Ασυνόδευτοι Ανήλικοι - Ασφαλείς Ζώνες (Safe Zones) by ARSIS - Association for the Social Support of Youth

ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΟΙ ΑΝΗΛΙΚΟΙ Εθνικό πλαίσιο υπηρεσιών φιλοξενίας και προστασίας (το παράδειγμα των Ασφαλών Ζωνών - Safe Zones)

ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΟΙ ΑΝΗΛΙΚΟΙ Εθνικό πλαίσιο υπηρεσιών φιλοξενίας και προστασίας (το παράδειγμα των ασφαλών ζωνών-Safe Zones) Η παρούσα έκδοση πραγματοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος «Improving the Greek Reception System through Site Management Support and Targeted Interventions in Long-Term Accommodation Sites», το οποίο υλοποιείται σε συνεργασία με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (ΔΟΜ - IOM Greece) με χρηματοδότηση από το Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και με την υποστήριξη της Γενικής Διεύθυνσης Μετανάστευσης και Εσωτερικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (DG HOME).

Επιμέλεια έκδοσης: Φυτώκα Βασιλική

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος

Πρακτικά Ημερίδας για τους ασυνόδευτους ανήλικους πρόσφυγες και τις Ασφαλείς Ζώνες (Safe Zones)

Πρακτικά Ημερίδας «Νεοεισερχόμενοι ασυνόδευτοι ανήλικοι: Προστατευτική φύλαξη και ένταξη σε δομές φιλοξενίας»

Μεθοδολογία παρεμβάσεων της ΑΡΣΙΣ στην Προστατευτική Φύλαξη Ασυνόδευτων Ανηλίκων

157

«Ταξίδι στην άκρη της νύχτας» για ανήλικους ασυνόδευτους πρόσφυγες

187

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Νίκος Γαβαλάς, Ιδρυτικό Μέλος της ΑΡΣΙΣ Η μαζική είσοδος στη Ελλάδα ασυνόδευτων ανηλίκων αιτούντων διεθνούς προστασίας ακολουθεί και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του προσφυγικού και μεταναστευτικού ζητήματος, όπως εξελίσσεται την τελευταία 20ετία στην χώρα μας. Η ένταση, η έκταση και η πολυδιάστατη φύση του προβλήματος σε συνδυασμό με τον επείγοντα χαρακτήρα του και ιδίως από το 2015 μέχρι σήμερα που κορυφώθηκε η κρίση, όχι μόνο ανέδειξε τις ελλείψεις, τα κενά και τις χρόνιες αδυναμίες του συστήματος παιδικής προστασίας αλλά έθεσε σε κρίση την ικανότητα της χώρας μας και του κρατικού μηχανισμού να ανταποκριθεί επαρκώς στις υποχρεώσεις της που προκύπτουν τόσο από την Διεθνή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού όσο και από την σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ. Το γεγονός αυτό κινητοποίησε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή αλλά και τη Διεθνή Κοινότητα, ώστε να λάβουν έκτακτα μέτρα στήριξης, για να αντιμετωπίσουν μια πρωτοφανή για τα ευρωπαϊκά δεδομένα ανθρωπιστική κρίση με επίκεντρο την Ελλάδα. Η υποδοχή, φιλοξενία και ψυχοκοινωνική στήριξη χιλιάδων ασυνόδευτων ανηλίκων που καταφθάνουν στη χώρα μας αποτέλεσε όλα αυτά τα χρόνια μια τεράστια πρόκληση για όλους: τις κυβερνήσεις, το οργανωμένο κράτος (κοινωνικές υπηρεσίες, αστυνομικές και δικαστικές αρχές, εκπαιδευτικούς θεσμούς κά) την κοινωνία των πολιτών και τις ανθρωπιστικές οργανώσεις, την αυτοδιοίκηση, τους απλούς πολίτες.. Στην πρόκληση αυτή, η ΑΡΣΙΣ καθώς και πολλές άλλες ανθρωπιστικές οργανώσεις ανταποκρίθηκαν άμεσα, δημιουργώντας, από μηδενική σχεδόν βάση, υπό την αιγίδα κρατικών υπηρεσιών και διεθνών οργανισμών, σειρά δράσεων και υπηρεσιών με πιλοτικό, επείγοντα ή μακροχρόνιο χαρακτήρα. Απώτερος στόχος είναι η συμβολή τους στην οικοδόμηση από την Κεντρική Διοίκηση, ενός σύγχρονου, αξιόπιστου και αποτελεσματικού συστήματος παιδικής προστασίας για τα ασυνόδευτα παιδιά. Η προσπάθεια αυτή που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα, έχει να επιδείξει ένα πολύ μεγάλο έργο: σημαντικά βήματα και καταχτήσεις που έχουν επιτευχθεί, αλλαγές που έχουν προωθηθεί, προγραμματικοί στόχοι που βρίσκονται σε εξέλιξη, καλές πρακτικές και καινοτόμες μέθοδοι που έχουν δοκιμαστεί και υιοθετηθεί, νέες νομοθετικές ρυθμίσεις και διοικητικές πράξεις που καλύπτουν σοβαρά θεσμικά κενά, πρότυπες συνέργειες και συστηματικές συνεργασίες-συμπράξεις που αποδίδουν ουσιαστικά αποτελέσματα, παραγωγικές διαβουλεύσεις μεταξύ των κοινωνικών εταίρων για τον εντοπισμό των προβλημάτων και τη διατύπωση προτάσεων για περαιτέρω βελτιώσεις. Ωστόσο τα πολύ σημαντικά επιτεύγματα μιας πολυετούς διαδρομής δεν αναιρούν την ανάγκη να αντιμετωπιστούν άμεσα, με την σύμπνοια όλων των βασικών συντελεστών, πολλές ακόμη εκκρεμότητες και δυσλειτουργίες. Η παρούσα έκδοση πραγματοποιήθηκε με αφορμή τη δημοσιοποίηση των πρακτικών της ημερίδας για τις Ασφαλείς Ζώνες (safe zone) που διεξήχθη στη Θεσσαλονίκη και της ημερίδας για τη δράση της Κινητής Μονάδας στην περιοχή του Έβρου που διεξήχθη στην Ορεστιάδα, στο πλαίσιο των ενεργειών δημοσιότητας του προγράμματος «Improving the

Greek Reception System Through Site Management Support, Targeting Interventions in Long Term Accommodation Sites». Το περιεχόμενό της ωστόσο, συνιστά σημαντική «μαρτυρία», μιας δεδομένης χρονικής περιόδου, των υφιστάμενων δράσεων, υπηρεσιών, προγραμμάτων, του ισχύοντος θεσμικού και νομικού πλαισίου και της προβληματικής τους, στο διαρκώς εξελισσόμενο σύστημα υποστήριξης ασυνόδευτων ανηλίκων στη χώρα μας. Ευχαριστούμε όλους όσους συνέβαλλαν στην πραγματοποίηση της έκδοσης αυτής αλλά και εκείνους που με τις απόψεις τους πλούτισαν το περιεχόμενό της.

Π ΡΑ Κ Τ Ι Κ Α Η Μ Ε Ρ Ι Δ Α Σ

για τους ασυνόδευτους ανήλικους πρόσφυγες και τις Ασφαλείς Ζώνες (Safe Zones)

Πέμπτη 19 Δεκεμβρίου 2019 Αίθουσα συνεδριάσεων Δημοτικού Συμβουλίου Δημαρχείο Θεσσαλονίκης

Διοργάνωση ΑΡΣΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΝΕΩΝ με την υποστήριξη της ΑΝΤΙΔΗΜΑΡΧΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

09:00-09:30 Προσέλευση – εγγραφή συμμετεχόντων 09:30-10:00 Άνοιγμα ημερίδας Αργυρώ Δημοπούλου, συντονίστρια Safe Zones ΑΡΣΙΣ

• Εναρκτήριοι χαιρετισμοί από εκπροσώπους τοπικών αρχών Χρήστος Τσαλικίδης, υπεύθυνος του γραφείου τύπου του υφυπουργού από το Υπουργείο Εσωτερικών Μακεδονίας και Θράκης Μελίνα Δερμεντζοπούλου, Συντονίστρια του προσφυγικού - μεταναστευτικού, Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Χάρης Αηδονόπουλος, αντιδήμαρχος Κοινωνικής Πολιτικής του Δήμου Θεσσαλονίκης Λάμπρος Σταυρόπουλος, Αστυνομικός Υποδιευθυντής, Διεύθυνση Αλλοδαπών Θεσσαλονίκης της ΕΛ.ΑΣ.

10:00-11:00

1η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Εθνικό σύστημα φιλοξενίας και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης ασυνόδευτων ανηλίκων

• Στατιστικά στοιχεία και προβληματισμοί αναφορικά με το εθνικό σύστημα παραπομπών και διαχείρισης στην παιδική προστασία Ίριδα Πανδίρη, Γενική Συντονίστρια Ξενώνων Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων (ΑΡΣΙΣ)

• Δίκτυο Επιτρόπων Πολυξένη Αλεξοπούλου, συντονίστρια του προγράμματος εξουσιοδοτημένων εκπροσώπων ασυνόδευτων ανηλίκων (Μετάδραση) Εύα Κίτσιου, δικηγόρος (Μετάδραση)

• Συζήτηση 11:00-11:30

Διάλειμμα για καφέ

11:30-13:00

2η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Ακτινογραφία των Safe Zones

• Ιστορική αναδρομή Αργυρώ Δημοπούλου Αλέξης Βραχνός, συντονιστές Safe Zones (ΑΡΣΙΣ)

• Παρεχόμενες υπηρεσίες Ελευθερία Τσίτου, Συντονίστρια Safe Zone Αγία Ελένη (ΑΡΣΙΣ)

• Η εμπειρία έως σήμερα-στατιστικά στοιχεία, προοπτική Μαίρη Καραβαλάκη, συντονίστρια Safe Zone (ΔΟΜ)

• Συζήτηση

13:00-14:30

3η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Προγράμματα φιλοξενίας, υποστήριξης και ένταξης ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα

• Επείγοντα μέτρα δράσης για νεοεισερχόμενους ασυνόδευτους ανήλικους Φανή Γαλατσοπούλου, συντονίστρια πεδίου της Βόρειας Ελλάδας (πρόγραμμα PEDIA, ΔΟΜ)

• Η σημασία των εναλλακτικών μορφών φιλοξενίας και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης Παναγιώτα Παρασκευά, κοινωνική λειτουργός (Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ)

• Τρόποι λειτουργίας και υποστήριξης σε δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων Άννα - Αλκινόη Μηλιοπούλου Κομπούρη, συντονίστρια Δομής Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων Πυλαίας (ΑΡΣΙΣ)

• Εποπτευόμενα διαμερίσματα για ασυνόδευτους ανήλικους άνω των 16 ετών Παναγιώτα Παρασκευά, κοινωνική λειτουργός (Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ)

• Αναδοχές ασυνόδευτων ανηλίκων Κατερίνα Παναγιωτίδου, Ευανθία Τουλγερίδου, κοινωνικοί λειτουργοί (ΜΚΟ ΜΕΤΑδραση)

• Συζήτηση 14:30-15:15

Διάλειμμα για ελαφρύ γεύμα / Μουσικό δρώμενο με τους MusicTeam Τρίλοφος

15:15-17:00

4η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Όψεις της ευαλωτότητας των ασυνόδευτων ανήλικων

• Η προβληματική της «προστατευτικής φύλαξης» Παναγιώτης Ζευγολατάκος, Διοικητής του Τμήματος Διαχείρισης Μετανάστευσης Μυγδονίας Νικόλας Ψαθάς, δικηγόρος της Υπηρεσίας Παιδικής Προστασίας (ΑΡΣΙΣ)

• Θέματα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης ανήλικων ασυνόδευτων προσφύγων στα Safe Zones Ειρήνη Μούτσου, ψυχολόγος Safe Zone Λαγκαδίκια (ΑΡΣΙΣ)

• Ασυνόδευτοι ανήλικοι και παραβατικότητα Γιάννης Ντισλής, συντονιστής Safe Ζοne στα Λαγκαδίκια (ΑΡΣΙΣ)

• Συζήτηση 17:00-18:00

5η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Ασυνόδευτοι ανήλικοι και κοινωνική ένταξη

• Η ένταξη των ασυνόδευτων ανήλικων προσφύγων στην τοπική κοινότητα Χάρης Αηδονόπουλος, αντιδήμαρχος Κοινωνικής Πολιτικής του Δήμου Θεσσαλονίκης

• Ένταξη στην τυπική εκπαίδευση Θοδωρής Χυτήρης, εκπαιδευτικός Safe Zone στα Λαγκαδίκια (ΑΡΣΙΣ)

• Δράσεις μη τυπικής εκπαίδευσης Δομνίκη Γεωργοπούλου, συντονίστρια εκπαιδευτικών προγραμμάτων στη Βόρεια Ελλάδα (SolidarityNow)

• Από την προστατευόμενη στην αυτόνομη διαβίωση Γιώργος Στεφανίδης, συντονιστής των Κοινωνικών Διαμερισμάτων Θεσσαλονίκης (ΑΡΣΙΣ)

• Η προετοιμασία της αυτονόμησης (ενδυνάμωση, εκπαίδευση, επιμόρφωση, κατάρτιση, συμβουλευτική) Γιώργος Μπουρλής, εργασιακός σύμβουλος (ΑΡΣΙΣ)

• Συζήτηση / Λήξη των εργασιών της ημερίδας

ΕΝΑΡΞΗ ΗΜΕΡΙΔΑΣ - ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ ΑΡΣΙΣ Αργυρώ Δημοπούλου, συντονίστρια Safe Zones Καλημέρα σας, σας καλωσορίζουμε στην ημερίδα που διοργανώνει η ΑΡΣΙΣ για τους Ασυνόδευτους Ανήλικους και τις Ασφαλείς Ζώνες. Θα θέλαμε να σας ευχαριστήσουμε θερμά που βρίσκεστε εδώ σήμερα και ελπίζουμε η σημερινή ημερίδα να αποτελέσει συνθήκη επικοινωνίας για όσους συμμετέχουμε κι ήδη συνεργαζόμαστε για την προστασία των ασυνόδευτων παιδιών προσφύγων. Κι ακόμη, να αναδειχθούν καλές πρακτικές όσο και προβληματισμοί που, μπορούν να μας οδηγήσουν σε αποτελεσματικότερες δράσεις με γνώμονα το βέλτιστο συμφέρον των παιδιών. Οι ολοένα και αυξανόμενες ροές του προσφυγικού πληθυσμού οδήγησαν στην επιτακτική ανάγκη δημιουργίας θέσεων φιλοξενίας για ασυνόδευτους ανήλικους. Το 2016, έπειτα από πρόταση της ΑΡΣΙΣ σε συνεργασία με Διεθνείς Οργανισμούς και τις Εισαγγελικές Αρχές, δημιουργήθηκαν οι Ασφαλείς Ζώνες λειτούργήσαν ως δομές επείγουσας φιλοξενίας εντός των κέντρων φιλοξενίας προσφύγων. Ο στόχος των Safe Zones είναι η προσωρινή στέγαση και υποστήριξη ασυνόδευτων ανήλικων ηλικίας 14-18 ετών σε ανοιχτές δομές φιλοξενίας, ως εναλλακτικό μέτρο στην προστατευτική φύλαξη και την αστεγία και έως ότου εξασφαλιστούν καλύτερες επιλογές θέσεων φιλοξενίας, όπως π.χ. ξενώνες, διαμερίσματα αυτόνομης διαβίωσης. Στο πλαίσιο λειτουργίας των Ασφαλών Ζωνών μεταξύ άλλων παρέχεται κάλυψη βασικών αναγκών (διατροφής, ένδυσης, υπόδυσης και προσωπικής υγιεινής), ψυχοκοινωνική και νομική υποστήριξη, καθώς υποστήριξη της ένταξης στην εκπαίδευση με στόχο την ομαλή ενσωμάτωση στην κοινωνική ζωή. Σήμερα λειτουργούν 10 Safe Zones υπό την αιγίδα του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης, τον οποίο θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε ιδιαιτέρως για την υποστήριξη και τη συνεργασία και με την χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και σε αυτά φιλοξενούνται 300 ανήλικοι σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Η ΑΡΣΙΣ έχει αναλάβει την ευθύνη λειτουργίας 8 Safe Zone στις εξής ανοιχτές δομές φιλοξενίας: Διαβατά και Λαγκαδίκια στο νομό Θεσσαλονίκης, Σχιστό στο νομό Αττικής, Αγία Ελένη στα Ιωάννινα, και στις πόλεις Καβάλα, Δράμα, Θήβα και Ριτσώνα. Σε αυτό το σημείο, θα δοθεί ο λόγος στον κ. Αηδονόπουλο, Αντιδήμαρχο Κοινωνικής Πολιτικής του Δήμου Θεσσαλονίκης για να απευθύνει χαιρετισμό.

Δήμος Θεσσαλονίκης Χάρης Αηδονόπουλος, αντιδήμαρχος Κοινωνικής Πολιτικής Αγαπητοί συνάδελφοι, κύριες και κύριοι, εκ μέρους του Δημάρχου αναπληρώνοντάς τον αλλά και ως αντιδήμαρχος σας καλωσορίζω στο κτίριο αυτό και σας επιχαίρω για την διοργάνωση αυτής της ημερίδας. Όπως είναι γνωστό, ο Δήμος Θεσσαλονίκης πρωτοστάτησε στην φιλοξενία των αιτούντων άσυλο, προσφύγων και μεταναστών και στην κατεύθυνση αυτή κάνουμε όσα βήματα είναι απαραίτητα και με βάση τον πολιτισμό μας και τις παραδόσεις μας. Οφείλω να τονίσω βέβαια, έχοντας και την εμπειρία από την θητεία μου στην περιφέρεια ως αντιπεριφερειάρχης στο συναφές αντικείμενο, ότι προκειμένου να συνεχί15

σουμε να παρέχουμε όλες και όλοι εσείς και εμείς ποιοτικές υπηρεσίες, ο υπάρχων αριθμός προσφύγων και μεταναστών στην κεντρική Μακεδονία είναι επαρκέστατος. Δεν ανήκει ούτε στον πολιτισμό μας ούτε στην ιδεολογία μας η δημιουργία στρατοπέδων συγκέντρωσης, τρόπον τινά, ο συνωστισμός δηλαδή μεγάλου αριθμού προσφύγων σε Κέντρα. Ο επιμερισμός των ανθρώπων αυτών στην επικράτεια είναι το απαραίτητο βήμα που πρέπει να κάνει η κυβέρνηση, αλλά και παράλληλα η διαφύλαξη των συνόρων μας θα πρέπει να απολέι προτεραιότητα για πάρα πολλούς λόγους. Εύχομαι καλή επιτυχία στις εργασίες της ημερίδας και θα είμαστε μαζί στο έργο της προστασίας των ανήλικων προσφύγων και μεταναστών.

Υπουργείο Εσωτερικών (Μακεδονίας – Θράκης) Χρήστος Τσαλικίδης, υπεύθυνος του γραφείου τύπου του υφυπουργού Καλημέρα σας κύριες και κύριοι, σας μεταφέρω τον θερμό χαιρετισμό του υφυπουργού εσωτερικών Μακεδονίας και Θράκης τον κύριο Θεόδωρο Καράογλου και τα συγχαρητήρια του για την πρωτοβουλία σας. Ο κύριος Καράογλου σας ευχαριστεί για την ευγενική πρόσκληση να παραστεί και να χαιρετίσει την εκδήλωση με θέμα «ασυνόδευτοι ανήλικοι πρόσφυγες και Ασφαλείς Ζώνες», το οποίο θίγει μια ιδιαίτερη πτυχή του μεταναστευτικού ζητήματος που αντιμετωπίζει η πατρίδα μας. Ο ίδιος δεν μπόρεσε να παρευρεθεί, διότι βρίσκεται στην Αθήνα όπου εχθές ψηφίστηκε στην ολομέλεια της βουλής ο προϋπολογισμός του 2020. Στον χαιρετισμό του ο υφυπουργός επισημαίνει ότι τα ανήλικα προσφυγόπουλα που βρέθηκαν ασυνόδευτα στην Ελλάδα δεν πρέπει να τα αφήσουμε να κινδυνεύσουν από κάθε μορφή εκμετάλλευσης κι εγκληματικής απειλής. Όπως ανέφερε και ο πρωθυπουργός κατά την παρουσίαση των κυβερνητικών πρωτοβουλιών για την αντιμετώπιση του ζητήματος, «οι μικρές ψυχές του κόσμου δεν μπορούν να γίνονται θύματα των ενόχων του κόσμου», γι αυτό και η κυβέρνηση σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση, διεθνείς οργανισμούς, ιδρύματα, μη κυβερνητικές οργανώσεις και φορείς έθεσε σε εφαρμογή το σχέδιο «Κανένα Παιδί Μόνο». Το σχέδιο αυτό προβλέπει την ταχύτατη συγκρότηση δομών φιλοξενίας για τους 4.000 ασυνόδευτους ανήλικους πρόσφυγες που βρίσκονται στην Ελλάδα και ζουν σε άσχημες συνθήκες, συνθήκες που δεν πρέπει να βιώνει κανένα παιδί. Κάθε δομή θα στεγάζει μικρές ομάδες οι οποίες θα ζουν, θα τρέφονται και θα παίζουν, όπως απαιτεί η ηλικία τους ενώ δίπλα τους θα βρίσκονται διαρκώς δάσκαλοι, γιατροί αλλά και ψυχολόγοι, έτοιμοι να παρέχουν την βοήθεια τους και μαζί μια μεγάλη αγκαλιά που τόσο πολύ έχουν στερηθεί και τους έχει λείψει. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα πρόγραμμα ομπρέλα κάτω από το οποίο θα ενώσουν τις δυνάμεις τους όλες οι αρμόδιες συνεργαζόμενες υπηρεσίες και φορείς. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος απαιτεί συνέργειες και ενιαίο συντονισμό. Η δέσμευση του πρωθυπουργού είναι ξεκάθαρη: όσοι τολμούν να βασανίζουν και να εμπορεύονται παιδιά, το κράτος θα τους καταδιώξει. Η Ελλάδα λοιπόν, δίνει πρώτη το σύνθημα τις ανθρωπιάς. Με αυτές τις σκέψεις, ο υφυπουργός Εσωτερικών Μακεδονίας και Θράκης, ο κύριος Θεόδωρος Καράογλου, εύχεται τα καλύτερα στις εργασίας της ημερίδας της ΑΡΣΙΣ, εκφράζοντας παράλληλα την ελπίδα να μην χρειαστεί ποτέ ξανά να συζητήσουμε για παρόμοια θέματα. Το επιβάλλουν ο πολιτισμός, η ανθρωπιά και η ευαισθησία μας.

Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Μελίνα Δερμεντζοπούλου, Συντονίστρια του προσφυγικού - μεταναστευτικού Καλημέρα και από μένα. Σε ένα κόσμο που αλλάζει γρήγορα, τοποθετούμαστε με αλληλεγγύη και αυτοπεποίθηση και με έλεγχο, για το καλό όλων των συνανθρώπων μας, της χώρας και της τοπικής κοινωνίας. Νιώθω μεγάλη χαρά που βρίσκομαι σήμερα ανάμεσά σας, εκπροσωπώντας την περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας σε μια εκδήλωση της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης της ΑΡΣΙΣ το έργο της οποίας εδώ και χρόνια παρακολουθούμε χρόνια εμείς στην Περιφέρεια. Η ΑΡΣΙΣ αναπτύσσει σειρά σημαντικών δράσεων και υπηρεσιών για την υποστήριξη των παιδιών και των νέων και την προάσπιση των δικαιωμάτων τους. Εχθές μάλιστα, επισκέφτηκα και τα Διαβατά όπου είδα και την πολύ ωραία δομή παιδικής προστασίας (save zone) που λειτουργεί η ΑΡΣΙΣ σε συνεργασία με τον Ι.Ο.Μ για τους ανήλικους ασυνόδευτους πρόσφυγες. Περνώντας στο θέμα της σημερινής εκδήλωσης θα ήθελα να τονίσω ότι γίνεται αμέσως αντιληπτό το γεγονός πως τα τελευταία χρόνια η αντιμετώπιση του μεταναστευτικού - προσφυγικού είναι από τα πιο σημαντικά θέματα στην Ελλάδα. Είναι ένα ζήτημα που έχει πάρα πολλές παραμέτρους, ιδιαίτερα σύνθετο, που δεν επιδέχεται απλές ή απλοϊκές λύσεις. Η ανθρωπιστική του διάσταση είναι κυρίαρχη και δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς. Δίπλα όμως σε αυτήν αναπτύσσονται και άλλες που σχετίζονται με την διοικητική ικανότητα της χώρας, την ασφάλεια, την έννοια των συνόρων και της φύλαξης, των αντοχών του κοινωνικού κράτους, των δημογραφικών ζητημάτων και γενικά των ανησυχιών των γηγενών πληθυσμών. Ο κίνδυνος να μετατραπεί η διαχείριση αυτού του ζητήματος σε επίκεντρο ιδεολογικών, πολιτικών και κομματικών ανταγωνισμών είναι υπαρκτός. Εάν η κρατική αντιμετώπιση όλων των παραμέτρων που κομίζει το μεταναστευτικό και το προσφυγικό ζήτημα δεν είναι επαρκής, τότε μοιραία δίνεται χώρος σε δυνάμεις άλλες να αναπληρώσουν αυτά τα κενά και όχι πάντα με τις καλύτερες ή με ανιδιοτελείς προθέσεις. Το ζήτημα λοιπόν υπερβαίνει στην μεγάλη του εικόνα τις δυνάμεις της χώρας και ταυτόχρονα μας υποχρεώνει να δράσουμε συντεταγμένα με σχέδιο και αποτελεσματικότητα. Σε αυτό το πλαίσιο μιας δύσκολης και απαιτητικής διαχείρισης, το ζήτημα ειδικά των ανήλικων προσφύγων έρχεται ως μια κρίσιμη παράμετρος που δοκιμάζει τις αντοχές του κράτους και της κοινωνίας. Οφείλουμε να παράσχουμε στα παιδιά κάτι διαφορετικό; Μπορούμε και πρέπει να τους επιφυλάξουμε μια πιο προνομιακή μεταχείριση; Εγώ και εμείς εκτιμώ πως ναι, το οφείλουμε. Είναι λόγοι ανθρωπιστικοί και αντικειμενικοί που επιτάσσουν αυτήν την διαφοροποιημένη αντιμετώπιση. Ένας ανήλικος είναι ξεκάθαρα πιο ευάλωτος συνολικά και αυτή η μεταβλητή δεν πρέπει να μας αφήνει αδιάφορους. Εντός όμως της ευρύτερης ομάδας του παιδικού προσφυγικού πληθυσμού υπάρχει η κατηγορία των ασυνόδευτων ανηλίκων που συνιστά ένα άλλο υποσύνολο με ειδικότερες ανάγκες και απαιτεί σίγουρα ένα αυξημένο επίπεδο φροντίδας. Τα ασυνόδευτα παιδιά κι οι έφηβοι ηλικίας κάτω των 18 ετών, βρίσκονται εκτός της χώρας καταγωγής τους, έχουν αποχωριστεί από τους δυο γονείς τους ή από τον κατά νόμο υπεύθυνο για την φροντίδα τους και κάποια παιδιά είναι παντελώς μόνα. Η πραγμάτωση των δικαιωμάτων για το βέλτιστο συμφέρον των ασυνόδευτων παιδιών που έχουν φτάσει ή βρίσκονται στην Ευρώπη μπορεί να επιτευχθεί, υιοθετώντας μια κοινή πολιτική και δεσμεύσεις για βέλτιστες πρακτικές σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Έχουμε χρέος να διασφαλίσουμε τη δημιουργία ευκαιριών και συνθηκών για την προστασία των 17

παιδιών, την προαγωγή της ευημερίας και της ομαλής ψυχοκοινωνικής τους ανάπτυξης και της δυνατότητας συμμετοχής τους με ουσιαστικό τρόπο στα κοινά και την κοινωνική , πολιτιστική ζωή της κοινότητας όπου ζούν. Σε αυτό το καθήκον ο ρόλος οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών είναι κομβικός. Δεν μπορούν βέβαια και δεν πρέπει οι οργανισμοί αυτοί να υποκαταστήσουν το κράτος. Σε ένα καθεστώς πλήρους διαφάνειας, με έλεγχο της αποτελεσματικότητας, με μετρήσιμους στόχους και εντός ενός ξεκάθαρου πλαισίου μπορούμε όλοι μαζί να φτάσουμε σε πολύ καλύτερα αποτελέσματα. Με αυτές τις σκέψεις θέλω να δηλώσω από αυτό το βήμα πως η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας θα είναι αρωγός όλων των ανάλογων προσπαθειών. Η Π. Κ. Μ. στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της αναπτύσσει ήδη την πολιτική της σε αυτόν τον τομέα και στοχευμένα καταγράφει, να σχεδιάζει , αναζητεί καλές και ευέλικτες πρακτικές και ταυτόχρονα προσπαθούμε να είμαστε παρόντες στο πραγματικό πεδίο για το οποίο ζητούμε και την συνδρομή και την συνεργασία σας. Δεν είμαστε τις άποψης ότι μέσα από τα γραφεία λύνεται το πρόβλημα αλλά μέσα στο πεδίο, όπου δραστηριοποιείσθε καθημερινά. Εύχομαι καλή επιτυχία και σε αυτή στην εκδήλωσή σας , είμαι σίγουρη ότι η ποιότητα των ομιλητών και η αρτιότητα της οργάνωσης θα δώσουν υπεραξία στον δημόσιο διάλογο, ευχαριστούμε πολύ.

Διεύθυνση Αλλοδαπών Θεσσαλονίκης της ΕΛ.ΑΣ. Λάμπρος Σταυρόπουλος, Αστυνομικός Υποδιευθυντής Καλημέρα και από μένα. Θέλω να εκφράσω τις ευχαριστίες και του διευθυντή μου, της Διεύθυνσης Αλλοδαπών Θεσσαλονίκης τον κύριο Κουκουλιάτα για την πρόσκληση στην ημερίδα. Ως αξιωματικοί της Ελληνικής Αστυνομίας αντιμετωπίζουμε στην πράξη εδώ και καιρό και διαχειριζόμαστε καθημερινά σοβαρά προβλήματα, όπως το μεταναστευτικό πρόβλημα και ειδικότερα το θέμα της διαχείρισης των συνοδευόμενων ή ασυνόδευτων ανηλίκων. Θέλω να σας δηλώσω ότι ειδικότερα αυτήν την συγκεκριμένη χρονική στιγμή στα κρατητήρια της διεύθυνσης αλλοδαπών υπάρχουν 60 ασυνόδευτα ανήλικα, τα οποία εμείς ως αξιωματικοί, οι συνάδελφοι που υπηρετούν στα τμήματα διαχείρισης μετανάστευσης, καθημερινά προσπαθούμε να λύσουμε τα προβλήματα τους, να εξασφαλιστεί όπως και προβλέπεται μέσα από τις διαδικασίες της πολιτείας θέση σε δομή φιλοξενίας ώστε να τα οδηγήσουμε εκεί, να ζουν ανθρώπινα όπως πρέπει να ζουν τα παιδιά. Το πρόβλημα που υπάρχει αυτήν την στιγμή είναι τεράστιο, ο κόσμος έξω το βλέπει, καθημερινά θα βλέπετε αλλοδαπούς, είτε μετανάστες όπως θεωρούν κάποιοι, είτε πρόσφυγες, είτε ανήλικους να κυκλοφορούν ανάμεσα μας, να τους αφήνουν διακινητές στα διάφορα σημεία της πόλεις μας. Δεχόμαστε καθημερινές ροές, εκατοντάδων προσφύγων από τον Έβρο και χρειάζεται να συνεργαζόμαστε συντονισμένα όλοι οι φορείς για τη διαχείρισή τους. Η ΑΡΣΙΣ βοηθά πάρα πολύ στο έργο της Ελληνικής Αστυνομίας και ειδικότερα την Διεύθυνση Αλλοδαπών, καθώς στους ξενώνες της και στις δομές safe-zones τοποθετούνται ασυνόδευτοι ανήλικοι. Είναι απαράδεκτο να κρατούνται ανήλικοι στα κρατητήρια της Ελληνικής Αστυνομίας μαζί με διακινητές, αλλοδαπούς που είναι για απέλαση, ποινικούς κρατούμενους κ.α. Αυτό κάποια στιγμή πρέπει να σταματήσει. Εύχομαι για το 2020 να μην υπάρχουν ανήλικοι πλέον στα κρατητήρια της Ελληνικής Αστυνομίας.

1Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ Στατιστικά στοιχεία και προβληματισμοί αναφορικά με το εθνικό σύστημα παραπομπών και διαχείρισης στην παιδική προστασία Ίριδα Πανδίρη, Γενική Συντονίστρια Ξενώνων Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων (ΑΡΣΙΣ) Ως κοινωνική λειτουργός εργάζομαι στην ΑΡΣΙΣ σχεδόν 11 χρόνια στον τομέα της φιλοξενίας και προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων. Στην πολύχρονη θητεία μου, έχω λάβει εξειδικευμένη εκπαίδευση και έχω συνάξει εμπειρία από τις αρμοδιότητές μου στην παιδική προστασία μέσα από τις δράσεις της ΑΡΣΙΣ είτε στη συνοριακή γραμμή, είτε στα νησιά, είτε στις δομές φιλοξενίας. Η ΑΡΣΙΣ υλοποιεί προγράμματα υποστήριξης εντοπισμού και καταγραφής ασυνόδευτων παιδιών από το 2003. Αυτό μας δείχνει ήδη ότι τα ασυνόδευτα παιδιά δεν είναι ένα φαινόμενο που εμφανίζεται τα τελευταία 4 -5 χρόνια, όπως πάρα πολλοί άνθρωποι νομίζουν. Το φαινόμενο έχει ξεκινήσει έντονα στην χώρα μας ακόμα από τον πόλεμο στην πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία. Είχαμε τότε πάρα πολλά ασυνόδευτα παιδιά τα οποία φιλοξενήθηκαν στην χώρα αλλά με πολύ διαφορετικά μοντέλα, επειδή μιλούσαμε για παιδιά από γειτονικές χώρες, παιδιά που ήταν πολύ κοντά στα παιδιά τα δικά μας, ήταν Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Εκείνα τα παιδιά υποστηρίχθηκαν από την Εκκλησία και τοποθετήθηκαν σε οικογένειες. Οπότε λειτούργησε το εναλλακτικό μοντέλο της αναδοχής, το οποίο αυτή την στιγμή, δυστυχώς είναι ακόμη σε πολύ αρχικό στάδιο. Λίγο μετά το 2003 και μετά το μεγάλο πόλεμο στο Αφγανιστάν, ξεκινάει μεγάλη ροή προσφύγων από την Ασία και τη Μέση Ανατολή προς τα Ευρωπαϊκά κράτη. Έτσι γίνονται ορατά πλέον τα ασυνόδευτα παιδιά στην χώρα μας και το πρόβλημα της φροντίδας τους. Κυρίως τα εντοπίζουμε στην Θεσσαλονίκη, Αθήνα ως μεγάλα αστικά κέντρα που συνδέονται με την είσοδο των παιδιών στην χώρα και επίσης στην Πάτρα και την Ηγουμενίτσα που είναι η έξοδος των παιδιών από την χώρα. Κάποιοι παλιότεροι συνάδελφοι ίσως θυμούνται στην Πάτρα ειδικά, στο λιμάνι της Πάτρας να έχουν συμβεί τραγικά γεγονότα. Τα παιδιά συνωστίζονταν σε επικίνδυνες συνθήκες για πάρα πολύ μεγάλα διαστήματα στην προσπάθεια τους παράτυπα να ανέβουν σε ένα φορτηγό και στη συνέχεια, μέσω της ακτοπλοϊκής συγκοινωνίας να διανύσουν την θάλασσα και να περάσουν στην Κεντρική Ευρώπη. Αναφέρω τα παραπάνω, θέλοντας να επισημάνω ότι το φαινόμενο της μαζικής εισροής ασυνόδευτων ανηλίκων υπηκόων τρίτων χωρών στη χώρας μας δεν είναι νέο αλλά βρίσκεται σε διαρκή εξέλιξη την τελευταία εικοσαετία. Η Ελλάδα από εκείνη την περίοδο ακόμα είχε ανακοινώσει ότι θα δημιουργήσει 2, 500 χιλιάδες θέσεις φιλοξενίας. Είμαστε 2020 και ακόμα οι θέσεις είναι πολύ λιγότερες από αυτές που έχουμε δεσμευτεί να δημιουργήσουμε αλλά και χρειαζόμαστε ως χώρα για να μπορούμε να εξυπηρετούμε τον αριθμό των ασυνόδευτων παιδιών που σταθερά υποδεχόμαστε . Έτσι λοιπόν η ΑΡΣΙΣ, έχοντας ξεκινήσει πρώτα με τις ομάδες streetwork, ομάδες εντοπισμού και υποστήριξης, δημιουργεί τον πρώτο ξενώνα στην Μακρινίτσα του Βόλου το 2006 που φιλοξενεί 30 ασυνόδευτα αγόρια

μέχρι και σήμερα, ηλικίας 12- 18 χρονών. Δημιουργεί τον επόμενο ξενώνα το 2009 στο Ωραιόκαστρο, και καθώς οι ροές των ασυνόδευτων παιδιών αυξάνονται, δημιουργεί και νέους ξενώνες και άλλες υπηρεσίες επείγουσας φιλοξενίας. Αυτό σημαίνει ότι πρόκειται για ένα ζήτημα που θα υφίσταται για πολύ καιρό ακόμη και η χώρα μας επιτέλους πρέπει να δημιουργήσει ένα σύστημα ανθεκτικό και βιώσιμο για την ορθή υποστήριξη αυτών των παιδιών σε μακροχρόνιες δομές και όχι με λειτουργία συνεχόμενων δομών επείγουσας φιλοξενίας, έτσι ώστε να προσπαθούμε να καλύπτουμε συνέχεια κενά που προκαλούνται. Σήμερα λειτουργούμε 8 ξενώνες σε όλη την Ελλάδα. Κυρίως το ’16 και το ’17 σημειώθηκε μεγάλη ανάπτυξη δομών φιλοξενίας, ακριβώς γιατί ο αριθμός των ασυνόδευτων παιδιών γιγαντώθηκε σε σχέση με τις τότε δυνατότητες της χώρας. Για τη δημιουργία των ξενώνων διατίθενται ευρωπαϊκά κονδύλια που χορηγούνται απευθείας από την Ευρώπη μέσω Διεθνών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων και όχι μέσα από το εθνικό σύστημα, με αποτέλεσμα η ανάπτυξη δομών μακροχρόνιας φιλοξενίας με αρκετές θέσεις φιλοξενίας να είναι αρκετά γρήγορη και εύκολη. Βέβαια, μόλις τα κονδύλια άρχισαν να περνούν μέσα από το εθνικό σύστημα κλείσανε αρκετές θέσεις. Το 2016 ανοίγουμε και την πρώτη Ασφαλή Ζώνη Safe Zone μόνο ως εναλλακτική για να αποφύγουν τα παιδιά την προστατευτική φύλαξη και όχι ως δομή φιλοξενίας. Το 2018, έρχεται ένα επόμενο μέτρο επείγουσας φιλοξενίας, οι ξενοδοχειακές μονάδες, οι οποίες επίσης είναι ένα μέτρο το οποίο έχει γιγαντωθεί αρκετά τον τελευταίο ενάμιση χρόνο ακριβώς για να έρθει να καλύψει τα συνεχιζόμενα κενά που υπάρχουν στο Εθνικό Σύστημα ενώ ο αριθμός των παιδιών αυξάνεται είτε στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης, είτε στην προστατευτική φύλαξη. Σε εθνικό επίπεδο σήμερα, έχουμε 1,376 θέσεις σε μακροχρόνιες δομές φιλοξενίας (Ξενώνες) και σε διαμερίσματα υποστηριζόμενης διαβίωσης. Για την ημιαυτόνομη διαβίωση σε διαμερίσματα θα πρέπει να πούμε ότι πρόκειται για μία εναλλακτική μορφή φιλοξενίας για την οποία, τουλάχιστον εμείς στην ΑΡΣΙΣ, επικροτούμε θερμά την έναρξη της υλοποίησης της, γιατί είναι ένα μέτρο που την εφαρμογή του από τις Εθνικές Αρχές περιμένουμε τουλάχιστον την τελευταία πενταετία. Εκτιμούμε ότι η εφαρμογή του μοντέλου ημιαυτόνομης διαβίωσης θα βελτιώσει σημαντικά τις συνθήκες φιλοξενίας διότι είναι πολύ περισσότερο προσαρμοσμένο στις ανάγκες τους όπως τις έχουμε δει μέσα στα χρόνια. Παράλληλα, έχουμε 840 θέσεις προσωρινής φιλοξενίας σε Ασφαλείς Ζώνες και ξενοδοχεία. Νομίζω ότι είναι σημαντικό εδώ να γίνει μια επισκόπηση στα στατιστικά στοιχεία. Τα στατιστικά στοιχεία που θα αναφερθούν προέρχονται από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης και ενημερώνονται και δημοσιοποιούνται κάθε 15 μέρες. Αυτά που θα παρουσιάσω στη συνέχεια είναι τα τελευταία που έχουν δημοσιευτεί από τη 30/11. Σήμερα βρίσκονται στην χώρα μας 5.276 παιδιά, εκ των οποίων 1.932 βρίσκονται σε δομές μακροχρόνιας φιλοξενίας 1,746 βρίσκονται σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης, 257 βρίσκονται σε προστατευτική φύλαξη στην ηπειρωτική κυρίως Ελλάδα, 157 βρίσκονται σε ανοικτά κέντρα φιλοξενίας προσφύγων χωρίς να βρίσκονται σε Ασφαλείς Ζώνες και 1.184 παιδιά σε άτυπες ή επισφαλείς συνθήκες στέγασης ή σε αστεγία. Συνεχίζοντας με τρέχοντα στοιχεία από τα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης εμφανίζονται 500 παιδιά παραπάνω από το προηγούμενο δεκαπενθήμερο, και είναι εμφανές ότι ο αριθμός της υποδοχής των ασυνόδευτων παιδιών είναι σοβαρά αυξητικά αντίστοιχος με την αυξητική ροή των εισερχόμενων στη χώρα μας προσφύγων. Για παράδειγμα πριν δύο μέρες υπήρχαν 1.130 παιδιά στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) της Μόριας, με μέσο όρο παραμονής 7 έως 8 μήνες, 300 σχεδόν παιδιά στο ΚΥΤ της Χίου, 400 σχεδόν παιδιά στο ΚΥΤ 20

