Sportaccom nr 1 - 2021 by Golazo Media

2021

NR 01

e d n i l o v s e c c u S p o t e s e p Euro B V f j i r d e g sb n d i n m a r l t a s w e r e W v d l e v t e m t r o o c s r En verde

el i van pad e o r g e v losie • De exp portnorm s e d t m r ag oma • Den Ha erosolen a n e rchitects g e A t r d e j i p r o t o s H • De bouwen: e g t r o p s van hitecten c r a e i r e • S

rea

Vakblad id, voor bele nt, e m e g a n ma tie ita lo xp e lisatie en

AKOESTISCHE OPLOSSINGEN VOOR EEN BETERE BELEVING VAN UW RUIMTE  Specialist in maatwerk  Beste kwaliteit & service  Meer dan 50 jaar ervaring

SCHEIDINGSWAND TRIPLE COMFORT Akoestische scheidingswanden Trenomat Triple Comfort Uitstekende geluidsabsorptie, over het gehele wandoppervlak, ongeëvenaarde geluidsisolatie

AKOESTISCHE VOORZETWANDEN EN MEER Esthetisch aantrekkelijke akoestische voorzetwanden en diverse maatwerkoplossingen, voor verbetering van de ruimteakoestiek èn de uitstraling in uw sportaccommodatie.

AKOESTISCHE TOTAALOPLOSSINGEN Akoestische metingen, berekeningen, adviezen en leveringen op maat, met een garantie op het gewenste eindresultaat volgens de NOC*NSF norm.

+31 (0)172 579720 | info@trenomat.nl

WWW.TRENOMAT.NL

sportaccom » april 2021 » nummer 1

D U O INH NR01 rwijk

Ooste lubs. ming Fransrmt velden Europese topc r a w r e v Veld VB verwa pecialist

s Westland

r Meer

e ter van d i padel Pie amper aan. e o r g e v Explosienen de vraag naar banen

Bouwers

kun

roen Kuyp

ers

. ie Je Ventilat cent virusvrij is een illusie

Honderd

ssen Lok

n luc Aerosoletie wordt ook innovatieve Leon Jan

pro

htreinigin

ntila . Naast ve rtscholen en in spo d ra e g n a a

Swier

ard belang S p o r t Edw n voor de Partij vd rs (NLActief) wil opkome

en van d

e sport.

oute Ronald W

38 39 40

richten: Korte be r Korte be

ssen

g Afleverin

& Person

an sport itecten v

2: Hoope

r Architec

ts.

oducten hten: Pr

ch Serie: ArLok Leon Jan

Innovati

gebouwe

“

Op zoek naar een sportvloer? Dan wilt u uiteraard in een keer de juiste keuze maken. Zodat er straks een vloer ligt die van hoge kwaliteit is. En natuurlijk dat de vloer past bij het type sporter dat van de vloer gebruik maakt. Een topsporter stelt nu eenmaal andere eisen aan een vloer dan een recreatieve sporter. Nu kunnen we u overstelpen met mooie referencies of heel praktisch wat stalen opsturen. Maar In onze Experience Center kunt u elke vloer zelf testen op kwaliteit en eigenschappen. Wij hebben een ruim assortiment vloeren en leveren dus precies de juiste vloer, van de beste kwaliteit.

meer dan 250 M2 topsportvloeren! - Hofstede 55 lienden

sportaccom » april 2021 » nummer 1

1 0 R N D U O H IN

uw ties Ernst Bo a d o m m stour. ortacco

p amheid zaming s et Duurza Verduur stimuleert gemeenten m

VSG help

t en

Edward S

Verdu

wier

e van het K opdracht oed. e s n e m k lij e Vastg De im atschapp a M g in am Verduurz

gsnorm is- en innovatieplatform urzamin nn Bouw norm Ernst t r o p s t omarm Haagse

g e Den Haaen doet bewegen”, zegt d

eg meijer. “Zien bew ert Brede ouder Hilb th e w rt o sp

Jurryt van

69 74

de Voore

ergeten ederland. en niet v N

Omzien erdekte tennisbanen van De eerste

t Voorlich Column

ingsgids

Remco H

oekman

COLOFON

om ent, Sportacc managem or beleid, Vakblad vo exploitatie realisatie en april 2021 jaargang 33 ctie Hoofdreda wijk er Frans Oost l @chello.n f.oosterwijk ctie Eindreda ng Joost de Jo er ev tg Ui n Troost Michel va

Uitgeverij Media ts Arko Spor

e zersservic adres / Le Redactie Media ts Arko Spor 3 Postbus 39 wegein eu Ni AJ 3430 73000 tel. 030-70 or tsmedia.nl sp mail info@ verkoop tie en Advert ers pp l Co dy tsmedia.n Wen pers@spor wendy.cop 26 2 24 tel. 06-155 ntracten worden or co Advertentie lgens de Regelen vo vo erd afgesloten tiewezen, gedepone . en het Advert n Nederland tbanken va bij de rech r van de Regelen aa pl op em is Een ex ezen vertentiew voor het Ad eloos verkrijgbaar. kost aanvraag

50 enten Abonnem nement kost € 117, on n Een jaarab Opzegginge terlijk ). w bt l. ui xc per jaar (e ail) dienen k of per em p van de (schrif telij de afloo or te zijn. vo zit en be ek drie w in ons tsperiode abonnemen com Layout hicdesign. www.ikgrap Druk PreVision n t Copyrigh mag worde ze uitgave Niets uit de rd door middel van ee gereproduc to-offset, fotokopie, de fo boekdr uk, welke andere metho of ijke microfilm er schriftel er. nd zo k, dan oo uitgev ing van de toestemm

prorecht t © 2021 Re van toestemming to n in Het verlene dit tijdschrif t houdt n in publicatie er met uitsluiting va ev or de dat de uitg oepelijk do rden rr he on r ieder ande htigd is de door de ac auteur gem e vergoedingen voor gd lid verschuldi bedoeld in ar t. 17 als en in het kopiëren, swet 1912 1974 ur te Au 2 van de n 20 juni Besluit va teurswet Koninklijk b van de Au ex ar t. 16 ) 35 . tb (S daar toe in f /o en n ne 1912, te in te op te treden. rech en buiten -4270 22 09 ISSN

Veldverwarming

6 sportaccom » april 2021 » nummer 1

T S I L A I C E P S E S D N A L T S E W N E D L E V T M R A W R E VB V E S E P O R U E E VAN D S B U L C TOP de n a v t c u rod p j i b s l a ogie l g o n n i h m c r e a t Veldverwdse glastuinbouw w- en uropa Nederlan assenbou k e s d list van E n ia la c t e s p e s s g -W laten r Door: Fra

rwijk

ns Ooste

arming rwarmin is het oe e veldve veldverw an Ajax tot gemerkt d n n B ij o z V t t s f f a ij e a H b he bedr cialist. V stallatie se topclu bouwspe in u t klimaatin ijna elke Europe n e se glasn. B ederland geworde N e d r o n do aanlegge a! n Barcelo

Veldverwarming

sportaccom » april 2021 » nummer 1

e voordelen van veldverwarming

velden die intensief worden bespeeld en

zijn evident. Veldverwarming voor-

waar de grasmat amper tijd krijgt van het

komt dat het veld bevriest of bedekt

voetbalgewoel te herstellen, is verwarming

blijft onder een dikke sneeuwlaag,

de ultieme uitkomst.

zodat er dus ook in barre win-

Kortom: veldverwarming zorgt ervoor, zeker

tertijden gevoetbald kan worden. Maar

als ze wordt gecombineerd met licht- en

veldverwarming doet meer. De meeste

bewateringssystemen, dat clubs bij elke

grassoorten groeien pas bij een bodem-

weersgesteldheid – vorst, sneeuw, neer-

temperatuur van 8 graden. Met veldver-

slag, droogte et cetera – onder ideale veld-

warming, afgesteld op 20, 21 graden,

omstandigheden kunnen blijven voetballen.

groeit gras niet alleen significant sneller en beter, maar wordt ook het groeiseizoen verlengd. Ook zorgt verwarming voor sneller herstel van de grasmat. Vooral op

Gasbranders

Belangrijke drijfveer achter de installatie van veldverwarming zijn uiteraard ook de enorme belangen in het internationale topvoetbal. Het afgelasten van een wedstrijd in de competities van KNVB, UEFA en

WE HEBBEN BARCELONA WEL EENS GEBELD OM TE ZEGGEN DAT ZE TOCH WEL ERG VEEL GAS VERSTOOKTEN” Nanne Bentvelzen (VB)

FIFA vanwege een door vorst of sneeuwval onbespeelbaar veld, is allang geen optie meer. Ook de voetballiefhebber is gebaat bij veldverwarming. Op een veld in perfecte conditie komen immers de kwaliteiten van topvoetballers het best tot hun recht. In 1996 was PSV de eerste Nederlandse club met veldverwarming. Na de barre winter van 2008, toen er gasbranders aan

9 Specialist in hoogwaardige technologie VB is typisch een bedrijf gespecialiseerd in hoogwaardige kennis. Het bedrijf telt slechts 50 werknemers, die zich vaak verspreiden over alle windstreken om daar als verantwoordelijke projectleider toe te zien op de uitvoering van de glas- en tuinbouwprojecten waarvoor het

te pas moesten komen om het veld van De Graafschap op thuiscomplex De Vijverberg speelklaar te kunnen krijgen, werd veldverwarming door de KNVB verplicht voor alle

bedrijf is ingeschakeld. Sales-manager Nanne Bentvelzen: “Bij deze projecten maar ook bij de

clubs in Eredivisie. De extreme weersom-

aanleg van veldverwarming maken we vaak gebruik van een hele keten van onderaannemers,

standigheden in de afgelopen februari-

loonwerkers en andere tijdelijke krachten en bedrijven, die onder onze leiding de projecten

maand hebben overigens aangetoond dat

opbouwen en uitvoeren. Als we een kas in de Verenigde Staten of China installeren, dan kun-

veldverwarming nog geen garantie is dat

nen daar zomaar 100 man aan het werk zijn. Is zo’n project afgelopen dan gaan die mensen weer elders aan de slag. Soms wil een opdrachtgever het helemaal zelf doen. Dan krijgen we

alle wedstrijden kunnen doorgaan.

de vraag: stuur me een supervisor die uitlegt hoe het moet, dan bouwen we het met behulp

Tuinbouwspecialist VB legde in 1996 de

van lokale aannemers zelf wel op.”

veldverwarming aan voor PSV en groeide daarna uit tot dé specialist in Nederland en ver daarbuiten (zie kader). Inmiddels heeft VB bij meer dan veertien Nederlandse clubs veldverwarming geïnstalleerd in het hoofdveld en vaak ook in de trainingsvelden. In 2013 werden bijvoorbeeld alle trainingsvelden van Ajax op jeugdcomplex De Toekomst van veldverwarming voorzien. In de afgelopen jaren legde VB ook veldverwarming aan bij veel Europese clubs, waaronder de Spaanse topclubs Real Madrid, Atlético Madrid en Barcelona. Sneeuwen doet het daar niet snel, maar door de veldverwarming groeit ook daar het gras beter, sneller en gelijkmatiger.

Veldverwarming

sportaccom » april 2021 » nummer 1

Unique selling point

VB, in 1966 opgericht onder de naam J&A Verbakel Verwarming door de broers Joop en Aad Verbakel en in 2020 verhuisd van De Lier naar Naaldwijk, is van origine een verwarmingsbedrijf voor de Nederlandse glastuinbouw. Anno 2021 trekt het bedrijf met zijn technologie de hele wereld over. Voornamelijk op het noordelijk halfrond, van de VS tot China, van Rusland tot het Midden-Oosten en Iran, overal zet het bedrijf complete kassen neer, waar alles wordt geteeld en verbouwd wat je maar kunt bedenken, van sla tot tomaten, van paprika’s tot snijbloemen. In die kassen, en dat is VB’s unique selling point, wordt met behulp van geavanceerde computersoftware het totale klimaat beheerst. “Dan heb je het over 101 aspecten”, legt sales-manager Nanne Bentvelzen uit. “Van de temperatuurstroom boven- en onderin de kas tot luchtvochtigheid, beregening, het CO2-gehalte, de verdampingstemperatuur, met schermen die automatisch open en dicht moeten gaan. Wat dat betreft is veldverwarming een stuk eenvoudiger. Je legt de verwarming aan en onze zelfontworpen klimaatregeling doet de rest. Net zoals dat in huizen gebeurt, schakelt de verwarming automatisch aan als het klimaat daarom vraagt en uit als ze op de juiste temperatuur zit. De meest clubs zetten de verwarming aan in de winter en zetten hem uit in de zomer.” In Zuid-Europa doen ze dat anders. Bentvelzen: “Soms monitoren we op verzoek van de club het energieverbruik. We hebben Barcelona wel eens gebeld om te zeggen dat ze toch wel erg veel gas verstookten. Soms wel vele malen meer dan Nederlandse clubs. Zeiden ze: ‘Ja, maar we hebben hem altijd volledig aan staan. Lekker die grasmat verhitten en groeien maar. We hebben nog nooit zo’n mooi gras gehad.’ In Nederland zetten clubs de verwarming pas aan als de buitentemperatuur onder nul komt. Dan heb je natuurlijk veel lagere energiekosten.”

VOOR VELDVERWARMING TREKKEN WE EROP UIT MET EEN VRACHTWAGEN VOL SPULLEN, BIJ GROTE KASSENCOMPLEXEN GAAT HET OM HONDERDEN ZEECONTAINERS” Nanne Bentvelzen (VB)

40 kilometer PE-slang

Het veldverwarmingssysteem dat VB voor sportvelden heeft ontwikkeld, is gebaseerd op bodemverwarmingstechnologie die het bedrijf in de glastuinbouw gebruikt en is afkomstig van aspergeveldverwarming. Met behulp van 25 mm brede PE-slangen (polyethyleen) die zich 25 centimeter onder de grasmat bevinden en waardoor verwarmd water stroomt, wordt warmte bij de graswortels gebracht en bevriezing

DE MEESTE CLUBS HEBBEN EERDER 3 MILJOEN OVER VOOR EEN NIEUWE SPITS DAN EEN PAAR TON VOOR GOEDE VELDVERWARMING” Nanne Bentvelzen (VB)

van de onderlaag voorkomen. Door het veld op deze manier vorst- en sneeuwvrij te houden, kan smelt- en regenwater ongehinderd zijn weg blijven vinden naar het drainagesysteem. Bentvelzen: “Bij

buffertanks, ketels, verdeelpanelen – heb

wij om de slangen in de grond te trekken,

stadions waar onder het veld parkeergara-

je een gebied ter grootte van een voetbal-

daaroverheen komt een bovenlaag, ten-

ges zijn gebouwd, voorkomt het systeem

veld nodig. Voor veldverwarming trekken

slotte wordt de grond aangewalst en het

ook bevriezing van onderaf. En doordat

we erop uit met een vrachtwagen vol

gras ingezaaid. Dat moet allemaal goed

de PE-slangen op voldoende diepte zijn

spullen, bij grote kassencomplexen gaat

georganiseerd en gepland worden door

gelegd, kunnen de terreinmeesters van de

het om honderden zeecontainers!”

het terreinbeheer van de betreffende club,

club zonder problemen hun onderhoud

Maar het een kan niet bestaan zonder het

en dan duurt het al gauw weken.”

van de grasmat blijven uitvoeren.”

ander. “Dankzij onze kennis en expertise in

In dat proces verzorgt VB alleen de

Door het gebruik van zelf ontwikkelde

de glastuinbouw, en de daarmee verbon-

aanleg van de veldverwarming. Het bedrijf

laskoppelingen in plaats van mechanische

den inkoopvoordelen bij de aanschaf van

legt zelf geen velden aan en zaait ook

koppelingen is het mogelijk zonder het

materialen, kunnen we veldverwarming te-

geen gras in. Hetgeen betekent dat er

risico van lekkage honderden aftakkingen

gen een redelijk scherpe prijs aanbieden.

nauw moet worden samengewerkt met

aan te brengen. Door de fijnmazigheid

Dat schaal-aspect geldt ook in technolo-

andere partijen en aannemers, want het

van het PE-slangennetwerk kan het veld

gisch opzicht. Als je de computerregeling

aanleggen van veldverwarming is wel

volstrekt egaal verwarmd worden. Hoofd-

moet doen voor een kas van 10 hectare, is

een precisiewerkje. Bentvelzen: “Als wij

leidingen vervoeren het water ondergronds

de computerregeling voor veldverwarming

de slangen erin hebben getrokken en er

van de warmtebron c.q. ketelinstallatie

natuurlijk een peulenschil.”

wordt daarna met zwaar materieel over de

in het stadion naar de slangen onder de grasmat.

Precisiewerk

grond ingereden, dan is een ongeluk snel gebeurd en heb je kans dat de slangen

Doorgaans is de aanleg van veldverwar-

ondieper komen te liggen. Dus moet alles

afhankelijk van de afmetingen van het

ming in 4, 5 dagen gepiept. Bentvelzen:

stap voor stap nauwkeurig ingemeten

speelveld, 30 à 40 kilometer PE-slang

“Het kan zelfs worden aangelegd in een

worden. Samen met de klant meten we

worden geïnstalleerd. Vergeleken met de

bestaand veld. Met een soort mes worden

de situatie op en vragen: is dit wat je wil?

immense kasprojecten die VB ook onder

er sleuven op juiste diepte in het veld

Als de ingehuurde loonwerker daarna een

handen heeft, is de aanleg van veldver-

gesneden, daar worden de PE-slangen

tussenlaag neerlegt van 8,5 cm in plaats

warming bij een BVO niettemin een fluitje

in getrokken, dan wordt de grasmat

van 7,5 cm en ook nog eens de slangen

van een cent. Bentvelzen: “Je hoeft maar

aangewalst en binnen enkele dagen is

wegdrukt, ja, dan kunnen er problemen

een veld van 70 x 100 meter te verwarmen.

het veld weer bespeelbaar. Maar meestal

ontstaan. Dan is het mogelijk dat de

Grote kascomplexen kunnen een omvang

wordt veldverwarming aangelegd op het

verwarmingsslangen beschadigd worden

hebben van 10 à 20 hectare. Alleen al om

moment dat een club een heel nieuw veld

of dat de drainage in het gedrang komt en

de apparatuur te plaatsen die nodig is om

aanlegt. Dan duurt het uiteraard langer.

regenwater niet genoeg wegvloeit. Alles

een complex van die omvang te verwar-

In dat geval wordt er eerst een onderlaag

moet dus in samenspraak gebeuren en

men – denk aan verwarmingsinstallaties,

gelegd, dan een tussenlaag, dan komen

strak op elkaar worden afgestemd.”

Voor een optimale veldverwarming moet,

Veldverwarming

sportaccom » januari 2021 » nummer 1

Veldverwarmingsprojecten van VB Nederland

Schotland

Ajax (Johan Cruijff ArenA)

Murray Field (Scotland RUFC)

Ajax (De Toekomst, 3 trainingsvelden)

Hampden Park (Queens Park FC)

AZ (Afas Stadion)

Glasgow Rangers FC

AZ (Sportcomplex ’t Lood, 1 trainingsveld)

Dundee United FC

ADO Den Haag (Cars Jeans Stadion)

Celtic FC

Behalve voor voetbalvelden zou veldver-

De Graafschap (Stadion De Vijverberg)

Aberdeen FC

warming ook interessant kunnen zijn voor

Feyenoord (Stadion De Kuip) Feyenoord (Varkenoord, 2 trainingsvelden)

Wales

Feyenoord (1908, 2 trainingsvelden)

Cardiff Arms Park (Wales RUFC)

FC Groningen (trainingscomplex Corpus Den Hoorn,

Nieuwe markten

golf- en tennisbanen en voor veldsporten als hockey en rugby. Ook die sporten hebben immers belang bij velden en terreinen

2 velden)

Duitsland

die altijd bespeelbaar zijn, met gras dat

FC Twente (Stadion Grolsch Veste)

FC Bayern München (Olympiastadion en trainingsveld) FC Hansa Rostock (Ostseestadion en trainingsveld)

altijd in optimale conditie verkeert. Bent-

FC Twente (Essent Trainingscomplex, 1 trainingsveld) FC Utrecht (Stadion Galgenwaard)

HSV (trainingsveld)

Fortuna Sittard (Offermans Joosten Stadion)

Schalke 04 (Veltins Arena en trainingveld)

Heerenveen (Abe Lenstra Stadion) PSV (Philips Stadion) PSV (PSV Campus De Herdgang, 2 trainingsvelden) RKC Waalwijk (Mandemakers Stadion) Roda JC (Parkstad Limburg Stadion) Vitesse (Stadion Gelredome) Vitesse (Sportcomplex Papendal 3 trainingsvelden) Willem II (Koning Willem II Stadion)

Engeland Manchester United Liverpool FC Leeds United FC Newcastle United Chelsea FC Queens Park Rangers Derby County FC Coventry City

velzen: “Nee, we hebben uit die hoek nog geen verzoek gekregen. Maar ik sluit niet uit dat dat dat ooit gebeurt. Zoals het ook

Oekraïne

met voetbal is gegaan. Veldverwarming

Shakhtar Donetsk Football Club (Donbas Arena)

als product is pas ontstaan toen vanuit de

Polen

markt die vraag opkwam.” ■

MKS Znicz Pruszkow

Denemarken FC Kopenhagen (trainingsveld)

Spanje Atletico Madrid (Wanda Metropolitano) Real Madrid (Estadio Santiago Bernabéu) FC Barcelona (Camp Nou)

België Club Brugge KV Kortrijk RSC Anderlecht

Verduurzaming

Vandaar dat we het doen met meerde-

Hoelang de feitelijke aanleg duurt is ook

re kleinere ketels. Is er eentje stuk of in

afhankelijk van de vraag of club al een

onderhoud, dan kunnen de andere het

warmtebron c.q. ketelinstallatie beschik-

werk overnemen en kun je je veld blijven

baar heeft of dat die ook door VB moet

verwarmen.”

worden geplaatst. Bentvelzen: “In het laat-

Ooit zullen, als voetbalstadions van

ste geval plaatsen we de ketelinstallatie

geothermie worden voorzien en zijn

meestal in een container in het bereik van

uitgerust met zonnepanelen, de gasketels

het veld of anders buiten het stadion en

waarschijnlijk worden vervangen door

leggen we ook de transportleidingen van

elektrische cv-ketels. Bentvelzen: “Dat

de warmtebron naar het veld.” Die ketelin-

is in het kader van de verduurzaming de

stallatie bestaat meestal uit meerdere aan

toekomst, alleen is dat voor de meeste

elkaar gekoppelde huis-tuin-en-keuken

clubs nu nog een te grote investering. Al is

cv-ketels. Bentvelzen: “Je kunt natuurlijk

dat uiteraard ook maar relatief. De meeste

ook gebruikmaken van één grote ketel,

clubs hebben eerder 3 miljoen over voor

maar als die storing heeft, kun je je veld

een nieuwe spits dan een paar ton voor

niet verwarmen en misschien niet spelen.

goede veldverwarming.”

Ons duurzame antwoord op synthetische infill: Antea Sport GreenFill

“Aanleg voor... duurzaamheid” www.anteasport.nl

geïnteresseerd?

Aanleg voor sportvelden

Padel

sportaccom » april 2021 » nummer 1

De padelbaan in Amersfoort van bouwer Sky Padel.

E V E I S O L P EX I E O R G N I N E N A B L E D A P D N A L R E D E N

aan l o v n e d han n e b b e h Bouwers nde vraag is derland en. In Ne e t r er o m e p s m e e s d toen aar steed t groeien w ls n e e n s k steeds r e a k d elen oo tennisp en van

er Meer

ter van d

Door: Pie

ijd e gen sp zien op wereldw verenigin eze racketsport idelijk te is u n d n e Padel is k t o e o d adel en ikkeling d. Behalv iteit van en, Sky P die ontw n n gebouw in op de popular a e d lb r e o d d a w p en rs coronatij wers van in u padelban erciële aanbiede s o lf b e e Z d . g m wee van de vraa meer com elclubs. T ij deze toenemen d a p le ia . met spec ren wel b nvragen rland, va e d e lN ieuwe aa e n s jk Pad li e g en zij da ontvang

Padel

sportaccom » april 2021 » nummer 1

e groei van padel in Nederland is ongekend. In een paar jaar tijd groeide de sport van 23 locaties in 2015 tot 210 locaties met 490 banen in 2021. Ook het aantal spelers is explosief gestegen. De KNLTB verwacht dat die groei de komende jaren nog door zal zetten. In 2024 zal Nederland

al 100.000 padelspelers kennen en binnen tien jaar hebben ruim vijfhonderd tennisverenigingen de keuze gemaakt voor één of twee padelbanen, zo voorspelt de tennisbond. Met die ontwikkeling van de sport in het achterhoofd, zet de KNLTB vol in op het uitdragen van padel als een aparte sport naast tennis. De fusie met de Nederlandse Padel Bond (NPB) is daarbij een belangrijke stap geweest. De KNLTB liet in juli 2020 net na de bekendmaking van die samenwerking weten dat “het bundelen van kennis en krachten en een eenduidige dienstverlening zullen bijdragen aan de verdere groei van de padelsport in Nederland”. Sky Padel legde ook de baan van TP Espendonk in Helmond aan, evenals die van TP de Doordraaiers in Houten (foto rechts).

