGSE WIJKEN VAN DE TOEKOMST
Arets, associate lector journalistiek en innovatie Fontys
ER UIT?
oppakken: Albert Herder van Studioninedots spreekt over Wisselspoor, het plan voor de historische 11-hectare grote spoor-
Hogeschool en Design Academy Eindhoven. De serie van BLOG: KANSEN VOOR DE NA OORLOGSE WIJKEN
in totaal zes lectures is gestart in 2018.
werf aan de 2e Daalsedijk in Utrecht. De ontwikkeling van Wisselspoor gaat volgens hun stedenbouwkundig Cityplot
Flat met Toekomst, Camera Obscuradreef, Utrecht
STAD VAN MORGEN #5
Concept, bestaande uit compacte, flexibele stadsblokken
Kansen voor de naoorlogse wijken
Lars Zwart van architectenbureau Op ten Noort Blijden-
STAD VAN MORGEN #6
met veel kleinschalige, gemengde typologieën, gebruikers
De groei van de stad richt zich nu vooral op de ontwikkeling
stein (ONB) spreekt over renovatie met aandacht voor
Dicht, dichter, dichtst
en functies. Het plan is een aanvulling op algemene maat-
van Merwedekanaalzone, Stationsgebied en Leidsche Rijn.
erfgoed bij de Welkom-flats in Kanaleneiland en de Flat
Is de Utrechtse tango op de krappe woningmarkt innovatief
schappelijke ambities voor het verlagen van het verkeer,
Profiteren de kwetsbare wijken wel genoeg mee van het
met Toekomst in Overvecht. ONB is voor Mitros betrokken
genoeg om aan de grote hoeveelheid en gevarieerde
meer participatie van de gemeenschap en een hoge kwaliteit van de openbare ruimte.
succes van de stad? In deze lecture gaat onze aandacht
bij de renovatie van de KEM flats in Kanaleneiland, beter
woonvraag te voldoen? Kunnen alle uitdagingen die op
uit naar de ruimtelijke ontwikkeling van wijken als
bekend als de ‘Welkom’-flats – vernoemd naar het woord
ons afkomen zoals in de voorgaande lectures besproken
Kanaleneiland en Overvecht. Hoe gaan we om met de
‘welkom’ dat in vele talen boven de entrees staat.
integraal goed meegenomen worden? Het wordt tijd voor
Martin Knuijt van OKRA landschapsarchitecten gaat in op
oorspronkelijke ontwerpprincipes, erfgoed en architectuur
De Flat met Toekomst in Overvecht is een Nul-op-de-
duidelijke keuzes over waar, welke functies en voor wie
hun plan voor de Merwedekanaalzone. Een groot deel van
bij de nodige aanpassingen voor renovatie, energietransitie
Meter renovatie voor de naoorlogse Intervam flats van
gebouwd wordt. En over de manier waarop. Hoe ‘dicht’
de extra woningen zal gebouwd worden op het Stadseiland.
en de klimaatadaptatie? Bieden de wijken ruimte voor
Mitros. Inmiddels is de bouw van een pilot van 8 portiek
willen we bouwen? Wat kan een gebied of wijk eigenlijk
OKRA maakte in samenwerking met de gemeente, steden-
het versnellen van de woningopgave, door verdichten en
woningen afgerond naar ontwerp van Nieuw Utrechts Peil,
aan? Zijn de aangewezen (prioriteits)gebieden voldoende
bouwkundigen, eigenaren, ontwikkelaars en gebruikers
differentiëren? En kan de vernieuwings- en verdichtings-
het samenwerkingsverband tussen bouwer VIOS, adviseur
voor de grote vraag. En wat zijn eigenlijk de kwalitatieve
een plan voor de openbare ruimte voor deelgebied 5,
slag bijdragen aan de kwaliteit, vitaliteit en cohesie van
Nieman en ONB.
woonwensen? Welk sturingsmechanismen kan en wil de
gelegen tussen de Balijebrug en Socratesbrug. De ambiti-
gemeente inzetten om bij te dragen aan een kwalitatieve,
euze wijk, met hoge woningdichtheid, wordt in hoge mate
de wijk en zijn bewoners?
7
8
NIEUWE VRAAGSTUKKEN... EN DE KRACHT VAN ONTWERP
PROGRAMMA
klimaatbestendig, met innovatieve mobiliteitsconcepten.
PANORAMA NEDERLAND
STADSWIJK VAN DE TOEKOMST
het aangenaam is om te verblijven. Wat betekent dat voor
Hoe ontwerp je kwalitatief hoogwaardige buitenruimte in
LOCATIE: STADHUIS // DATUM: 15 MEI // DEELNEMERS: 54 //
LOCATIE: MERWEDEKANAALZONE // DATUM: 3 JULI // DEELNEMERS: 116
de functies op de begane grond, de relatie tussen wonen
hoge woningdichtheden?
VORM: OPINIEREND DEBAT // SAMENWERKINGSPARTNERS: COLLEGE
// VORM: OPINIEREND DEBAT // SAMENWERKINGSPARTNERS:
en werken, wat ervaar je als je er loopt en wat doen hoge
VAN RIJKSADVISEURS, PROVINCIE UTRECHT, GEMEENTE UTRECHT //
GEMEENTE UTRECHT // FINANCIERS: GEMEENTE UTRECHT
dichtheden met je? Hoe maken we een wijk die leefbaar
Bart Mispelblom Beyer van TANGRAM Architecten vertelt
blijft en aantrekkelijk is voor iedereen!
FINANCIERS: GEMEENTE UTRECHT
De toekomst dichterbij
aan de hand van de Galaxy Tower wat hoogstedelijk verdichten op een knooppunt vraagt. Welke ruimtelijke
Van 13 tot en met 21 mei is in het stadhuis van Utrecht
Na jaren van functiescheiding (waarbij wonen en werken op
Michiel van Loon van Mei architects werkt veel aan
principes zijn essentieel om een hoog gebouw een plek
de reizende tentoonstelling Panorama Nederland te zien
aparte plekken werden georganiseerd) worden nu wijken
buurten want compacte en hechte buurten maken een
te geven als onderdeel van de stad. Hoe stimuleer je
geweest, een optimistisch toekomstperspectief voor de
ontworpen waar wonen, werk en recreëren veel meer
gemengde wijk. Michiel vertelt over de ontwerpprincipes
bijvoorbeeld het buurtgevoel en een levendige omgeving?
