Sport & Gemeenten nr 4 - 2021 by Arko Sports Media

Magazine van Vereniging Sport en Gemeenten

Sport Gemeenten

Hoe grandeur en comfort samen kunnen gaan Zwemmen in een monument

LEREN VAN FOUTEN

LIVING LABS

Sporthal De Landing Son en Breugel

Experimenterend oplossingen vinden

PLATFORM SPORT INFRASTRUCTUUR Altijd volledig, altijd de laatste versie

Jaargang 69 • Nummer 4 • december 2021

ANDRÉ DE ANDRÉ DEJEU JEU

Missen we iets? “Kijken we naar de huidige tijd dan proberen de

er sprake is van routinematig handelen en al

meesten van ons met man en macht een derde

helemaal als de reden daarvan – COVID-19 – mij

golf te voorkomen en hopen we erop dat we

totaal niet aanstaat. Hebben we in het verle-

snel weer volwaardig kunnen trainen, de kanti-

den iets geleerd waar we wat mee kunnen voor

nes open kunnen, wedstrijden kunnen spelen in

de toekomst, vraag ik mijzelf daarom steeds

binnenen buitenland en natuurlijk dat publiek

vaker af?

komt aanmoedigen en genieten… wanneer dat

24 november 1859 publiceerde Darwin zijn on

althans allemaal weer veilig kan…” Deze tekst

the Origin of Species, de evolutietheorie. De

schreef ik een jaar geleden in december. Voor

theorie beschrijft hoe planten, dieren en men-

het leesgemak kunt u zo u wilt ‘derde golf’ ver-

sen ontstaan uit een voorouder en zich dankzij

vangen voor vierde of vijfde.

natuurlijke selectie aan hun omgeving aanpassen. Een grote afwijking van de alom geldende

De mensen die mij kennen weten dat ik van uit-

theorieën. Er ontwikkelden zich tegenbewegin-

dagingen hou. Als zaken routinematig worden,

gen die de evolutietheorie een aanval vonden

begint er bij mij altijd iets te kriebelen. Ik vind

op de Schepping door God en sociale stromin-

dat er ontwikkeling hoort te zijn. Niet altijd

gen die evolutie misbruikten om volkeren te

elke dag, maar wel met een zekere regelmaat.

kunnen onderdrukken. Na Darwin ontdekten

Anders blijf je hangen en staan veranderingen

wetenschappers DNA en genen als basis voor

onverwacht voor je neus. Nou ja, onverwacht?

de selectie die in de evolutietheorie werd

Je hebt de ontwikkelingen om je heen dan

beschreven. Daarmee sloeg het onderzoek

gewoon gemist.

naar evolutie een nieuwe weg in. Nog elke dag

Ik weet niet hoe het u vergaat, maar dat heb ik

worden antwoorden gevonden op vragen die

met COVID-19 zo langzamerhand nu dus ook.

betrekking hebben op evolutie.

We krijgen ‘routine’ in open en dicht gaan, avondklokken, in teleurstellingen uiten, tegen-

Nu wil ik het hier niet over hoogdravende zaken

vallende cijfers van besmettingen, vaccinatie-

hebben, maar wat als… we moeten leren leven

gedoe, 2G en 3G, testen, financiële compen-

met het virus? Wat als we onze routines structu-

satieregelingen, anderhalve meter, protesten

reel moeten aanpassen? Bijvoorbeeld met wan-

van welke stroming in onze samenleving dan

neer werken we (thuis), wanneer zijn onze sport-

ook, meevallende economische cijfers, tegen-

competities, zomers of in de winter, wanneer zijn

vallende inflatiecijfers en ga zo nog maar even

onze vakanties? Zijn we bereid onze routines om

door. En laat ik dat vooral ook zeggen: het grote

te ruilen voor nieuwe? Wachten we tot de ont-

verdriet dat we hebben als een van onze naas-

wikkelingen voor onze neus staan? Missen we de

ten overlijdt als gevolg van COVID-19. Want dat

(noodzakelijke) ontwikkelingen, of gaan we er op

went nooit.

z’n minst over nadenken met elkaar?

Het vervelende van al die onderbrekende ‘rou-

Via deze weg wens ik iedereen fijne feestdagen

tines’ is dat het onze bestaande gewoontes

en een geweldig 2022. Samen verslaan we het

doorbreekt. Vandaar ook dat veel mensen wil-

virus… en anders passen we ons aan!

len dat het iets tijdelijks is. Het zou best kunnen, maar wat als…? Nou ben ik geen doemdenker,

André de Jeu

maar zoals hierboven beschreven wel alert als

Directeur Vereniging Sport en Gemeenten

Het beleidsterrein ‘Sport en bewegen’ is van groot belang voor het algemeen welzijn van burgers. Sport- en beweegactiviteiten bieden mogelijkheden tot talentontwikkeling, een zinvolle vrije tijdsbesteding, actieve deelname aan de maatschappij en het bevorderen van de gezondheid. Gemeenten vervullen een belangrijke rol als het om sport en bewegen in Nederland gaat. Als regisseur door middel van voorwaardenscheppend beleid en als financier van de vele sportaccommodaties die ons land rijk is. Zorgen dat sporten beweegactiviteiten voor alle burgers toegankelijk, in de buurt aanwezig en veilig zijn, vormen samen met het stimuleren van een gezonde levensstijl, speerpunten. Ook is ‘Sport en bewegen’ een waardevolle partner om doelstellingen op andere beleidsvelden te realiseren, zoals onderwijs, zorg, stedelijke ontwikkeling en citymarketing. Het brede belang van sport en bewegen vergt blijvende en specifieke aandacht van onze gemeenten. Of het nu gaat om breedtesport of topsport, om georganiseerde of ongeorganiseerde activiteiten, om sport als doel of om sporten beweegactiviteiten als middel. Dit geldt ook voor de ondersteuning van gemeenten bij de integrale vormgeving, ontwikkeling en uitvoering van sportbeleid en accommodatievraagstukken. Kennisuitwisseling en het bevorderen van deskundigheid vormen belangrijke componenten bij deze ondersteuning. Deze ondersteunersrol als partner voor gemeenten op het beleidsveld sport en bewegen geeft Vereniging Sport en Gemeenten duurzaam bestaansrecht.

Sport & Gemeenten • december 2021

Inhoud LEREN VAN OPEENSTAPELING VAN FOUTEN Sporthal De Landing Son en Breugel

Bij de bouw van sporthal De Landing in Son en Breugel is alles misgegaan wat mis kon gaan – en nee, dat is geen overdrijving. Het zorgt voor groeiende frustratie bij de vele gebruikers en beheerder Jacqueline Kuipers. En het laat wethouder Jos de Bruin achter met de vraag: hoe kan hij die problemen bij de komende bouw van een tweede sporthal voorkomen?

HOE GRANDEUR EN COMFORT SAMEN KUNNEN GAAN Zwemmen in een monument

gecombineerde restauratie/modernisering afgerond. Sinds enkele weken is het opnieuw in gebruik. geleidelijk verdwijnen, dreigt ook die creatieve impuls ondergesneeuwd te raken. De gemeente Oss lukt het alvast heel aardig die vast te houden, de gemeente Alkmaar eveneens.

COLOFON: Sport & Gemeenten Is het vaktijdschrift van Vereniging Sport en Gemeenten en beschrijft ontwikkelingen en achtergronden in de lokale sporten beweegsector. Sport & Gemeenten verschijnt vier keer per jaar en heeft een oplage van 1.500 exemplaren. Uitgave Arko Sports Media Wiersedreef 7 3433 ZX Nieuwegein Tel 030 707 30 00 sportengemeenten@ sportsmedia.nl www.sportsmedia.nl

Redactie Kim Michielsen (hoofdredacteur) Eindredactie Joost de Jong Aan dit nummer werkten mee: Mandy van Baardwijk IJdo Groot Malou Grubben Mark van der Heijden Marjette den Heijer Eva Heijnen Remco Hoekman André de Jeu Maartje Kunen Jeroen Kuypers Gert-Jan Lammens Erik Lenselink

Sandra van Maanen Kim Michielsen Margje Moonen Bert van Oostveen Hugo van der Poel Daniëlle Ruikes Wikke van Stam Steven Vos Sofie Vrieswijk Fotografie ANP Photo JOGG-Teamfit Alyssa van Heyst Fotografie Gerben Pul Shutterstock Mart Stevens / Rockpanel Cyrille Weiner

Drukker PreVision, Eindhoven Abonnementenadministratie VSG Media & Events Postbus 16268 2500 BG Den Haag Tel 070 373 8055 info@sportengemeenten.nl www.sportengemeenten.nl De abonnementsprijzen* voor Sport & Gemeenten voor 2022 zijn: Binnenland (incl. btw) € 81,00 Buitenland (incl. btw) € 90,25 Los nummer (incl. btw) € 22,50 *Prijzen zijn exclusief verzendkosten. Tarieven zijn over voorbehoud van vaststelling in de ALV van 22 december 2021.

Coverfoto Cyrille Weiner

Ontwerp/DTP Home of the Brave, Vlaardingen

Advertentie-acquisitie en druk Arko Sports Media Wiersedreef 7 3433 ZX Nieuwegein Contactpersoon: Wendy Coppers Wendy.coppers@sportsmedia.nl Tel 06 155 24226 ISSN Nummer : 2214-5923

Sport & Beweegstimulering 18_ De sportweek van Delft smaakt nu al naar meer

KENNISMAKEN MET LAAGDREMPELIG SPORTAANBOD

22_ Platform beweegvriendelijke buurt; nu klaar voor gebruik!

PRAKTISCHE KENNIS EN EEN CONCREET STAPPENPLAN

26_ Gemeentegrootte en inzet van buurtsportcoaches

LOKALE VERSCHILLEN IN DOELSTELLINGEN EN DOELGROEPEN

Sport & Accommodatie 32_ Gemeente Utrecht gaat voor volledig circulaire sportvloeren

Sport & Maatschappij 48_ Living labs: experimenterend oplossingen vinden

ZOVEEL MOGELIJK KENNIS DELEN

58_ Sport en bewegen belangrijk voor een gezonde en energieke gemeente GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN 2022

HOGE EISEN IN AANBESTEDING

38_ De parel van Rijswijk

Sport & Economie

IEDEREEN IS WELKOM

42_ N ieuw concept voor snelle bouw van budget-sportaccommodaties HAAFKES FIT CONCEPT

En verder... 10 VSG BERICHTEN 21 COLUMN BERT VAN OOSTVEEN 57 COLUMN ERIK LENSELINK 67 COLUMN GERT-JAN LAMMENS 68 INFOGRAPHIC: FINANCIERING BUURTSPORTCOACHES 70 VERANDERING IN SPORTCONTEXT TIJDENS DE CORONAPANDEMIE 75 COLUMN HUGO VAN DER POEL 76 BEDRIJFSLEDEN

62_ De vele voordelen van het Platform sportinfrastructuur

ALTIJD VOLLEDIG, ALTIJD DE LAATSTE VERSIE

ONDERWERP ARTIKEL

SPORTHAL DE LANDING SON EN BREUGEL

Leren van opeenstapeling van fouten Bij de bouw van sporthal De Landing in Son en Breugel is alles misgegaan wat mis kon gaan – en nee, dat is geen overdrijving. Het zorgt voor groeiende frustratie bij de vele gebruikers en beheerder Jacqueline Kuipers. En het laat wethouder Jos de Bruin achter met de vraag: hoe kan hij die problemen bij de komende bouw van een tweede sporthal voorkomen?

Sport & Gemeenten • december 2021

AANBESTEDINGEN

doende open, omdat de trap te dicht bij de

prachtig bij. De entree aan de linker-

“De architecten moeten ook iets van hun trots op esthetica loslaten”

zijde van de hal heeft door de ramen

Ton van de Braak (VSG Adviseur)

die trap niet af en moet daarom eerst bui-

Tekst: Mark van der Heijden

“

Sporthal De Landing ligt er op het oog

tot aan het dak en de lichtbruine hou-

van de zaal naar het berghok kan niet voldeur is geplaatst – een uitholling in de trap biedt enig soelaas. De schrobmachine kan tenom en via een lift naar de zaal worden

ten kozijnen een heel open uitstraling, net

beheerder Jacqueline Kuipers en wethou-

gebracht. De lijst met fouten is bijna ein-

als in het midden de kantine en de vergader-

der Jos de Bruin me met Ton van de Braak,

deloos. De grappigste van allemaal (als het

ruimten daar direct boven die op dezelfde

VSG Adviseur bedrijfspartner met meer dan

niet zo droevig was): de ventilatie in de zaal

manier zijn opgebouwd. Binnen – wel eerst

48 jaar ervaring op het gebied van de bouw

is te sterk, waardoor badmintonnen lastig

zelf de deur openhouden, wat niet echt

van sporthallen, rondleiden in de zaal met

is.

handig is voor personen in een rolstoel – is

zijn frisblauwe vloer en twee rijen fel oranje

de massief houten, zwevende trap in de

stoeltjes aan de lange zijde. In elke kleedka-

Weinig ervaring

entree een eyecatcher. Al is het wat vreemd

mer is een douchekop vervangen door een

De sporthal is 10 jaar geleden ontworpen en

dat de treden niet allemaal even breed zijn;

kraan, omdat er anders geen waterslang

gebouwd door partijen die weinig tot geen

om de trede zit er een opening tussen de

kon worden aangesloten om de kleedka-

ervaring hadden met sporthallen, zeggen

trede en staande afscheiding, net groot

mers schoon te maken. De zaalwand is tot

Kuipers en De Bruin, die overigens beiden

genoeg om met een kindervoetje tussen te

een meter hoog blauw geschilderd, wat

pas na oplevering bij de sporthal betrok-

schieten. Het gevoel bekruipt je dat wat op

eigenlijk wel passend is. De zaal ligt onder

ken raakten. Daarbij heeft de aannemer

het eerste oog heel mooi eruitziet, functi-

het maaiveld en bij een hoge waterstand

verschillende eisen in het bestek – bewust?

oneel minder geschikt is. Dat blijkt ook als

stroomt het grondwater de zaal in. De deur

– genegeerd.

Sport & Gemeenten • december 2021

AANBESTEDINGEN

Sportief Aanbesteden: de gouden regels Vereniging Sport en Gemeenten heeft het boek Sportief Aanbesteden uitgegeven met daarin de (door onder andere Ton van de Braak opgestelde) gouden regels. 1.

Bepaal wat je werkelijk wil bereiken met de inkoop of aanbesteding.

Stel de juiste vraag vanuit de beoogde functionele prestaties.

Houd consequent de gekozen route aan.

Bied een gezonde businesscase aan.

Vraag een uitwerking van de aanbieding die in tijd en kosten in verhouding staat tot de uitvraag.

Leg het risico bij de partij die dit het beste kan beheersen.

Borg een goed resultaat.

Geef aanbieders tijd en gelegenheid de uitvraag te analyseren.

Inventariseer vooraf de kosten van afvoer of sloop.

Sportief Aanbesteden is ook te downloden via www.sportengemeenten.nl Daarin staan extra hoofdstukken over circulariteit, sporttechnische inrichtingen en publiek-private samenwerking.

“Selecteer marktpartijen die kennis en kunde hebben en dit op basis van referenties kunnen aantonen”. Ton van de Braak (VSG Adviseur)

kantine. Al snel kregen we klachten dat de

lijk, want je wil de uitvoerende partijen er

temperatuur nergens goed geregeld kon

niet bij hebben, ga je dan met gebruikers en

worden. We hebben daarop een ingeni-

exploitant het gesprek aan.”

eursbureau ingeschakeld, die zag dat de

“De architecten moeten ook iets van hun

luchtaanvoer maar uit één deel bestaat.”

trots op esthetica loslaten. Een sporthal is

Kuipers: “Bij de begroting van dit gebouw

al een gebouw dat de gemeente veel geld

is gesteld dat het energieneutraal moet

kost, niet alleen de realisatie, ook de exploi-

zijn. Ik dacht dat er dan 0 euro op de meter

tatie. En dat geld moet optimaal renderen

zou staan, dat bleek 40.000 euro te zijn. Dat

om dit in gebruik te nemen. Zijn de tekenin-

kwam door de warmte-koudebron die niet

gen van deze hal naar een sporttechnisch

Het raam had namelijk steviger en balvei-

goed geïnstalleerd bleek te zijn. Verschil-

adviseur gegaan?”

lig moeten zijn. Net zoals de ventilatie in

lende onderdelen zijn kapot. Nog steeds is

De Bruin: “Dat weet ik niet. Ik was daar toen

het pand ook anders omschreven was. Dat

dit niet goed.”

niet bij betrokken.” Van de Braak: “Als dat niet is gebeurd, is dat

enkele plafondplaten spontaan loslieten

een grote fout. De tekeningen moeten langs

de eisen. Bij de aannemer kon de gemeente

Oorzaken vooral aan begin traject

dat niet verhalen; die ging na de eerste ople-

De oorzaken van dit fiasco zijn talloos en

toetsen. Een onafhankelijk adviseur die

vering failliet. De extern bouwkundig pro-

niet allemaal hier te benoemen. Duidelijk

aan de voorkant de toetsing en begeleiding

jectleider die dit namens de gemeente had

is dat ze vooral aan het begin van het hele

doet. Dat is heel belangrijk.”

moeten controleren, gaf evenmin thuis.

traject zitten. Belangrijk is het gebrek aan

De Bruin: “Ik moet als wethouder ook afgaan

ervaring bij eigenlijk alle betrokken par-

op de bouwkundige experts die me worden

De vraag die opkomt is of de gemeente en

tijen. Dit terwijl Van de Braak ervaring in het

aangeboden. Met alle projecten die in onze

de beheerder, zonder de tussenkomst van

ontwerpen, ontwikkelen en bouwen van

gemeente lopen, hebben we misschien wel

de projectleider, niet al eerder hadden kun-

sportaccommodaties juist het allerbelang-

drie bouwkundigen nodig. Omdat we maar

nen merken dat de bouw niet volgens de

rijkste vindt. Het is in zijn ogen de stap om

één bouwkundige onder onze medewerkers

afspraken verliep. Dat blijkt lastig.

latere problemen te voorkomen. “Selecteer

hebben, heeft dat tot gevolg dat je die tijde-

De Bruin: “Je kunt bij gebruik pas gaan tes-

voor op marktpartijen die kennis en kunde

lijk moet inhuren. Dan is het ook een kwes-

ten. Neem de luchtcirculatie in het gebouw.

hebben en dit op basis van referenties kun-

tie van wie beschikbaar is.”

De luchtaanvoer had in drieën moeten wor-

nen aantonen”, zegt hij. “Ga daarna zelf kij-

Van de Braak: “Ik zie ook dat veel raadsleden

den gedeeld: kleedlokalen, sportzaal en

ken naar voorbeeldprojecten. Onafhanke-

door de achterban die ze moeten bedienen,

(gelukkig zonder te vallen), stond evenmin in

Sport & Gemeenten • december 2021

een instituut waar ze sportaccommodaties

AANBESTEDINGEN

De lijst met fouten is bijna eindeloos. De grappigste (als het niet zo droevig was): de ventilatie in de zaal is te sterk, waardoor badmintonnen lastig is.

Lessen voor de toekomst De problemen in de sporthal duren nog steeds voort. De gemeente kan niet veel meer doen dan pleisters plakken, als het dak bijvoorbeeld weer eens lekt. Wel zegt

te veel op detailniveau bezig zijn. De poli-

document dat bij de portefeuilleoverdracht

De Bruin dat Son en Breugel veel geleerd

tiek zou meer op hoofdlijnen moeten beslui-

aan de volgende verantwoordelijk wethou-

heeft.

ten. Bemoei je niet met de gymvereniging

der wordt overgedragen.”

De Bruin: “We hebben allereerst gekozen

die iets extra’s wil. De politiek loopt soms

De Bruin: “Daarom wil ik de aanbeste-

voor een ander soort inschrijving. Bij De Lan-

overal doorheen.”

ding voor onze tweede sporthal voor de

ding schreven bedrijven in voor welk bedrag

Kuipers: “Zo is het. Iedere partij heeft iets

komende verkiezingen rond hebben. Ik ben

ze dachten de hal te kunnen bouwen. Dan

over het ontwerp van de hal gezegd.”

maar een passant.”

krijg je dat de aannemer de plafondplaten

Van de Braak: “Dat is een handicap van deze

Van de Braak: “Dat is heel belangrijk, de wet-

aan twee in plaats van vier beugels hangt.

branche. In de sport werken we met zoveel

houder is helaas maar een passant. Met een

Nu hebben we zelf het bedrag vastgesteld

vrijwilligers, ze zijn allemaal zo betrokken

goed overdrachtsdocument kan de nieuwe

dat de bouwbedrijven mogen besteden. De

en blij als de sporthal er staat.”

wethouder zo dat traject in gaan. Heel vaak

keuze voor een bedrijf vindt dus minder op

Kuipers: “Ja, het is allemaal hun gebouw. Tot-

wordt het werk van ambtenaren opzijge-

prijs en meer op aspecten als duurzaam-

dat ze moeten poetsen, dan niet meer.”

schoven. Kijk naar wat de ambtenaren heb-

heid en functionaliteit plaats.”

ben uitgewerkt, waardeer ze voor wat ze

Kuipers: “En dat na een intensief overleg

Kostprijs leidend

hebben gedaan. En neem de vrijwilligers

met de gebruikers en veel overleg met

Haar opmerking zorgt in ieder geval voor

van de verenigingen mee. Zij moeten de zaal

beheer, omdat hier de dingen mislukt zijn.

een lach. Maar het wordt direct weer seri-

dragen als die gereed is.”

Ook heeft de gemeente er een betere pro-

eus wanneer ze opmerkt dat bij de bouw de

Kuipers: “Dat mag vetgedrukt worden opge-

jectleider bij en een extra bureau tussen

kostprijs leidend was. Kuipers: “Alles moest,

schreven.”

gezet. Daarom heb ik in de nieuwe hal meer

lijkt wel, zo goedkoop mogelijk.”

vertrouwen dan ik nu hier heb. Ik zeg altijd:

Van de Braak: “Als je iets voor minimaal 40

dit is het mooie gebouw, de nieuwe sporthal

jaar bouwt, moet je die regel los durven

wordt het efficiënte gebouw.”

laten. Anders kost het op lange termijn net zo veel, zo niet meer. De aanbesteding van zwembaden waar ik me nu mee bezighoud, is inclusief 25 jaar onderhoud. Dan gaat de aannemer aan de voorkant beter materiaal en technische installaties toepassen, zodat-ie zaken die hij niet kan overzien niet over 25 jaar over zich heen krijgt. Dan krijg je een veel beter product. En de continuïteit is gewaarborgd.” Dat gaat over de continuïteit van het gebouw. De continuïteit van het proces, van het eerste idee tot de aanbesteding, is een heel andere. Vaak gaan daar vele jaren met verschillende wethouders overheen. Met alle gevaren van dien, zoals Kuipers opmerkt. Kuipers: “Is een wethouder wel zo lang in dienst dat die dat goed kan doen?” Van de Braak: “Stel daarom een secretaris aan die dit goed vastlegt in een overdrachts-

Sport & Gemeenten • december 2021

Foto: Shutterstock

VSG-BERICHTEN

VSG-berichten VSG presenteert magazine

Terugblik

BUURTSPORTCOACH. PREVENTIE

KENNISDAG SPORT EN DATA 2021

Met gepaste trots presenteert Vereniging Sport en Gemeenten het

Donderdag 28 oktober 2021 vond in Maaspoort Den Bosch de Ken-

magazine ‘BUURTSPORTCOACH. Preventie’. De rode draad in dit

nisdag Sport en Data 2021 plaats. De kennisdag was bedoeld om

magazine is de rol van de buurtsportcoach en cultuurcoach in rela-

u op weg te helpen én te inspireren om de kansen, mogelijkheden

tie tot preventie. Het biedt inzicht in hoe op lokaal vlak sport en preventie elkaar kunnen versterken om een gezonde leefstijl te bevorderen. Niet onbelangrijk in een tijd waarin thuiswerken en beperkte toegang tot sportfaciliteiten leiden tot bewegingsarmoede bij veel mensen. Bekijk het magazine op www.sportindebuurt.nl of vraag een exemplaar per post aan door een mail te sturen aan info@sportindebuurt.nl

en beperkingen van het werken met data te benutten. Er was een afwisselend programma met inspirerende sprekers die u meenamen in zowel het nut als de noodzaak van het werken met data. Tevens informeerden wij u over de laatste ontwikkelingen, bruikbare tools en goede praktijkvoorbeelden. Nog even terugblikken op het congres? Bekijk de foto’s en presentaties www.sportengemeenten.nl

Sport & Gemeenten • december 2021

VSG-BERICHTEN

Voorjaar 2022

WERKATELIER WERKEN IN NETWERKEN VSG organiseert in het voorjaar van 2022 het werkatelier Werken in Netwerken (voorheen beleid overstijgend werken) voor beleidsmedewerkers. Dit doen wij in samenwerking met de trainers van ‘Eigentijds Veranderen’, Monique Kroes en Nicoline Waanders. Tijdens het werkatelier Werken in Netwerken krijg je instrumenten aangereikt die je helpen jouw netwerk verder uit te bouwen en te versterken en resultaten te boeken. Daarnaast ga je oefenen met tools die je kunt inzetten als de samenwerking moeizaam gaat: ontdekken waar en waarom de samenwerking stokt en weten hoe je die weer op gang kunt krijgen. Meer weten of aanmelden? Kijk op www.sportengemeenten.nl

In memoriam: Ad Basten Begin oktober is Ad Basten overleden. Ad, een actief en gewaardeerd LC/VSG-lid was niet zomaar een lid van onze vereniging. Werkzaam als specialist bij Boer speelwerktuigen heeft hij decennialang het gezicht van het bedrijf en daarmee ook de VSG-omgeving gekleurd. Ad was naast een bevlogen verkoper een mensenmens die mede door

Magazine Magazine Sport Sport & & Gemeenten Gemeenten

(1 (1 abonnement abonnement is is inbegrepen inbegrepen in in het het lidmaatschap) lidmaatschap) Abonnement binnenland (incl. btw) Abonnement binnenland (incl. btw) Abonnement buitenland buitenland (incl. (incl. btw) btw) Abonnement Los nummer nummer (incl. (incl. btw) btw) Los *Prijzen zijn zijn exclusief exclusief verzendkosten. verzendkosten. *Prijzen

€ € € € € €

81,00 78,25 90,25 87,25 22,50 21,75

Contributietarieven 2022 Contributietarieven 2021 Soorten aangeslotenen Soorten aangeslotenen Gemeenten tot 10.000 inwoners Gemeenten Gemeenten tot met10.000 10.000inwoners - 20.000 inwoners Gemeenten 20.000 inwoners inwoners Gemeenten met met 10.000 20.000 -- 50.000 Gemeenten Gemeenten met met 20.000 50.000 -- 50.000 100.000inwoners inwoners Gemeenten met met meer 50.000dan - 100.000 inwoners Gemeenten 100.000 inwoners, alsmede Gemeenten met meer dan 100.000 inwoners, alsmede voor publiekrechtelijke lichamen (niet gemeenten) voor publiekrechtelijke lichamen (niet gemeenten) Recreatieschappen, gevormd door gemeenten Bedrijfspartners Recreatieschappen, gevormd door gemeenten Particuliere zwembaden (inw. < 20.000) Bedrijfspartners Particuliere - 50.000) Particuliere zwembaden zwembaden (inw. (inw. 20.000 < 20.000) Particuliere zwembaden (inw. > 50.000) Particuliere zwembaden (inw. 20.000 - 50.000)

€ 610,00 € 589,00 € 884,00 € 1.602,00 835,00 € € 1.549,00 € 2.906,00 € 2.810,00 € 5.229,00 € 5.057,00 € 407,00 variabel *1 € 393,00 € 610,00 variabel *1 € € 1.204,00 589,00 € 2.402,00 € 1.164,00

Particuliere zwembaden > 50.000) € 2.323,00 *1, afhankelijk van keuze (inw. voor type partnerschap Brons, € 3.374 *1, afhankelijk van keuze voor type partnerschap Zilver, € 6.128 Brons, € 3.263 Goud, € 8.263 Zilver, € 5.926 Goud, € 7.991 * Tarieven zijn nog onder voorbehoud van vaststelling in de ALV van 22 december 2021

zijn interesse in de muziek en zijn vaardigheid daarin vele bijzondere momenten tijdens congressen, buitenlandse reizen en bijeenkomsten heeft 'veroorzaakt'. Ad is 76 jaar geworden en laat een gevoel van waardering alsmede gemis achter zich.

Ontdek het handboek online

HANDBOEK LOKALE SPORTPLATFORMEN Wat is een lokaal sportplatform/-raad en wat is de meerwaarde voor het sportlandschap? Dit en veel meer lees je in het online handboek. Het heeft een informatief deel dat helpt te begrijpen wat de meerwaarde van een lokale bundeling is. Daarnaast bevat het praktische handvatten om een lokaal sportplatform/-raad te starten of te versterken. Bekijk het online handboek via www.sportakoord.nl

Sport & Gemeenten • december 2021

ONDERWERP IN OUDE STAAT ARTIKEL HERSTELD

Sport & Gemeenten • december 2021

IN OUDE STAAT HERSTELD

ZWEMMEN IN EEN MONUMENT

Hoe grandeur en comfort kunnen samengaan Tekst: Jeroen Kuypers Fotografie: Cyrille Weiner

Straatsburg bezit een openbaar zwembad dat helemaal in het centrum van de stad staat, met uitzicht op de beroemde kathedraal. Het prachtige pand was revolutionair toen het werd gebouwd en is sindsdien erg geliefd geraakt bij de bevolking. Technisch raakte het echter steeds meer in verval, wat een halfslachtige renovatie in de jaren zeventig alleen maar verergerde. In 2013 sloot het de deuren, definitief, zo werd gevreesd. In 2017 verkreeg het de status van monument, vier jaar later werd een gecombineerde restauratie/modernisering afgerond. Sinds enkele weken is het opnieuw in gebruik. geleidelijk verdwijnen, dreigt ook die creatieve impuls ondergesneeuwd te raken. De gemeente Oss lukt het alvast heel aardig die vast te houden, de gemeente Alkmaar eveneens.

oor Antonin Gilles was de restau-

en Mulhouse. Deze regio was destijds een

ratie van het openbaar zwem-

provincie van het Duitse keizerrijk en de

bad van Straatsburg een droom-

invloed van het toenmalige Duitse gezond-

project. De jonge architect is

heidsdenken is zichtbaar in de inrichting

zelf afkomstig uit Reims, een stad die na de

van het gebouw. In 1908 was het nog geen

verwoestingen van de Eerste Wereldoorlog

zwembad maar een badhuis. Je kon er dou-

veel ervaring opdeed met de restauratie

chen en warme en koude baden nemen.

van monumenten. Zijn werkgever, François

Weinig stedelingen hadden destijds een

Chatillon, is niet alleen een bekend archi-

eigen badkamer. De functie van badhuis

“We hebben niet de gebruikers zelf gescheiden maar de beweegstromen, zodat er geen opstoppingen ontstaan of lange wachttijden”

tect maar ook Nationaal Monumenten-

verloor het pas na enkele decennia.”