JE KUNT SNEL SPELEN, MAAR OOK JUIST RUSTIG EN TACTISCH. DAT MAAKT PADEL OOK VOOR OUDERE SPELERS GESCHIKT” Bas Zwartendijk (Sky Padel)

sportlandschap nog altijd een grote uitdaging, maar de KNLTB sorteert daar bij padel al op voor met een nieuw zoeken boekingsplatform. Met Padelboeker kunnen spelers zonder lidmaatschap van een vereniging of andere aanbieder een padelbaan zoeken en boeken, of zich inschrijven voor een kennismakingsles of open dag in de buurt. Met dit platform, dat nu vooralsnog in een testfase in Brabant draait, wil de KNLTB clubs helpen nieuwe leden naar hun park te krijgen. Daarmee wordt ook in de toenemende vraag van padelspelers voorzien.

Bakermat Spanje

Hoewel de populariteit van padel in Nederland de laatste jaren hard is gegaan, komt deze sport allesbehalve uit de lucht vallen. In Spanje, het Walhalla van padel, heeft de sport zelfs het tennis ingehaald. Gerrit Garcia del Rio van PadelNederland en Bas Zwartendijk van Sky Padel hebben die ontwikkeling van dichtbij zien. Garcia del Rio heeft in Spanje gewoond, net als Zwartendijk, die dertig jaar in de bakermat van het padel woonachtig is geweest. Aan de hand van de trend die Zwartendijk in Spanje zag,

Frisse uitstraling

kan hij de populariteit in Nederland nu ook wel verklaren. “Tennis was altijd een hele grote sport in Spanje met spelers als Rafael

In het advies aan tennisverenigingen heeft padel inmiddels ook

Nadal. Het is alleen een vrij moeilijke sport om onder de knie te

een prominente plek gekregen. Clubs en tennisparken worden

krijgen. Toen bij de commerciële tennisclubs – je hebt daar geen

door de tennisbond gestimuleerd om na te denken over het aan-

verenigingen zoals in Nederland – klanten wegvielen, kwam padel

leggen van padelbanen omdat dit een positieve impuls kan geven

als alternatief bovendrijven. Je zag hele tennisclubs omgetoverd

aan de club. De moderne padelkooien met glas en gekleurd

worden tot padelclubs.”

kunstgras geven het tennispark een frisse uitstraling. Padel wordt

Padel bleek veel toegankelijker en vooral laagdrempeliger om te

daarnaast met name gepresenteerd als een manier om leden te

spelen door het kleine en lichte racket. “Het lijkt wat op beacht-

behouden en vooral nieuwe leden naar het tennispark te trekken.

ennis, wat iedereen kan spelen. Als je iemand die nog nooit een

Het bereiken van die ongebonden sporters is in het Nederlandse

racketsport heeft beoefend een padelracket geeft, dan gaat die

bal gelijk over het net heen en na een half uur speel je een potje. Dat kun je met tennis niet verwachten”, zegt Zwartendijk. Padel wordt vaak gepresenteerd als een snelle sport, maar de eigenaar van Sky Padel ziet dat het gedoseerd spelen juist een kenmerk is van de sport. “Je kunt snel spelen, maar ook juist rustig en tactisch. Dat maakt padel ook voor oudere spelers geschikt. In Nederland dringt nu ook een beetje door dat de oudere spelers, die goed vertegenwoordigd zijn bij verenigingen, met padel een sport hebben die ze nog een paar jaar kunnen doorspelen als de tennisbaan te groot wordt.” Garcia del Rio ziet daarnaast nog een andere verklaring voor de groeiende interesse voor padel: “Steeds meer bekende voetballers spelen padel. Frenkie de Jong, Robin van Persie, Lionel Messi, Cristiano Ronaldo, noem maar op. Arjen Robben heeft zelfs een padelbaan in zijn achtertuin aan laten leggen. Je ziet constant dat bekende mensen het spelletje gaan spelen en er daardoor verslaafd aan raken. Zo is het in Spanje ook begonnen.” Frenkie de Jong was in Nederland al begonnen met padel en kreeg bij zijn nieuwe club FC Barcelona volop mogelijkheden om padel te spelen. “In Spanje is het heel normaal dat bij de trainingsfaciliteiten van voetbalclubs ook padelbanen liggen. FC Barcelona heeft dat natuurlijk ook”, zegt Garcia del Rio. Die ontwikkeling ziet hij

STEEDS MEER BEKENDE VOETBALLERS SPELEN PADEL. FRENKIE DE JONG, ROBIN VAN PERSIE, LIONEL MESSI, CRISTIANO RONALDO. ARJEN ROBBEN HEEFT ZELFS EEN PADELBAAN IN ZIJN ACHTERTUIN AAN LATEN LEGGEN” Gerrit Garcia del Rio (PadelNederland)

Padel

sportaccom » april 2021 » nummer 1

ook snel overwaaien naar Nederlandse voetbalclubs. “Ik ben nu ook bezig met een club uit de Eredivisie. Zij hebben overwinterd in Marbella, waar ze ook padel hebben gespeeld. Dat vonden die spelers zo leuk dat ze bij het nieuwe trainingscomplex ook padelbanen willen.”

Constructie

Dat padel in de lift zit in Nederland, is goed te zien in de agenda’s van beide bouwers. Zwartendijk: “Het is echt druk. We krijgen dagelijks nieuwe aanvragen binnen.” Ook bij Garcia del Rio ziet de planning er vol uit. Het coronajaar heeft daar nauwelijks invloed op gehad. “Veel verenigingen hebben nu ook het gevoel dat ze mee moeten. Dat heb ik zeker gemerkt bij een vereniging die nog

JE ZIET AAN DE HOEVEELHEID AANVRAGEN VAN VERENIGINGEN DAT ZE HET GEVOEL HEBBEN DAT ZE NIET ACHTER KUNNEN BLIJVEN”

Gerrit Garcia del Rio (PadelNederland)

concurrentie had van twee andere clubs in dezelfde gemeente. De eerste vraag die ze stelden was: hoe snel kun je leveren? Je ziet aan de hoeveelheid aanvragen van verenigingen dat ze het

daarover heen aluminium profielen. “We bouwen dat op locatie

gevoel hebben dat ze niet achter kunnen blijven.”

op als een soort mecanodoos. Met een speciaal schuifsysteem

Beide bouwers kunnen snel schakelen en hebben een levertijd

in de grondprofielen en de pilaren kunnen we alles spanningsvrij

van zes tot acht weken van aanvraag bij de fabriek tot een baan

plaatsen”, zegt Garcia del Rio. Hij merkt overigens nog een ander

die speelklaar is. In de constructie van hun banen zitten grotere

verschil in eisen tussen Nederlandse en Spaanse banen: de

verschillen. Zo werkt Sky Padel met staal en PadelNederland

betonnen vloer. “In Nederland gaat het altijd over waterdoorlatend

deels met aluminium. Toen Zwartendijk zes jaar geleden vanuit

beton, want hier willen we zo snel mogelijk na of zelfs in de regen

Spanje terugkeerde naar Nederland, nam hij het padelproduct

spelen. In Spanje gebeurt dat niet. Daar gaan ze in de regen niet

mee, maar dat liet hij enigszins aanpassen. “Ik heb een fabrikant

spelen.”

gezocht in Spanje die openstond voor mijn wijziging, omdat ik wist dat in Nederland andere eisen gesteld zouden worden aan een padelbaan. De versie die we nu verkopen is versie vier van

Akoestiek

Behalve rekening houden met een ander klimaat, brengt de Ne-

de basis die ook nog steeds wordt verkocht in Spanje, maar niet

derlandse markt ook andere uitdagingen mee voor de bouwers.

in Nederland.” Het verschil zit onder meer in de kolommen die

Zo krijgen ze vanuit tennisverenigingen vaak vragen over licht- en

zijn verstevigd met dikker staal en de voetplaten die groter zijn.

geluidhinder van de padelbanen. Zeker bij verenigingen die in

“Het is natuurlijk niet zo dat de Spaanse banen anders omwaaien,

een woonwijk liggen, kan geluid een rol spelen bij het aanvragen

maar het Bouwbesluit stelt gewoon hogere eisen. Een baan in

van een vergunning bij de gemeente. “Padel is een beetje een

Spanje is wat flexibeler dan de Nederlandse banen. Die zijn wat

emotioneler spel met langere rally’s. Dat kan van de spelers wat

stijver.”

meer geluid opleveren, maar het spel op zich maakt niet veel

Bij PadelNederland bestaat de kooi uit stalen kolommen met

meer lawaai dan tennis. Bij padel wordt vaker geslagen met kunststofrackets, je hebt een doffere slag. Het is dus een ander geluid”, zegt Zwartendijk.

Padel in Nederland Op dit moment zijn 40.000 Padelspelers bij de KNLTB geregistreerd. Dit zijn spelers die lid zijn van een KNLTB-vereniging of bij een zelfstandige organisatie spelen en meedoen aan KNLTB-competities en toernooien. De verdeling man/ vrouw is 60% - 40%.

Cijfers: 154 locaties bij verenigingen met 327 banen 41 locaties (27 lid van de KNLTB) bij commerciëlen met 148 banen 15 locaties overig (bij privépersonen, bedrijven zoals Nike, Afas e.d.) met 15 banen

Ook Garcia del Rio erkent dat het probleem eerder in de bijgeluiden van sporters zit. In de constructie van de kooi is daar in de akoestiek niet veel in aan te passen. Lichthinder van de padelbanen is tegenwoordig gemakkelijker te voorkomen. Garcia del Rio werkt sinds enige tijd met asymmetrische lampen in plaats van symmetrische lampen om meer gericht te verlichten. “De meeste lampen stonden onder een bepaalde hoek om de juiste lichtopbrengst te krijgen, maar de nieuwe asymmetrische lampen staan horizontaal gericht op de padelbaan. Voor omwonenden en tennisvelden heb je daardoor weinig tot geen lichthinder.”

Enkele van de banen van PadelNederland.

Padel Club

Beide bouwers zien het in Nederland hard gaan met de padelbanen bij verenigingen. Waar het eerst nog voorzichtig met projecten van één tot twee banen ging, kiezen clubs steeds vaker gelijk voor vier banen. “We zien ook vaak dat binnen twee jaar nadat we twee banen hebben neergelegd dat we alweer twee of meer banen bij gaan bouwen. In sommige gevallen maken we de bouwgrond alvast klaar voor extra banen. Dan is het alleen een kwestie van de banen plaatsen als de club daar financieel klaar

DE JEUGD GAAT PADEL NU OOK STEEDS MEER ONTDEKKEN. HET WORDT IETS SOCIAALS” Bas Zwartendijk (Sky Padel)

voor is. Die voorwerkzaamheden schelen ook weer in de kosten”, zegt Garcia del Rio. Behalve van verenigingen krijgen PadelNederland en Sky Padel steeds meer aanvragen van commerciële padelaanbieders, die met behulp van investeerders tennishallen of andere leegstaande ruimtes omtoveren tot padellocaties. Sky Padel bedacht specifiek voor deze commerciële partijen een compleet ‘turn key’ concept. Met ‘Padel Club’ kan Zwartendijk die geïnteresseerden een

keling versneld door een teruglopend ledental bij commerciële

compleet padelpark aanbieden. “Mijn Spaanse leverancier heeft

tennisclubs. Hoewel Nederlandse tennisverenigingen ook met

bij dit concept ook geholpen in het meedenken. Zij hadden al

dalende ledenaantallen te maken hebben gekregen, is de situatie

ervaring met het bouwen van padelclubs en hadden al volledige

volgens Zwartendijk niet helemaal te vergelijken. “Verenigingen

plattegronden in de computer staan. Daar hebben we verschil-

in Nederland hebben meer mogelijkheden om het uit te houden

lende formats mee ontwikkeld met padelbanen, een centrecourt

omdat de basis wordt gevormd door vrijwilligers die bijvoorbeeld

en een clubhuis. Dat kun je prefab redelijk snel neerzetten. Zeker

achter de bar staan. Dan kun je het aardig lang volhouden. De

in België komt dit al van de grond met investeerders die een stuk

nood kwam hier pas later. In Nederland zijn verenigingen zo sterk

grond hebben waar ze een padelclub op willen.”

en natuurlijk geïntegreerd in de Nederlandse cultuur, dat verdwijnt

De Nederlandse verenigingsstructuur

niet.” Zwartendijk weet in ieder geval zeker dat het met de sfeer van pa-

Voor de vele Nederlandse tennisverenigingen is dat concept min-

del in Nederland dezelfde kant op zal gaan. “De jeugd gaat padel

der logisch, omdat zij al over bepaalde infrastructuur beschikken.

nu ook steeds meer ontdekken. Het wordt iets sociaals. Dan krijg

“Maar mochten in de toekomst tennisclubs verdwijnen en locaties

je wat ik vroeger met het tennis deed: met je tennisrugzak naar

leeg komen te staan dan kunnen die op deze manier eenvoudig

de club en daar kijken met wie je kan spelen. Dat is de sfeer die

omgetoverd worden tot padelclubs.” In Spanje werd die ontwik-

padel in Spanje heeft en dat gaan we hier ook zien.” ■ ■ Meer informatie Sky Padel: zie ook VLgids pagina 71

Korte Berichten Innovatie

e i t a v inno

ect: te proej s r e e t nceer EK Petanqu t nds la o He or F t r o n tSp dschappe do ats in ’s-Hertogenbosch. chappelijk n a b a r B nque pla vrien nd maats Nieuwe van 2022 vindt het EK Peta aanleiding om een nijpe sociale contacten.

er erkte geven n In de zom id en bep eren lijde n de plek nzaamhe e sport e bare oud e d ts e e t, e n w d e k n m le ie groe evene wordt in rkt en ve pakken: activiteit, ek verste k aan te schalige in roblemati p le k e vraagstu z n n te bren e e e d is heeft n sociale eren sam s e d ri e u c o k a n te re s ro a it ij u De co uurzaam m kwetsb boules, b n deze d middel o r. Jeu de e leggen e mma het te ra hieronde n g te ro Brabants c p ijken van we conta appelijke w u h ie e c n d ts g a in a in : eg dit m ste zijn r en bew belangrijk via plezie r die het a a w gen. Om n tere finae k de plek et de gro p M o r. n a e a lk rg e te bo ’s-Hertoanders Parade in eten Brab o e d tm p n . o o n e e n sted wordt de Petanqu toernooie rheid. Zo s het EK a eme wijk n a ti e in tb jd h ti s ic n e z e os Tijd ium en e apothe root pod den en d bantma een g m leweeken ra g door Bra ro p rijgt het elanceerd ngen. k g ro h is d c e s n rt o g a a a b g a gen ppelen ant teru begin m port te ko nds, dat id in Brab s e o r h F o m rt o vincie a o d ro a p z n p een te make BrabantS ssen de erking tu t van het elukkiger c g w t n je n e zonde ro a e m p b g a s ra n eerste s is een itie om B emers ee d b n fn o m e F a ti Dit is het e rt ia d it o eeft gdrinn de in bantSp t fonds h nds wille elpen teru n. Het Bra Sport. He ssenen h Met het fo a agstukke . n lw ra e v o v v e g strucle g k in s n lij jf appe onder jo n beperk tse bedri e s n e s a e t b e tr maatsch s ra m , 0 B n het banders ¤650.00 evordere rabant en ren en Bra dget van inderen b e u k d b e in n Noord-B ts e n e rm a e t rab n. ■ deren v start me jl onder B te hebbe antse ou rt Fonds levenssti der Brab het fonds bantSpo n in o ra B id ro t e u e h e H zaam ngen. miljoen gen, een ing te bre inimaal 1 in beweg en jaar m n e e n lp e e n h in l b turee mbitie om eeft de a euro en h nds.nl. antsportfo fo@brab in ? e ti a rm Meer info TOCK UTTERS

sportaccom » april 2021 » nummer 1

cht i r e b e Kort

FOTO: SH

jaar nde 100 itie in luchtinnovatie tsystemen: “Onze nieuwe e g l o v Trad r sair Je or de cies waa van Smit aar vo ederij waar gloeil ’ zegt pre k angeweg e L ti a lf r v o i o R n a H n n. et hti Smits on in 1917 als een sm . Verschillende rscheide itie in luc ons onde e y-off ‘trad beg gehamerd het Smitsair orm werd n hebben v e lk e in er over e m a h d is e end ijzer 1 e de sm Anno 202 s namen et nu is. h t a w n t generatie e . eed to p te friss drijf gesm t bedrijf o e h n a familiebe v we traling site, nieu m de uits uwe web ie n , ff het tijd o o agne. e paydiacamp go, nieuw ocial me s e w u Nieuw lo ie gne, n tiecampa ren. adverten bewonde te online Offline en

e rd pa waarin w tergestuu staan en or compu o v il en ild u we voor ta rr e l ve og voor d is dan we schap, o n a m aambeeld k a v r het ven.” ers, maa zijn geble lasercutt aan: noveren in te u n n ti h iek vult con Luchttec ir a s drang om it n opgee m g van S ren hebb in rl ja e e ie d B l e a e in Etienn ntijdse de die w r het eige is en kun ering voo d n fu “De kenn e n en e solid ontwerp ormen de g de dag a a d bouwd v n ata a V ijn. e- en klim t we nu z r ventilati o o bedrijf da v aan n n te duc voldoe n we pro akt om te a m e fabricere g t w a n e in ma . Dit doe Vaak op ystemen ls e techniek. e rd e chtv cifieke lu orn.” ■ klantspe k in Uitho e ri b fa n e ig e e onz

rmatie: Meer info Smitsair weg 6 Industrie Uithoorn 1422 AJ 455 0297 564 air.nl Telefoon: n@smits tsysteme je il: a E-m

Korte Berichten Producten

cht i r e b e Kort

n e t c u p ro d

ijn den PP z n a w s g idin t in het rig getes TIG sche r o ijn uitvoe z p P s P n e p zowel e o d uw etest! ingswan n testen e id n e n h De niee u c k s g n ig en. De ante orTIG uitvo rAkoestiek ontwikkelde sp . Hier hebben wij vele vari odulaire scheidingswandltijd te em utz nt a TIG at de kla rschillend tiek bij Pe De door an de ve TIG in sta or Akoes v o is v g in ie m rk u rs nen het! ri e e n rende w t deze v ? Wij ku Laborato uw wens ed en me e als isole o d is g n t a g re n e W ti h t! rb rwac op maa de abso boven ve plossing ltaten zijn en een o k lij e rg e meetresu eerlijk v van een voorzien

simteakoe plosser ru lo a ta to n. De ns als realisere e doo en stelt o klimaat te ingswand Duurzam h id c e s h ti c nteren of s s o e enst ako udig te m uwe serie w o ie e v n n g e e n e z n e e e is D eisen, g beter t geval va at om nó tie. In he h aan alle a c ta v s is o n n in h re c k e rte ls ti oldoet om daa wbouw a ikkeling v e situatie owel nieu doorontw bestaand baar in z s n e a e p rder in op e p e v o to gen en oestiek orduren k b a rt o IG o T v t te vervan e . nvoudig rmee z efficiëntie is het ee men. Hie ebruik en renovatie te voorko rg n e e h g , n a id e rv odig ve urzaamh mee onn g van du lagen we s e g in s de reed ft het bij anden blij w estiek e o k ig a d m n te im Rotterda bouwku losser ru ortbedrijf ding aan p le s k t e e b ij d m Totaalop w n an wa hebben nwerking de kant v erd. Hier ij in same v w le e n n g e e p b Ook aan e o b gs he novatie) ysteem til. Onlan rplein (re et wands e H ld . o n den P e e TIG niet s l s h a s k gymza n toepa lmogelij de gave em moge eloze spe te d s in y e s en ASM d rt n e uw wa mbine pleet nie cten - co een com en produ porig e e e tw an een s tie van novatie v ek! re ti f s o e o combina w k u a o imte n in b prettige ru betekene met een u kunnen r o o v r! ■ ij e w rd d wat raag ve Benieuw elpen u g h ij W ? e odati taccomm 3 00 8 – 833 8 / +31 (0)8 l .n k e ti s koe www.tig-a

sporTIG wand PP scheidings

eling rontwikk

in – Polderple Gymzaal

rdam

rijf Rotte

Sportbed

Aerosolen

sportaccom » april 2021 » nummer 1

HONDERD PROCENT VIRUSVRIJ IS EEN ILLUSIE Wat is de juiste ventilatie?

Terwijl we aan het begin van de pandemie vooral beducht waren voor besmetting via oppervlakten, maken we ons nu meer zorgen over virusdeeltjes die door de lucht zweven. De aerosolen waarin de virussen verspreid worden, vergroten het gevoel van bedreiging door een onzichtbare en ongrijpbare tegenstander nog meer. Iedereen zoekt naarstig naar dé oplossing en naarmate de financiële schade van de lockdowns meer voelbaar wordt, verhoogt ook de urgentie om met die ene remedie op de proppen te komen. Maar een magic bullet lijkt er niet te zijn, wel een afdoende combinatie van maatregelen. Door: Jeroen Kuypers

e hebben het allemaal gedaan en we doen het waarschijnlijk nog: winkelmandjes en winkelwagentjes ontsmetten,

Soortgelijke onderzoekingen

Professor doctor ingenieur Philomena Bluyssen was een van die

deurklinken en misschien zelfs de onderkant van onze

273 ondertekenaars. Zij is hoogleraar Indoor Environment aan

gsm, als die ergens op gelegen heeft. Tegelijk hebben we

de Technische Universiteit Delft en doet met haar Senselab sinds

stuk voor stuk ons hoofd geschud toen het dragen van

vorig jaar april onderzoek naar de rol van aerosolen in binnen-

mondkapjes op steeds meer plaatsen verplicht werd. En toch heeft

ruimtes. “Sinds het begin van de pandemie maak ik deel uit van

dat excessieve ontsmetten waarschijnlijk veel minder besmettingen

een groep van 36 wetenschappers die wereldwijd research doet

voorkomen dan het onwillig dragen van mondkapjes. “Het was

naar de manier waarop het coronavirus (SARS-CoV-2) zich in

verstandig om aan te nemen dat het coronavirus via oppervlakten

binnenruimten verspreidt. Longartsen en virologen maken deel

mensen ziek kon maken, maar inmiddels zijn daar steeds minder

uit van deze groep maar ook natuurkundigen en scheikundigen.

wetenschappelijke aanwijzingen voor”, zegt Philomena Bluyssen.

Ik zelf ben bouwkundige. Wij kijken dus ook met een niet-medi-

“Contaminatie via aerosolen, de zogeheten ‘derde besmettingsrou-

sche blik naar de gedragingen van het virus: wat gebeurt er als

te’ – naast de directe van mens tot mens – werd echter maanden-

een besmet persoon virusdeeltjes uitademt? Hoe lang blijven die

lang ontkend door de WHO. Pas toen er door 273 wetenschappers

deeltjes in de ruimte hangen, waar gaan ze naar toe, en hoe ver

een open brief werd geschreven kwam daarin verandering. Inmid-

komen ze?”

dels heeft de WHO de airborne besmettingsroute geaccepteerd.”

Onderzoek in het Senselab van professor Philomena Bluyssen naar de rol van aerosolen in binnenruimtes.