ruimtelijke inrichting van Nederland. Het laat op bijzondere
door elkaar lopen. Deze wijken worden hoogstedelijker
achter gerealiseerde projecten Lloydkwartier Rotterdam,
En kunnen we deze principes ook op andere knooppunten
wijze zien hoe de grote maatschappelijke vraagstukken
(zoals een hogere dichtheid van woningen op hetzelfde
Kabeldistrict Delft, Fenixlofts Rotterdam, en de Verken-
toepassen? De Galaxy tower, Jaarbeurshotel met 300
van nu de sleutel kunnen zijn voor welkome, structurele
oppervlak) dan we tot nu toe kennen, en functioneren op
ner in Utrecht. Het zijn projecten die ontworpen zijn voor
appartementen, is een schakel tussen de zakelijkheid van
verbeteringen in de toekomst. Woensdag 15 mei was de
een andere manier. Hoe werkt dat, mengen van wonen,
mensen met verschillende achtergronden, uiteenlopende
het Jaarbeursplein en de nieuw te ontwikkelen woon-
openingsbijeenkomst georganiseerd door de gemeente,
werken en voorzieningen in een hogere dichtheid? Welke
overtuigingen, interesses en leeftijden. Waar groen altijd
buurt. De toren wordt opgebouwd uit kleinere, gestapelde
provincie Utrecht en AORTA. Met een bijdrage van Daan
nieuwe concepten hebben we nodig, bijvoorbeeld voor
onderdeel is van de plek en ontmoeting gestimuleerd
bouwvolumes zodat het als hoog stedelijk gebouw ook
Zandbelt, rijksadviseur over Panorama Nederland; Paul
mobiliteit of het gebruik van de publieke ruimte. En hebben
wordt! En Mei wil een sterke relatie onderhouden met
kan aanhaken bij de nieuwe woonwijk. Met een gemengd
Roncken, onafhankelijk adviseur Ruimtelijke Kwaliteit
de stadsbewoners van de toekomst andere woonwensen.
de mensen die er daadwerkelijk gaan wonen, werken en
programma heeft het een scharnierfunctie naar de achter
voor de provincie Utrecht over de aantrekkelijkheid van
Wat is er nodig om deze stadswijken aantrekkelijk en leef-
verblijven. Hoe pakt dat uit?
gelegen woonbuurt, terwijl het ook open staat voor
het platteland voor mensen met een urbane instelling.
baar te maken? Hoe verplaatsen we ons? En wat betekent
gebruikers uit de stad. Met co-referent Marco Broek-
Stedenbouwkundige Judith de Koster, directeur/partner
deze ontwikkeling voor de bestaande buurten eromheen?
man ontstond een levendige discussie met de zaal. Deze
van BGSV – bureau voor stedenbouw, tenslotte stond stil
lecture werd het best bezocht, met opnieuw een brede
bij de thema’s gezond stedelijk leven en duurzaamheid
Presentatie door Daan Zandbelt, rijksadviseur, over
vertegenwoordiging uit de stad.
als belangrijke pijlers binnen het koersdocument voor de
de leidende principes van de Ruimtelijk economische
Cartesiusdriehoek in Utrecht. Hierna volgde een groeps-
ontwikkelstrategie (REOS)advies Metro Mix. Gebieden
gewijze discussie aan de hand van vier thema’s.
met gemengd gebruik zijn cruciaal voor de leefbaarheid
INTERVIEW met Albert Herder en Bart Mispelblom Beyer: UTRECHT BLIJFT GROEIEN. WAAR GAAN DEZE MENSEN WONEN. EN HOE?
boogiewoogie’ en DE STRIP.
van de stad, zo stelt hij. Metro Mix is een advies over drie BLOG over de avond en discussie
hoogstedelijke woon- werkmilieus die zich onderscheiden omdat ze ook de economie van de grootstedelijke regio’s
BLOG: DICHT, DICHTER, DICHTST IS GEEN DOEL OP ZICH
Aantal bezoekers: 116. Lees hier de BLOG ‘Een liefdevolle
versterken. Wat vraagt dat van deze gebieden? Daan Zandbelt gaat in op wat, waarom en hoe. En heeft bijvoorbeeld de Merwedekanaalzone deze mogelijkheden?
STAD VAN MORGEN ESSAY na een succesvolle reeks van zes lectures is de balans
Hans Karssenberg van Stipo (adviesbureau op het gebied
opgemaakt in het essay: ontwerp als voorwaarde voor
van stedelijke ontwikkeling), zet menselijke waarden
kwaliteit door Marieke Berkers. WWW.AORTA.NU/BLOG/
voorop. We kunnen leren van goede voorbeelden die we al
ONTWERP-ALS-VOORWAARDE-VOOR-KWALITEIT/
kennen. Welke ingrediënten hebben we nodig om wijken met een hoge dichtheid aantrekkelijk te maken om te wonen en te werken? Wat kun je doen in de publieke ruimte om ontmoeten te stimuleren en deze zo in te richten dat
9
10
NIEUWE VRAAGSTUKKEN... EN DE KRACHT VAN ONTWERP
EVALUATIE KWALITEITSGIDSEN UTRECHTSE
Het ontwerpend onderzoek naar de nieuwe verstedelijking
LANDSCHAPPEN
strategieën en hun betekenis voor vraagstukken als ruimte-
LOCATIE: DIVERSE KERNEN IN DE PROVINCIE // DATUM: MEI-DECEMBER
beslag, identiteit, klimaat en energie, is gestart in 2019
// DEELNEMERS: 8 // VORM: INTERVIEWS, SURVEY EN ADVIES//
met een vooronderzoek en een serie interviews met uiteen-
SAMENWERKINGSPARTNER EN FINANCIER: PROVINCIE UTRECHT, LNW
lopende belanghebbenden en een drietal experts. De opgaven rond wonen en werken, mobiliteit, voorzieningen
De evaluatie is een opdracht van de provincie Utrecht en
en duurzaamheid, zijn veelal complex, met conflicterende
komt voort uit een advies van de onafhankelijk adviseur
belangen en ruimteclaims. Op dit moment worden op
van de provincie Utrecht waarin hij aangaf dat deze
verschillende schaalniveaus van de stad en regio Utrecht
katernen verbeterd moesten worden. AORTA heeft
gediscussieerd over de toekomst van de stad (RSU, UNed-
voorgesteld om het gebruik van de gidsen te evalueren
MIRT, RES, REP, Omgevingsvisie, etc.). Het project valt
middels een serie interviews en een online survey. AORTA
uiteen in twee delen: Wat Als? En Wat Nu! Aan de hand van
levert de vragen aan, de provincie stuurt het uit en AORTA
drie vergezichten en de uitkomst van een serie interviews
analyseert de gegevens. En heeft een advies geschreven.