της Σάμου, 139 στην Κω, 120 στην Λέρο και 150 σχεδόν στον Έβρο. Σύνολο 2.320 παιδιά. Οφείλω να τονίσω εδώ ότι όταν αναφερόμαστε για παιδιά στο ΚΥΤ δεν μπορούμε πλέον να φανταζόμαστε ότι τα παιδιά είναι στεγασμένα μέσα σε Isobox, ότι υπάρχει κατάλληλος χώρος, όταν πολλά, ειδικά που βλέπουν παιδιά να υπερβαίνουν σχεδόν και το συνολικό αριθμό που αρχικά έχει φτιαχτεί το ΚΥΤ της Μόριας. Αναφερόμαστε σε παιδιά λοιπόν που κοιμούνται πάνω στις σκεπές των Isobox, έξω στον ελαιώνα, σε χωράφια, σε σκηνές στην καλύτερη περίπτωση ή κάτω από τα αστέρια. Το αναφέρω αυτό κυρίως για να γίνει αντιληπτό ότι όταν φτάνει ένα παιδί μετά από αυτές τις συνθήκες, μετά από 7 -8 μήνες είτε σε μία Ασφαλής Ζώνη, είτε σε έναν ξενώνα, σκεφτείτε πόσο έχει ταλαιπωρηθεί σωματικά και τραυματιστεί ψυχικά αυτό το παιδί επιπλέον από το τι έχει ζήσει, είτε στην χώρα καταγωγής του, είτε στον ενδιάμεσο χώρο μέχρι να φτάσει εδώ. Η ΑΡΣΙΣ, λοιπόν σήμερα φιλοξενεί 250 παιδιά σε ξενώνες μακροχρόνιας φιλοξενίας, 240 παιδιά σε Ασφαλείς Zώνες, 140 παιδιά σε ξενοδοχειακές μονάδες και 60 παιδιά σταδιακά σε διαμερίσματα υποστηριζόμενης διαβίωσης. Σταδιακά εννοώντας ότι ανοίγουν τμηματικά, καθώς όπως ήδη αναφέρθηκε το μέτρο της ημι - αυτόνομης διαβίωσης σε υποστηριζόμενα διαμερίσματα είναι ένα πρόγραμμα το οποίο ξεκίνησε πιλοτικά το ΄18 στην Αθήνα και το ΄19 άρχισε να απλώνεται στην Ελλάδα. Η ΑΡΣΙΣ έχει ξεκινήσει την υλοποίησή του από τον Αύγουστο με την χρηματοδότηση της UNICEF και του ΔΟΜ και θα αναπτύξει 40 θέσεις σε διαμερίσματα στη Θεσσαλονίκη και 20 θέσεις στα Γιάννενα. Όλα αυτά τα χρόνια, ποτέ δεν είχαμε επαρκείς θέσεις φιλοξενίας, αντίθετα πάντα είχαμε πάρα πολλά παιδιά στην προστατευτική φύλαξη, όπως και σε διοικητική κράτηση τα προηγούμενα χρόνια. Μια μορφή κράτησης που δεν την βλέπουμε αυτήν την στιγμή, ωστόσο περάσαμε διαστήματα σε αυτήν την χώρα που τα παιδιά κρατούνταν διοικητικά μέχρι και 11, 12, 13 μήνες. Στη συνέχεια, όταν έφταναν στον ξενώνα και το πρώτο πράγμα που θα σε ρωτήσουν, τι έκανα εγώ και είμαι στην φυλακή; Γιατί φυσικά το παιδί δεν μπορεί, κανένα παιδί δεν μπορεί να καταλάβει ότι ένα κράτος το προστατεύει βάζοντάς το στην φυλακή. Έτσι λοιπόν κάθε φορά που έχουμε αύξηση των ασυνόδευτων ανηλίκων στην χώρα, με την έλλειψή των κατάλληλων εναλλακτικών μορφών φιλοξενίας, αυτό οδηγεί τα παιδιά στα ΚΥΤ και στην προστατευτική φύλαξη. Και φυσικά έχουμε την αύξηση του διαστήματος παραμονής των παιδιών εκεί, βλέπουμε δηλαδή παιδιά να ενηλικιώνονται μέσα στην προστατευτική φύλαξη ή στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης. Οπότε στα ΚΥΤ, όταν ενηλικιώνονται περνάνε στο γενικό πληθυσμό, ενώ στην Προστατευτική τους ανοίγεται μια πόρτα μετά από αυτήν την ιδιόμορφη φιλοξενία, εξόδου χωρίς καμία περαιτέρω μέριμνα. Λες και ένας νέος 18 ετών είναι ικανός ξαφνικά σε μια ξένη χώρα, μην έχοντας υποστηρικτικό περιβάλλον να μπορέσει βγαίνοντας από την κράτηση να οργανώσει την ζωή του. Θα αναφερθώ στη συνέχεια, στη διαδικασία της χρηματοδότησης που επίσης, δυσκολεύει πάρα πολύ την δημιουργία νέων θέσεων. Αυτήν τη στιγμή οι ξενώνες μακροχρόνιας φιλοξενίας χρηματοδοτούνται είτε από το Ταμείο Ασύλου Μετανάστευσης και Ένταξης είτε από διάφορους μικρούς ιδιωτικούς πόρους. Τα διαμερίσματα υποστηριζόμενης διαβίωσης χρηματοδοτούνται από την UNICEF και τον ΔΟΜ και οι Ασφαλείς Ζώνες και ξενοδοχειακές μονάδες χρηματοδοτούνται από το ΔΟΜ. Ο χρηματοδοτικός μηχανισμός των δομών τα τελευταία 2 ½ χρόνια δυσκολεύει σημαντικά το έργο μας, γιατί είναι ένας μηχανισμός κατά πολύ ασύμβατος με την υλοποίηση ενός τέτοιου φυσικού έργου. Χαρακτηριστικά θα πω ότι όταν άνοιξε υπήρχαν περίπου 1,500 θέσεις σε ξενώνες στην χώρα, όμως, μετά από 5 μήνες υλοποίησης του προγράμματος απομείνανε λιγότερες από 1,000. Και αυτό γιατί ακριβώς αυτός ο μηχανισμός αποθάρρυνε ακόμα και οργανισμούς και οργανώσεις που στα21

θερά λειτουργούσαν δομές φιλοξενίας τα τελευταία χρόνια. Όχι γιατί ξαφνικά αποφάσισαν να κλείσουν πολλές δομές αλλά γιατί ο μηχανισμός είναι τέτοιος που δε βοηθάει καθόλου την δημιουργία νέων θέσεων. Να αναφέρουμε, εδώ, ότι η χρηματοδότηση αποτελείται από ευρωπαϊκούς πόρους κατά 75% και από εθνικούς πόρους κατά 25%. Σχεδόν κανένας πόρος από όσους απορροφώνται για το προσφυγικό, δεν είναι απευθείας εθνικός αλλά προέρχεται κατευθείαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τους διάφορους μηχανισμούς της. Ειδικότερα, για τα αποθαρρυντικά σημεία του νέου διαχειριστικού πλαισίου και των όρων που θέτει, θα αναφερθώ καταρχάς στα κτιριακά κριτήρια που απαιτούνται βάσει του οδηγού εφαρμογής και υλοποίησης που έχει αναπτύξει το Υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης. Συγκεκριμένα, είναι αδύνατον να βρεθούν κτίρια με τις απαιτούμενες προδιαγραφές σε μισθώματα τα οποία μπορούν να καλύψουν, να πληρωθούν για να γίνουν δομές φιλοξενίας και όχι ένα εμπορικό κατάστημα ας πούμε που μπορεί να έχει έσοδα. Επιπλέον, οι ροές της χρηματοδότησης παρουσιάζουν μεγάλα κενά ανάλογα με την περίοδο της υποβολής και της αξιολόγησης, οπότε κάποιες φορές πρέπει να έχει μία οργάνωση ήδη δικούς της πόρους για να μπορέσει να λειτουργήσει τέτοιες δομές, είτε να έχει ανθρώπους που μπορούν να κάνουν απέραντη υπομονή: προμηθευτές, παιδιά και εργαζόμενους. Επίσης, το χρηματοδοτικό πλαίσιο είναι εντελώς ασύμβατο και ανελαστικό για την κάλυψη των αναγκών, που σημαίνει ότι είναι σχεδόν αδύνατη η εξατομικευμένη και στοχευμένη κάλυψη των αναγκών των παιδιών. Αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να καλύψουμε τις μεγάλες γενικές ανάγκες που αφορούν όλα τα παιδιά, όπως τον ρουχισμό, την τροφή, την γραφική ύλη κ.α. αλλά όχι ειδικές ατομικές ανάγκες εξίσου σημαντικές. Για παράδειγμα, αν ένα παιδί έχει εγχειριστεί ή έχει σπάσει το χέρι του ή χρειάζεται πατερίτσες ή χρειάζεται γυαλιά, η δομή πρέπει άμεσα να καλύψει αυτή την εξατομικευμένη ανάγκη αλλά για να καλυφθεί μέσα από αυτό το χρηματοδοτικό πλαίσιο μπορεί να περάσουν ένας ή δύο μήνες…. Φυσικά, δεν προτείνουμε να γίνουν διαδικασίες προμήθειας χωρίς καμία παρακολούθηση αλλά θεωρούμε ότι μπορούν να γίνουν διευκολυντικές τροποποιήσεις. Οι φορείς έχουν κάνει πάρα πολλές παρεμβάσεις προς το Υπουργείο και την διαχειριστική αρχή για τροποποιήσεις που χρειάζεται να γίνουν στον οδηγό εφαρμογής και λειτουργίας ακριβώς για να μπορέσουν και άλλοι φορείς ακόμα και αναπτυξιακές στους Δήμους να μπορούν να αναλάβουν τη λειτουργία των δομών φιλοξενίας. Θεωρούμε ότι αυτή η τροποποίηση είναι το ζήτημα, γιατί πραγματικά διατίθεται ένα πολύ μεγάλο κονδύλιο που θα μπορούσε να καλύψει 2,000 θέσεις φιλοξενίας αυτήν την στιγμή, ενώ κάτω από την χρηματοδότηση είναι περίπου 1,000 θέσεις, οπότε είμαστε περίπου στο 50% του κονδυλίου. Τέλος, αξίζει να τονίσω ιδιαίτερα την εξής δυσκολία που αποτρέπει φορείς ότι μια δομή για να μπορέσει να ανοίξει και να μπορεί να ενταχθεί κάτω από το νομοθετικό πλαίσιο, χρειάζεται να είναι προσβάσιμη σε ΑΜΕΑ, να έχει πυρασφάλεια, να διαθέτει ήδη διαμορφωμένους χώρους. Για όλες αυτές τις διαδικασίες το συγκεκριμένο ταμείο καλύπτει δαπάνες ύψους 15,000 ευρώ. Αν κάποιος έχει ασχοληθεί έστω και λίγο με βασικά πράγματα που χρειάζεται μια δομή φιλοξενίας, καταλαβαίνει ότι αυτός ο πόρος δεν μπορεί για κανέναν λόγο να καλύψει τις απαιτούμενες δαπάνες για την έναρξη μιας δομής. Χαρακτηριστικά θα αναφέρω, για να μπορεί να είναι και κατανοητά σε ανθρώπους που δεν έχουν συγκεκριμένη εμπλοκή, ότι για την οικονομικότερη προσβασιμότητα στη δομή φιλοξενίας που υλοποιούμε χρειάστηκαν 5,000 Ευρώ, άλλα 5,000 Ευρώ χρειάστηκαν για την πυρασφάλεια της και την πυροπροστασία της και την μελέτη και την εφαρμογή, οπότε με 15.000 Ευρώ, δεν μπορούν να καλυφθούν δαπάνες για διαμόρφωση χώρων και εξοπλισμός για 30 παιδιά. 22

Ελπίζουμε ότι κάποια στιγμή θα εισακουστούν οι παραινέσεις των φορέων και οι επιστολές οι πολυσέλιδες που έχουμε στείλει και οι προτάσεις, έτσι ώστε αυτό το μέτρο να έρθει λίγο και να σταθμιστεί στις ανάγκες αυτές για να μπορούν να αξιοποιηθούν οι πόροι. Κυρίως, όμως, για να μπορούν τα παιδιά να ζουν σε δομές οι οποίες είναι κατάλληλες και μπορούν να υποστηρίξουν όλες τις ανάγκες τους.

Δίκτυο Επιτρόπων - Εκπρόσωποι της ΜΚΟ ΜΕΤΑΔΡΑΣΗ Πολυξένη Αλεξοπούλου, συντονίστρια του προγράμματος εξουσιοδοτημένων εκπροσώπων ασυνόδευτων ανηλίκων της ΜΚΟ Μετάδρασης Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση. Θα ήθελα να εξηγήσω, ίσως το ξέρετε οι περισσότεροι, ποιά είναι η λογική πίσω από την ύπαρξη ενός επιτρόπου που εκπροσωπεί τους ανηλίκους και να σας πω και κάποια λόγια για το πώς λειτουργεί αυτήν την στιγμή το πρόγραμμα από την Μετάδραση. Στην συνέχεια η δικηγόρος του προγράμματος η κυρία Εύα Κίτσιου θα σας πει ποιες είναι οι αλλαγές που έχει φέρει η ψήφιση του νόμου γιατί από τον Ιούνιο του 2018 ψηφίστηκε η Εθνική Επιτροπεία, δηλαδή το κράτος θα αναλαμβάνει πλέον την επιτροπεία των ασυνόδευτων ανηλίκων. Για όλους τους ασυνόδευτους ανήλικους πού έρχονται στην Ελλάδα ο επίτροπος τους είναι ο εισαγγελέας, είτε πρωτοδικών, είτε ανηλίκων. Όπως καταλαβαίνετε, δεν είναι δυνατόν ο εισαγγελέας να ασχολείται με την κάθε περίπτωση του κάθε ανηλίκου χωριστά, οπότε για το λόγο αυτό, η προστασία και η συνολική στήριξη του ανηλίκου χρειάζεται ένα ορισμένο πρόσωπο το οποίο θα εκπροσωπεί και θα υποστηρίζει τον κάθε ανήλικο. Πάνω σε αυτήν την λογική το 2014 η Μετάδραση ξεκίνησε πιλοτικά το πρόγραμμα των επιτρόπων, στην αρχή στην Αθήνα και στην συνέχεια επεκτάθηκε και στις περισσότερες περιοχές όπου υπάρχουν ασυνόδευτοι ανήλικοι, δημιουργώντας ένα δίκτυο επιτρόπων. Σε συνεργασία με τις εκάστοτε εισαγγελίες τα μέλη του δικτύου λαμβάνουν εξουσιοδοτήσεις. Αυτές μπορεί να είναι γενικές, το οποίο σημαίνει ότι όλα τα μέλη του δικτύου που δραστηριοποιούνται στη συγκεκριμένη περιοχή, εξουσιοδοτούνται για συγκεκριμένες ενέργειες εκπροσώπησης των ανηλίκων, όπως δηλαδή μπορεί να είναι οι καταγραφές του ασύλου. Ταυτόχρονα δίνονται και ειδικές ονομαστικές εξουσιοδοτήσεις, σύμφωνα με τις οποίες κάθε μέλος του δικτύου εκπροσωπεί ένα συγκεκριμένο ανήλικο, συνήθως σε νομικές διαδικασίες όπως το άσυλο και οικογενειακή επανένωση αλλά μπορεί να επεκτείνονται και για την προάσπιση των ατομικών δικαιωμάτων του, στην εκπαίδευση, στην υγεία κ.α.. Στην πράξη ο ρόλος των επιτρόπων σε κάθε σημείο τροποποιείται ανάλογα με τις ανάγκες. Δηλαδή, υπάρχουν επίτροποι σε όλα τα ΚΥΤ και σε όλα τα hotspot, οι οποίοι κυρίως λειτουργούν με γενικές εξουσιοδοτήσεις δηλαδή μπορούν να εκπροσωπήσουν όλα τα παιδιά τα οποία φιλοξενούνται στο ΚΥΤ, και κυρίως εκπροσωπούν στις διαδικασίες καταγραφής, ασύλου, καθώς μετά και συνδράμουν τη διοίκηση του ΚΥΤ στην υποστήριξη των ανηλίκων μέχρι αυτοί να φύγουν από εκεί για να φιλοξενηθούν σε κάποια δομή στην ενδοχώρα. Μέσα στα χρόνια στα οποία η Μετάδραση δραστηριοποιείται στα hotspot, καταφέραμε να μπορεί ο επίτροπος να είναι κοντά στα παιδιά από την πρώτη στιγμή που φτάνουν. Συγκεκριμένα, οι επίτροποι βρίσκονται εκεί κατά την άφιξη των ανηλίκων, τους εντοπίζουν, τους κάνουν ενημέρωση για τις διαδικασίες που θα ακολουθήσουν και στη συνέχεια διατηρούν επικοινωνία με τα περισσότερα στάδια. Ακόμα και από την αρχική καταγραφή που διενεργείται από την Frontex, όπου η συνδρομή του επιτρόπου είναι πάρα πολύ ση23

μαντική, γιατί διασφαλίζει ότι τα στοιχεία που θα δώσει το παιδί θα καταγραφούν με τον τρόπο που τα έχει δώσει και παράλληλα υπάρχει παρακολούθηση των διαδικασιών αυτών. Όπως γίνεται κατανοητό, αυτό δημιουργεί από την αρχή μία σχέση με τον ασυνόδευτο ανήλικο, γιατί τα περισσότερα παιδιά έρχονται με τελείως λανθασμένη εικόνα του τι θα ακολουθήσει, δηλαδή συνήθως πιστεύουν ότι την επόμενη μέρα θα φύγουν για να βρουν την οικογένεια τους στο εξωτερικό ή πιστεύουν ότι κατευθείαν θα οδηγηθούν σε ένα σπίτι. Είναι πραγματικά εντυπωσιακό το πόσο λανθασμένη πληροφόρηση έχουν, οπότε είναι πολύ σημαντικό ότι υπάρχει ένας άνθρωπος ο οποίος γνωρίζει τις διαδικασίες, γνωρίζει την νομοθεσία και τους εξηγεί από την αρχή ποιες είναι οι διαδικασίες. Δεν είναι ευχάριστο, αλλά είναι τουλάχιστον πραγματικό και για όλο το διάστημα που τα παιδιά παραμένουν στο ΚΥΤ να υπάρχει σταθερή σχέση με τον επίτροπο, που τους συνοδεύει στις διαδικασίες για την αίτηση του ασύλου, σε πολλά σημεία συμμετέχει στις διαδικασίες της οικογενειακής επανένωσης, με τη συγκέντρωση των εγγράφων και την κατάθεσή τους. Επίσης με τους δικηγόρους του δικτύου γίνεται η προετοιμασία των συνεντεύξεων που θα δώσουν οι ανήλικοι στην Υπηρεσία Ασύλου. Όσον αφορά στην Αθήνα, στην Θεσσαλονίκη και στις άλλες πόλεις οι επίτροποι αναλαμβάνουν παιδιά τα οποία είναι κάτω των 15 ετών, οπότε χρειάζονται νομική εκπροσώπηση κι ιδίως σε περιπτώσεις που χρειάζονται μεγαλύτερη στήριξη, όπως η αστεγία ή σοβαρά ψυχικά ζητήματα. Σε συνεργασία με τις δομές, όταν εκεί φιλοξενούνται παιδιά, οι επίτροποι προσφέρουν ένα παραπάνω υποστηρικτικό πλαίσιο σε αυτούς τους ανηλίκους. Σε περιπτώσεις αστεγίας καλύπτονται κάποιες ανάγκες πολύ επείγουσες των ανηλίκων, καθώς επίσης υπάρχει και μια παρακολούθηση και μια προσπάθεια να εξευρεθεί χώρος φιλοξενίας. Με αυτόν τον τρόπο λειτουργεί το δίκτυο επιτρόπων και το 2018 ψηφίστηκε και σχετικός νόμος ο οποίος τελικά αναγνώρισε τη σημασία του θεσμού της επιτροπείας για τα ασυνόδευτα ανήλικα και ότι αυτό είναι μια ευθύνη που πρέπει να αναλάβει το κράτος. Ο επίτροπος είναι ο εξωτερικός συμπαραστάτης του ανήλικου αλλά και της δομής στην οποία φιλοξενείται. Είναι ευνόητο ότι ο κάθε μεμονωμένος φορέας δεν μπορεί να έχει τη συνολική εικόνα του ανηλίκου στην πορεία του πριν και μετά τη δομή φιλοξενίας. Ο επίτροπος έχει τη συνολική εικόνα, βλέπει τον ανήλικο συχνά, μπορεί να εντοπίσει τις ανάγκες του και να κάνει και αντίστοιχες παραπομπές σε ένα σύστημα που το γνωρίζει καλά, δηλαδή τόσο το νομικό πλαίσιο, όσο και τις ψυχοκοινωνικές υπηρεσίες, και τους θεσμούς της εκπαίδευσης. Το παιδί που έρχεται στην Ελλάδα δεν μπορεί να γνωρίζει πώς λειτουργούν όλα αυτά. Συνεπώς, θεωρούμε όλοι ότι είναι πάρα πολύ βασικό για την φροντίδα και την στήριξη των ανήλικων ασυνόδευτων ο θεσμός του επιτρόπου και η ψήφιση του νόμου δημιούργησε την αισιοδοξία ότι θα υποστηριχθούν πιο σωστά οι σχετικές διαδικασίες. Εύα Κίτσιου, δικηγόρος (ΜΚΟ Μετάδραση) Πριν αναφερθώ στο νόμο που ψηφίστηκε το 2018, θέλω να σας μεταφέρω μια προσωπική μου εμπειρία. Την Δευτέρα βρέθηκα στην Ορεστιάδα στον Κέντρο Υποδοχής και μεταξύ άλλων κλήθηκα να ενημερώσω δύο ασυνόδευτους ανηλίκους από το Αφγανιστάν για τις διαδικασίες του ασύλου τους. Αφού ολοκλήρωσα την ενημέρωση συνειδητοποίησα ότι μάλλον η μοναδική αγωνία των παιδιών ήταν πότε θα βγούνε από το ΚΥΤ. Κλήθηκα, λοιπόν, να τους εξηγήσω ότι δεν έχουν κάνει κάτι αξιόποινο αλλά είναι χρονοβόρες οι διαδικασίες, πράγμα που είχαν κάνει στο παρελθόν πολλές φορές οι συνάδελφοι μου. Ωστόσο, μάλλον είναι αδιανόητο για ένα παιδί να βρίσκεται εκεί πέρα γιατί περιμένουμε για μια θέση