IN HET OPENBAAR VERVOER IS VOLDOENDE AFSTAND HOUDEN EEN ESSENTIËLE MAATREGEL” Prof. Philomena Bluyssen

Aerosolen ‘lekken’

Het belang van professor Bluyssens onderzoek zit hem niet alleen in de resultaten op zich maar ook in de manier waarop zij en haar team die aanschouwelijk hebben gemaakt. Door middel van een experiment met zeepbellen en gekleurde mist konden ze de route die virusdeeltjes nemen op film vastleggen. Plots werden de virusdeeltjes zichtbaar en volgen we hun gedragingen in een herkenbare binnenruimte. Dan blijkt dat aerosolen tot meters ver kunnen raken. Zo mogelijk nog verontrustender waren haar experimenten met mondkapjes. Aerosolen ‘lekken’ via de adem aan weerszijden uit het kapje en verspreiden zich vandaar door de lucht. “Ons onderzoek heeft vooral betekenis voor een slecht geventileerde ruimte met veel mensen, zoals een klaslokaal, een bus of tram”, zegt Bluyssen. “Het kapje helpt zeker om te voorkomen dat iemand rechtstreeks virusdeeltjes uitademt in andermans gezicht, maar als je in het openbaar vervoer in rijen zit, krijg je als passagier wel

Aerosolen

sportaccom » april 2021 » nummer 1

degelijk de uitwaseming van je voorganger in je gezicht. De open

weten we nooit precies hoevéél virusdeeltjes iemand binnenkrijgt

raampjes helpen enigszins maar zijn meestal onvoldoende om die

en wanneer een aerosol dus effectief ziekmakend is. Maar hoe

aerosolen te verwijderen. In het openbaar vervoer is voldoende

dan ook: het risico op besmetting kan alleen aanzienlijk verlaagd

afstand houden dus een essentiële maatregel.”

worden indien alle mogelijk routes van overdracht, dus ook via

Effectief ziekmakend

In één openbaar vervoermiddel is de ventilatie in principe wél goed geregeld en dat is het vliegtuig. “Daar gaat de ventilatie namelijk van boven naar beneden. Met andere woorden: de inge-

de lucht, meegenomen worden, en dus alle maatregelen die we kunnen nemen zullen moeten worden omarmd.”

Mobiele HEPA-filters

Er zijn tal van krachten die op uitgeademde lucht inwerken. Als

blazen lucht zorgt dat de uitgeademde besmette lucht zich naar

een besmet persoon een grote druppel niest of hoest, kan het

beneden verplaatst, waar die wordt afgezogen. Vervolgens wordt

water daarin verdampen, zodat de hoeveelheid virus die erin ver-

de hergebruikte lucht gereinigd via een HEPA-filter. Dan is de

pakt is niet gaat landen maar juist weer in beweging komt, in de

bescherming trouwens nog niet honderd procent, want zijwaartse

vorm van een aerosol. Ventilatie is op zich niets anders dan lucht-

verplaatsing is nog altijd mogelijk, en dus blijft het belangrijk om

verplaatsing: lucht komt binnen en lucht gaat naar buiten, maar

afstand te houden. Dat is allemaal niet geruststellend. Tegelijk

dat verloopt niet een-op-een. In de tussentijd blijft een deel van

WIJ KIJKEN OOK MET EEN NIETMEDISCHE BLIK NAAR HET VIRUS: WAT GEBEURT ER ALS EEN BESMET PERSOON VIRUSDEELTJES UITADEMT? HOE LANG BLIJVEN DIE IN DE RUIMTE HANGEN, WAAR GAAN ZE NAAR TOE, EN HOE VER KOMEN ZE?” Prof. Philomena Bluyssen

houden. Wij hebben overigens een mobiel HEPA-filter systeem in ons lab getest, en zagen dat het zeker lokaal kan helpen het aantal aerosolen te verminderen, al moet wel gezegd worden dat er ruimte is voor ontwikkeling: Geluidsoverlast en tocht zijn toch wel punten van aandacht.”

Een ander soort filter

Maar precies over het gebruik van die HEPA-filtersystemen hebben anderen hun bedenkingen, en dan met name de apparaten met een kleinere capaciteit, niet die met een van 1500 kuub per uur én een ingebouwd verwarmingselement, zoals professor Bluyssen die in haar experimenten gebruikte. Wetenschappelijk onderzoek van Bluyssens collega Bert Blocken aan de TU Eindhoven (niet toevallig óók een bouwkundige), in opdracht van Sportinnovator en de brancheorganisatie van sportschoolhouders, toonde aan hoe sterk de concentratie aerosolen in de lucht steeg als sporters intensief bezig zijn in een gesloten ruimte (zie pagina’s 28-33). Dat de bestaande ventilatie in gebouwen niet toereikend is om die concentratie sterk te verlagen was al duidelijk, maar op de vraag of het bijplaatsen van apparaten die zijn toegerust met HEPA-filters volstaat om dit doel alsnog te bereiken, luidt het antwoord van een ander soort expert ronduit ontkennend. Martin van der Sluis is directeur en oprichter van PlasmaMade in Staphorst. Zijn bedrijf ontwikkelde en patenteerde de PlasmaMade Air Cleaner, oorspronkelijk voor het zuiveren van

die lucht ‘hangen’. De hamvraag is dus: wat is de juiste ventilatie?

de lucht in keukens, later voor gesloten ruimtes in het algemeen.

“Voor sportaccommodaties denk ik dat dit meer moet zijn dan en-

De apparaten die hij, als onderdeel van een experiment van Bloc-

kel wat ramen openzetten, nog afgezien van het feit dat die ramen

ken, in de Johan Cruijf ArenA heeft opgesteld, zuigen de lucht

vaak te hoog zitten. Maar ik vrees ook dat sporten in de tocht niet

van boven naar beneden, en vandaar het filter in. Van der Sluis

als aangenaam zal worden ervaren”, aldus Philo Bluyssen. “Als ik

en zijn mensen werken al maanden actief mee aan experimenten

kijk naar sportscholen, dan valt me op dat een aantal apparaten,

van professor Blocken om sportaccommodaties van aerosolen te

zoals bijvoorbeeld een loopband, al een vorm van ingebouwde

zuiveren. De eerste resultaten zijn zeer bemoedigend. Natuurlijk

ventilatie hebben, die je zelf kunt afstellen. Sportschoolhouders

hoopt Van der Sluis meer apparaten te kunnen verkopen als

– en productontwikkelaars – zouden dat ventilatievoordeel verder

wetenschappelijk wordt aangetoond dat zijn elektrostatische

moeten uitbouwen, misschien in combinate met een ingebouwd

filtermethode het probleem daadwerkelijk helpt op te lossen,

HEPA-filter of andere vorm van reiniging. Wat misschien ook kan

maar in een gesprek wordt al snel duidelijk dat hij minstens zo

helpen, is mobiele HEPA-filtersystemen op strategische plekken in

zeer gedreven wordt door de angst dat allerlei bedrijven de ac-

de accommodatie zetten. In combinatie met een adequate basis-

commodatiebeheerders gaan overdonderen met ongefundeerde

ventilatie kun je zo al een heel eind komen in het sterk reduceren

beweringen om zo hun toestellen maar te kunnen verkopen. “Pre-

van besmettingsrisico’s via de lucht. Maar dan nog zul je ook de

cies daarom werken wij ook kosteloos mee aan het onderzoek en

andere maatregelen strikt moeten blijven toepassen, dus handen

maken we al onze bevindingen gratis en openlijk inzichtelijk voor

regelmatig ontsmetten, mondkapjes dragen én zeker ook afstand

iedereen.”

Aerosolen

sportaccom » april 2021 » nummer 1

ALS WE EN MASSE OVERGAAN OP HEPA-FILTERS, GAAN WE EEN GIGANTISCHE AFVALBERG CREËREN. WILLEN WE DAT? IK DENK HET NIET” Martin van der Sluis (PlasmaMade)

Vals gevoel van veiligheid

Verdienmodel

en het valse gevoel van veiligheid dat dit zal creëren. “Aerosolen

schijnveiligheid en afvalberg. HEPA-filters moeten geregeld vervan-

zijn vochtig. Het zijn eiwitstructuren waarin zich Covid-deeltjes

gen worden en het energieverbruik van de apparaten die ermee zijn

kunnen ophopen. Een HEPA-filter is gemaakt voor een droge

uitgerust ligt hoog. “Die vervangingsmarkt is dan ook het verdienmo-

ruimte en als er vocht door het filter wordt gejaagd houdt het niet

del van de aanbieders van deze apparaten. Ze zullen erop wijzen dat

lang stand”, waarschuwt Van der Sluis. “Die filters moeten dus

een PlasmaMade Air Cleaner stukken duurder is dan de 600 euro

regelmatig vervangen worden en daar schuilt een van de geva-

die je voor hun toestel betaalt, maar ons filter hoef je slechts eenmaal

ren. Als dat niet tijdig gebeurt, kunnen sporters de indruk hebben

te vervangen. Je registreert je aankoop bij ons bedrijf en na tien jaar

dat ze in een veilige omgeving aan het bewegen zijn, terwijl het

krijg je automatisch een melding dat een nieuw elektrostatisch filter

apparaat in werkelijkheid al maanden niet meer functioneert zoals

nodig is. Bovendien scheelt het 100 euro aan elektriciteit, elke maand.

het hoort. Een ander risico is dat het HEPA-filter simpelweg te

In de loop van die tien jaar ben je met ons soort filter dus niet alleen

weinig aerosolen uit de lucht haalt. De clean air delivery rate van

beter maar ook veel goedkoper uit. Wij werken trouwens hard aan de

een gemiddeld HEPA-filter ligt tussen de 400 en de 800, die van

ontwikkeling van een apparaat dat slechts 20 tot 30 watt verbruikt. Die

een PlasmaMade Air Cleaner bedraagt 1200, en dat blijkt echt wel

innovatie is volgens mij geen luxe. Die energieverlaging is niet slechts

nodig te zijn om een hoog percentage aerosolen uit de lucht te

een kwestie van kosten maar vooral van duurzaamheid. Het is niet

halen. Die eerste vijftig procent is namelijk niet zo moeilijk. Dat is

alleen in de sportsector en in Nederland dat we de komende jaren

een beetje laaghangend fruit. Maar om vervolgens tot 86 of 87%

massaal luchtzuiveraars gaan neerzetten in de strijd tegen Covid, we

te komen, vergt een grote extra inspanning, laat staan nog hoger.

gaan dat wereldwijd doen. En nu is het SARS 2 maar wat is het over

Met HEPA haal je die percentages niet. En dan nog iets: zo’n

zoveel jaar? Als we en masse overgaan op HEPA, gaan we dus een

HEPA verbruikt 2500 watt voor die lagere performance terwijl onze

gigantische afvalberg creëren. Willen we dat? Ik denk het niet.”

Van der Sluis vreest een massale inzet van HEPA-filtersystemen

Air Cleaner slechts 100 watt nodig heeft voor een hogere.”

Twee woorden vatten de bezorgdheid van Van der Sluis samen:

Hoogst haalbare

De strijd tegen de aerosolen kan dus heel wat cowboys naar de markt lokken. Het is misschien ook slechts een kwestie van tijd eer er aanbiedingen komen om met behulp van UV-C licht de virussen te doden. Maar volgens Philo Bluyssen is een apparaat dat dergelijk licht uitstraalt vooral bedoeld om oppervlakten te desinfecteren, niet de lucht. “Je kunt het UV-C licht dat wordt toegepast bovendien niet op mensen laten schijnen. Voor mensen is het veel te ongezond. Er zijn wel apparaten in ontwikkeling waarbij gebruik wordt gemaakt van zogeheten far-range UV-C. Die lijkt onschadelijk te zijn voor mensen. Maar dan nog is het in de praktijk moeilijk: het UV-C licht doodt namelijk alleen wat het ‘ziet’. Geen enkel apparaat is dus in staat een ruimte volledig virusvrij te maken. En dan nog: de desin-

GEEN ENKEL APPARAAT IS IN STAAT EEN RUIMTE VOLLEDIG VIRUSVRIJ TE MAKEN. EN DAN NOG: DE DESINFECTIE GELDT ALTIJD MAAR VOOR EEN BEPAALD MOMENT” Prof. Philomena Bluyssen

fectie geldt altijd maar voor een bepaald moment. Zodra er een nieuwe sporter de hal betreedt en die is besmet, begint het hele spel weer van voren af aan. We moeten dus niet de illusie koesteren dat we binnenruimtes ooit honderd procent virusvrij kunnen maken. Het hoogst haalbare is met een combinatie

Van waakhond naar gebeten hond

van ventilatie, filters en maatregelen het risico tot een minimum

Hij heeft er nog net geen patent op genomen, maar Maurice de Hond is er

terug te dringen.”

apetrots op dat hij Nederland de ogen heeft geopend voor de rol van aerosolen

Sick Building Syndrome

woordje lijkt de kern van het probleem dat de opiniepeiler heeft om werkelijk

als besmettingsroute voor Covid 19. En die trots is terecht, deels. Dat laatste serieus te worden genomen door het politieke en wetenschappelijke establish-

Maar heeft het zin voor sportaccommodaties te investeren in

ment. Het RIVM wijzen op fouten in het bijeenbrengen en analyseren van data is

betere ventilatie en desinfectie voor de korte tijd dat de pande-

één ding, botweg beweren dat het RIVM moedwillig data verkeerd interpreteert

mie nog zal duren? In principe zijn we collectief slechts één of

een tweede. Naarmate de pandemie duurde werd er door de hoge heren in Den

twee prikjes verwijderd van ‘het oude normaal’. Dat heeft het wel degelijk, vindt de Delftse hoogleraar: “In de eerste plaats zijn we zo beter voorbereid op een nieuwe pandemie met een

Haag en Bilthoven eerst vaker en beter naar Maurice de Hond geluisterd, later minder, als gevolg van wilde beschuldigingen. De statisticus zelf werd alleen maar ongeduldiger in het halen van zijn Grote Gelijk: álle besmettingen zijn een kwestie van aerosolen, en de anderhalvemetermaatregel is dus overbodig. Daar

vergelijkbaar virus. In de tweede plaats verbeteren we op die

gaan de wetenschappers niet in mee. Om zijn boodschap kracht bij te zetten zocht

manier de algehele luchtkwaliteit. Ik ben al jarenlang betrokken

De Hond contact met allerlei groepen en personen die om zakelijke of ideologi-

bij onderzoek naar het Sick Building Syndrome, een amalgaam

sche redenen tegen de anderhalvemetersamenleving zijn: horecaondernemers,

van aandoeningen veroorzaakt door de slechte kwaliteit van het binnenmilieu. Door nu te investeren in effectievere ventilatie

vastgoedeigenaren, zakenlieden die ventilatiesystemen willen verkopen maar ook complotdenkers, zoals Viruswaanzin. Van sommigen kreeg hij geld, om zijn werk te ondersteunen. Steeds nam Maurice de Hond na verloop van tijd afstand.

en luchtreiniging verbeteren we automatisch die kwaliteit en

Hij blijft een Einzelgänger die hardnekkig zijn boodschap de wereld in slingert.

zullen we vanzelf minder hoofdpijn, droge ogen maar ook

Dat pleit voor zijn integriteit, maar de vele contacten met lobbyisten en andere be-

luchtweginfecties krijgen. Vergeet niet dat de maatregelen

langhebbenden hebben er toch een geurtje aan gegeven. Van een pure waakhond

tegen besmetting met het coronavirus ook geleid hebben tot een drastische reductie in het aantal griepgevallen en zelfs in de besmettingen met het verkoudheidsvirus. Dat is niet zomaar

is Maurice de Hond geleidelijk ook een gebeten hond geworden. Maar doorbijten is nu eenmaal een karaktertrek van Nederlands bekendste opiniepeiler. Eind jaren negentig pleitte hij in zijn boek Dankzij de snelheid van het

Licht voor massale investeringen in de digitale infrastructuur, ten koste van die in

‘medische bijvangst’, dat is een serieus voordeel dat we ons

traditionele autowegen en spoorwegen. In de kern had hij gelijk, in de werkelijk-

niet moeten laten ontglippen.” ■

heid van alledag kan een samenleving dat zo niet doen. Het was ook de periode dat zijn eigen digitale voorpost, het bedrijf Newconomy, failliet ging. De grens tussen gelijk en ongelijk is soms dunner en kostbaarder dan je denkt.

Aerosolen

sportaccom » april 2021 » nummer 1

Eindhovense onderzoekers tonen aan: aerosolconcentraties nemen toe tijdens intensief sporten

NAAST VENTILATIE OOK INNOVATIEVE LUCHTREINIGING AANGERADEN IN SPORTSCHOLEN Sinds de uitbraak van corona is het veilig kunnen sporten in sportscholen een punt van discussie. Ventilatie bleek al snel een cruciale rol te spelen. Onderzoek van de Technische Universiteit Eindhoven wijst nu uit dat ook ventilatie geen garantie is om aerosolen-concentraties in de lucht laag te houden, zelfs niet als aan de normen van het bouwbesluit wordt voldaan. Daar is meer voor nodig, zoals het gebruik van goede luchtreiniging. Leon Janssen Lok

edereen weet inmiddels wel dat mensen het coronavirus kunnen overdragen door grotere druppels vocht uit neus of mond. De anderhalvemetermaatregel is er zelfs op gebaseerd: de druppels zijn zo zwaar dat ze binnen die afstand meestal op de grond vallen en geen bedreiging meer vormen. Over of ook

de kleinere speekseldruppels, de zogenoemde aerosolen, een rol spelen bij de verspreiding van dit virus, zijn de geleerden het nog niet eens, hoewel het wel aannemelijk is. Daarom moet er meer onderzoek gedaan worden, vindt de Belgische hoofdonderzoeker Bert Blocken. De voorbije zomer gaf hij daar zelf de aftrap toe.

Aerodynamica steeds belangrijker in de sport

Blocken is hoogleraar bouwfysica aan de faculteit Bouwkunde van de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) en deeltijd aan het Departement Burgerlijke Bouwkunde van de KU Leuven. Normaal gesproken houdt hij zich bezig met aerodynamica, of windstroming, in en rondom gebouwen. Dat Blocken zich als civieltechnisch ingenieur ook met sport bezighoudt, lijkt dus wat eigenaardig, maar niets is minder waar. “De analogie is eigenlijk vrij sterk. In de stromingsleer beschouwen we zowel gebouwen als atleten als niet-gestroomlijnde voorwerpen. Daarom is het niet zo gek dat we al een aantal jaren met atleten werken. Sterker nog: sport is in de loop der jaren een vrij groot onderdeel van ons werk geworden.” Zo waren Blocken en zijn collega’s in 2019 betrokken bij het werelduurrecord van zijn landgenoot Victor Campenaerts en bij de succesvolle INEOS-challenge van Eliud Kipchoge om de marathon binnen de twee uur te lopen. Sinds 2017, toen op de campus van de TU/e een nieuwe windtunnel werd geopend (waarvan Blocken nu wetenschappelijk directeur is), is er ook een intensieve samenwerking met het wielerteam Jumbo-Visma. “In de topsport telt elk detail, pakken, helmen, noem maar op. De aerodynamica van een wielrenner, in een ploegentijdrit, in een compleet peloton, dat kan allemaal een rol spelen.”

IK ZOU VOOR DE SPORTSCHOLEN NOG ZEKER NIET TERUGGAAN NAAR DE ORDE VAN DE DAG, MET EEN VOLLEDIGE BEZETTING, MET SPINNINGKLASSEN MET TWINTIG PERSONEN IN EEN RUIMTE” Bert Blocken (TU Eindhoven)

Aerosolen

sportaccom » april 2021 » nummer 1

Weinig bekend over aerosolen en ventilatie

In de COVID-crisis komen de twee expertisegebieden sport en aerodynamica samen en dus begonnen Blocken zijn collega’s al snel met onderzoek. “Dat werd opgepakt door Sportinnovator, het programma van het Topteam Sport, dat in 2014 door het ministerie van VWS werd opgericht. NL Actief, de branchevereniging van fitnessorganisaties, had namelijk aan Sportinnovator gevraagd om meer informatie over hoe de fitnesscentra op een verantwoorde manier open te stellen. Wij zijn daarom onderzoek gaan doen in het studentensportcentrum van de TU/e, waarbij we zijn gaan meten wat het effect is van sportende mensen op de concentratie aerosolendeeltjes in een ruimte. Daarnaast wilden we weten wat eraan gedaan kan worden om die oplopende hoeveelheden aerosolendeeltjes tegen te gaan. Is ventilatie voldoende, of moet er meer gebeuren? Het moest een verkennend onderzoek worden, met elementaire vragen, ook omdat er in de literatuur nog maar heel weinig bekend is over speekselaerosolen en ventilatie in sportgebouwen.”

VEERTIG PROEFPERSONEN, VIJFTIEN ONDERZOEKERS, ALLEMAAL OP EEN EIGEN KAMER. ONTBIJT, LUNCH EN DINER WERD AFGELEVERD AAN DE DEUR”

‘Vijf jaar ouder geworden’

Bij de uitvoering van het onderzoek gingen de onderzoekers niet over één nacht ijs. Blocken legt uit hoe de procedure verliep: “We hadden toestemming nodig van de Veiligheidsregio en van de ethische raad van de universiteit. Die laatste vereiste de goedkeuring van het RIVM voor de test en omdat die er niet kwam voor 24 juni, de dag waar we op mikten, werd het onderzoek uitgesteld naar 11 juli. Daarbij hielp het dat de sportscholen op 1 juli weer open mochten. We kregen goedkeuring via Jaap van Dissel zelf, die ook nog tips had voor de manier waarop we de proefpersonen het best vooraf konden testen op COVID-19, én die aangaf graag op de hoogte gehouden te willen worden.” Via e-mail werden vervolgens deelnemers gezocht en gevonden: veertig in totaal. Die werden in groepen van acht personen per bus van Eindhoven naar de GGD in Eersel vervoerd, deden daar een COVID-test en gingen twee dagen in strikte quarantaine. “Tijdens die voorbereiding ben ik vijf jaar ouder geworden”, grapt Blocken. “Veertig proefpersonen, vijftien onderzoekers, allemaal op een eigen kamer. Ontbijt, lunch en diner werd afgeleverd aan de deur. En uiteindelijk moesten we toch vijf proefpersonen naar huis sturen, omdat ze – ongewild – het protocol hadden verbroken.”

ALLEEN VENTILATIE IS NIET GENOEG. DAT KOMT IN DE EERSTE PLAATS DOORDAT MENSEN DIE SPORTEN MEER AEROSOLDEELTJES UITSTOTEN”

De proefpersonen sportten uiteindelijk een hele dag, in sessies

worden? “Nee”, stelt Blocken. “Dat is gelukkig niet de uitkomst

van een half uur, in de fitnessruimte van de universiteit. Blocken:

van het onderzoek. Wat we wel hebben geconcludeerd is dat

“Er werd met maar liefst zo’n 150 sensoren gemeten en we kon-

alleen ventilatie niet genoeg is. Dat komt dus in de eerste plaats

den al snel zien dat de concentratie aerosoldeeltjes sterk steeg

doordat mensen die sporten meer aerosoldeeltjes uitstoten. In

tijdens het sporten. Vervolgens hebben we met verschillende

deze fitnessruimte was de ventilatie meer dan vier keer zo hoog

scenario’s gewerkt waarbij we afwisselden tussen wel sporten

als het minimum voorgeschreven in het bouwbesluit en nog was

en niet sporten. En we maakten gebruik van luchtreinigers, naast

het niet genoeg om de stijging van de concentratie aan aerosol-

of in plaats van de ventilatie. Op voorhand hadden we natuurlijk

deeltjes tijdens het sporten te stoppen. Als mensen na een half

wel al een vermoeden. Het bouwbesluit stelt een minimumeis

uur niet even hadden moeten rusten, was de stijging zelfs nog

als het gaat om ventilatie. Maar binnen een gebouw kan de

verder doorgegaan. Het heeft echter ook te maken met de plek

effectieve ventilatie van de ene tot de andere ruimte nog sterk

van de ventilatie in sportscholen. Die zit vaak hoog in de ruimte,

verschillen. Zelfs binnen een ruimte kan dat verschillen. Dat kun

waar al dan niet via een verlaagd plafond lucht wordt ingeblazen

je het bouwbesluit niet kwalijk nemen, want zo specifiek werd het

en afgezogen. Dat zie je trouwens in heel veel gebouwen, behalve

nooit beoogd. Maar nu is de situatie natuurlijk wel kritischer met

in operatiekamers en cleanrooms. Maar de ventilatie in een sport-

mensen die aan het sporten zijn tijdens een pandemie.”

school is juist nodig op een andere hoogte, op anderhalve meter

Alleen ventilatie is niet genoeg

Uit onderzoek uit de jaren 2009 en 2010 bleek al wel dat iemand die snel en diep in- en uitademt, tot wel achttien keer meer aerosoldeeltjes uitstoot dan iemand die in rust is. Kun je dan zeggen dat er ook tot achttien keer meer geventileerd moet

bijvoorbeeld. En dus is de ventilatie-efficiency veel lager dan je zou verwachten en is er extra luchtreiniging nodig.”