met uiteenlopende belanghebbenden zoeken we inspirerende perspectieven op en verbinden die in het tweede gedeelte aan een casus. In het deel Wat nu! gaan we aan
WORKSHOP DAG VAN DE RUIMTELIJKE KWALITEIT
de slag met de potentie van een van de ontwikkelrichtingen
LOCATIE: ANTRPOPIA DRIEBERGEN // DATUM: 14 FEBRUARI // DEEL
waar Utrecht voor kiest in de vernieuwde RSU. Dit proces
NEMERS: 24 // VORM: WORKSHOP // SAMENWERKINGSPARTNER EN
van zorgvuldige besluitvorming nam meer tijd in beslag dan
FINANCIER: PROVINCIE UTRECHT, LNW
aanvankelijk gedacht. We sluiten daar op aan en organiseren het werkevent in 2020. De resultaten van de interviews
Op verzoek van de provincie Utrecht verzorgde AORTA een
worden voorafgaand aan de start van Wat Nu! gepubliceerd.
workshop tijdens de Dag van de ruimtelijke kwaliteit. Het doel was om de rol van de kwaliteitsgidsen te bespreken voor het nieuwe vraagstuk energielandschappen. De
WOONMILIEUS VAN DE TOEKOMST
deelnemers gingen in kleinere groepjes met elkaar aan
LOCATIE: DE LIK // DATA: 28 JANUARI 2020 // VORM: INSPIRATIEBIJEEN-
de slag aan de hand van gerichte vragen op de placemats.
KOMST // SAMENWERKINGSPARTNERS: U10/U16, PROVINCIE UTRECHT,
Dit zijn gerichte vragen, de deelnemers schrijven hun
MINISTERIE VAN BINNENLANDSE ZAKEN // FINANCIER: GEMEENTE
bijdragen op de placemat. De opvallendste bijdragen zijn
UTRECHT
plenair terug gekoppeld. De uitkomsten zijn gebruikt voor de evaluatie gebiedskaternen.
In de zoektocht naar het bundelen van de woonopgave met mobiliteit, en daaraan palende andere opgaven zoals klimaat en energie, worden veel overleggen gedomi-
WAT ALS? WAT NU!
neerd door aantallen en de vraag waar de opgave politiek
LOCATIE: ONLINE // DATA: DOORLOPEND NAAR 2020 // VORM: IN-
wenselijk is. AORTA wil ruimte bieden aan de vraag naar
TERVIEWS EN WERKBIJEENKOMST // SAMENWERKINGSPARTNERS:
inhoudelijke en ruimtelijke inzichten zoals: welke regio
GEMEENTE UTRECHT, MINISTERIE VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN IN-
willen we zijn en voor wie? Wat is hoogstedelijk bouwen
FRASTRUCTUUR EN WATERSTAAT // FINANCIER: STIMULERINGSFONDS
en past dat in het landschap? De bijeenkomst is in 2019
CREATIEVE INDUSTRIE, SPONSOREN AORTA EN GEMEENTE UTRECHT
voorbereid en vond plaats in 2020.
POST UTRECHT // BEELD: RIJNBOUTT
12
NIEUWE OMGANG MET ERFGOED… EN DE KRACHT VAN ONTWERP
PROGRAMMA 13
PRAATPLATEN Over de relatie tussen erfgoed en ontwerp
Veel partijen werken in de naoorlogse wijken aan slimme
De belangrijkste winst was dat deze kennis verbindt:
samenhang in de ontwerpgrammatica is essentieel om
oplossingen voor nieuwe vraagstukken zoals energie en
tussen waterschap, stedenbouw, erfgoed, hydrologen,
met de juiste argumenten deze wel, of niet, te benutten.
voor de verduurzamingsopgave
het klimaat. Er zijn plannen om de woningvoorraad te
projectmanagers en beheer. Ontwerp verbindt historie
In de loop van de tijd is er veel veranderd, bijvoorbeeld
LOCATIE: ONLINE // DATA: MEI - DECEMBER // VORM: INTERVIEWS EN
differentiëren, en te verdichten. Dat veronderstelt kennis
met nieuwe opgaven!
door toegenomen parkeerdruk. Ook houdt de project
KENNISPLATEN // SAMENWERKINGSPARTNERS: ERFGOED GEMEENTE
gedreven aanpak vaak geen rekening met grotere steden-
UTRECHT, ONB ARCHITECTEN, STEENHUISMEURS, RIJKSDIENST
over de oorspronkelijke ontwerpprincipes van deze wijken. Wijken die ontworpen zijn met bevlogen ideeën over de
bouwkundige en landschappelijke structuren. Herstel van
CULTUREEL ERFGOED //FINANCIERING: RIJKSDIENST CULTUREEL
samenhang tussen bebouwing, de openbare ruimte en
ROUTEKAART
de cultuurhistorisch waardevolle structuur van de wijk is,
ERFGOED // SAMENWERKINGSPARTNERS: ARCHITECTENBUREAUS VAN
het groen. Met licht, lucht en ruimte werden wijken
De naoorlogse wijk Kanaleneiland in zuidwest Utrecht
zeker omdat er op veel plekken is gekozen voor renovatie,
DE GESELECTEERDE PROJECTEN
ontwikkeld als een totale compositie: iedere functie kreeg
werd ontwikkeld als één grote compositie, één ontworpen
ook de huidige gemeentelijke ambitie.
zijn plek, met veel ruimte voor groen en ontmoeting. Hoe
systeem. Maar dat was in de jaren vijftig van de vorige
kunnen we deze principes opnieuw laten meewegen om
eeuw. Het is de vraag of dit systeem nog is toegerust
AORTA doet haar onderzoek in het kader van het Ontwerp-
technische oplossing, maar ook een esthetische! Door
de wijken een nieuwe toekomst te bieden?
op actuele opgaven als klimaatadaptatie en energie
programma Erfgoed en Ruimte van Het Stimuleringsfonds
oorspronkelijk ontwerp te gebruiken krijgt renovatie meer
transitie. Om deze vraag te beantwoorden organiseerde
Creatieve Industrie en de Rijksdienst voor het Cultureel
kwaliteit en draagvlak, zo vertellen ook de corporaties.
Verduurzamen van de na oorlogse flats is niet alleen een
Architectuurcentrum AORTA in het voorjaar van 2019
Erfgoed. Dat programma betrekt ontwerpers en erfgoed
Samen met de Rijksdienst Cultureel Erfgoed zijn vier
ONTWERPEND ONDERZOEK KANALENEILAND
twee ontwerpateliers met verschillende specialisten,
professionals bij actuele vraagstukken op het snijvlak
informatieve panelen gemaakt waarin de relatie tussen
LOCATIE: WIJKBUREAU KANALENEILAND, STADSKANTOOR //DATA:26
waaronder Paul Achterberg van Atelier Quadrat.
van klimaat, energie, ruimte en erfgoed met als doel
erfgoed en ontwerp en verduurzamen wordt toegelicht
FEBRUARI, 1 APRIL EN 16 MEI EN 16 SEPTEMBER // SAMENWERKINGS
De resultaten zijn verbeeld in de zogenaamde Routekaart
een toekomstgerichte benadering van het Nederlandse
aan de hand van de drie belangrijkste typologieën. Ook is
PARTNERS: GEMEENTE UTRECHT PMB, (stedenbouw, erfgoed, water en
met ontwerpprincipes voor een klimaatbestendige wijk.