Antonin Gilles (architect)

meester sinds 2004. “In de tijd dat dit zwembad werd gebouwd, verrezen er meerdere

Onhoudbaar hoog

in Elzas-Lotharingen, onder meer in Colmar

Een van de redenen dat het bad werd geslo-

Sport & Gemeenten • december 2021

IN OUDE STAAT HERSTELD

Tijdens de verbouwing hebben we met een speciale techniek getracht te achterhalen wat de oorspronkelijke verf op de muren was en welke kleur die had”

sins”, verduidelijkt Gilles. “In de tijd dat het bad ontworpen werd, was er een strikte scheiding tussen mannen en vrouwen. Dat is niet meer van deze tijd, en dus hebben we een doorloop gemaakt tussen de twee baden. Omdat we oude technische installa-

Antonin Gilles (architect)

ties hebben verwijderd, kwam er gelukkig ten, was het onhoudbaar hoge kostenni-

ter de prachtige beglazing hebben we een

ook ruimte vrij, vooral in het centrum van

veau. Energetisch was het gebouw een

tweede laag glas aangebracht, bedoeld om

het pand. Zo hebben we de kleedhokjes

vergiet. De douches liepen continu. Het

de warmte langer in het gebouw te houden.

kunnen vernieuwen en er ook wat alkoofjes

waterverbruik in de metersdiepe baden

In combinatie met nieuwe apparatuur voor

bij gecreëerd, zodat de sporters meer plek

was onverantwoord hoog. “Veel gebruikers

verwarming en waterreiniging hebben we

hebben, bijvoorbeeld om hun schoenen aan

klaagden ook over het gebrek aan comfort”,

zo een behoorlijke besparing kunnen reali-

en uit te trekken.” Maar in één opzicht werd

zegt Gilles. “Te weinig plek in de kleedruim-

seren.”

er juist een nieuwe scheiding aangebracht: tussen scholieren en andere gebruikers van

tes, te koud in de wintermaanden. We hebben elk van die problemen aangepakt.

Gescheiden beweegstromen

het bad. “De leerlingen van scholen komen

De twee bassins hebben we minder diep

De uitdaging daarbij was deze verbeterin-

nu beneden in het gebouw binnen en gaan

gemaakt, nog slechts 1,80 meter op het

gen een plek te geven zonder dat de histo-

vervolgens met de lift direct naar het hart

diepste punt, en het waterverbruik hebben

rische integriteit van het gebouw daardoor

van het zwembad. Ze delen die ingang met

we met 80 procent kunnen verminderen,

werd aangetast. Dat neemt niet weg dat

gehandicapten, die nu overal in het gebouw

van 800 naar 150 liter per gebruiker. De

sommige oorspronkelijke aspecten geen

makkelijk toegang hebben. We hebben dus

oude douches hebben we behouden, maar

functie meer hadden in het vernieuwde

niet de gebruikers zelf gescheiden maar de

voorzien van knoppen, zodat het water

bad. “Dat geldt eerst en vooral voor het

beweegstromen, zodat er geen opstoppin-

alleen loopt als er iemand onder staat. Ach-

gebrek aan doorgang tussen de twee bas-

gen ontstaan of lange wachttijden.”

Onbereikbaar per auto Modern comfort bieden beperkt zich niet tot een gelijkmatiger temperatuur in zomer en winter en meer kleedruimte, het omvat ook een vernieuwde cafetaria, een nieuw aangelegde tuin, een sauna en een solarium (er was vroeger al een Romeins bad), zodat de gebruiker de fysieke inspanning van zijn zwemronde kan afronden met een half uurtje pure ontspanning. “Heel bijzonder aan dit bad is dat het onbereikbaar is per auto. Je kunt hier nergens parkeren, dus er alleen met de fiets, te voet of met de tram naartoe komen. Dat maakt het tegelijk erg bereikbaar voor inwoners van het centrum.” Het bezoekerspotentieel van dit zwembad is altijd erg groot geweest. Omdat het nu zoveel extra’s biedt, is de verwachting dat een deel van de sporters die het in voorgaande decennia links liet liggen, er alsnog gebruik van gaat maken. En toch was dit niet genoeg, vertelt Gilles.

Sport & Gemeenten • december 2021

IN OUDE STAAT HERSTELD

opzettelijk niet vervangen, zoals de douches. In zekere zin hebben we ook de gevolgen van een eerdere renovatie, ruim veertig jaar daarvoor, ongedaan weten te maken. Destijds is er wel wat schade aangericht aan de oorspronkelijke inrichting en uitstraling van het gebouw.”

Voorbeeldfunctie De combinatie van een deskundige restauratie met een modernisering is een voorbeeld voor andere historische zwembaden, in Frankrijk zelf maar evengoed daarbuiten, meent Antonin Gilles: “In Straatsburg hebben we te maken met een typisch Duits en deels ook typisch regionaal ontworpen bad, maar in de rest van Frankrijk zijn er nog andere, vaak met een hoog Art Deco-gehalte. Er zijn er verschillende in Parijs, er is er een in Marseille. Als we ze niet én restaureren én moderniseren, riskeren we ze te verliezen, niet als gebouw an sich maar als openbaar zwembad. Dan delen ze het lot van het bad in de Noord-Franse stad Roubaix, waar een prachtig gemeentelijk zwembad uiteindelijk werd omgetoverd in een museum. En als je het pand herstelt en de functie verliest, heb je eigenlijk half ver-

“In de Noord-Franse stad Roubaix werd een prachtig gemeentelijk zwembad omgetoverd in een museum. Als je het pand herstelt en de functie verliest, heb je eigenlijk half verloren”

loren.”

Antonin Gilles (architect)

Oorspronkelijke kleuren

tectonisch en stilistisch veel met elkaar

“Omdat de Straatsburger het gemeentelijke

gemeen. In totaal hebben we wel twee jaar

bad zozeer als een deel van zijn of haar stad

voorbereidend werk geleverd, voor in 2019

beschouwt, van het cultureel erfgoed, was

de eerste steigers rond het gebouw werden

het ook van groot belang de decoratieve

opgetrokken. Tijdens de verbouwing heb-

elementen die geleidelijk waren verdwe-

ben we met een speciale techniek getracht

nen of ondergesneeuwd geraakt terug te

te achterhalen wat de oorspronkelijke verf

brengen. We hebben een uitvoerige studie

op de muren was en welke kleur die had. Zo

gemaakt van de oorspronkelijke plannen.

zijn we erin geslaagd die kleuren terug te

Ik heb ook de zwembaden in Colmar en

brengen, bijvoorbeeld in en rond de bassins

Mulhouse bezocht. Hoewel die minder fraai

het blauw van een eeuw terug. We hebben

zijn dan dat van Straatsburg, stammen ze

ook oorspronkelijke kranen in ere hersteld

uit dezelfde periode en hebben ze archi-

en natuurlijk veel historische elementen

Sport & Gemeenten • december 2021

KORTE BERICHTEN

Korte berichten

Sport & Beweegstimulering

STEEDS MEER SCHOLEN MET VAKLEERKRACHTEN VOOR BEWEGINGSONDERWIJS Op steeds meer basisscholen in Nederland wordt het bewegingsonderwijs (deels) gegeven door een vakleerkracht. Dat blijkt uit onderzoek van het Mulier Instituut naar bewegingsonderwijs en sport in het primair onderwijs. In het schooljaar 2020/2021 zette 44 procent van de basisscholen een vakleerkracht of een combinatie van vak- en groepsleerkrachten in voor het bewegingsonderwijs in groep 1-2. In groep 3-8 was dat 77 procent. Dat is beide aanzienlijk meer dan in 2016/2017 (toename van 23% en 59%). Kijk voor meer informatie op www.mulierinstituut.nl

WEBSITE COÖRDINATIE-EN INFORMATIEPUNT TOPSPORTEVENEMENTEN (CIT) GELANCEERD Op maandag 8 november heeft het Coördinatie- en Informatiepunt Topsportevenementen (CIT) zijn nieuwe website gelanceerd: cit.sport.nl. Op deze nieuwe website vinden sportbonden, evenementorganisatoren, gemeenten en provincies informatie over het organiseren van topsportevenementen die hen helpt om zoveel mogelijk inwoners van Nederland te inspireren met topsport.

WEER DRIE ERKENDE SPORT- EN BEWEEGINTERVENTIES De interventies ‘Jonge Sporthelden’, ‘The Daily Mile’ en ‘Warming-up programma Hockey’ zijn erkend door de erkenningscommissie Sport & Bewegen. De interventie ‘Jonge Sporthelden’ is een nieuwe interventie, erkend op het niveau ‘Goed onderbouwd’. ‘The Daily Mile’ van JOGG is op een hoger niveau erkend. Deze interventie is na onderzoek doorontwikkeld tot het niveau Effectief (goede aanwijzingen voor effectiviteit op uithoudingsvermogen). Voor ‘Warming-up programma Hockey’ gaat het om een her-erkenning op het niveau ‘Goed onderbouwd’. Kijk voor deze en andere erkende interventies in de database sporten beweeginterventies.

Sport & Gemeenten • december 2021

Sport & Beweegstimulering

Korte berichten

Sport & Beweegstimulering

BRANCHEVERENIGING VOOR ESPORTS OPGERICHT In Nederland is voor het eerst een brancheorganisatie voor esports opgericht op initiatief van de werkgroep ‘Nederland top 10 esportsland’. De organisatie moet een aanspreekpunt zijn voor onder meer het NOC*NSF, diverse overheidspartijen en andere belanghebbenden. Het doel is dat Nederland een van de toplanden wordt op het gebied van esports.

AANTAL BUURTSPORTCOACHES EN CULTUURCOACHES GROEIT TOT RUIM 6.100 In 2021 nemen 348 gemeenten (99%) deel aan de Brede Regeling Combinatiefuncties (BRC), van waaruit buurtsportcoaches en cultuurcoaches worden aangesteld. Er zijn inmiddels 6.169 coaches, goed voor 3.532 fte. Dat blijkt uit de Monitor Brede Regeling Combinatiefuncties 2021. 81 procent van de fte’s wordt ingezet voor de hoofdsector sport en bewegen, verdeeld over 335 gemeenten. 19 procent wordt ingezet voor de hoofdsector kunst en cultuur, in 282 gemeenten. Lees de volledige resultaten in de ‘Monitor Brede Regeling Combinatiefuncties 2021’, te downloaden via www.mulierinstituut.nl

ONDERZOEK NAAR IMPACT BREDE REGELING COMBINATIEFUNCTIES De huidige Brede Regeling Combinatiefuncties (BRC) loopt tot en met 2022. Twee onderzoeken gaan in op de impact van de regeling en geven input voor het te vormen beleid na 2022. De Community of Practice (CoP) ‘Sportief bewegen tussen beleid en praktijk’ evalueert en adviseert over (eventuele) bijstelling van de Brede Regeling Combinatiefuncties. De observaties en aanbevelingen van deze CoP zijn onlangs gepubliceerd in de eindrapportage. Het evaluatieonderzoek naar de BRC van Regioplan en Cebeon geeft inzicht in de relatie tussen de bestuurlijke en financiële inrichting en bekostiging van de regeling enerzijds en de impact van de regeling anderzijds. Daarnaast geeft het input voor het toekomstige beleid na 2022. Beide onderzoeken zijn te bekijken via www.sportindebuurt.nl

Sport & Gemeenten • december 2021

LOKALE SPORTKALENDER

KENNISMAKEN MET LAAGDREMPELIG SPORTAANBOD

De Sportweek van Delft smaakt nu al naar meer Tekst: Sandra van Maanen

et laagdrempelig aanbod wisten

sportaanbieders

zich collectief in de kijker

Een beetje meer bewegen, als het even kan met regelmaat? De

te spelen. Wat bijdroeg

aan succes was dat de communicatie puur

gemeente Delft is helemaal vóór. Om die reden werd dit najaar

lokaal werd ingezet. Het was aanbod van

de eerste Sportweek gepresenteerd, inclusief een lokale kalender

tiatief een stapje verder dan de Nationale

en vóór elkaar dus. Daarmee gaat het iniSportweek, die in de basis hetzelfde biedt:

waarop kennismakingsaanbod van alle deelnemende sportvereni-

kennismaken met laagdrempelig sportaanbod maar daarbij minder vanuit lokale

gingen stond. Het was de uitkomst van intensieve samenwerking.

kracht inzet. Delft spreekt over een groot succes, spint al op een volgende editie en vermoedt dat dit concept voor andere gemeenten net zo’n ideaal instapmodel vormt om sportdeelname kunnen stimuleren.

Sport & Gemeenten • december 2021

ketingspecialist voor zowel top- als breedtesport, kreeg Delft een lokale Sportweek mét bijbehorende activiteitenkalender. Die kalender was een soort keuzemenu met ruim 50 kennismakingsactiviteiten bij de Foto: Alyssa van Heyst Fotografie

uiteenlopende sportaanbieders. Variërend van de voetbal- of hockeyvereniging tot en met de individuele wandelcoach en zo’n beetje alles wat zich daartussen beweegt. Een 9-daagse sportweek, van 16 tot 24 oktober. “Een succes”, vinden de initiatiefnemers. “Elke andere gemeente kan dit idee copy paste overnemen. De crux: bundel lokaal aanbod en ontzorg deelnemende vereni-

negatieve tendens te doorbreken door

“Uiteindelijk werden we behoorlijk verrast door het aantal clubs dat wilde meedoen”

hen de mogelijkheid te geven zichzelf

Timme Provoost (Haaglanden Beweegt)

gingen in communicatie zodat die zich op de inhoud kunnen focussen.” “Clubs hebben een zware tijd achter de rug. De stuurgroep wilde ze helpen die

weer op de kaart te zetten, hun mooie en gevarieerde sportaanbod te presenteren aan alle inwoners van Delft”, zegt Timme

de digitale kant van communicatie”, zegt

Provoost, werkzaam bij het sportservice-

Peter Sprenger van Techonomy. “In com-

bureau Haaglanden Beweegt. Samen met

municatie is een behoorlijke slag te maken,

zijn collega Liza Gerritsen coördineerde hij

ook voor gemeenten zelf trouwens. Om het

het initiatief. “We hebben voor een geza-

oneerbiedig te zeggen: er wordt nog steeds

menlijke activiteitenkalender gekozen, een

vooral

lokale sportweek waarbij deelnemende

ceerd terwijl de ontwikkelingen hard gaan

verenigingen optimaal werden gefacili-

en mogelijkheden via social media heel

teerd om activiteiten onder de aandacht

aantrekkelijk zijn. Dat is misschien geen

te brengen. Uiteindelijk werden we behoor-

nieuws voor verenigingen, maar de stap

Keuzemenu

lijk verrast door het aantal clubs dat wilde

om er zelf mee aan de slag te gaan is vaak

De invloed van ruim anderhalf jaar corona

meedoen. Goede initiatieven die de aan-

groot. Onze opdracht was verenigingen op

was in Delft voelbaar, ook op het gebied

bieders bedachten konden voor een ver-

dat vlak te ontzorgen zodat zij zich konden

van sportparticipatie. Effecten op vitaliteit

goeding vanuit het uitvoeringsbudget van

concentreren op het sportaanbod.”

van inwoners waren groot, tegelijk zagen

het Delfts Sportakkoord in aanmerking

sportverenigingen leden massaal afhaken

komen. De meeste activiteiten bleken het

Sociale netwerken

en (kantine)inkomsten in rook opgaan. En

echter prima zonder financiële ondersteu-

Voor de communicatie via social media

dan waren er nog ambities, zoals het lokale

ning te kunnen.”

smeedde Techonomy een plan waaraan

Sportakkoord dat op het punt van uitvoe-

via

buurtkrantjes

gecommuni-

lokale helden zoals topsporters, medaille-

ring stond en waarvan ineens nauwelijks

Ontzorgen

winnaars, buurtsportcoaches en zelfs een

iets terechtkwam.

Tijdens een bijeenkomst van de Sportraad

wethouder in leuke video’s diverse activi-

Op initiatief van de stuurgroep Delfts Spor-

ontvouwde sportmarketingbureau Techo-

takkoord – gevormd door Haaglanden

nomy plannen hoe zo’n lokale sportkalen-

Beweegt, Gemeente Delft, Sportraad Delft

der communicatief kon worden geladen.

en GGD Haaglanden – en Techonomy, mar-

“Veel verenigingen hebben moeite met

Sport & Gemeenten • december 2021

Sport & Beweegstimulering

LOKALE SPORTKALENDER

teiten aanbevolen. Die professionele con-

mende verenigingen kregen beschikking

tent werkte. Maar is via social media ieder-

over het logo en vlaggen om naar buiten te

een te bereiken, sluit zo’n aanpak ouderen

treden. Dat voedde herkenning”

of doelgroepen zonder Facebook, Insta-

“Elke andere gemeente kan dit idee copy paste overnemen”

niet”, zegt Sprenger. “Ook wij wisten vooraf

Hulp van verenigingsondersteuners

dat niet iedereen rechtstreeks via social

Met uiteenlopende kennismakingsactivi-

tie door professionals werd uitgevoerd.

media te bereiken is. Maar omdat het hier

teiten voor alle doelgroepen, leeftijden

Wat de Sportweek concreet in toestroom

om lokale communicatie én aanbod gaat,

en voorkeuren speelden sportaanbieders

van nieuwe leden heeft gedaan, is nog niet

bewezen de kleine sociale netwerken hun

zichzelf in de kijker. Verenigingen die tij-

te zeggen, dat zal uit de evaluatie moeten

functie. Tips werden mond-tot-mond door-

dens de introductie van de plannen best

blijken.”

gegeven. Kinderen zagen iets voorbijko-

terughoudend reageerden, profiteerden

Over financiering van toekomstige edities

ook. Provoost: “Nadat iedereen op de

kan Provoost ondanks de resultaten van

hoogte was gebracht, moesten er uiteinde-

deze editie geen voorspelling doen. Het uit-

lijk wel stappen gemaakt worden. Dan zie

voeringsbudget voor lokale Sportakkoor-

je clubs schrikken, er komt ineens veel op ze

den komt vanuit het Rijk en onduidelijk is

af, juist in een periode die al lastig voor ze

of daarmee wordt doorgegaan.

gram of andere platformen niet uit? “Toch

is. Met zes verenigingsondersteuners hebben we hulp geboden, werden verenigingen bij de hand genomen om bijvoorbeeld een begrotingsplanning en -aanvraag voor activiteiten te maken. Toen duidelijk werd dat ze die support kregen en er bovendien een potje was om kosten te dekken, kwam de ene na de andere aanvraag binnen. Ik denk dat we achteraf wel kunnen vaststellen dat verenigingsondersteuners ervoor gezorgd hebben dat sportaanbieders col-

“In communicatie is voor verenigingen een behoorlijke slag te maken, evenals voor gemeenten” Peter Sprenger (Techonomy)

Learnings waarmee Delft iedere andere gemeente in Nederland helpt: • Werk samen! De combinatie

lectief aanhaakten.”

gemeente, sportverenigingen,

Een oud-speler van ADO kwam naar de

commerciële sportaanbieders en

voetbalvereniging om een clinic te geven,

eventueel zorgaanbieders inspi-

de tennisclub bedacht een pubquiz gericht

reert en motiveert deelnemers

op ouderen, zwemverenigingen organi-

• Kies voor input vanuit je lokale

seerden open dagen. Er werd breed ingezet

Sportakkoord

om voor elke doelgroep iets aantrekkelijks

• De rol van verenigingsondersteu-

te bieden. De jongste deelnemer die zich

ners is cruciaal om sportvereni-

meldde was twee jaar, de oudste 87.

gingen over de drempel te halen, te ondersteunen en daarmee de

men op sociale media en attendeerden hun

Evaluatie

ouders of opa en oma erop, buren waarvan

Reacties op het aanbod waren zo goed

de een wel en de ander geen sociale media

dat er zomaar een vervolg kan komen,

• Werk marketing uit in samenwer-

gebruikt, tipten elkaar. Ook socialemedia-

vermoedt Timme Provoost. “De echte eva-

king met een professional, zodat

kanalen van de gemeente, het netwerk van

luatie moet nog plaatsvinden, maar nu al

de campagneboodschap herken-

Haaglanden Beweegt en Delft voor Elkaar

kunnen we concluderen dat het gelukt is

baar, eenduidig en bovenal lokaal

werden gebruikt, net als advertentieruimte

om verenigingen instrumenten in handen

wordt. Bijkomend voordeel is dat

in de lokale krant. Wat meehielp was dat

te geven waarmee ze zich beter op aanwas

deelnemende partners zich op hun

het een afgebakende periode betrof, de

én binding van leden kunnen richten. Ver-

corebusiness -aanbieden van bewe-

kalender omvatte negen dagen. En vergeet

enigingsondersteuners speelden daarbij

ging- kunnen richten

tenslotte de branding niet. Alle deelne-

een rol, maar ook het feit dat communica-

Sport & Gemeenten • december 2021

lokale activiteitenkalender zo breed mogelijk te laden

COLUMN

COLUMN BERT VAN OOSTVEEN

Esports, gaming en gamification: kans of bedreiging? ‘Esports, gaming en gamification’ (EGG) is sinds dit jaar een thema van Kenniscentrum Sport & Bewegen. De een kijkt daar vreemd van op, voor de ander is het een signaal dat hun sport, passie of middel om mensen te laten bewegen serieus wordt genomen. Steeds vaker zien we sportbonden, gemeenten en onderwijsinstellingen EGG integreren in hun beleid.

De groeiende interesse van sporten beweegpro- ces worden ingezet of gegamificeerde apps zoals fessionals werd bevestigd door de grote opkomst Ommetje die je stimuleren om meer te bewegen. tijdens het Kennisevent EGG. Dit event werd afgelopen oktober georganiseerd door de Gelderse Hoewel games voor sommige professionals voelt Sport Federatie, Provincie Gelderland, EsportsX en als een bedreiging, zien wij het als een kans, zonKenniscentrum Sport & Bewegen. Ruim 250 profes- der de nadelen te vergeten. Hierin zijn wij niet de sionals lieten zich op Papendal over EGG informeren enige. Inmiddels zien we in diverse settings dat en inspireren door experts uit de wetenschap en de gaming en gamification worden toegepast om praktijk. Daarnaast waren er diverse mogelijkheden mensen te stimuleren te bewegen zoals in onderom zelf te ervaren hoe games beweging stimuleren. wijs, zorg, buitenruimte en bij sportaanbieders. Toen ik mijn zoons achteraf de foto’s en filmpjes liet Zo zijn er projecten waar ouderen door middel zien, geloofden ze niet dat ik aan het werk was. De van games bewegen, buurtsportcoaches die EGG dagvoorzitter, Simon Zijlemans, verwoordde het al inzetten om kinderen (meer) te laten bewegen en passend tijdens de opening van het Kennisevent: gemeenten waar EGG in het sportbeleid is opge‘Een schoolreisje voor papa.’

nomen, zoals in Rotterdam.

Een belangrijke ‘learning’ die ik heb meegenomen De impact van games op de samenleving is groot. van mijn schoolreisje is dat EGG voor veel professi- ‘Ja’, bij het spelen van traditionele videogames zitonals nieuw is. Termen als ‘esports’ gaan hun eigen ten we veel. Recreatief gamen an sich stimuleren leven leiden, waardoor er verschillende ideeën we dan ook niet. Maar moeten we gamen daarom ontstaan over de betekenis van esports, gaming alleen zien als een bedreiging, en de rug toekeren? en gamification. Er is nog veel onwetendheid over Ik denk dat we het tegenovergestelde moeten de (on)mogelijkheden ervan. In deze fase van doen. Omarm de kansen. Het is juist een middel bewustwording is het voor ons van belang om dit en een nieuwe manier om een moeilijk bereikbare te scheiden door de juiste informatie aan te bieden doelgroep te bereiken, en beweging te stimuleaan deze professionals. Waar esports – professio- ren. Wij zien het in ieder geval als een kans, maar neel competitief gamen – voor ons topsport is, zijn nemen daarin uiteraard wel een kritische wetengaming en gamification een middel om mensen schappelijke basishouding aan om zo het kaf van meer te laten bewegen. Denk hierbij bijvoorbeeld het koren te kunnen scheiden. aan beweeggames zoals in de revalidatie met suc-

Bert van Oostveen is directeurbestuurder van Kenniscentrum Sport & Bewegen.

Sport & Gemeenten • december 2021

ONLINE LEEROMGEVING

PRAKTISCHE KENNIS EN EEN CONCREET STAPPENPLAN

Platform beweegvriendelijke buurt; nu klaar voor gebruik! Tekst: Maartje Kunen, Steven Vos, Margje Moonen, Mandy van Baardwijk (Fontys Sporthogeschool)

Wil je aan de slag met het werken in en aan een beweegvriendelijke omgeving? De online leeromgeving www.beweegvriendelijkebuurt.nl is klaar voor gebruik. Met praktische kennis, direct in te zetten instrumenten en een concreet stappenplan ondersteunen we beleidsmedewerkers, buurtsportcoaches en andere sporten beweegprofessionals bij het werken in en aan een beweegvriendelijke omgeving.

port & bewegen in de openbare

ches ondersteunt lokale beleidsmakers

beleidsscreening die we deden in het

ruimte en een beweegvriende-

als het gaat over een beweegvriendelijke

kader van een tweejarig praktijkgericht

lijke omgeving zijn twee thema’s

omgeving. In 2019 zette 31 procent van de

onderzoeksproject, leerden we dat beleid

die steeds meer aandacht krijgen,

gemeenten de buurtsportcoach in voor de

en werkprocessen rondom beweegvrien-

zowel beleidsmatig als maatschappelijk.

ambitie duurzame sportinfrastructuur uit

delijke omgeving (nog) niet altijd op elkaar

Dit onderschrijft het onlangs verschenen

het Sportakkoord. In 2021 geeft 64 procent

afgestemd zijn en medewerkers in het

‘Brancherapport sport en bewegen in

van de gemeenten aan dit te doen (Stam &

fysieke en sociale domein elkaar nog niet

de openbare ruimte’, onder redactie van

Vrieswijk, 2021).

overal vinden.

Prins, Hoekman en Van der Poel (2021). Het thema

‘duurzame

Buurtsportcoaches kunnen hierbij een

sportinfrastructuur’

In het werkveld zien we dat het niet

belangrijke verbindende rol spelen. Dit

wordt ook voor buurtsportcoaches een

eenvoudig is om kennis of beleid te ver-

intersectoraal samenwerken in een com-

steeds belangrijker onderdeel van hun

talen naar de praktijk. Uit gesprekken,

plexe omgeving is echter niet eenvoudig

werk. Driekwart van de buurtsportcoa-

een behoeftepeiling, interviews en een

en vereist specifieke kennis en vaardighe-

Sport & Gemeenten • december 2021

Vijf thema’s “Het stappenplan met de 9 stappen

De online leeromgeving bevat vijf thema’s:

is voor mij heel herkenbaar en erg

fysieke omgeving, samenwerken, sport &

fijn om in te kunnen schatten en in te

bewegen, beleid en inwonersparticipatie.

zien in welke stap zich een project – in

Binnen de thema’s vind je kennis, bruik-

Roosendaal – zich bevindt. Daarnaast

bare instrumenten, praktijkvoorbeelden

kan ik samen met mijn team, door mid-

en tips. Ook actuele thema’s waarbij

del van het nagaan van de 9 stappen,

gezondheid en ruimtelijke ontwikkelingen

in kaart brengen wat er al ontwikkeld

worden verbonden, zoals de omgevings-

is en wat er nog allemaal moet gebeu-

wet en kansen die deze wet biedt voor een

ren bij een bepaald project”

beweegvriendelijke omgeving komen aan

Patrick de Klerk (buurtsportcoach

bod, binnen het thema fysieke omgeving.

coördinator Roosendaal, SSNB)

Net zoals meer kennis over de openbare ruimte en het ruimtelijk domein in een gemeentelijke organisatie. Ook reiken we

den. Een derde van de buurtsportcoaches geeft in een grootschalige behoeftepeiling (N=603) aan dat ze niet goed bekend zijn met aanpakken of interventies om een beweegvriendelijke omgeving tot stand te brengen en niet goed op de hoogte zijn van hoe gemeentelijk beleid op het gebied van beweegvriendelijke omgeving tot stand komt. Nog eens bijna een derde van de buurtsportcoaches geeft aan in zijn of haar gemeente de opdracht te hebben om te werken aan een beweegvriendelijke omgeving. Op het gebied van monitoren van impact van een beweegvriendelijke omgeving, het ontwerpen van een sport-

Sociaal domein

Buiten gemeentelijke organisatie

of speelplek en het in kaart brengen van

Vertegenwoordiger specifieke doelgroep

beweegvriendelijkheid ligt de grootste ondersteuningsbehoefte

(von

Adviseur provinciale sportorganisatie of kenniscentrum

Heijden

e.a., 2020). Dat maakt dat we in het onder-

coach, beleidsmedewerker en sporten

Beleidsmedewerker welzijn / sociaal domein

Buurtsportcoach Sociaal wijkteam

Vertegenwoordiger ondernemers / lokale ondernemersvereniging Externe proces adviseur of ontwerper

Beleidsmedewerker sport/bewegen/spelen

Vertegenwoordiger woningcorporatie

beweegprofessional direct vinden wat ze

Vertegenwoordiger buurthuis of dorpshuis

Beheerder groengebied Vertegenwoordiger projectontwikkelaar

beweegvriendelijke omgeving.

Jurist

Beleidsmedewerker of adviseur communicatie / inwonerparticipatie

Vertegenwoordiger van een school of kinderopvang Vertegenwoordiger dorpsraad of wijkraad

nodig hebben om te werken in en aan een

Beleidsmedewerker gezondheid

Inwoners

toegewerkt hebben naar deze online leeromgeving. Hier kunnen de buurtsport-

JOGG regisseur

Vertegenwoordiger van sportaanbieder of sportvereniging

Vertegenwoordiger (externe) financier

zoeksproject ‘Buurtsportcoach als katalysator voor beweegvriendelijke buurten’

Vertegenwoordiger welzijnsorganisatie

Gemeentelijke organisatie

Gebiedscoördinator / buurtregisseur / vertegenwoordiger wijkteam of gebiedsteam

Beheerder openbare ruimte

Beheerder sportaccommodatie / sportpark

Wethouder(s)

Beleidsmedewerker ruimtelijke ontwikkeling Toezicht / handhaving (BOA) / wijkagent

Verkeerskundige / beleidsmedewerker mobiliteit / verkeer & vervoer

Ontwerper

Groenspecialist / ecoloog Vertegenwoordiger speeltuinvereniging / kinderboerderij

Fysiek domein

Instructie

Sport & Gemeenten • december 2021

In de bovenstaande afbeelding staan de meest voorkomende professionals en vrijwilligers die jij kunt betrekken bij een BVO of BIOR project. Aan de rechterzijde staan de professionals werkzaam bij de gemeente. Links vind je

Sport & Beweegstimulering

ONLINE LEEROMGEVING

Samenwerken aan of in een beweegvrien“Www.beweegvriendelijkebuurt.nl

delijke omgeving is uitdagend. Binnen het

is een makkelijke website met veel

thema samenwerken hebben we concrete

praktische tools. Ook handig dat er

instrumenten opgenomen om samenwer-

literatuur te vinden is waarmee je een

king tot stand te brengen, te onderhouden

BVO- of BIOR-plan goed kan

en te evalueren. De afbeelding ‘Wie is wie

onderbouwen.”

bij BVO/BIOR’ helpt om inzicht te krijgen

Anke Scheerens (kinderfysiotherapeut

in wie je kunt betrekken bij een beweeg-

en beweegadviseur)

vriendelijke omgeving (BVO)- of bewegen in de openbare ruimte (BIOR)-project en wat deze professional of vrijwilliger voor het

instrumenten aan die je direct kunt inzet-

project kan betekenen.

ten om de beweegvriendelijkheid van je buurt in kaart te brengen.