De vraag van één miljoen

Wereldwijd wordt er al lang geroepen dat ventilatie belangrijk is, maar er is geen garantie dat de nationale en internationale

Aerosolen

sportaccom » april 2021 » nummer 1

DRIEHONDERD BESMETTINGEN OP EEN JODELFESTIJN IN ZWITSERLAND, DAT IS HAAST NIET TE VERKLAREN DOOR ENKEL HOESTEN, NIEZEN OF AANRAKEN” normen toereikend zijn. Feitelijk heeft Blocken daarvoor nu de

steeds goed gaat.” Voorzichtigheid blijft echter geboden, als het

eerste inzichten geleverd. Toch is er behoefte aan nog veel meer

aan de hoogleraar ligt. “Ik zou nog zeker niet teruggaan naar de

onderzoek, vindt hij: “De vraag van één miljoen is natuurlijk: welke

orde van de dag, met een volledige bezetting, met spinningklas-

concentratie aerosoldeeltjes is nu echt een risico voor welke per-

sen met twintig personen in een ruimte. De kans bestaat dat je

soon met welk type immuunsysteem? Niemand op deze aardbol

dan eindigt met een situatie zoals in Zuid-Korea waar twaalf dans-

kan die vraag momenteel al beantwoorden. Er is heel veel onbe-

klassen grote besmettingshaarden bleken te zijn, en dan hebben

kend. Waar men wel van uitgaat is dat een massabesmetting via

alle sportscholen in Nederland een probleem. Alle maatregelen

aerosolen kan plaatsvinden op het moment dat er een voldoende

bij elkaar maken dat het nu goed gaat. Er wordt gewerkt met een

hoge concentratie is en dat mensen lang genoeg zijn blootge-

gereduceerde bezetting, sporters wordt gevraagd zich niet maxi-

steld aan die concentratie. Een grote dosis kan voldoende zijn

maal in te spannen en niet in de hoogste hartslagzones te trainen.

voor een infectie. Dat is de meest gangbare bewering. Er is geen

Dat zijn recepten om de aerosolconcentratie laag te houden, net

honderd procent bewijs voor, maar het is wel heel erg plausibel.

als het gebruik van luchtreiniging. Want zelfs als je je ventilatie op

Driehonderd besmettingen op een jodelfestijn in Zwitserland, dat

orde hebt, is dat alleen dus mogelijk niet genoeg.”

is haast niet te verklaren door enkel hoesten, niezen of doordat de mensen elkaar aanraken. Dat zal vast ook door de aerosolenuitstoting komen. Extra luchtreiniging is daarom een prima extra voorzorgsmaatregel.”

Voorzichtigheid blijft geboden

Niet alle luchtreinigers zijn goed

Werken met luchtreinigers is wat Blocken betreft niet alleen een effectieve oplossing, maar ook een economisch voordelige. Een ventilatiesysteem voor een grote sportschool vijf of tien keer sterker maken kan zomaar € 40.000 kosten, zegt hij. “Je bent er bovendien

NL Actief, de branchevereniging van de sportscholen, stelde al

weken mee bezig om het te ontwerpen, bouwen en installeren.

heel vroeg, in april en mei, een protocol op. “Dat was een prima

Maar met goede luchtreinigers, die worden geplaatst op de hoogte

document”, geeft Blocken aan. “Het aantal mensen werd beperkt

waar het het meest van belang is, kun je met zo’n € 5.000 hetzelfde

waardoor goed aan de anderhalvemetermaatregel voldaan kon

effect bereiken. Dat is plug & play. We zijn nu ook bezig met de

worden. Er stond toen alleen niets in over ventilatie. Die aerosolen

ontwikkeling van een nomogram; daarmee kun je afleiden, op ba-

waren een onzeker factor.” NL Actief paste het document aan, het

sis van de grootte van je fitnesscentrum, de hoeveelheid mensen

werd veel strenger wat betreft ventilatie. Zo stond erin dat als de

die er zijn en je ventilatiesysteem, hoeveel luchtreiniging je nodig

sportschool geen ventilatie had of niet voldoende kon ventileren

hebt.” Maakt het dan nog uit welke luchtreiniger gebruikt wordt?

door het openen van ramen en deuren, dan mocht deze niet

“Tja, daar zit wel een addertje onder het gras”, aldus Blocken. “Er

open. Blocken: “Dat is nogal wat als je dat als branchevereniging

zijn heel veel verschillende typen luchtreinigers. Er zijn er die heel

aan je eigen sportscholen meegeeft. Maar het is een van de

goed werken, maar ook die slecht werken of zelfs gevaarlijk zijn

redenen waarom het daarna goed is gegaan en waarom het nog

omdat ze grote hoeveelheden schadelijke bijproducten zoals ozon

of stikstofoxiden genereren. Dan los je één probleem op, maar

ruimtes zonder ramen naar buiten, waar veel wordt uitgeademd.

creëer je een nieuw. Dat compliceert de zaak. Veel horeca-uitbaters

Het stadion is trouwens vanuit de UEFA ook aangeduid als een

zijn bijvoorbeeld zelf luchtreinigers gaan aanschaffen. Dat kunnen

van de innovatielocaties in de coronacrisis. Daar gebeurt al heel

slechte keuzes zijn en daar is echt extra aandacht voor nodig.”

wat qua coronaonderzoek. Logisch dus om vanuit Nederlands en

Plasmatechnologie

Europees standpunt daarbij aan te sluiten. Verder gaan we ook onderzoek doen in de Maaspoort in Den Bosch. En via TeamNL

Blocken en zijn team maakten gebruik van reinigingsunits, die be-

gaan we testen in de fitnessruimtes op de topsportlocaties op

halve van traditionele elektrostatische, glasvezel- en koolstoffilters

Papendal en in Den Haag, ter voorbereiding op de Olympische

gebruikmaakten van plasmatechnologie. Het waren units van het

Spelen in Tokio, die hopelijk door kunnen gaan.” ■

bedrijf Plasmamade. “We werkten daarmee omdat dit bedrijf ons volledige openheid heeft bezorgd”, verklaart Blocken. “We kregen alle achterliggende informatie en konden testen zonder enige beperking. Ze hebben niet medegefinancierd aan het onderzoek en verdienen er niks aan. Ze leveren vooral veel ‘in kind’. Ik weet niet of hun product het beste is, maar het is in ieder geval een zeer goed product zonder schadelijke bijproducten en ook nog eens zuinig in gebruik.” Sportinnovator stelde expliciet dat het ook voor andere bedrijven mogelijk moet zijn om de technologie van hun luchtreinigers te laten testen. En dus wordt er doorgetest op de TU/e. “Een aantal bedrijven heeft inderdaad hun apparatuur bij ons afgeleverd. Wij testen dat en ze krijgen een meetrapport van ons.”

Onderzoek in de Johan Cruijff ArenA

Vervolgonderzoek vindt ook plaats in en op andere locaties, zoals in de Johan Cruijff ArenA. “Dat is een heel avontuur, want dat soort onderzoeken doen wij natuurlijk ook niet dagelijks. En ik ken heel wat PSV-supporters die het mij waarschijnlijk niet in dank afnemen dat ik daar onderzoek ga doen”, lacht hij. “Maar dat heeft natuurlijk met de constructie van het stadion te maken. Uit eerder onderzoek in voetbalstadions weten we dat wanneer je deeltjes of gassen loslaat in een stadion, en dat stadion heeft zoals de meeste moderne en hoogtechnologische stadions een relatief klein dakoppervlak, zoals de Johan Cruijff ArenA of de Allianz Arena in München, die daar heel lang blijven hangen. Dat is omdat de wind, die rondom het stadion waait, maar heel beperkt via het dak naar binnen kan slaan. Je ziet bijvoorbeeld ook dat wanneer er Bengaals vuurwerk wordt afgestoken, die rook soms heel lang in zo’n stadion blijft hangen. Op een heel winderige dag, of een dag met veel zonnestraling, zal het ook sneller naar buiten verdwijnen dan op een bewolkte dag. Dat zijn aspecten die een rol spelen, net als wanneer er 55.000 supporters in een stadion zitten. Die genereren veel warmte en die warmte gaat opstijgen. De ArenA is voor ons een heel belangrijke locatie om dit te doen. We doen ook niet alleen onderzoek in de semi-buitenruimte, maar ook in de kleedkamers van de spelers. Dat zijn kleine, besloten

WE DOEN OOK ONDERZOEK IN DE KLEEDKAMERS VAN DE JOHAN CRUIJFF ARENA. DAT ZIJN KLEINE, BESLOTEN RUIMTES ZONDER RAMEN NAAR BUITEN, WAAR VEEL WORDT UITGEADEMD”

Op de bres voor sport en bewegen

sportaccom » april 2021 » nummer 1

“WE GOOIEN EEN STEEN IN DE VIJVER EN KIJKEN WAT ER GEBEURT”

Ronald Wouters, medeoprichter Partij van en voor de Sport, geeft tekst en uitleg Net als de dieren én de ouderen verdienen ook de sporters een vertegenwoordiger in de Tweede Kamer. Met die gedachte lanceerden Ronald Wouters, directeur van NLActief, en ‘merkenbouwer’ Maurice Ambaum begin dit jaar de PartijvdSport. Wat bescheiden begint, ze debuteren op het stemformulier bij de Gemeenteraadsverkiezingen van 2022, moet straks ook in de landelijke politiek een serieuze rol gaan spelen. “Omdat sport en bewegen het antwoord zijn bij zoveel problemen en vraagstukken. Juist de coronapandemie heeft aangetoond dat het momentum daar is.” Door: Edward Swier Het is, begint Ronald Wouters zijn verhaal, overigens niet de Partij van de Sport. Nee, het is de PartijvdSport. Immers, het is ook een

Privé-initiatief

Wouters haast zich te zeggen dat de oprichting van de politieke

Partij vóór de Sport. Van en voor, vandaar dus dat vd dus.

partij een privé-initiatief van hem en Maurice Ambaum is. “Maar ik

Tuurlijk zijn er, we beginnen er meteen maar mee, vraagtekens.

kan natuurlijk niet ontkennen dat ik ook directeur van NLActief ben.

Wouters is immers directeur van NLActief, de branchevereniging

Voor mij staat echter voorop dat sport en bewegen vooral belang-

van de fitnesscentra en sportscholen. Wil hij met de oprich-

rijk zijn om fysiek en mentaal een fit, gezond leven te leiden. En dat

ting van een politieke partij – in deze voor ondernemers toch

de sportwereld, georganiseerd én ongeorganiseerd, dus erkend én

verwarrende tijd – vooral het belang van zijn branche, en andere

gehoord dient te worden. De diverse sectoren in de sport, die van

commerciële sportaanbieders, dienen? Recent timmerde ook het

de conventionele sportverenigingen, de commerciële sportaan-

Platform Ondernemende Sportaanbieders al nadrukkelijk aan de

bieders én de wereld van de ongebonden sporters, moeten zich

weg. Zijn de sportondernemers aan een stevige lobby begonnen

verenigingen, de schotten moeten weg. Dán kunnen we, eerst in de

in Den Haag?

gemeente maar straks ook in Den Haag, veel bereiken.”

DE SPORTWERELD, GEORGANISEERD ÉN ONGEORGANISEERD, DIENT ERKEND ÉN GEHOORD TE WORDEN”

WE STAAN, MET ELKAAR, VOOR DE UITDAGING NOG VEEL MEER MENSEN IN BEWEGING TE KRIJGEN” U zou meer aandacht vanuit Den Haag voor sport en bewegen willen zien? “Zeker. Toen ik pas staatssecretaris Paul Blokhuis hoorde verkondigen dat de bibliotheken en de sporthallen weer open moesten voor jongeren, maakte mijn hart een sprongetje. Tot ik begreep dat Blokhuis niet wilde dat ze gingen sporten, maar dat de jongeren dan een plek hadden om met elkaar te praten. Dat laat zien dat zelfs de staatssecretaris de waarde van sport en bewegen gewoon niet erkent. Dan komt er iets van frustratie bij me boven, en dat is ook een sterke drijfveer achter PartijvdSport; want het moet echt anders vanuit de politiek.” “Ik zie dat er, in het land, al steeds meer aandacht komt voor

tieakkoord. Mooi. En er is een Sportakkoord, ook hartstikke mooi

datgene waar sport voor staat, dat duidelijker begint te worden

natuurlijk. Maar eigenlijk zouden die twee samen één moeten

waar sport een bijdrage aan kan leveren: vitaliteit, gezondheid,

zijn. Nu zijn er twee stromingen, meerdere belangen, verschil-

weerstand. We wisten eigenlijk al langer dat sport een belangrijk

lende geldstromen ook. Vanuit het hart van de politiek zou veel

bindmiddel was, dat het de sociale cohesie bevorderde. Maar

meer beleid moeten worden gemaakt op het gebied van sport en

nu wordt toch wel, ook vanuit de zorg en de wetenschap, erkend

bewegen.”

dat sport en bewegen ook voor ons aller gezondheid belangrijk zijn. In de afgelopen maanden kon je geen uitzending of talkshow

Als Den Haag het over sport heeft, gaat het vooral over het

kijken of het belang van een gezond gestel werd benadrukt. Juist

wel en wee van sportverenigingen. De link met de gezond-

daar willen ook wij in onze campagne aandacht voor vragen. De

heidszorg wordt bijna nooit gelegd.

mensen moeten geïnspireerd en gemotiveerd worden om, letter-

“Je ziet, op macroniveau, dat sport als vrijetijdbesteding wordt

lijk, in beweging te komen.”

erkend. Dat ze instemmend knikken als mensen zich kunnen ontplooien, in bijvoorbeeld een competitie, of op recreatief gebied.

Maar Den Haag blijft dus, tot op heden, achter, waar het

Maar er is geen verankering op het gebied van sociaal-maat-

gaat om bijvoorbeeld ziektepreventie dankzij sport.

schappelijke vraagstukken, zoals gezondheid en vitaliteit. Dat is

“Absoluut. Wij vragen veel meer aandacht vanuit de politiek,

lokaal niet anders. Ik hoor van de ondernemers die bij NLActief

vanuit de overheid veel meer daadkracht. Oké, er is een preven-

zijn aangesloten, dat ze in hun vestigingsplaats vaak tegen een

Op de bres voor sport en bewegen

sportaccom » april 2021 » nummer 1

muur oplopen. Als er vanuit de gemeente gesproken wordt over de sport, gaat het meestal over de verenigingen, soms ook over de ongebonden sporter. Maar de ondernemer, die net als die lokale verenigingen onderdeel van het beleid wil zijn om mensen – omwille van hun gezondheid – in beweging te krijgen, stoot zijn neus.” De rijksbegrotingen van zorg en sport liggen mijlenver uiteen. Sport is maar ‘een kleintje’ in Den Haag. “Zeker. De zorg in Nederland is natuurlijk ook heel belangrijk. Logisch, we moeten goed voor elkaar zorgen. We betalen met z’n allen jaarlijks 100 miljard om die zorg goed in te richten. In 2014 ging dat nog om de helft van dat bedrag. Dat wil zeggen dat de zorg, naar mijn idee, over 10 jaar onbetaalbaar wordt. Daar sta ik niet alleen in, dat zeggen veel meer organisaties. Sport daarentegen krijgt maar een schijntje, een paar honderd miljoen. Als er een veel betere verdeelsleutel zou komen, kunnen we zorgen dat de begroting voor de zorg niet nog veel meer op hoeft te lopen.” “Dat de begroting voor sport, zeker vergeleken met die voor volksgezondheid, minimaal is, is onterecht. Sport is niet alleen een doel, maar ook een middel. Met sport kun je zoveel dingen bereiken, kun je veel sociaal-maatschappelijke uitdagingen aangaan. Vergrijzing, eenzaamheid, gezondheid, vitaliteit, maar ook natuur en milieu; sport heeft overal een antwoord op. We moeten meer fietsen, meer wandelen. Als je het – vanwege het milieu – belangrijk vindt dat we de auto wat vaker laten staan, moet je het de mensen wel aantrekkelijker maken om met de fiets naar het werk te gaan. Maar, het fiscale fietsenplan is een paar jaar

DE DIVERSE SECTOREN IN DE SPORT, DE CONVENTIONELE SPORTVERENIGINGEN, DE COMMERCIËLE SPORTAANBIEDERS ÉN DE WERELD VAN DE ONGEBONDEN SPORTERS, MOETEN ZICH VERENIGINGEN”

geleden geschrapt. Ik noem maar een voorbeeld.” Het geld dat ‘de sport’ in Nederland vanuit Den Haag mag verdelen, wordt nu door NOC*NSF ‘beheerd’. Zou dat moeten veranderen? “Ik denk dat als we voor een nieuw model kiezen, dat niet direct betekent dat je invloed en geld moet inleveren. Nieuw beleid kan de boel ook versterken. Misschien komt er de komende jaren wel juist heel veel bij, en hoeft dat niet ten koste te gaan van bijvoorbeeld NOC*NSF. De PartijvdSport komt op voor de belangen van sportondernemers én vereniging. Komt op voor alle sporters, georganiseerd en ongeorganiseerd. Lid of niet.” Tijdens het hoogtepunt van de coronapandemie werkten jullie het plan voor jullie partij uit. Maar de verkiezingen voor de Tweede Kamer kwamen te snel? “Maurice en ik hebben het hier al een paar jaar over, maar de plannen hebben lang in een la gelegen. Tot een half jaar terug. Dat had ook te maken met de situatie waarin we met z’n allen zitten natuurlijk. We voelen dat het momentum er nu is. Dus hebben we gezegd: we gaan het gewoon doen. We gooien een steen in de vijver en kijken wat er gebeurt. Vanzelfsprekend heb ik wel wat rondgebeld in mijn netwerk, om te kijken of er – ook zonder dat

ACCOMMODATIES MOETEN VEEL BETER BENUT WORDEN, DE SCHOTTEN MOETEN WEG. EEN COMPLEX MOET HYBRIDE, MULTIFUNCTIONEEL EN TOEKOMSTBESTENDIG WORDEN”

Het partijprogramma van de PartijvdSport We staan voor een gezonde(re) samenleving waarin mensen worden gestimuleerd en gefaciliteerd om: • Gezond(er) te eten • Voldoende en verantwoord te sporten en bewegen • Te stoppen met roken • Goed te slapen • Voldoende te ontspannen Dat willen we bereiken door: • Gezond gedrag te belonen • Het zorgstelsel te veranderen en meer in te zetten op preventie • Meer duurzame en laagdrempelige sporten beweegfaciliteiten en -infrastructuur in de openbare (groene) ruimte, inclusief ondersteunende voorzieningen zoals bijvoorbeeld watertappunten • Bouwen aan een inclusieve samenleving en een sociaal veilige sportomgeving waar iedereen kan meedoen en zichzelf mag zijn • Investeren in wetenschappelijke kennis en innovatie op het gebied van leefstijl(genees)kunde

er al een tot in detail uitgewerkt partijprogramma is – draagvlak voor was. En dat is er, ik hoor veel instemmende geluiden, uit de sportsector, van ondernemers, maar ook uit bijvoorbeeld de lokale politiek. We hebben zelfs al hulp toegezegd gekregen van een locoburgemeester die ons wegwijs wil maken.” “We deden in maart bewust nog niet mee aan de Tweede Kamerverkiezingen. Dat traject was gewoon te kort. We voelen het momentum, maar zijn geen opportunisten. We zijn realistisch. Je moet eerst een gedegen organisatie neerzetten, de juiste mensen zoeken, met een goede diversiteit. We willen dat de sneeuwbal gaat rollen en langzaam groter wordt. Eerst de gemeente, dan de provincie, dan landelijk. Ik denk dat we echt over vier jaar een serieuze kans maken. En ik geloof zelfs dat we ook iets kunnen betekenen in een kabinet. Sport en bewegen kan zo’n impact hebben op sociaal-maatschappelijke vraagstukken. We zouden graag samenwerken met partijen die zich ook al heel nadrukkelijk bezighouden met die vraagstukken.” “Of zich al bekende sporters gemeld hebben die op de lijst willen, of als lijstduwer willen fungeren? Nog niet. Misschien dat ze nog even de kat uit de boom kijken. Maar ze zijn welkom. Dit is niet de partij van Ronald Wouters, dit is de partij van en voor alle sporters. Het zou mooi zijn als bekende sporters hun bekendheid aanwenden en zaadjes planten waaruit mooie bloemen gaan groeien.”

• Gezonde leefstijl en sport op te nemen in het curriculum van het primair en voortgezet onderwijs (gymlessen, schoolzwemmen) en projecten te steunen die daar een bijdrage aanleveren, zoals bijvoorbeeld De Gezonde Basisschool van de Toekomst • Stimuleren van vitaliteitsmanagement in en voor bedrijven • Gezonde en rookvrije kantines in sport en onderwijs • Samenwerkingsvormen op lokaal niveau tussen de georganiseerde, ongeorganiseerde en ondernemende sport • Ondernemende sportaanbieders de ruimte bieden om te kunnen ondernemen • Extra investeringen voor de versterking van de georganiseerde sport(verenigingen) en sport voor mensen met een beperking • Extra investeringen in topsport onder de voorwaarde dat topsporters zich (meer) inzetten als inspirerende ambassadeurs voor de breedtesport en kinderen • Sport & bewegen is een essentiële dienstverlening Dat levert Nederland op: • Minder druk op de zorg • Minder zorgkosten • Rem op ziekten als hart- en vaatziekten, obesitas, en diabetes type 2 • Minder ziekteverzuim • Hogere productiviteit werknemers • Meer kwaliteit van leven • Sterkere sociale cohesie en inclusiviteit • Minder eenzaamheid

Velen zullen jullie beschouwen als een one issue-partij.

• Meer talenten

“Sport is juist niet one issue. Oké, misschien wel als je sport als

• Generaties kinderen en jongeren die gezonder opgroeien

doel neemt. Maar als je sport als middel neemt, en het onder meer over bewegen hebt, over vitaliteit, leefstijl, gezonde voeding, dan zijn sport en bewegen het goedkoopste en meest laagdrempelige medicijn dat er is. Tegen heel veel kwalen, bij heel veel vraagstukken.”

Op de bres voor sport en bewegen

sportaccom » april 2021 » nummer 1

‘De sport’ bestaat eigenlijk niet, iedereen heeft daar zijn eigen idee van. Jullie als ondernemende sportaanbieders, verenigd in de POS, hebben heel andere ideeën dan bijvoorbeeld NOC*NSF. En dan is er nog die enorme groep sporters die zich juist helemaal niet wil organiseren. Hoe kan je al die mensen aanspreken? “Ik erken dat dat drie, nog goeddeels gescheiden, werelden zijn. Die van de georganiseerde, conventionele sport, de ondernemende sport én de wereld van de ongeorganiseerde beweger. Die werelden moeten veel meer met elkaar gaan samenwerken, integreren. Tuurlijk, vanuit mijn professie behartig ik de belangen van ondernemers, van fitnesscentra en sportscholen. Maar, vanuit mijn hart, geloof ik vooral in sport en bewegen. Ik wil dan ook

WIJ VRAGEN VEEL MEER AANDACHT VANUIT DE POLITIEK, VANUIT DE OVERHEID VEEL MEER DAADKRACHT”

graag samenwerken met NOC*NSF, met alle mensen die eerder al eens het idee voor een sportpartij hebben gehad. Laten we dit met z’n allen doen!”

Waar werken jullie nu aan? Ik zag iets voorbijkomen over

“Sommigen zeggen dat er een enorme concurrentiekracht is

een symposium. En er is eind februari een burgerinitiatief

tussen NOC*NSF, de conventionele sporten, de bonden en

gelanceerd.

verenigingen enerzijds en de ondernemende sportaanbieders

“Jazeker, we willen ergens in de zomer een symposium hou-

anderzijds. Maar, wij als NLActief voelen dat helemaal niet zo, wij

den, om ‘denkkracht’ te organiseren. Met mensen uit de sport,

hebben daar in ieder geval geen last van. Staan ook niet iedere

maar ook de zorg en het onderwijs. Er is nu, in deze crisis, een

dag met die gedachte op. Ik merk wel dat het vanuit de geor-

coronadashboard, maar eigenlijk gaat dat vooral uit van slechte

ganiseerde sport een zorg is. Allicht komt dat doordat er veel

scenario’s, van het aantal zieken. Wij willen nu juist werken aan

innovatiekracht bij ondernemers zit, omdat ze redeneren vanuit

een gezondheidsdashboard. En laten zien wat je, over een paar

de vraag uit de markt. Is er behoefte aan iets nieuws, dan passen

jaar, met preventiebeleid kunt bereiken. We zijn daarover ook in

ze het aanbod daarop aan. Binnen de conventionele sport wordt

gesprek met universiteiten, zodat we de data echt goed kunnen

nog weinig aangepast. Dat is geen verwijt, dat is een consta-

analyseren en er beleid op kunnen maken.”

tering. Wel denk ik dat we met z’n allen deze verandering tot

“Daarnaast zijn we een burgerinitiatief gestart. We willen dat de

stand moeten brengen. En, als de overheid besluit meer te gaan

sportsector wordt aangemerkt als essentiële dienstverlening. En

investeren in sport, in onderzoek, in innovatie, dan is er in het

dat de deuren van de sportaanbieders weer opengaan en ook

sportlandschap voor iedereen plaats. Er ligt een enorm potentieel.

openblijven. Natuurlijk met inachtneming van de richtlijnen van

We staan, met elkaar, voor de uitdaging nog veel meer mensen

het RIVM en het protocol verantwoord sporten. Als er minimaal

in beweging te krijgen. Met name mensen die niet met sport zijn

40.000 steunbetuigingen binnengekomen zijn, kunnen we ons

opgegroeid, mensen voor wie het nog geen deel van hun leven is,

burgerinitiatief voordragen om te laten behandelen in de Tweede

moeten we zien te bereiken. Die hebben net wat meer inspiratie,

Kamer.”

motivatie en structuur nodig dan zij die al van kinds af weten wat bewegen met je doet.”