cultuurlandschap en een duurzame ontwikkeling van onze
een procesplaat gemaakt die fungeert als een handleiding:
beheer): RIJKSDIENST CULTUREEL ERFGOED; MITROS; HNSR; TAUW
De Routekaart geeft handvatten hoe oorspronkelijke
dagelijkse leefomgeving. Het onderzoek van AORTA is één
waar moet je aan denken als je onder architectuur wilt
ontwerpprincipes gekoppeld kunnen worden aan de tech-
van de 16 projecten in Nederland waarin de onderlinge
renoveren? Deze panelen zijn inspirerend en in te zetten
De kennis over de principes achter het groen van toen en
niek van de klimaatopgave in de naoorlogse wijken. Deze
relatie tussen klimaatadaptatie, energietransitie, erfgoed,
voor het gesprek over deze opgave, bijvoorbeeld door de
de relatie tussen bebouwing en groen, mist in het idioom
aanpak is niet alleen bruikbaar voor Kanaleneiland, maar
ruimte en rol van ontwerp wordt verkend.
Rijksdienst als zij aan tafel zitten met gemeentes.
van de gemeente, het waterschap en corporaties. AORTA
ook voor andere na oorlogse wijken. Het essay duidt de
startte in 2018 met ontwerpend onderzoek naar de toe-
meerwaarde en de bruikbaarheid van de oorspronkelijke
passing van de oorspronkelijke ontwerpprincipes voor
ontwerpprincipes.
een klimaatbestendige omgeving. De nieuwe opgave van klimaatadaptatie kan goed aansluiten bij de oorspronkelijke
Waardevolle groenstructuur
cultuurhistorische kwaliteiten. Daarvoor hebben we een
De naoorlogse wijk Kanaleneiland wordt landelijk gezien
voorbeeld gevende, toekomstbestendige ontwerpgram-
als één van de betere. De waarde zit met name in het
matica gemaakt. Deze ontwerpgrammatica is ook in te
ruime groen, en de stedenbouwkundige opzet. Deze grote
zetten voor andere vraagstukken die ingrijpen in de
maat biedt veel kansen voor een moderne omgang met
publieke ruimte, zoals de energietransitie en verdichten.
groen, water en klimaatadaptatie. Tegelijkertijd is er een
Of voor vergelijkbare andere na oorlogse wijken. De ont-
kans omdat deze wijken aan de beurt zijn voor grootschalige
werpgrammatica, het historisch onderzoek en het essay
renovatie en herontwikkeling. De fijnzinnige opzet van na-
over de meerwaarde van de oorspronkelijke ontwerp
oorlogse wijken zoals Kanaleneiland waarbij bebouwing,
principes worden gepubliceerd als routekaart.
openbare ruimte en groen elkaar versterken en aanvullen,
Het ontwerpend onderzoek kende een aantal stappen
is tegelijkertijd erg kwetsbaar. Als op microniveau een
waarin we telkens, samen met betrokken partijen, de
aanpassing wordt gedaan, heeft dat vaak een repeterend
ontwerp grammatica en de toepassing ervan verfijnden.
negatief effect op het totaal. Inzicht in deze oorspronkelijke
14 NIEUWE
OMGANG MET ERFGOED… EN DE KRACHT VAN ONTWERP
KANALENEILAND IN KEER LOCATIE: STADSKANTOOR // DATA: MEI // VORM: TENTOONSTELLING EN PUBLICATIE // SAMENWERKINGSPARTNERS: STIMULERINGSFONDS CREATIEVE INDUSTRIE // FINANCIERING: RIJKSDIENST CULTUREEL ERFGOED
Het onderzoek van AORTA naar het klimaatbestendig maken van Kanaleneiland met inzet van historische ontwerpprincipes is opgenomen in de tentoonstelling (Klimaat-Energie-Erfgoed-Ruimte), van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie. De zestien projecten uit het ‘Erfgoed & Ruimte Ontwerpprogramma’ laten zien dat lokale en regionale initiatieven richting klimaatadaptatie en energietransitie waarin ons erfgoed de drager vormt, op tal van plekken effectief zijn, maar dat verbinding met het hogere schaalniveau ontbreekt. Juist dit laatste is een voorwaarde voor een goede en kwalitatieve aanpak van de transitieopgaven. Om de ruimtelijke impact van de energietransitie en klimaatadaptatie te borgen, is een nationaal programma nodig en interactie met de regionale strategieën. Dit vraagt om visie, geld, ontwerpkracht en maatschappelijk en bestuurlijk draagvlak. De tentoonstelling en film werden gecombineerd met een debat. Alle zestien projecten zijn terug te vinden in de begeleidende publicatie: KEER
BEELD: PAUL ACHTERBERG
15
16
PUBLIEK GEINFORMEERD…… EN DE BELEVING VAN ONTWERP
PROGRAMMA 17
Het laagdrempelig programma stelt de beleving van
Tours door Oog in Al
DAG VAN DE ARCHITECTUUR
gebouwd én er komen nog meer markante gebouwen bij,
architectuur, stedenbouw en fenomenen van de stad
Oog in Al, een brave middenstandsbuurt, uitgedacht op de
LOCATIES: STATIONSGEBIED // LEIDSCHE RIJN CENTRUM - UTRECHT
zoals Het Platform bovenop de bus-/tramterminal van
centraal. De tours, vlogs, presentaties, evenementen en
tekentafel vanuit de jaren 30-idealen. Plannen om de stad
SCIENSE PARK - NEUDE -STADHUIS // DATUM: VRIJDAG 14 en ZATERDAG
de Uithoflijn. In het Infocentrum Stationsgebied vind je
educatieprogramma’s vertellen over belangrijke ontwik
Utrecht naar het westen uit te breiden waren er al in de
15 JUNI // DEELNEMERS: 1216 // ONLINE BEREIK: 4905 // VORM: LEZIN-
maquettes en animaties van de laatste bouwplannen
kelingen in de stad. Ze vertellen persoonlijke fascinaties
17de eeuw. De uitbreidingsplannen werden pas gereali-
GEN RONDLEIDINGEN // SAMENWERKINGSPARTNERS: CU2030; DAG VAN
en ontwikkelingen. Met rondleidingen naar de nieuwe
en inspiraties, maar ook achterliggende motieven en
seerd vanaf de jaren 20 van de vorige eeuw in de vorm van
DE BOIUW- BIBLIOTHEEK UTRECHT – RIVM – HEIJMANS – DIRRIXENDIE-
Parkeergarage Croeselaan. En in The Green House –
redenen: waarom is de stad ontworpen zoals ze is.