σε κάποιο ξενώνα φιλοξενίας, σε κάποιο κατάλληλο πλαίσιο. Το πιο σοκαριστικό είναι ότι αφού τελείωσα όλο αυτό το λόγο μου, το παιδί δεν απαίτησε, δεν μου ζήτησε περαιτέρω εξηγήσεις, απλά μου είπε «εντάξει», το δέχτηκε και έφυγε.. Είναι αυτή η παραίτηση που πρέπει να μας ανησυχεί. Σε κάθε περίπτωση, τώρα, σχετικά με τον νόμο βρισκόμαστε σε μία μεταβατική περίοδο. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, ο νόμος έχει ψηφιστεί τον Ιούνιο του 2018, πρόκειται για τον 45 - 54 και στα άρθρα 13 έως 30 ορίζει το νέο πλαίσιο κρατικής επιτροπείας, με σκοπό αυτό το σύστημα πλέον να περάσει αποκλειστικά στο κράτος και πιο συγκεκριμένα στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Σύμφωνα με τον νέο αυτόν νόμο οι φορείς που θα εμπλέκονται στην παιδική προστασία έχουν δικαίωμα να παραπέμπουν στο ΕΚΚΑ όλες τις περιπτώσεις ασυνόδευτων ανηλίκων που εντοπίζουν. Πρόκειται τόσο για δημόσιους φορείς όπως την Υπηρεσία Ασύλου, τα ΚΥΤ, την αστυνομία, όσο και για τους ιδιωτικούς, δηλαδή Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις κτλ. Από εκεί και πέρα ο εισαγγελέας συνεχίζει να λειτουργεί ως προσωρινός επίτροπος, μέχρις ότου να διορίσει τον επαγγελματία επίτροπο που θα τον υποδεικνύει το ΕΚΚΑ. Όργανα της κρατικής επιτροπείας είναι, συνεπώς, ο εισαγγελέας, ο επαγγελματίας επίτροπος και το εποπτικό συμβούλιο που κύριο σκοπό έχει να κρίνει διαφωνίες σχετικά με το βέλτιστο συμφέρον του ανηλίκου, κυρίως όταν πρόκειται για κρίσιμα ζητήματα όπως τυχόν αναπηρίες ή άλλα προβλήματα υγείας, αλλαγές στον τρόπο φιλοξενίας, αμφισβητήσεις της ενηλικότητας κ.λπ. Ο νόμος υποδεικνύει ότι κατά εξαίρεση στην περίπτωση που είναι αδύνατον να βρεθεί επαγγελματίας επίτροπος, συνεχίζει τον ρόλο αυτόν ο εισαγγελέας. Ας μου επιτραπεί εδώ μια προσωπική παρατήρηση ότι ο χάρτης του προσφυγικού μεταβάλλεται τόσο γρήγορα που πολλές φορές που η πραγματικότητα η ίδια δεν μπορεί να τον ακολουθήσει και δεν είναι πάντα δεδομένο ότι επαγγελματίες επίτροποι θα βρίσκονται σε όλη την ενδοχώρα, όπως φαίνεται από τις νέες μαζικές μεταφορές επωφελουμένων από τα νησιά. Σχετικά τώρα με τον ρόλο του επιτρόπου, το ζητούμενο είναι να λειτουργεί ως ένα πρόσωπο αναφοράς. Δεν καλείται ο ίδιος να παρέχει άμεσες υπηρεσίες στους επωφελούμενους αλλά να είναι αυτός ο οποίος θα δικτυώσει τον ασυνόδευτο ανήλικο με όλους τους φορείς οι οποίοι εμπλέκονται με την παιδική προστασία. Δεν αναλαμβάνει έτσι την πραγματική φροντίδα και την διαβίωση του ανηλίκου αλλά βρίσκεται σε άμεση συνεργασία με αυτούς που την έχουν αναλάβει, είτε πρόκειται για Safe Zone, είτε για δομές φιλοξενίας, είτε και ακόμα πρόκειται για προγράμματα αναδοχής. Συγκεκριμένα, οφείλει να κάνει τακτικές συναντήσεις μαζί τους, -ο νόμος ορίζει μια φορά την εβδομάδα-, και με βάση αυτές να παρακολουθεί την πορεία του παιδιού, τόσο στην διαδικασία ένταξής του μέσα στην χώρα όσο και τα νομικά του θέματα Ειδικότερα, καλείται να διασφαλίσει ότι ο ανήλικος έχει άμεση πρόσβαση στις υπηρεσίες ασύλου, στο εκπαιδευτικό σύστημα και στο σύστημα υγείας, ότι δεν βρίσκεται σε επισφαλείς συνθήκες ή κακοποιητικά περιβάλλοντα καθώς και επίσης ότι διασφαλίζεται η ψυχολογική υποστήριξη και η ιατροφαρμακευτική περίθαλψή του. Οφείλει να ενημερώνει σε κάθε περίπτωση τον ανήλικο για την πορεία της υπόθεσής του και να βρίσκεται σε άμεση συνεργασία με το δικαστικό συμπαραστάτη του. Εν γένει αυτός περίπου θεωρητικά οφείλει να είναι ο ρόλος του νέου επιτρόπου, ωστόσο καμιά φορά η πραγματικότητα φαίνεται να αποτελεί μια μεγαλύτερη πρόκληση, γιατί ακριβώς ο επίτροπος καλείται να πλαισιώσει τον ανήλικο σε ένα σύστημα όπου θεωρούνται δεδομένα πολλά πράγματα που σήμερα δεν υπάρχουν. Όταν μιλάμε για πάνω από 2,000 παιδιά σε συνθήκη αστεγίας, είναι ουτοπικό να λέμε ότι ο επίτροπος θα παραπέμπει στο ΕΚΚΑ και το ΕΚΚΑ θα βρίσκει αμέσως μια θέση. Ή ότι οφείλει να εξασφαλίσει ότι δεν ζουν 25

σε αστεγία. Νομίζω ότι εν τοις πράγμασι όλοι καλούμαστε να καλύψουμε κενά τα οποία εν τέλει επιβαρύνουν τον ίδιο τον ασυνόδευτο ανήλικο και αυτό είναι μια πρόκληση για όλους όσους εργαζόμαστε στην παιδική προστασία. Πολυξένη Αλεξοπούλου, συντονίστρια του προγράμματος εξουσιοδοτημένων εκπροσώπων ασυνόδευτων ανηλίκων της Μετάδρασης Αφού παρουσιάστηκε ο νέος νόμος θα ήθελα να διευκρινίσω σε ποιό σημείο βρισκόμαστε αυτήν την στιγμή. Από την ψήφιση το 2018 τον Ιούνιο σε συνεργασία με την Ύπατη, έγινε μια τριμελής συμφωνία μεταξύ της Ύπατης Αρμοστείας, της Μετάδρασης και του ΕΚΚΑ, με την λογική να υπάρξει ένα μεταβατικό στάδιο κατά το οποίο η Μετάδραση που έχει δουλέψει χρόνια το κομμάτι της επιτροπείας θα μετέδιδε τη σχετική τεχνογνωσία στο ΕΚΚΑ που σιγά σιγά θα αναλάμβανε εξ ολοκλήρου αυτόν τον ρόλο. Η προκήρυξη του ΕΚΚΑ προέβλεπε για 180 επιτρόπους, 20 συντονιστές και ένα εποπτικό συμβούλιο τον τριών ατόμων και θεωρητικά ο χρόνος υλοποίησης θα ήταν τον Αύγουστο του 2019, δηλαδή τον Αύγουστο του 2019 που μας πέρασε, θα είχαν γίνει όλα αυτά, θα είχε γίνει η προκήρυξη, θα είχαν βγει οι επίτροποι κ.τ.λ. Προφανώς γνωρίζετε ότι αυτό δεν συνέβη, έλαβε παράταση το πρόγραμμα μέχρι, τώρα, 31 Δεκεμβρίου του 2019, αλλά και πάλι όπως γνωρίζετε δεν συνέβη. Έχει δοθεί νέα παράταση μέχρι τον Μάρτιο του 2020, αλλά πάλι δεν έχει ξεκινήσει καμία διαδικασία, κι εφόσον πρόκειται για μια προκήρυξη του ΑΣΕΠ αντιλαμβανόμαστε πόσος χρόνος χρειάζεται. Συνεπώς, πραγματικά αγνοούμε τι θα γίνει, γεγονός που έχει δημιουργήσει πάρα πολλά προβλήματα, γιατί αυτήν την στιγμή εργάζονται μόνο 40 άτομα στην Μετάδραση σαν επίτροποι, και δεν είναι δυνατή η πρόσληψη άλλων. Η «Εθνική Συντονίστρια» είναι ένας νέος ρόλος στο αρμόδιο Υπουργείο που ίσως επιταχύνει τις εξελίξεις, καθώς έχει ξεκινήσει συναντήσεις με τις οργανώσεις και με την Ύπατη Αρμοστεία. Πάντως, αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε μία πάρα πολύ μεγάλη αναμονή. Παράλληλα, κάποια σημαντικά θέματα δεν έχουν ακόμη διευκρινιστεί, όπως το θέμα της διερμηνείας, το θέμα των έκτακτων συμβάντων για τα παιδιά που δεν ζούνε σε ξενώνες, τα οποία ως τώρα τα κάλυπταν οι ΜΚΟ και οι επίτροποί τους.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ Ερώτηση: Υπάρχουν επίτροποι αυτήν την στιγμή που βοηθάνε τα παιδιά; Πολυξένη Αλεξοπούλου: Υπάρχουν, γιατί όπως είπα, αυτήν τη στιγμή συνεχίζει το πρόγραμμα η Μετάδραση περιμένοντας τη διάδοχη κατάσταση βάσει του νόμου, που όσο δεν εμφανίζεται, τα πράγματα περιορίζονται. Σκεφθείτε ότι τον προηγούμενο χρόνο λειτούργησε το πρόγραμμα με 60 επιτρόπους αλλά σήμερα είναι γύρω στα 40 άτομα. Δηλαδή στα ΚΥΤ ο κάθε επίτροπος μπορεί να έχει αναλάβει γύρω στα 80 παιδιά. Στην Μόρια βρίσκονται 1.200 παιδιά και υπάρχουν 4 επίτροποι, άρα τα νούμερα εμφανίζουν μία έκρυθμη κατάσταση. Το ΕΚΚΑ προβλέπει έναν επίτροπο ανά 20 παιδιά, ο οποίος θα έχει την εποπτεία τους. Η συνθήκη είναι ειδική στα hotspot, καθώς ένας επίτροπος δεν έχει μόνο την εποπτεία των παιδιών, αλλά διεκπεραιώνει και πάρα πολλές καθημερινές υποχρεώσεις, όπως οι αναγκαίες 26

μετακινήσεις των παιδιών σε υπηρεσίες, σε γιατρούς και μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις καλύπτουμε και φάρμακα γιατί τα ΚΥΤ δεν μπορούσαν. Η Μετάδραση δεν μπορεί να προσλάβει νέους επιτρόπους παρά τις διογκούμενες ανάγκες, γιατί είμαστε στο μεταβατικό στάδιο που έχουμε περιγράψει εν αναμονή της εφαρμογής της νομοθεσίας. Για την ακρίβεια αυτήν την στιγμή η Μετάδραση συνεργάζεται με το ΕΚΚΑ και την Ύπατη Αρμοστεία, προκειμένου όλη η εμπειρία από το πεδίο που έχει η Μη Κυβερνητική Οργάνωση να περάσει στο κράτος. Ωστόσο, βρισκόμαστε συνέχεια σε νέες προθεσμίες ωσότου πλέον ο νόμος, να αρχίσει να ισχύει κανονικά και να εκδοθούν και όλες οι σχετικές υπουργικές αποφάσεις. Αργυρώ Δημοπούλου, συντονίστρια συζήτησης: Σχετικά με όσα ανέφεραν οι δύο συνάδελφοι της Μετάδρασης, να επισημάνουμε ότι επίσης δύσκολη είναι η εφαρμογή του θεσμού για το επιτροπικό συμβούλιο. Έτσι πως περιγράφεται στην νομοθεσία εμπλέκει ανθρώπους που είναι ζητούμενο αν και πώς θα εντάξουνε αυτόν τον ρόλο στην καθημερινότητά τους, καθώς καλούνται να παίρνουν σοβαρές αποφάσεις. Βέβαια, είμαστε όλοι χαρούμενοι που επιτέλους θεσπίστηκε η νομοθεσία για την επιτροπεία και ελπίζουμε ότι θα εφαρμοστεί κανονικά χωρίς να ανατρέψει όσα καλά έχουν ήδη επιτευχθεί τα προηγούμενα χρόνια.

2Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΑΚΤΙΝΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ SAFE ZONES Ιστορική αναδρομή Αλέξης Βραχνός, Γενικός Συντονιστής Safe Zone (ΑΡΣΙΣ) Ως ασυνόδευτος ανήλικος ορίζεται ο υπήκοος τρίτης χώρας ή ανιθαγενής που δεν έχει συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας του και ο οποίος είτε εισέρχεται στην Ελλάδα χωρίς να συνοδεύεται από τον κατά το νόμο ή το έθιμο υπεύθυνο για την επιμέλειά του ενήλικο και για όσο χρονικό διάστημα διαρκεί η ανωτέρω κατάσταση, είτε βρέθηκε χωρίς συνοδεία μετά την είσοδο του στη χώρα. Τα ασυνόδευτα παιδιά είτε ξεκινούν το ταξίδι τους μόνα προκειμένου να φτάσουν σε κάποια ευρωπαϊκή χώρα – σε αυτή την περίπτωση συνήθως πρόκειται για αγόρια στην ηλικία της εφηβείας – είτε ξεκίνησαν το ταξίδι συνοδευόμενα από την οικογένειά τους, από την οποία στη συνέχεια αποχωρίστηκαν και τελικά βρέθηκαν σε διαφορετικές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προσπαθώντας να επανενωθούν με τη διαδικασία της οικογενειακής επανένωσης, βάσει των προβλέψεων της Συνθήκης Δουβλίνο ΙΙΙ – σε αυτή την περίπτωση μπορεί να πρόκειται και για μικρότερα παιδιά. Ο πόλεμος, οι εμφύλιες συρράξεις, η φτώχεια, οι κοινωνικές ανισότητες, οι διακρίσεις, που πλήττουν τους ανθρώπους που εξαναγκάζονται να αφήσουν την πατρίδα τους και να ζητήσουν άσυλο σε κάποια άλλη χώρα, εντός και εκτός των συνόρων της Ελλάδας, δημιουργούν εξαιρετικές συνθήκες κινδύνου, εκμετάλλευσης και κακοποίησης για τα ασυνόδευτα παιδιά, κάνοντας τους θύματα περιθωριοποίησης και αποκλεισμού, σε αντίθεση με ό,τι εγγυάται το σχετικό εθνικό δίκαιο και οι διεθνείς συμβάσεις. Κάθε παιδί που εντοπίζεται στη χώρα μας ως ασυνόδευτο πρέπει να καταγραφεί ως τέτοιο από τον εισαγγελέα ανηλίκων της αντίστοιχης περιοχής όπου διαβιεί, καθώς και να εγγραφεί στο μητρώο του ΕΚΚΑ ώστε να μπει σε σειρά αναμονής για τοποθέτηση σε κάποια Δομή Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων. Οι διαθέσιμες θέσεις φιλοξενίας που υπάρχουν στη χώρα μας ανέρχονται περίπου το 1/3 των θέσεων που θα ήταν απαραίτητες ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες στέγασης του συνόλου των παιδιών. Με βάση το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο και την πρακτική που ακολουθείται από τις αρμόδιες αρχές ένας ασυνόδευτος ανήλικος, όταν εντοπιστεί, πρέπει να παραπεμφθεί σε δομή φιλοξενίας ώστε να του παρασχεθούν όλες οι αναγκαίες υπηρεσίες και τα αγαθά για την ασφαλή διαβίωση του. Όταν δεν υπάρχουν θέσεις φιλοξενίας στους ανάλογους ξενώνες ο ανήλικος μπαίνει σε «προστατευτική φύλαξη», κρατείται από τις Αστυνομικές Αρχές μέχρι να βρεθεί θέση. Το ΕΚΚΑ είναι υπεύθυνο για τη διαχείριση των αιτημάτων στέγασης των ασυνόδευτων ανηλίκων, οπότε και τοποθετεί τους ανηλίκους σε δομές φιλοξενίας λαμβάνοντας υπόψη το χρόνο κράτησης και ενδεχόμενη ευαλώτοτητα. Κατά τη διάρκεια της προσφυγικής κρίσης χιλιάδες άτομα κάθε ηλικίας αναζήτησαν «καταφύγιο» επιβίωσης στην Ελλάδα και μεταξύ αυτών και πολλοί ασυνόδευτοι ανήλικοι. Την τελευταία τριετία (2017-2019) εισήλθαν στη χώρα μας τουλάχιστον 125.500 αλλοδαποί από χώρες της Ασίας και της Αφρικής εκ των οποίων οι 8.200 καταγράφηκαν ως ασυνόδευτοι ανήλικοι. Η έλλειψη αντίστοιχου αριθμού θέσεων φιλοξενίας σε ξενώνες, είχε ως αποτέλεσμα να

δημιουργούνται τεράστιες λίστες αναμονής και δεκάδες ανήλικοι να παραμένουν άστεγοι χωρίς καμία φροντίδα, ή να παραμένουν επι μακρόν σε κράτηση σε ακατάλληλους χώρους της αστυνομίας. Καθημερινά κρατούνται τουλάχιστον 100 ανήλικοι στο πλαίσιο της προβλεπόμενης από την εθνική νομοθεσία «προστατευτικής φύλαξης», αναμένοντας την τοποθέτηση τους σε κάποια Δομή φιλοξενίας. Θα κάνουμε μια πολύ γρήγορη αναδρομή για το πώς ξεκίνησαν οι δομές Safe Ζone και με ποιους στόχους. Το 2015 βρεθήκαμε στην Ειδομένη αρκετοί εργαζόμενοι της ΑΡΣΙΣ αλλά ως εθελοντές εκείνη την περίοδο μια που δεν υπήρχαν ακόμα προγράμματα, προσπαθώντας να δούμε και τι μπορούμε να κάνουμε, για να βοηθήσουμε τους ανθρώπους. Σε εκείνη την χρονική περίοδο τα σύνορα ήταν ανοιχτά, οπότε πολλοί άνθρωποι έμεναν για πολλές ώρες στα σύνορα. Σαν πρώτη δράση, λοιπόν, φτιάξαμε μια σκηνή για τα παιδιά. Πηγαίναμε καθημερινά μαζί με εθελοντές και στήναμε μια σκηνή και κάναμε δραστηριότητες έτσι ώστε να γίνει η συνθήκη διαβίωσης των παιδιών κάπως καλύτερη. Σταδιακά, όσο η συνθήκη στην Ειδομένη εξελισσόταν και περνούσαν διαστήματα, άλλαζαν οι αποφάσεις, κλείνανε τα σύνορα σιγά, σιγά, όλη αυτή η προσπάθεια δημιούργησε την ανάγκη να γίνει ένα πρόγραμμα. Αναλάβαμε χώρους προστασίας για εγκύους και για λεχώνες, παιδότοπους και την παιδική προστασία. Ταυτόχρονα, η ομάδα στην οποία κυρίως στοχεύσαμε ήταν οι ασυνόδευτοι ανήλικοι. Προσπαθούσαμε καταρχάς να τους εντοπίσουμε μέσα σε ένα πολύ μεγάλο πληθυσμό προσφύγων, κάποια στιγμή είχανε φτάσει στους 14.000. Κατόπιν, να τους ενημερώσουμε για τα δικαιώματά τους και πώς μπορούν να εξυπηρετηθούν. Όταν τα σύνορα έκλεισαν, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι οδηγούνταν στην προστατευτική φύλαξη και από εκεί προσπαθούσαν να μπουν σε έναν ξενώνα. Στην αρχή λειτούργησε η διαδικασία γρήγορα, αφού σε δυο τρεις ημέρες τακτοποιούσαμε τα έγγραφά τους και εντάσσονταν σε δομές φιλοξενίας άμεσα. Όσο, όμως, ο αριθμός μεγάλωνε και οι θέσεις των ξενώνων ήταν λίγες, φτάσαμε να έχουμε παιδιά που έμεναν ένα, δύο και τρεις μήνες στα κρατητήρια της περιοχής αλλά και σε όλη την ενδοχώρα. Έπρεπε σίγουρα να βρούμε μια λύση άμεσα για τη δημιουργία των Safe Zones, δηλαδή χώρους φιλοξενίας μέσα σε προσφυγικούς καταυλισμούς. Οι παροχές και οι συνθήκες θεωρητικά θα ήταν ίδιες με έναν ξενώνα: στέγη, τροφή, ένδυση, εκπαίδευση και ψυχοκοινωνική στήριξη με προσωπικό αντίστοιχο σε 24άωρη βάση. Η αρχική ιδέα λοιπόν ήταν να είναι transit δομές, δηλαδή, τα παιδιά αντί να περιμένουν στην κράτηση, να περιμένουν στα Safe Zones, με επιθυμητό χρόνο παραμονής ένα έως τρεις μήνες. Το πρώτο Safe Zone λειτούργησε πιλοτικά τον Απρίλιο του 2016 στην ανοιχτή δομή φιλοξενίας των Διαβατών στη Θεσσαλονίκη για 35 Ασυνόδευτους Ανήλικους με τη συνεργασία της ΑΡΣΙΣ, της Διεθνούς ΜΚΟ Save the Children και την Εισαγγελία Ανηλίκων. Στο επόμενο χρονικό διάστημα, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η επείγουσα ανάγκη για ασφάλεια και προστασία των ασυνόδευτων ανήλικων, οι φορείς προστασίας και οι αρχές συμφώνησαν να δημιουργήσουν Ασφαλείς Ζώνες (Safe Zones) για ασυνόδευτους ανήλικους και σε άλλες προσωρινές δομές φιλοξενίας. Μετέπειτα η πρακτική αυτή υιοθετήθηκε από το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής και εφαρμόζεται σήμερα σε πολλές περιοχές της Ελληνικής επικράτειας. Τέσσερα σχεδόν χρόνια μετά, σε όλη την Ελλάδα άρχισαν σταδιακά να λειτουργούν συνολικά δέκα Safe Zones, εκ των οποίων τα οκτώ βρίσκονται υπό την ευθύνη της ΑΡΣΙΣ και τα δύο (στην Αλεξάνδρεια Ημαθίας και τον Ελαιώνα Αττικής) έχει αναλάβει το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, με τη χρηματοδότηση του Διεθνούς Οργανισμού Μετανά29