We hebben het nog helemaal niet over accommodaties gehad trouwens.

Het nummer van minister Tamara van Ark staat in uw tele-

“We hebben in Nederland prachtige sportfaciliteiten. Ook in

foon onder de t?

mijn woonplaats Oosterhout, bij Breda, bijvoorbeeld. Maar we

“We hebben de afgelopen maanden de bewindspersonen in Den

benutten ze lang niet allemaal op de juiste manier, springen er

Haag echt een helder beeld moeten schetsen van de sportsector.

niet fair mee om. We hebben in Oosterhout bijvoorbeeld een mooi

Zelfs onze premier noemde fitnesscentra ‘zweethokjes’, terwijl dat

MTB-parcours. Ik ben, voor 25 euro per jaar, lid van een stichting

een stigma van 40 jaar geleden is. Er gaan echt niet 3,2 miljoen

die dat parcours onderhoudt. Die stichting krijgt geen bijdrage

mensen naar de sportscholen voor een wasbordje en biceps, ze

van de gemeente. Terwijl de gemeente wel bijdraagt aan de hoc-

doen het vanuit een gezondheidsperspectief, willen vitaal blijven

key- en voetbalvelden, en aan de atletiekbaan.

en anderen ontmoeten. Er is de komende jaren nog veel te be-

Waar – in normale tijden – een fitnesscentrum de hele dag door

spreken. Maar ze hebben momenteel weinig tijd voor ons. Tamara

bezetting kent, staan die verenigingsaccommodaties overdag

van Ark is nu de zorg aan het managen. Wij zouden haar kunnen

vaak leeg. Een ondernemer zorgt dat zijn zaak optimaal wordt be-

helpen, want de sport is een deel van de oplossing.”

nut, dat zouden we met z’n allen ook moeten bereiken bij de verenigingen. Waarom geef je een personal trainer of leefstijlcoach

niet tegen een kleine vergoeding de sleutel van de sporthal of het complex en kan hij daar zijn trainingen verzorgen? Er is toch niets mooiers om overdag de kunstgrasvelden ook te gebruiken voor iedereen die wil voetballen? Accommodaties moeten veel beter benut worden, de schotten moeten weg. Een complex moet hybride, multifunctioneel en toekomstbestendig worden.” “Je ziet dat het, bijvoorbeeld in krimpgemeentes, vanuit de noodzaak om samen te werken al gelukt is, dat sportondernemers en clubs elkaar daar gevonden hebben. Ik denk dat het mogelijk moet zijn dat overal de zorg, clubs, het onderwijs en het bedrijfsleven kunnen samenwerken in één ecosysteem. Hoewel ik graag zie dat dat lokaal ingeregeld wordt, moet zoiets ook vanuit de landelijke overheid, vanuit de politiek, gestuurd worden.” ■

OKÉ, ER IS EEN PREVENTIEAKKOORD. MOOI. EN ER IS EEN SPORTAKKOORD, OOK HARTSTIKKE MOOI NATUURLIJK. MAAR EIGENLIJK ZOUDEN DIE TWEE SAMEN ÉÉN MOETEN ZIJN”

40 sportaccom » april 2021 » nummer 1 FOTO: CEES ROELOFS

Serie: Architecten van sportgebouwen (2)

, L E E N O I T C N U F L O V L J I T S , M A A Z R U U D L E B A T I O L P X E ÉN lim s , n e r ë e r fic c f a r g” t n t i t e o h c i m r e n J i “ de r e v o n e k naden

sen Lok

on Jans

Door: Le

ten van ‘Architec ie r 974 e s e d van raal. In 1 t g n e in c r e s t v c e e van het weede afl t Hooper Archit irecteur d e d d In deze t a ij ionele ta alt ultifunct ouwen’ s , die nog M b r . e e g is p t o r u o a o e p H r s ul – alles ectenbu t door Pa rthallen de archit o p ig s t opgerich s n e e v e tionaal den rhout g t interna zwemba e , h a r n t a in Ooste n v e c l zijn nis n fitness eschiede en stijlvo l g m e a g a n z tennis- e r la u e u erpen, a orbij in d f. Functioneel, d lle ontw a kwam vo ij in r t d a e a b t eerde spect s itatie. georiënt aar één a de explo n m , a v ’s t a s m n e ie h alles in d de kernt entraal: c , g n la n jare

Serie: Architecten van sportgebouwen (2)

FOTO: CEES ROELOFS

sportaccom » april 2021 » nummer 1

e oorsprong van Hooper Architects gaat dus terug naar

dat wilde ik wel. Een van de eerste grote opdrachten was het

de jaren zeventig. Paul Hooper, Engelsman van geboorte,

realiseren van een groot tenniscentrum in de gemeente Goirle.

verhuisde na zijn studententijd aan de universiteit van Bir-

Er kwamen in eerste instantie negen tennisbanen waarbij we

mingham vanwege de liefde naar het Brabantse Chaam.

een filosofie ontwikkelden vanuit de exploitatie: hoe zou je zo’n

Van daaruit bouwde hij met zijn groeiende bedrijf een

accommodatie moeten bouwen? Hoe bind je klanten aan jouw

indrukwekkend palmares op. “Na mijn afstuderen heb ik drie jaar

project en hoe kun je zorgen dat het exploitatie-technisch een

in loondienst gewerkt bij een architectenbureau in Breda. In die

kloppend verhaal wordt?”

tijd bouwde ik mijn eigen huis en de spin-off daarvan was dat ik

“We introduceerden de term design, build & operate. Want uit de

besloot voor mezelf te beginnen.” In 1975 kwam hij in contact met

operations komt het design. Dat heeft te maken met budgetten, met

het Tilburgse bouwbedrijf Pellikaan, een ontmoeting die bepalend

vierkante meters, met routing. Dat is echt nog steeds ook kenmer-

bleek voor het vervolg van zijn carrière en het trackrecord van

kend voor onze projecten. Heel belangrijk is de positionering van

Hooper Architects.

de horeca: dat is de woonkamer, de kern van een project. In Goirle

De horeca als kern van een project

hanteerden we een modulair concept van drie tennisbanen per tennishal, met de horeca en hoofdentree als verbindende schakel

Henk Pellikaan, eigenaar van het gelijknamige bedrijf en

tussen de binnen- en de buitenbanen, de golden line noemen we

oud-voetbalinternational, was de eerste in Nederland die overdek-

dat. Je moet traffic creëren, slim nadenken over de inrichting. Als

te tennisbanen bouwde. Hooper: “Hij was bijzonder sportminded

je dat niet doet, heb je een dooie horeca. Dat is gebeurd in veel

en zocht een jonge architect die met hem mee wilde doen. En

accommodaties, en dat gebeurt nog steeds, elke dag! Bij binnen-

HEEL BELANGRIJK IS DE POSITIONERING VAN DE HORECA: DAT IS DE WOONKAMER, DE KERN VAN EEN PROJECT” Paul Hooper

■ Meer informatie Hooper architecten: zie ook VLgids pagina 69

ALS JE BINNENKOMT IS ER METEEN VISUEEL CONTACT MET HET ZWEMBAD, ZO MOET HET IN ONZE BELEVING!” Paul Hooper

Het zwembad Aquamar in Katwijk dat in 2018 werd opgeleverd, is een typisch Hooper-ontwerp. “Je zou het een doorsnee zwembad kunnen noemen. Niet dat het niks bijzonders is, integendeel, maar we konden er al onze sterke punten in kwijt en de sportsfeer is meteen voelbaar bij binnenkomst.” Het was een design & build-traject, waar Hooper samen met een aannemer op had ingeschreven. Het is zo’n voorbeeld van een bad dat een oud bad (in dit geval 51 jaar) moest vervangen. “Een flinke uitdaging was in dit geval dat het oude zwembad gebruikt moest kunnen blijven worden tijdens de bouw van het nieuwe bad. Dat oude bad stond op de plek van de huidige ligweide. Wat hier vooral ook heel bijzonder is, is dat het middenin een woonwijk ligt. Bewoners hebben dus de lusten van zo’n zwembad dicht bij huis, maar willen er natuurlijk zo min mogelijk lasten van hebben. Met het voorkomen van geluids- en lichtoverlast moest in het ontwerp dus terdege rekening worden gehouden. En dus

FOTO: CEES ROELOFS

kwam de ingang op de kopse kant van het complex, kwamen er getrapte gevels en kwamen er relatief weinig ramen aan de zijde waarop bewoners uitkijken.” Ook bijzonder: het markante ronde recreatiebad en de grote raampartij in de gevel van het wedstrijdbad. Het bad is voorzien van vele duurzaamheidsmaatregelen, zoals pv-panelen op de daken en overal ledverlichting, zodat er een energiezuinig gebouw gerealiseerd is. Het zwembad bestaat uit een wedstrijdbad van 35 x 25,5 meter, met daarbij een tribune voor meer dan 300 toeschouwers. Daarnaast is er een multifunctioneel bad met beweegbare bodem en een groot recreatief bad van 375 m2 in combinatie met een 100 m2 kleuterbad. In het ontwerp

FOTO: HEERKENS VAN BAVEL

is bovendien veel aandacht besteed aan het interieur, waar

komst en bij het verlaten van het gebouw móét je door de horeca

typisch Katwijkse elementen in terugkomen. De horecagelegenheid tenslotte ondersteunt naast de binnenbaden ook de ligweide waarin ook een waterspeelplaats is opgenomen. “En ook hier: als je binnenkomt is er meteen visueel contact met het zwembad, zo moet het in onze beleving!”

vlakbij London Airport Heathrow, een echte toplocatie. Niet meer

komen en móét je meteen zicht op het sportieve gebeuren hebben.

volgens het pay and play-principe, maar door er een club van te

In Nederland liggen beheer en horeca toch vaak bij verschillende

maken.”

partijen. Dat is jammer, want in daluren kun je bijvoorbeeld prima de

En zo kwam het dat in de jaren negentig de health & fitness-

bemensing van de receptie en de horeca combineren en dat scheelt

clubs ontstonden: multifunctionele complexen met tennis als

toch behoorlijk in de personeelskosten. Als architect denken wij

basis, maar met ook een zwembad, fitness, wellnessbaden, een

uitdrukkelijk mee over de exploitatie, maar op dit soort dingen heb je

kidsclub en een uitgebreide keuken, op commerciële basis dus.

toch relatief weinig invloed.”

David Lloyd heeft inmiddels wereldwijd van dit soort vestigingen,

Multifunctionele clubs

ook in Nederland. “Wij hebben in de loop der jaren tientallen van dit soort complexen gebouwd, veelal in Engeland”, zegt Hooper.

Een markt voor zo’n groot tenniscomplex in Goirle was er in

“Redelijk recent bijvoorbeeld nog de Bedford Health and Racquet

eerste instantie niet, maar na de realisatie kwamen mensen

Club.” Het is heel wat anders dan de grote sportschoolketens

vanuit de hele regio en vanuit België om in de Brabantse

van tegenwoordig, die vooral huisvesting zoeken in bestaande

gemeente te tennissen. De Engelse toptennisser David Lloyd

panden om daar hun bedrijf in te starten. “De kans dat we zoiets

werd gestrikt voor de club, die daardoor landskampioen werd.

nog eens gaan bouwen in Nederland, lijkt me inderdaad heel

Hooper: ”Diezelfde Lloyd was gefascineerd door het concept in

klein”, bevestigt Hooper. “De markt is hier toch echt wel anders

Goirle en besloot iets dergelijks voor zichzelf uit te gaan bouwen

geworden met de prijsvechters op het gebied van fitness.”

Serie: Architecten van sportgebouwen (2)

sportaccom » april 2021 » nummer 1

PAPENDAL, DAT IS TOCH DÉ SPORTPLEK VAN NEDERLAND”

FOTO: DESARC

FOTO: REYNAERS

Paul Hooper

Arnhemhal Papendal: paradepaardje “Wat ik toch wel heel erg leuk vond, was dat we werden geselecteerd als de

van maakt.” Verder zijn er specifieke hallen voor schermen, vechtsporten en

architect van het nieuwe Papendal, toch dé sportplek van Nederland.” Al in 1989

de springen werpnummers van atletiek. Om topsporters optimaal te laten

won Hooper de selectie voor de realisatie van het Hotel en Congrescentrum Pa-

trainen zijn tevens observatie- en analyseruimtes ontworpen. Daarnaast kunnen

pendal. Dat leidde later tot de ontwikkeling van een masterplan dat uiteindelijk

de sporters tussen de trainingen door rusten in speciale ontspanningsruimtes.

een flink aantal projecten opleverde. Zo mocht Hooper bijvoorbeeld in 1998 het

De krachttrainingsruimte wordt door vrijwel alle sporters gebruikt om zich

kantoor van NOC*NSF uitbreiden, het sporthotel renoveren in 1999, het Sport-

optimaal op hun prestaties voor te bereiden. Voor de coaches zijn er eigen werk-

en Innovatiecentrum in 2006 bouwen (met een hypoxyruimte voor zuurstof-

zones waar ze onderling kennis en ervaring kunnen uitwisselen. Het restaurant

proeven, laboratoria en onderzoeksruimtes), en in 2008 een viersterrenhotel

wordt gebruikt door sporters en anderen die hun werkplek op Papendal hebben.

realiseren. In 2012 werd de Arnhemhal de voorlopige kroon op het werk: een

Speciaal voor topsporters is de mogelijkheid gecreëerd om zeer nauwkeurig

trainingsaccommodatie voor topsporters, als onderdeel van het Centrum voor

de juiste voedingsstoffen in een maaltijd te kiezen. “Het gezondste restaurant

Topsport en Onderwijs (CTO). Het gebouw bevat onder andere twee sporthallen

van Nederland noemen ze het ook wel. Duurzaamheid was trouwens ook een

die in het verlengde van elkaar liggen. “Echte trainingshallen, en daarom zonder

heel belangrijk item bij dit project. De gemeente Arnhem had daarbij een flinke

tribunes. En er is bijvoorbeeld ook een sprinthal van 11 bij 130 meter op de eerste

vinger in de pap. Het gebouw heeft bijvoorbeeld allemaal houten gevels. Het was

verdieping boven de hoofdentree, waar onder anderen Dafne Schippers gebruik

ons eerste project waar hout op deze schaal werd toegepast.”

FOTO: CEES ROELOFS

Sportboulevard Dordrecht: uniek in zijn omvang “De Sportboulevard Dordrecht is de grootste accommodatie die we ooit in Ne-

is voor al onze gebouwen. We hebben hier trouwens ook opdracht gekregen

derland hebben gemaakt. Het is met bijna 40.000 vierkante meter denk ik ook

voor het interieurontwerp en zo heeft het complex een uitstraling gekregen

een van de grootste gemeentelijke voorzieningen die in Nederland gebouwd

waar zowel de topsporter, als de recreatieve sporter en de bezoeker zich thuis

zijn de laatste jaren.” Het complex maakt deel uit van het Gezondheidspark

voelen. Dat hebben we samen met exploitant Optisport gedaan en dus is het

Dordrecht, waar ook het Albert Schweitzer ziekenhuis onderdeel van is. Het

echt een integraal ontwerp geworden. Groter dan dit kon het trouwens ook

bestaat onder andere uit een 50 meterbad, twee 25 meterbaden, een recreatie-

echt niet, we hebben alle beschikbare ruimte benut. Bijzonder aan het gebouw

bad met een wildwaterkanaal, een turnhal, een uitbreidbare topsporthal, een

is dat het een metalen buitenschil heeft, dat was een voorwaarde die door de

ijshockeybaan en een 250 meterijsbaan, waar grote shorttrackwedstrijden ge-

stedenbouwkundige was gesteld. En helemaal bijzonder was dat we het tussen

houden worden, zoals begin maart nog het WK. Een multifunctioneel complex

de bestaande gebouwen in moesten ontwerpen. Er stond bijvoorbeeld nog een

dus van ongekende omvang. De uitdagende ontwerpopgave leidde door een

Ton Menkenhal (een type ijshal dat in het midden van de jaren zeventig op

intensieve samenwerking met de stedenbouwkundige tot een beeldbepalend

vier plekken in Nederland werd gebouwd, met een middengedeelte van 30 bij

gebouw op een prominente plaats. “Ook in dit gebouw is er weer vanuit de

60 meter waarop vrij kon worden geschaatst, en een buitenring van 220 meter

hoofdentree het directe overzicht op de sportonderdelen, wat zo kenmerkend

voor de schaatsers op noren, LJL) die pas later is gesloopt.”

BIJZONDER AAN DIT GEBOUW IS DAT HET EEN METALEN BUITENSCHIL HEEFT, DAT WAS EEN VOORWAARDE VAN DE STEDENBOUWKUNDIGE” Paul Hoper

Functioneel, mooi én excellent

Een ander verschil met vroeger dat Hooper ziet is de nadruk die

topsporthal voor met name volleybal) en in Dublin (nationaal

is komen te liggen op de architectuur. “Vroeger moest alles vooral

topsportcentrum). Verder noemt hij met duurzaamheid nog een

functioneel zijn. Dat is nog steeds belangrijk, maar het moet er

element dat de laatste jaren onvermijdelijk om de hoek komt

tegenwoordig ook mooi uitzien en passen in de omgeving. Het

kijken bij het ontwerp van een gebouw. “Wat je de laatste tijd

aantal architecten in Nederland dat sportcomplexen ontwerpt, is

veel ziet is het toepassen van hout aan de gevels. Ook dat was

niet heel groot en ik durf wel te stellen dat wij als Hooper Archi-

vroeger veel functioneler: gevels waren heus wel goed geïsoleerd,

tects een van de partijen zijn die zich juist op dat vlak onderschei-

maar 25 jaar geleden deed je echt geen hout aan de gevel, dat

den. Niet voor niets zijn voor ons de kernthema’s: functioneel,

waren voornamelijk staalplaten gevels. Nu wordt er veel meer

duurzaam en stijlvol.”

aandacht gegeven aan de architectuur, aan de materialisering

Hooper wijst op de toenemende behoefte aan ‘centers of

van de gebouwen. En aan circulariteit: cradle-to-cradle. Materiaal

excellence’. Zo was zijn bureau betrokken bij indrukwekken-

dat je nu toepast, later nog een keer gebruiken. Of materiaal van

de topsportprojecten op Papendal (zie kader), in Leuven (een

een oud project integreren in een nieuw project.”

Serie: Architecten van sportgebouwen (2)

sportaccom » april 2021 » nummer 1

Nieuwe generatie zwembaden

In de loop der jaren passeerde een groot aantal projecten de revue bij Hooper Architects. Overdekte tennishallen dus, maar ook zwembaden op recreatieparken, een golfclub, Papendal, het Ierse topsportcentrum in Dublin, de sportboulevard in Dordrecht (zie kader), een topsporthal in Leuven, het clubhuis van hockeyclub Tilburg, enzovoort. “De laatste tijd zijn we weer vooral bezig FOTO: CEES ROELOFS

met zwembaden. Dat is ook wel logisch, want heel veel zwembaden zijn in de jaren zeventig gebouwd en zijn dus aan het einde van hun economische levensduur. Ze zien er vaak niet uit en zijn totaal niet energiezuinig. Veel gemeenten kiezen er daarom voor

FOTO: CEES ROELOFS

een compleet nieuw zwembadcomplex te bouwen.”

Een nieuwe generatie zwembaden dus eigenlijk? “Ja, dat zien we in Nederland, bijvoorbeeld in Etten-Leur, Katwijk (zie kader) en lopende trajecten in Arnhem en het Zeeuwse Kapelle, maar bijvoorbeeld ook in Duitsland. We zijn daarom een aantal jaren geleden actief de Duitse markt opgegaan en zijn daar momenteel bezig met vijf zwembadtrajecten.” In Duitsland wil men echt FOTO: CEES ROELOFS

topkwaliteit in de uitvoering, en laat dat volgens Hooper nou net een sterk punt van zijn bureau zijn. “Het voorkomen van schade is voor ons cruciaal. Het heeft immers niet alleen gevolgen voor de bouw, maar ook voor het personeel en voor klanten die niet kunnen komen. Nee, aan kwaliteit doen wij echt geen concessies!” ■

DE MARKT IS HIER TOCH ECHT WEL ANDERS GEWORDEN MET DE PRIJSVECHTERS OP HET GEBIED VAN FITNESS” Paul Hooper

www.pluimensports.nl

Uw pArTnEr | ALS HET GAAT OM Alle sportveld inrichtingsmaterialen

wij werken met een uitgebreid assortiment waarbij kwaliteit maar zeker ook prijs zeer belangrijk is, om u in alle wensen tegemoet te komen kunnen wij u adviseren en begeleiden zodat u tot een juiste beslissing komt.

Snelle levering

Merendeels leveren wij uit voorraad dat betekent voor u dat de bestelde producten snel op locatie geleverd kunnen worden.

Montage teams

Al onze inrichtingsmaterialen kunnen uiteraard ook door ons gemonteerd worden, wij hebben een vast team die de producten snel voor u kunnen monteren cq plaatsen.

www.tennisbouw.nl

sportaccom » april 2021 » nummer 1

FOTO: SHUTTERSTOCK

Verduurzaming

N E G N I R E T S E V N “I M A A Z R U U D IN N E N E I D R E V D I HE ” G U R E T F L E Z H ZIC ama z r u u D t me t r e ng e i l u m a m z i t r s u n u rd te VSG helpr gemeenten bij ve heidstou ommodaties nen sportacc rd te kun aatakkoo es st Bouw

Door: Ern

e, een het Klim nog onlin uitvoering. ingen uit ll ig e p t ls lo e r o o ed VSG, vo en bij de Om aan d en. iseert de n te help n e a t g n r e o e enkomst , e m n e ij e g b o e ld m d o o v our telt over mheidst Hack ver k n Duurzaa e H r anisato Tourorg

Op enkele uitzonderingen na (tot eind 2022) zijn gewasbeschermingsmiddelen op sportvelden binnenkort niet meer toegestaan.