de wijk Oog in Al. De wijk is opgezet met ruime woningen
DEREN – RAUM - EXPODIUM // FINANCIERS: GEMEENTE UTRECHT – VSB
misschien het meest circulaire gebouw van Utrecht –
voor de middenstand en veel voorzieningen. Grote namen
FONDS - CU2030 – ELISE MATHILDEFONDS – KF HEINFONDS
zijn presentaties, met rondleidingen over het circulaire
AORTA sluit waar het kan aan bij grotere culturele
uit de architectuur zijn verbonden aan Oog in Al. Anno nu
evenementen, en verzorgt aanvullend programma. Met
is Oog in Al een typische gezinswijk met veel faciliteiten en
Op vrijdag 14 en zaterdag 15 juni vierden wij de Dag van
een reeks educatieprogramma’s bereikt AORTA ook al
een sterke sociale cohesie.
de Architectuur Utrecht! Dé kans om binnen te kijken
LEIDSCHE RIJN CENTRUM
jaren de scholieren van primair, voorgezet en hoger
bij bijzondere gebouwen en bouwplaatsen. Bevlogen
Op geen andere plek is de groei van de stad meer zicht-
onderwijs.
initiatiefnemers, bouwers én enthousiaste architecten
baar dan in Leidsche Rijn Centrum. Met de komst van de
concept.
UTRECHT BOUWT
vertellen hoe zij aan de stad werken en die mooier maken.
nieuwe Bibliotheek Leidsche Rijn Centrum heeft de wijk
LOCATIES: STATIONSGEBIED // HOOGRAVEN - KANALENEILAND // DATUM:
Met rondleidingen, presentaties, theater, radio, video en
al een echt hart gekregen. Hier vertrokken ook speciale
inspirerende activiteiten.
wandelingen met een architectuurgids. Op de bouwplaats
TOURS WEST
25 MEI// DEELNEMERS: 20 // VORM: LEZINGEN EN RONDLEIDINGEN //
LOCATIES: OOG EN AL// HALVE MAAN // DATUM: ZONDAG 14 APRIL //
SAMENWERKINGSPARTNERS: AUTEURS EN EIGENAAR DINGEMANSHUIS
DEELNEMERS: 99 // VORM: RONDLEIDINGEN EN LEZING// SAMEN
// FINANCIERS: GEMEENTE UTRECHT EN KAARTVERKOOP
van Greenville gaf architect Bert Dirrix uitleg over de Door de ogen van…
groene bouwplannen. En het naastgelegen RAUM was een
In meerdere steden in Nederland stond architectuur in
speciale muziektheatervoorstelling over toekomstvisioenen
Arjan den Boer, Bettina van Santen en Ronald Willemsen
de schijnwerpers. Met dit jaar extra aandacht voor het
en mythes van een nieuwe stad.
schreven over de geschiedenis van de Utrechtse weder
verhaal van de architect en bouwer, maar ook die van de
In het kader van de Culturele Zondagen - Go West
opbouw na de Tweede Wereldoorlog. Bij het onderzoek
opdrachtgever, gebruiker en bewoner. Markante personen
UTRECHT SCIENCE PARK
organiseert Architectuurcentrum Aorta vier wandelingen
daarvoor stuitten ze op nooit gepubliceerd beeld en
zijn gevraagd naar hun persoonlijke betrokkenheid bij een
Benieuwd wat er bij de entree van het Utrecht Science
door Oog in Al en Halve Maan onder begeleiding van een
andere verrassingen, onder meer over architect Piet
gebouw. Ontdek het verhaal achter het gebouw in de
Park wordt gebouwd? Architect Dick van Wageningen gaf
architectuurgids en een korte lezing over Halve Maan in het
Dingemans (1910-1970). Alle reden voor een lezing met
videoserie DOOR DE OGEN VAN... en bepaal wat jij zelf
een presentatie in de bouwkeet van de nieuwbouw voor
Landhuis in Park Oog in Al. Ontdek de Utrechtse wijken Oog
rondleiding in Dingemans’ voormalige woonhuis en
vindt; hoe de stad mooier, beter en duurzamer kan worden.
het RIVM. Het Utrecht Science Park heeft de laatste jaren
in Al en Halve Maan en de onderliggende idealen uit een
kantoor in Tuindorp Oost. Aanvullend kon een expositie
tijd dat stadsplanning werd uitgedacht achter de teken
worden bezocht over Bauhaus van galeriecollectief
Vrijdag 14 juni
meerde architecten. Een gids van AORTA vertelde tijdens
tafel van de gemeente.
Vierplus.
Lezingenavond INSPIRATIE UIT ERFGOED., over trans-
een fietstocht over de laatste ontwikkelingen van het
formatie van monumenten. Wethouder Anke Klein opende
grootste science park van Nederland.
Tours door Halve Maan
BLOG Dingemans van het torentje.
WERKINGSPARTNERS: UTRECHT MARKETING // FINANCIERS: GEMEENTE UTRECHT EN UTRECHT MARKETING
flink vertimmerd, met nieuwe gebouwen van gerenom-
deze avond. De architecten van Post Utrecht, het Stadhuis
Bij de bouw van ‘Halve Maan’ stond de wijkgedachte
en Nijenoord vertelden over hun ontwerp, de keuzes en
ICONEN OPEN
centraal, een netwerk van buurten met veel ruimte en
hun inspiratie om de gebouwen van toen aan te passen
Ook in de stad was veel te zien, met rondleidingen door
groen, met alle voorzieningen op loopafstand én levens-
voor de toekomst.
de bouwplaats van Post Utrecht aan de Neude en rond leidingen door het pas gerenoveerde Stadhuis.
loopbestendig. Waar die wijkgedachte anno 2015 uit beeld lijkt bieden actuele ontwikkelingen weer perspectief!
Zaterdag 15 juni STATIONSGEBIED Sinds kort kun je van de oude binnenstad zo naar het Jaarbeursterrein lopen. Er is de laatste jaren veel
18
PUBLIEK GEINFORMEERD…… EN DE BELEVING VAN ONTWERP
EDUCATIE 19
DROMEN IN BETON
Fietstocht door Kanaleneiland.
STRAATBEELDEN
CREATE YOUR CITY
LOCATIES: KANALENEILAND // HOOG CATHARIJNE // CENTRAAL
Kanaleneiland is gebouwd volgens de idealen van de
LOCATIES: BLAUWE AVENTURIJN – PIETERSKERKHOF -¬ BOOMGAARD //
LOCATIES: VILLA JONGERIUS EN AMADEUS LYCEUM // DATUM: 4-8
MUSEUM // DATUM: ZATERDAG 26 OKTOBER - en ZATERDAG 9 NOVEM-
functionele stad. Een wijk als een stad op zich waar
DATUM: JANUARI-DECEMBER 2016 // DEELNEMERS: 1150 [MEERDERE
MAART // DEELNEMERS: 20 // VORM: PROJECTWEEK // FINANCIERS:
BER en ZONDAG 1 DECEMBER // DEELNEMERS: 70 // VORM: LEZING EN
de bewoners hun hele leven konden blijven wonen.