Sport en bewegen in de openbare ruimte kun je faciliteren en stimuleren. Binnen het thema sport & bewegen zetten we uiteen welke sportievelingen je treft in de openbare ruimte en hoe je rekening kunt houden met hun wensen. Zo leer je bijvoorbeeld dat recreatieve fietsers andere wensen hebben dan urban sporters. Daarnaast kun je putten uit vele praktische instrumenten om wensen van inwoners op te halen, bijvoorbeeld met het dorpsdagboek, de Wijkbeweegkaart of bruikbare vragenlijsten.

Sportieve fietsers

Recreatieve fietsers

Urban sporters

De omgeving, kwaliteit

Iets meer dan de helft van

Urban sports zijn disciplines

van het wegdek en de

de fietsers vertrekt vanuit

die getoond worden in de

hoeveelheid verkeer zijn van

huis en nauwelijks in de

bebouwde omgeving.

invloed op de beleving van

avond. Een slechte kwaliteit

de sportieve fietsers.

van fietsroutes doet fietsers

‘Groeten uit de beweegvriendelijke buurt’ Bij dit VSG-magazine vind je de

afhaken.

ansichtkaart ‘groeten uit de beweegvriendelijke buurt’. Te versturen aan die ene collega die jij op weg wilt helpen met kennis, instrumenten en het stappenplan van www.beweegvriendelijkebuurt.nl. Of verstuur je hem als uitnodiging voor een kop koffie, aan die collega met wie je wel eens van gedachte wilt wisselen over

Sportieve wandelaars

Hardlopers

Buitenspelers

De helft van de wandelaars

Een levendige route wordt

Kinderen hebben een

vertrekt vanuit huis (nso,

door beginnende lopers als

voorkeur voor het spelen

2017). Er is nagenoeg geen

aantrekkelijk gezien maar

in het bos of de natuur,

vertrek van buiten de eigen

niet door ervaren lopers.

vervolgens op een

gemeente.

Sport & Gemeenten • december 2021

schoolplein of grasveld.

kansen die een beweegvriendelijk buurt biedt. Of geef je hem aan de buurtsportcoach in jouw gemeente? Wil je meer kaarten versturen? Leuk! Vraag gerust een setje nieuwe aan bij Maartje Kunen (m.kunen@fontys.nl).

ONLINE LEEROMGEVING

partners. Buurtsportcoaches hebben hierin “Ik gebruik de website www.beweeg-

een belangrijke rol gespeeld. Het platform

vriendelijkebuurt.nl als naslagwerk

www.beweegvriendelijkebuurt.nl wordt al

binnen de projecten bewegen in de

veelvuldig gebruikt in het onderwijs van de

openbare ruimte. Als ik het even niet

bachelor Sportkunde van Fontys Sportho-

meer weet in mijn eigen projectplan

geschool en Hanze Sportstudies en door

gebruik ik de website om terug te blade-

deelnemers van de cursus BIOR. Deze cur-

ren en mijn plan weer helder te krijgen

sus wordt zowel in het noorden als zuiden

en gefocust door te kunnen pakken.”

van het land in de regionale buurtsport-

Peter Engels (sportregisseur gemeente

coach-academies gegeven, door Kennislab

Eindhoven)

BIOR Noord, HanzePro, SSNB en Fontys Pro. We sluiten hiermee aan bij de landelijke

nen het thema inwonersparticipatie word

ontwikkeling waarin steeds meer aandacht

je hiermee op weg geholpen met kennis

is voor professionalisering van buurtsport-

over de participatieladder en een veelheid

coaches en professionals in de sporten

aan instrumenten die je kunt inzetten om

beweegsector.

Verbinden

inwoners te betrekken.

Ook de beleidscontext van een beweeg-

Voor de beleidsmedewerker of buurtsport-

Wil jij jouw kennis vergroten over bewegen

vriendelijke omgeving en sporten en

coach die direct aan de slag wil met het

in de openbare ruimte? Wil je direct aan de

bewegen in de openbare ruimte is niet eenvoudig. Eerder spraken we al over intersectoraal werken en het verbinden van gezondheid en ruimte binnen de omgevingswet. Het sociale en ruimtelijke domein binnen de gemeente moeten worden verbonden in een beweegvriendelijke omgeving-project. Met de kennisclip ‘de beleidscontext van een beweegvrien-

“De kern van een succesvolle beweegvriendelijke omgeving is een plek of buurt die aansluit bij de wensen van inwoners”

delijke omgeving’ maken we inzichtelijk

slag met het stappenplan voor een beweegvriendelijke omgeving? Of wil je instrumenten inzetten bij het werken in en aan een beweegvriendelijke omgeving? Ga dan naar www.beweegvriendelijkebuurt.nl

Bronnen Hoekman, R., Poel, H. van der, & Prins, R. (2021), Sport en bewegen in de openbare ruimte.

welke beleidsvelden verbonden kunnen

ontwikkelen van een beweegvriendelijke

De Beweegvriendelijke omgeving in gebruik

worden. Ook kennis over hoe de gemeente

plek of omgeving is er het stappenplan met

en beleid. Brancherapport Sport 07. Utrecht:

en haar beleidscyclus werkt presenteren

negen stappen, voorzien van tips en voor-

Mulier Instituut. Nieuwegein: Arko Sports

we binnen dit thema.

beelden.

Media.

delijke omgeving is een plek of buurt die

De online leeromgeving is ontwikkeld in een

Poel, H. van der, Wezenberg-Hoenderkamp, K.&

aansluit bij de wensen van inwoners. Bin-

consortium van onderzoeks- en werkveld-

Hoekman, R. (2016), Sportaccommodaties in

De kern van een succesvolle beweegvrien-

Nederland, kaarten en kengetallen. Brancherapport Sport 05. Utrecht: Mulier Instituut.

Onderzoek buurtsportcoach als katalysator voor beweegvriendelijke buurten

Nieuwegein: Arko Sports Media.

In dit onderzoek werken we vanuit het lectoraat Move to Be van Fontys Sportho-

Stam, W.& Vrieswijk, S. (2021), De inzet van de

geschool samen met onderzoekers, werkveldpartners en buurtsportcoaches. Part-

buurtsportcoach voor lokale sportakkoorden,

ners in dit onderzoek zijn: Hanzehogeschool Groningen, Fontys Hogeschool Sociale

Factsheet 2021/13. Utrecht: Mulier Instituut.

Studies, Fontys Hogeschool Economie en Communicatie, Stichting Sportservice Noord-Brabant, Kennislab BIOR Noord, Kenniscentrum Sport en Bewegen, Vereni-

Von Heijden, A., Kunen, M., Vos, S., (2020)

ging Sport en Gemeenten, Sportkracht Noord en Technische Universiteit Eindho-

Van alle markten thuis? Een analyse van de

ven. Het RAAK-publiek project is medegefinancierd door Regieorgaan SIA, onder-

competenties en de ondersteuningsbehoefte

deel van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).

van buurtsportcoaches. Eindhoven: Fontys Sporthogeschool.

Sport & Gemeenten • december 2021

ONDERWERP ARTIKEL BRC-MONITOR

LOKALE VERSCHILLEN IN DOELSTELLINGEN EN DOELGROEPEN

Gemeentegrootte en inzet van buurtsportcoaches Tekst: Eva Heijnen en Sofie Vrieswijk (Mulier Instituut)

Sinds 2008 kunnen gemeenten gebruikmaken van een subsidieregeling van het Rijk om mensen via buurtsportcoaches te motiveren om aan sporten beweegactiviteiten deel te nemen. De regeling, die in 2008 startte als ‘Impuls Brede Scholen, Sport en Cultuur’, heet sinds 2019 ‘Brede Regeling Combinatiefuncties (BRC)’. De regeling was er in eerste instantie om onderwijs, sport/bewegen en cultuur te verbinden, maar werd in 2012 verbreed naar sporten en bewegen in de buurt voor alle Nederlanders ongeacht leeftijd. Bijna alle gemeenten doen mee (99% in 2021) en er is inmiddels gezamenlijk ruim 3.500 fte (6.100 personen) gerealiseerd (peildatum 1 september 2021). Het Mulier Instituut monitort de BRC onder andere door een jaarlijkse landelijke monitor uit te zetten onder gemeenten (Monitor Brede Regeling Combinatiefuncties). Zo ook in 20211. 26

Sport & Gemeenten • december 2021

oordat gemeenten zelf de regie voeren binnen de Brede Regeling Combinatiefuncties (BRC), zijn verschillen te zien in hoe

de buurtsportcoaches worden ingezet op het gebied van de verbinding tussen sport/ bewegen en andere sectoren, inzet op ver-

Om buurtsportcoaches te kunnen aanstellen, ontvangen gemeenten van het Rijk 40 procent financiering

schillende leeftijdsgroepen en doelgroe-

gen in 80 procent van de grote gemeenten, 66 procent van de middelgrote gemeenten en 70 procent van de kleine gemeenten geborgd in uitvoeringsplannen.

Verbinding sport/bewegen met andere sectoren Een van de landelijke doelstellingen van de

pen, werkgeverschap, cofinanciering en

‘het verbeteren van de motorische vaardig-

BRC heeft betrekking op het leggen van ver-

doelstellingen. De grootte van de gemeente

heden van jeugd en jongeren’ op de derde

bindingen tussen sport/bewegen en andere

bepaalt, niet geheel verrassend, hoeveel

plek. Middelgrote en grote gemeenten stre-

sectoren. Al vanaf het begin van de impuls-

buurtsportcoaches in een gemeente actief

ven gemiddeld acht van de negen landelijke

regeling in 2008 leggen buurtsportcoaches

zijn. In kleine gemeenten (minder dan 50.000

doelstellingen na, kleine gemeenten zeven.

de verbinding met het primair onderwijs en

inwoners) zijn gemiddeld acht buurtsport-

sportaanbieders. Anno 2021 leggen bijna

coaches in dienst, in middelgrote gemeen-

Bij alle grote gemeenten, 85 procent van de

alle gemeenten, ongeacht hun grootte,

ten (50.000–100.000 inwoners) achttien en

middelgrote gemeenten en 72 procent van

(nog steeds) verbinding met deze sectoren

in grote gemeenten (meer dan 100.000 inwo-

de kleine gemeenten zijn de doelstellingen

(figuur 1). Middelgrote gemeenten (79%) leg-

ners) vijftig.

in een gemeentelijke beleidsnota geborgd.

gen vaker de verbinding met de gehandicap-

Met andere woorden, hoe kleiner de

tenzorg dan kleine (55%) en grote gemeen-

Buurtsportcoaches krijgen een opdracht

gemeente, hoe minder vaak de doelstellin-

ten (57%). Grote gemeenten (60%) leggen

vanuit de gemeente, die meestal jaarlijks

gen worden geborgd in een gemeentelijke

twee keer zo vaak de verbinding met werk-

opnieuw wordt vastgesteld op basis van

beleidsnota. Daarnaast zijn de doelstellin-

zoekenden/werklozen als kleine (27%) en

beleid en behoefte. Gemeenten hebben te maken met verschillende problematieken en ontwikkelingen, deels afhankelijk van de grootte van de gemeente. Dat heeft invloed op de doelen die een buurtsportcoach meekrijgt en de veelheid aan thema’s die één buurtsportcoach binnen zijn takenpakket heeft. In dit artikel gaan we in op de verschillen in inzet van de buurtsportcoaches naar gemeentegrootte.

Landelijke doelstellingen Landelijk zijn in de BRC doelstellingen1 geformuleerd voor de inzet van buurtsportcoaches. ‘Een leven lang inclusief sporten, bewegen en beoefenen van culturele activiteiten mogelijk maken’, vinden alle gemeenten veruit het belangrijkst wanneer aan hen wordt gevraagd op welke van de landelijke doelen zij zich richten. Voor kleine en middelgrote gemeenten komt op de tweede plek ‘lokale verbindingen tot stand brengen en uitbouwen’ en als derde ‘sport-, beweegen cultuuronderwijs op en rond scholen versterken’. Bij grote gemeenten komt op de

Figuur 1. Percentage gemeenten dat binnen de BRC de sector sport en bewegen verbindt met

tweede plek ‘sport-, beweegen cultuuron-

andere sectoren, in 2021, naar gemeentegrootte (meerdere antwoorden mogelijk, n=335)

derwijs op en rond scholen versterken’ en

Bron: Monitor Brede Regeling Combinatiefuncties 2021. Mulier Instituut.

Sport & Gemeenten • december 2021

Sport & Beweegstimulering

BRC-MONITOR

middelgrote gemeenten (30%). Middelgrote (51%) en grote gemeenten (57%) leggen vaker de verbinding tussen sport en vluchtelingenwerk dan kleine gemeenten (31%).

Inzet op verschillende doelgroepen De buurtsportcoaches worden ingezet om alle Nederlanders (meer) te laten bewegen, maar de lokale situatie en het beleid in een gemeente kunnen ervoor zorgen dat buurtsportcoaches de focus leggen op bepaalde doelgroepen. Naast verschillende leeftijdsgroepen (zoals jeugd of ouderen) worden buurtsportcoaches ook vaak ingezet op verschillende specifieke groepen die minder deelnemen aan sport en bewegen of daar moeilijker toegang toe hebben (weergegeven in figuur 2). Grote gemeenten zetten gemiddeld op zes van de acht specifieke doelgroepen in,

Figuur 2. Percentage gemeenten dat functionarissen binnen de BRC inzet op specifieke doelgroe-

middelgrote gemeenten op vijf en kleine

pen, in 2021, naar gemeentegrootte (meerdere antwoorden mogelijk, n=335)

gemeenten op vier. Hoe groter de gemeente,

Bron: Monitor Brede Regeling Combinatiefuncties 2021. Mulier Instituut.

hoe meer specifieke doelgroepen dus worden bereikt via de buurtsportcoaches. Mid-

buurtsportcoaches niet op een speci-

vele doelgroepen ondersteunen. In grotere

delgrote (79%) en grote gemeenten (83%)

fieke leeftijdsgroep inzetten. Met andere

gemeenten hebben werkgevers de moge-

zetten hun buurtsportcoaches vaker in op

woorden, de buurtsportcoaches in grote

lijkheid om buurtsportcoaches als specia-

personen met een laag inkomen dan kleine

gemeenten zetten zich vaker voor iedereen

list in te zetten voor specifieke doelgroepen

gemeenten (52%). Daarnaast zetten middel-

in (figuur 3). Daarnaast zetten grote gemeen-

of projecten.

grote en grote gemeenten meer in op perso-

ten (73%) de buurtsportcoaches vaker in op

nen met een migratieachtergrond, buurtbe-

jongvolwassenen (18- tot 24-jarigen) dan

woners, inactieven en LHBT’ers dan kleine

kleine gemeenten (54%). Grote gemeenten

De werkgever van de buurtsportcoach

gemeenten.

hebben meer ruimte (in personen en fte) om

Elke gemeente mag zelf bepalen hoe zij het

hun buurtsportcoaches breder in te zetten.

werkgeverschap van de buurtsportcoaches

Grote gemeenten (30%) geven vaker dan

In kleine gemeenten werken buurtsport-

organiseert. Bij grote gemeenten (24%) zijn

kleine gemeenten (13%) aan dat zij hun

coaches vaker als generalist, waarbij ze

buurtsportcoaches vaker aangesteld bij niet-commerciële sportorganisaties dan in middelgrote (14%) en kleine gemeenten

Holland Sport

(15%). Bij grote (20%) en middelgrote (18%)

Holland Sport (commerciële sportorganisatie) verzorgt voor de gemeenten Heiloo,

gemeenten is het gemeentelijk sportbedrijf

Bergen en Uitgeest het werkgeverschap van de buurtsportcoaches1. Samen met de

vaker werkgever dan in kleine gemeen-

beleidsambtenaar van de betreffende gemeente stelt Holland Sport het meerjaren-

ten (2%). Bij kleine gemeenten (22%) is een

sportbeleid op het gebied van buurtsportcoaches samen. Vervolgens wordt in een

niet-commerciële welzijnsorganisatie vaker

jaarplan uitgewerkt wat de focusdoelgroepen en uitgangspunten op het gebied

werkgever dan bij middelgrote (19%) en

van sporten bewegen worden. Iedere gemeente heeft zo haar eigen speerpunten

grote gemeenten (5%). Bij kleine gemeenten

op het gebied van sport en bewegen, wat in de plannen nadrukkelijk naar voren

(11%) zijn commerciële sportorganisaties

komt.

vaker werkgever dan bij middelgrote (3%) en grote gemeenten (3%).

Sport & Gemeenten • december 2021

BRC-MONITOR

Cofinanciering

(53%) dragen lokale organisaties uit het

Om buurtsportcoaches te kunnen aanstel-

onderwijs vaker bij aan de cofinanciering

len, ontvangen gemeenten van het Rijk 40

dan in kleine gemeenten (25%).

procent financiering. Gemeenten mogen

In grotere gemeenten kan op meer doelstellingen en meer doelgroepen worden ingezet

zelf beslissen hoe de overige 60 procent

Tot slot

wordt gefinancierd. De grote en middel-

Er is niet één manier om lokaal invulling te

grote gemeenten dragen gemiddeld zelf

geven aan de inzet van buurtsportcoaches.

nog 45 procent bij aan de financiering van

De inzet is onder andere afhankelijk van

de buurtsportcoaches, kleine gemeenten

de doelen en doelgroepen voor de buurt-

meer gefinancierd door lokale organisaties

41 procent. Wanneer (een deel van) de

sportcoach uit het lokale beleid, de betrok-

dan in grote gemeenten. Tot slot hebben

cofinanciering wordt gedragen door de

kenheid van andere beleidsterreinen, het

kleine gemeenten niet altijd de capaciteit

gemeente, kunnen verschillende beleid-

aantal personen en fte aan buurtsportcoa-

om op alle doelgroepen in te zetten of zijn

sterreinen bijdragen. In grote gemeenten

ches dat beschikbaar is en de grootte van de

doelgroepen te klein om daar specifiek aan-

komt de bijdrage aan de cofinanciering

gemeente.

bod voor op te zetten. Mogelijk biedt een

vaker van de afdeling ‘onderwijs’ (53%)

regionaal samenwerkingsverband hiervoor

dan bij middelgrote en kleine gemeenten

De grootte van de gemeente hangt samen

de oplossing. Buurtsportcoaches met een

(beide 28%).

met de hoeveelheid (in fte en personen)

specialisme, bijvoorbeeld ouderen, kunnen

buurtsportcoaches die kan worden inge-

dan in meerdere gemeenten worden inge-

Bij kleine gemeenten financieren lokale

zet. In grotere gemeenten kan daardoor op

zet.

organisaties zoals scholen, sportorganisa-

meer doelstellingen en meer doelgroepen

ties, bibliotheken en bedrijven gemiddeld

worden ingezet. Daarnaast worden bij gro-

meer mee. In middelgrote (45%) en grote

tere gemeenten meer buurtsportcoaches

Referenties

gemeenten (63%) dragen lokale organisa-

aangesteld bij niet-commerciële sportor-

1) Van Stam, W., Heijnen, E., & Vrieswijk, S.

ties uit de sport vaker bij aan de cofinan-

ganisaties of een gemeentelijk sportbedrijf

(2021). Monitor Brede Regeling Combinatie-

ciering dan in kleine gemeenten (31%). In

dan bij kleine gemeenten en worden buurt-

functies 2021. Mulier Instituut.

middelgrote (51%) en grote gemeenten

sportcoaches in kleine gemeenten juist 2) Bruins, B., Oppers, A., Mulder, L., & Van Zanen, J. H. C. (2018). Bestuurlijke afspraken Brede Regeling Combinatiefuncties. https://sportengemeenten.nl/wp-content/uploads/2018/06/ Bestuurlijke-afspraken-Brede-regeling-combinatiefuncties-2019-tm-2022-1.pdf 3) Holland Sport (2020). De buurtsportcoach in de wijk. https://www.hollandsportbv.nl/ artikelen/2018/09/06/de-buurtsportcoach-inde-wijk/

Figuur 3. Percentage gemeenten dat functionarissen binnen de BRC inzet op specifieke leeftijdsgroepen, in 2021, naar gemeentegrootte (meerdere antwoorden mogelijk, n=335) Bron: Monitor Brede Regeling Combinatiefuncties 2021. Mulier Instituut.

Sport & Gemeenten • december 2021

KORTE BERICHTEN

Korte berichten

Sport & Accommodatie

KOPJE BOLD VISTA SANS ALT BOOK 10 PT KAPITAAL Intro tekst Vista Sans Bold 8,5 pt.

VERNIEUWDE GEDRAGSCODE ZWEMBRANCHE EN PROTOCOL VROLIJK EN VEILIG NU ONLINE BESCHIKBAAR

Platte tekst Vista Sans light 8,5 pt. De afgelopen periode heeft de Werkgroep sociale veiligheid zwembranche onder de vlag van het Nationaal Plan Zwemveiligheid hard gewerkt aan de herziening van de Gedragscode Zwembranche en het Protocol Vrolijk en Veilig. Beide producten zijn te vinden op de website

SPORT NL GROEN MAAKT VERDUURZAMING SPORTCLUBS IN NEDERLAND TOEGANKELIJK De komst van de nieuwe tool Sport NL Groen maakt verduurzamen toegankelijk en rendabel voor alle sportclubs in Nederland. ‘Het is een mooi voorbeeld waarbij verschillende partijen de handen ineenslaan om verduurzaming in de sportsector te versnellen’, zo stellen de gezamenlijke partners van de Routekaart Verduurzaming Sport. Sport NL Groen is een onafhankelijke, online tool waar alle aspecten van verduurzaming samenkomen. Alle sportclubs, maar ook gemeenten kunnen gratis advies krijgen over hoe ze hun sportaccommodaties kunnen verduurzamen. Ga naar www.sportnlgroen.nl en bekijk hoe de tool werkt.

TOEKOMSTBESTENDIGE SPORTVELDEN GEMEENTE AMSTERDAM Sportvelden kunnen een grote bijdrage leveren aan de doelstelling van de gemeente Amsterdam: een klimaatneutrale stad in 2050. Daarom verkent de gemeente de mogelijkheden voor duurzame sportvelden van kunstgras. Doe mee met de marktconsultatie en krijg inzicht in de uitdagingen van de stad. Kijk voor meer informatie en om de vragenlijst in te vullen op www.innovatiepartners.nl

Sport & Gemeenten • december 2021

Foto: Gerben Pul

www.gedragscodezwembranche.nl

Korte berichten

Sport & Accommodatie

ZET IN 2022 DE STAP NAAR EEN GEZONDE SPORTOMGEVING Vanuit NOC*NSF wordt de inspiratiesessie Gezonde Sportomgeving aangeboden. Tijdens deze sessie wordt er uitgebreid stil gestaan bij het ontwikkelen van een duurzaam en uitvoerbaar beleid rondom roken, alcohol, eten en drinken. Merk jij dat er lokaal behoefte

Sport & Accommodatie

is aan meer kennis op dit vlak? Moedig dan jouw lokale sportclubs aan om aan de slag te gaan met een gezonde sportomgeving in 2022! Zowel gemeenten als sportclubs kunnen de inspiratiesessie organiseren óf als interventie inzetten via het Sportakkoord en/of het Preventieakkoord. Kijk voor meer informatie op www.nocnsf.nl

Foto: JOGG-Teamfit

MELD JE AAN VOOR DE INNOVATIEPRIJS SPORTACCOMMODATIES 2022 Sinds 16 november staan de lijnen weer open voor alle innovaties die betrekking hebben op sportaccommodaties. Tot uiterlijk 7 januari 2022 kunnen organisatie en bedrijven, die met hun innovatie voor de sportaccommodatie zover zijn dat het klaar is om de markt op te gaan, dit melden via de website van NOC*NSF. Op 10 maart 2022, tijdens de vakbeurs Sportaccommodaties, staan de winnaars in de spotlights! Kijk voor meer informatie op www.bsnc.nl

MEER AANDACHT VOOR GOED VENTILEREN Het ministerie van VWS heeft de handreiking basistips voor ventileren gepubliceerd. Goed ventileren zorgt voor een betere luchtkwaliteit en beperkt de verspreiding van virusdeeltjes, bijvoorbeeld van het coronavirus. De handreiking bevat tips, onder andere voor gebouweigenaren en –beheerders, om op de juiste manier te ventileren. Een uitgebreide versie van de handreiking is te vinden op www.ventilerenzogedaan.nl

Sport & Gemeenten • december 2021

ONDERWERP ARTIKEL

HOGE EISEN IN AANBESTEDING

Gemeente Utrecht gaat voor volledig circulaire sportvloeren De Pulastic sportvloer in de Utrechtse sporthal Het Zand.

Sport & Gemeenten • december 2021

CIRCULAIRE AMBITIE 2050

Tekst: IJdo Groot

Het Rijk heeft de ambitie uiterlijk 2050 de gebouwde omgeving volledig circulair te laten zijn. Vanaf dat jaar, of zoveel eerder als mogelijk, moeten in de bouw toegepaste materialen en grondstoffen Sport & Accommodatie

herbruikbaar zijn en dienen geen fossiele energiebronnen meer te worden gebruikt. Om deze ambitie te kunnen waarmaken, stelt het Rijk dat het inkoop- en aanbestedingsbeleid van onder meer gemeentelijke opdrachtgevers tussen nu en 2030 moet zijn aangepast aan zo veel mogelijk circulariteit. De gemeente Utrecht trapt mede af door volledig circulaire sportvloeren van Sika te installeren.

oor de milieu- en klimaatont-

Transitieagenda

cent minder primaire grondstoffen worden

wikkelingen en bijgaande pro-

Van de overheden wordt verwacht, dat zij

gebruikt. In de jaren daarna, uiterlijk in 2050,

blemen wordt meer en meer

met hun inkoop- een aanbestedingsbeleid

moet het einddoel zijn bereikt. Vanaf dat

duidelijk dat de traditionele line-

de markt zullen uitdagen circulaire produc-

moment worden grondstoffen in bestaande

aire economie niet langer te handhaven is.

ten en diensten te leveren. In het Rijkspro-

ketens hoogwaardig benut en wordt zoveel

Doordat deze economie is gebaseerd op een

gramma ‘Nederland circulair in 2050’ zijn

mogelijk gebruikgemaakt van duurzaam

weggooimodel, raken cruciale grondstoffen

voor overheden concrete tijdpaden aan-

geproduceerde, hernieuwbare en algemeen

uitgeput en vervuilt het milieu. Daarnaast

gegeven. Tot 2030 hebben zij de tijd om het

beschikbare grondstoffen.

Utrecht

gramma ‘Nederland circulair in 2050’. Met als

“Het hele productieproces moet veilig en schoon zijn – van de winning van grondstoffen tot aflevering van het eindproduct”

einddoel: een circulaire economie waarbij

Jos van Drie (Vastgoedorganisatie Utrecht)

heeft het hiermee gepaard gaande (overmatig) gebruik van fossiele brandstoffen een negatieve impact op het klimaat. Het is daarom de hoogste tijd voor een transitie naar een manier van werken en leven die natuurlijke hulpbronnen niet uitputten, de leefomgeving niet vervuilen en ecosystemen niet aantasten. Om deze transitie in gang te zetten, lanceerde het Rijk in 2016 het pro-

alles draait op herbruikbare grondstoffen.

Een aantal gemeenten heeft het inkoop- en aanbestedingsbeleid al aangepast om de noodzakelijke transitie naar een circulaire bouw mogelijk te maken. De gemeente Utrecht bijvoorbeeld stelt in het kader van Maatschappelijk Verantwoord Inkopen in de aanbestedingen hoge eisen met betrekking tot circulariteit. “Circulariteit is een algemeen begrip, dat verschillend wordt geïnterpreteerd”, merkt Jos van Drie, technisch

Voor deze transitie is meer nodig dan het

inkoop- en aanbestedingsbeleid zodanig in

adviseur bouwkunde bij Vastgoedorganisa-

beter recyclen van materialen. Producten

te richten, dat vanaf dat jaar daadwerkelijk

tie Utrecht. “Sommige leveranciers beweren

zullen anders moeten worden ontworpen en

circulair wordt ingekocht en aanbesteed. In

bijvoorbeeld dat hun product circulair is

geproduceerd, de levensduur van producten

2050 moet alles circulair zijn.

geproduceerd omdat het materiaal van de

zal moeten worden verlengd en producten

In de Transitieagenda Circulaire Bouweco-

onderdelen voor een tweede keer is gebruikt.

en materialen zullen hoogwaardig moeten

nomie is de agenda gespecificeerd voor de

Circulaire principes gaan echter veel verder

worden hergebruikt. Om in 2050 een volledig

bouw. Tussen 2021 en 2030 moet 50 procent

circulaire economie te hebben, zal er – nu al –

van de einddoelstelling zijn gerealiseerd. Dit

veel moeten veranderen.

houdt onder meer in dat in de bouw 50 pro-

Sport & Gemeenten • december 2021

CIRCULAIRE AMBITIE 2050

Het Butterfly Model van de Ellen MacArthur Foundation laat zien hoe alle materialen in het ideale geval in een cirkel lopen (circulair). Het maakt daarbij onderscheid tussen biologische en technische materialen. Bedrijven zullen met hun producten en diensten proberen te streven naar de kleinste cirkels. Hoe langer materialen in de kleinste cirkels gebruikt kunnen worden, hoe langer ze meegaan en hoe minder nieuw materiaal eraan toegevoegd hoeft te worden.

stoffen? Heeft het bedrijf een milieu- en kwa-

veilig en schoon zijn – van de winning van

liteitscertificaat op het gebied van circulair

keuringseisen, te vervangen door circu-

grondstoffen tot aflevering van het eindpro-

bouwen? Bij elke inschrijving lopen we een

laire sportvloeren. “Voorheen werd een

duct – alsook het hergebruik van de toege-

uitgebreide checklist af.”

sportvloer aan het eind van z’n levensduur gesloopt, afgevoerd en vervangen door een

paste materialen. Tevens dienen de effecten

die niet meer voldoen aan de jaarlijkse

dan dat. Het hele productieproces moet

op sociale factoren te worden meegewogen.

Sportvloeren

compleet nieuwe”, memoreert Van Drie.