στευσης (ΔΟΜ) και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (DG Home), φιλοξενώντας συνολικά 300 ανήλικους ασυνόδευτους πρόσφυγες. Οι Ασφαλείς Ζώνες που λειτουργεί η ΑΡΣΙΣ βρίσκονται στις Ανοιχτές Δομές Φιλοξενίας Προσφύγων στα Διαβατά, τα Λαγκαδίκια, την Καβάλα, τη Δράμα, την Αγία Ελένη Ιωαννίνων, τη Θήβα, το Σχιστό και τη Ριτσώνα. Καταλαμβάνουν συνήθως ένα χώρο σε κεντρικό σημείο της εκάστοτε Δομής Φιλοξενίας. Οι ανήλικοι φιλοξενούνται είτε σε κτιριακές εγκαταστάσεις είτε σε isobox κοντέινερ. Επίσης, διαμένουν 6 άτομα σε κάθε δωμάτιο με κοινόχρηστες τουαλέτες και ντους και συνήθως έναν κοινόχρηστο εσωτερικό χώρο, όπως και εξωτερικό για υλοποίηση δράσεων. Ο χώρος εργασίας του προσωπικού συστεγάζεται συνήθως με αυτόν των ανηλίκων. Μέχρι σήμερα, από τις δομές αυτές έχουν περάσει περισσότεροι από 2.000 ανήλικοι ασυνόδευτοι πρόσφυγες, οι οποίοι στη διάρκεια της παραμονής τους στα Safe Zones υποστηρίχθηκαν για τη διευκόλυνση της παραμονής και προσαρμογής τους στο νέο περιβάλλον. Τον πρώτο χρόνο τα safe zone λειτούργησαν πολύ καλά γιατί ξεκίνησαν παράλληλα προγράμματα με νέους ξενώνες και τα παιδιά διοχετεύονταν εκεί σύντομα. Αλλά σταδιακά, επειδή οι ξενώνες δεν επαρκούν για τον αυξανόμενο αριθμό ασυνόδευτων ανήλικων, έχει καταλήξει η δομή Safe Zone να λειτουργεί, δυστυχώς, ως σταθερή δομή φιλοξενίας. Το δυστυχώς αφορά στο ότι δεν είναι κατάλληλη συνθήκη για ένα παιδί να ζει μέσα σε container και στις γενικότερες συνθήκες του κέντρου φιλοξενίας προσφύγων. Υπό τις παρούσες συνθήκες, πολλά παιδιά ενηλικιώνονται πλέον στις δομές φιλοξενίας, δεν περνάνε εύκολα σε έναν ξενώνα. Αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε, είναι να φιλτράρουμε τις πολύ μικρές ηλικίες ή τις πολύ ευάλωτες περιπτώσεις και να τους δώσουμε προτεραιότητα για την ένταξη σε έναν ξενώνα. Όμως από τότε μέχρι σήμερα υπάρχει σαφώς εξέλιξη τόσο στις υποδομές, όσο και στη μεθοδολογία και ποιοτική βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών. Για τη λειτουργία των Safe Zones η ΑΡΣΙΣ διαθέτει μια εκπαιδευμένη διεπιστημονική ομάδα υπεύθυνη όλο το 24ωρο για την υποστήριξη των φιλοξενούμενων ασυνόδευτων ανήλικων. Η ομάδα αποτελείται από κοινωνικούς επιστήμονες, ψυχολόγους, κοινωνιολόγους, δικηγόρους, διαπολιτισμικούς μεσολαβητές, φροντιστές. Τέλος, θα επαναλάβουμε ότι ο σκοπός των Safe Zones είναι η προσωρινή στέγαση και υποστήριξη ασυνόδευτων ανήλικων ηλικίας 14-18 ετών σε ανοιχτές δομές φιλοξενίας, ως εναλλακτικό μέτρο στην προστατευτική φύλαξη και την αστεγία και έως ότου εξασφαλιστούν καλύτερες επιλογές θέσεων φιλοξενίας, όπως π.χ. ξενώνες, διαμερίσματα ημι-αυτόνομης διαβίωσης. Ειδικότεροι στόχοι είναι η ασφαλής διαμονή των ανηλίκων, η νομική και ψυχοκοινωνική υποστήριξη, η πρόσβαση στην εκπαίδευση και στις υπηρεσίες, η ένταξη των ανηλίκων, η ενδυνάμωση και υποστήριξη για τη μετάβαση στην ενήλικη ζωή. Παρουσιάζουμε στη συνέχεια, ορισμένα στατιστικά στοιχεία σε σχέση με την εθνικότητα και τις ηλικίες των φιλοξενούμενων στα safe zone κατά την τριετία 2016 – 2019.

Οι εθνικότητες των φιλοξενούμενων ασυνόδευτων ανήλικων ανά έτος

Το 2016 οι εθνικότητες των φιλοξενούμενων είναι: Πακιστάν 53%, του Αφγανιστάν 10%, Συρία 19%, Αλγερία με 8%, Μαρόκο 2%, Μπαγκλαντές 2% και Παλαιστίνη 1%.

Το 2017 όπως πριν το 43% προερχόταν από το Πακιστάν, το 22% από το Αφγανιστάν, το 12% από την Αλγερία, το 10% από την Συρία, το 2% από το Μαρόκο, το 5% από το Ιράκ, το 2% από την Λιβύη, το 1% από την Παλαιστίνη, το 1% από το Μπαγκλαντές, το 1% από την Αίγυπτο και το 1% από το Ιράν. Επίσης, υπάρχει ένα ελάχιστο ποσοστό για τις εθνικότητες του Κουβέιτ, του Μυανμάρ, της Ιορδανίας και της Αλβανίας.

Το 2018 παρατηρούμε ότι το 33% προέρχονταν από το Πακιστάν, το 19% από το Αφγανιστάν, το 13% από την Συρία, το 10% από το Ιράκ, το 9% από την Αλγερία, το 4% από το Μαρόκο, το 3% από το Μπαγκλαντές, το 2% από την Λιβύη, το 1% από την Γουινέα, το 1% από την Αίγυπτο, το 1% από το Ιράν και το 1% από το Κουβέιτ. Επιπρόσθετα, ένα ελάχιστο ποσοστό καταλαμβάνουν οι εθνικότητες του Βιετνάμ, της Δυτικής Σαχάρας, του Σουδάν, της Ανηθαγένειας, της Υεμένης, του Κοσόβου, της Ινδίας, της Σομαλίας, του Μάλι, της Ερυθραίας, της Τουρκίας και της Αλβανίας.

Τέλος, το 2019 βλέπουμε ότι το 36% προερχόταν από το Πακιστάν, το 19% από το Αφγανιστάν, το 10% από την Συρία, το 6% από το Μπαγκλαντές, το 5% από την Αλγερία, το 11% από την Αίγυπτο, το 5% από το Ιράκ, το 1% από το Κογκό, το 1% από την Παλαιστίνη, το 1% από το Κουβέιτ και το 3% από το Μαρόκο. Επιπλέον, ελάχιστο ποσοστό καταλαμβάνουν οι εθνικότητες του Τόνγκο, του Καμερούν, της Υεμένης, της Τυνησίας, της Ινδίας, του Ιράν, της Λιβύης, της Σομαλίας, της Ερυθραίας, της Τουρκίας, της Σιέρα Λεόνε και της Γουινέα. Συνολικά οι εθνικότητες σε όλα τα Safe Zones

Στο παραπάνω διάγραμμα παρουσιάζεται το σύνολο των εθνικοτήτων σε όλα τα safe zones. Παρατηρούμε ότι κυριαρχεί η εθνικότητα του Πακιστάν στο safe zone των Διαβατών και της Θήβας και ακολουθεί ο πληθυσμός του Αφγανιστάν στη Δράμα. Μετά, ακολουθούν αυτό της Αγίας Ελένης και της Καβάλας. Στην συνέχεια, ακολουθεί η εθνικότητα της Συρίας και του Αφγανιστάν και λίγο πιο κάτω βρίσκεται η εθνικότητα της Αλγερίας και του Μαρόκου. Μετά, βρίσκεται ο πληθυσμός από την Αίγυπτο από το safe zone της Ριτσώνας και της Δράμας. Λίγο πιο κάτω βρίσκεται η εθνικότητα του Μπαγκλαντές από τα Διαβατά, την Αγία Ελένη και την Καβάλα. Επίσης, παρατηρούμε και τον λίγο πληθυσμό από την Λιβύη στο safe zone της Δράμας. Επιπρόσθετα, παρατηρούμε και τον ελάχιστο πληθυσμό ανηθαγενούς στη Δράμα. Τέλος, βλέπουμε και τον ελάχιστο ή καθόλου πληθυσμό από τις Ουγκάντα, Υεμένη, Κόσσοβο, Τυνησία, Κουβέιτ, Ινδία, Ιράν, Μυανμάρ, Σομαλία, Μάλι, Ιορδανία, Ερυθραία, Τουρκία, Αλβανία, Σιέρα Λεόνε, Κονγκό και Γουινέα.

Μέσος όρος ηλικίας

Στο παραπάνω διάγραμμα παρουσιάζεται ο μέσος όρος ηλικίας των φιλοξενούμενων τα έτη 2016 – 2019 σε κάθε safe zone.

Παρεχόμενες υπηρεσίες στις δομές Safe Zone Ελευθερία Τσίτου, Συντονίστρια Safe Zone Αγία Ελένη (ΑΡΣΙΣ) Κατ αρχήν θα ήθελα να τονίσω ότι, είναι σημαντικό να διοργανώνονται τέτοιες ημερίδες για να ενημερώνεται αξιόπιστα και ο ευρύτερος πληθυσμός για το τι γίνεται στην παρούσα φάση και στην χώρα σχετικά με τους ασυνόδευτους ανήλικους, καθώς έχουν απασχολήσει έντονα την επικαιρότητα τελευταία. Οι παρεχόμενες υπηρεσίες στα Safe Zones ακολουθούν μία κοινή μεθοδολογία με τους ξενώνες της ΑΡΣΙΣ και το ίδιο συμβαίνει, επίσης, και με τη λειτουργία των ξενοδοχείων ως επείγουσες δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, οι δομές τύπου Safe Zone δημιουργήθηκαν για να μειώσουν την παραμονή των ανήλικων στα ΚΥΤ είτε στην προστατευτική φύλαξη του αστυνομικού κρατητηρίου είτε να αποφύγουν την αστεγία. Είναι η πρώτη στέγη στην οποία βρίσκονται μετά από μεγάλο διάστημα ανασφάλειας. Τι σημαίνει αυτή η αρχική συνθήκη, η ασφαλής διαμονή, για εφήβους 15 ως 18 ετών με διαφορετική εθνική, γεωγραφική και πολιτισμική προέλευση; Καθώς προέρχονται από διαφορετικές χώρες, όπως την Συρία, το Πακιστάν το Αφγανιστάν, το Ιράκ, το Μπαγκλαντές από χώρες της Υποσαχάριας Αφρικής. Οι έφηβοι και οι εργαζόμενοι αναπτύσσουν στην καθημερινότητα της δομής σχέσεις που να προσομοιάζουν σε σπίτι, αυτή είναι η επιδιωκόμενη ασφάλεια, που ιδίως για τα safe zones επηρεάζεται και από τις σχέσεις με τον υπόλοιπο πληθυσμό του προσφυγικού καταυλισμού μέσα στον οποίο βρίσκονται. Για παράδειγμα, η τροφή αποτελεί σημαντικό δίαυλο αυτής της ασφάλειας. Όπως σίγουρα διαπιστώνετε όσοι εργάζεστε σε τέτοιες δομές, το φαγητό είναι κάτι πολύ συμβο-

λικό για τα παιδιά, είναι ένα αγαθό που γίνεται συχνά αντικείμενο σύγκρουσης μεταξύ του προσωπικού και των παιδιών, μεταξύ των παιδιών μεταξύ τους, γιατί προέρχονται από διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια. Συνεπώς, το είδος και η ποιότητα διατροφής έχει ένα έντονο συμβολισμό ασφάλειας, σεβασμού αλλά και συμμετοχής του παιδιού στο συμβατικό πλαίσιο. Τα παιδιά πρέπει να νιώθουν ότι μπορούν να εκφράσουν αυτό που θέλουν, να το διεκδικήσουν το δικαίωμα στο τι τους αρέσει να τρώνε και από την άλλη να μπορέσουν να προσαρμοστούν σε αυτό που εμείς μπορούμε να προσφέρουμε. Η φροντίδα που παρέχουν οι δομές Safe Zones είναι γενική, καλύπτοντας όλο το εύρος των αναγκών, προσομοιάζει την έννοια της φροντίδας μιας οικογένειας προς τα παιδιά της. Οι σχέσεις αποδεικνύονται εξαιρετικά σημαντικές, και πρέπει συνέχεια να αναπτύσσονται γιατί τα παιδιά όπου έρχονται, είναι δύσκολο να δείξουν εμπιστοσύνη από την αρχή. Κατανοούμε αυτή τη δυσκολία, γιατί έχουν ήδη διέλθει από ένα μακρύ και δύσκολο ταξίδι, περνώντας και μέσα από την προστατευτική φύλαξη που έχει χαρακτήρα κράτησης. Κατόπιν έρχονται σε εμάς για μία βραχυπρόθεσμη παραμονή που θα πρέπει να τους οδηγήσει στην ένταξη σε ξενώνα. Άρα, είναι πολύ δύσκολο να αναπτύξουν σχέσεις, παρόλο που η σχέση είναι το βασικό μας εργαλείο για να μπορέσουμε να τα βοηθήσουμε όσο εμείς μπορούμε και όσο εκείνα επιθυμούν. Η αποδοχή και άλλες συναφείς έννοιες συνθέτουν επίσης, το περιεχόμενο του δικαιώματος σε ασφαλή διαμονή. Μια δεύτερη σημαντική παροχή αποτελεί η ψυχοκοινωνική υποστήριξη η οποία γίνεται από κοινωνικούς επιστήμονες, κοινωνικούς λειτουργούς, κοινωνιολόγους, ψυχολόγους, σε όλες τις δομές μας, μέσω συναντήσεων συμβουλευτικής, είτε ατομικές είτε ομαδικές. Οι συνάδελφοι που έχουν αυτές τις αρμοδιότητες παρακολουθούν τις υποθέσεις των παιδιών και διαχειρίζονται τις περιπτώσεις, εκτιμώντας και αντιμετωπίζοντας τις ανάγκες που έχουν τα παιδιά. Γίνεται εξατομικευμένη υποστήριξη, και δεν βλέπουμε τα παιδιά μόνο σαν ομάδα αλλά προσεγγίζουμε και υποστηρίζουμε κάθε παιδί με τη δική του μοναδικότητα, ακόμη και σε τεχνικές πτυχές που αφορούν την τήρηση αρχείου και την παρακολούθηση της πορείας τους γενικότερα. Μια άλλη σημαντική πτυχή της φροντίδας είναι η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, στην οποία εξασφάλιζε δωρεάν πρόσβαση το ΑΜΚΑ που μέχρι τον Ιούνιο περίπου μπορούσαμε να εκδίδουμε για τα παιδιά. Από τότε και μετά δυστυχώς δεν υπάρχει αυτή η δυνατότητα, οπότε συνεργαζόμαστε με τον ΕΟΔΥ μέσα στις δομές φιλοξενίας. Από εκεί γίνεται η πρώτη ιατρική αξιολόγηση ενός παιδιού και στην συνέχεια παραπέμπεται είτε, αν υπάρχει δυνατότητα, στο νοσοκομείο ή σε κάποιο κέντρο ψυχικής υγείας αλλιώς σε ιδιώτες γιατρούς που εμείς αναζητούμε και οι οποίοι είτε μας βοηθούν εθελοντικά είτε επί πληρωμή. Επίσης, παρακολουθούμε και καλύπτουμε τις φαρμακευτικές αγωγές των παιδιών και φροντίζουμε να γίνουν οι απαραίτητοι εμβολιασμοί. Μία από τις πλέον σημαντικές παροχές είναι η νομική συμβουλευτική και υποστήριξη των παιδιών. Το ότι βοηθούμε τα παιδιά να τακτοποιήσουν το νομικό τους καθεστώς, αποτελεί κίνητρο για τα ίδια για να ενταχθούν στις δομές φιλοξενίας. Υπάρχουν νομικοί σύμβουλοι σε όλες τις δομές φιλοξενίας, οι οποίοι παρέχουν ενημέρωση στα παιδιά για τα βασικά τους δικαιώματα, γίνονται συναντήσεις με τα παιδιά, προετοιμάζονται για τις συνεντεύξεις στην υπηρεσία ασύλου ή ακολουθείται η διαδικασία της οικογενειακής επανένωσης. Επίσης, συνεργάζονται με τις εισαγγελίες και παρακολουθούν τις υποθέσεις των παιδιών και υποστηρίζονται τα παιδιά αν έχουν κάποιες ποινικές υποθέσεις ανάλογα με το ποιες είναι αυτές. Αν το κρίνουμε απαραίτητο γίνεται παραπομπή σε κάποιον άλλο εκπρόσωπο αλλά σίγουρα τα παιδιά έχουν από εμάς τη νομική υποστήριξη. 35

Επίσης, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην προσπάθεια ένταξης σε εκπαιδευτικά προγράμματα, επειδή θεωρούμε την εκπαίδευση βασικό αγαθό αλλά και δικαίωμα για κάθε παιδί. Τα παιδιά πρέπει να ακολουθούν με έναν τρόπο μια κανονικότητα, όπως οι έφηβοι που είναι μόνιμοι κάτοικοι στην Ελλάδα. Συνεπώς, προσπαθούμε να εγγράψουμε τα παιδιά στα δημόσια σχολεία - κυρίως στο λύκειο- μέσω των συντονιστών εκπαίδευσης προσφύγων, πράγμα πιο εύκολο σε κάποιες περιοχές ενώ σε άλλες πιο δύσκολο. Είναι ευνόητες οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένα παιδί που έρχεται από άλλη χώρα στην προσπάθειά του να παρακολουθήσει τα μαθήματα στο Λύκειο, ακόμη κι αν ενταχθεί σε τάξη υποδοχής πόσο μάλλον όταν δεν λειτουργούν ή καθυστερούν δραματικά να λειτουργήσουν οι τάξεις υποδοχής. Υποστηρίζουμε όλη αυτή την προσπάθεια και με εκπαιδευτική ενίσχυση, με μαθήματα εκμάθησης γλώσσας όχι μόνο της ελληνικής αλλά και αν μπορούμε της γλώσσας της χώρας στην οποία βρίσκεται η οικογένεια του παιδιού και πρόκειται να ζήσει στο μέλλον. Επίσης με εκμάθηση υπολογιστών και γενικά επιμορφώσεις τυπικής και άτυπης εκπαίδευσης που αναπτύσσουν τις δεξιότητες κάθε παιδιού. Με την ίδια λογική, ενισχύουμε τη συμμετοχή των παιδιών σε δημιουργικές δραστηριότητες αθλητικές, πολιτιστικές, ψυχαγωγικές. Τα παιδιά είναι πολύ σημαντικό να απασχολούνται δημιουργικά. Όταν ένας έφηβος δεν έχει τι να κάνει, είτε ασχολείται όλη την ώρα με το κινητό του ή θα είναι αρκετά κλεισμένος στον εαυτό του, οπότε είναι πολύ σημαντικό να τους δίνουμε κίνητρα να για να μπορούν να αναπτύξουν και οι ίδιοι τις κλίσεις, τα ενδιαφέροντα τους, τις δεξιότητες τους. Παράλληλα, ένας κύριος στόχος μας και ανάλογα με τις ηλικίες που έχουμε να δουλέψουμε, είναι η προετοιμασία για την αυτόνομη διαβίωση. Δηλαδή, να βάζουμε στόχους μαζί με τα παιδιά για το πώς να λειτουργούν αυτόνομα και δημιουργικά και αφού φύγουν από το Safe Zone. Αφού, πλέον, λόγω των συνθηκών που περιέγραψε και ο συνάδελφος Αλέξης Βραχνός, τα περισσότερα παιδιά μένουν στο Safe Zone μέχρι την ενηλικίωση. Oπότε, τους βοηθούμε να αναπτύξουν βασικές δεξιότητες για το πώς θα φροντίσουν ένα σπίτι όταν η υποστήριξη δεν θα είναι 24ωρη, πώς θα καθαρίσουν, πώς να μαγειρέψουν, πώς θα οργανώσουν τον χρόνο τους κ.α. Μια άλλη πολύ σημαντική δραστηριότητα είναι η προετοιμασία των εφήβων για την αγορά εργασίας, που πάλι συνδέεται με την προοπτική της αυτόνομης διαβίωσης. Πολλά από τα παιδιά έχουν δεξιότητες, όπως να ασχολούνται με την κομμωτική, την ραπτική κ.α. και προσπαθούμε να τα ενισχύσουμε, φέρνοντάς τα σε επαφή με επαγγελματίες των περιοχών στις οποίες βρίσκονται, για να μπορέσουν να μάθουν την τέχνη, μέσω σεμιναρίων, επίδειξης και πρακτικής. Τους βοηθάμε να οργανώσουν το βιογραφικό τους και τους εκπαιδεύουμε πώς να αναζητούν εργασία, αφού φύγουν από τη δομή μας. Ταυτόχρονα, επιχειρούμε να διευρύνουν τους ορίζοντες των ενδιαφερόντων τους και των στόχων τους, να επεκτείνουν τις εμπειρίες τους και πέρα από τις εργασίες που γνωρίζουν συνήθως από ομοεθνείς τους. Στόχος μας είναι να επιλέξουν κάτι που τους ταιριάζει και θα αγωνιστούν για να το επιτύχουν και να γίνουν χρήσιμοι και να μην τους παρασύρει το σύστημα σε ό,τι φαίνεται πιο προσιτό. Μπορεί για παράδειγμα, να γνωρίζουν μόνο γεωργικές εργασίες αλλά αν ανακαλύψουν κι άλλες δεξιότητές τους στις επιστήμες, να σχεδιάσουν μία διαφορετική διαδρομή. Ο γενικός και βασικός στόχος είναι να υπάρχει μια ειρηνική και ασφαλής συμβίωση μέσα στις δομές. Οπότε δεν επιτρέπονται η βία, η οπλοκατοχή, η χρήση ουσιών. Τα περισσότερα παιδιά έχουν επιβιώσει σε πολύ δύσκολες συνθήκες και χρειάζεται εκ μέρους μας προσπάθεια για να νιώσουν ασφάλεια και να λειτουργούν με ειρηνικούς τρόπους. Όλες μας οι προσπάθειες συντείνουν να ενδυναμώσουν τους ανήλικους, μέσω και των παροχών που 36