LESSEN] // VORM: DOORLOPENDE LEERLIJN OMGEVINGSEDUCATIE //
AMADEUS LYCEUM
RONDLEIDINGEN // SAMENWERKINGSPARTNERS: CENTRAAL MUSEUM
Kanaleneiland is een ruim opgezette wijk, met veel groen
SAMENWERKINGSPARTNERS: BLAUWE AVENTURIJN ¬ PIETERSKERK-
// FINANCIERS: GEMEENTE UTRECHT – CENTRAAL MUSEUM - KAART-
en hoogbouw die heel snel kon worden gerealiseerd door
HOF – DE BOOMGAARD – CLICK F1 – GEMEENTE UTRECHT – UTRECHTS
Voor het Amadeus Lyceum organiseerde AORTA opnieuw
VERKOOP
het grootschalige gebruik van geprefabriceerde elementen.
CENTRUM VOOR DE KUNSTEN/TIVOLIVREDENBURG – HOGESCHOOL
de projectweek stedenbouw. Leerlingen van 4VWO kregen
De hoogtijdagen van het begin verloren hun glans in de
VOOR DE KUNSTEN // FINANCIERS: GEMEENTE UTRECHT – FONDS VOOR
de opdracht om deelgebied 4 van de Merwedekanaal-
Het Centraal Museum presenteerde de expositie Dromen
jaren zeventig en tachtig. Inmiddels ligt de wijk niet meer
CULTUURPARTICIPATIE
zone te ontwerpen, aan de hand van de ambities van de
in beton, over twee utopische bouwprojecten die een
aan de rand van de stad en recente nieuwbouw en trans-
onstuimige levensloop kenden: Kanaleneiland en Hoog
formatieprojecten geven de wijk een nieuwe impuls.
gemeente. Zo maakten ze kennis met het vak stedenbouw, In Straatbeelden werkt Architectuurcentrum Aorta samen
procesvraagstukken en rollen. Zij kregen echter ook de
met Click F1 en drie Utrechtse basisscholen aan de
ruimte om zelf innovatieve voorstellen te maken. De week
laadpalen voor onze elektrische auto’s. Utrecht bouwt aan
Lezing Kanaleneiland als groene oase
ontwikkeling van een cultureel onderwijscurriculum voor
startte met een introductie in AORTA (in de villa Jonge-
de stad van de toekomst. Net zoals in de jaren ’50. Het
De lezing ‘Kanaleneiland als groene oase in een zich
het primair onderwijs op het gebied van omgevings- en
rius) door Paul Dijkstra over het vak stedenbouw en de
Centraal Museum spiegelt de tijdsgeest en idealen van
verdichtende stad’ toonde de resultaten van het onder-
media-educatie. Het doel is om het creatief vermogen
opdracht, en Wim Beelen, de vml gebiedsmanager van dit
toen aan onze dromen van nu. In het kader van Dromen
zoek naar de inzetbaarheid van de ontwerpprincipes van
een integrale plek te geven in het basisonderwijs. Creatief
gebied. Hierna volgde een rondleiding door Parkhaven,
in beton organiseerde AORTA drie activiteiten:
Kanaleneiland.
vermogen is een nieuwe skill waarmee leerlingen leren
als voorbeeld van binnenstedelijke bouw. Tijdens de week
Catharijne. Groene daken, ‘mobiliteits-hubs’ en genoeg
Kanaleneiland is gebouwd volgens de idealen van de
onderzoeken, experimenteren, nieuwe ideeën bedenken
bezochten ze ook OKRA, die als landschapsarchitecten
Tour door Hoog Catharijne
functionele stad. Het is een ruim opgezette wijk met licht,
en maken.
werken aan het openbare ruimte plan. Aan het einde van
In 1973 maakt Hoog Catharijne van Utrecht winkelhart van
lucht en ruimte, met gestapelde woningen omringd door
De leerlijn Straatbeelden wordt in co-creatie met de scholen
de week werden de ontwikkelvisies en maquettes beoor-
Nederland. Met een theater, bioscoop, kantoren, winkels
veel groen. De hoogtijdagen van het begin verloren hun
verder verbeterd, aangevuld en aangepast aan de ver-
deelt door twee projectmanagers van de gemeente.
en woningen werd Hoog Catharijne een stad op zichzelf.
glans in de jaren zeventig en tachtig en ook veel groen is
schillende onderwijsvisies en methoden. Ook worden waar
Het winkelcentrum maakte in de jaren ’70 deel uit van
in de loop van de tijd opgeofferd aan bijvoorbeeld parkeer-
nodig de mediatools geactualiseerd. We werken samen
een veel grotere vernieuwingsslag in het Stationsgebied,
plaatsen. Landschapsarchitect Paul Achterberg van atelier
met de leerkrachten van de Blauwe Aventurijn, Pieters-
met aan de westkant de Jaarbeurshallen. Al sinds de
Quadrat spreekt in zijn lezing over de oorspronkelijke
kerkhof en De Boomgaard aan de verdere ontwikkeling
opening is er veel kritiek geweest op de massaliteit van
ideeën en idealen van het groen, en hoe dit een groene
van de leerlijn omgevingseducatie binnen het curriculum.
het complex, waarvoor een groot deel van de historische
impuls kan geven aan de huidige transformatie- en ver-
De leerlijn is ontwikkeld voor groep 1 tot en met groep 8.
Stationswijk moest wijken. Tegelijkertijd is Hoog Catha-
duurzamingsopgave nodig voor de klimaatadaptatie.
We trainen de leerkrachten en verzorgen ondersteuning
rijne inmiddels verworden tot monument van functionele
tijdens de lessen. Dat vind op elke school in verschillende
architectuur.
werkvormen plaats. Voor de leerkrachten van de Boomgaard en de Blauwe Aventurijn organiseren we studie
Hoog Catharijne heeft afgelopen jaren een ware transitie ondergaan. Het winkelgebied aan de Jaarbeurszijde van het station en de traverse tussen het station en Hoog Catharijne zijn uit handen gegeven aan de gemeente c.q. de NS, en daarvoor in de plaats heeft Klépierre drie nieuwe gebouwen mogen ontwikkelen: De Vredenburg, het Poortgebouw en het Paviljoen (aan het Stationsplein).
dagen. De invulling wordt per school besproken.