Bij onze aanbestedingen voor realisatie,

Eind vorig jaar startte Vastgoedorganisatie

“In 2016 werd in de Raad de motie ‘Circulair

beheer en onderhoud van gemeentelijk vast-

Utrecht de aanbesteding voor het onder-

bouwen is de norm’ aangenomen. Dit had

goed beoordeelt het aanbestedingsteam

houd van de ruim 60 sportvloeren in de

tot gevolg, dat we dit traditionele lineaire

allerlei circulariteitsaspecten. Zo kijken we

gemeentelijke sportaccommodaties. Het

principe hebben vervangen door circulaire

naar het door de inschrijver voorgestelde

werk werd begin dit jaar gegund aan Sika

principes. De productie en het leggen van

transport: worden materialen en producten

Nederland – Pulastic sportvloeren, een ves-

de sportvloeren moesten voortaan zo circu-

aangeleverd met elektrische auto’s, of rijden

tiging van het Zwitserse moederbedrijf dat

lair mogelijk zijn. Dus niet meer de vloer na

deze op fossiele brandstof? Worden bij het

onder meer is gespecialiseerd in industriële

afschrijving meteen vervangen, maar vooraf

productieproces en de bouw toxische stof-

vloeren en sportvloeren. Daarnaast kreeg

kijken hoe de levensduur kan worden ver-

fen gebruikt? Wat doet het bedrijf met rest-

dit bedrijf de opdracht oude sportvloeren,

lengd en een niet meer te repareren vloer zo

Sport & Gemeenten • december 2021

CIRCULAIRE AMBITIE 2050

veel mogelijk kan worden gerecycled. Bij de

heeft gegrepen tijdens een presentatie van

men we dat het vloerafval op een afvalberg

aanbesteding kreeg Sika de meeste punten

de Vereniging Sport en Gemeenten over ver-

terechtkomt.”

voor de diverse circulariteitseisen. Dit bedrijf

duurzaming, en wellicht ook van invloed is

Als een toplaag aan het einde van zijn levens-

beloofde de grondstoffen van binnensport-

geweest op het management van Sika, is de

duur is gekomen, wordt niet de hele vloer

vloeren, die aan het eind van hun levensduur

film ‘Nature is speaking’ met de voice-over

verwijderd. “Een ondermat gaat langer mee

zijn, voor nagenoeg 100 procent te recyclen

van actrice Julia Roberts”, vertelt Wiljan

dan de toplaag. Als een toplaag aan zijn eind

en terug te laten komen in een nieuwe sport-

Mossing Holsteyn, manager Sport Benelux

is, plakken we er een nieuwe laag op – met

vloer. Bovendien levert Sika de schoonste

bij Sika Nederland. “In deze korte film wordt

behoud van de onderlaag. Als uiteindelijk de

kunststof gietlagen, gecertificeerd door de

de boodschap uitgedragen dat de natuur

hele vloer na een gemiddelde levensduur van

strengste keuringsinstanties.”

niet afhankelijk is van de mens, maar de

ruim 25 jaar echt helemaal op is, breken we

mens wel van de natuur. Sika zag in dat zij,

deze af. We brengen het vloerafval naar onze

Controle

als wereldspeler op de markt van bouw en

locatie, waar speciale machines het afval

Bij de aanbesteding werd van de inschrijvers

industrie, een belangrijke bijdrage kan leve-

scheiden en vermalen tot granulaat. Hiervan

geëist, dat hun beloften met betrekking tot

ren aan het verminderen van de schadelijke

worden nieuwe schokabsorberende lagen

circulariteit te verifiëren moeten zijn. “Zowel

impact op natuur en milieu. Sinds 2013 doet

gemaakt. Wij noemen dit proces ‘Pulas-

bij de inschrijving als tijdens en na het leg-

tic-2-Pulastic’, of kortgezegd ‘P2P’. Nagenoeg honderd procent van het oude materiaal

het transport zo veel mogelijk met elektrisch

“Sika zag in dat zij, als wereldspeler op de markt van bouw en industrie, een belangrijke bijdrage kan leveren aan het verminderen van de schadelijke impact op natuur en milieu”

aangedreven voertuigen moet worden uitge-

Wiljan Mossing Holsteyn (Sika Nederland)

Hiervoor worden zo veel mogelijk biobased

gen van de sportvloer controleren wij steekproefsgewijs of de gedane beloften worden nagekomen”, vertelt Van Drie. “We kunnen niet de hele productieketen controleren, maar kunnen onder meer aan de hand van de vereiste documenten de grond- en reststoffen traceren. Sika gaf ons het vertrouwen dat dit bedrijf zelf alle aspecten van circulariteit in de hele keten goed in de gaten houdt.” De gemeente controleert zelfs de vormen van transport. “Ons gemeentebeleid stelt dat al

kan worden hergebruikt. Niet alles, omdat je soms bij de sloop een stukje beton meetrekt – dit soort restafval kunnen we niet gebruiken voor een nieuwe rubbermat.” Het vloerafval levert niet voldoende granulaat om aan de wereldwijde vraag naar nieuwe sportvloeren te voldoen. De rubberen onderlaag wordt daarom aangevuld met granulaat van gerecyclede banden. Na verlijming op de locatie wordt deze laag met diverse lagen polyurethaan opgebouwd. of hernieuwbare producten gebruikt. Zo

voerd. Sika voert een gesloopte sportvloer af naar hun installatie, waar de vloer wordt

het bedrijf dat onder de vlag ‘more value,

wordt bijvoorbeeld geen synthetische, maar

gerecycled. Dit transport wordt niet met een

less impact’ – ofwel ‘meer waarde, minder

de uit een castorplant geperste olie benut.

elektrische vrachtauto gedaan. Sika gaf aan

impact’, gebaseerd op het Butterfly Model

dat dit vooralsnog niet tot de mogelijkheden

van de Ellen MacArthur Foundation. Voor de

Binnenluchtkwaliteit

behoort. Dit kunnen we accepteren, omdat

Nederlandse markt hebben we dit vertaald

Sika Nederland werkt constant aan het ver-

het bedrijf actief naar een alternatief zoekt.

naar drie focuspunten: een schone en veilige

beteren van haar sportvloeren en daarmee

Ook kijken we of de auto’s van de werkne-

leefomgeving, beperking van de invloed op

aan de verlenging van de levensduur. Binnen-

mers die een nieuwe vloer komen leggen,

de klimaatverandering door CO2-reductie en

kort lanceert het bedrijf een onderhouds-

elektrisch zijn. Het past natuurlijk niet in het

energiebesparing, en een zo groot mogelijke

plan, dat de levensduur van sportvloeren

circulaire plaatje als zij met een oude vervui-

bijdrage aan de transitie naar een circulaire

aanzienlijk zal verlengen. Ook zijn de giet-

lende diesel naar hun werk rijden.”

economie.”

lagen verbeterd. “Onze zogenoemde Clas-

Julia Roberts

Levensduurverlenging

steeds beter. Zo hebben we de emissies van

Drie jaar voordat het Rijk het programma

De sportvloeren van Sika zijn dan ook vol-

de gebruikte harsen in de nieuwe Pure line

‘Nederland circulair in 2050’ lanceerde, hield

ledig circulair. In 2014 werd in Rotterdam

aanzienlijk kunnen verminderen. Hiervoor

het moederbedrijf van Sika de eigen bedrijfs-

de eerste sportvloer na sloop hergebruikt.

hebben we het EUROFINS Indoor Air Comfort

voering en de tot dan toe lineaire productie-

“Destijds was dat maatwerk”, blikt Mossing

Gold certificaat ontvangen. Voor dit certifi-

processen tegen het licht. Het bedrijf wilde

Holsteyn terug. “Inmiddels doen we dit stan-

caat gelden de strengste normen ter wereld

duurzamer werken. “Wat mij persoonlijk

daard voor elke sportvloer. Hiermee voorko-

voor binnenluchtkwaliteit.”

sic Line is al schoon, maar we streven naar

Sport & Gemeenten • december 2021

By TreNoMat

sportaccom » januari 2021 » nummer 1

TRENOMAT ZET SCHEIDINGSWANDEN DUURZAAM IN DE MARKT TreNoMat biedt flexibele, geluidsabsorberende scheidingswanden en aanvullende akoestische voorzieningen voor sportaccommodaties, congrescentra, cultuurpodia of industrie. Het bedrijf probeert zijn scheidingswanden zo duurzaam mogelijk in de markt te zetten en doet dat op drie manieren: met duurzaam materiaalgebruik en de herbruikbaarheid ervan, middels preventief jaarlijks onderhoud en door het gebruik van een modulaire opbouw. “Het idee is om minder een beroep te doen op de grondstoffenmarkt en zo de druk op onze planeet te verkleinen”, aldus Paul van Stijn, directeur en eigenaar van TreNoMat.

Sommige hallen en zalen in ons land beschikken al sinds het begin van de jaren zeventig over een scheidingswand van TreNoMat. “Daar hangt in veel gevallen dan nog het traditionele

Produceren in het belang van de planeet

Door het materiaal zorgvuldig te kiezen en waar mogelijk dus te

wandmateriaal”, licht Van Stijn toe. “Dat was gebaseerd op pvc,

hergebruiken, draagt TreNoMat zijn steentje bij aan minder vervui-

kunststof, en dat heeft een slechte naam wat betreft duurzaam-

lende afvalstromen. Hergebruik lijkt en is soms goedkoper, maar

heid. Tegenwoordig kunnen we pvc gelukkig voor een groot deel

aan een duurzame oplossing hangt ook zeker weleens een prijs-

hergebruiken. Ook bestaat er inmiddels een pvc-vrije variant, die

kaartje. “In Uithoorn zijn we momenteel betrokken bij een project

is volledig recyclebaar. De markt is dus steeds in ontwikkeling en

waar de bestaande sporthal is gesloopt en op dezelfde plek een

van kunststofleveranciers wordt steeds meer verduurzaming ge-

nieuwe hal wordt opgebouwd. We hebben een deel van de wand-

vraagd. Door mee te gaan in die ontwikkeling, kunnen we zoveel

constructie uit de oude hal gedemonteerd. Deze gedemonteerde

mogelijk duurzaam en herbruikbaar materiaal inzetten.”

onderdelen gaan we nu hergebruiken in de nieuwe sporthal. Het

55 demonteren, behandelen en opnieuw monteren van materialen brengt in dit geval juist extra kosten met zich mee, al konden we het geheel in Uithoorn toch best aantrekkelijk aanbieden. Het is dus een mooi idee dat hergebruik altijd goedkoper zou zijn, maar het is lang niet altijd aan de orde. Je kiest dit pad voornamelijk in het belang van onze planeet.”

Preventief onderhoud en levensduurverlenging

“Om ervoor te zorgen dat onze scheidingswanden zo lang mogelijk meekunnen, is periodiek preventief onderhoud essentieel. Speciaal opgeleide monteurs controleren jaarlijks onze diverse installaties. Een scheidingswand is een product voor de langere termijn, je wil er minimaal een kwart eeuw zorgeloos gebruik van maken. Door ervoor te zorgen dat het onzichtbare mechanische gedeelte veilig en up-to-date blijft, kunnen grotere vervangingen en reparaties worden uitgesteld. Dit is natuurlijk fijn voor de gebruiker, maar door het streven naar een maximale levensduur wordt tegelijkertijd ook de druk op het milieu minder groot. Het is dus in ieders belang dat de installaties zo lang mogelijk meedraaien.”

Inspelen op veranderlijke behoeften

De derde manier waarop TreNoMat de scheidingswanden zo duurzaam mogelijk houdt, is door de modulaire opbouw van de producten. Alles is demontabel en daarmee niet verankerd aan het gebouw. Hierdoor kun je bestaande wanden uitbreiden, inkorten en verplaatsen, of demonteren en hergebruiken. Dat geldt voor de constructie, maar in veel gevallen ook voor de wandvlakken. “Die flexibiliteit is prettig. Niks is namelijk veranderlijker dan de behoeften van de mens, en daarmee samenhangend ook de gewenste eigenschappen van een gebouw. Daar kunnen wij met onze constructies op inspelen.” Twee sporthallen in Amsterdam die naast elkaar liggen, dienen als perfect voorbeeld. “In beide hallen hebben we niet lang geleden een scheidingswand in het midden geplaatst. Deze wanden zijn relatief jong en functioneren prima. Nu is de behoefte in het ruimtegebruik veranderd en dienen de sporthallen een driedeling te krijgen. In beide hallen hebben we daarom de huidige, in het

“EEN SCHEIDINGSWAND IS EEN PRODUCT VOOR DE LANGERE TERMIJN, JE WIL ER MINIMAAL EEN KWART EEUW ZORGELOOS GEBRUIK VAN MAKEN” Paul van Stijn (directeur/eigenaar TreNoMat)

midden gemonteerde scheidingswand gedemonteerd en opnieuw ingebouwd, maar dan op een derde van de hal. Ter aanvulling komen er nog twee nieuwe scheidingswanden bij, om per hal

markt als die van scheidingswanden, zijn een bewezen kwaliteit.

de driedeling te kunnen maken. Gelukkig konden we de twee

Het onderhoudsprogramma loopt al jaren en is goed en secuur

aanwezige wanden aanpassen en verplaatsen. Deze oplossing

ingericht. “Daardoor kunnen we bestaande installaties goed in

is in dit geval niet alleen budgetvriendelijker, ook de druk op de

kaart brengen en accuraat voorspellen wat er op welke termijn

grondstoffenmarkt wordt ermee verminderd. Het is dus altijd goed

vervangen dient te worden, inclusief de bijbehorende kosten. Als

om eerst te kijken naar wat je al hebt, want het was hier in meer-

je werkt met een begroting voor meerdere jaren, is het fijn om te

dere opzichten zonde geweest als we bruikbaar materiaal hadden

weten welke eventuele toekomstige kostenposten je te wachten

weggegooid en nieuw materiaal hadden teruggebracht.”

staan. Door regelmatig kleine vervangingen te doen, verleng je de

In kaart brengen en voorspellen

De ervaring en vakkennis van TreNoMat in een specialistische

algehele levensduur van een wand. Daarmee voorkom je grote investeringen die aan het einde van de rit uit de lucht komen vallen.”

ONDERWERP ARTIKEL

CHAPEAU

Kop De parel van Rijswijk IEDEREEN IS WELKOM

Foto: Naam fotograaf

Tekst: Naam schrijver Tekst: Jeroen Kuypers

De Altis in Rijswijk is een sportcomplex dat in de plaats is gekomen van twee oude sporthallen en een gymzaal. Vanzelfsprekend is het gebouwd met de duurzame technieken die in de tijd dat de hallen en de gymzaal werden neergezet nog niet bestonden, maar daar stopt de vooruitgang niet. Opdrachtgever en opdrachtnemer hebben een bredere interpretatie van het begrip duurzaamheid gehanteerd, waarbij niet alleen oog was voor energieopwekking en energiebesparing maar ook voor hergebruik van materiaal en zelfs voor de demontage van het gebouw in de toekomst. Bovenal was er aandacht voor het menselijk gebruik van het complex, door sporters en niet-sporters, met als gevolg dat de Altis amper een jaar na oplevering al veel populairder is dan voorzien in de meest optimistische prognose. 38

Sport & Gemeenten • december 2021

DE ALTIS

“Zonnepanelen op het dak is een goed idee, maar het is niet genoeg en op zich ook niet onderscheidend om een gebouw duurzaam te maken”

“We zien bijvoorbeeld dat de vakleerkrach-

hier om circulariteit, veel meer dan alleen

ten niet alleen gebruikmaken van de faci-

om duurzaamheid. Dat betekent dat we ook

liteiten binnen het gebouw maar ook van

breder hebben gekeken dan alleen de ener-

de beweegelementen ervoor. Dat ze, naar

gievoorziening. Zonnepanelen op het dak is

eigen zeggen, vaker naar buiten gaan dan

een goed idee, maar het is niet genoeg en

vroeger. Het plein is ook geliefd bij niet-ge-

op zich ook niet onderscheidend om een

organiseerde sporters en bij niet-sporters.”

gebouw duurzaam te maken. Wij hebben

Sport & Accommodatie

Peter Mantel (projectleider bouwer)

net zo goed gekeken naar optimaal water-

Zuiverder afwegingen

beheer en naar manieren om de behoefte

Je kunt een gebouw pas duurzaam noemen

aan energie te beperken in plaats van enkel

als de gebruikers er graag naar terugkomen,

groene energie op te wekken. De eerste

meent Peter Mantel, projectleider namens

vraag die we ons op dat vlak stelden was

bouwer OLCO Holland Bouw, en terug-

dus: hoe houden we de energievraag zo veel

komen is wat ze hier al sinds de officiële

mogelijk beperkt? Het antwoord was isola-

oplevering in april heel geregeld doen. Het

tie van een hoge kwaliteit, een compacte

sportcomplex is dan ook niet alleen aan de

configuratie, een goede detaillering en uit-

voorkant meer uitnodigend dan de door-

voering en uiteraard installaties met warm-

snee sportaccommodatie. “We hebben een

tewisselaars. Het betekende ook verder

wadi aan de achterkant gemaakt en we heb-

kijken dan alleen de aanschafkosten van

ben nestkastjes aangebracht aan de gevel

materialen, want een gevel optrekken is één

om de fauna een kans te geven. Het ging

ding maar ze vervolgens jarenlang onder-

Foto: Mart Stevens / Rockpanel

edere Rijswijker is welkom in De Altis, en als het niet in het complex zelf is, dan wel buiten, in de ruimte voor het pand. Tijdens de dialoog met de gemeente

heeft OLCO Holland Bouw, de opdrachtne-

mer, het voorterrein weten vrij te spelen voor een plek van sporten en ontmoeten. Er zijn houten en betonnen sportvoorzieningen aangebracht en parkeerplekken voor fietsen en brommers. De auto’s vinden de hunne in de parkeergarage onder een deel van het sportcomplex. Het voorplein is daardoor een moderne versie geworden van de klassieke Griekse agora, een plek om te wandelen, stil te staan en zitten. “Het vervult werkelijk zijn functie”, zegt Marcel Grijn, sportambtenaar bij de gemeente Rijswijk.

Sport & Gemeenten • december 2021

DE ALTIS

“Met een topsportaccommodatie als het Haagse Zuiderpark zo dicht in de buurt, hebben we besloten voor dat segment door te verwijzen naar Den Haag” Marcel Grijn (gemeente Rijswijk)

houden een ander. Als je daar allemaal reke-

namens de gemeente. “Er moeten grotere

ning mee houdt, kom je tot andere, zuiver-

en kleinere toernooien kunnen worden

der afwegingen.”

gespeeld, door verschillende verenigingen in verschillende sporten. Omdat we die

Uitschuifbare tribune

mogelijkheid tot aflossing wilden bieden,

Bepaalde elementen, zoals de gevelemen-

maar ook wedstrijden en trainingen naast

ten, zijn in de fabriek onder perfecte condi-

elkaar wilden kunnen laten plaatsvinden

ties geprefabriceerd, waardoor een goede

in de beide hallen en het budo-centrum,

kwaliteit kon worden gerealiseerd en we

hebben we gekozen voor twee horecage-

een gebouw hebben geconstrueerd dat

legenheden. Dat klinkt onlogisch, en toch.

snel kon worden opgetrokken. Daarnaast

Zet je er één, centrale horeca neer, dan loop

kunnen veel elementen aan het eind van

je het risico dat spelers en supporters zich

de levensloop in hun geheel gedemonteerd

er te weinig zullen thuis voelen, zeker op

worden voor hergebruik. Zoals er ook nu

momenten dat ze gedwongen worden die

al veel gebruik is gemaakt van materialen

gelijktijdig met anderen te delen. Het feit

die op hun beurt gerecycled zijn. Dat is de

dat er twee horeca’s zijn, weerhoudt ze er

circulariteit waarnaar is gestreefd door

in de praktijk overigens niet van samen te

opdrachtgever en opdrachtnemer, een

werken als dat nodig is, maar dat bepalen ze

hier in Rijswijk verenigingen die op een zeer

streven dat nog niet het totale gebouw kan

dan wel zelf.”

hoog niveau spelen. Dan is het verleidelijk

omvatten maar wel reeds een belangrijk

om in De Altis ook faciliteiten voor topsport

percentage ervan. Een relatief lichte staal-

Geen topsport

in te bouwen, maar aangezien de ruimte

constructie, houtskeletbouw gevelelemen-

Tot een dergelijke afweging was men waar-

beperkt is, gaat die uitbreiding ten koste

ten en een voorzetwand van osb – De Altis

schijnlijk nooit gekomen als er vooraf geen

van de breedtesport. Met een topsportac-

klinkt op dit vlak naar een opsomming van

intensief overleg was geweest met alle (toe-

commodatie als het Haagse Zuiderpark zo

circulaire technieken en materialen, een

komstige) gebruikers. “Dat overleg beperkte

dicht in de buurt, hebben we besloten voor

succesvolle toepassing van nieuwe inzich-

zich niet tot het opstellen van het pro-

dat segment door te verwijzen naar Den

ten die de voorbije jaren in opkomst zijn in

gramma van eisen, maar is ook doorgezet in

Haag. Dat is geen probleem gebleken voor

de bouwwereld. Maar ook bij de inrichting

de uitwerking van het ontwerp”, verduide-

de betrokken verenigingen.”

van de sporthallen is gebruikgemaakt van

lijkt Mantel. Koolstra vult aan “We zijn met

relatief nieuwe, ruimtebesparende technie-

de gebruikers in gesprek gebleven, ook over

People, planet, profit

ken, zoals van een uitschuifbare tribune en

details, heel wat extra uren en avonden dan

De komende tien jaar wordt een groot aan-

neerlaatbare tussenwanden, om de flexibi-

we aanvankelijk voorzien hadden. Maar als

tal sportaccommodaties gerenoveerd of

liteit van de hal zo groot mogelijk te maken.

iedereen respectvol met elkaar omgaat en

volledig vernieuwd. Verduurzaming speelt

En veel verschillende gebruikersgroepen

naar elkaars standpunten luistert, voorkom

bij al deze projecten een grote rol, al was het

gebruik kunnen maken van de nieuwe

je dat bepaalde verenigingen, het bewe-

maar omdat de overheid er regels voor heeft

sporthal

gingsonderwijs of individuele sporters zich

opgesteld en de sector zelf er een route-

achteraf tekortgedaan voelen.” Luisteren

kaart voor heeft uitgestippeld. Maar de ont-

Opschalen en afschalen

betekent dan echter ook keuzes durven

werpers en bouwers van De Altis zijn reeds

“Opschalen en afschalen, daar gaat het

maken, legt Grijn uit. “We hebben, zowel bij

vrijwillig een stap verder gegaan in het ver-

hierbij om”, zegt Tim Koolstra, projectleider

de volleybal, de basketbal als de badminton

kleinen van de ecologische voetafdruk door

Sport & Gemeenten • december 2021

ONDERWERP ARTIKEL

zo sterk rekening te houden met de moge-

tieve gebruikers”, zegt Koolstra. “Daarom

lijkheden van hergebruik van materialen en

zijn wij zo blij dat De Altis ook populair is

multifunctioneel gebruik van ruimten. Tege-

bij de buurtbewoners, dat die net zo goed

lijkertijd lijken opdrachtgever en opdracht-

gebruik kunnen maken van de horeca, de

nemer zich meer dan anderen bewust te zijn

multifunctionele ruimte en dat het voor-

geweest van de implicaties van de slogan

plein ook voor hen als een ontmoetingsplek

waarmee het streven naar duurzaamheid

is gaan fungeren.” Grijn vult aan dat het

ooit gelanceerd werd: people, planet, profit.

complex weliswaar bedoeld was als ver-

In de zogeheten triple P-benadering staan

vanging voor twee oude hallen en één zaal

mensen op de eerste plaats. Een gedeelde

maar ook een stukje toekomstige vraag

benadering waaraan zowel opdrachtgever

moest kunnen opvangen. “En met dat laat-

als opdrachtnemer hoge prioriteit toekent

ste lijken we nu al een beetje bezig te zijn.

en waarin zij expertise aan de vergadertafel

De Altis is zo’n aanwinst gebleken voor

meebrengen. In onze vaak wat eenzijdige

Rijswijk dat velen het complex echt als een

focus op groene energie en milieubeheer

parel beschouwen. Zelfs de parkeergarage

dreigen die mensen wel eens op de laatste

is in deze coronatijd al gebruikt om er een

plaats te belanden, terwijl zij uiteindelijk

training of cursus te geven. De Altis was

het maatschappelijk en economisch succes

bedoeld voor en van de Rijswijkenaren te

van een circulair project bepalen.

zijn; het is dat ook echt geworden, nog meer

“Een sportcomplex is volgens ons vooral maar niet uitsluitend bedoeld voor sportieve gebruikers” Tim Koolstra (gemeente Rijswijk)

dan we hadden kunnen hopen.”

Buurtbewoners “Een sportcomplex is volgens ons vooral maar niet uitsluitend bedoeld voor spor-

Sport & Gemeenten • december 2021

ONDERWERP ARTIKEL

HAAFKES FIT CONCEPT

Nieuw concept voor snelle bouw van budgetsportaccommodaties Tekst: IJdo Groot

Sportstad Heerenveen liet een nieuwe turnhal bouwen volgens het concept van Aannemersbedrijf Haafkes. Door veel ontwerpen constructie-issues te standaardiseren, kon Haafkes binnen een half jaar nadat de handtekeningen waren gezet, de nieuwe turnhal opleveren. “Met ons concept kunnen gemeentelijke opdrachtgevers snel beslissingen nemen over de uitvoering van een nieuw te bouwen sportaccommodatie. Dat scheelt tijd en geld voor onderzoek, advies en overleg.”

Sport & Gemeenten • december 2021

moeten lopen. Door een nieuwe gymzaal

“Een gemeentelijke opdrachtgever is op de langere termijn al snel goedkoper uit dan met de renovatie van een oude gymzaal of sporthal”

in de buurt van de school te bouwen, wordt

Fons Haafkes (directeur Haafkes)

Ook is er zelden de mogelijkheid of ruimte om in te spelen op de veranderde wensen en behoeften van eindgebruikers. Dat geldt niet alleen voor de indeling en inrichting van de zaal, maar ook voor de locatie. Oudere gymzalen staan nog weleens te ver van de school af, waardoor leerlingen een heel stuk van het schoolgebouw naar de gymzaal

Sport & Accommodatie

NIEUWBOUW

verlies aan onderwijstijd voorkomen en wordt het veiliger. Dit alles bracht ons op

liseren voor een prijs die 15 tot 20 procent

het idee een gym- en sportaccommodatie

lager ligt dan gebruikelijk. Bekeken vanuit

te ontwikkelen, die enerzijds door standaar-

Total Cost of Ownership is een gemeente-

disatie goedkoper kan worden gebouwd en

lijke opdrachtgever op de langere termijn

anderzijds voldoet aan hedendaagse en

al snel goedkoper uit dan met de renovatie

toekomstige duurzaamheidseisen. Daar-

van een oude gymzaal of sporthal.”

naast wilden we de inrichting zo flexibel mogelijk maken. Dit leidde tot het Haafkes

Circulair

Fit Concept.”

De constructie van het standaardmodel wordt gevormd door een staalskelet

Basismodel

met een stramienmaat van 4,5 meter. Het

Het aannemersbedrijf biedt volgens het

staalskelet wordt bekleed met horizontaal

Design & Build-principe een basismodel

geplaatste sandwich-gevelpanelen. Als de

voor gym- en sportaccommodaties. Aan de

accommodatie aan het eind van zijn levens-

hand van een optielijst kan de opdracht-

duur is, kunnen het staalskelet en de gevel-

gever de uitstraling, indeling en inrichting

panelen worden gedemonteerd en herge-

naar wens samenstellen. Fons Haafkes ver-

bruikt. “Bij het ontwikkelen van het concept

gelijkt het met het kopen van een auto. “De

hebben we onszelf de opdracht gesteld, zo

annemersbedrijf Haafkes is zo’n

koper van een nieuwe auto kiest het model,

veel mogelijk circulair te werken”, zegt Peter

20 jaar actief op het gebied van

de kleur en de extra opties. Maar de vorm en

Meerman, commercieel manager bij Aan-

gym- en sportaccommodaties. In

constructie van de auto staan vast. Daar-

nemersbedrijf Haafkes. “Niet alleen in het

de beginperiode betrof dit voor-

over hoeft de koper niet in discussie met

kader van Maatschappelijk Verantwoord

namelijk de renovatie van gymzalen. “Veel

de autofabrikant. Met ons basismodel voor

Ondernemen, maar ook omdat gemeenten

gemeenten worstelen met de vraag: zullen

gym- en sportaccommodaties is het net zo.

na 2030 circulair moeten inkopen en aanbe-

we onze oude gymzalen renoveren of ver-

De constructie is al geëngineerd, de teke-

steden. Doordat de sandwichpanelen stuk

vangen door nieuwbouw”, ervaart directeur

ningen liggen bij ons op de plank. Boven-

voor stuk demontabel zijn, kan een bescha-

Fons Haafkes, derde generatie van het al 96

dien is het bouwproces al van tevoren goed

digd paneel eenvoudig worden vervangen;

jaar bestaande familiebedrijf. “Vaak zijn de

doordacht. Dit heeft als voordeel dat de

de levensduur van de accommodatie kan zo

hogere kosten van nieuwbouw een reden

opdrachtgever niet over elk bouwen con-

worden verlengd. Naast de demontabele en

om voor renovatie te kiezen. Renovatie van

structiedetail hoeft te overleggen, advies in

te hergebruiken wanden kan ook de sport-

een oude gymzaal betekent echter, dat nau-

te winnen en een beslissing te nemen. Dat

vloer volledig circulair zijn. Pulastic sport-

welijks aanpassingen aan de hedendaagse

scheelt enorm veel tijd in de voorbereiding.

vloeren van Sika bijvoorbeeld worden, als ze

ontwikkelingen op het gebied van duur-

Door deze efficiënte manier van werken

afgeschreven zijn, door Sika gesloopt en tot

zaamheid, hygiëne, energiebesparing en

bekorten wij niet alleen de ontwerptijd,

granulaat vermalen. Al het granulaat wordt

circulariteit kunnen worden gerealiseerd.

maar kunnen we een sport- of gymzaal rea-

in nieuwe sportvloeren gebruikt. Circulair

Sport & Gemeenten • december 2021

NIEUWBOUW

“Bij het ontwikkelen van het concept hebben we onszelf de opdracht gesteld, zo veel mogelijk circulair te werken”

ben we projecten gerealiseerd die hebben

Peter Meerman (commercieel manager Haafkes)

modatie af op het gebruik. Ook inventari-

geleid tot een hoge tevredenheid van alle betrokkenen. We stemmen bijvoorbeeld de sportvloer en de afwerking van de accomseren we vooraf hoe de accommodatie het

wil tevens zeggen, dat er zo min mogelijk

multifunctionele inrichting van de nieuwe

beste kan worden geëxploiteerd. Dit verta-

transport plaatsvindt. Wij nemen daarom

accommodatie”, meent Meerman. “Bijvoor-

len we naar de indeling.” De netto-afmeting

graag bij de bouw van een gym- of sportac-

beeld: in een nieuwe tennishal hebben we

van de sportvloer is standaard 15,4 bij 22,3

commodatie lokale onderaannemers en

de mogelijkheid voor tijdelijke padelbanen

meter. Hiermee speelt Haafkes in op de hui-

leveranciers in de arm, zodat reisafstanden

ingebouwd. Padel is een steeds populairder

dige ruimtebehoefte. “De afmetingen van

beperkt kunnen blijven.”

wordende sport, die vooral door tennisver-

gymzalen werden in de afgelopen decennia

enigingen wordt gefaciliteerd. Bij de betref-

verruimd van 12 bij 18 naar 14 bij 22 meter.