περιέγραψα και της εξατομικευμένης προσέγγισης, ώστε να οργανώσουν δημιουργικά και προς το βέλτιστο συμφέρον του την ζωή τους ως ενήλικοι πλέον, είτε στη χώρα μας είτε σε όποια άλλη χώρα βρεθούν. Γιατί, με αυτόν τον στόχο της προόδου έχουν εγκαταλείψει τη χώρα και τους οικείους τους και μέσα σε ιδιαίτερα επισφαλείς συνθήκες, ταξίδεψαν με προορισμό την Ευρώπη. Αργυρώ Δημοπούλου (συντονίστρια Safe Zone ΑΡΣΙΣ): Να επισημάνουμε ότι από το 2016 με το πρώτο Safe Zone που δημιουργήθηκε στα Διαβατά ως σήμερα, έχουν βελτιωθεί πάρα πολύ οι διαδικασίες και η λειτουργικότητα του πλαισίου. Ακόμα και ο φορέας παραπομπής από το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής έχει περάσει στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης, το οποίο έχει την πλήρη επίγνωση του πού βρίσκεται ένας ανήλικος και μπορεί να βλέπει όλη την πορεία του μέσα στο σύστημα. Έχουμε καταφέρει και πάρα πολλά και για την αναβάθμιση των υποδομών στα Safe Zones, δηλαδή πολλά βρίσκονται σε κτίρια. Χωρίς όμως, αυτό να σημαίνει ότι ο κόσμος ο οποίος βρίσκεται στο ευρύτερο camp, οι ενήλικες πρόσφυγες δεν μεταφέρουν στους ασυνόδευτους που φιλοξενούμε την αρνητική ψυχολογία. Επίσης, δεν είναι σπάνια η προώθηση των ανήλικων σε δίκτυο παραβατικών δραστηριότητων, οπότε, έχουμε να διαχειριστούμε και αυτά.

Η εμπειρία έως σήμερα-στατιστικά στοιχεία, προοπτική Μαίρη Καραβαλάκη, συντονίστρια Safe Zone (ΔΟΜ) Ξεκινώντας, θα ήθελα να αναφερθώ συνοπτικά στον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης. Ο ΔΟΜ είναι Διεθνής διακρατικός οργανισμός, ο οποίος ιδρύθηκε το 1951, η έδρα του είναι στην Γενεύη και αυτήν την στιγμή περιλαμβάνει 173 κράτη μέλη. Η Ελλάδα αποτελεί ιδρυτικό μέλος του οργανισμού και το γραφείο του στην Ελλάδα άρχισε να δραστηριοποιείται περίπου στην δεκαετία του ‘50. Σήμερα, ο ΔΟΜ έχει παρουσία σε όλην την Ελλάδα μέσω διαφόρων δράσεων, ορισμένες από αυτές είναι η υποστήριξη στον συντονισμό 30 δομών φιλοξενίας, φυσικά με εταίρους, η υποστήριξη και διαχείριση δεκατεσσάρων ξενοδοχείων για ασυνόδευτα παιδιά, 68 ξενοδοχείων για ευάλωτους ανήλικες, 10 ασφαλών ζωνών, 5 ασφαλων περιοχών στα νησιά και 18 περιφερειακούς υπαλλήλους για εθελούσια επιστροφή. Από τον Ιανουάριο το 2019 ο ΔΟΜ ξεκίνησε το μεγαλύτερο μέχρι στιγμής ίσως project που διενεργεί ο οργανισμός με τίτλο «Improving the Greek Reception System Through Site Management Support, Targeting Interventions in Long Term Accommodation Sites» με χρηματοδότηση από την Γενική Διεύθυνση Μετανάστευσης και Εσωτερικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μεταξύ των υπηρεσιών που παρέχονται σε αυτό το πρόγραμμα, είναι η προστασία ασυνόδευτων παιδιών μέσω 10 Ασφαλών Ζωνών και η κινητή μονάδα παιδικής προστασίας στον Έβρο σε συνεργασία φυσικά με την ΑΡΣΙΣ και το Ελληνικό συμβούλιο για τους πρόσφυγες. Οι συνεργάτες από την ΑΡΣΙΣ μας έδωσαν έτσι μια πολύ καλή ιστορική ανάδρομη για το πώς δημιουργήθηκαν τα Safe Zones. Θα ήθελα να τονίσω αυτό αναφέρθηκε ήδη ότι τα Safe Zones δημιουργήθηκαν λόγω του μεγάλου αριθμού των παιδιών και από την ανάγκη προστασίας και παροχής φιλοξενίας έτσι ώστε τα παιδιά να μην είναι σε προστατευτική φύλαξη η την αστεγία ωσότου βρεθούν καταλληλότερες δομές φιλοξενίας όπως οι ξενώνες και τα διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης. Ο στόχος ήταν τα παιδιά να παραμένουν το πολύ 3 μήνες στις ασφαλείς ζώνες, νομίζω όμως αυτό δεν συνέβη ποτέ. Τα παιδιά μένουν στις ασφαλείς ζώνες έως και ένα χρόνο, λό37

γου του μεγάλου αριθμού των παιδιών αλλά και της μη ύπαρξης ικανοποιητικού αριθμού δομών φιλοξενίας. Δεν θα επεκταθώ πάρα πολύ στα χαρακτηριστικά των Safe Zone καθώς η κ. Τσίτου είχε μια πολύ εμπεριστατωμένη παρουσίαση των παρεχόμενων υπηρεσιών. Έχοντας όμως την εικόνα και των 10 δομών θα ήθελα να αναφέρω ότι τα Safe Zones αποτελούνται από ειδικά διαμορφωμένους και εξοπλισμένους χώρους διαφέρουν μεταξύ τους ως προς τις εγκαταστάσεις ανάλογα με την δομή φιλοξενίας στην οποία βρίσκονται, κάποια είναι σε containers, κάποια είναι σε κτίρια και ακριβώς επειδή τα παιδιά καταλήγουν να μένουν για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα στις ασφαλείς ζώνες αυτό που κυρίως προσπαθούμε είναι οι χώροι και οι υποδομές και οι εγκαταστάσεις να είναι εξοπλισμένες και σε πολύ καλή κατάσταση και αυτό γίνεται μέσω συντηρήσεων ή ακόμα και εργασιών ανακαίνισης. Προσπαθούμε όλα τα Safe Zones να έχουν κοινόχρηστους χώρους, έτσι ώστε να καλλιεργείται το αίσθημα της κοινότητας, το αίσθημα του μοιράζομαι και συνυπάρχω. Βασικό κοινό χαρακτηριστικό είναι η ύπαρξη προσωπικού και υπηρεσιών, 24 ώρες την ημέρα, 7 ημέρες την εβδομάδα. Σημαντικό στοιχείο είναι η ύπαρξη διεπιστημονικής ομάδας για την παροχή ψυχοκοινωνικής στήριξης, νομικής βοήθειας στη διαχείριση των υποθέσεων των παιδιών αλλά η διευκόλυνση όλων των καθημερινών βασικών τους αναγκών καθώς και η πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης. Υπάρχουν πρωτόκολλα και διαδικασίες όχι μόνο για την εύρυθμη λειτουργία των δομών αλλά και για την πλαισίωση των παιδιών από την πρώτη στιγμή που θα μπουν στα Safe Zone μέχρι την αποχώρηση τους. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην συμμετοχή στην κοινότητα μέσω εκπαιδευτικών και κοινωνικοποιητικών δραστηριοτήτων, ομαδικών αθλημάτων και διάφορων άλλων δραστηριοτήτων. Αξίζει να αναφερθεί ότι οι ομάδες του προσωπικού κάνουν μια πάρα πολύ αξιόλογη προσπάθεια έτσι ώστε να αναδείξουν τα ταλέντα των παιδιών. Λειτουργούν εργαστήρια ξυλουργικής, κυπευτικής, κηπουρικής και οργανώνονται διάφορες επιμορφωτικές και ψυχαγωγικές δράσεις. Από την αρχή του προγράμματος δηλαδή από την 1η Ιανουαρίου του 2019 μέχρι το τέλος του Νοεμβρίου, ο συνολικός αριθμός των παιδιών που φιλοξενήθηκαν και υποστηρίχθηκαν στα 10 Safe Zones, είναι 1069, ηλικίας 15 έως 18 ετών. Σήμερα από τα παιδιά που φιλοξενούνται στα Safe Zone το 69%, είναι εγγεγραμμένα στο σχολείο και το 47% παρακολουθεί συστηματικά τη σχολική φοίτηση. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι γίνεται πολύ μεγάλη προσπάθεια από τις ομάδες στο πεδίο έτσι ώστε τα παιδιά να ενταχθούν στο εκπαιδευτικό σύστημα. Παρουσιάζονται, όμως, σημαντικές δυσκολίες όπως, για παράδειγμα δεν υπάρχουν σε κάποιες περιοχές τάξεις υποδοχής σε σχολεία και αυτό φυσικά όπως αντιλαμβάνεστε δελεάζει το κίνητρο των παιδιών για τακτική και συστηματική σχολική φοίτηση. Τέλος, αναφορικά με τη διεύρυνση του μοντέλου των safe zone. Λόγω του πολύ μεγάλου αριθμού ασυνόδευτων παιδιών που βρίσκονται αυτή την στιγμή στην Ελλάδα, ο ΔΟΜ συζητάει με την Ελληνική Κυβέρνηση τη δημιουργία και νέων ανάλογων δομών, οπότε αναμένουμε. Ευχαριστώ πάρα πολύ και είμαι στην διάθεση σας για οποιαδήποτε ερώτηση.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ Ερώτηση: Ποια διαδικασία ακολουθείται για ασυνόδευτα παιδιά μικρότερα των15 ετών; Διοχετεύονται σε άλλες δομές; 38

Απάντηση: Τα μικρότερα παιδιά ναι, συνήθως διοχετεύονται σε ξενώνες, σε πιο σταθερά πλαίσια. Ενώ οι προσωρινές δομές safe zones και στα ξενοδοχεία συνήθως καλύπτουν τις μεγαλύτερες ηλικίες, που φυσικά είναι και το μεγαλύτερο ποσοστό των ασυνόδευτων παιδιών στην χώρα. Ερώτηση: Οι δομές φιλοξενίας σε ξενοδοχεία δεν διαφέρουν από τα Safe Zone, σαν λογική, σαν λειτουργία; Απάντηση: Πράγματι, τηρείται μια κοινή μεθοδολογία με κάποιες διαφοροποιήσεις ανά δομή και σύμφωνα με τις ιδιαίτερες ανάγκες των παιδιών που φιλοξενούνται. Και λόγω, πλέον, του μεγάλου χρονικού διαστήματος που τα παιδιά διαμένουν στα Safe Zone, προσπαθούμε οι συνθήκες να προσεγγίζουν τις παροχές ενός ξενώνα, τόσο στις υποδομές των χώρων όσο και στις υπηρεσίες. Σχόλιο : Εργάζομαι ως φροντιστής σε Safe Zones στα Διαβατά και δουλεύοντας από την εποχή που οι πρόσφυγες ζούσανε ακόμα σε σκηνές, μπορώ να επιβεβαιώσω το πόσο καλή δουλειά γίνεται και με μεράκι, πόσο κόπο καταβάλλουμε και ότι όλα αυτά παρουσιάστηκαν πολύ ωραία στην ημερίδα. Μέσα δε από τις εισηγήσεις και τη συζήτηση έχει επιτευχθεί σε κάποιο βαθμό ο στόχος της ημερίδας, να αναδειχθεί, δηλαδή, η ανάγκη για περισσότερες δομές φιλοξενίας, για καταλληλότερες εναλλακτικές λύσεις φροντίδας των ανήλικων ασυνόδευτων. Να αναγνωριστεί, ειδικότερα, η ανάγκη τα Safe Zones να επιστρέψουν στον αρχικό τους χαρακτήρα και να σταματήσουν λόγω ανάγκης να προσπαθούν να καλύψουν τον χαρακτήρα μιας σταθερής δομής. Θεωρώ, όμως, ότι όλη η κουβέντα υπονομεύεται από μία βασική έλλειψη, το να κατανοήσουμε τι σημαίνει η ζωή στα camp. Να εξηγήσουμε πώς ξεκίνησε η λειτουργία τους, τι είναι τα camp, ποια είναι η πραγματικότητα αυτήν τη στιγμή μέσα σε αυτά, ποιες δυναμικές δημιουργούνται στο εσωτερικό τους. Όταν μέσω μιας ημερίδας απευθυνόμαστε σε ένα ευρύτερο κοινό, ίσως έχει μεγάλη σημασία να μεταφερθεί αυτή η εμπειρία από τους ανθρώπους που δουλεύουν μέσα στο πεδίο, για να αναγνωριστεί η ανάγκη να βελτιωθούν άμεσα οι συνθήκες φροντίδας των ανήλικων. Ερώτηση: Ποια είναι η εικόνα των αριθμών σήμερα? Απάντηση: Σύμφωνα με τα στατιστικά του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης που δημοσιεύονται ανά δεκαπενθήμερο και από τα τελευταία που είναι από 30 Νοεμβρίου είχαμε 5, 300 παιδιά, αυτήν την στιγμή έχουμε περίπου 400 παιδιά παραπάνω αλλά δεν έχουν δημοσιευθεί ακόμα τα στατιστικά του 15ημέρου του Δεκέμβρη. Ερώτηση: Αυτά τα παιδιά φιλοξενούνται κάπου; Απάντηση: Απο τα 5.300 τα 1.932 φιλοξενούνται μόνο σε δομές φιλοξενίας μακροχρόνιας ή προσωρινής, τα 1.800 περίπου βρίσκονται στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης, 260 παιδιά σε προστατευτική φύλαξη, 160 παιδιά σε ανοιχτές δομές φιλοξενίας, σε ανοιχτά κέντρα φιλοξενίας και 1.200 παιδιά περίπου σε άτυπες και επισφαλείς συνθήκες διαβιωσης, που σημαίνει ότι μπορεί να είναι σε αστεγία, μπορεί να φιλοξενούνται σε σπίτια συμπατριωτών τους, άγνωστο σε ποιες συνθήκες ή και να βρίσκονται οπουδήποτε αλλού στην χώρα. Σχόλιο: Θα ήθελα να απευθυνθώ στον συνάδελφο από τα Διαβατά, ότι είναι πολύ σημαντική αυτή η παρατήρηση που κάνετε και η τοποθέτηση, όντως είναι πολύ μεγάλη πρόκληση το να έχεις ένα Safe Zone μέσα σε μια ανοιχτή δομή φιλοξενίας. Είναι αυτό που λέω χαρακτηριστικά πως ό,τι συμβαίνει σε ένα κέντρο φιλοξενίας επηρεάζει το Safe Zone, και 39

ό,τι γίνεται στο Safe Zone επηρεάζει την δομή φιλοξενίας. Έχουμε δηλαδή, ουσιαστικά δύο ταχυτήτων δομές. Αυτό που και ως ΔΟΜ πάντα συνεχίζουμε να λέμε, είναι ότι το Safe Zone είναι μία προσωρινή δομή, προσωρινό στάδιο έως ότου τα παιδιά τοποθετηθούν κάπου αλλού, και έτσι το αντιμετωπίζουμε. Tα δεδομένα και οι καταστάσεις μας αναγκάζουν να προσαρμόζουμε τις παροχές μέσα στα Safe Zones, έτσι ώστε τα παιδιά να έχουν καλύτερες συνθήκες μέχρι να μεταβούν κάπου αλλού. Σχόλιο: Και εγώ θέλω να σημειώσω ότι και εμείς αντίστοιχα που φιλοξενούμε παιδιά σε ξενοδοχεία, υπάρχει ένας σχεδιασμός προκειμένου σταδιακά τα ξενοδοχεία να κλείσουν, ο ΔΟΜ κινείται προς αυτήν την κατεύθυνση, συζητάει με τους χρηματοδότες, με την κυβέρνηση, εξετάζει χώρους και εξετάζει και εργασίες που πρέπει να γίνουν προκειμένου κάποιοι χώροι να γίνουν πιο κατάλληλοι. Παρόλα αυτά η ανάγκη για θέσεις φιλοξενίας παραμένει τεράστια. Ερώτηση: Εργάζομαι ως ψυχολόγος στον ξενώνα της ΑΡΣΙΣ στην Πυλαία και θα ήθελα να ρωτήσω αν ένα παιδί φιλοξενείται στο Safe Zones και πρόκειται να γίνει τοποθέτηση στον ξενώνα, έχει δικαίωμα να αρνηθεί; Γιατί μέσα σε έναν μήνα ή και μεγαλύτερο χρονικό διάστημα που ζει στο safe zone, έχει αποκτήσει εκεί σχέσεις υποστήριξης, μπορεί να πηγαίνει ήδη στο σχολείο και να μη θέλει να μετακινηθεί. Απάντηση: Ναι, έχει δικαίωμα να αρνηθεί ένα παιδί την τοποθέτησή του σε ξενώνα. Αλλά προφανώς δουλεύουμε μαζί με το παιδί, και σε όλο το διάστημα της παραμονής τους, αναφέρουμε στα παιδιά ότι είναι προσωρινός χώρος φιλοξενίας και ότι υπάρχει περίπτωση να μεταβούν κάπου αλλού. Προσπαθούμε να δούμε ποιο είναι το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού. Οφείλουμε να προσέξουμε μήπως κάποιες φορές ικανοποιούμε και τις δικές μας ανάγκες ως επαγγελματίες και κρατάμε εμείς πολλές φορές τα παιδιά μαζί μας, συνδεόμενο με αυτά, ενώ είναι σημαντικό να διασφαλίζουμε τη βέλτιστη προοπτική γι αυτά. Απάντηση: Από την δουλειά μας διαπιστώνουμε ότι τα παιδιά, όταν συνηθίζουν σε έναν χώρο εξοικειώνονται με τους ανθρώπους, επειδή ακριβώς έχουν την ανάγκη για επικοινωνία, για σχέσεις σεβασμού και εμπιστοσύνης. Όταν αυτό ακριβώς δημιουργείται, είναι πολύ πιθανόν το παιδί μετά να μην θέλει να αφήσει αυτό που του είναι γνώριμο. Οι άνθρωποι, το περιβάλλον, οι κανόνες, έχουν γίνει η καθημερινότητα του. Είτε οι συνθήκες του Safe Zone είναι οι καλύτερες είτε όχι, έχει γίνει το σπίτι του. ΚΙ επειδή μιλάμε για μετακινούμενο πληθυσμό παιδιών, που έχουν αποχαιρετήσει πολλά πρόσωπα στο διάβα τους, ακόμα ένας αποχαιρετισμός και μια αποσύνδεση από πρόσωπα που για αυτά αποτελούσαν το σταθερό και γνώριμο τους περιβάλλον δεν είναι πάντα εύκολο. Και αυτό είναι η ευθύνη που επωμίζονται οι επαγγελματίες που δουλεύουν με αυτά τα παιδιά, τόσο για να τους εξηγήσουνε ποιο είναι το βέλτιστο συμφέρον τους και γιατί είναι καλύτερη μια μόνιμη δομή φιλοξενίας αλλά και για να κάνουν ακριβώς τη διεργασία να αποσυνδεθούν και να αφήσουν τον χρόνο στους νέους συναδέλφους του ξενώνα, να γίνουν αυτοί οι σημαντικοί άλλοι στις ζωές των παιδιών. Έτσι ώστε και τον νέο χώρο να τον νιώσουν τελικά σαν σπίτι τους. Ερώτηση: Με βάση τους αριθμούς που αναφέρθηκαν για το πόσα είναι τα ασυνόδευτα παιδιά στην Ελλάδα και για το πόσες κι αισθητά λιγότερες είναι οι διαθέσιμες θέσεις φιλοξενίας , τι χρειάζεται; Χρειαζόμαστε, μάλλον τη διπλάσια χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση, από αυτήν που λαμβάνει συνολικά η χώρα σήμερα γι αυτό το ζήτημα. Και όσον αφορά στους χώρους τους οποίους αναζητά ο ΔΟΜ και οι άλλοι φορείς για να δημι-

ουργήσουνε δομές φιλοξενίας, ποιο είναι ακριβώς το πρόβλημα; Είναι πολιτική απόφαση; Υπάρχει έλλειψη πόρων ή χώρων; Μαίρη Καραβαλάκη: Νομίζω είναι ένα θέμα μεγάλης συζήτησης, και δεν αφορά μόνο τη χρηματοδότηση αλλά είναι και τον σχεδιασμό σε ανώτερο επίπεδο, πράγμα που δεν μπορώ να σας το απαντήσω, γιατί ακόμη βρισκόμαστε σε συζητήσεις με την ελληνική κυβέρνηση, πως θα προχωρήσουμε. Ελευθερία Τσίτου: Για όλους όσοι ασχολούμαστε χρόνια με παιδιά, κι εργαζόμαστε είτε στην ΑΡΣΙΣ είτε σε άλλες οργανώσεις, αποτελεί διαρκές ζητούμενο να εφαρμόζουμε εναλλακτικές μορφές για την προστασία και κυρίως την φιλοξενία παιδιών. Έχουμε ήδη σχεδιάσει κι έχει ξεκινήσει για τους έφηβους η ημιαυτόνομη διαβίωση σε διαμερίσματα. Ταυτόχρονα εξετάζουμε τις μορφές αναδοχής ή άλλους τρόπους. Δεν είναι λειτουργικό να έχεις 30, 35 ,40 ανθρώπους, πόσο μάλλον παιδιά, να μένουν όλοι μαζί σε ένα πλαίσιο. Τα παιδιά νομίζω θα ήταν πιο λειτουργικό να μένουν σε συνθήκες που να μοιάζουν, όσο γίνεται, σε οικογένεια κι είναι δικό μας μέλημα το πώς θα μπορούσαμε να προτείνουμε καταλληλότερες μορφές στο νέο σχεδιασμό τον οποίο ανέφερε και η κ. Καραβαλάκη, ανεξάρτητα από το αν θα εισακουστούμε.

3Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑΣ, ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΙ ΕΝΤΑΞΗΣ ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Επείγοντα μέτρα δράσης για νεοεισερχόμενους ασυνόδευτους ανήλικους Φανή Γαλατσοπούλου, συντονίστρια πεδίου της Βόρειας Ελλάδας (πρόγραμμα PEDIA, ΔΟΜ) Το PEDIA είναι ένα πρόγραμμα επείγουσας φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων σε ξενοδοχεία, που ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2018. Το πρόγραμμα PEDIA εξασφαλίζει άμεσα ένα ασφαλές περιβάλλον και εξειδικευμένες υπηρεσίες σε ασυνόδευτους ανηλίκους μετανάστες και πρόσφυγες που διαβιούν υπό επισφαλείς συνθήκες και έχουν άμεση ανάγκη στέγασης και προστασίας. Η λογική του προγράμματος αυτού ήταν παρόμοια με των Safe Zones, η δημιουργία δηλαδή, πρόσθετων θέσεων προσωρινής φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων. Συγκεκριμένα, στο τέλος του ‘17 ο αριθμός των ασυνόδευτων ανηλίκων στα νησιά ήταν πάρα πολύ μεγάλος και προκειμένου γρήγορα να μπορέσουμε να φιλοξενήσουμε έναν μεγάλο αριθμό ασυνόδευτων ανηλίκων και να παρέχουμε ασφαλείς συνθήκες φιλοξενίας στην ενδοχώρα επιλέχθηκε η λύση των ξενοδοχείων. Ο ΔΟΜ εξασφαλίζει τη διαμονή λοιπον μεγάλου αριθμού ασυνόδευτων ανηλίκων σε ξενοδοχεία, που πριν έμεναν είτε στα νησιά, είτε στα χερσαία σύνορα, είτε σε προστατευτική κράτηση. Στην αρχή ξεκινήσαμε και δεχόμασταν κυρίως παιδιά από τα νησιά, από το Ανατολικό Αιγαίο και στην συνέχεια, ακριβώς γιατί υπήρχαν πολλά παιδιά στην προστατευτική κράτηση και στο ΚΥΤ, στο Φυλάκιο, συνεργαστήκαμε με τους χρηματοδότες και με τα υπουργεία προκειμένου να συμπεριληφθούν και αυτές οι ομάδες. Για να έρθει ένα παιδί στα ξενοδοχεία που φιλοξενούνται εκδίδεται η εισαγγελική εντολή για την μεταφορά του και μέσω του ΕΚΚΑ γίνεται η τοποθέτηση μέσα στα ξενοδοχεία, όπως ακριβώς στους ξενώνες φιλοξενίας. Ένα κοινό στοιχείο σε σχέση με τα Safe Zone είναι ότι ενώ αρχικά ξεκίνησε σαν ένα προσωρινό μέτρο για προσωρινή φιλοξενία στην συνέχεια ακριβώς επειδή οι μόνιμες δομές σε ξενώνες φιλοξενίας δεν έχουν διαθέσιμες θέσεις, όπως όλοι γνωρίζουμε, ο χρόνος παραμονής των ασυνόδευτων ανηλίκων στα ξενοδοχεία να είναι πολύ μεγαλύτερος. Όλες οι δράσεις βρίσκονται υπό τον συντονισμό των εθνικών αρχών σε συνεργασία με άλλους εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς όπως είναι η UNICEF, η ΑΡΣΙΣ και η Ηλιαχτίδα. Μέχρι τον Ιούνιο 2019 είχαμε συνεργασία και με τους Γιατρούς του Κόσμου με σταθερή παρουσία τους στα ξενοδοχεία. Τα ξενοδοχεία βρίσκονται και στην Αττική και στην Βόρεια Ελλάδα. Στην Βόρεια Ελλάδα φιλοξενούμε ασυνόδευτους ανήλικους στα Γιαννιτσά, την Σίνδο, την Περιστερά και τον Πολύγυρο με προσωπικό του ΔΟΜ και την Κόνιτσα σε συνεργασία με την ΑΡΣΙΣ. Στα Ιωάννινα λειτουργούν δύο δομές για ουρντόφωνους ασυνόδευτους, μια σε συνεργασία με την ΑΡΣΙΣ και μια σε συνεργασία με την Ηλιαχτίδα και επίσης, μια στην Αιανή Κοζάνης σε συνεργασία με την ΑΡΣΙΣ. Επιπλέον, λειτουργούν δύο ξενοδοχεία με ασυνόδευτα από τις υποσαχάριες χώρες της Αφρικής, μια στο Πολύκαστρο και μια σε συνεργασία με την ΑΡΣΙΣ στον Τρίλοφο. Η λογική του να υπάρχει μια εθνότητα ανά δομή με το ίδιο γλωσσικό ιδίωμα πέρα από την ευκολία στη επικοινωνία, διευκολύνει και τη συμβιωτική συνύπαρξη των φιλοξενού-

μενων γιατί τα παιδιά έχουν μια πολιτισμική εγγύτητα οπότε είναι πιο εύκολο να έχουμε μια συγκεκριμένη προσέγγιση, έχουν κοινά ενδιαφέροντα ως προς το φαγητό ως προς τα μαθήματα, ώς προς τις δράσεις που θα αναπτύξουμε. Μας δίνεται έτσι η δυνατότητα να έχουμε διερμηνέα από το πρωί μέχρι το βράδυ γιατί μπορεί να έχουμε 4 διερμηνείς και με τον τρόπο αυτόν να καλύπτουμε την δομή όλην την ημέρα, 7 ημέρες την εβδομάδα. Ο φιλοξενούμενος πληθυσμός είναι αγόρια ηλικίας από 15 έως 18 ετών. Νομίζω ότι αυτό που είναι κοινό σε όλες τις δομές φιλοξενίας είναι ότι πέρα από τις ευαλωτότητες που παρουσιαζει ο συγκεκριμένος πληθυσμός, ένα πολύ μεγάλο μέρος των ζητημάτων που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε έχουν να κάνουν με την ηλικία τους. Θα αναφερθώ στη συνέχεια, στη σχολική φοίτηση των φιλοξενούμενων. Είναι γεγονός ότι πολλά παρακολούθησαν το σχολείο στις χώρες καταγωγής, ενώ πολλά από αυτά για πολλά χρόνια δεν έχουν πάει σχολείο. Παρατηρείται δηλαδή το φαινόμενο της αποσχολειοποίησης και καλούμαστε εμείς με εκπαιδευτικούς με τις ομάδες μας να προετοιμάσουμε τα παιδιά για να ενταχθούν στα ελληνικά σχολεία. Στόχος μας είναι όλα τα παιδιά εγκαίρως να εγγράφονται σε σχολεία της περιοχής, να δημιουργούνται τάξεις υποδοχής και στην συνέχεια με εκπαιδευτικούς μέσα στην δομή να υποστηρίζονται προκειμένου να μπορούν να παρακολουθήσουν τα μαθήματα. Ένας άλλος στόχος είναι η συνεχής βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης. Οι συνεργασίες και οι συνεννοήσεις με τους ξενοδόχους δεν ήταν πάντα εύκολη υπόθεση. Επιδιώκουμε πάντα οι χώροι διαβίωσης να είναι ευπρεπείς και καθαροί και η ατμόσφαιρα να είναι όσο το δυνατό οικογενειακή. Βασικό μας μέλημα είναι η εξασφάλιση της προστασίας των παιδιών με εξειδικευμένο προσωπικό σε 24ώρη βάση, φροντιστές κυρίως σε 24ώρη βάση και διερμηνείς αρκετές ώρες, ψυχολόγους και κοινωνικούς επιστήμονες σε καθημερινή βάση και εν γένει μια έμπειρη πολυεπιστημονική ομάδα. Είμαστε πάντα κοντά στα παιδιά, τα εμψυχώνουμε και διευκολύνουμε την πρόσβαση τους σε όλες τις υπηρεσίες της κοινότητας. Στις δομές που λειτουργούμε με ομάδες του ΔΟΜ υπάρχει case management ομάδα με την συμμετοχή νομικού συμβούλου, κοινωνικού λειτουργού, ψυχολόγων που είναι τα πρόσωπα αναφοράς των παιδιών, εκπαιδευτικών ενώ επίσης υπάρχουν και οι νοσηλευτές που παραπέμπουν στις δευτεροβάθμιες υπηρεσίες ιατρικής περίθαλψης. Υπάρχει συνεργασία με όλες τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στις περιοχές κοντά στις ξενοδοχειακές μονάδες και αυτό φυσικά μας βοηθάει πάρα πολύ. Επίσης στόχος μας είναι τα παιδιά να έχουν πρόσβαση σε όλες τις υπηρεσίες και για αυτό τον λόγο στις δομές υπάρχουν και οχήματα προκειμένου να μπορούμε να μεταφέρουμε τα παιδιά είτε στα ραντεβου είτε σε δραστηριότητες. Αυτό που θα τόνιζα και εγώ σε σχέση με αυτά που είπε και η κα Τσίτου είναι το χτίσιμο μιας σχέσης εμπιστοσύνης που είναι το βασικό εργαλείο πλαισίωσης των παιδιών. Ναι μεν οι προσωρινές δομές φιλοξενίας πλέον έχουν χαρακτήρα μόνιμης, το ζήτημα είναι πως θα καταφέρουμε εμείς οι προσωρινές δομές φιλοξενίας να πιάσουν τα standards των μονίμων δομών φιλοξενίας. Σε σχέση με αυτό μπορώ να πω ότι είμαστε σε αρκετά καλό δρόμο και σε πολλές περιπτώσεις έχουμε πιάσει τα standard αυτά. Όταν ξεκινήσαμε το πρώτο που εξετάσαμε είναι αν μπορούμε να βρούμε για τις ευάλωτες περιπτώσεις έναν τρόπο να παραπεμφτούν σε ξενώνες, ωστόσο αυτό σήμερα δεν είναι το ίδιο εφικτό σε κάθε περίπτωση γιατί οι θέσεις στους ξενώνες έχουν γίνει ακόμα λιγότερες. Αλλά, εκτός από αυτό, πάντα εξετάζουμε κατά πόσο η παραμονή σε έναν ξενώνα πραγματικά έχει να προσφέρει κάτι περισσότερο για το συγκεκριμένο παιδί. Έχει δηλαδή ανέβει αρκετά ο πήχης σε σχέσεις με τις δομές φιλοξενίας, τόσο στα ξενοδοχεία 43

αυτά που τρέχουμε εμείς, όσο και σε αυτά που τρέχουν οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις. Στα πλαίσια του ίδιου προγράμματος ο ΔΟΜ τρέχει την δράση για την μίσθωση των εποπτευόμενων διαμερισμάτων για την φιλοξενία ασυνόδευτων ανηλίκων άνω των 16. Στην δράση αυτή και στα πλαίσια του προγράμματος PEDIA που υλοποιεί ο ΔΟΜ συνεργαζόμαστε με την UNICEF που έχει τον γενικό συντονισμό της δράσης και υπάρχουν συνεργαζόμενοι φορείς υλοποίησης για αυτήν την δράση μεταξύ των οποίων η ΑΡΣΙΣ για την Βόρεια Ελλάδα. Τα παιδιά εντάσσονται σε ημιαυτόνομη διαβίωση σε διαμερίσματα, κατόπιν παραπομπής από το ΕΚΚΑ. Αναφέρομαι πάντα σε παιδιά ηλικίας 16 – 18 ετών που διαβιούν σε εποπτευόμενα διαμερίσματα σε πλαίσιο φιλοξενίας που στοχεύει στην σταδιακή αυτονόμηση τους. Ο στόχος φυσικά είναι η υποστήριξη και η ενδυνάμωση των ασυνόδευτων εφήβων, η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και της δυνατότητας αυτοσυντήρησης και η ομαλή ένταξη στην τοπικη κοινωνία. Στα πλαίσια του προγράμματος PEDIA ο βασικός στόχος της λειτουργίας εποπτευόμενων διαμερισμάτων είναι η υποστήριξη διακοσίων ασυνόδευτων ανηλίκων,άνω των 16 ετών, που θα διαμένουν σε πλαίσιο εξατομικευμένης φροντίδας και προστασίας σύμφωνα με τις ικανότητες και δεξιότητες των επωφελούμενων.

Η σημασία των εναλλακτικών μορφών φιλοξενίας και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης Παναγιώτα Παρασκευά, κοινωνική λειτουργός (ΕΚΚΑ) Εργάζομαι στο πρόγραμμα για τα διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης, όμως θα ξεκινήσω παρουσιάζοντας ένα γενικό πλαίσιο για το πώς λειτουργεί το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης, σύμφωνα με τον νόμο 55-44, σχετικά με τους ασυνόδευτους ανήλικους. Ως ασυνόδευτος ανήλικος ορίζεται κάθε ανήλικος που εισέρχεται σε ελληνικό έδαφος και δε συνοδεύεται από κάποιον κηδεμόνα ενήλικο ή κάποιον ενήλικο που να σκέφτεται την πραγματική του φροντίδα. Αρμόδια αρχή σύμφωνα με τον συγκεκριμένο νόμο έχει οριστεί η Γενική Διεύθυνση Κοινωνικής Αλληλεγγύης του Υπουργείου Εργασίας. Συγκεκριμένα λοιπόν, το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης έχει συστήσει Διεύθυνση προστασίας ασυνόδευτων ανηλίκων . Αυτή αποτελείται από το τμήμα συντονισμού, υποστήριξης, αξιολόγησης των επαγγελματιών επιτρόπων, όπως αναφέρθηκε και πιο πριν, το τμήμα της διαχείρισης των τμημάτων στέγασης σε όλες τις μορφές φιλοξενίας και το τμήμα αξιολόγησης και εποπτείας των κέντρων φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων. Η διαδικασία που ακολουθείται είναι η εξής: όταν εντοπίζεται ένας ασυνόδευτος ανήλικος από οποιαδήποτε οργάνωση, καταγράφεται στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης το οποίο αναλαμβάνει με βάση την αξιολόγηση της ευαλωτότητάς του, της ηλικίας του και άλλων παραγόντων, να τοποθετηθεί σε κατάλληλο πλαίσιο φιλοξενίας. Τώρα, όσο δεν λειτουργεί ο νόμος για την επιτροπεία, επίτροπος των ασυνόδευτων ανηλίκων είναι ο εισαγγελέας ανηλίκων ο οποίος ενεργεί ως προσωρινός επίτροπος. Ο εισαγγελέας, αργότερα, ως προσωρινός επίτροπος και μέχρι τον διορισμό επιτρόπου μεριμνά για την ανάθεση του σε κατάλληλο φυσικό εκπρόσωπο ο οποίος θα πραγματοποιεί ορισμένες ενέργειες που ο ανήλικος δεν μπορεί να πραγματοποιήσει από μόνος του. Την επιτροπεία λοιπόν του ανηλίκου μέχρι να ξεκινήσει να λειτουργεί ο θεσμός της επαγγελματικής επιτροπείας την έχει αναλάβει η Μετάδραση. σε συνεργασία πάντα με την Εισαγγελία και βάσει του Νόμου. Τα πλαίσια φιλοξενίας έχουν προαναφερθεί κι είναι οι ξενώνες, τα Safe Zones, τα ξενοδοχεία και η ημιαυτόνομη διαβίωση, που είναι καινούργιο πρόγραμμα για το οποίο θα μιλήσουμε 44

στη συνέχεια. Οι αριθμοί έχουν ήδη αναφερθεί, αλλά ας τους δούμε ξανά. Αυτήν την στιγμή είναι καταγεγραμμένοι 5,300 ασυνόδευτοι ανήλικοι, τα περισσότερα είναι αγόρια Τα 1.932 διαμένουν σε ξενώνες, ξενοδοχεία και Safe Zones, ενώ ένας μεγάλος αριθμός, 1.746 παιδιά, κι αυτό έχει σημασία, παραμένει σε ΚΥΤ. Επίσης, ένας μεγάλος αριθμός βρίσκεται σε προστατευτική φύλαξη, είτε σε επισφαλείς συνθήκες άρα και σε κίνδυνο. Οι δομές φιλοξενίας παρέχουν ασφάλεια στους ανηλίκους, καλύπτουν βασικές ανάγκες αλλά και ψυχοκοινωνική υποστήριξη, διαχείριση των υποθέσεων κάθε παιδιού απο το Α και ως το Ω, μέχρι την αποχώρησή του από τον ξενώνα. Καλύπτονται ιατρικά, νομικά, εκπαιδευτικά θέματα και γίνονται πάρα πολλές συνοδείες για την κάλυψη αυτή. Το πλαίσιο αυτό περιλαμβάνει φροντιστικό προσωπικό, φροντιστές που να καλύπτουν 24ώρη βάρδια, επιστημονικό προσωπικό που περιλαμβάνει κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχολόγους, συντονιστές, διοικητικούς υπαλλήλους, εκπαιδευτικούς δικηγόρους, κάποιοι έχουν νοσηλευτές κ.τ.λ. και υπάρχουν και πάρα πολλοί ξενώνες που λειτουργούν με εξωτερικές συνεργασίες για ψυχιατρική υποστήριξη γιατί αρκετοί από τους ανηλίκους έχουν αναπτύξει ψυχοπαθολογία λόγω του δύσκολου περιβάλλοντος στο οποίο μεγάλωσαν, έζησαν, ταξίδεψαν και βρισκόντουσαν πριν μπουν στον ξενώνα. Στις δομές φιλοξενίας μπορούν να εισέρχονται ασυνόδευτα ανήλικα αγόρια ή κορίτσια, τα κορίτσια είναι σε πολύ μικρότερο ποσοστό. Το εύρος των ηλικιών είναι από 12 έως 18 κατά μέσο όρο. Το τελευταίο διάστημα φαίνεται να αυξάνεται περισσότερο ο αριθμός των παιδιών κάτω των 12 ετών σε αντίθεση με τις δομές φιλοξενίας για τέτοιες ηλικίες είναι πολύ λίγες. Φιλοξενούνται, επίσης ανήλικες μητέρες με τα μωρά τους. Οι ανήλικοι που έρχονται στην Ελλάδα είναι συνήθως από Συρία, Αφρική, Αφγανιστάν, Ιράν, Πακιστάν, Παλαιστίνη, Κουβέιτ, Μπαγκλαντές και άλλες εθνικότητες, αυτές είναι οι κυριότερες. Ο μέσος όρος διαμονής είναι ένας χρόνος με εξαίρεση άτυπες φυγές δηλαδή περιπτώσεις όπου ο ανήλικος εγκαταλείπει τον ξενώνα για προσωπικούς λόγους ή πιεστικούς παράγοντες από την οικογένεια του. Σταδιακά παρατηρούμε ότι, αρχικά οι ανήλικοι που έμπαιναν σε ξενώνες οι περισσότεροι ήταν για οικογενειακή επανένωση και άρα έφευγαν, το τελευταίο διάστημα φαίνεται να φιλοξενούνται ανήλικοι που θα διαμείνουν στην χώρα και θα περάσουν στην ημιαυτόνομη διαβίωση. Αυτό πού ήθελα να πω πριν αναφερθώ στην ημιαυτόνομη διαβίωση είναι ότι οι ξενώνες είναι το πρώτο μέρος που οι ανήλικοι αισθάνονται ασφάλεια. Από την ημέρα της εισόδου τους, χρειάζονται περίπου στους δύο μήνες για να αισθανθούν σταθεροί, ήρεμοι και να αρχίσουν να αναπτύσσουν πτυχές από την προσωπικότητά τους και να ξεκινήσει και η διαδικασία επούλωσης των τραυμάτων τους που έχουν προκληθεί από τον πόλεμο, από κακοποιητικό περιβάλλον, από φτώχεια ακραία αλλά και από το ταξίδι τους ως την χώρα μας αλλά και με την παραμονή τους σε συνθήκες όπως στα ΚΥΤ. Είναι πολύ σημαντική η παρουσία των ξενώνων. Το ΕΚΚΑ στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του προβλέπει τη σύσταση του μητρώου για τους ξενώνες και έχει ήδη αρχίσει η καταγραφή όλων των ξενώνων που λειτουργούν, με σκοπό την κεντρική εποπτεία και αξιολόγηση της λειτουργίας τους. Διότι υπάρχουν οργανώσεις όπως η ΑΡΣΙΣ που λειτουργούν ξενώνες και έχουν μεγάλη εμπειρία και ικανότητα ως προς το προσφυγικό, υπάρχουν όμως οργανώσεις που ξεκινούν τώρα, μπαίνουν τώρα σε αυτόν τον αγώνα ας πούμε και χρειάζονται κάποιου είδος καθοδήγησης και υποστήριξης.