TOURS 21
20 TOURS BEELD:ANDRE RUSSCHER
TOURS LOCATIES: STATIONSGEBIED – UTRECHT SCIENCE PARK – ROTSOORD – UTRECHTSE WOONWIJKEN – STADSKANTOOR – MODERNE ARCHITECTUUR IN DE BINNENSTAD – RIETVELD EN TIJDGENOTEN // DATUM: DOORLOPEND // DEELNEMERS: 1.208 // VORM: RONDLEIDINGEN // FINANCIERS: GEMEENTE UTRECHT – EIGEN INKOMSTEN
AORTA verzorgt al jaren rondleidingen door ontwikkel gebieden, langs moderne architectuur en stedenbouw vanaf de twintigste eeuw. Private groepen, werkbezoeken van overheid en architectenbureaus tot scholieren leren over de stad en haar architectuur, van Rietveld tot Leidsche Rijn. Daarnaast organiseert AORTA regel matig tours voor individuele inschrijving, aansluitend op evenementen, op thema of langs bijzondere locaties die eenmalig zijn opengesteld. Hierbij werken we regelmatig samen met partners als het Centraal Museum, Erfgoed Utrecht en Marketing Utrecht.
22 AORTA ONLINE
PUBLICATIES
JAARCIJFERS 23
BALANS PER 31 DECEMBER 2019
Deze kunt u vinden via onze SITE en onder de verschillende programma’s
31 12 2019 Materiele vaste activa Vorderingen
SOCIAL MEDIA
31 12 2018
ACTIVA
Liquide middelen
LINKEDIN //
PASSIVA
www.linkedin.com/in/architectuurcentrum-aorta
Stichtingsvermogen Kortlopende schulden
TWITTER //
297
692
26.554
8.031
170.135
256.789
196.986
265.512
112.040
105.311
84.946
96.175
196.986
201.486
2019
2018
www.twitter.com/AortaUtrecht YOUTUBE https://www.youtube.com/user/AortaUtrecht
BATEN EN LASTEN OVER 2019
FACEBOOK //
Subsidies gemeente Utrecht
78.191
86.707
www.facebook.com/AortaUtrecht
Subsidies SCI
28.600
25.400
Stimuleringsregeling Cultuureducatie
15.000
15.000
Baten van vermogensfondsen
12.500
11.500
www.pinterest.com/aortautrecht/
Baten als tegenprestatie van geleverde diensten
60.860
75.801
Baten van bedrijfsleven
15.745
27.863
100
487
210.996
242.758
Baten
Overige baten SOM DER BATEN Lasten
174.881
191.958
Wervingskosten
Besteed aan doelstellingen
12.688
6.203
Beheer en administratie
18.318
42.715
5.109
1.882
Rentebaten
36
1.882
Rentelasten
-177
-197
4.968
1.761
Saldo voor financiële baten en lasten
SALDO VAN BATEN EN LASTEN
24 JAARCIJFERS
JAARCIJFERS 25
GRONDSLAGEN VOOR DE BALANSWAARDERING
Liquide middelen
GRONDSLAGEN VOOR DE RESULTAATBEPALING
Overige baten
Algemeen
De liquide middelen worden gewaardeerd tegen nominale
Algemeen
Onder de overige baten worden diverse kleine baten
De jaarrekening is opgesteld conform de richtlijn kleine
waarde en staan, voor zover niet anders vermeld, ter vrije
Het overschot of tekort wordt bepaald als het verschil
verantwoord.
fondswervende organisaties en de algemene bepalingen
beschikking van de onderneming. Het betreffen de direct
tussen de som van de baten en de som van de lasten.
voor kleine organisatie zonder winststreven, zoals gepu-
opeisbare vorderingen op kredietinstellingen en kasmid-
Baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop
Lasten
bliceerd door de Raad voor de Jaarverslaggeving.
delen.
deze betrekking hebben. Bij deze toerekening wordt
De lasten bestaan uit kosten besteed aan de doelstellingen,
rekening gehouden met de aan een periode toe te rekenen
werving baten en beheer en administratie. De kosten
De waardering van activa en passiva vindt plaats op basis
Reserves
bedragen die in een andere periode zijn of worden ont-
worden toegerekend aan het verslagjaar waarop zij be-
van historische kosten. Tenzij bij de desbetreffende grond-
Het eigen vermogen van Stichting Aorta wordt verdeeld
vangen dan wel betaald. Verliezen worden verantwoord
trekking hebben. Directe activiteitkosten worden meteen
slag voor de specifieke balanspost anders wordt vermeld,
over diverse reserves. Jaarlijks wordt het resultaat door
als deze voorzienbaar zijn; baten worden verantwoord als
toegewezen waarop ze betrekking hebben. Indirecte kosten
worden de activa en passiva opgenomen tegen nominale
het bestuur bestemd. Eerst wordt de continuiteïtsreserve
deze gerealiseerd zijn.
worden verdeeld op basis van een kostenverdeelsleutel.
waarde.
opgebouwd. Vervolgens worden bestemmingsreserves
Materiële vaste activa
Deze kostenverdeelsleutel is gebaseerd op de verhouding
gevormd. De bestemmingsreserves worden goedgekeurd
Baten van subsidies
van bestede uren van de medewerkers van Stichting Aorta
door de Raad van Toezicht.
Onder baten van subsidies worden subsidies verantwoord
over de doelstellingen, werving baten en beheer en
welke zijn ontvangen van Gemeente Utrecht, SCI en de
administratie. Hierbij is geen wegingsfactor toegepast. De berekening wordt jaarlijks geactualiseerd.
De materiële vaste activa worden gewaardeerd op ver krijgingsprijs of vervaardigingskosten, verminderd met
Continuïteitsreserve
stimuleringsregeling Cultuureducatie met Kwaliteit.
de cumulatieve afschrijvingen en indien van toepassing
De continuïteitsreserve is gevormd voor de dekking van
De toegekende voorschotten op subsidies die de Stichting
met bijzondere waardeverminderingen. De afschrijvingen
risico’s op korte termijn om zeker te stellen dat in de
ontvangt worden direct verantwoord in de staat van baten en
Financiële baten en lasten De financiële baten en lasten
worden gebaseerd op de geschatte economische levens-
toekomst aan de verplichtingen kan worden voldaan.
lasten. Een eventuele afwijking op het voorschot worden
betreffen de op de verslagperiode betrekking hebbende
duur en worden berekend op basis van een vast percentage
De Stichting streeft naar een reserve ter hoogte van
verwerkt na afronding van een project als de beschikking
renteopbrengsten en -kosten van uitgegeven en ontvangen
van de verkrijgingsprijs of vervaardigingskosten, rekening
eenmaal de jaarlijkse kosten van de werkorganisatie.
definitief is. In het geval dat een subsidies (ook) betrekking
leningen en tegoeden.
houdend met een eventuele residuwaarde. Er wordt
heeft op een volgend boekjaar, wordt een deel van de
afgeschreven vanaf het moment van ingebruikneming.