Eindgebruikers

fende tennisvereniging wordt in de zomer-

Het medegebruik door sportverenigingen,

Hoewel het stramien van de sporten

maanden buiten getennist; de hal zou dan

die andere eisen stellen aan de afmetin-

gymaccommodaties van Aannemersbedrijf

niet worden benut. Nu kan er gedurende de

gen, speelde hierbij mee. In overleg met de

Haafkes vaststaat, kan worden gevarieerd

zomer binnen padel worden gespeeld.”

Koninklijke Vereniging van Leraren Licha-

met vormgeving, maten, kleuren en inrich-

Belangrijk bij het bepalen van de indeling

melijke Opvoeding hebben we deze maten

ting. “Het geld dat wordt bespaard op de

en de inrichting zijn de wensen en eisen

nog iets vergroot.”

voorbereidingskosten zou een opdracht-

van de eindgebruikers, stelt Haafkes. “Door

De accommodatiehoogte is in het Haafkes

gever kunnen besteden aan een flexibele,

hiermee goed rekening te houden, heb-

Fit Concept standaard 5,5, meter. Indien het gebruik dat vereist, kan die hoogte worden aangepast naar 7 meter.

Extra ruimte Door te luisteren naar eindgebruikers kwam het aannemersbedrijf erachter dat de doorgaans lege ruimte tussen het plafond van de kleedkamersunit en het dak van de accommodatie beter kan worden benut. Haafkes biedt daarom de mogelijkheid boven de kleedkamers een extra ruimte te bouwen, die flexibel kan worden gebruikt als vergaderruimte, danszaal of speelruimte voor de kinderen van sportende ouders. Ook voert Haafkes gesprekken met deskundigen op het gebied van de inrichting van gymzalen. “Vitaliteit en een leven lang goed en met plezier bewegen worden steeds belangrijkere issues in onze samenleving”, constateert Haafkes. “Het bewegingsonderwijs en de accommodaties waarin dat op een stimulerende manier kan worden gegeven, spelen hierbij een fundamentele rol. Vandaar dat wij in gesprek zijn met onder andere de mensen die zich bezighouden met de Nieuwe Gymzaal en de Beweegbox over de vraag waaraan de accommodaties moeten voldoen. En hoe wij een bijdrage

Sport & Gemeenten • december 2021

NIEUWBOUW

verrassingen achteraf.” De topsporters verhuisden naar de nieuwe hal; de bestaande turnhal wordt gebruikt door de turnverenigingen. “Nu de topsporters uit de oude hal weg zijn, is er voor de breedtesport meer ruimte om te trainen en wedstrijden te organiseren. Ook de topsporters hebben geen beperkingen meer nu ze exclusief de beschikking hebben over de topsport-turnhal. Als ze bijvoorbeeld op een zaterdag een extra training willen organiseren, dan kan dat; voorheen was dat soms lastig te combineren met de breedtesportactiviteiten op diezelfde dag. Plus: we hebben de twee hallen nu permanent kunnen inrichten volgens de eisen die respectievelijk de breedtesport en topsport stellen. Het concept van Haafkes is flexibel genoeg om kunnen leveren aan de ontwikkeling van de

de Zomerspelen”, zegt opdrachtgever John

gymzaal van de toekomst.”

van Teijen, financieel directeur van Sport-

het ontwerp op het gebruik aan te passen.”

stad Heerenveen. “Aannemersbedrijf Haaf-

Nieuwe modellen

Turnhal

kes kon een nieuwe hal snel realiseren. Dit

Het aannemersbedrijf werkt momenteel

De eerste sporthal die volgens het Haafkes

bedrijf presenteerde kant en klare, detail-

aan nieuwe modellen, die het mogelijk

Fit Concept werd gebouwd, staat in Heeren-

listisch uitgewerkte uitvoeringsplannen,

maken meerdere hallen te koppelen. “We

veen. Het is een nieuwe turnhal, die vlak bij

waardoor snel met de bouw kon worden

ontwikkelen nu het HFC-2, HFC-3 en HFC-4

de oude werd geplaatst. “De oude turnhal

gestart. Het concept – een staalskelet met

model voor respectievelijk 2, 3 en 4 hallen”,

werd gebruikt voor zowel breedtesport als

gevelpanelen – zorgde er bovendien voor,

meldt Meerman.

topsport”, vertelt de Heerenveense wethou-

dat de realisatie sneller verliep dan bij tra-

der Jelle Zoetendal. “De bezettingsgraad

ditionele bouw het geval zou zijn geweest.

was hierdoor enorm hoog. Voor beide par-

Medio 2020 was de aanbesteding rond; vol-

tijen niet ideaal. Vorig jaar klopte Topsport

gens planning werd de hal op 19 december

Noord – het team dat de turnprogramma’s

van dat jaar aan Sportstad opgeleverd en

voor de topsporters faciliteert – bij onze

vervolgens ingericht.”

gemeente aan. Het team wilde graag meer ruimte voor de topsporters, waaronder

Kosten

Epke Zonderland en Sanne Wevers, zodat zij

Ook de bouwkosten waren lager dan voor

zich goed konden voorbereiden op de Olym-

traditionele bouw. “Doordat het ontwerp

pische Spelen in Tokio. Naar aanleiding van

van een hal met standaardmaten klaarlag,

dit verzoek zijn verschillende opties onder-

waren de kosten in de ontwerpen voorbe-

zocht: uitbreiding of verbouwing van de

reidingsfase laag”, reflecteert Van Teijen.

bestaande turnhal, of nieuwbouw. Het werd

“De tijdwinst bij de bouw van de hal bracht

het laatste, omdat ook op langere termijn

eveneens een kostenbesparing met zich

twee turnhallen wenselijk zijn.”

mee. Andere partijen konden weliswaar,

Bij de aanbesteding werd gekozen voor Aan-

net als Aannemersbedrijf Haafkes, een stan-

nemersbedrijf Haafkes. “Een belangrijke

daardhal voor een lage prijs bouwen, maar

factor was, dat de topsporters zo snel moge-

Haafkes’ vergaande uitwerking van ont-

lijk – bij voorkeur begin 2021 – een aparte

werp, planning en kostenbegroting zonder

turnhal met specifieke inrichting nodig

open eindjes gaven de doorslag. Wij hadden

hadden om zich te kunnen voorbereiden op

een strak budget en wilden derhalve geen

“Haafkes kon een nieuwe hal snel realiseren. Ze presenteerden kant en klare, detaillistisch uitgewerkte uitvoeringsplannen, waardoor snel met de bouw kon worden gestart” John van Teijen (Sportstad Heerenveen)

Sport & Gemeenten • december 2021

KORTE BERICHTEN

Korte berichten

Sport & Maatschappij

ONTWIKKELING EN BETEKENIS LHBT+CLUBS IN NEDERLAND IN KAART GEBRACH Het Mulier Instituut heeft de ontwikkelingen van sportdeelname in ‘eigen kring’ door homoseksuele mannen en lesbische vrouwen vanaf 1980 in kaart gebracht in het boek ‘Homosportclubs in Nederland 1980-2020’. Het boek biedt een overzicht van de opkomst en ontwikkeling van deze categorale sportclubs in onder meer ledental, samenstelling, samenwerking met reguliere sportorganisaties. Ook biedt het inzicht in de persoonlijke en maatschappelijke waarde van sportbeoefening in lhbt+-verband. Bekijk het volledige boek ‘Homosportclubs in Nederland 1980-2020’ via www.mulierinstituut.nl Een papieren versie is te bestellen via de website van Arko Sports Media.

SPORT DEELNAME INDEX GAAT GEHANDICAPTENSPORT IN KAART BRENGEN In 2030 moet sporten met een handicap de normaalste zaak van de wereld zijn. Dat is de missie van Fonds Gehandicaptensport. Om de vorderingen en uitdagingen op weg naar dat doel in kaart te brengen heeft NOC*NSF samen met het fonds de Sport Deelname Index voor de gehandicaptensport in Nederland ontwikkeld. Vanaf januari 2022 zal op die manier twee keer per jaar de sportdeelname van sporters met een beperking worden gemeten.

Sport & Gemeenten • december 2021

Korte berichten

Sport & Maatschappij

LOKALE SPORTAKKOORDEN STIMULEREN BETERE SAMENWERKING SPORT- EN BEWEEGORGANISATIES Vrijwel alle trekkers (‘kerngroepen’) van lokale sportakkoorden zien dat hun akkoord eerste resultaten oplevert. Dat blijkt uit onderzoek van het Mulier Instituut naar de uitvoering van de lokale sportakkoorden. Ze noemen vooral betere samenwerking tussen sporten beweegaanbieders (62%), de mogelijkheid om nieuwe thema’s op

MDT SPORT: EEN MOOIE KANS VOOR JONGEREN ÉN VERENIGINGEN

te pakken als aanvulling op gemeentelijk sportbeleid (62%) en betere samenwerking

Met de Maatschappelijke Dienst Tijd Sport kunnen jongeren tussen de 14 en 27 jaar het

tussen sporten niet-sportorganisaties

verenigingsleven leren kennen en zichzelf ontwikkelen tot bijvoorbeeld bestuurslid, jeugd-

(43%). Lees de volledige bevindingen in de

coördinator of coach. MDT Sport is een landelijk programma vanuit het ministerie van VWS

rapportage ‘Voortgang uitvoering lokale

in samenwerking met KNVB, KNKV, Nevobo en KNLTB. Verenigingen die deelnemen aan MDT

sportakkoorden’ op

Sport ontvangen een ondersteuningspakket, worden geholpen bij de werving van jongeren

www.mulierinstituut.nl

Sport & Maatschappij

en ontvangen een financiële vergoeding voor de begeleiding van de jongeren. Als buurtsportcoach kun je verenigingen of jongeren die geïnteresseerd zijn in MDT Sport stimuleren zich aan te melden via www.mdtsport.nl. Ook voor meer informatie kun je terecht op deze website.

SPORT- EN BEWEEGBELEID HEEFT STEVIGE POSITIE BINNEN GEMEENTEN De beleidsaandacht voor sport en bewegen is de afgelopen jaren steeds groter geworden. Sport staat ook vaker op de politieke agenda van het college van B&W en de gemeenteraad. Dat blijkt uit onderzoek van het Mulier Instituut onder gemeenteambtenaren sport. Meer dan de helft (54%) van de gemeenten geeft aan dat haar rol op het gebied van sport en bewegen de afgelopen jaren gegroeid is. Voor drie op de tien (29%) is deze gelijk gebleven, en slechts 9 procent geeft aan dat haar rol kleiner is geworden. Kijk voor meer informatie op www.mulierinstituut.nl

Sport & Gemeenten • december 2021

ONDERWERP ARTIKEL SPORTHULPMIDDELEN

ZOVEEL MOGELIJK KENNIS DELEN

Living labs: experimenterend oplossingen vinden 48

Sport & Gemeenten • december 2021

LIVING LABS

Tekst: Sandra van Maanen

In de zoektocht naar oplossingen voor maatschappelijke uitdaging op het gebied van sport en bewegen, zetten steeds meer gemeenten lokale vernieuwers, verbinders én inwoners in. Samen zoeken zij naar innovaties en testen deze ook direct uit in de praktijk. Groot voordeel van deze living labs is dat de eindgebruiker al in de onderzoeksfase wordt meegenomen. Er wordt dus niet over hoofden van de

aar het in living labs om

in wijken met een lage sociaaleconomi-

draait is dat zoveel moge-

sche status onderzocht, terwijl in Gronin-

lijk

elkaar

gen wordt gekeken hoe het doorgeven

gedeeld wordt”, zegt Iris

van ongezond gedrag in de omgeving van

Nijland van Sportinnovator. Samen met

kinderen kan worden doorbroken. Verschil

ZonMw en het ministerie van VWS subsidi-

met anderen onderzoeksmethoden: de

ëren zij een aantal lokale en regionale labs

doelgroep waarvoor het onderzoek wordt

en stimuleren zij het delen van kennis die

gedaan is van meet af aan actief betrokken

er wordt opgedaan. “Een living lab is een

in het traject.

kennis

met

experimenteerruimte voor maatschappe-

Sport & Maatschappij

doelgroep(en) heen iets bedacht en uitgeprobeerd, maar in samenwerking met: dit is échte co-creatie!

“Waar dit lab uniek in is? Inwoners hebben een stem in het proces. Ze leveren ideeën aan, suggesties over hoe hun ideale dorp er over tien, twintig of dertig jaar uitziet”

lijke uitdagingen, waarin partijen op gelijk-

Belangrijk element voor het welslagen van

waardig niveau werken aan een gezamen-

een living lab is cross-sectorale samenwer-

lijk doel. Iedere partner draagt bij vanuit

king. “Vraagstukken beperken zich meestal

zijn professionaliteit of ervaring. Bedrijven,

niet tot een beleidsterrein. In het geval van

werking – ook op termijn – makkelijker vorm

maatschappelijke organisaties, buurtsport-

sport en bewegen zijn het niet alleen sport-

tussen partners die vanaf het begin betrok-

coaches, zorgen onderwijsprofessionals,

aanbieders maar ook onderwijs, zorg en

ken zijn en gedeeld eigenaarschap ervaren.”

beleidsmedewerkers en ook burgers – de

bijvoorbeeld ruimtelijke ordening die van-

eindgebruikers – zijn vanaf de start betrok-

uit samenwerking oplossingen voor maat-

Kijk voor meer informatie over alle labs op

ken bij zo’n onderzoek”, zegt Nijland.

schappelijke vraagstukken kunnen aandra-

sportinnovator.nl/livinglabs

In twaalf labs en vijf grote gemeenten wordt

gen”, aldus Nijland. “De unieke kennis van

Of neem contact op met Iris Nijland,

op deze manier ervaring opgedaan. In Den

de verschillende deelnemers brengt oplos-

iris@sportinnovator.nl,

Haag bijvoorbeeld wordt beweegarmoede

singen dichterbij. Bovendien krijgt samen-

telefoon: 06 13002367

Sanne Cobussen (onderzoeker)

Sport & Gemeenten • december 2021

LIVING LABS

Hulp van Katapult

“Goede voorbeelden uit Groningen kunnen ook in de Achterhoek inspireren en andersom”

Rol voor burgers en lokale partners bij uitvoering Nationaal Sportakkoord

Katapult is een professionele aanjager voor

In 2020 kregen gemeenten subsidie

banden tussen onderwijs en bedrijfsleven

van ZonMw en Sportinnovator om

en groeit continu. Doel is om samenwer-

de eerste stappen te zetten in het

king tussen onderwijs, bedrijfsleven en

creëren van living labs rond sport en

maatschappij te verbeteren. “Door kennis

bewegen. Het past in het beleid van

en ervaring die wordt opgedaan met steeds

deze onder de labs. “Op een laagdrempelige

het ministerie van Volksgezondheid,

meer netwerken te delen, profiteren living

manier bieden we intervisie en beantwoor-

Welzijn en Sport (VWS) om burgers

labs in heel Nederland”, zegt Maurits Grie-

den we vragen die leven binnen de labs. Dat

en lokale partners een rol te geven

vink van Katapult. “Goede voorbeelden uit

doen we trouwens ook via digitale meet-

bij de uitvoering van het Nationaal

Groningen kunnen ook in de Achterhoek

ings, eens per drie weken, bijvoorbeeld over

Sportakkoord. Het idee: echte

inspireren en andersom.”

de rol van de lab-regisseur.”

innovatie vindt plaats op de plekken

“Samenwerking binnen een living lab ont-

waar mensen wonen, werken,

staat niet vanzelf, bouwen van een echte

Fieldlabswimming Eindhoven

onderwijs volgen én sporten en

community is belangrijk. Met de kennis die

Zwembad Tongelreep in Eindhoven is

bewegen. Drie labs zijn gestopt, de

we de afgelopen tien jaar hebben opge-

de thuisbasis van kampioenen. Pieter

overige twaalf gaan door in uitrol

daan in het opbouwen van samenwerkings-

en Ranomi ontwikkelden zich hier tot ’s

en uitvoeren van experimenten die

verbanden, helpen we nu op verzoek van

werelds besten, met dank aan superieure

moeten bijdragen aan oplossing van

ZonMW de living labs sport en bewegen.

begeleiding en wetenschappelijke techniek.

hun maatschappelijke uitdaging.

Bijvoorbeeld door de training maatschap-

Innovatie maakt, naast talent en extreem

Daarnaast zijn de G5-gemeenten in

pelijke businessmodellen waar deelnemers

doorzettingsvermogen,

steeds meer livinglabs. Katapult is een netwerk van meer dan 45 samenwerkingsver-

2019 op verzoek van VWS gestart

Maurits Grievink (Katapult)

zwemmers

tot

wereldkampioenen. Topzwemmer worden

met een living lab op het gebied van

leren hoe ze efficiëntie en maatschappe-

is niet iedereen gegeven, dat hoeft ook niet.

sport en bewegen

lijke impact van een aanpak beter in beeld

“Maar dat van 180.000 kinderen die jaarlijks

kunnen brengen. Voor het slagen van een

in Nederland op zwemles gaan nog geen

living lab moeten alle maatschappelijke

5.000 zoveel plezier in zwemsport ondervin-

en sociale aspecten duidelijk in kaart wor-

den dat ze na het behalen van het diploma

den gebracht.” Katapult beschikt over veel

doorgaan met zwemmen, maakt de spoe-

contactlijnen, haalt kennis op en verspreidt

ling dun”, vindt zweminnovator Roald van der Vliet van InnoSportLab.

Hij startte

de stichting Fieldlabswimming waarin bedrijfsleven, wetenschap en sport een gouden driehoek vormen. Partners in dit lab zijn Brabant Sport, Gemeente Eindhoven, Sportinnovator, KNZB, NRZ, VU Amsterdam, Rijks Universiteit Groningen en TeamNL centrum Zuid. Doel: plezier in (zwem)sport een impuls geven en formules ontwikkelen die kennismaking met sport aantrekkelijk maken. Zo aantrekkelijk dat kleintjes ook na het behalen van zwemdiploma A, B en C doorgaan met zwemmen. Of tenminste kiezen voor een andere sport, omdat ze de smaak van bewegen te pakken hebben. “Zwemles is op jonge leeftijd (4 of 5 jaar) dé kennismaking met sport. Is het ook de beste? Dat kleintjes niet verdrinken is één,

Sport & Gemeenten • december 2021

LIVING LABS

dat ze lol krijgen in bewegen is iets anders.

uur doen kinderen wat ze leuk vinden: spe-

Om dat laatste te bereiken, moet de struc-

len, lekker bewegen? Ons living lab laat een

tuur van zwemles voor kleintjes verbeteren.

bedroevende score is zien: van een half uur

Laten we wel wezen, in 100 jaar tijd veran-

zwemmen liggen ze maar even in het water,

derde er niets aan zwemlesmethodiek. De

bewegen ze enkele minuten. Zwemles is

hele maatschappij ontwikkelde, die lessen

vooral wachten op je beurt, bibberen op een

worden nog op exact dezelfde manier gege-

bankje. Je moet wel héél gemotiveerd én

ven als toen.”

getalenteerd om door te gaan met ‘levenslang plezier in zwemmen’, waarmee de

“Na zwemles mogen veel kinderen een

zwemverenigingen zich zo graag profileren.

sport kiezen die ze wél leuk vinden. Ik ben

De methodiek en structuur van zwemles

zwemmer in hart en nieren maar mijn zoons

moeten verbeteren. Daarvoor moet je eerst

hebben beiden voor andere sporten geko-

naar de inhoud kijken, daarna pas naar effi-

zen. Prima, ze sporten met plezier, daar

ciëntie en kosten.”

“Livinglab Oldambt onderzoekt hoe de achterstand in OostGroningen kan worden verkleind door kansen voor kinderen te vergroten” Nikki Jepkema (Instituut voor Sportstudies)

“Een van de onderzoeken van dit fieldlab beslaat het opvolgingsprogramma na zwemlessen, de zogenoemde gap tussen het behalen van een zwemdiploma en het mogen meedoen aan wedstrijden. Twee jaar maar liefst! Je kunt van 6- en 7-jarigen niet verwachten dat ze geduld hebben totdat ze 8 zijn om met de eerste wedstrijden mee te mogen doen? Bied ze tussentijds iets leuks, een kidsclub met een goed opvolgingsprogramma op de lessen bijvoorbeeld.” “Betere samenwerking tussen sportvereni-

plezier in beweging te laten ontdekken, kan

gaat het om. Waar ik moeite mee heb, is dat

gingen en een levendige verenigingsstruc-

zwemonderwijs een katalysator zijn. Zolang

zwemscholen de kennismaking met sport

tuur zijn nodig. Daar kunnen gemeenten

niemand aan de boom schudt om zwemles

zo slecht faciliteren. Hoe aantrekkelijk is

meer in doen. Als je doel in het Sportak-

structureel te verbeteren, doen exploitan-

zwemles? Hoeveel minuten van dat half

koord is om zoveel mogelijk doelgroepen

ten geen moeite en zullen ouders niet verder kijken dan de zwemschool om de hoek.” “We worden vaker om advies gevraagd,

Vijf kernelementen living lab

ook door VSG en gemeenten. Samen kijken

• Multistakeholder participation: Een living lab doe je samen met de juiste par-

we naar manieren om het lokale zwemon-

tijen rondom het vraagstuk. Goede verwachtingen over en weer scheppen is

derwijs te verbeteren. Zodra 40 gemeenten

de basis om in vertrouwen te kunnen werken.

jaarlijks een onderzoeksproject in dit kader

• User Engagement: Wordt het probleem door de eindgebruiker ook zo gevoeld

zouden uitvoeren, heb je over drie jaar 120

of zitten de problemen eigenlijk op een ander niveau? De vraagarticulatie met

cases. De kans dat daar vijf heel succesvolle

de eindgebruiker en de betrokkenheid van de eindgebruiker is een belangrijke

ideeën tussen zitten waarvan uiteindelijk

pijler binnen een living lab.

alle gemeenten profiteren is zeer aanwe-

• Multi-Method Approach: Kenmerkend voor living labs is dat er ruimte is voor

zig. Wat ik maar wil zeggen: een living lab is

experimenten en dat er sprake is van een iteratief proces waarbij constant

méér dan een lokale test. Het is een manier

wordt gecontroleerd of het doel van het living lab en de gekozen oplossings-

om samen in kleine stapjes naar beter te

richting nog bij elkaar aansluiten of dat deze moeten worden bijgesteld.

komen.”

• Real-Life Setting: De experimenten en oplossingen worden direct in de ‘echte wereld’ getoetst. • Co-creation: Partijen en eindgebruikers zijn betrokken en in gezamenlijkheid worden ideeën gegenereerd, ontwikkeld en getoetst.

Livinglab Oldambt Wie voor een dubbeltje geboren is, wordt nooit een kwartje. Voor wie de pech heeft in Oost-Groningen het levenslicht te zien, geldt

Sport & Gemeenten • december 2021

LIVING LABS

perspectief krijgen en op jonge leeftijd ver-

“Door sportparken te versterken, vaker open te stellen en het beweegaanbod uit te breiden, groeien mogelijkheden voor ontmoeting. Uiteindelijk doel is de leefbaarheid in de kernen te versterken”

“Kinderen die in Oost-Groningen worden

trouwd raken met een duurzame, gezonde,

Sanne Cobussen (onderzoeker)

geboren, hebben bewezen minder kans op

actieve leefstijl. Binnen het lab worden

een gezond en gelukkig leven. De omgeving

innovaties bedacht en uitgevoerd in de real

ten geïdentificeerd die door andere scholen

waar zij opgroeien wordt bepaald door

life omgeving van de school zelf. Het grote

ingezet kunnen worden”.

meer armoede, eenzaamheid, ongezonde

verschil hier is dat niet op afstand wordt

“Vrijblijvend voor leerlingen is het verrijkte

leefstijl, een gemiddeld lager opleidingsni-

bedacht wat zou kunnen werken, maar dat

aanbod niet. De vraag ‘doe je mee?’ stellen

veau en daaraan gekoppeld verminderde

ouders, kinderen, de schoolleiding, ken-

we niet langer, het programma maakt deel

kans op werk. Inwoners moeten grotere

nisinstellingen, de gemeente en scholen-

uit van de lesdag. Zo’n structurele vorm

afstanden afleggen om voorzieningen te

koepel hierin echt samen optrekken.”

biedt meer kans om in pilot-vorm ervaring

dat anno 2021 nog steeds. Om die kansonge-

overlijden hier lager dan in andere regio’s.

lijkheid aan te pakken, of beter: van tafel te

Livinglab Oldambt onderzoekt hoe die ach-

krijgen, startte Livinglab Oldambt. De mis-

terstand kan worden verkleind door kansen

sie van dit lab is een goede, kansrijke toe-

voor kinderen te vergroten. Dat gebeurt

komst voor elke Groninger te creëren. Dit

door al op de basisschool het onderwijspro-

gebeurt in gezamenlijkheid en het netwerk

gramma te verrijken met innovatieve oplos-

bestaat uit: gemeente Oldambt, scholen-

singen.”

koepel SOOOG en lokale sporten beweegaanbieders. Nikki Jepkema, docent-onder-

“Openbare

zoeker aan het Instituut voor Sportstudies

kreeg als eerste een verrijkte schooldag:

van de Hanzehogeschool Groningen legt uit

een programma dat ertoe bijdraagt dat leer-

hoe daaraan wordt gewerkt.

lingen talenten ontwikkelen, meer arbeids-

basisschool

Houwingaham

op te doen, beter uit te vinden wat wel en

bereiken. Bovendien ligt de leeftijd van

Petra Jansen

“Een reguliere schooldag wordt verrijkt met

wat niet werkt. Oplossingen binnen een

kunst, cultuur, sport, lessen over gezonde

lab worden op basis van praktijkervaring

voeding,

bijvoorbeeld

gevormd. Een van de conclusies was bij-

muziek. Concreet betekent het dat leerlin-

voorbeeld dat verrijkt onderwijs niet elke

gen twee dagen per week, op woensdag en

dag moet worden aangeboden, dat is voor

vrijdag, 2,5 uur langer op school blijven. In

leerlingen te belastend. Twee dagen per

die tijd krijgen ze bijvoorbeeld een gezonde

week langer op school zijn voor extra lessen

lunch en extra sportlessen die dankzij

werkt beter, weten we nu.”

wetenschap

beweegaanbieders uit de omgeving worden aangeboden. De lokale kracht staat

“Voor verandering van een dergelijk soci-

centraal.” Op dit moment is het living lab in

aal maatschappelijk vraagstuk is een

gezamenlijkheid aan het kijken hoe kwali-

krachtig innovatie-ecosysteem nodig; een

tatief goede sportlessen verzorgd kunnen

infrastructuur die samenwerking tussen

worden door lokale sporten beweegaan-

uiteenlopende partijen over dit vraagstuk

bieders met als doel voldoende beweeg-

makkelijker maakt. Dit betekent dat leer-

vaardigheid bij kinderen creëren zodat zij

krachten, ouders, lokale partijen, leerlingen,

een leven lang blijven sporten.

het onderwijs, de gemeente en kennisinstelling nauw betrokken zijn én blijven. Het

Sport & Gemeenten • december 2021

“De Living Lab-methodiek is opgenomen in

is een herhalend proces dat telkens kan

het plan Tijd voor Toekomst van het Natio-

worden bijgestuurd. Doelstellingen formu-

naal Programma Groningen. Vier scholen in

leren, programma inrichten en voortdurend

Oldambt, maar ook scholen in Midden-Gro-

een cyclus doorlopen waarin activiteiten

ningen, Groningen, Veendam en andere

worden bedacht en uitgevoerd. We volgen

plekken in de regio maken deel uit van het

wat er gebeurt, analyseren en doen vervol-

project. Geen context is hetzelfde maar

gens aanpassingen. Oldambt is een mooi

gaandeweg worden er werkzame elemen-

voorbeeld van een kleine kern waar net als

LIVING LABS

Haag beweegt minstens de helft te wei-

uitkomsten tot nu toe gedeeld worden.

nig. “Problemen in stadsdeel Escamp zijn

Een van de ervaringen is dat contact met

bovendien groter dan in andere wijken”,

inwoners de basis voor verandering is. Ver-

zegt Petra Janssen-Heida, projectmana-

andering bereik je hier alleen wanneer je

ger van het Haags Sportkwartier. “Er komt

investeert in relaties. Je moet vertrouwen

meer armoede voor, inwoners worstelen

winnen, oprechte interesse in mensen heb-

met schulden en cijfers in werkloosheid

ben en ook naar ze toe gaan. Het is een

liggen hoger in deze wijk. Sociale cohesie

soort opbouwwerk. Mijn gevoel zegt dat

is laag, van sociale verbinding onderling is

veel inwoners in Zuidwest nog een drempel

nauwelijks sprake. Er wordt minder gesport

ervaren om op een sportvereniging af te

en bewogen terwijl hier juist wél veel sport-

stappen. We moeten ons dus afvragen hoe

voorzieningen zijn. Dat duidt op een mis-

dat te veranderen is. Moet de cultuur van

match in vraag en aanbod, er is hier bepaald

sportverenigingen veranderen, het imago

geen automatische gang richting de sport-

dat ze hebben? Moet aanbod specifieker

verenigingen.”

worden, de lidmaatschapsvorm of -tijden

waarop gesport kan worden veranderen?

“De gemeente nam het initiatief om uit te

Hoe kunnen sportorganisaties omgaan met

in de grote steden verandering mogelijk is!

zoeken wat hier de oorzaak van is en wat er

vraagstukken rond inclusie, veerkracht en

Zolang je maar investeert en luistert naar

nodig is om verandering te bereiken zodat

vitaliteit, hoe worden ze duurzamer? En met

de wensen en behoeften van de eindgebrui-

op plekken voor sport meer ontmoetingen

welke partijen kunnen ze daarin samenwer-

worden gecreëerd. Voorkeur ging daarbij uit

ken? Verliezen ze geen bestaande leden,

naar een onderzoekend model, een living

omdat die zich niet meer herkennen in hun

lab in een real life setting. Zo voorkom je dat

vereniging? Voor antwoord op dit soort vra-

er vanuit vooropgestelde oplossingen en

gen is een living lab geschikt.”

concrete doelen sturend wordt onderzocht.

“In dit living lab zoeken we naar manieren

Sanne Cobussen

“Verandering bereik je alleen wanneer je investeert in relaties. Je moet vertrouwen winnen, oprechte interesse in mensen hebben en ook naar ze toe gaan” Petra Janssen-Heida (Haags Sportkwartier)

Uitkomsten als: we willen hier 1000 mensen extra aan het sporten krijgen, zijn nu ondergeschikt aan de vraag waarom vraag en aanbod hier niet matchen. We onderzoeken manieren om wijkbewoners in beweging te krijgen. Als we die sleutel in handen hebben, zijn we een stap verder. Overigens hebben we niet de illusie dat daarmee alle problemen rond armoede en schulden hierdoor

ker en stakeholders (partners en doelgroep)

verdwijnen. Meer beweging zal wel bijdra-

en hen vanaf het begin af aan betrekt in de

gen aan betere gezondheid en meer ont-

planvorming.”

moetingen.”