Verduurzaming

sportaccom » april 2021 » nummer 1

nisterie van Volksgezondheid, Welzijn

Ondersteuning

Op de website duurzamesportsector.

en Sport (VWS), Vereniging Sport en

nl is de routekaart terug te vinden met

Gemeenten (VSG), NOC*NSF en het

daarbij de namen van de ondertekenaars

Platform Ondernemende Sportaanbie-

van de routekaart en de deelakkoorden

ders de Routekaart Verduurzaming Sport,

‘CO2-reductie’, ‘Milieuvriendelijk veldbe-

die de komende dertig jaar de leidraad is

heer’ en ‘Circulariteit’. Aan elk thema is een

om te voldoen aan de klimaatdoelstellin-

werkgroep gekoppeld die de sportsector

gen. In de baanbrekende overeenkomst,

gaat ondersteunen in het realiseren van

onderdeel van het Klimaatakkoord, wil

de doelstellingen. Van de routekaart is één

de sector naast de CO2-reductie ook het

versie geschreven voor gemeenten en een

hergebruik van materialen oppakken en

tweede speciaal voor verenigingen. Daar-

de gewasbeschermingsmiddelen op de

naast heeft VSG de Duurzaamheidstour

velden terugdringen.

opgezet om gemeenten te ondersteunen en

FOTO: SHUTTERSTOCK

“Branche-breed bekijken deskundigen hoe ze de rubberkorrels op kunstgrasvelden kunnen vervangen voor alternatieve duurzame oplossingen”, zegt Henk Hack.

n januari 2020 ondertekenden het Mi-

GEMEENTEN EN VERENIGINGEN ZIJN GEDWONGEN OM GOED NA TE DENKEN OVER BEHANDELING VAN DE VELDEN OP DE LANGE TERMIJN” Henk Hack (VSG)

51 Sportaccommodatie van het Jaar Op 22 april hoopt de Vakbeurs Sportaccommodaties de prijs voor de meest duurzame Sportaccommodatie van het Jaar direct aan de winnaar te kunnen overhandigen. De award is een gezamenlijk initiatief van de Vakbeurs, Kenniscentrum Sport & Bewegen en NOC*NSF. De kans is helaas groter, dat de uitreiking online zal zijn. Die vrees is niet ten koste gegaan van het enthousiasme voor duurzaamheid in de sportwereld. Drie weken voor het sluiten van de inschrijving was het aantal mededingers, volgens Sigrid Postema van Kenniscentrum Sport & Bewegen, al meer dan verdubbeld in

Wolfaartsdijkbestuurslid Joran de Witte neemt de cheque in ontvangst van Bert van Oostveen (Kenniscentrum Sport en Bewegen) als ‘Duurzame Sportaccommodatie van het Jaar’ in 2020.

vergelijking met de eerste verkiezing in 2020. “Vorig jaar hadden we twee prijzen. Ten eerste de ‘Duurzame Sportaccommodatie van het Jaar’ en daarnaast ‘Het Beste Initiatief Duurzaamheid’, een soort aanmoedigingsprijs. Dat was wat verwarrend voor de deelnemers, want het bleek dat sommige clubs zich voor beide categorieën hadden aangemeld. Daarom hebben we voor deze editie de beide awards vervangen door één categorie: ‘(Duurzame) Sportaccommodatie van het Jaar’, met een eerste, tweede en derde prijs. We hopen dat bestuurders de video’s bekijken en vervolgens denken: ‘Dat kunnen wij bij onze vereniging ook!’ Laat ze de kunst maar van elkaar afkijken. Daarnaast kun je op onze website lezen wat de winnaars van vorig jaar, v.v. Wolfaartsdijk en v.v.An-

Angerlo Vooruitvoorzitter Dirk Willem Tiecken neemt de cheque in ontvangst van Irene Eijs (NOC*NSF) als ‘Beste Initiatief Duurzaamheid’ in 2020.

gerlo Vooruit, met het prijzengeld hebben gedaan en waar hun duurzame ambities nu liggen. Die hebben niet stilgezeten.” “Onder de inschrijvers van dit jaar valt mij op dit moment, drie weken voor de sluitingsdatum, al de variatie onder de sporten op. Bij de eerste editie deden vooral voetbalclubs mee, maar nu zie ik ook veel zaalsporten, een roeivereniging en zelfs een boksschool onder de deelnemers en ze komen ook uit het hele land. Vanaf begin april zijn de video’s van de drie genomineerden te bekijken op de website. Tijdens de vakbeurs krijgen ze nog de kans om hun inzending te pitchen voor de jury, die daarna de winnaar vaststelt.” Zie ook: www.sportaccommodatievanhetjaar.nl.

te stimuleren bij de verduurzaming van de

Sport, Bouwstenen voor Sociaal en het

van VSG publiceren. Die zijn permanent

sportaccommodaties die zij zelf maar ook

ministerie van VWS. RVO en het Kennis-

beschikbaar om te bekijken. (https://

verenigingen in beheer hebben. Deze is kort

centrum zijn voor Hack de kernpartners bij

sportengemeenten.nl/terugkijken-webi-

na het ondertekenen van de Routekaart van

het opzetten van de bijeenkomsten. “We

nars-duurzaamheidstour-route-naar-ver-

start gegaan, al veranderde de regiotour in

hebben twee soorten bijeenkomsten. In de

duurzaming-van-de-sport) “

het voorjaar noodgedwongen in een tour

bijeenkomsten proberen we in een leuke

met interactieve sessies met gemiddeld

werkvorm vast te stellen waar de deelne-

zo’n 20 tot 30 deelnemers uit het hele land.

mende gemeenten staan en waar voor hen

Volgens Henk Hack, die de tour organiseert

de uitdaging ligt. Daar zijn we begin vorig

nieuwsbrief en de partners in over de data

als projectadviseur van VSG, zien we in de

jaar in fysieke vorm mee begonnen, waar-

van de bijeenkomsten, legt Hack uit. “We

bijeenkomsten veel beleidsadviseurs Sport,

na we in maart naar de onlinebijeenkom-

merken dat de inschrijving vaak breder

soms samen met collega’s van vastgoed

sten zijn verhuisd. Deze bijeenkomsten

is. Soms komen deelnemers uit ande-

of duurzaamheid, vertegenwoordigers van

doen we samen met adviesbureau Jonge

re domeinen zoals het vastgoed, maar

sportbedrijven en provinciale sportorganisa-

Honden, dat een vernieuwende en frisse

vrijwel allemaal hebben ze een functie in

ties en soms ook een clubbestuurder.

benadering heeft bij de online werkvor-

sportbeleid en sportaccommodatiebeheer.

men, digitalisering en visualiteit. Daarnaast

Via de website kan iedere geïnteresseerde

Adviesbureau Jonge Honden

Niet vrijblijvend

VSG licht haar leden via de website, de

hebben we een cyclus van zes webinars,

vrij inschrijven, waarbij we een maximum

Bij de uitvoering van de duurzaamheid-

waarin we in een dik uur ruimer ingaan op

aanhouden van ongeveer dertig deelne-

stour werkt VSG samen met de Rijks-

één onderwerp, bijvoorbeeld de CO2-re-

mers. De Routekaart is voor gemeenten

dienst voor Ondernemend Nederland

ductie. Meestal nodigen we daarvoor

niet vrijblijvend. Voor 2030 en daarna 2050

(RVO), Kenniscentrum Sport en Bewegen,

drie sprekers uit, waarna we de opna-

heeft een groot aantal ondertekenaars,

NOC*NSF, VNG, Stichting Waarborgfonds

mes en de presentaties op de website

waaronder VSG, afgesproken dat zij moe-

Verduurzaming

sportaccom » april 2021 » nummer 1

Het begeleidingstraject van NOC*NSF Duizenden verenigingen en sportaanbieders in ons land hebben hun accommodatie in eigen

ten voldoen aan een aantal omschreven ijkpunten. Daarom is het belangrijk dat VSG de verantwoordelijke ambtenaren bijtijds bereikt en informeert. Behalve onze eigen

beheer. Om aan de ambities van het Klimaatakkoord te voldoen, krijgen zij steun van NOC*NSF. Roland van de Lockant is projectleider van deze begeleidingstrajecten. “We zijn in het najaar van 2019 begonnen om de sportverenigingen te assisteren bij de verduurzaming van hun eigen accommodaties. Zij beschikken meestal niet over een vastgoedmanager, waardoor deze verantwoordelijkheid vaak in handen komt van vrijwilligers binnen de club. Dat hoeven zij niet alleen

kanalen bespelen we ook contacten bij de

te doen. De afgelopen jaar zijn diverse bedrijven in deze markt gestapt, zoals Sportstroom en

provincies en provinciale sportorganisa-

Sportkracht12, terwijl de KNVB gestart is met de Groene Club.

ties. Daarnaast helpen NOC*NSF en RVO mee om te zorgen dat alle gemeenten en sportorganisaties op tijd instappen. De duurzaamheidsopgave sijpelt nu steeds meer door in de gemeentehuizen. Daar kan

Kwaliteit waarborgen “Het doel is om de energietransitie op de accommodaties te ontzorgen. Daarvoor heeft de NOC*NSF acht leveranciers uitgekozen, die gespecialiseerd zijn om een vijfstappenplan uit te voeren. Na de energiescan maken zij samen met de club een plan van aanpak om daarna diverse offertes aan te vragen. Fase vier en vijf zijn het regelen van financiering en subsidie en tenslotte

niemand meer om heen. Ik denk dat iedere

de uitvoering.”

gemeente wel in meer of mindere mate aan

Voor de overkoepelende sportbond is het belangrijk om de kwaliteit te waarborgen in de vecht-

het aanhaken is. Verder worden nu duurza-

markt van duurzame installateurs, legt Van de Lockant uit. “Deze adviseurs moeten voldoen

me wetsbepalingen van kracht, zoals het verbod op het gebruik van gifstoffen. Op

aan een kwaliteitskader, dat we regelmatig laten controleren door een onafhankelijke auditor. We willen voorkomen dat bedrijven misbruik kunnen maken van het kennistekort van de vrijwilligers in de clubbesturen, die deze grote investeringen in hun vrije tijd moeten organiseren.

enkele uitzonderingen na (tot eind 2022)

Daarom eisen we dat de verenigingen voor ieder project uit minstens drie offertes kunnen kie-

zijn gewasbeschermingsmiddelen op sport-

zen. Daarnaast werken we nu aan een standaardisering van de energiescan. Daarvoor had ieder

velden binnenkort niet meer toegestaan.

bedrijf tot nog toe zijn eigen methode.”

Gemeenten en verenigingen zijn gedwongen om goed na te denken over behandeling van de velden op de lange termijn.”

De staat van het vastgoed

Lokale activiteiten “Tot het eind van het jaar is subsidie beschikbaar voor vijftienhonderd begeleidingstrajecten. Deze regeling geldt ook voor commerciële sportbedrijven als fitnesscentra en maneges. Zij ontvangen de helft van het subsidiebedrag. Dat hoeven de deelnemende partijen niet zelf aan te vragen. NOC*NSF regelt dat met de overheid, wanneer het verzoek voor een begeleidingstraject

“Tijdens de tour willen we informeren en

bij ons is ingediend.”

adviseren, maar proberen we ook in lichte

De scan neemt alle aspecten van verduurzaming in de accommodaties mee, vertelt Van de

mate inhoudelijk te sturen. In de webinars

Lockant. “Dat kan ook laaghangend fruit zijn zoals deurdrangers, ledverlichting in de kantines

vertellen overheden en bedrijven ook over mogelijke oplossingen. Zo komt bijvoor-

en clubhuizen, bewegingsmelders in de kleedkamers of een doorlichting van de koeltemperaturen van de vrieskisten. Ook zal de adviseur rekening houden met de lokale activiteiten rond de gasvrije buurten om daar mogelijk op in te kunnen haken. De ene gemeente heeft daarin hogere

beeld waterberging onder hockeyvelden

ambities dan de andere. Primair zal hij echter kijken naar de installatie van zonnepanelen, het

steeds meer onder de aandacht. En

vervangen van cv-ketels, isolatie van de gebouwen en de verlichting op de sportvelden. Op

sommige gemeenten, zoals Utrecht, zijn al

de lange termijn voldoen de clubs dan niet alleen aan de eisen van het klimaatakkoord, maar

heel actief met onder andere het terugdringen van bestrijdingsmiddelen bij kunstgrasvelden. Als die hun verhaal komen

profiteren ze ook van de aanzienlijke lagere energierekening. En dat merkt de penningmeester vrijwel direct na het voltooien van de werkzaamheden.” Zie ook: https://nocnsf.nl/begeleidingstraject-duurzaamheid.

doen, dan is dat voor de anderen heel interessant. Alle presentaties verschijnen na afloop op de website met de contactgegevens van de sprekers.” “Om het duurzaamheidstraject goed aan te pakken, dienen gemeenten ten eerste een goed inzicht te hebben in de staat van hun sportvastgoed. Hoe is de stand van zaken van het onderhoud en waar liggen de vervangingsmomenten? Want dat zijn over het algemeen de beste momenten om te investeren in duurzaamheid in de komende

HET IS BELANGRIJK DAT VSG DE VERANTWOORDELIJKE AMBTENAREN BIJTIJDS BEREIKT EN INFORMEERT” Henk Hack (VSG)

jaren. Denk aan afgeschreven verlichtings-

en de provinciale sportorganisaties die

de reserves aan te spreken of financiële

armaturen of kunstgrasmatten. Of momen-

daarover adviseren. Een belangrijk doel

risico’s te nemen. Uiteraard betalen de

ten van groot onderhoud of renovatie bij

van de onlinebijeenkomsten en seminars

duurzaamheidsmaatregelen zich op de

sportcomplexen en zwembaden.”

is om de deelnemers voor te houden

langere tijd terug, maar een clubbestuur

Soms leidt de samenwerking tot een

dat deze investeringen zich op de lange

staat ook voor de uitdaging om op korte

gezamenlijk beleid. “Branche-breed bekij-

termijn terugbetalen. Kijk naar grote ener-

termijn te overleven. Voor gemeenten is

ken deskundigen bijvoorbeeld hoe ze de

giegebruikers als de zwembaden. Voor de

dat mogelijk iets makkelijker. Daar is ook

rubberkorrels op kunstgrasvelden kunnen

exploitant kan het heel rendabel zijn om op

meer expertise aanwezig op het gebied

vervangen voor alternatieve duurzame

een onderhoudsmoment een fikse investe-

van vastgoed en duurzaamheid. Wat kan

oplossingen zodat de velden voldoen aan

ring te doen om een verouderde installatie

bijdragen aan een oplossing zijn de lokale

de gewijzigde weten regelgeving.”

te vervangen door een veel zuiniger type

sportakkoorden, want daarin is duurzaam-

in combinatie met bijvoorbeeld isolatie

heid een van de aandachtsvelden. De

en zonnepanelen. Dan is het goed als je

fondsen die de gemeenten beschikbaar

De Stichting Waarborgfonds Sport (SWS)

als verantwoordelijk ambtenaar precies

hebben om een lokaal akkoord uit te voe-

is een van de partners die regelmatig mee-

weet in hoeveel jaar dat terugverdiend

ren, zouden in aanmerking kunnen komen

praten bij de bijeenkomsten en deze mede

is. Daarnaast bestaat een aantal fiscale

voor ondersteuning van een duurzame

begeleidt. “Waarschijnlijk maken we dit

regelingen. Veel potjes hebben wel een

transitie van de sportcomplexen. Dat hoeft

jaar nog een speciale aflevering over de

plafond, waardoor deze in de loop van een

dan niet direct een harde investering te

financiering en subsidies. Inmiddels dreigt

kalenderjaar uitgeput kunnen zijn.”

zijn. Een andere optie is het inkopen van

Terugverdienen

een woud aan regelingen en subsidies op lokaal en provinciaal niveau te ontstaan.

Ondersteuningstraject

een ondersteuningstraject. Mijn taak bij de duurzaamheidstour is ook het inschakelen

“Nu is dit ook een heel bijzondere en

van de specialisten. Bij VSG organiseren

steeds moeilijker om overzicht te houden

tevens lastige periode, omdat veel ver-

wij aanvullende kennis op de verschillen-

en te weten waar ze moeten zijn en wie ze

enigingen door de coronamaatregelen

de deelgebieden van de routekaart. Voor

moeten aanspreken. Dat traject is inmid-

het hoofd maar net boven water kunnen

de webinars vragen we deskundigen van

dels opgepakt door NOC*NSF, de KNVB

houden. Het lijkt niet het moment om

bijvoorbeeld de Branchevereniging Sport

Daardoor is het voor de verenigingen

en Cultuurtechniek (BSNC) en andere organisaties om de inhoud vorm te geven.”

By DLF Nieuwe grassoorten voor een duurzaam sportveld

Digitale kennisdagen

“Voor een duurzaam sportveld is het van belang

naar grondstof binnen de sport’ gepland.

de bestaande grasmat goed in de gaten te

“We werken nu aan de invulling met onder-

houden. Maar onderschat het belang niet van

werpen voor de webinars in de rest van het

nieuwe grassoorten die verbeterde eigenschappen bezitten. Een mooi voorbeeld hiervan

Op 25 maart staat een webinar ‘Van afval

jaar. Daarnaast volgen nu nog een drie of

is Engels raaigras tetraploïd, ook wel 4turf

vier onlinebijeenkomsten in de duurzaam-

genoemd. Deze soort bevat unieke eigenschap-

heidstour. Sinds de zomer hebben we

pen zoals beter om kunnen gaan met droogte, kieming bij lage temperaturen, betere en snellere

zes webinars gemaakt en meer dan tien

wortelontwikkeling en hogere ziekteresistentie. Op een sportveld waar 4turf gebruikt wordt

onlinebijeenkomsten gehouden. Vroeger

zien we een gezondere grasmat, waardoor met minder input, zoals bemesting en water, de kwaliteit van de mat hoog blijft. Van nature is 4turf gezonder en dus minder vatbaar voor ziekten en

organiseerde VSG de kennisdagen met

schimmels. Dit past perfect in de green deal, waar het doel is om gewasbeschermingsmiddelen

een tiental workshops. Die zouden we nu

helemaal van de sportvelden af te halen.”

ook digitaal kunnen uitvoeren. We raken nu allemaal gewend aan deze manier

Thomas van Tetering Productmanager Benelux DLF BV

van werken. Daardoor kun je vrij snel een bijeenkomst uitschrijven met bijvoorbeeld de actuele informatie over financiering en subsidiemogelijkheden.” ■

Verduurzaming

sportaccom » april 2021 » nummer 1

HOE TE VOLDOEN AAN DE VERDUURZAMINGSNORM RICHTING 2030? De immense opdracht van het Kennisen innovatieplatform Verduurzaming Maatschappelijk Vastgoed

We moeten met z’n allen iets doen aan verduurzaming. Zo is er de afspraak in het klimaatakkoord dat in 2030 de CO2-uitstoot ten opzichte van 1990 met 49 procent zal zijn afgenomen. Om daar niet alleen particulieren en ondernemers op aan te spreken en zelf achterover te leunen, neemt de overheid een voortrekkersrol aan. Daarom is het Kennis- en innovatieplatform Verduurzaming Maatschappelijk Vastgoed (KEMV) opgericht en de afspraak gemaakt onder meer basisscholen, ziekenhuizen, maar ook sportcomplexen, binnen- en buitensportaccommodaties en zwembaden dusdanig aan te passen dat de milieubelasting aanzienlijk afneemt. Door: Edward Swier

De fictieve gemeente Watertoren uit het spel The Serious Game over de verduurzaming van sportaccommodaties.

“

Urgentie

De overheid heeft gezegd: we hebben veel gebouwen in eigendom,

Binnen het Kennis- en innovatieplatform

als we daarmee beginnen, kunnen

Verduurzaming Maatschappelijk Vastgoed

we het goede voorbeeld geven.

werken TNO, Stimular/MPZ, Kenniscen-

En vervolgens, bijvoorbeeld in de

trum Sport & Bewegen, Ruimte-OK, Rijks-

sportsector, ook verenigingen en commer-

dienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE)

ciële sportaanbieders aansporen om werk

en RVO samen. Het platform is mede

te maken van zaken als energietransitie,

mogelijk geworden door inspanningen van

energiebesparing, circulariteit, veldbeheer

de ministeries van Binnenlandse Zaken en

en klimaatadaptatie”, vertellen Michael

Koninkrijk, Volksgezondheid, Welzijn en

Poot en Sigrid Postema, beiden werkzaam

Sport en Onderwijs, Cultuur en Weten-

bij het Kenniscentrum Sport & Bewegen

schap en is actief tot 2030.

(KCSB).

Kijkt 2030 stiekem al om de hoek, 2050 is

Het Kenniscentrum geeft op instigatie

nog even wat verder weg. De vraag is wel

van de overheid sportverenigingen,

wie zich nu eigenlijk al écht druk maakt over

gemeenten en ondernemers voorlichting

dergelijke doelen. Immers, niemand weet

en ondersteuning bij het verduurzamen

toch hoe de wereld er dan uitziet. Poste-

van hun sportaccommodaties. Om de doelstellingen van het klimaatakkoord te behalen is nog serieus werk aan de winkel. Voor 2030 moet een CO2-reductie van 49% procent worden bewerkstelligd, maar in 2050 dient zelfs 95 procent minder CO2 te worden uitgestoten. Bovendien moeten als gezegd de komende jaren ook stappen worden gezet op het gebied van circulariteit (hergebruikte materialen), milieuvriendelijk beheer van velden (zonder gebruik

ACHTERBLIJVEN IS GEEN OPTIE. ER IS WEL DEGELIJK URGENTIE” Sigrid Postema (KCSB)

van gewasbeschermingsmiddelen) en

ma en Poot erkennen dat meteen. “Maar achterblijven is geen optie. Er is wel degelijk urgentie. We moeten met z’n allen toe naar de situatie dat verduurzamen normaal is. Zo proberen we het beeld te laten kantelen dat je niet slim bezig bent als je nu voor de meute uitloopt. Het fabeltje is toch een beetje dat je momenteel veel te duur uit bent met je aanpassingen, omdat technieken nog niet zijn uitontwikkeld. Dat is echt niet waar. We moeten de voorlopers prijzen. Als je nu niks doet, ben je een achterloper.”

klimaatadaptatie (klimaatbestendig en

Vastgoedeigenaren in alle sectoren moe-

waterrobuust).

nu precies wil met het bij elkaar zetten van

ten ook het besef krijgen dat 2050 bij wijze

Poot en Postema zaten de afgelopen

al die zo verschillende sectoren. Ikzelf heb

van spreken vandaag begint. Poot: “Ik zie

anderhalf jaar namens KCSB bij (digitale)

bijvoorbeeld niet zoveel met ziekenhuizen.

dat ze bij mij in de buurt nieuwbouwhui-

bijeenkomsten van het Kennis- en innova-

Maar al snel merk je toch dat je veel aan

zen bouwen die weliswaar gasloos zijn,

tieplatform Verduurzaming Maatschappe-

elkaar kunt hebben. Je vertelt je eigen rou-

maar die nog lang niet CO2-neutraal zijn.

lijk Vastgoed met vertegenwoordigers uit

te, geeft aan wat er, met betrekking tot het

Daarmee creëren we een probleem dat we

onder meer de zorg, cultureel erfgoed en

klimaatakkoord, aan problemen in jouw

op termijn alsnog moeten oplossen. De le-

het onderwijs om te kijken wat er mogelijk

sector kan opdoemen. En je krijgt zo ook

vensduur van nieuwbouw is immers langer

is bij het verduurzamen van het maat-

begrip voor elkaars situatie. Bovendien ga

dan dertig jaar. Die bewustwording dienen

schappelijke vastgoed. Poot: “Je zit daar

je al snel een aantal zaken gezamenlijk

we bij vastgoedeigenaren, bij project-

aanvankelijk toch een beetje met de ge-

oppakken. In die interessante fase zitten

ontwikkelaars, tussen de oren te krijgen.

dachte ‘wat moeten we nu met elkaar?’ Je

we nu, we beginnen gebruik te maken van

Het is zo 2050, en 2030 ligt bij wijze van

probeert te doorgronden wat de overheid

elkaars kennis en innovaties.”

spreken al achter de volgende bocht.”