Bestemmingsreserves
Op terreinen wordt niet afgeschreven.
De bestemmingsreserves zijn gevormd voor toekomstige scholingsuitgaven en onderhoud aan de website.
Vorderingen
subsidie opgenomen onder de post overlopende passiva. Baten van vermogensfondsen Onder baten van vermogensfondsen wordt verstaan
De kortlopende vorderingen betreffen de vorderingen met
Kortlopende schulden
ontvangen bijdragen van vermogensfondsen en andere
een looptijd korter dan één jaar. Deze worden bij eerste
De kortlopende schulden betreffen de schulden met een
stichtingen.
verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervol-
looptijd korter dan één jaar. Deze worden bij eerste ver-
gens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. De
werking opgenomen tegen reële waarde en vervolgens
Baten van bedrijven
reële waarde en geamortiseerde kostprijs zijn gelijk aan
gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs
Onder de baten van bedrijven wordt verstaan ontvangen
de nominale waarde. Noodzakelijk geachte voorzieningen
sponsorgelden.
voor het risico van oninbaarheid worden in mindering gebracht. Deze voorzieningen worden bepaald op basis van
Baten als tegenprestatie voor levering van diensten
individuele beoordeling van de vorderingen.
Onder baten als tegenprestatie voor diensten worden onder andere verantwoord baten ontvangen van rond leidingen en lezingen, alsmede door Stichting Aorta uitgevoerde en doorbelaste werkzaamheden.
26 OVER AORTA
27
MISSIE
KOERS 2018-2019
MEDEWERKERS
RAAD VAN TOEZICHT
AORTA is het onafhankelijk platform voor ontwerp van
In 2018 zal Aorta –nog meer dan nu-aan de voorkant van
Eveline Paalvast directeur | bestuurder (0,8 fte)
De Raad van Toezicht bestond in 2019 uit:
de leefomgeving van Utrecht. Met een gevarieerde
ontwik¬kelingen gaan anticiperen op de maatschappelijk
Paul Dijkstra programmamaker (0,8 fte)
programmering verbinden wij de creatieve industrie en
relevante vraagstukken en de consequenties daarvan voor
wetenschap met (landelijk en stedelijk) beleid, bouwende
de gebouwde omgeving. Dit doet AORTA door de rol van
VRIJWILLIGERS
Emmylou Aben,
partijen, lokale initiatieven, bewoners en politiek rond
ontwerp en de meerwaarde voor grote maatschappe-
Het werk van Architectuurcentrum AORTA zou niet mogelijk
Conceptmanager PitZtop (tot december 2019).
ruimtelijke vraagstukken. We doen dit samen met een
lijke vraagstukken te presenteren. De meer thematische
zijn zonder de energie en inzet van vrijwilligers. Aorta
Robert-Jaap Voorn,
breed netwerk van organisaties, bedrijven, kennisinstel-
ontwikkelingen als zelforganisatie, de energie transitie,
werd in 2019 bijgestaan door de volgende enthousiaste
partner bij Andersson Elffers Felix (vanaf december 2019)
lingen en bewonersplatforms.
klimaat, circulaire economie, duurzaamheid en techno
vrijwilligers: Michiel Moll, Marie-Catrien Goddijn,
Voorzitter:
logische ontwikkelingen doorkruizen de traditionele
Sacha Beekman, Kees Jan van Dijk, Dirk van Haastrecht,
HR:
Ons kleine team met ervaren programmamakers is
sectoren. Als onafhankelijk platform kan Aorta juist
Jeanne Blok, Anja Romar, Marie Verhoeff, Maurice Tuunter
Helene Wust,
gedreven in het verbinden van de juiste mensen en net-
aanhaken op de behoefte van uiteenlopende gebruikers
en Jeffrey Frenken.
programmadirecteur Erasmus centrum voor Zorgbestuur
werken en het samenstellen, organiseren en communi
en handelende partijen om samen te zoeken naar de
ceren van toegankelijk programma over de meest urgente
juiste argumenten voor (gebieds)ontwikkelingen. Zo wil
GIDSEN
Financiën:
ruimtelijke uitdagingen. Samen met onze partners zetten
Aorta een krachtiger pleidooi voeren voor de voortdurende
In 2019 zijn de volgende gidsen voor AORTA actief
Jeroen van Rossen,
wij ons in voor het verbeteren van de kwaliteit van de
zoektocht naar meer ruimtelijke kwaliteit, het goed door-
geweest: Marlies Adriaansen, Go Bruens, Jan Maarten
CFO Alfen BV (tot december 2019)
leefomgeving.
denken door de schalen heen en het verbinden van werk
Dalmeijer, Renette Niekerk, Cora Rooker, Sabine Todd
Robert Oonk,
Om de agenda van buurt, stad en regio te inspireren en
met werk.
en Xandra Knoth.
financieel manager bij Alfen, vanaf december 2019)
bediscussiëren, organiseren wij ateliers, dialogen en ruimtecafés over urgente maatschappelijke en ruimte-
De volgende speerpunten zijn geformuleerd:
SAMENWERKEN
Leden:
lijke vraagstukken. Daarnaast hebben wij een doorlopend
> samenwerken met nieuwe partijen uit het domein van
AORTA wordt per project geadviseerd over haar programma
Marjon van Caspel,
en gebruikt daarbij haar uitgebreide netwerk. AORTA
vml. gebiedsmanager Centrum en Uithof Gemeente
werkt intensief samen met diverse projectpartners voor de
Utrecht
uitvoering van haar programma. Zo sluit het programma
Oedzge Atzema,
goed aan bij actuele ontwikkelingen en activiteiten in
hoogleraar economische geografie universiteit Utrecht
Utrecht.
Bob van Ree,
educatief programma voor basis- en voortgezet onderwijs ontwikkeld. Met de jaarlijkse Dag van de Architectuur,
de zorg, techniek, klimaat, energie en duurzaamheid. > allianties met kennisinstellingen, podia en initiatief
de stadstours en deelname aan culturele evenementen betrekt AORTA al ruim 20 jaar een breed publiek bij het
nemers > uitbouwen van de educatieve allianties met het basis–
gesprek over de kwaliteit van de ontwikkeling van stad en regio.
onderwijs en het voortgezet onderwijs > verder uitbouwen van een slimme communicatie strategie
manager projectontwikkeling Alliantie ontwikkeling B.V., vanaf december 2019
COLOFON © Architectuurcentrum Aorta, oktober 2020. Niets in deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de recht hebbenden. REDACTIE Eveline Paalvast ONTWERP EN LAYOUT: AtelierOost, Utrecht COVER VenhoevenCS architecture+urbanism, Beeld A2 studio Met dank aan iedereen die heeft bijgedragen aan de totstandkoming van het jaarboek 2019. Niet alle rechthebbenden van de gebruikte illustraties konden worden achterhaald.