Haags Sportkwartier

“Partners in dit lab zijn de Haagse Hoge-

Een achterstandswijk met lage cijfers in

school (lectoraat Impact of Sport), die de

sportparticipatie ombuigen tot misschien

aanpak volgt en evalueert en vanuit de

de sportiefste van de stad? Dat begint met

opleiding sportkunde studenten op locatie

samenwerking waarbij in de praktijk moet

inzet. Voordeel is dat de sportcampus zich

worden onderzocht wat wel en niet werkt.

midden in de wijk bevindt. Buurtsportcoa-

Dan heb je het over living lab Haags Sport-

ches, streetsportcoaches en locatiepart-

kwartier dat in 2020 startte en waarin de

ners als sportverenigingen en welzijnsorga-

gemeente, bewoners en de Haagse Hoge-

nisaties doen ook mee.”

school samen optrekken.

“Living lab Haags Sportkwartier startte

Van de 70.000 inwoners in zuidwest Den

net voordat corona uitbrak. Toch kunnen

Roald van der Vliet

Sport & Gemeenten • december 2021

LIVING LABS

lab Haags Sportkwartier loopt in 2022 af. Ik

“Een reguliere schooldag wordt verrijkt met kunst, cultuur, sport, lessen over gezonde voeding, wetenschap of bijvoorbeeld muziek. Concreet betekent het dat leerlingen twee dagen per week, op woensdag en vrijdag, 2,5 uur langer op school blijven.”

verwacht niet dat daarmee het onderzoek

Nikki Jepkema (Instituut voor Sportstudies)

om de waarden van sport te verbinden aan extra doelen: wijkbewoners gezonder maken en samenhang in de wijk laten groeien. Zo’n opdracht is te groot voor sportverenigingen alleen. Er wordt ook een beroep gedaan op andere organisaties in de wijk om hierin een rol te pakken. Living

stopt. De gemeente heeft behoefte door te ontwikkelen, binnen een soort proeftuin

ging. Onder regie van HAN-docent en onder-

Haalderen en Gendt. Door hier sportpar-

misschien. Het ei van Columbus vinden doe

zoeker Sanne Cobussen, zelf woonachtig

ken te versterken, vaker open te stellen en

je niet zomaar, dat vraagt om langdurige

in de gemeente, ontstaat een nieuw soort

het beweegaanbod uit te breiden, groeien

investeringen.”

verbondenheid waarmee leefbaarheid in

mogelijkheden voor ontmoeting. Uiteinde-

de dorpen toeneemt. “Er heerst meer trots

lijk doel is de leefbaarheid in de kernen te

Living lab Lingewaard

in de dorpen. Juist op plekken waar niet veel

versterken. Dit living lab startte nadat van-

Betrek inwoners bij de toekomst van hun

voorzieningen meer zijn is zo’n gevoel heel

uit de Hogeschool en de gemeente een eer-

omgeving. Daarmee bereik je meer en het

belangrijk.”

ste subsidie bij ZonMw voor livinglabs sport

voedt trots en betrokkenheid. Het is de

en bewegen is aangevraagd. Dat verzoek

kern van het living lab in de gemeente Lin-

“Dit living lab beslaat drie kleinere kernen

is gehonoreerd. Dat ik hierin een rol speel

gewaard, dat twee jaar geleden van start

in de gemeente Lingewaard: Doornenburg,

heeft ook te maken met het feit dat ik als

Sport & Gemeenten • december 2021

LIVING LABS

inwoner van deze gemeente de situatie en verenigingen goed ken.” “Twee voetbalverenigingen en Stichting Natuurzwembad in Gendt, waar op het terrein ook andere sportaccommodaties liggen, zijn partners binnen het lab. Kenmerkend voor dit living lab is dat naast sportverenigingen ook dorpsontwikkelgroepen uit de kernen partner zijn. En niet te vergeten Sportdorp Doornenburg, een initiatief van vier sportverenigingen die sport en beweging in Doornenburg willen promoten en faciliteren. Het jaagt samen met Stichting Leefbaar Doornenburg en Stichting Welzijn Lingewaard samenwerking tussen verenigingen aan. Buurtsportcoaches hebben een rol die van belang is, ook straks in de borging van het traject. Studenten Sportkunde zijn via Transferpunt Sport, het studentenadviesbureau van de HAN, betrokken bij onderzoeksopdrachten die voortkomen uit het lab. Denk aan het uitvoeren van fittesten, het organiseren van sportactiviteiten of ontwikkelen en uitvoeren van onderzoek onder inwoners van de gemeente.” “Waar dit lab uniek in is? Inwoners hebben

zoeksmethodiek: we werken met inspira-

“Hoe aantrekkelijk is zwemles? Hoeveel minuten van dat half uur doen kinderen wat ze leuk vinden: spelen, lekker bewegen? Ons living lab laat een bedroevende score is zien: van een half uur zwemmen liggen ze maar even in het water, bewegen ze enkele minuten”

tieboeken. In de boeken stond een onder-

Roald van der Vliet (InnoSportLab)

een stem in het proces. Ze leveren ideeën aan, suggesties over hoe hun ideale dorp er over tien, twintig of dertig jaar uitziet. Omdat de start van het lab samenviel met corona en het onmogelijk was met veel mensen samen te komen om hierover te praten, hebben we gekozen voor een nieuwe onder-

zoeksvraag centraal, iedere inwoner werd uitgenodigd zijn of haar ideeën hierover

samen! Het natuurzwembad dat al genera-

de Hogeschool zal, ook als het living lab

te noteren. Boeken werden doorgegeven,

ties bestaat en in verval raakte, heeft inmid-

ten einde komt, blijven bestaan. Er is veel

van buren naar buren, maar lagen ook op

dels een opknapbeurt gekregen. Dat maakt

tot stand gekomen tussen de plaatsen

plekken waar mensen soms moeten wach-

trots, ineens wordt de aanwezigheid van

onderling, straks wordt de volgende fase in

ten. In de friettent, bij de kapper of in het

het bad weer ervaren als iets moois in het

ontwikkeling bereikt. De sportparken met

dorpshuis. Het leverde een schat – 100 res-

dorp, iets van de dorpelingen zelf. Er komen

nieuwe beweegtuinen zullen zelfstandig

ponses – aan suggesties op. Mooi is dat wat

beweegtuinen, op toegankelijke plekken in

verder gaan maar de samenwerking met

anderen schreven ook inspireerde, inwo-

de dorpen. Ze zijn nu nog in oprichting, de

het Transferpunt Sport blijft bestaan. Als

ners vulden elkaar aan. De kracht van een

toestellen zijn inmiddels besteld en worden

het nodig is kunnen studenten vanuit daar

methodiek als deze is dat iedereen letter-

binnenkort geleverd. Komend voorjaar wor-

parken ondersteunen.”

lijk kan bijdragen aan de leefbaarheid van

den ze in samenwerking met een groep vrij-

zijn/haar omgeving. Dit is betrokkenheid,

willigers uit de dorpen geplaatst.”

er wordt niet voor je beslist, we doen het

“Samenwerking tussen de gemeenten en

Sport & Gemeenten • december 2021

AKOESTISCHE OPLOSSINGEN VOOR EEN BETERE BELEVING VAN UW RUIMTE  Specialist in maatwerk  Beste kwaliteit & service  Meer dan 50 jaar ervaring

SCHEIDINGSWAND TRIPLE COMFORT Akoestische scheidingswanden Trenomat Triple Comfort Uitstekende geluidsabsorptie, over het gehele wandoppervlak, ongeëvenaarde geluidsisolatie

AKOESTISCHE VOORZETWANDEN EN MEER Esthetisch aantrekkelijke akoestische voorzetwanden en diverse maatwerkoplossingen, voor verbetering van de ruimteakoestiek èn de uitstraling in uw sportaccommodatie.

AKOESTISCHE TOTAALOPLOSSINGEN Akoestische metingen, berekeningen, adviezen en leveringen op maat, met een garantie op het gewenste eindresultaat volgens de NOC*NSF norm.

+31 (0)172 579720 | info@trenomat.nl

WWW.TRENOMAT.NL

COLUMN

COLUMN ERIK LENSELINK

Heb jij ‘m al? Slechts 20 procent van de sportverenigingen

vereniging. Het gaat om existentiële vragen als:

maakt gebruik van de gratis VOG-regeling voor vrijwilligers. Een concreet en eenvoudig hulp-

• Wat voor soort vereniging willen wij zijn?

middel voor sportverenigingen als aangrij-

• Hoe gaan we met elkaar om?

pingspunt voor het creëren van een veilig sport-

• Welke concrete gedragsregels spreken we met

klimaat. Hoe helpen we verenigingen om hier massaal gebruik van te maken?

elkaar af? • Hoe handhaven we die? • Hoe verhouden wij ons tot andere verenigingen

Begin november zijn we vanuit NOC*NSF en het

in de buurt op dit thema?

Centrum Veilige Sport Nederland, met middelen van het ministerie van VWS, gestart met de

Moeilijke vraagstukken die bijna per definitie

campagne ‘Heb jij m al?’ Met Gregory Sedoc als

onafhankelijke begeleiding van experts vereisen

ambassadeur willen we graag de vanzelfspre-

die de thema’s benoemen die om een gesprek en

kendheid en het gemak van het aanvragen van

een antwoord vragen van de democratie van de

de VOG benadrukken. Het doel is natuurlijk dat

vereniging. Geen eenvoudige opgave.

dit een stimulerend effect heeft op het aantal verenigingen dat voor hun vrijwilligers de VOG

Elke gemeente heeft belang bij florerende ver-

aanvraagt.

enigingen, waar een fijne sfeer heerst, haar

Deze campagne zal ongetwijfeld een positief

inwoners veel plezier hebben, zich verbonden

effect hebben. Tegelijkertijd is de opgave waar

voelen en, vaak onbedoeld, werken aan hun

we als samenleving voor staan niet in te vullen

(mentale) gezondheid. Dit kan bij uitstek in ver-

met alleen een landelijke campagne. Een struc-

enigingen waar een positief klimaat is. Het is dan

turele en permanente aanpak is nodig, waar de

ook een belangrijke verantwoordelijkheid van

lokale overheid een grote verantwoordelijkheid

de gemeente om het voortouw te nemen. Zorg

en een groot belang heeft.

dat verenigingen hier gepaste aandacht voor hebben en help de verenigingen met het stra-

Bij de analyse van de lokale sportakkoorden

tegische gesprek, de beleidsuitwerking en de

blijkt gelukkig dat het thema positief sportkli-

handhaving. Als we het samen doen, kunnen we

maat in meer dan de helft van de akkoorden

nog grote stappen zetten.

expliciet wordt opgepakt. Het belang van dit ‘duwthema’ wordt kennelijk vrij breed gezien. Het percentage kan en moet hoger maar laten we het glas halfvol zien. De invoering van de VOG bij verenigingen is een beleidsbesluit dat hopelijk een concrete uiting is van een meer fundamenteel gesprek bij elke

Erik Lenselink is manager Sportontwikkeling bij NOC*NSF.

Sport & Gemeenten • december 2021

AANPAK DISCRIMINATIE

GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN 2022

Sport en bewegen belangrijk voor een gezonde en energieke gemeente Tekst: Marjette den Heijer (NOC*NSF) Foto: ANP Photo

Elke geïnvesteerde euro in sport en bewegen levert minimaal 2,5 euro aan maatschappelijk rendement op. Sport verbroedert niet alleen, het vergroot ook de kwaliteit van leven, laat ziekteverzuim dalen, arbeidsproductiviteit stijgen, levensverwachting groeien en criminaliteitscijfers dalen. Kortom, investeren in sport en bewegen is investeren in een gezonde en energieke gemeente.

it is de centrale boodschap

campagne leveren lokale campagneteams

en bewegen op lokaal niveau te laten zien

“Sport en bewegen zijn geen kostenpost, maar een investering in een sterke en vitale maatschappij”

heeft de sporten beweegsector de handen

Marc van den Tweel (directeur NOC*NSF)

lancering van de website www.sportcam-

NL is een landelijke samenwerking van

De daadwerkelijke campagne van de

crete ideeën die bijdragen aan een ener-

NOC*NSF, de sportbonden, Platform Onder-

gemeenteraadsverkiezingen gebeurt op

gieke en gezonde gemeente.

nemende Sportaanbieders, Sportkracht12,

lokaal niveau. Door vrijwilligers, bestuur-

Marc van den Tweel, algemeen directeur

Vereniging Sport en Gemeenten en met

ders en ondernemers (van de vereniging

NOC*NSF: “De gemeenteraadsverkiezingen

medewerking van het Kenniscentrum Sport

tot de sportschoolhouder en de bootcam-

zijn een belangrijk moment voor de sport-

en Bewegen en het Mulier Instituut.

pinstructeur) in de sport. Tijdens de Sport-

en beweegsector. De keuzes van het nieuwe

waarmee het Sportcampagneteam NL de kracht van sport en gemeente wil laten zien in aan-

loop naar de Gemeenteraadsverkiezingen op 16 maart 2022. Om de kracht van sport

ineengeslagen. Het Sportcampagneteam

Sport & Gemeenten • december 2021

input voor de verkiezingsprogramma’s en organiseren zij in aanloop naar de verkiezingen een werkbezoek of sportdebat in hun gemeente. Het Sportcampagneteam NL faciliteert hen daarin. Bijvoorbeeld door het ontwikkelen van campagnematerialen, pagne.nl of door het aanleveren van con-

SPORTCAMPAGNE

gemeentebestuur hebben namelijk invloed

wordt sporten en bewegen toegankelijk,

op het lokale sporten beweegbeleid voor

plezierig en veilig voor kinderen, jeugd en

de komende vier jaar. En dus op de 24.000

mensen met een gezondheid- of sociale ach-

Word lid van het Sportcampagneteam!

lokale sportverenigingen, 12.000 onder-

terstand.

Woon en werk je in een andere gemeente? Meld je dan in je woon-

nemende sportaanbieders en 1,5 miljoen

plaats aan voor het Sportcampagne-

graag laten zien dat sport en bewegen bij-

Duurzame en inclusieve sportaccommodaties

dragen aan de oplossing van uitdagingen

Gemeenten staan de komende jaren voor

www.sportcampagne.nl.

die gemeenten hebben. Integraal, door alle

keuzes op het gebied van woningmarkt,

domeinen van gemeentelijk beleid heen. ”

energietransitie en infrastructuur. Naast

vrijwilligers in de sport. Als sector willen we

team via de website:

het sociaal domein levert investeren in

trekkelijk leef- en vestigingsklimaat en een

Sport en bewegen voor iedereen

sport in bewegen een belangrijke bijdrage

sterke regionale economie. Investeren in

Sport en bewegen helpt om mensen gezond

aan het ruimtelijk domein. Van den Tweel:

sport en bewegen kan hierbij helpen. Bij-

te houden en vitaler te worden. Investe-

“Sport en bewegen meenemen in ruimtelijke

voorbeeld door het faciliteren van spor-

ren in sport en bewegen draagt bij aan

inrichting zorgt voor een omgeving die uit-

tevenementen, door in te zetten op sterke

de gezondheid en welzijn van inwoners

nodigt om te bewegen. Het zorgt niet alleen

teamcompetities of de juiste omgeving

van gemeenten. Het sociaal domein dus.

voor een aantrekkelijke leefomgeving, maar

voor talenten. Van den Tweel: “Sport zorgt

“De coronapandemie heeft ons duidelijk

stimuleert ook de gezondheid van de inwo-

niet alleen voor meer bezoekers aan een

gemaakt dat een fitte en weerbare bevol-

ners.” Het Sportcampagneteam NL nodigt

gemeente, het draagt ook bij aan een vitaal en energiek profiel met een uitstraling

“Als sector willen we graag laten zien dat sport en bewegen bijdragen aan de oplossing van uitdagingen die gemeenten hebben. Integraal, door alle domeinen van gemeentelijk beleid heen”

waar mensen graag bij willen horen.”

Marc van den Tweel (directeur NOC*NSF)

gemeente. Hiermee sluit de derde pijler de

In de Sportcampagne komt dus duidelijk naar voren dat sportevenementen, sportcompetities en opleidingsprogramma’s van grote waarde kunnen zijn voor het econo-

Sport & Maatschappij

misch en maatschappelijk profiel van een rij van domeinen waarin sport en bewegen een oplossing kan vormen voor de uitdagin-

king geen luxe is”, vervolgt Van den Tweel.

gemeenten daarom uit om te investeren in

gen die er spelen op gemeentelijk niveau.

“50 procent van de Nederlanders heeft

duurzame en inclusieve sportaccommoda-

“Nu de verkiezingsprogramma’s van lokale

overgewicht en 51 procent voldoet niet aan

ties en sportaanbieders professioneel te

partijen in grote lijnen klaar zijn, is het

de beweegrichtlijn van 2,5 uur matig inten-

ondersteunen in hun verduurzamingsam-

belangrijk dat de sport van zich laat horen”,

sief bewegen per week. Om de uitdagingen

bities. Investeren in duurzame sportaccom-

aldus Van den Tweel. “We hebben laten zien

voor de komende decennia aan te kunnen,

modaties zorgt wat hen betreft zowel voor

dat we veel winnen met sport en dat de

hebben we de komende jaren een fitte

betere en modernere gebouwen als verduur-

kracht van sport en bewegen kan bijdragen

beroepsbevolking nodig. Sport en bewegen

zaming van de gemeente. Als de gemeente

aan een energieke en gezonde gemeente.

zijn onmiskenbaar belangrijk om daaraan te

hier een faciliterende rol in speelt, zowel qua

Sport en bewegen zijn geen kostenpost,

werken. Zorgen dat iedereen kan sporten en

financiering als qua samenwerking met bou-

maar een investering in een sterke en vitale

bewegen is dan belangrijk.” In de Sportcam-

wers, beheerders en sportaanbieders, kan

maatschappij.”

pagne vertaalt zich dat in een oproep aan

verduurzaming versnellen. Investeren in een

gemeenten om te investeren in de professi-

inclusieve openbare ruimte zorgt voor beter

onalisering van de sporten beweegsector

toegankelijke speeltuinen of hardlooprou-

en in een toeleiding vanuit en samenwer-

tes voor slechtzienden.

Actief in een politieke partij?

king met onderwijs, kinderopvang, welzijn

Informeer de lijsttrekker over het

gemeenten, onderwijs, kinderopvang, wel-

Inspirerende evenementen en sterke teamcompetities

zijn en de zorgsector verdwijnt de drempel

De juiste profilering van een gemeente is

haar gemeente.

om te gaan sporten en bewegen. Alleen dan

belangrijk, hetzelfde geldt voor een aan-

en zorg. Door goede samenwerking tussen

sportdebat of werkbezoek in zijn/

Sport & Gemeenten • december 2021

KORTE BERICHTEN

Korte berichten

Sport & Economie

FACTSHEET SOCIAALECONOMISCHE WAARDE VAN SPORT EN BEWEGEN Buurtsportcoaches en cultuurcoaches zijn niet meer weg te denken uit de maatschappij. Zij vervullen een belangrijke rol als het gaat om mensen in beweging te krijgen en te houden. Sport en bewegen heeft verschillende positieve en ook negatieve effecten. Maar wat zijn nu precies die effecten en wat levert dit nu op voor de maatschappij? In onze nieuwste factsheet nemen we je mee in de sociaaleconomische waarde van sport en bewegen. Wij laten zien wat de effecten zijn, wat sport en bewegen in euro’s kan opleveren en wat jij hier als buurtsportcoach verder mee kunt. De factsheet kun je downloaden op www.sportindebuurt.nl

TOPSPORTEVENTS DIE MEER NEDERLANDERS BEREIKEN EN INSPIREREN Nederland is succesvol in het organiseren van topsportevenementen. Ze zijn goed georganiseerd en leveren prachtige sportprestaties op. Toch lukt het maar beperkt om, uitgezonderd de Olympische spelen en het mannenvoetbal en de Formule 1, die evenementen door laten te dringen tot in alle straten en huiskamers van Nederland. Het bereiken en inspireren van mensen in heel Nederland vraagt een gerichte aanpak en wordt ook niet vanzelf door bedrijfsleven of media opgepakt. Daarbij ligt er een extra uitdaging wat betreft de zichtbaarheid van minder bekende sporten en van topsporters met een beperking. Heb jij een concreet idee of deeloplossing om meer mensen te bereiken en inspireren met onze topsportevenementen, maak dan een voorstel! Dien dit uiterlijk 8 februari 2022 in en maak kans op ontwikkelbudget vanuit Sportinnovator. Kijk op www.sportinnovator.nl

MINIMUM BEDRAG VOOR BOSA VERLAAGD NAAR 2.500 EURO Veel sportorganisaties maken gebruiken van de BOSA subsidieregeling (Bouw en onderhoud Sportaccommodaties). Indien wordt geïnvesteerd in de accommodatie wordt door DUS-I een subsidie verstrekt van 20 procent. Voor onder andere duurzame maatregelen geldt hier bovenop nog een bonus van 10 procent subsidie. In totaliteit heeft het Ministerie van VWS middels de BOSA regeling 87 miljoen euro aan subsidie beschikbaar gesteld voor investeringen in sportaccommodaties. Het minimum aan te vragen subsidiebedrag zal per 1 januari 2022 worden verlaagd van 5.000 euro naar 2.500 euro. Kijk voor meer informatie op www.sws.nl

Sport & Gemeenten • december 2021

Korte berichten

Sport & Economie

GEMEENTE DORDRECHT AAN DE SLAG MET DATA DRIVEN SPORTBELEID De gemeente Dordrecht voert in samenwerking met NOC*NSF een lokaal sportdeelname onderzoek uit om meer inzicht te krijgen in hun lokale sportlandschap. Zo krijgt de gemeente inzicht in onder andere

INSCHRIJVING GEOPEND VOOR NATIONALE SPORTINNOVATOR PRIJS (NSP) 2021

de stand van zaken binnen de georganiseerde en ongeorganiseerde sport in Dor-

NEDERLAND SCOORT GOED OP SPORTINNOVATIE

drecht, de Dordtse sporters en niet-sporters, de bereidheid van niet-sporters om

Nederlandse sportorganisaties zijn inno-

Vanaf 1 december kunnen innovaties in

te veranderen en hun specifieke sport-

vatiever dan de gemiddelde Nederlandse

aanmerking komen voor de Nationale

behoefte. Deze informatie helpt Dordtse

organisatie. En sportorganisaties die goed

Sportinnovator Prijs (NSP) 2021. Dit jaar is

beleidsmakers en sportaanbieders bij de

scoren op sportinnovatie, leveren ook ho-

het doel van de NSP het opschalen van in-

ontwikkeling van een toekomstbestendig

gere prestaties. Zowel op sportief, econo-

novatieve diensten of producten die Sport-

en modern sportbeleid. Meer weten? Kijk

misch als maatschappelijk gebied. Dat zijn

aanbieders toekomstbestendiger maken.

op www.nocnsf.nl

de belangrijkste conclusies van de eerste

De inschrijving is geopend. De aanvragen

Nederlandse Sportinnovatiemonitor, die is

kunnen tot uiterlijk 1 februari om 14.00 uur

uitgevoerd onder ruim honderd sportorga-

worden ingediend. Meer weten of inschrij-

nisaties. Het gaat hierbij om organisaties in

ven? Kijk op www.sportinnovator.nl

de topsport, sportverenigingen, ondernemende sportaanbieders en partijen die sporten en bewegen in de openbare ruimte stimuleren. Kijk voor meer informatie op www.mulierinstituut.nl

EUROPEAN COMPANY SPORTGAMES 2022 IN GELDERLAND Nederlandse sportorganisaties zijn innovatiever dan de gemiddelde Nederlandse organisatie. En sportorganisaties die goed scoren op sportinnovatie, leveren ook hogere prestaties. Zowel op sportief, economisch als maatschappelijk gebied. Dat zijn de belangrijkste

Sport & Economie

conclusies van de eerste Nederlandse Sportinnovatiemonitor, die is uitgevoerd onder ruim honderd sportorganisaties. Het gaat hierbij om organisaties in de topsport, sportverenigingen, ondernemende sportaanbieders en partijen die sporten en bewegen in de openbare ruimte stimuleren. Kijk voor meer informatie op www.mulierinstituut.nl

Sport & Gemeenten • december 2021

ONDERWERP ARTIKEL

ALTIJD VOLLEDIG, ALTIJD DE LAATSTE VERSIE

De vele voordelen van het Platform sportinfrastructuur 62

Sport & Gemeenten • december 2021

KWALITEITSZORGSYSTEEM

Tekst: Jeroen Kuypers

In het Nationaal Sportakkoord dat op 1 januari 2019 in werking is getreden, wordt aandacht gegeven aan de sportinfrastructuur. Er is afgesproken dat een nationaal expertiseplatform sportaccommodaties wordt opgericht. Inzet hiervan is een platform dat aandacht heeft voor alle aspecten rondom de sportaccommodatie, zoals de normering van accommodaties, bezettingsgraden, toegankelijkheid en de kwaliteit. Veel van de ruim 22.000 sportaccommodaties zijn immers tussen de 40 en 50 jaar oud en niet duurzaam gebouwd. Het expertisecentrum zal zich daarbij ook richten op het ontwikkelen van nieuwe standaarden voor onder meer het aanbestedingsbestek.

een brede afvaardiging van alle stakehol-

land smalend opgemerkt dat alles er

ders. De ontwikkelingskosten en de inrich-

vijftig jaar later plaatsvond, in de eenen-

ting van het systeem worden grotendeels

twintigste behoren we op meer dan één

door een bijdrage van het ministerie van

vlak juist tot de voorlopers. Voor de update

VWS mogelijk gemaakt. De exploitatiel-

van het kwaliteitszorgsysteem bestond

asten dienen minimaal kostendekkend te

geen buitenlands voorbeeld. “Integendeel”,

zijn. In zekere zin is er dus gepolderd. Het

zegt Olaf van Erne, adviseur bij de Vereni-

platform Sportinfrastructuur moet mede

ging Sport & Gemeenten en als zodanig lid

helpen de verduurzamingsambitie van de

van diverse stuurgroepen van het digitalise-

sportsector te realiseren. De belangrijkste

ringproject, “de Belgen en Duitsers zijn zeer

tool dat het platform daarvoor biedt is de

nieuwsgierig wat zo’n digitaal project kan

bundeling van alle relevante informatie op

betekenen en opleveren.”

één plek. Het antwoord op elke vraag moet

“We zijn ervan overtuigd dat architecten er veelvuldig gebruik van gaan maken, evenals gemeenteambtenaren en andere betrokkenen.” Olaf van Erne (adviseur VSG)

er te vinden zijn, van die op het gebied van

Meer dan tweeduizend vloeren

Alles op één plek

luchtbehandeling tot die over de slijtvast-

De sportbonden leveren via de NOC*NSF en

In een ander opzicht is het project misschien

heid van sportvloeren. En wie aanvankelijk

de BSNC alle informatie aan voor het beheer

juist typisch Nederlands. Zowel de Bran-

onvoldoende wegwijs raakt in het systeem,

van de Voorschriften, Richtlijnen en Aan-

chevereniging Sport en Cultuurtechniek,

kan een beroep doen op een helpdesk. Ken-

bevelingen. De programmaraad besluit of

NOC*NSF en de VSG hebben het initiatief

nis verzamelen, archiveren en weer delen

een onderwerp in technisch opzicht ‘voor-

ertoe genomen. Iedere initiatiefnemer heeft

is het devies. Van basketbal tot boksen, en

schriftrijp’ is en of er voldoende draagvlak

ook een gelijk aantal afgevaardigden in de

van zaalvoetbal tot… “Nee, de zwembaden

bestaat voor urgentie, kwaliteit, veiligheid,

nieuw te vormen onafhankelijke Program-

zijn als enige nog niet opgenomen in het

duurzaamheid en exploitatie. De architect,

maraad die het nieuwe kwaliteitszorgsys-

digitale handboek omdat zij met Veilig &

aannemers en adviseurs die zich willen ori-

teem moet borgen. De Programmaraad

Schoon al hun eigen keurmerk hebben”,

ënteren, kunnen hiervoor in het systeem

staat los van de stichting die initiatiefnemer

merkt Van Erne op. “In zekere zin lopen zij

terecht en dankzij de volledigheid en over-

en beheerder van het platform is en heeft

op ons vooruit.”

zichtelijkheid de juiste keuze maken. “Sta

Sport & Gemeenten • december 2021

Sport & Economie

n de negentiende eeuw werd er over ons

KWALITEITSZORGSYSTEEM

er maar eens bij stil dat er alleen al iets van

update waarbij individuele handboeken

ter te weten is gekomen via consulten maar

tweeduizend verschillende soorten, maten

van sportbonden worden vertaald in voor-

simpelweg alles wat er over de patiënt te

en uitvoeringen van sportvloeren bestaan.

schriften, richtlijnen en aanbevelingen.

weten valt. Aan de hand daarvan kan een

Eventuele nieuwe wetgeving op het gebied

“Dat is belangrijk omdat de eigenaar van

zogeheten ‘accommodatiepaspoort’ wor-

van sport valt onder de richtlijnen. Dit geldt

de accommodatie verantwoordelijk is, en

den gemaakt. “Zo’n paspoort is bijzonder

voor zowel de topsportaccommodaties als

niet de huurder”, legt Van Erne uit. “Door de

handig voor het beheer van de accommo-

alles op het gebied van breedtesport. Maar

gebruikers van Sportinfrastructuur.nl deze

datie en dus ook voor het moment dat er

niet alleen aan de voorkant, ook aan de ach-

zekerheid te geven halen we de ambiguïteit

plannen worden gemaakt om het gebouw

terkant van het proces is het systeem van

eruit die aanleiding kan geven tot lastige

te renoveren. Je hebt alle relevante gege-

veel nut. Ook de keuringen van binnenen

discussies. Onenigheid over de plek van de

vens bij de hand, bijvoorbeeld alle data die

buitensportaccommodaties zijn er bijvoor-

jurytafel bij wedstrijden bijvoorbeeld. In

betrekking hebben op het energieverbruik,

beeld in opgenomen. We zijn ervan over-

wezen is het een bagatel, maar het kan tot

wat het indienen van een verzoek bij de

tuigd dat architecten er veelvuldig gebruik

veel tijdverlies, wederzijdse ergernis en uit-

raad of de sportwethouder een stuk over-

van gaan maken, evenals gemeenteambte-

eindelijk ook kosten leiden.”

tuigender maakt. Net als bij de bouw geldt hier dat je duidelijkheid schept en dat je de

naren en andere betrokkenen. Hoe meer de totstandkoming van het systeem vorderde,

Accommodatiepaspoort

hoe meer wij van de stuurgroepen ervan

Het digitale handboek is niet alleen bedoeld

doordrongen raakten dat we zoiets als dit

om informatie te vergaren voor de bouw

Betaalbaar tarief

gewoon móésten maken.”

van een accommodatie maar ook om alle

Vooralsnog is het systeem niet voor hen

informatie op één plek te zetten. Vergelijk

bedoeld maar binnen de stuurgroepen gaan

het met een medisch dossier, met dit ver-

stemmen op om het ook te openen voor

schil dat er niet alleen in staat wat de dok-

beheerders van sportscholen, golfclubs en

De ambiguïteit eruit halen Het

kwaliteitszorgsysteem

Sport & Gemeenten • december 2021

krijgt

een

ambiguïteit uit de discussie haalt.”