Verduurzaming

sportaccom » april 2021 » nummer 1

Zwembad de Graaf in de fictieve gemeente Watertoren.

dat de meesten een houding hebben van: hup, we gaan aan de slag. Tuurlijk zien ook zij drempels, hobbels en misschien wel beren op de weg, maar er is vertrouwen. Slechts een hele kleine minderheid ziet het negatief in”, zegt Poot. Vanzelfsprekend komt regelmatig die ene vraag voorbij: Wie gaat dat allemaal betalen? Poot: “Natuurlijk is dat een discussiepunt. Verenigingen, gemeentes en ondernemers zitten daar ook heel verschillend in. Voor clubs zijn zaken als

WE MOETEN TOE NAAR DE SITUATIE DAT VERDUURZAMEN NORMAAL IS”

zonnepanelen nog wel te overzien, zeker ook omdat daar op termijn zelfs geld mee te verdienen is. We proberen verenigingen vaak al in een vroeg stadium aan de gemeente te koppelen. Er zijn, zowel vanuit VSG als NOC*NSF veel initiatieven, zoals gesubsidieerde hulp bij een

Sportsector

begeleidingstraject, waar verenigingen profijt van kunnen hebben. Bij gemeentes,

De trein moet dan ook enige vaart maken.

ondernemers kunnen enthousiasmeren

die doorgaans bijvoorbeeld sporthallen en

Mede daarom wordt nu gekeken welke

omdat ze een snelle terugverdientijd

zwembaden in eigendom hebben, bestaat

mogelijkheden er zijn voor de overheid om

kennen, terwijl andere investeringen (zoals

het besef dat er in die voorzieningen een

aanpassingen van de ongeveer 10.000

isolatie) niet of nauwelijks terug te verdie-

zekere welzijnscomponent zit. Je creëert

sportaccommodaties in Nederland te

nen zijn.

leefbaarheid in je eigen gemeente, maar

stimuleren. Van deze gebouwen én velden

“Het is onze taak”, vertelt Postema,

die aantrekkelijkheid is moeilijk in euro’s

is zo’n 65 procent in bezit van gemeenten,

“om verenigingsbestuurders, maar ook

te vatten. Gemeentes realiseren zich dat

de overige 35 procent is in eigendom van

gemeenteambtenaren en ondernemers

ze een meerwaarde moeten bieden, dat

andere partijen, zoals de sportaanbieders

die bijvoorbeeld een fitnesscentrum

ze een maatschappelijk belang dienen en

en verenigingen.

bestieren, voorlichting te geven. En juist

moeten zorgen voor gezonde en duurza-

Naar schatting is, op weg naar een

die informatie te verzorgen die ze nodig

me accommodaties waar iedereen met

CO2-reductie van 49 procent in 2030, de

hebben, zodat ze niet alles zelf hoeven uit

veel plezier en gezondheid gebruik van

komende tien jaar sowieso 3,5 miljard

te vinden. Daarbij is het ook belangrijk het

kan maken. Dat is de investering waard.

euro nodig voor de sportsector. Dat geld

complete plaatje te schetsen en voorbeel-

Al is het natuurlijk soms wel zoeken naar

verdient zich, volgens de modellen van

den te delen. We proberen onder meer te

budget.”

de overheid, ook weer terug. De investe-

wijzen op de financieringsmogelijkheden

ringen, in bijvoorbeeld zonnepanelen en

en subsidieregelingen die er zijn. En ook

warmtecollectoren, leveren jaarlijks een

bepaalde vooroordelen weg te halen.”

energiebesparing van zo’n 350 miljoen

Zo is er allicht een zeker pessimisme: we

ondernemers – zoals de eigenaren van fit-

euro op. Er is echter een aantal aanpas-

gaan het toch niet halen, dus waarom zou-

nesscentra, maneges, skihallen, zeilscho-

singen die snel effect sorteren – zoals de

den we ons best doen? “Tuurlijk, je hoort

len en golfbanen – op en andere manier

genoemde zonnepanelen – en dus ook

weleens wat bedenkingen, maar ik merk

overtuigen. Postema: “Daar ligt voor ons

Terugverdientijd

Het Kenniscentrum Sport & Bewegen moet

WE BEGINNEN GEBRUIK TE MAKEN VAN ELKAARS KENNIS EN INNOVATIES” Michael Poot (KCSB)

wel een uitdaging. We bedienen de gehele

ook een uitwerking waarbij je alle punten

sportsector, maar die heeft drie toch we

meeneemt, ook die waarvan je weet dat ze

heel specifieke, afzonderlijke kolommen,

niet zo’n positieve terugverdientijd hebben.

ieder met zijn eigen problemen, eigen

Isolatie bijvoorbeeld is er zo een. Het voelt

kanalen én eigen motivatie. Ondernemers

wel degelijk als een belangrijk punt. Het is

opgesteld. Alle betrokken partijen in de

willen bijvoorbeeld vooral meteen voorge-

toch mooi als je met minder gasverbruik je

sportsector – KCSB, VSG, NOC*NSF en

rekend krijgen wanneer ze hun investering

accommodatie op dezelfde wijze kunt ver-

het Platform Ondernemende Sport-

terug hebben verdiend. Zij vragen zich af:

warmen, Maar het duurt veel langer voor je

waarom zou ik dit willen doen?”

de investering voor het isoleren terug hebt

Dat we, met z’n allen, moeten proberen de

verdiend.”

De Routekaart is een beleidsdocument

CO2-uitstoot binnen dertig jaar tot bijna

Sterker, dat duurt vaak zelfs langer dan

waarin alle doelstellingen zijn opgeno-

nul te reduceren, is dan een heldere, maar

een mensenleven. “De opbrengst van

men en worden toegelicht.

soms moeilijk te accepteren boodschap.

onder meer de zonnepanelen en ledver-

De ondernemers hebben zich vorig jaar

lichting zou je dan ook moeten gebruiken

verenigd in het Platform Ondernemende

voor maatregelen als deze, en bijvoor-

Sportaanbieders, maar zij zitten op dit ter-

beeld triple A-glas, ventilatie-units en

meenten, de provincies en het platform

rein nog in de startfase en zijn nog aan het

warmteterugwinning, die alle een langere

ondernemende sportaanbieders (POS).

onderzoeken hoe ze de achterban in deze

terugverdientijd kennen. We houden on-

Hierin staat hoe de sportsector haar

kunnen vertegenwoordigen. “Met onze

dernemers, maar ook verenigingen, voor

centrale positie binnen de sportsector

dat dit ook de beste manier is. Anders ga

proberen we ondernemers in ieder geval

je nu ‘verdienen’ aan je verduurzaming,

bonden, commerciële sportaanbieders,

in deze wel een stap vooruit te helpen”,

maar komt op een gegeven moment 2050

leveranciers, innovators en uitvoerders

aldus Postema.

dichterbij en zal je toch echt een keer

tot stand gekomen. De Routekaart omvat

Poot: “Ondernemers kan je vooral over-

isolatiemateriaal moeten laten plaatsen, of

tuigen met cijfers. Je moet ze laten zien

het dak vervangen. Het heeft meer zin om

dat het de investering waard kan zijn.

daar nu al mee te beginnen dan dat nog

Voor ledverlichting en zonnepanelen is het

jaren uit te stellen.”

sommetje redelijk eenvoudig te maken. Je weet wat ze kosten en wat ze opbrengen. Klaar. Op sommige andere punten

Verduurzamingsstappenplan

KCSB heeft een verduurzamingsstappen-

is die som echter veel lastiger te maken.

plan opgesteld voor verenigingen. Net als

De meest zuivere businesscase is dan

gemeenten en sportondernemers kunnen

Routekaart Verduurzaming Sport In opdracht van VWS is een routekaart

aanbieders (POS) – hebben hieraan bijgedragen. De nulmeting is uitgevoerd door Mulier en CFP Green Buildings.

De Routekaart Verduurzaming Sport werd getekend door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, NOC*NSF, Vereniging Sport en Ge-

ambities uit het klimaatakkoord in de praktijk zal gaan brengen. De Routekaart is in samenwerking met de VNG, sport-

ook nog drie deelakkoorden getekend voor de thema’s CO2-reductie, Circulariteit en Milieuvriendelijk Veldbeheer. Aan elk thema is een werkgroep gekoppeld die de sportsector ondersteunt in het realiseren van de doelstellingen. De Routekaart: www.kenniscentrumsportenbewegen.nl/kennisbank/ publicaties/?routekaart-verduurzamen-sport-voor-verenigingen.

Verduurzaming

sportaccom » april 2021 » nummer 1

“We hadden daar nóg een lijvig rapport aan kunnen wijden, of een beknopte handleiding, en die zijn er natuurlijk óók, maar we dachten met het ontwikkelen van een leerzaam spel de doelgroep juist ook van dienst te kunnen zijn”, vertelt Sigrid Postema namens Kenniscentrum Sport & Bewegen, dat samen met partners RVO en VSG voor gemeenten een verduurzamingsspel ontwikkelde dat in 20-25 minuten kan worden gespeeld. Tinqwise Immersive bouwde de game. Eind september werd de testversie gedemonstreerd tijdens een breakout-sessie op de VSG Online Kennisdag Sport & Accommodatie, in oktober werd de game ook nog getest door een aantal beleidsambtenaren en enkele adviesbureaus. Na het verwerken van alle feedback staat nu de definitieve versie online. Het resultaat heet The Serious Game. Postema: “Je speelt in de rol van gemeenteambtenaar in de fictieve ‘gemeente Watertoren’, een representatieve, middelgrote gemeente met zes sportaccommodaties. Alle thema’s op het gebied van verduurzaming van sportaccommodaties komen erin aan bod: energietransitie, energiebesparing,

The Serious Game

circulariteit, veldbeheer en klimaatadaptatie. Door zelf te

Waar begin ik? Wie moet ik erbij betrekken, wat zijn mijn

investeren, te lezen over terugverdientijden, CO2-reductie,

opties? En hoe weet ik of voor de lange termijn de juiste

het gasverbruik, maar ook tegenslagen als stormschade

keuzes worden gemaakt? Het waren die vragen die ze bij

en lekkage tegen te komen, leer je snel dat verduurzamen

Kenniscentrum Sport & Bewegen heel vaak te horen kregen

een serieuze zaak is, waar je goede afwegingen voor moet

als een gesprek werd aangeknoopt over het verduurzamen

maken en samenwerking essentieel is. Na 20 minuten is niet

van sportaccommodaties.

alleen je kennis over verduurzaming groter, maar weet je ook

Natuurlijk, gemeentes, verenigingen en commerciële sport-

of het gelukt is om voor 2030 alle doelstellingen te halen. Ik

aanbieders weten dat ze in de toekomst een bijdrage moeten

kan je vertellen dat dat nog niet eenvoudig is. Achteroverleu-

leveren aan het terugdringen van de CO2-uitstoot, aan circu-

nen is geen optie, de tijd tikt genadeloos verder. Je bent vaak

lariteit, milieuvriendelijk beheer en klimaatadaptatie, maar ze

nog maar net bezig of je voelt de urgentie al.”

hebben vaak geen idee hoe ze daar nu precies handen en

Meer informatie op: www.kenniscentrumsportenbewegen.nl/

voeten aan moeten geven.

producten/verduurzamen-a-serious-game.

WE HEBBEN GEMERKT DAT WE IN DE SPORT VEEL BREDER MOETEN KIJKEN DAN IN DE ANDERE SECTOREN”

die zo zelf hun idee voor de toekomst bepalen. “Je zou hier echt een goed plan voor moeten maken, zodat je voor de komende jaren weet wanneer je voor vervanging, uitbreiding of aanpassing kiest. Het is goed om helder voor ogen te krijgen in welke richting je moet gaan denken, welke investeringen daarbij komen kijken. Alleen op die manier kun je, als het gaat om een plan als dit met

WE MOETEN NU MET Z’N ALLEN IN BEWEGING KOMEN, ANDERS IS HET OVER 30 JAAR ECHT MIS”

een relatief lange termijn, het doel goed voor ogen houden”, aldus Poot. Bijkomend probleem – dat vooraf goed moet worden uitgezocht – is dat specifiek in de sportsector niet altijd duidelijk is bij wie het eigendom, en de verantwoorde-

Diversiteit aan accommodaties Vergeleken met veel van de andere

De komende jaren zal extra aandacht

In veel gevallen nemen verenigingen

sectoren die in het Kennis- en innovatie-

worden besteed aan de zwembaden, als

beslissingen, terwijl ze feitelijk de grond

platform Verduurzaming Maatschappelijk

gezegd grootverbruikers van energie.

en opstal van de gemeente huren. Er zijn

Vastgoed zijn verenigd, is de situatie in de

Poot: “Daar ligt misschien wel de grootste

verhalen bekend van clubs die zonnepa-

sportwereld extra complex door de grote

uitdaging. Daar tot een CO2-reductie

nelen op hun kantine lieten leggen en er

diversiteit aan accommodaties. Hebben

van 95 procent komen is bij veel van de

na enige tijd achter kwamen dat die daar-

alle ziekenhuizen wel iets van elkaar weg,

bestaande gebouwen vrijwel onmogelijk,

mee feitelijk eigendom van de gemeente

en zien ook scholen er door de bank

of alleen tegen gigantische investerin-

werden.

genomen redelijk hetzelfde uit, sportcom-

gen. Er zijn al voorbeelden van nieuwe

Poot: “We hebben daarvoor een Whitepa-

plexen zijn zeer verschillend. Zwembaden

zwembaden die wel echt duurzaam en

per laten opstellen door jurist Paul Steen-

zijn doorgaans vooral kolossen, met een

gasloos zijn. Renovatie is in sommige

bergen, omdat we vervelende situaties

vaak extreem hoge energierekening overi-

gevallen eigenlijk nauwelijks een optie,

willen voorkomen. In het stuk leggen we

gens. Maar bij de buitensporten is er naast

met herbouw kan je veel verder komen. De

helder uit wat gemeenten en verenigingen

de kantine en het veld vaak ook nog een

kortste klap zou zijn om alle zwembaden

zelf dienen uit te zoeken, vóórdat ze gaan

apart kleedkamergebouw en een opslag

in de komende dertig jaar te vervangen.

investeren in verduurzaming. Dankzij het

voor materialen. Maneges en sportscho-

Maar goed, ik denk dat daar nog wel wat

document worden veel vragen beant-

len lijken natuurlijk ook in niets op elkaar.

over gepraat moet worden.”

woord en hebben we het idee dat ook veel

Om over skihallen en golfbanen maar te

Ook hier geldt echter: stilzitten is geen

eigenaren van accommodaties wakker

zwijgen. “Dat is mede de reden waarom

optie meer. “We moeten nu met z’n allen

zijn geschud. Veel verenigingen hebben

het in de routekaart voor de sportwereld

in beweging komen, anders is het over 30

natuurlijk toch het nodige verloop qua

qua klimaatdoelstellingen over veel meer

jaar echt mis.” ■

bestuursleden en sommige afspraken zijn

gaat dan alleen maar de CO2-reductie.

niet helemaal goed gedocumenteerd en

Milieuvriendelijk beheer van de velden is

gearchiveerd. Het is goed om, als het aan-

natuurlijk ook een punt van aandacht. En

komt op aanpassingen van het gebouw,

circulariteit: hoe ga je om met materialen?

tor.nl. Het stappenplan voor verenigingen:

te beseffen wie de rekening daarvoor zou

Wat kan je hergebruiken? We hebben

www.kenniscentrumsportenbewegen.

moeten betalen en hier goede afspraken

gemerkt dat we in de sport veel breder

nl/producten/stappenplan-verduurza-

over te maken en vast te leggen.”

moeten kijken dan in de andere sectoren.”

ming-sportverenigingen.

lijkheden, voor de accommodatie liggen.

Meer informatie: www.duurzamesportsec-

Sportambitie in Den Haag

FOTO: GEMEENTE DEN HAAG

sportaccom » april 2021 » nummer 1 FOTO: VALERIE KUYPERS

De UNOX Nieuwjaarsduik.

FOTO: GEMEENTE DEN HAAG

Sportcampus Zuiderpark.

DE GEMEENTE WIL ELKE HAGENAAR DE GELEGENHEID GEVEN DE SPORT VAN ZIJN OF HAAR VOORKEUR UIT TE OEFENEN” De Haagse wethouder van Onderwijs, Sport en Buitenruimte Hilbert Bredemeijer.

“ZIEN BEWEGEN DOET BEWEGEN” Den Haag, sportstad aan zee, omarmt de sportnorm

Een kwart van de Haagse bevolking sport minder dan één keer in de maand, terwijl maar een klein deel van de inwoners met een bewegingsachterstand meedoet aan de sportstimuleringstrajecten in de stad. Om deze groepen te bereiken, heeft de gemeente het Haags Sportakkoord opgesteld om in samenwerking met een aantal partners uit de sportwereld een sportieve stad te ontwikkelen. Een van de pijlers van het Haagse Sportakkoord is de Haagse Sportnorm, die aangeeft hoe de verhouding behoort te zijn tussen bebouwing, het aantal bewoners en de toegankelijke sportaccommodaties. Wethouder van Onderwijs, Sport en Buitenruimte Hilbert Bredemeijer (CDA) over de sportambities in de Hofstad. Door: Ernst Bouwes

Wat is de achtergrond van de invoe-

Is dit alleen voor nieuwbouwprojecten

ring van de norm?

of ook in bestaande buurten?

Hilbert Bredemeijer: “Het aantal inwoners

tijdig inzicht te hebben in de behoefte en

“De norm dient als uitgangspunt bij de

van Den Haag zal de komende jaren groei-

het ruimtebeslag van deze voorzieningen.

start van gebiedsontwikkelingen en niet als

en. Naast het toevoegen van woningen

We maken onderscheid tussen voorzie-

norm voor de bestaande stad. Wel gaat de

is het nodig om ook het voorzieningenni-

ningen die op buurt/wijk, -stadsdeel, -en

analyse over vraag en aanbod ook over de

veau, waaronder de sportaccommodaties,

stedelijk niveau aanwezig dienen te zijn.

bestaande buurten. Er wordt een Integraal

op peil te brengen en te houden, om zo-

Op basis van deze referentienormen stelt

Huisvestingsplan Sport opgesteld voor

doende zorg te dragen voor een leefbare

de gemeente bij concrete gebiedsontwik-

een goed onderhouden sportinfrastructuur,

en aantrekkelijke stad. De Haagse referen-

kelingen voorzieningenprogramma’s op,

die aansluit op de behoefte. Zwembaden

tienormen betreffende maatschappelijke

gebaseerd op maatwerk.”

heeft Den Haag genoeg, maar bij de

voorzieningen zijn bedoeld als instrument

uitbreiding van de stad hebben we om de

om bij de grote gebiedsontwikkelingen

vier jaar een nieuwe sporthal nodig.”

Sportambitie in Den Haag

sportaccom » april 2021 » nummer 1

Welke sportvormen vallen onder de

hoogbouw moet ruimte zijn om te kunnen

brengen. In de ene wijk kan behoefte zijn

norm?

bewegen, bijvoorbeeld via aangegeven

aan een voetbalcomplex terwijl in de an-

“Er zijn sportnormen voor buitensportac-

routes om te hardlopen, te fietsen of te

dere wijk juist korfbalvelden voorzien in de

commodaties (m2 per woning), binnen-

skeeleren. “

behoefte. Uiteraard is dat mede afhankelijk

sportaccommodaties (1 per x inwoners) en

van het bestaande aanbod.”

zwembaden (1 per x inwoners). Ook voor

Hebben buurtbewoners invloed op de

speelvelden (Cruyff- en Krajicek Courts) en

sportkeuze?

Wie doet het onderhoud?

sport in de openbare ruimte zijn normen

“Het streven is om vraag en aanbod

“De gemeente doet het onderhoud van

opgesteld. Daarbij kijken we ook naar

optimaal op elkaar af te stemmen. Door

veel buitensportaccommodaties. Maar er

de invulling van de buitenruimte. Ook bij

onderzoek willen we de behoefte in kaart

is ook een aantal sporten zelfvoorzienend zoals onder andere tennis en golf. Zwembaden en binnensportaccommodaties in

FOTO: GEMEENTE DEN HAAG

DE NORM DIENT ALS UITGANGSPUNT BIJ DE START VAN GEBIEDSONTWIKKELINGEN”

Beachvolleybal in Scheveningen.

gemeentelijk eigendom worden uiteraard door de gemeente beheerd.”

De Haagse sportnorm SPORT Sporthal

Richtlijn 1 sporthal per 22.000 inwoners

Voedingsgebied: Buurt/wijk

Een nieuwe sporthal wordt altijd in combinatie met een gymzaal voor voortgezet onderwijs ontwikkeld.

Maatvoering: 3.000 m2 Zwembad

Richtlijn 1 zwembad per 77.500 inwoners

Voedingsgebied: Stadsdeel

(bron: rapport Drijver & Partners: spreiding is belangrijk + verdeling wedstrijd versus instructie)

Maatvoering: 4.000 m2 Buitensport

Richtlijn Naast het bouwen van extra veldruimte zal de gemeente in samenwerking met de sportbonden inzetten op een

Inclusief parkeren, buitenruimte,

betere spreiding van teams over het weekend. Bij het bereiken van de maximale bezetting groeien de buitenspor-

clubgebouwen

taccommodaties mee aan de hand van de referentienormen. De opgave voor (anders-)georganiseerde buitensport wordt in het plangebied bij voorkeur binnen een hemelsbrede

Voedingsgebied:

afstand van ongeveer 1.500 meter rond het plangebied gerealiseerd of opgelost. Deze afstandsnorm is gebaseerd

Stadsdeel

op een acceptabele reisafstand naar een sportvoorziening, waarbij de fietsverbinding en de bereikbaarheid met openbaar vervoer een rol spelen.

Maatvoering: Varieert, sportcomplexen hebben bij voorkeur meerdere velden.

Referentienorm

4.000 m2 per 1.000 woningen

6.000 m2 per 1.000 woningen

10.000 m2 per 1.000 woningen

Speelveldjes zoals Cruyff- en

Referentienorm

Krajicek Courts

1.000 m2 per 1.000 woningen

Voedingsgebied: Stadsdeel Sport in de openbare ruimte

Referentienorm Sport is een onderdeel van de totale openbare ruimte die voor gebruik(sgroen) wordt ingericht, waarbij uitgegaan wordt van minimaal 1.000 m2 voor sport, spelen en bewegen per 1.000 woningen. In 2040 kan iedereen binnen een straal van 1 km rond zijn huis een gelegenheid vinden om te sporten in de openbare ruimte. Routes en rondjes worden waar mogelijk met elkaar verbonden, waardoor de wandelaar, de korte én lange afstandssporter gemakkelijk zijn weg vindt.

Wat zijn de mogelijkheden voor parti-

Deze zien we nu ook terug in de RAC-hallen.

bedoeld voor fitnesscentra/sportscholen.

culiere initiatieven en voor invloed van

De vroegere Rijks Automobiel Centrale,

De vestiging daarvan laten we aan de markt

verenigingen?

beheerd door de Stichting Haags Industrieel

over. Met de groei van de stad en de inzet

“Particuliere initiatieven zijn welkom. Dat

Erfgoed, heeft sinds 2018 een skateparcours

met de norm zal ook het verenigingsleven

zorgt ook voor vernieuwing. In het Haags

als trainingscentrum voor de nationale selec-

kunnen meegroeien met het aanbod. Vitale

Sportakkoord staat niet voor niets dat ruimte

tie, die zich voorbereidt op de Olympische

sportverenigingen, gericht op de samen-

bieden aan nieuwe sporten, zoals freerun-

Spelen. In de hal zullen meer urban sports

leving, die hun aanbod afstemmen op de

nen en boulderen, voor ons belangrijk is.

een plek krijgen. De norm is overigens niet

vraag, zullen hiervan profiteren.”

Sportambitie in Den Haag

sportaccom » april 2021 » nummer 1

Europese Sporthoofdstad 2022 FOTO: GEMEENTE DEN HAAG

Vier jaar geleden streden Lissabon en Den Haag om de titel Europese Sporthoofdstad 2021, toegewezen door ACES in Brussel. Met hun uitstekende bidbooks maakten beide steden indruk op de jury, die daarop de Portugese hoofdstad benoemde en tegelijkertijd Den Haag aanwees voor 2022. Door de coronacrisis zijn de voorbereidingen beperkt gebleven, maar komende zomer zal de gemeente naar buiten treden met een agenda van sportactiviteiten in 2022. De ambitie van de gemeente is om in 2030 alle Hagenaars aan het sporten te krijgen. Daarvoor krijgt sport een belangrijke plaats in het onderwijs. Daarnaast is de stad regelmatig gastheer van grote internationale sportevenementen zoals het WK Hockey (2014) en het WK Beachvolleybal (2015). Volgend jaar komen het WK Jeugdzeilen en de Invictus Games naar Den Haag, een jaar later de Ocean Race en het WK Zeilen. Tenslotte is de sportieve inrichting van de openbare ruimte een belangrijke doelstelling. De Haagse Sportnorm moet daarbij helpen.