KWALITEITSZORGSYSTEEM

“Een ‘accommodatiepaspoort’ is handig voor beheer van de accommodatie en dus ook voor het moment dat er plannen worden gemaakt om het gebouw te renoveren. Je hebt alle relevante gegevens bij de hand” Olaf van Erne (adviseur VSG)

een certificaat te verwerven. De overige

graal pesticidemanagement, de green deal

diensten zijn daardoor gratis. “Twee keer

rond gewasbeschermingsmiddelen, wordt

per jaar losse toegang vragen is al duurder

onderdeel van het systeem. Werken met het

dan een lidmaatschap. We hebben er zorg

digitale handboek maakt het makkelijker bij

voor gedragen dat juist het tarief dat we

het ontwerpen van een accommodatie in

voor onbeperkte toegang vragen betaal-

scenario’s te denken: wat hebben we wer-

baar is. En dan heb ik het nog niet over de

kelijk nodig? Welke opties staan ons daar-

kosten die je bespaart doordat je alles op

voor ter beschikking? Met andere woorden:

één plek bij elkaar vindt en de gemoedsrust

dit hulpmiddel past volgens mij perfect in

die je krijgt omdat je wéét dat de voorschrif-

de voortgaande professionalisering die de

ten, richtlijnen, en aanbevelingen die je er

sportsector doormaakt. Het helpt ons te

aantreft altijd de meest recente zijn en dus

komen tot een kwaliteitszorgsysteem waar

degene waarnaar je je moet richten. Ook die

we behoefte aan hebben en waar we ook

zorg is van je schouders genomen.”

trots op kunnen zijn.”

Het handboek sportaccommodaties van ARKO is geen onderdeel van het kwaliteits-

Stroomversnelling

zorgsysteem en geeft dus enkel informatie.

Er is – uiteraard – veel vergaderd de voorbije

Voor certificatie van de sportaccommoda-

twee jaar, maar omdat van begin af aan de

andere accommodaties die eigendom zijn

tie moet er voldaan worden aan de voor-

juiste partijen en de juiste mensen om tafel

van ondernemende sportaanbieders. Gaan

schriften uit het kwaliteitszorgsysteem

hebben gezeten, is er voortdurend vooruit-

ze er gebruik van maken? Of zullen de kos-

waarin straks alle handboeken van bonden

gang geboekt. In deze laatste maanden van

ten een drempel vormen? Van Erne denkt

zijn verwerkt. “We zijn niet simpelweg aan

het jaar is de hoeveelheid informatie die

dat de kosten voor geen enkele potentiële

het digitaliseren, we maken een compleet

door sportbonden en andere betrokkenen

gebruiker een belemmering hoeven te vor-

nieuw product”, concludeert Van Erne.

wordt aangeleverd in een stroomversnel-

men. Architecten, adviseurs en ingenieurs

ling gekomen. Presentaties her en der in het

betalen voor een account dat hen toegang

Logincode versus losbladig

land hebben de interesse van gebruikers

geeft tot het accommodatiepaspoort; leve-

Maar het handboek werd ook gebruikt door

gepeild en bevestigd en de gebruiksvrien-

ranciers betalen een licentiefee om hun

een veelheid aan mensen, vaak van verschil-

delijkheid van het systeem onderstreept.

producten op de lijst te krijgen; sportbon-

lende afdelingen. “Dat werkt goed zolang

De Programmaraad komt straks in de plaats

den betalen voor het beheer van richtlijnen,

iedereen zich steeds in hetzelfde gebouw

van de huidige normcommissie en het col-

aanbevelingen en voorschriften en gemeen-

bevindt, maar nu we evolueren naar een

lege van deskundigen. Zodra de oprichting

ten voor toegang tot hun accommodatie-

hybride vorm van werken kun je je afvragen

van de Stichting Sportinfrastructuur een

paspoorten. De tarieven zijn momenteel

of deze vorm nog zo ideaal is”, zegt André

feit is en alle relevante informatie in het

nog een voorstel en dienen nog vastgesteld

de Jeu, directeur van de VSG en net als Van

systeem is geladen, zal de datum waarop

te worden in de ledenvergaderingen van

Erne lid van diverse stuurgroepen rond de

het operationeel wordt openbaar worden

NOC*NSF, de BSNC en de VSG. Deze tarieven

digitalisering. “Een logincode is dan han-

gemaakt.

gaan in vanaf 1 januari aanstaande. Ze zijn

diger. Tegelijk krijgen gebruikers met dit

zó opgesteld dat iedereen ongeveer even-

digitale handboek méér dan ze tot nog toe

veel betaalt voor een specifieke dienst en

hadden. Het accommodatiepaspoort is een

voor elk project nog een fee om daarvoor

extra, maar ook alle informatie rond inte-

Sport & Gemeenten • december 2021

ONDERWERP ARTIKEL

Sport & Gemeenten • december 2021

COLUMN

COLUMN GERT-JAN LAMMENS

Boer en schaatser Ietwat geïrriteerd kijk ik op maandagavond na

op een goed werkende formule dan op toeval.

een lange eerste werkdag van de week naar het achtuurjournaal waarin alle ellende van die

Nu het vrij bewegen in werelden beperkt wordt

dag wordt opgesomd. Niet echt iets waar ik van

door maatregelen, ligt een verstoorde balans op

oplaad en ik moet aan mijn oma denken die er op

de loer en zal deze voor velen van ons opnieuw

late leeftijd bewust voor koos om geen nieuws

moeten worden ingericht. Natuurlijk ligt hierin

meer te volgen. “Toch alleen maar treurnis en ik

een primaire verantwoordelijkheid voor onszelf,

heb niet het vermogen er wat aan te doen”, was

maar in mijn ogen zeker ook voor de werkgever.

haar simpele uitleg. Na het ook nog druilerige

En heel veel hoeft dat echt niet te kosten. Door

weerbericht veer ik op bij de ingestarte trailer

hier regelmatig het gesprek over te openen en

van het programma ‘Onze boerderij’, dat later op

oprecht stil te staan bij hoe het met iemand gaat,

de avond zal worden uitgezonden.

is er vaak al veel gewonnen. Waar boorden medewerkers hun energiebronnen aan en hoe is dat

Krijg nou wat… zie ik ineens een bekende dorps-

in de tegenwoordige tijd? Soms zijn opvallend

genoot in beeld. Aan de wilde haardos was hij te

makkelijke aanpassingen te vinden waarmee

herkennen en de indrukwekkende quadriceps

direct een bijdrage kan worden geleverd aan de

verraden zijn leven als topsporter. Maar in een

energiebalans. Alles wat aandacht krijgt, groeit.

besmeurde overall tussen de koeien glinsteren

Bij Sportsupport houden we onder dit motto al

zijn ogen in zijn rol als boer. Patrick Roest, drie-

geruime tijd zeepkistsessies. Een tweemaande-

voudig wereldkampioen schaatsen (en boer

lijks terugkerend moment in de agenda waarin

dus), combineert diverse rollen in het leven om

medewerkers worden uitgenodigd om te delen

in beide werelden het beste van zichzelf te kun-

waar ze blij van worden in het werk. Bewuste

nen laten zien. Hij vertelt met trots over het boe-

aandacht voor het positieve, wat niet alleen

renbedrijf van zijn ouders en hoe hem dit helpt

trotse, gemotiveerde werknemers oplevert maar

om de zware voorbereidingen richting de Olym-

ook de binding met de organisatie versterkt. Bij-

pische Winterspelen volgend jaar aan te kunnen.

komend effect is dat het een positieve vibe geeft

Prachtige en ogenschijnlijk simpele levensles-

naar anderen en inzicht in elkaars agenda, waar-

sen.

door allerlei mooie dwarsverbanden ontstaan.

Je neemt als mens meerdere rollen aan in het

Of je nou boer bent of schaatser, op de financiële

leven, waarin je datgene wat je met jezelf voor

administratie werkt of consulent bent, we kun-

ogen hebt kwijt kunt. Mooi om te zien hoe

nen meer voor elkaar betekenen dan we denken!

bewust Patrick zich ervan is dat de ene wereld,

Zo, nu eerst een boterham met pindakaas…

versterkend werkt op de andere en vice versa. Dat toppers als Henk Angenent, Ids Postma en Erben Wennemars hem voor gingen, lijkt meer

Gert-Jan Lammens is directeur van Rotterdam Sportsupport.

Sport & Gemeenten • december 2021

INFOGRAPHIC

Financiering buurtsportcoaches Tekst: Daniëlle Ruikes en Wikke van Stam (Mulier Instituut) (figuur 1) en alleen in sterk stedelijke gemeenten 6 of meer.

ten een bijdrage krijgen voor het aanstellen van buurtsportcoaches

Slechts 11 procent van de buurtsportcoaches wordt gefinancierd

(functionarissen die sport/bewegen verbinden met andere secto-

buiten de BRC-regeling om. Deze landelijke regeling is dus essentieel

ren). 99 procent van de gemeenten maakt hier gebruik van, voor in

voor de resultaten die deze beroepsgroep bewerkstelligt. Dat is ook

totaal 2.788 fte. Een kwart (26%) van de gemeenten zet ook buurt-

te zien aan de antwoorden van gemeenten op de vraag wat ze ver-

sportcoaches in zonder deze subsidie. Het aantal fte aan deze ‘extra’

wachten te doen als de voorwaarden van de landelijke BRC-regeling

buurtsportcoaches loopt uiteen, maar is meestal minder dan 2

veranderen (figuur 2).

Figuur

Vanuit de Brede Regeling Combinatiefuncties (BRC) kunnen gemeen-

Aantal fte buurtsportcoaches niet gefinancierd vanuit de BRC-regeling (n=146, in procenten) Bron: Mulier Instituut/Vereniging Sport en Gemeenten (VSG), VSG-panel, maart 2021

100

15 0 geen

minder dan 2

2 tot 6

6 of meer

Slechts 11 procent van de buurtsportcoaches wordt gefinancierd

te zien aan de antwoorden van gemeenten op de vraag wat ze ver-

buiten de BRC-regeling om. Deze landelijke regeling is dus essentieel

wachten te doen als de voorwaarden van de landelijke BRC-regeling

voor de resultaten die deze beroepsgroep bewerkstelligt. Dat is ook

veranderen (figuur 2).

Sport & Gemeenten • december 2021

Figuur

ONDERWERP ARTIKEL INFOGRAPHIC

Reactie op de stelling: ‘Wat zou uw gemeente in de toekomst veranderen aan de inzet van buurtsportcoaches bij g elijkblijvende voorwaarden, uitbreiding of vermindering vanuit de landelijke BRC?’ (n=146, in procenten) Bron: Mulier Instituut/Vereniging Sport en Gemeenten (VSG), VSG-panel, maart 2021

Gelijkblijvende voorwaarde vanuit de landelijke BRC

Uitbereiding landelijk BRC (meer rijksbijdrage)

Vermindering landelijk BRC (minder rijksbijdrage)

Meer fte inzetten

Minder fte inzetten

Niets veranderen

Weet ik niet

5 7

100

Sport & Gemeenten • december 2021

ONDERWERP ARTIKEL

CHAPEAU

Kop Foto: Naam fotograaf

COVID-19

Verandering in sportcontext tijdens de coronapandemie 70

Sport & Gemeenten • december 2021

ONDERZOEK

Tekst: Remco Hoekman (Mulier Institute/Radboud University) en Malou Grubben (Radboud University).

Tijdens de coronapandemie is het belang van sporten en bewegen benadrukt. De gedachte daarbij is dat mensen die voldoende sporten en bewegen bij besmetting met het coronavirus een kleinere kans hebben op een ernstig ziekteverloop (Sallis et al., 2021). De maatregelen als gevolg van de coronapandemie bemoeilijken het echter om te (blijven) sporten. Voor sommige contexten van sportbeoefening geldt dit meer dan voor andere. In dit artikel brengen we in beeld in hoeverre de sportdeelname binnen sportcontexten is veranderd tussen 2019 (voor corona) en de periode maart-mei 2021 (tijdens corona). We richten ons hierbij op veranderingen in sportdeelname bij sportverenigingen, bij ondernemende aanbieders, in groepsverband en in individueel verband. Verandering in context waarin wordt gesport tijdens coronapandemie

geraakt, mits dit in de buitenlucht of thuis

Sciences (LISS) dat ongeveer de helft (varië-

plaatsvond. Er wordt dan ook verondersteld

rend tussen 40% en 62%; zie figuur 1) van de

dat mensen tijdens de coronapandemie

mensen die voor de coronapandemie bij een

Ten tijde van dit onderzoek, het voorjaar van

voornamelijk zijn gestopt, al dan niet tijdelijk,

sportvereniging (47%), een ondernemende

2021, gold een aantal coronamaatregelen die

met sporten bij een sportvereniging, bij een

sportaanbieder (62%) of in groepsverband

het sporten in bepaalde contexten bemoei-

ondernemende sportaanbieder en in groeps-

(40%) sportten, hier tijdens de coronapande-

lijkten. Zo waren binnensporten, zoals sporten in de sportschool, niet toegestaan en moesten mensen van 27 jaar en ouder anderhalve meter afstand houden tijdens het buiten sporten en mochten zij met maximaal vier personen samen sporten (Pulles et al., 2021).

De ongelijkheid in sportdeelname is tijdens de coronapandemie toegenomen

Deze maatregelen beperkten voornamelijk

mie mee is gestopt. Slechts een kwart van de mensen die voor de coronapandemie individueel sportten is hier tijdens de coronapandemie mee gestopt. De ondernemende sportaanbieders hebben hiermee te maken gehad met de grootste uitval tijdens de coronapandemie. De grootste toeloop van nieuwe sporters

de mogelijkheid om bij een sportvereniging,

verband en dat een deel van deze mensen is

is te zien in individueel verband. 16 procent

bij een ondernemende sportaanbieder en in

overgestapt naar individueel sporten.

van de mensen die dit voor de coronapande-

groepsverband te sporten. De mogelijkheid

In lijn met deze veronderstelling blijkt uit data

mie nog niet deden is tijdens de coronapan-

tot individueel sporten werd minder hard

van Longitudinal Internet Studies for Social

demie begonnen met individueel sporten.

Sport & Gemeenten • december 2021

ONDERZOEK

Een deel van de sporters heeft, mogelijk mede gedwongen door coronamaatregelen, een alternatieve sportbeoefening weten te vinden in individueel verband. Dit geldt meer voor hoogopgeleiden dan voor laag- of middelbaar opgeleiden

doen naar de ontwikkeling in lidmaatschappen bij sportbonden op basis van het Kennis Informatie Systeem Sport (KISS). Hierbij kijken we bijvoorbeeld in welke leeftijdsgroepen zich de meeste uitval voordoet en in welke typen buurten en wijken met name lidmaatschappen zijn opgezegd.

Het overgrote deel van deze starters is

groepsverband sport is afgenomen tijdens

Referenties

overgestapt vanuit een andere sportcon-

de coronapandemie. Deze uitval is relatief

Grubben, M., & Hoekman, R. (2021).

text. Slechts een klein deel sportte voor de

groot onder mensen met financiële proble-

Sociale ongelijkheid in sportdeel-

coronapandemie helemaal niet en is tijdens

men, met als gevolg een toegenomen onge-

name [Factsheet 2021/12]. Mulier

de coronapandemie begonnen met individu-

lijkheid in sportdeelname. Dit onderstreept

Instituut.

eel sporten (zie figuur 1). Hieruit maken we

de noodzaak om aandacht te houden voor

NOC*NSF (2021). Maandmeting

op dat een deel van de mensen die tijdens de

specifieke doelgroepen in het sportstimule-

Sportdeelname Index mei 2021.

coronapandemie zijn gestopt met sporten

ringsbeleid.

Geraadpleegd op 5 november 2021 van https://nocnsf.nl/sportdeelna-

bij een sportvereniging, bij een ondernemende sportaanbieder of in groepsverband,

Vervolgonderzoek

meindex

is overgestapt naar individueel sporten. Een

Waar we spreken van stoppen, kan het gaan

Pulles, I., Van Eldert, P., Nafzger, P., &

deel van de sporters heeft hiermee, mogelijk

om tijdelijk stoppen met sporten in een

Van der Poel, H. (2021). Monitor Sport

mede gedwongen door coronamaatregelen,

bepaalde context als gevolg van de corona-

en corona III: De gevolgen van coro-

een alternatieve sportbeoefening weten

maatregelen. Ter illustratie: bij het stoppen

namaatregelen voor de sportsector.

te vinden in individueel verband. Dit geldt

met sporten in verenigingsverband is het

Mulier Instituut.

meer voor hoogopgeleiden dan voor laag- of

mogelijk dat de respondent in de onder-

Sallis, R., Young, D. R., Tartof, S. Y.,

middelbaar opgeleiden (niet in figuur).

zoeksperiode niet in verenigingsverband

Sallis, J. F., Sall, J., Li, Q., Smith, G. N., &

heeft gesport, maar wel lid is gebleven van

Cohen, D. A. (2021). Physical inac-

Mensen in financiële problemen stoppen vaker

de sportvereniging. Zodra de coronamaatre-

tivity is associated with a higher

gelen het weer toelaten, kan de respondent

risk for severe COVID-19 outcomes:

Mensen met financiële problemen zijn vaker

voornemens zijn de sport weer op te pakken

a study in 48.440 adult patients.

gestopt met sporten in verenigingsverband,

in verenigingsverband. Om beter zicht te

British Journal of Sports Medicine, 55,

bij een ondernemende sportaanbieder of

krijgen op de uitval bij sportverenigingen en

1099-1105. http://dx.doi.org/10.1136/

in groepsverband (figuur 2). Bij individueel

waar die zich met name voordoet, gaan we

bjsports-2021-104080

sporten is er weinig verschil tussen de groep

in samenwerking met NOC*NSF onderzoek

met en zonder financiële problemen. Dit bevestigt het beeld uit eerdere onderzoeken, namelijk dat de ongelijkheid in sport-

Verantwoording

deelname toeneemt tijdens de coronapan-

Het Mulier Instituut doet samen met de Radboud Universiteit onderzoek naar soci-

demie (Grubben & Hoekman, 2021). Relatief

ale ongelijkheid in sporten beweegdeelname tijdens COVID-19. Voor dit onderzoek

veel mensen met financiële problemen zijn

heeft het Mulier Instituut samengewerkt met VSG. Via het VGS-panel is in decem-

tijdens de coronapandemie immers gestopt

ber 2020 een online vragenlijst met gesloten en open vragen uitgezet onder 355

met sporten binnen een sportvereniging,

gemeenten. De vragenlijst is ingevuld door de verantwoordelijke van de sportafde-

bij een ondernemende sportaanbieder of in

ling (n=129). De verzamelde data zijn gewogen naar stedelijkheid van gemeenten

groepsverband, terwijl zij niet zijn begonnen

en vormen een goede afspiegeling van de Nederlandse gemeenten.

met het alternatief van individueel sporten.

Conclusie Het aandeel mensen dat bij een sportvereniging, bij een ondernemende aanbieder of in

Sport & Gemeenten • december 2021

ONDERZOEK

Xander Koesen

Figuur 1 Verandering in sportdeelname binnen sportcontext tijdens de coronapandemie, Nederlandse bevolking van 16-69 jaar (in procenten) Bron: Longitudinal Internet Studies for the Social Sciences (LISS), 2021. Bewerking: Radboud Universiteit.

Figuur 2 Verandering in sportdeelname binnen sportcontext tijdens de coronapandemie, Nederlandse bevolking van 16-69 jaar, naar financiële situatie (n=2.727; in procenten) Bron: Longitudinal Internet Studies for the Social Sciences (LISS), 2021. Bewerking: Radboud Universiteit.

Sport & Gemeenten • december 2021

COLUMN

COLUMN HUGO VAN DER POEL

Naar welk bordje? Kop Als je het druk hebt, wil je zaken van je bordje. En

Maar wie is ‘we’? Wie neemt dit probleem op zijn

zeker geen nieuwe zaken op je bordje. Velen zien

bordje? De ouders, de kinderopvang, de school, de

hun bordje kleiner worden vanwege bezuinigin-

gemeente, de sportvereniging, het fitnesscentrum,

gen en doelmatigheidskortingen. Dus schuiven ze

de zorgsector, de tech-, media- en spelletjesindus-

taken van hun bordje, kieperen ze die over de heg

trie? De een heeft het probleem laten of doen ont-

(‘decentraliseren’) of bestempelen ze die als ‘niet

staan (de ouders, de industrie) of verdient er zelfs

mijn pakkie-an’. Alleen al het feit dat we zoveel

aan (de industrie), de ander zit al vol met ‘kernta-

uitdrukkingen hebben voor het van ons afschui-

ken’ en houdt dit het liefst van het bordje (de rest).

ven van verantwoordelijkheden geeft aan dat dit

En er zijn ook veel moeilijk grijpbare ‘macro-’ en

onderhand een nationale sport is geworden.

‘maatschappelijke’ ontwikkelingen die niet of nauwelijks door een bepaalde partij kunnen worden

Bijvoorbeeld: de motorische ontwikkeling van

bijgestuurd. Zoals de toenemende bevolkingsdruk

onze kinderen is niet meer wat die geweest is. Kin-

en verdichting van de steden, met als gevolg min-

deren spelen minder buiten, klauteren niet meer

der klauterbomen per kind en minder slootjes om

in bomen en springen niet meer over slootjes. Ze

overheen te springen. Toenemende drukte in het

zitten vooral. In de maxicosi, in de bakfiets, op de

verkeer. En minder kinderen om mee buiten te spe-

achterbank en achter een spelcomputer. Met als

len, want steeds kleinere gezinnen.

gevolg dat ze slechter balanceren dan vorige generaties, eerder blessures oplopen, vaker overge-

Kortom, een redelijk hopeloos probleem waarvan

wicht ontwikkelen en geen conditie meer hebben.

het eigenlijk wel begrijpelijk is dat niemand dat op

Jac Orie sloeg onlangs alarm over het feit dat dit

zijn of haar bordje wil nemen. Ieder voor zich geeft

betekent dat we dadelijk geen zevende plek meer

weinig kans op succes. Kans op een ‘oplossing’ is er

hebben op de olympische medaillespiegel. Het

alleen met een ‘systemische’ aanpak, als alle par-

talent is er dan misschien nog wel, maar er is in de

tijen niet het hele probleem, maar slechts hun deel

basisschoolleeftijd al zo’n achterstand in motori-

op hun eigen bordje nemen. Denk aan de aanpak

sche fitheid opgebouwd dat de nieuwe generatie

Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG). Wat hoort er

kinderen niet in staat zal zijn in de boot naar top-

dan op het bordje van de gemeente? Regie en zor-

sportsucces te springen. Onze enige hoop is dat

gen voor meer klauterbomen.

deze ontwikkeling zich in alle rijke landen voordoet en onze ‘concurrenten’ met hetzelfde probleem te maken hebben. Intussen zal duidelijk zijn dat zich hier niet alleen een probleem aandient voor onze positie op de medaillespiegel, maar ook een probleem in de deelname aan sport en bewegen en de volksgezondheid. Daar zouden ‘we’ iets aan moeten willen doen! Hugo van der Poel is directeur van het Mulier Instituut.

Sport & Gemeenten • december 2021

BEDRIJFSPARTNERS

Bedrijfspartners ANDRÉ DE JEU

info@haafkes.nl www.haafkes.nl Aannemersbedrijf Haafkes is een 95-jarig familiebedrijf en een echte utiliteitsbouwer. Het team sport en recreatie is gespecialiseerd in de engineering, realisatie, renovatie én het onderhoud van zwembaden en sportaccommodaties. Vanuit Goor en Deventer werkt Haafkes landelijk. Met het ‘Haafkes Fit Concept’ biedt de organisatie opdrachtgevers een betaalbare turnkey-oplossing voor de nieuwbouw van gym- en sportzalen.

De op deze pagina vermelde bedrijven en organisaties is, op basis van hun (aantoonbare) ervaring en bewezen deskundigheid in de sporten recreatiesector, het bedrijfspartner-

Kop

schap toegekend. Voor meer informate over een bedrijfspartnerschap kunt u terecht bij VSG-bedrijfsadviseur Ton van de Braak, t.vandebraak@sportengemeenten.nl of bij het VSG-bureau, telefoon 070 - 373 8055.

Accres Apeldoorn B.V.

BMC Yacht Group

Postbus 10026 7301 GA Apeldoorn tel. 055 - 5270550 info@accres.nl www.accres.nl Accres realiseert de verbeelding (ambitie) van haar opdrachtgevers en hiermee de beleving van bezoekers. Dit door het exploiteren en beheren van vastgoed en dienstverlening waar mensen elkaar ontmoeten, recreeren, ontdekken en sporten. Accres is thuis op het snijvlak van het publieke en private domein en kan als geen ander maatschappelijk rendement realiseren door dit te verbinden met de commerciële vraag.

Spacelab 4 3824 MR Amersfoort tel. 033 - 4965200 www.bmc.nl

ATC Select Drostenlaan 2 9331 BG Norg tel. 06 - 49653729‘Sport en bewegen’ Het beleidsterrein is vanmail@atc-select.nl groot belang voor het algemeen www.atc-select.nl welzijn van burgers. Sport- en beweegATC-Select is advies- en managementbureau met een activiteiten bieden mogelijkheden tot eigen trainingscentrum in het bosrijke Norg. De professitalentontwikkeling, een vrije in het oplossen onals van ATC-Select zijnzinvolle gespecialiseerd tijdsbesteding, actieve deelname van complexe vraagstukken in de bedrijfsvoering, maar aan de maatschappij enorganisatiecultuur. het bevorderen Zij zijn landelijk ook op het gebied van van de gezondheid. werkzaam voor en bij gemeenten, provincies, bedrijven en organisaties die op het publiek/private snijvlak maatGemeenten schappelijke vervullen taken uitvoeren. een belangrijke rol

als het om sport en bewegen in NederB.A.SAls Begeleiding en Advies land gaat. regisseur door middelSportterreinen van Delftsestraatweg 51 beleid en als voorwaardenscheppend 2645 van CA Delfgauw financier de vele sportaccommodatel.ons 015 -land 2852211 ties die rijk is. info@bas-sport.nl Zorgen dat sporten beweegactiviteiten www.bas-sport.nl voor alle burgers toegankelijk, in de buurt Advies: Onafhankelijk adviesbureau, gespecialiseerd in aanwezig en veilig vormen samen accommodatieopstellen van eenzijn, optimaal buitensport met het stimuleren van eenen gezonde beleid. Ook voor ontwerpbudgetadvies. levensstijl, Ook is ‘Sport en Beheer:speerpunten. Beheer van sportparken door opdrachtgevers bewegen’ een waardevolle partner om beheer op de te adviseren en te ontzorgen. Duurzaam doelstellingen optermijn, anderecommunicatie beleidsvelden lange en korte mette opdrachtgever, realiseren, zoals onderwijs, zorg, stedelijsportverenigingen en aannemers horen daarbij. Projecten: Ruime ervaring met voorbereiding, aanbesteke ontwikkeling en citymarketing. ding, toezicht en directievoering bij aanleg en renovatie van buitensportaccommodaties. Het brede belang van sport en bewegen vergt blijvende en specifieke aandacht bbngemeenten. adviseurs Of het nu gaat om van onze Postbus 94 breedtesport of topsport, om georgani3990 DB Houten seerde of ongeorganiseerde activiteiten, tel. 088 - 2267400 om sport als doel of om sporten beweegfax 088 - 2267406 activiteiten als middel. bbn@bbn.nl www.bbn.nl

Dit geldt ook de ondersteuning bbn is eenvoor onafhankelijk adviesbureauvan dat partijen ondergemeenten bijbetrokken de integrale steunt die zijn bijvormgeving, het ontwikkelen, realiseren ontwikkeling en uitvoering sport- Advisering en en beheren van gebouwen van en gebieden. van sportaccommodaties en multifunctiobeleidbegeleiding en accommodatievraagstukken. nele gebouwen voor met name Programma’s van Eisen, Kennisuitwisseling en het bevorderen investeringskosten en voorbereiding en aansturing van van deskundigheid vormen belangrijke het bouwproces. componenten bij deze ondersteuning.

Groep Deze Blue ondersteunersrol als partner voor Heulweg 25 gemeenten op het beleidsveld sport en 2588 GN Rijswijk bewegen geeft Vereniging Sport en tel. 015 - 2120144 Gemeenten duurzaam bestaansrecht. info@bluegroep.nl www.bluegroep.nl

Sport & Gemeenten • december 2021

HarveyBloom

Bosan Sportinstallaties BV Metaalstraat 21 7483 PD Haaksbergen tel. 053 - 5723115 info@bosan.nl www.bosan.nl Bosan is totaalpartner op het gebied van sportzaalinrichting en sportzaalbeheer. Dankzij een volledige eigen productie levert Bosan maatwerk, topkwaliteit en service.

Diversey B.V. Postbus 40441 3504 AE Utrecht Maarssenbroeksedijk 2 3542 DN Utrecht tel. 030 - 2476911 www.diversey.com Totaaloplossingen voor reiniging en hygiëne. Diversey wil voor haar klanten de beste partner zijn in het realiseren van veilige, gezonde en hoog renderende faciliteiten door het aanbieden van duurzame professionele systemen en services voor reiniging en hygiëne.

Herculan

Drijver en Partners BV Kelvinring 54 2952 BG Alblasserdam tel. 010 - 2112121 fax 010 - 2112129 info@drijver-en-partners.nl www.drijver-en-partners.nl Drijver en Partners is een onafhankelijk managementen bedrijfskundig adviesbureau dat sterk op de praktijk is gericht. Het bureau bestaat uit een team van professionals dat staat voor een hoge kwaliteit van dienstverlening, persoonlijke uitstraling en betrokkenheid en een doeltreffende afbakening en aanpak van de opgedragen werkzaamheden. Drijver en Partners o mvat het (maatschappelijk) vastgoed in het algemeen en de sectoren sport, recreatie, welzijn en cultuur in het bijzonder.

Eyeview Systems B.V. IJsselstraat 45 5347 KG Oss tel. 0412 - 450382 fax 0412 - 450389 info@eyeviewsystems.nl www.eyeviewsystems.nl Eyeview Systems B.V. is voornamelijk bekend als leverancier en installateur van het Poseidon Drenkelingendetectiesysteem. Haar missie is hiermee gericht op het vergroten van de veiligheid van zwembaden. Eyeview Systems levert:Poseidon Drenkelingendetectiesysteem, observatiesysteem, Tenca Trap, Suntech strandkamer, Aquafietsen met EXTRA weerstand, lockers, diverse Lifeguard producten, lifeguardopleidingen, advies en audit toezicht(plannen), AED.

Aannemersbedrijf W.J. Haafkes en Zonen B.V. Wheedwarsweg 9 7471 GG Goor tel. 0547 - 285000

Zusterplein 22-A 3703 CB Zeist sandra.meeuwsen@harveybloom.com www.harveybloom.com HarveyBloom is voortgekomen uit de samenwerking tussen onder meer ServiceDesk Toezicht, Convectis, Harvey Reynalds. HarveyBloom kijkt over de grenzen van vakgebieden heen en brengt daardoor praktische -soms out of the box- oplossingen. Dit heeft ook te maken met het feit dat de organisatie uitvoerige ervaring heeft in zowel het (internationale) bedrijfsleven, NGO’s, organisaties van openbaar belang en de overheid. Het bijeenbrengen van deze achtergronden leidt steeds tot frisse blikken en oplossingsmogelijkheden ter ondersteuning van de bedoeling van de organisatie. HarveyBloom ontwikkelt zich verder naar een Integrated Services bedrijf vanuit de kennis, ervaring en competenties van haar professionals.

Energieweg 6 4231 DJ Meerkerk tel. 06 - 29269435 michelvanderlinden@herculan.com www.herculan.com De vaste basis van sportactiviteiten of -wedstrijden is de vloer. Een vloer die onder alle omstandigheden optimaal moet presteren, vele tientallen jaren lang. Dát is het specialisme van Herculan. Als sport staat voor passie, dan deelt Herculan die passie voor sportvloeren. Als wereldspeler produceert Herculan al meer dan 25 jaar de perfecte vloer voor elke binnenen buitensport.

Hellebrekers Technieken Postbus 6 8070 AA Nunspeet tel. 088-4568000 mail@hellebrekers.nl www.hellebrekers.nl Specialist in ontwerpen en realiseren van waterbe handelings-, werktuigbouwkundige en electrotechnische installaties in zwembaden en overige sport accommodaties.

Hospitality Group Postbus 2186 3800 CD Amersfoort tel. 033 - 4625555 info@hospitality-group.nl www.hospitality-group.nl Hospitality Consultants is een adviesbureau voor services, facilities en accommodaties. We adviseren opdrachtgevers bij visieontwikkeling, strategievorming, beheervormafwegingen, accommodatie en servicesbeleid, conceptontwikkeling, beheer en exploitatie tot en met het verwerven van diensten en de controle daarop in de vorm van contractmanagement. We hebben onze expertise en dienstverlening ondergebracht in competence-centers.

ICSadviseurs

Burg. Drijbersingel 25 8021 DA Zwolle André Jeu tel.de 088 - 2350427 info@icsadviseurs.nl Directeur Vereniging www.icsadviseurs.nlSport en Gemeenten ICSadviseurs is een multidisciplinair adviesbureau op het grensvlak van organisatie en huisvesting. ICSadvi-

BEDRIJFSPARTNERS

seurs werkt vooral op het terrein van maatschappelijk vastgoed. Bij nieuwbouw renovatie of herstructurering van sporthallen, zwembaden of sportparken is voor ICSadviseurs de brede maatschappelijke insteek leidend. ICSadviseurs denkt vanuit de gebruiker mee over het gebouw, het gebied en de organisatie, vanaf de fase van visie en haalbaarheid en programma van eisen tot en met aanbesteding, realisatie, beheer en exploitatie.

InnoSportLab Sport & Beweeg Veemstraat 401 5617 AG Eindhoven 040 - 2025697 harmen@innosportlabsportenbeweeg.nl www.innosportlabsportenbeweeg.nl InnoSportLab Sport & Beweeg innoveert om sport, spel en bewegen vanzelfsprekend te maken. Samen met eindgebruikers, bedrijven, gemeenten en kennisinstellingen ontwikkelen we innovaties die leiden tot maatschappelijke én economische impact. InnoSportLab Sport & Beweeg is een nationaal Sportinnovator centrum en actief partner in het Brainport innovatiecluster ‘Sports & Technology’.

Janssen-Fritsen Nederland BV Postbus 77 5700 AB Helmond tel. 0492 - 530930 fax 0492 - 511968 verkoop@janssen-fritsen.nl www.janssen-fritsen.nl Janssen-Fritsen verzorgt de gehele inrichting van sporthallen, gymzalen en turnhallen. JF ontwikkelt en levert naast gymnastiek- en turntoestellen, ook sporten spelmateriaal. Op tal van EK’s, WK’s en Olympische Spelen is gebruik gemaakt van ons materiaal. Met een JF serviceabonnement blijft uw zaalinrichting in topconditie.

Kasel Management en Advies Compagnie 10 8333 DK Steenwijk tel. 06 - 44866703 andre@kaselmanagementenadvies.nl www.kaselmanagementenadvies.nl Kasel Management & Advies biedt diensten aan op het snijvlak van beleid en sport, leisure en welzijn. Het adviesbureau werkt voor organisaties, (semi) overheidsinstellingen, stichtingen en sportbedrijven. Medewerkers houden zich als manager, projectleider of adviseur bezig met onder andere beleids- en visieontwikkeling, realisatie van sportaccommodaties en de organisatie van sportieve evenementen. Verbindend, enthousiasmerend, resultaatgericht. Dat is hun kracht.

Kiwa ISA Sport Papendallaan 7 6816 VD Arnhem tel. 026 - 4834625 fax 026 - 4834651 info@isa-sport.com www.isa-sport.com Kiwa ISA Sport doet onderzoek, geeft adviezen en verzorgt keuringen. Doelstelling: goede, duurzame en veilige sportvoorzieningen voor verschillende takken van sport garanderen. Opdrachtgevers zijn onder andere de sportbonden, bouwbedrijven, fabrikanten en overheden.

Kragten B.V. Schoolstraat 8 6049 BN Herten Hambakenwetering 5-J 5231 DD ’s-Hertogenbosch tel. 088 - 3366333 info@kragten.nl www.kragten.nl Kragten B.V. is een onafhankelijk advies-, ontwerp en ingenieursbureau voor de openbare ruimte zonder belangen bij marktpartijen. Kragten heeft verschillende disciplines in huis zoals landschapsarchitectuur, stedenbouw, GIS, civiel- en cultuur techniek, kostendeskundigheid, (verkeers)planologie en sociologie. Met deze integrale blik wordt er naar ruimte gekeken en domein overstijgend gewerkt. Kragten geeft vorm aan ruimte in al haar

verschijningsvormen en geeft ruimte een functie waarbij beleving, ontmoeten, verbinden en het creëren van een vitale leefomgeving centraal staan

Kybys Bosscheweg 107-08 5282 WV Boxtel tel. 0411 - 678055 tomas.rongen@kybys.nl www.kybys.nl

Lotec BV  zwembaden recreatietechniek Postbus 1427 5602 BK Eindhoven tel. 040 - 2430021 fax 040 - 2455390 info@lotec.nl www.lotec.nl Sinds 1867, toonaangevend in de Nederlandse en Belgische zwembadbranche. Innovativiteit en duurzaamheid van filtersystemen. In-house engineeringafdeling en ontwikkeling van diverse attracties, golfslagmachines. 400-tal gerealiseerde projecten waaronder Tikibad1, De Tongelreep en Sportbedrijf Tilburg.

M3V Sport Oude Apeldoornseweg 41 7333 NR APELDOORN tel. 085 - 3010894 info@m3v.nl www.m3v.nl M3V en Odin Wenting bundelen krachten in M3V Sport. M3V Sport adviseert van initiatieffase tot realisatie- en exploitatiefase. Met lef, slimme aanbestedingsstrategieën en realistische exploitatiemodellen dagen M3V en Odin Wenting de markt uit tot verrassende en betere resultaten voor de opdrachtgever. Dit resulteert in optimale levensduurkosten, maximale kwaliteit binnen budget en zorgeloze exploitatie. Voorzieningen die scoren!

MtoM Consultants Oosterweg 37 9751 PB Haren GN tel. 06 - 51530040 info@managetomanage.nl www.managetomanage.nl Manage to Manage adviseert op het gebied van management-, beleids- en organisatieontwikkeling en is al meer dan 15 jaar actief voor lokaal sportbeleid; de ontwikkeling en evaluatie.

Newae Adviseurs & Ingenieurs voor de buitenruimte Postbus 501 5460 AM Veghel Poort van Veghel 4933 5466 SB Veghel tel. 0413 - 246601 w.glaap@newae.nl www.newae.nl Advisering en engineering van vraagstukken op het gebied van sport en recreatie, waaronder haalbaarheidsonderzoek, exploitatiescreening, planbeoordeling, ontwerp, contractvorming, uitvoeringsbegeleiding en privatisering.

Nijha BV Postbus 3 7240 AA Lochem tel. 0573 - 288555 fax 0573 - 254554 info@nijha.nl www.nijha.nl Levering van speeltoestellen, spelmateriaal, sportinrichting en tribunes. Inspectie en onderhoud van speeltoestellen, sportinrichting en tribunes.

Olco maatschappelijk vastgoed BV Hoofdstraat 41b 3971 KB Driebergen-Rijsenburg Tel 030-6930396 algemeen@olco.nl www.olco.nl

OLCO is een onafhankelijk bureau dat adviseert op het gebied van publieke gebouwen in het maatschappelijk vastgoed. Dit t.a.v. programma en gebruik, duurzame ontwikkeling en realisatie van projecten, met een specialisatie in onderwijs- en sportaccommodaties. Wij zijn met ons team werkzaam in Nederland en Vlaanderen. Voor ons is een succesvol gebouw een duurzaam gebouw waar gebruikers dag in dag uit met plezier bewegen, leren en werken. Onze expertise omvat de gehele vastgoedcyclus, van scenario analyses, haalbaarheidsstudie, programma van eisen, aanbesteding ontwerp en/of uitvoering, projectmanagement en bouwmanagement. Ook hebben wij exploitatie expertise in huis omdat wij vinden dat alle keuzes op effecten op lange termijn moeten zijn gebaseerd. Daarbij laten we ons niet inperken door vaste denkpatronen. We prikkelen om groots te denken om dit vervolgens binnen de meegegeven kaders concreet te maken.

Pellikaan Bouwbedrijf BV ‘Design, Build, Operate’ Postbus 551 5000 AN Tilburg tel. 013 - 4657600 fax 013 - 4685002 info@pellikaan.com www.pellikaan.com Ontwerp, turn-key realisatie en exploitatie van overdekte sportaccommodaties, droge en natte sport, in de breedste zin van het woord. Zo’n 900 sportaccommodaties in West-Europa.

Sera Dataduiker Raadhuisstraat 211 2406 AC Alphen aan den Rijn Tel. 0172-473430 info@dataduiker.nl www.dataduiker.nl Dit is Sera Dataduiker Zijn de processen van jouw zwembad al helemaal gestroomlijnd? Nee? Dan is het tijd voor Dataduiker! Dataduiker overziet alles wat er in het zwembad gebeurt. En dat is heel wat. Ticketverkoop, snackverkoop, abonnementenbeheer, inschrijven voor zwemlessen, toegangsbeheer, of het volgen van de vorderingen van leerlingen, een website, inkoop, verhuur, facturering tot en met boekhouding: SeraDataduiker regelt alles!

Sika Nederland– Pulastic® Sportvloeren Postbus 420 7400 AK Deventer tel. 0570 - 620744 verkoop.pulastic@nl.sika.com www.pulastic.com Sika is wereldwijd actief met gespecialiseerde oplossingen voor zowel de bouw als industriële sector. Sika’s productlijnen vallen op door de hoge kwaliteit van de betonhulpstoffen, gespecialiseerde mortels, kitten en lijmen, materialen voor dempen en versterken, systemen voor structurele versterking, systemen voor zowel daken als waterdichting en industriële vloeren en sportvloeren. De specialisatie van locatie Deventer is Pulastic® sportvloeren. Het Pulastic® team ontwikkelt, produceert en installeert buitengewone indoor en outdoor sportvloeren die favoriet zijn bij sporters over de hele wereld. Kennis, kunde en jarenlange praktijkervaring stelt ze in staat optimale kwaliteit te leveren met volop voordeel voor elke opdrachtgever. Het Pulastic® team zorgt ervoor dat het bedrijf de voorsprong in sportvloeren behoudt en verder kan uitbouwen. Wereldwijd hebben we 35 miljoen m² Pulastic® sportvloeren geïnstalleerd in meer dan 50.000 accommodaties. Hét bewijs dat we de absolute nummer 1 zijn en dat sinds 1965!

Slangen + Koenis Architecten Swammerdamweg 11 3401 MP IJsselstein

Sport & Gemeenten • december 2021

BEDRIJFSPARTNERS

sporthallen ijsbanen) vormen een bijzondere speciaANDRÉ DEenJEU liteit. Daarin bedrijven we topsport, en werken we aan

tel. 030 - 6888044 fax 030 - 6886974 contact@slangenkoenis.nl www.slangenkoenis.nl Slangen + Koenis is de specialist op het gebied van het ontwerpen en realiseren van sporten recreatiezwembaden.

Sportbedrijf De Fryske Marren

Kop

Sewei 3 8501 SP Joure tel. 0513 - 417648 Sportbedrijf De Fryske Marren exploiteert in Joure het (subtropisch) zwemparadijs in combinatie met de overdekte sportvoorziening en de recreatieve buitensportvoorzieningen. Daarnaast biedt zij diverse activiteiten aan op het gebied van sport en bewegen.

Sportfondsen Nederland B.V. Paasheuvelweg 3 1105 BE Amsterdam tel. 020 - 3550555 info@sportfondsen.nl www.sportfondsen.nl Sportfondsen Groep is een private onderneming met een groepsomzet van circa € 110 miljoen, waar meer dan 3.000 medewerkers zich inzetten voor een vitaal Nederland. Sportfondsen exploiteert, via een 100-tal ondernemingen, meer dan 550 voorzieningen zoals zwembaden, sporthallen, ijsbanen, multifunctionele sportcentra en sociaal-culturele centra. Deze voorzieningen worden ondersteund door adviseurs en specialisten van het Sportfondsen Shared Services Center in Amsterdam. Het beleidsterrein ‘Sport en bewegen’

is van groot belang voor het algemeen Sport en Ruimte welzijn van burgers. Sport- en beweegFrees 9 activiteiten bieden mogelijkheden tot 1423 EK Uithoorn talentontwikkeling, tel. 06 - 21590617 een zinvolle vrije tijdsbesteding, actieve deelname rens@sportenruimte.nl aan de maatschappij en het bevorderen www.sportenruimte.nl van de gezondheid. Sport&Ruimte is een bijzonder ontwerpen adviesbureau voor sportief ruimtelijke opgaven. Met de initiatiefnemers

Gemeenten vervullen eenvan belangrijke Thecla van Dijk en Rens Kleij komenrol ruimte en sport letterlijk bijeen een creatiefinbureau. als het om sport eninbewegen Neder-Sport&Ruimte komt met ideeën voor de inrichting van de land gaat. Als vernieuwende regisseur door middel van fysieke ruimte om mensen te stimuleren voorwaardenscheppend beleid en als tot een actievere levensstijl. Ditvele doetsportaccommodahet bureau door een optimale inrichfinancier van de tingons vanland sportparken, ties die rijk is. directe leefomgeving en openbare ruimte. Op ieder domein afzonderlijk maar met name in Zorgen dat sporten beweegactiviteiten hun onderlinge, synergetische samenhang. Gebaseerd voor alle burgers toegankelijk, in de buurt op de sportbehoefte van de bewoners en gebruikers van aanwezig en wijk veilig vormen samen de buurt, of zijn, sportpark formuleert Sport en Ruimte met het stimuleren van een gezonde ruimtelijke, programmatische en/of sociale ingrepen om levensstijl, speerpunten. Ook is ‘Sport en Techniek is te komen tot een vitale sportinfrastructuur. bewegen’ een waardevolle partner omontwerp. dienend aan een goed maatschappelijk doelstellingen op andere beleidsvelden te realiseren, SRO zoals onderwijs, zorg, stedelijSoesterweg ke ontwikkeling en556 citymarketing. 3812 BP Amersfoort tel. 033belang - 4225100 Het brede van sport en bewegen vergtinfo@sro.nl blijvende en specifieke aandacht www.sro.nl van onze gemeenten. Of het nu gaat om SRO is maatschappelijk partner van gemeenten en staat breedtesport of topsport, om georganimidden in de samenleving. SRO bekijkt samen met gemeenseerde of ongeorganiseerde activiteiten, ten lokale vraagstukken en denkt mee over de strategische om sport als doel of om sporten beweegoplossingen daarvan. SRO doet dat op verschillende activiteiten als middel. manieren. SRO beheert, onderhoudt en verhuurt niet alleen zwembaden, sportaccommodaties, sportparken en

Dit geldt ook voor de ondersteuning vanook de dienstvermaatschappelijk vastgoed maar verzorgt gemeenten bij de integrale lening daaromheen. Op hetvormgeving, gebied van sport en bewegen ontwikkeling endiverse uitvoering vanen sportverzorgt SRO projecten programma’s. beleid en accommodatievraagstukken. STRAMAN Management en Advies Kennisuitwisseling en het bevorderen Asterweg 19 D12vormen belangrijke van deskundigheid 1031 HL Amsterdam componenten bij deze ondersteuning. tel. 020 - 2615363

Deze info@straman.nl ondersteunersrol als partner voor www.straman.nl gemeenten op het beleidsveld sport en STRAMAN is een adviesbureau gespecialiseerd in bewegen geeft Vereniging Sport en maatschappelijk vastgoed en de organisatie van mens en Gemeenten duurzaam bedrijf daar omheen. bestaansrecht. Sportaccommodaties (zwembaden,

Sport & Gemeenten • december 2021

kleine tot de grootste en meest prestigieuze projecten in Nederland. Voornamelijk in opdracht van gemeenten.

Sweco Nederland B.V. Postbus 203 3730 AE De Bilt tel. 088 - 8116600 info@sweco.nl www.sweco.nl Sweco is een toonaangevend internationaal ontwerp-, advies- en managementbureau. Sweco levert adviezen en ingenieursdiensten met betrekking tot de stedelijke en natuurlijke leefomgeving, multimodale mobiliteit, schoon water en energie. Samen met haar klanten en erkende kennisinstituten plant en realiseert Sweco duurzame, haalbare oplossingen.

Synarchis Adviesgroep Hakgriend 18 3371 KA Hardinxveld-Giessendam tel. 0184 - 616544 fax 0184 - 616265 info@synarchis.nl www.synarchis.nl Synarchis is een onafhankelijk en innovatief adviesbureau dat vanuit een bestuurs-, bedrijfs- en bouwkundig perspectief partijen ondersteunt bij het ontwikkelen, realiseren, beheren en exploiteren van maatschappelijke voorzieningen.

Tien Organisatieadvies BV Schelmseweg 1 6861 WP Oosterbeek tel. 026 - 3391352 info@tienorganisatieadvies.nl www.tienorganisatieadvies.nl Tien organisatieadvies adviseert op het gebied van sporten vrijetijdsbeleid, in- en externe verzelfstandiging en privatisering en beheer & exploitatie. Voor exploitatieonderzoek wordt het SIAM gebruikt. Tien organisatieadvies geeft concreet vorm en inhoud aan (gemeentelijk) sportbeleid en vertaalt dit naar een passende vorm van beheer en een efficiënte exploitatie.

Treem b.v. Molensteyn 60 3454 PT De Meern (Utrecht) tel. 085 - 3033418 info@treem.nl www.treem.nl Treem is een adviesbureau gericht op het haalbaar en effectief maken van (sport-) accommodaties in de breedste zin van het woord. Onze visie is dat gebouw, inhoudelijke deskundigheid en lokale betrokkenheid onmisbare ingrediënten zijn om dat doel te bereiken en dat de invulling daarvan altijd lokaal-specifiek moet worden ingericht. Of het nu gaat om sportvoorzieningen als zwembaden en sporthallen of om ander maatschappelijk vastgoed, Treem kan het volledige proces begeleiden of ondersteunen, van visie- en definitievorming, haalbaarheidsonderzoek, projectmanagement, aanbestedings begeleiding, ontwerpen realisatiebegeleiding tot en met advies op het gebied van beheer en exploitatie.

Trenomat - De Graaf en van Stijn B.V.

behalen van de nagalmtijd volgens de norm.

Vaessen Algemeen Bouwbedrijf BV Zalmweg 1c 4941 VX Raamsdonkveer tel. 0162 - 522120 fax 0162 - 520274 info@vaessenbv.nl www.vaessenbv.nl Vaessen bezit een vooraanstaande positie op het gebied van de turn-key realisatie van zwembaden, sporthallen en welzijnsaccommodaties.

Van den Heuvel Watertechnologie BV Postbus 71 3925 ZH Scherpenzeel tel. 033 - 2778600 fax 033 - 2778399 info@vdhwater.nl www.vdhwater.nl Het ter plaatse (insitu), met gewoon keukenzout, fabriceren van het desinfectiemiddel natriumhypochloriet en zuur op een veilige en milieuvriendelijke manier.

Van Dorp Installaties Maagdenburgstraat 12 7421 ZC Deventer tel. 0570 - 659659 fax 0570 - 659660 info@deventer.vdi.nl www.vdi.nl Van Dorp installaties is een landelijk werkend vooruitstrevend en innovatief installatiebedrijf met duurzaamheid als één van de belangrijkste speerpunten. Het bedrijf biedt duurzame en groene concepten aan voor de utiliteitsbouw en past duurzaamheid toe binnen de eigen organisatie. Voor haar klanten ontwikkelt Van Dorp installaties continue producten en diensten op het gebied van duurzaamheid.

Variopool BV Haarspit 3 1724 BG Oudkarspel tel. 0226 - 333000 info@variopool.nl www.variopool.nl Beweegbare zwembadbodems en keerwanden, dat is de specialiteit van Variopool. Variopool is marktleider en expert op het gebied van beweegbare zwembadbodems en keerwanden in zwembaden. Al bijna een halve eeuw lopen kwaliteit, veiligheid en duurzaamheid door de bedrijfsvoering van Variopool heen en heeft het bedrijf wereldwijd al vele projecten geïnstalleerd.

Wind Design + Build BV Burgemeester Wuiteweg 35 9203 KA Drachten tel. 0512-571471 r.wind@winddesignbuild.nl www.winddesignbuild.nl Wind Design + Build is gespecialiseerd in het turn-key realiseren van complete huisvestingsvraagstukken met een specialisatie in de sportsector. Dit kan zowel een nieuwbouw als renovatieopgaaf zijn. Het ontzorgen van opdrachtgevers is het doel. Creativiteit is de onderlegger van de strategie.

Postbus 32 2420 AA Nieuwkoop Transportweg 46 2421 LS Nieuwkoop tel. 0172-579720 pvstijn@trenomat.nl www.trenomat.nl Specialist in het leveren, monteren en onderhouden van beweegbare, akoestische Trenomat wanden. Inclusief de mogelijkheid tot uitvoeren van geluidsmetingen, berekeningen en het geven van een algeheel oplossings- André de Jeu gericht akoestisch totaaladvies op maat. Leverancier van Directeur Vereniging Sport en Gemeenten akoestische totaaloplossingen, met een garantie op het

ONAFHANKELIJK EN OBJECTIEF ADVIES VOOR KUNSTGRASVELDEN

VOOR ALLE TYPES KUNSTGRAS DESKUNDIG ONDERZOEK EN ADVIES ERVARING MET RENOVATIE EN AANLEG CONTRACTDOCUMENTEN AANBESTEDING OF OFFERTEAANVRAGEN BEGELEIDING VAN DE UITVOERING EN BUDGETBEWAKING DUURZAAM (VOOR MILIEU EN BEHEER)

Voor meer informatie bel of mail ons! 015-2852211 • info@bas-sport.nl

www.bas-sport.nl

Gemeenteleden Aa en Hunze • Aalsmeer • Aalten • Achtkarspelen • Alblasserdam • Albrandswaard • Alkmaar • Almelo • Almere • Alphen aan den Rijn • Altena • Amersfoort • Amstelveen

•

Baarn • Barendrecht • Barneveld • Beek • Beemster • Beesel • Berg en Dal • Bergen • Bergen (L) • Bergen op • Bladel • Blaricum • Bodegraven-Reeuwijk • Borger-Odoorn • Borne • Boxtel • Breda • Brielle • Bronckhorst • Brummen • Brunssum • Bunnik • Bunschoten • Buren • Capelle aan den IJssel • Castricum • Coevorden • Cranendonck • Cuijk • Culemborg • Dalfsen • Dantumadeel • De Bilt • De Fryske Marren • De Ronde Venen • De Wolden • Delft • Den Haag • Den Helder • Deventer • Diemen • Dinkelland • Doetinchem • Dongen • Dordrecht • Drechterland • Drimmelen • Dronten • Duiven • Echt-Susteren • Edam-Volendam • Ede • Eemsdelta • Eersel • Eindhoven • Elburg • Emmen • Enkhuizen • Enschede • Epe • Ermelo • Geldrop-Mierlo • Gennep • Gilze en Rijen • Goeree-Overflakkee • Gorinchem • Gouda • Groningen • Gulpen-Wittem • Haaksbergen • Haarlem • Haarlemmermeer • Halderberge • Hardenberg • Harderwijk • Heemskerk • Heemstede • Heerde • Heerenveen • Heerhugowaard • Heerlen • Heiloo • Hellendoorn • Hellevoetsluis • Helmond • Hengelo • Het Hogeland • Heusden • Hillegom • Hilversum • Hoeksche Waard • Hof van Twente • Hollands Kroon • Hoogeveen • Hoorn • Horst aan de Maas • Houten • Hulst • IJsselstein • Kapelle • Katwijk • Kerkrade • Koggenland • Krimpen aan den IJssel • Krimpenerwaard • Laarbeek • Landerd • Landsmeer • Langedijk • Lansingerland • Laren • Leeuwarden • Leiden • Leiderdorp • Leidschendam-Voorburg • Lelystad • Leusden • Lingewaard • Lisse • Lochem • Lopik • Losser • Maasgouw • Maassluis • Maastricht • Medemblik • Meerssen • Meierijstad • Meppel • Middelburg • Midden-Drenthe • Midden-Groningen • Mill en St. Hubert • Moerdijk • Montferland • Montfoort • Neder-Betuwe • Nederweert • Nieuwegein • Nijkerk • Nijmegen • Noardeast-Fryslân • Noordenveld • Noordoostpolder • Noordwijk • Nunspeet • Oegstgeest • Oirschot • Oisterwijk • Oldebroek • Oldenzaal • Olst-Wijhe • Ommen • Oost-Gelre • Oosterhout • Ooststellingwerf • Oostzaan • Opmeer • Opsterland • Oss • Oude IJsselstreek • Ouder-Amstel • Oudewater • Overbetuwe • Papendrecht • Peel en Maas • Pekela • Purmerend • Putten • Raalte • Reimerswaal • Renkum • Rheden • Ridderkerk • Rijssen-Holten • Rijswijk • Roermond • Rotterdam • Schagen • Scherpenzeel • Schiedam • Schouwen-Duiveland • ’s-Hertogenbosch • Simpelveld • Sint Michielsgestel • Sittard-Geleen • Sliedrecht • Smallingerland • Soest • Someren • Stadskanaal • Staphorst • Stede Broec • Steenwijkerland • Stichtse Vecht • Sùdwest Fryslân • Terneuzen • Terschelling • Texel • Teylingen • Tholen • Tiel • Tilburg • Tubbergen • Twenterand • Tynaarlo • Tytjerksteradiel • Uden • Uithoorn • Utrecht • Utrechtse Heuvelrug • Valkenswaard • Valkenburg aan de Geul • Veendam • Veere • Veldhoven • Velsen • Venlo • Venray • Vijfheerenlanden • Vlaardingen • Vlissingen • Voorschoten • Voorst • Waadhoeke • Waalre • Waalwijk • Waddinxveen • Wassenaar • Waterland • Weert • Weesp • West Betuwe • West Maas en Waal • Westerkwartier • Westerveld • Westervoort • Westland • Weststellingwerf • Westvoorne • Wierden • Wijk bij Duurstede • Winterswijk • Woerden • Woudenberg • Zaanstad • Zandvoort • Zeewolde • Zeist • Zevenaar • Zoetermeer • Zoeterwoude • Zundert • Zutphen • Zwartewaterland • Zwijndrecht • Zwolle Amsterdam

Zoom

•

Apeldoorn

Berkelland

•

Arnhem

Bernheze

•

Assen

Beuningen

•

Asten

•

Beverwijk

Bedrijfspartners • ATC Select - www.atc-select.nl • B.A.S Begeleiding en Advies Sportterreinen - www.bas-sport.nl • bbn adviseurs - www.bbn.nl • BMC Yacht • Blue Groep - www.bluegroep.nl • Diversey B.V. - www.diversey.com • Drijver en Partners BV www.drijver-en-partners.nl • Eyeview Systems B.V. - www.eyeviewsystems.nl • Aannemersbedrijf W.J. Haafkes en Zonen B.V. - HarveyBloom - www.harveybloom.com • Hellebrekers Technieken - www.hellebrekers.nl • Herculan - www.herculan.com • Hospitality Group - www.hospitality-group.nl • ICSadviseurs - www.icsadviseurs.nl • InnoSportLab Sport & Beweeg - https://innosportlabsportenbeweeg.nl • Janssen-Fritsen Nederland BV - www.janssen-fritsen.nl • Kasel Management en Advies - www.kaselmanagementenadvies.nl • Kiwa ISA Sport - www.isa-sport.com • Kragten B.V. - www.kragten.nl • KYBYS - www.kybys.nl • Lotec BV zwembaden recreatietechniek - www.lotec.nl • M3V Sport - www.m3v.nl • MtoM Consultants - www.managetomanage.nl • Newae Adviseurs & Ingenieurs voor de buitenruimte -www.newae.nl • Nijha BV - www.nijha.nl • Olco maatschappelijk vastgoed BV - www.olco.nl • Pellikaan Bouwbedrijf BV - www.pellikaan.com • Sera Dataduiker - www.dataduiker.nl • Sika (Descol) – Pulastic Sportvloeren -www.pulastic.com • Slangen + Koenis Architecten - www.slangenkoenis.nl • Soulconsult bv - • Sportbedrijf De Fryske Marren • Sportfondsen Nederland B.V. - www.sportfondsen.nl • Sport en Ruimte www.sportenruimte.nl • SRO - www.sro.nl • STRAMAN Management en Advies - www.straman.nl • Sweco Nederland B.V - www.sweco.nl • Synarchis Adviesgroep - www.synarchis.nl • Tien Organisatieadvies BV - www.tienorganisatieadvies.nl • Treem b.v. - www.treem.nl • Trenomat - De Graaf en van Stijn B.V. - www.trenomat.nl • Vaessen Algemeen Bouwbedrijf BV - www.vaessenbv.nl • Van den Heuvel Watertechnologie BV - www.vdhwater.nl • Van Dorp installaties - www.vdi.nl • Variopool BV - www.variopool.nl • Wind Design + Build BV

Accres Apeldoorn B.V. - www.accres.nl Group - www.bmc.nl

•

Bosan Sportinstallaties BV - www.bosan.nl

- www.winddesignbuild.nl

Sport Gemeenten