Welke innovatieve ideeën mogen we verwachten? “De stadsontwikkeling die we in het

PARTICULIERE INITIATIEVEN ZIJN WELKOM. DAT ZORGT OOK VOOR VERNIEUWING”

Central Innovation District (CID) en op de Binckhorst gaan zien, is nieuw voor Den Haag. Dat vraagt om innovatie. Voor groeisporten als bootcamp, padel en urban sports zijn oplossingen denkbaar. De openbare ruimte is daarbij een essentieel onderdeel van de sporten beweegruimte. Hier liggen kansen om

65 De Amsterdamse Sportnorm In Amsterdam is de sportnorm al eerder ingevoerd.

naar het sportief gebruik van de openbare ruimte

Henk Stokhof, hoofd Sportbeleid & Ontwikkeling

zoals het uitzetten van hardlooproutes of wandel-

van de gemeente, is nauw betrokken bij de uitvoe-

paden. Bovendien werken we aan een beleidskader

ring. “We hebben als sportafdeling jaren geknokt

voor urban sports. Kortgeleden hebben we een

voor de norm. Dit college heeft het idee omarmd.

urban zone geopend op een klein sportparkje

Een woningbouwproject kan nu niet meer zonder

tussen de huizen op Zeeburgereiland. Na jaren van

sportruimte in de nabijheid. Soms vlakbij, soms iets

voorbereiding met allerlei partijen kun je alleen

verder als het fysiek onmogelijk is, zoals bij cen-

maar hopen dat het iets oplevert. Sindsdien trekt

trumbebouwing. We verplichten ons als gemeente

het veldje dagelijks honderden bezoekers in een fij-

om in nieuwbouwplannen zo vroeg mogelijk

ne sfeer, die bovendien sociale controle uitoefenen

vierkante meters sport mee te nemen, variërend

en de rommel opruimen.”

van buitensport en speelveldjes tot sporthallen en

“Naast het meenemen van sport in de bouwplan-

zwembaden.”

nen kijken we ook naar het openbaar maken van

“De gemeente toetst nu alle inkomende bouwplan-

sportparken en de intensivering van het gebruik

nen aan de sportnorm. Dan moeten de voorstellen

van de kunstgrasvelden. Als we de hekken open-

geregeld terug naar de tekentafel, soms ook een

zetten, kunnen veel meer inwoners van de stad

tweede keer. In ieder geval merken we dat de

vrij sporten. Daar staat tegenover dat de gemeente

afdeling Sport steeds vaker als volwaardige partner

inkomsten genereert uit de verhuur van de ac-

meepraat over ontwikkelgebieden. Bij de uitvoering

commodaties, waarvoor we nog een goede modus

merken we nu ook dat sporten ons gaan claimen,

moeten vinden.”

want iedereen wil graag meeprofiteren van deze

“De sportnorm past uitstekend in de trend om

ruimte. De tennisclubs wijzen op de sportnorm

stadsbewoners bewegingsmogelijkheden te bieden.

voor extra ruimte, maar de voetbalverenigingen

Daar kan nu niemand meer omheen. De sportnorm

ook. Daar ontstaat concurrentie, zeker door de

is absoluut een bestuurlijk succes als toenemend

schaarse ruimte in de stad. Daarnaast kijken we ook

element in de stadsontwikkeling.”

DE SPORTNORM IS ABSOLUUT EEN BESTUURLIJK SUCCES ALS TOENEMEND ELEMENT IN DE STADSONTWIKKELING” Surfen bij de Pier.

Henk Stokhof (hoofd Sportbeleid & Ontwikkeling Amsterdam)

nog meer Hagenaars actief te krijgen. Den

“De gemeente wil elke Hagenaar de ge-

Wat is de doelstelling?

Haag zet bij gebiedsontwikkeling in op

legenheid geven de sport van zijn of haar

“Zowel de referentienormen als de Europe-

het verbinden van sportaccommodaties,

voorkeur uit te oefenen. Naast innovatieve

se sporthoofdstad hebben als doel om bij

wijken en stadsdelen met aantrekkelijke,

oplossingen en verbindingen zullen er sim-

te dragen aan Den Haag als aantrekkelijk

centraal gelegen (wandel-, skate-, of fiets-)

pelweg ook velden toegevoegd moeten

stad om te wonen en op bezoek te komen.

routes. Zo stimuleren we Hagenaars om in

worden. Uitgangspunt is dat woningbouw-

De sportstad aan zee.” ■

de buitenlucht in beweging te komen. Zien

productie en voorzieningen in gelijke tred

bewegen, doet bewegen is het motto.”

ontwikkeld worden.”

Omzien en niet vergeten

sportaccom » april 2021 » nummer 1

TENNISPIONIER F.A. DES TOMBE LIEP TE VER VOORUIT OP ZIJN TIJD

Een eeuw geleden opende F.A. des Tombe in Scheveningen de eerste overdekte tennisbanen van Nederland. De sportwereld was er nog niet aan toe.

FOTO: COLLECTIE HAAGS GEMEENTEARCHIEF

Door: Jurryt van de Vooren

Het Gevers Deynootplein in Scheveningen, met rechts het Tentoonstellingsgebouw waar de overdekte tennisbanen waren gevestigd.

et tennistoernooi op de Olympische

bij het Kurhaus. Mooier kon eigenlijk niet,

Spelen van 1912 in Stockholm

want ondanks het slechte weer kwamen

werd op binnenbanen gespeeld

de tennissers gewoon in actie. ‘Misschien

– iets wat in ons land toen een

was het juist een prikkel om in deze, naar

onbekend verschijnsel was. Alles

de tot nu gangbare opvattingen meest

was nog in de buitenlucht, wat in de zomer

tegenstellende omstandigheden te gaan

een leuke tijdsbesteding was. Tijdens het

zien naar tennis op overdekte banen,’

winterseizoen werd het een stuk lastiger

vatte de Nieuwe Rotterdamsche Courant

met weinig daglicht, nog los van de kou en

mooi samen.

andere ongemakken. Het lijkt daarom een logische gedachte dat er veel behoefte was aan overdekte banen.

Scheveningen

FOTO: COLLECTIE VEENHUIJZEN, CENTRAAL BUREAU VOOR GENEALOGIE

Een genoegen

Bij deze sportieve primeur wemelde het dan ook van de notabelen, met onder meer burgemeester Patijn van Den Haag,

Acht jaar later leek die droom te worden

voorzitter Baron van Tuyll van Seroosker-

verwezenlijkt, want in september 1920

ken van het Nederlands Olympisch Comité

presenteerde Pieter Scharroo, onder meer

en eerdergenoemde Scharroo. Vanuit het

voorzitter van de Atletiekunie, een plan

hele land waren de bekendste tennissers

voor een enorm stadion in Den Haag, op

naar Scheveningen gekomen om daar hun

de plek waar nu Madurodam ligt. Daar

toekomst te zien.

waren ook overdekte tennisbanen ingete-

‘Even vier uur beklom de heer des Tombe

kend, maar dat plan is nooit gerealiseerd.

het spreekgestoelte en gaf een overzicht

Aan het eind van dat jaar kwam het er in

van de verschillende pogingen gedaan

en Leopold Nypels. ‘Uit den aard der zaak

Scheveningen toch van, maar dan wat

om in Holland overdekte banen te krijgen’,

was het spel in deze omgeving nog wat

kleinschaliger. ‘De Hofstad biedt ons op

aldus de NRC. Het was aan Van Tuyll om

vreemd’, volgens de NRC. ‘Het licht leek

Tennisgebied een novum’, schreef Revue

de officiële opening te verrichten. ‘Deze

wat zwak, doch daartoe droeg de zware

der Sporten op 15 december 1920. ‘Daar

zeide dat het hem een genoegen was,

magnesiumdamp van ettelijke foto-opna-

zijn toch de eerste overdekte banen in ons

omdat hiermede iets bereikt wordt wat

men niet weinig bij. Af en toe werd er zeer

land geopend.’ Fries Andries des Tombe

Holland nog deed achterstaan bij andere

goed gespeeld, af en toe ook ballen ge-

was de drijvende kracht, ‘een bekende

landen. Wat Londen en Parijs hebben,

mist, die op een gewone baan niet gemist

figuur in de wereld van racket en bal’.

heeft Scheveningen nu ook.’

zouden worden. Vooral snelle lage ballen

Terwijl het buiten sneeuwde, was er binnen

De eerste wedstrijd was een dubbel tus-

geven moeite, smashes en volleys werden

tennis op de banen in het Tentoonstellings-

sen Jhr. Christiaan van Lennep en Arthur

daarentegen dikwijls met gemak ge-

gebouw aan de Gevers Deynootweg 5, na-

Diemer Kool tegen Marsch van der Feen

speeld.’ Toch waren de spelers tevreden,

F.A. des Tombe, de grondlegger van de overdekte tennisbaan. F.A. des Tombe, de grondlegger van de overdekte tennisbaan.

indien de lampen versterkt werden. En dan hadden ze nog een tip: ‘Wanneer de vloer een donkerder kleur krijgt, dan zal dit het

WAT LONDEN EN PARIJS HEBBEN, HEEFT SCHEVENINGEN NU OOK”

gezicht op de ballen veel verbeteren.’ Er werd meteen gehoor aan gegeven.

Omzien en niet vergeten

FOTO: HAAGS GEMEENTEARCHIEF

sportaccom » april 2021 » nummer 1

Tennispark Marlot, dat in 1927 overdekte banen kreeg.

Tekorten

De reacties waren dus lovend, maar de

dat er een tekort was ontstaan van ruim

garage. In 1924 waren er ook al overdekte

Haagse tenniswereld liet daarna niets meer

7.000 gulden – in onze tijd te vergelijken

banen in gebruik genomen in het oude ge-

van zich horen. De banen werden wél

met ¤ 45.000. Met dit onheilsbericht leek

bouw van de RAI in Amsterdam, maar dat

gehuurd door Engelse, Amerikaanse en

dan eindelijk tot de tenniswereld door te

was opnieuw een al bestaande locatie. Co

Duitse bezoekers van de badplaats, maar

dringen dat een bijzonder onderkomen se-

Brandes was in 1927 pas de eerste archi-

niet door Nederlanders! Geen enkele ten-

rieus in zijn voortbestaan werd bedreigd.

tect, die in Den Haag een speciaal gebouw

nisclub uit de omgeving huurde een baan.

Verschillende spelers namen contact op

ontwierp voor overdekte banen, nog steeds

Des Tombe snapte er niets van. ‘Komt er

met Des Tombe en de Arnhemsche Lawn-

bekend als Tennispark Marlot.

geen bijstand in den vorm van daadwerke-

tennisbond stopte er zelfs geld in. In het

Bij de opening verwees de directeur naar

lijke belangstelling’, zei hij somber in januari

volgende winterseizoen werd de locatie

de banen in Scheveningen. ‘Dit gebouw is

1921, ‘dan is het noodwendig gevolg, dat

wederom geopend.

een voorbeeld geweest voor de Marlot-

deze banen verdwijnen.’ En dan was er nog

Het was uitstel van executie, want in 1925

banen.’ Des Tombe maakte het alleen

de gemeente met twintig procent vermake-

werd de accommodatie gesloten, zo meldt

niet meer mee, want die was in november

lijkheidsbelasting op elke verdiende gulden.

tennishistoricus Theo Bollerman desge-

1926 overleden, slechts 42 jaar oud. ‘Als

Een half jaar na opening werd bekend

vraagd. De tennissers verdwenen voor een

we spreken van overdekte tennisbanen, dan mogen we één naam niet vergeten’,

WANNEER DE VLOER EEN DONKERDER KLEUR KRIJGT, DAN ZAL DIT HET GEZICHT OP DE BALLEN VEEL VERBETEREN”

vervolgde de spreker daarom nadrukkelijk. En daarmee bedoelde hij Des Tombe, ‘die door zijn streven zooveel gedaan heeft tot het bouwen van deze banen’. Het zou daarom mooi zijn als er in 2021 een exploitant van overdekte tennisbanen zijn onderkomen naar Des Tombe vernoemt, precies een eeuw na zijn pionierswerk. ■

De voorlichtingsgids omvat vermeldingen en adressen van bedrijven en instellingen die naar branchegroepen gerangschikt zijn. Wanneer u ook in deze gids vermeld wilt worden of meer informatie daarover wenst, dan kunt u contact opnemen met Arko Sports Media, telefoon 030 - 707 30 00.

AANNEMERSBEDRIJF

Lagehaarsedijk 9b 3455 RN HAARZUILENS Tel: 030 – 6771557 GSM: 06 – 51376550 Info@vanzuijlenbv.nl www.vanzuijlen.nl

Al 40 jaar gespecialiseerd in renovatie, aanleg en onderhoud van natuurgrasvelden en kunstgrasvelden en cultuurtechnische sector: openbare ruimte en waterwerken.

AKOESTIEK

De Graaf en Van Stijn bv Transportweg 46 Postbus 32 2420 AA NIEUWKOOP Tel: 0172 – 579720 Fax: 0172 – 572670 www.trenomat.nl info@trenomat.nl

Verbetering van de ruimte-akoestiek en advies op maat bij zowel renovatie- als nieuwbouwprojecten.

ADVIES EN DIENSTVERLENING

Metaalstraat 21 Postbus 96 7480 AB HAAKSBERGEN Tel: 053 – 5723115 Fax: 053 – 5727825 www.bosan.nl info@bosan.nl

Bosan produceert en levert sportinstallaties en -toestellen. Het gehele proces van advies en ontwerp tot productie en installatie gebeurt in eigen beheer.

Kelvinring 54 2952 BG ALBLASSERDAM Tel: 010 – 2112121 info@drijver-en-partners.nl www.drijver-en-partners.nl

Ons team heeft jarenlange praktijkervaring in beheeren exploitatievraagstukken rond Maatschappelijke Voorzieningen en wij implementeren met impact.

Burg. v.d. Weijerstraat 80 3981 EK BUNNIK Tel: 030 – 6570636 Fax: 030 – 6573747 www.adviesburoriet.nl info@adviesburoriet.nl

Of uw vraag nu gaat over groen, sport of natuur: wij staan voor u klaar. Wij zijn u van dienst tijdens het gehele planproces, van globale schets tot een bestek of onderhoudsadvies.

Hakgriend 18 3371 KA HARDINXVELD-GIESSENDAM Tel: 0184 – 616544 www.synarchis.nl info@synarchis.nl

Altijd antwoord op accommodatievraagstukken. Onze diensten: aanbesteding en projectmanagement, beheer en exploitatie en beleidsontwikkeling.

Smallepad 13 – 15 3811 MG Amersfoort Tel: 033 - 462 55 55 www.hospitality-group.nl

Creating better places. Met hospitality, facility management, inkoop en huisvesting. Van advies tot uitvoering en van inspiratie tot coaching adviseren we gemeenten over beleid en beheer van accommodaties.

ARCHITECTENBUREAUS

De specialist in sport en recreatie Hoevestein 36 E 4903 SC OOSTERHOUT Tel: 0162 – 486800 www.hooper.nl info@hooper.nl

Wij verzorgen het ontwerp en projectmanagement van zeer uiteenlopende projecten, zoals kantoorontwikkeling, zorgcomplexen, bedrijfsgebouwen, sporten recreatievoorzieningen.

Prins Hendrikkade 14 3071 KB Rotterdam 010-413 26 25 www.moederscheimmoonen.nl office@moederscheimmoonen.nl

Ons bureau maakt vitale, uitnodigende gebouwen die inspireren en motiveren. We ontwerpen deze gebouwen als uiting van nieuwe tijden. Niet alleen fysiek, maar vooral ook sociaal duurzaam.

Delftsestraatweg 51 2645 CA Delfgauw Tel. 015-2852211 info@bas-sport.nl www.bas-sport.nl

Als onafhankelijk adviesbureau ondersteunen wij u graag bij het dagelijks & meerjaren beheer en de renovatie- of aanlegprojecten voor alle buitensportaccommodaties.

Burg. Wuiteweg 35 9203 KA DRACHTEN Postbus 160 9200 AD DRACHTEN Tel: 0512 – 571471 www.winddesignbuild.nl info@winddesignbuild.nl

Een familiebedrijf gespecialiseerd in de ontwikkeling van gebouwen voor uiteenlopende doelgroepen. We ontwerpen en realiseren gebouwen en bundelen disciplines.

sportaccom » april 2021 » nummer 1

VOORLICHTINGSGIDS

Voorlichtingsgids

sportaccom » april 2021 » nummer 1

BINNENSPORT INRICHTING

Metaalstraat 21 Postbus 96 7480 AB HAAKSBERGEN Tel: 053 – 5723115 Fax: 053 – 5727825 www.bosan.nl info@bosan.nl

Bosan produceert en levert sportinstallaties en -toestellen. Het gehele proces van advies en ontwerp tot productie en installatie gebeurt in eigen beheer.

INNOVATIEVE SPORTVLOEREN

De Kil 5 8255 RR SWIFTERBANT Tel: 038 – 3337099 Fax: 038 – 3338771 www.royalcampensports.nl info@royalcampensports.nl

Royal Campen Sports BV: voor alle innovatieve (modulaire) sportvloeren, zowel permanent als tijdelijk. Voor alle sporten, zowel topsport als recreatief, voor indoor- als outdoor toepassingen.

BINNENSPORT

DRAINAGE

WANDBEKLEDING

Berkveld 1 5709 AE HELMOND Postbus 77 5700 AB HELMOND Tel: 0492 – 530930 Fax: 0492 – 511968 www.janssen-fritsen.nl verkoop@janssen-fritsen.nl

Innovaties voor bewegingsonderwijs, turnsport en ‘sportainment’. Ontdek het zelf in ons Inspiration Center. Ook buiten Nederland springt onze kwaliteit in het oog.

BINNENSPORT VLOEREN

Sika Nederland B.V. Locatie Deventer/Pulastic sportvloeren Postbus 420 7400 AK Deventer Tel. : 0570 – 620744 www.pulastic.com verkoop.pulastic@nl.sika.com

Een Pulastic sportvloer biedt de ideale mix van bescherming en sportieve mogelijkheden.

Sika Nederland B.V. Locatie Deventer/Pulastic sportvloeren Postbus 420 7400 AK Deventer Tel. : 0570 – 620744 www.pulastic.com verkoop.pulastic@nl.sika.com

Wanraaij 2 6673 DN Andelst Postbus 200 6660 AE ELST (GLD.) Tel: 024 – 348 88 00 www.k3delta.nl info@k3delta.nl K3Delta levert Kiwa-gekeurd zand voor sportvelden. Ook leveren wij Granulight, hét lichtgewicht ophoogmateriaal voor onder kunstgrasvelden.

Een Pulastic sportvloer biedt de ideale mix van bescherming en sportieve mogelijkheden.

EXPLOITATIEDIENSTEN

De Hofstede 55 4033 BV LIENDEN Tel: 0344 – 643525 www.sportvloeren.nl info@sportvloeren.nl

Specialist in sportvloeren. Vloeren van hoge kwaliteit, met de juiste ondergrond, een perfecte toplaag en tot op de millimeter nauwkeurige belijning.

BUITENSPORT VLOEREN

De Hofstede 55 4033 BV LIENDEN Tel: 0344 – 643525 www.sportvloeren.nl info@sportvloeren.nl

Specialist in sportvloeren. Vloeren van hoge kwaliteit, met de juiste ondergrond, een perfecte toplaag en tot op de millimeter nauwkeurige belijning.

Sika Nederland B.V. Locatie Deventer/Pulastic sportvloeren Postbus 420 7400 AK Deventer Tel. : 0570 – 620744 www.pulastic.com verkoop.pulastic@nl.sika.com

Een Pulastic sportvloer biedt de ideale mix van bescherming en sportieve mogelijkheden.

High Tech Campus 5 5656 AE Eindhoven Postbus 134 5600 AC Eindhoven www.yask.nl info@yask.nl

Exploitatie en beheer van sportaccommodaties, zorg- onderwijs- en cultuurlocaties.

FUNDERINGSMATERIAAL

Havenweg 6 6101 AB ECHT Postbus 169 6040 AD Roermond Tel: +31(0)475 – 580 655 www.lmb-sports.com info@lmb-sports.com

Mineralen en infill materialen voor sportvelden van toplaag, fundatie laag tot en met de onderbouw. Alles gecertificeerd volgens NOC*NSF normen.

FUNDERINGSMATERIAAL ONDER SPEELTOESTELLEN

GROEN, GROND EN INFRA

Stoelmatter 41 2292 JM Wateringen Tel: 0174 712 555 henk.slootweg@ahvrij.nl www.ahvrij.nl

Al ruim zestig jaar werkzaam in groenvoorziening. Wij bieden een compleet pakket van onkruidbeheersing en snoeiwerkzaamheden in de openbare ruimte tot aanleg/ onderhoud van sportvelden.

LED-VERLICHTING

KUNSTGRASVELDEN

PADELBANEN

FUNDERING

AANLEG

Zwarteweg 10 1412 GD NAARDEN Tel: 06 – 38448409 www.skypadel.nl info@skypadel.nl

Padel is de snelst groeiende sport in Europa. Sky Padel heeft meer dan 15 jaar ervaring met +500 banen in Spanje en daarbuiten.

PODIUMELEMENTEN

KUNSTGRASVELDEN SPORTTECHNISCHE LAAG

KUNSTTUINEN

De Graaf en Van Stijn bv Transportweg 46 Postbus 32 2420 AA NIEUWKOOP Tel: 0172 – 579720 Fax: 0172 – 572670 www.trenomat.nl info@trenomat.nl

Wij denken met u mee over de wijze waarop u de beschikbare ruimte optimaal kunt benutten, zonder gebonden te zijn aan vaste opstellingen of elementen.

FUNDERINGSMATERIAAL

SCHEIDINGSWANDEN

De Graaf en Van Stijn bv Transportweg 46 Postbus 32 2420 AA NIEUWKOOP Tel: 0172 – 579720 Fax: 0172 – 572670 www.trenomat.nl info@trenomat.nl

PAARDENSPORTBODEMS FUNDERINGSMATERIAAL

Advies en realisatie van akoestische scheidingswanden, in geluidsabsorberende en geluidsisolerende uitvoering. Ook in combinatie met akoestische voorzetwanden.

SPORTACCOMMODATIE

Helder in zicht

Sportverlichting.com Gotlandstraat 36 7418 AX DEVENTER Tel: 085 - 822 57 40 www.sportverlichting.com info@sportverlichting.com

Kennis- en realisatiepartner in het verduurzamen van sportclubs middels LED-verlichting. Advies, besparingscase, subsidie, realisatie en onderhoud.

Metaalstraat 21 Postbus 96 7480 AB HAAKSBERGEN Tel: 053 – 5723115 Fax: 053 – 5727825 www.bosan.nl info@bosan.nl

Bosan produceert en levert sportinstallaties en -toestellen. Het gehele proces van advies en ontwerp tot productie en installatie gebeurt in eigen beheer.

Voorlichtingsgids

sportaccom » april 2021 » nummer 1

SPORTACCOMMODATIE

SPORTHALBOUW

TENNISBANEN

INTERIEURBOUW

TURNKEY

AANLEG

Berkveld 1 5709 AE HELMOND Postbus 77 5700 AB HELMOND Tel: 0492 – 530930 Fax: 0492 – 511968 www.janssen-fritsen.nl verkoop@janssen-fritsen.nl

Dr. Hub van Doorneweg 95 Postbus 551 5000 AN TILBURG Tel: 013 – 4657600 Fax: 013 – 4685002 www.pellikaan.com info@pellikaan.com

Diepertseweg 40 5424 TA ELSENDORP Postbus 66 5420 AB GEMERT Tel: 0492 – 359111 Fax: 0492 – 359107 www.tennisbouw.nl info@tennisbouw.nl

Innovaties voor bewegingsonderwijs, turnsport en ‘sportainment’. Ontdek het zelf in ons Inspiration Center. Ook buiten Nederland springt onze kwaliteit in het oog.

SPORTACCOMMODATIE

Pellikaan is een stabiel en financieel gezond familiebedrijf. Wij opereren lokaal en internationaal in Nederland, Duitsland, Engeland en België.

SPORTVELDEN

Al meer als 30 jaar uw partner in aanleg en renovatie van tennisbanen. Maar ook voor de inrichting van andere sportvelden zoals o.a. voetbal-, hockey-, korfbal-, volleybalvelden.

ONDERHOUD

TURNKEY

Tsjaerderdyk 2 9007 XG IDAERD Tel: 0566 – 620602 www.vanabbema.nl info@vanabbema.nl Burg. Wuiteweg 35 9203 KA DRACHTEN Postbus 160 9200 AD DRACHTEN Tel: 0512 – 571471 www.winddesignbuild.nl info@winddesignbuild.nl

Een familiebedrijf gespecialiseerd in de ontwikkeling van gebouwen voor uiteenlopende doelgroepen. We ontwerpen en realiseren gebouwen en bundelen disciplines.

Actief op het gebied van sportveldonderhoud en renovatie. Daarnaast houden we ons bezig met onkruidbeheer op (half)verhardingen en onderhouden en renoveren we plantsoenen.

SPORTVLOER

INNOVATIEVE SPORTVLOEREN

Berkveld 1 5709 AE HELMOND Postbus 77 5700 AB HELMOND Tel: 0492 – 530930 Fax: 0492 – 511968 www.janssen-fritsen.nl verkoop@janssen-fritsen.nl

Innovaties voor bewegingsonderwijs, turnsport en ‘sportainment’. Ontdek het zelf in ons Inspiration Center. Ook buiten Nederland springt onze kwaliteit in het oog.

Aanleg, onderhoud en belijning van tennis-, atletiek- en hockeyvelden. Gespecialiseerd in aanbrengen van coatings op al dan niet waterdoorlatende ondergronden.

TENNISBANEN INRICHTING

VERHUUR

SPORTATTRIBUTEN

Industrieweg 48b 2382 NW ZOETERWOUDE-RIJNDIJK Tel: 071 – 5414212 Fax: 071 – 5895675 www.eilerssport.nl info@eilerssport.nl

Europaweg 1a 2381 GR ZOETERWOUDE Tel: 071 – 5802491 Fax: 071 – 5801153 www.tonderooij.nl tennis@tonderooij.nl