Εποπτευόμενα διαμερίσματα για ασυνόδευτους ανήλικους άνω των 16 ετών Παναγιώτα Παρασκευά, κοινωνική λειτουργός (ΕΚΚΑ) Η ημιαυτόνομη διαβίωση είναι ένα πρόγραμμα που λειτουργεί πιλοτικά περίπου στον ενάμιση χρόνο με 60 θέσεις περίπου. Αφορά την διαβίωση ανηλίκων 16 και άνω σε προστατευόμενα διαμερίσματα με τρόπο που να εξασφαλίζει την ελευθερία κίνησης και έκφρασης, τον σεβασμό της αξιοπρέπειας, την ανεξαρτησία, το βέλτιστο συμφέρον και την παροχή ευκαιριών για την εξέλιξη του και την ανάπτυξη των ικανοτήτων του. Προϋποθέτει πάντα την ύπαρξη επιτρόπου, προς το παρόν εξουσιοδοτημένου από το διοικητήριο της επιτροπείας, αργότερα επαγγελματία επιτρόπου. Δηλαδή, ο ανήλικος ακόμα και αν δεν είχε επίτροπο στο προηγούμενο πλαίσιο που διέμενε πριν την τοποθέτηση του σε διαμέρισμα ορίζεται επίτροπος. Οι προϋποθέσεις, τα αντικειμενικά κριτήρια για την εισαγωγή στα διαμερίσματα είναι η διαμονή πριν σε Safe Zone, ξενώνα ή σε ξενοδοχείο τουλάχιστον τρεις μήνες. Να έχει το άσυλο ή να είναι αναγνωρισμένος πρόσφυγας ή κάτοχος άδειας διαμονής, να έχει κλείσει τα 16 του χρόνια, να μην είναι χρήστης τοξικών ουσιών, να μην έχει ενεργό ψυχιατρικό νόσημα και να συναινεί για την μεταφορά του, για την παραπομπή του. Θετικά επίσης αξιολογείται η ικανότητα αυτοσυντήρησης και αυτοεξυπηρέτησης χωρίς αυτό να σημαίνει ένας ανήλικος που δεν είναι απόλυτα έτοιμος θα αποκλειστεί από μιά μεταφορά. Εμείς θέλουμε να δούμε και παιδιά που μπορεί να μην είναι απόλυτα έτοιμα να μαγειρέψουν ή να πλύνουνε μόνα τους αλλά να έχουν διάθεση να προσπαθήσουν και να κινηθούν προς αυτήν την κατεύθυνση. Κάθε διαμέρισμα μπορεί να φιλοξενήσει ως και τέσσερις ανηλίκους. Η προετοιμασία των γευμάτων και η καθαριότητα γίνεται από τα παιδιά. Κάθε ανήλικος λαμβάνει ένα οικονομικό βοήθημα από το οποίο πρέπει να καλύψει το φαγητό του για το μήνα, να ψωνίσει για να μαγειρέψει και τα ατομικά είδη υγιεινής του. Ο φορέας που λειτουργεί το διαμέρισμα καλύπτει τα καθαριστικά κι άλλες παροχές, όπως την επίπλωση του διαμερίσματος, ηλεκτρικές συσκευές, λευκά είδη, κουρτίνες, διακόσμηση και γενικά ό,τι χρειάζεται το διαμέρισμα για να είναι καθ όλα έτοιμο πριν υποδεχτεί τους ανήλικους. Επίσης έχουν προβληθεί κάποια budget lines για δραστηριότητες και για ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ελλείψει ΑΜΚΑ και εφόσον δεν μπορεί να εξυπηρετηθεί από το ελληνικό σύστημα υγείας. Υπάρχει επίσης, ομάδα υποστήριξης, δηλαδή δεν φεύγει το παιδί από ένα πλαίσιο πού ήταν προστατευμένο 24/24 και πάει σε ένα διαμέρισμα που είναι μόνο του. Υπάρχει καθημερινή παρουσία επιστημόνων, που κατά βάση είναι κοινωνικός λειτουργός, φροντιστής και συντονιστής. Κι εφόσον κριθεί απαραίτητο προβλέπονται και άλλες ειδικότητες, όπως δικηγόρος, ψυχολόγος και διερμηνέας. Αυτό που έχει την βασικότερη σημασία είναι ότι γίνεται από τον κοινωνικό λειτουργό μια προσπάθεια να γίνει ένα πλάνο διαχείρισης της υπόθεσης του ανήλικου συνολικά και ένα εξατομικευμένο πλάνο δράσης για το κάθε παιδί. Δεν υπάρχουν ομαδικές δραστηριότητες ούτε συγκεκριμένη ώρα φαγητού κ.τ.λ. αλλά εφαρμόζεται ένα ατομικό πλάνο δράσης που περιλαμβάνει εκπαίδευση σίγουρα, και δραστηριότητες με βάση το τι κάθε παιδί θέλει να κάνει, τι στόχους έχει, ποιες είναι οι δεξιότητες του. Κι είναι διαφορετικός ο σχεδιασμός για ένα παιδί που έρχεται στο διαμέρισμα πιο έτοιμο, οπότε μπορεί να χρειάζεται κυρίως εργασιακή συμβουλευτική από ό,τι για ένα άλλο παιδί που χρειάζεται πιο πολλή προσπάθεια και δουλειά για να φτάσει προς αυτό το στάδιο, καθώς ο τελικός στόχος είναι η ένταξη στην αγορά εργασίας και η αυτονόμηση. Ούτως ώστε, όταν περάσει τα 18 έτη και ενταχθεί σε διαμέρισμα ενηλίκων, να διαθέτει τα απαραίτητα εφόδια και να μην 46

χρειάζεται να επιστρέφει ξανά πίσω στους ανθρώπους που το βοηθούσαν μέχρι τότε. Γιατί έχουμε παρατηρήσει ότι συχνά, όταν μεταφέρονται παιδιά από ξενώνες σε διαμερίσματα ενηλίκων, τα παιδιά έχουν την ανάγκη να επιστρέφουν πίσω σε αυτούς που βοηθούσαν μέχρι εκείνη την περίοδο γιατί εκεί δεν λαμβάνουν την ίδια υποστήριξη. Το πρόγραμμα της ημιαυτόνομης διαβίωσης λειτουργεί πιλοτικά εδώ και ενάμιση χρόνο με 60 θέσεις με στόχο μέσα στους επόμενους μήνες να φτάσει στις 260. Οι χρηματοδότες είναι η UNICEF με τον IOM (200 θέσεις) και η Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες (60 θέσεις). Οι φορείς που λειτουργούν τα διαμερίσματα είναι η ΑΡΣΙΣ, η ΜΕΤΑΔΡΑΣΗ και η PRAKSIS και οι περιοχές είναι η Θεσσαλονίκη, τα Ιωάννινα και η Αθήνα. Δεν είναι περιοχές που διαλέχτηκαν τυχαία, καθώς σε αυτές ήδη αναπτύσσονται οι περισσότερες δομές φιλοξενίας, safe zone και ξενοδοχεία από οποιαδήποτε άλλη περιοχή ανά την Ελλάδα.

Η υποστήριξη των ασυνόδευτων ανήλικων σε δομές φιλοξενίας Άννα - Αλκινόη Μηλιοπούλου Κομπούρη, συντονίστρια Δομής Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων Πυλαίας (ΑΡΣΙΣ) Όπως ήδη αναφέρθηκε, τα παιδιά φτάνουν στις δομές μας είτε από συνθήκες κράτησης είτε από επισφαλείς συνθήκες στέγασης. Σημαντική προσοχή δίνεται στο κομμάτι της υποδοχής του παιδιού στο χώρο, έτσι ώστε να αντιληφθεί ότι είναι ένα φιλικό για αυτό πλαίσιο, το οποίο δεν θα του στερήσει την ελευθερία αλλά θα τον/την υποστηρίξει στις ανάγκες του. Αφού το παιδί έχει ενημερωθεί για τη δομή και τους κανόνες λειτουργίας. Κατά τον πρώτο μήνα φιλοξενίας του λαμβάνεται το κοινωνικό ιστορικό και συγκεντρώνονται πληροφορίες για το παιδί από προηγούμενες υπηρεσίες που μπορεί να έχουν σχετικά στοιχεία, ανάλογα με την πορεία του κάθε παιδιού πριν την εισαγωγή του στη δομή. Ανάλογες πληροφορίες συγκεντρώνονται και από μέλη της οικογένειας, αν αυτό είναι εφικτό. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι ακόμα και σήμερα δεν υπάρχει ένας φάκελος που να συνοδεύει το παιδί από τη στιγμή της εισόδου του στη χώρα και μέχρι την ενηλικίωση, αυτό σημαίνει ότι για κάθε παιδί πρέπει να γίνεται όλη η διερεύνηση από την αρχή με κίνδυνο να χάνονται πληροφορίες. Εφόσον το παιδί αρχίζει και γνωρίζει το πλαίσιο και νιώθει πιο άνετα και συνάπτει σχέσεις τόσο με τους άλλους φιλοξενούμενους όσο και με το προσωπικό, ετοιμάζεται εξατομικευμένο σχέδιο υποστήριξης του. Έχοντας λάβει το ιστορικό του παιδιού και παράλληλα με την καθημερινή φροντίδα και υποστήριξη, ξεκινάμε την νομική του συνδρομή και την εκπαιδευτική του ένταξη. Στα ασυνόδευτα παιδιά η νομική διαδικασία είναι εξαιρετικά σημαντικό να ξεκινάει άμεσα. Μετά από τη διερεύνηση του κοινωνικού ιστορικού, το παιδί παραπέμπεται είτε για καταγραφή αιτήματος ασύλου και εξέταση της υπόθεσης του στη χώρα μας, είτε για καταγραφή αιτήματος ασύλου και οικογενειακής επανένωσης, είτε -σε κάποιες σπανιότατες περιπτώσεις και αν υπάρχει ανάλογο ευρωπαϊκό πρόγραμμα- καταγραφή και ένταξη σε πρόγραμμα μετεγκατάστασης. Από τη νομική συνθήκη που θα ενταχθεί το παιδί, καθώς και το εκπαιδευτικό υπόβαθρο του, προκύπτει και το εκπαιδευτικό του πλάνο. Προσπαθούμε να εγγράφουμε όλα τα παιδιά στο σχολείο, για παιδία μέχρι 15 χρονών η εκπαίδευση είναι υποχρεωτική. Για την εγγραφή των παιδιών στο σχολείο ακολουθούνται όλες οι προβλεπόμενες διαδικασίες. Μέχρι την εγγραφή και μετά, παράλληλα με τη φοίτηση, τα παιδιά κάνουν μαθήματα εκμάθησης της ελληνικής και μαθήματα ενισχυτικής διδασκαλίας. Για παιδιά που εντάσσονται 47

σε διαδικασία οικογενειακής επανένωσης προσπαθούμε μέσα από εθελοντές τα παιδιά να μαθαίνουν τη γλώσσα της χώρας που θα είναι ο τελικός τους προορισμός. Ειδική διαχείριση ακολουθείται για παιδιά που είναι αναλφάβητα. Τα παιδιά αυτά ενισχύονται πρώτα εντός της δομής και μετά εγγράφονται στις σχολικές μονάδες, έτσι ώστε να μπορούν να ενταχθούν στην τυπική εκπαιδευτική διαδικασία λίγο πιο ομαλά. Παράλληλα με τα παραπάνω τα παιδιά παρακολουθούν μαθήματα αγγλικών ή άλλων γλωσσών είτε από εθελοντές είτε από άλλους φορείς που δρουν στην πόλη. Για την ομαλή ένταξη και υποστήριξη του παιδιού, θέλουμε τα παιδιά να έχουν ένα πρόγραμμα που θα περιλαμβάνει και άλλες δραστηριότητες, αθλητικές , καλλιτεχνικές, πολιτισμικές κλπ. Δραστηριότητες που θα τα βοηθήσουν να κοινωνικοποιηθούν, να αναπτύξουν δεξιότητες, να αποκτήσουν γνώσεις, να αποφορτιστούν, να αναπτυχθούν και να διασκεδάσουν. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα ενδιαφέροντα τους και τις επιθυμίες τους, αλλά και τις δυνατότητες που υπάρχουν, τα παιδιά συμμετέχουν σε ομάδες ποδοσφαίρου, εκμάθησης πολεμικών τεχνών, skate, παρκούρ κα. Τόσο μέσω οργανωμένων δραστηριοτήτων από το προσωπικό της δομής, όσο και σε συνεργασία με άλλους φορείς τα παιδιά συμμετέχουν σε εργαστήρια δημιουργικής απασχόλησης και εξορμήσεις στην πόλη τόσο για εκπαιδευτικούς σκοπούς (μουσεία, μνημειακοί χώροι κ.α.) όσο και για ψυχαγωγικούς σκοπούς (φεστιβάλ μουσικής, κινηματογράφου κα). Σε όλη τη διάρκεια της διαμονής τους τα παιδιά συμμετέχουν σε διάφορες εκπαιδευτικές συναντήσεις και προγράμματα, ανάλογα με την ηλικία τους και πόσο κοντά βρίσκονται στην ενηλικίωση. Τα ασυνόδευτα παιδιά, μετά την ενηλικίωση, όταν αποχωρήσουν από τον ξενώνα, καλούνται να ζήσουν μόνα τους. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει κατά τη διάρκεια της διαμονής τους να μάθουν πολλά πράγματα για την αυτόνομη ζωή. Επίσης, κατά τη διάρκεια της διαμονής τους και πέρα από τα εργαστήρια δημιουργικής απασχόλησης, παρακολουθούν συναντήσεις ενημέρωσης επι των δικαιωμάτων τους και το εθνικό νομικό σύστημα, συμμετέχουν σε προγράμματα ένταξης και γνωριμίας με το επαγγελματικό πλαίσιο στη χώρα μας, παρακολουθούν δράσεις και ενημερώσεις που αφορούν την αναζήτηση σπιτιού, υποχρεώσεις και δικαιώματα ενοικιαστή, αναζήτηση εργασίας κα. Γενικότερα, προσπαθούμε να παρέχουμε ότι είναι δυνατό στα παιδιά και να αποτελέσουμε για αυτά ένα πρότυπο ζωής και να τους μάθουμε να διεκδικούν τα δικαιώματά τους. Σκοπό μας είναι, οι ξενώνες μας να είναι ένα σταθερό σημείο αναφοράς για τα παιδιά αυτά και η εμπειρία μας μέχρι τώρα, δείχνει ότι το πετυχαίνουμε. Επιδίωξη μας είναι να αποτελούν οι ξενώνες ένα σπίτι για πολλούς έφηβους που προέρχονται από πολλές διαφορετικές οικογένειες και καλούνται να γίνουν μία οικογένεια. Και όλοι οι εργαζόμενοι στο ξενώνα, επίσης καλούνται να γίνουν και αυτοί μέρος αυτής της οικογένειας. Είτε υπάρχει κάποια διένεξη, είτε αντιπάθειες είτε οτιδήποτε, είτε δεν ταιριάζουν οι χαρακτήρες, ερχόμαστε πολλοί διαφορετικοί άνθρωποι να βοηθήσουμε ένα σπίτι να λειτουργήσει. Αυτό το σπίτι έχει παιδιά τα οποία πρέπει να πάνε στο σχολείο, να φάνε, να ντυθούν, να πάνε σε δραστηριότητες. Οι εργαζόμενοι καλούνται επομένως να έχουν τον ρόλο του γονιού. Υπάρχουν ιδιαίτερες στιγμές, όπως αν για παράδειγμα πρέπει να πάνε στο νοσοκομείο, οι εργαζόμενοι θα καθίσουν δίπλα τους στο κρεβάτι στο νοσοκομείο ή ακόμα όταν θα χρειαστεί να συνοδεύσουμε ένα παιδί σε πιο δύσκολες καταστάσεις που μπορούν να περιλαμβάνουν την αστυνομία ή κάποια άλλη διαδικασία, εμείς είμαστε εκεί. Αυτά αποτελούν μέρος της καθημερινότητας μας μέσα στην οποία χτίζεται και κερδίζεται η εμπιστοσύνη στην οποία στηρίζεται και η ζωή των παιδιών. Όπως επίσης αναφέρθηκε, ένας ξενώνας είναι ο χώρος που οι ανήλικοι μετά από μια μακρά πορεία σε ανασφάλεια θα βρουν την ασφάλεια. Οι 48

δύο μήνες, σε γενικές γραμμές αποτελούν ένα μέσο όρο χρόνου για έναν ανήλικο για να εξοικειωθεί και να αρχίσει να επικοινωνεί ουσιαστικά. Βέβαια, αυτό το χρονικό διάστημα ποικίλλει, καθώς άλλα παιδιά μπορεί να ανοιχτούν πιο γρήγορα άλλα αργότερα. Έχει να κάνει με την ιδιαίτερη ανάγκη και ιδιοσυγκρασία του παιδιού, παραμέτρους που σεβόμαστε. Είμαστε εκεί για το ξέσπασμά του, γιατί επιτέλους θα βρει την ασφάλεια, επομένως θα βγάλει τον πόνο από μέσα του. Είμαστε εκεί για να το στηρίξουμε σε όλη τη δυσκολία που έχουν οι νομικές διαδικασίες και θα πρέπει και εμείς να πιέσουμε πολύ από την πλευρά μας για να προχωρήσουν. Υπάρχουν περιπτώσεις που μπορεί να φαντάζει αδύνατο κάθε αποτέλεσμα και όμως να καταφέρνουμε όλοι μαζί μια θετική εξέλιξη. Είμαστε ακόμα εκεί γιατί το παιδί μπορεί να ήταν μόνο του στο σχολείο, στην σχολική γιορτή, επομένως να αισθάνθηκε άσχημα και να είπε “ακόμα μια φορά είμαι μόνος”, αλλά στον ξενώνα δεν είναι μόνος... Αυτή είναι η καθημερινότητα όλων όσων εργαζόμαστε με ασυνόδευτους ανήλικους και με την παρουσία μας βάζουμε ένα λιθαράκι σε μια δύσκολη για τα παιδιά συνθήκη. Και το κυριότερο είναι ότι είμαστε εδώ για τα παιδιά. Και αυτά τα παιδιά χρειάζονται για το παρόν τους να έχουν μια όμορφη εικόνα, αλλά και να πάρουν δυνάμεις που θα τις χρειαστούν στη συνέχεια χτίζοντας το μέλλον τους.γιατί αυτή η εικόνα μπορεί κάπως να χρησιμεύσει στο μέλλον τους. Τέλος, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι έχει αρχίσει και αναπτύσσεται ένα δίκτυο εποπτευόμενων διαμερισμάτων ασυνόδευτων ανήλικων για παιδία άνω των 16 ετών. Έτσι, πολλά από τα παιδιά που ζουν αρκετό διάστημα στις δομές μας, προσπαθούμε να λάβουν τα απαραίτητα εφόδια και αργότερα να προχωρήσουν στην μετάβαση τους στα διαμερίσματα ανηλίκων, έτσι ώστε να λάβουν μια μια στοχευμένη υποστήριξη βάσει των αναγκών τους και να προετοιμαστούν για την αυτόνομη διαβίωση όταν ενηλικιωθούν. Σε περίπτωση που για διάφορους λόγους, είτε υψηλής ευαλωτότητας είτε άλλων παραγόντων, ένας ανήλικος δεν μπορεί να παραπεμφθεί στα εποπτευόμενα διαμερίσματα ανηλίκων, τότε παραμένει στη δομή και παραπέμπεται από τη δομή σε κατάλληλο πλαίσιο φιλοξενίας ενηλίκων.

Αναδοχές ασυνόδευτων ανηλίκων Κατερίνα Παναγιωτίδου, Ευανθία Τουλγερίδου, κοινωνικοί λειτουργοί (ΜΕΤΑδραση) Κατερίνα Παναγιωτίδου Καλησπέρα σας, ευχαριστούμε για την πρόσκληση. Θα πούμε λίγα λόγια για την αναδοχή γενικότερα και μετά πιο συγκεκριμένα για το πρόγραμμα. Όπως ήδη έχει αναφερθεί τα ασυνόδευτα παιδιά φτάνουν στην Ελλάδα, έχοντας χάσει ή χωριστεί από τους γονείς ή τους συγγενείς τους, οπότε μία από τις θεμελιώδεις ανάγκες τους είναι η παροχή ασφαλούς και επαρκούς στέγασης σε ένα κατά το δυνατό οικογενειακό περιβάλλον. Μετά από την απότομη αύξηση των προσφυγικών ροών στις αρχές του καλοκαιριού το 2015, η Μετάδραση μέσα από το πρόγραμμα αναδοχής, προσφέρει στα ασυνόδευτα και χωρισμένα από τις οικογένειες του ανήλικα ασφαλή στέγαση στα πλαίσια μιας ανάδοχης οικογένειας. Ο θεσμός της αναδοχής για ανηλίκους προσφυγικής και μεταναστευτικής καταγωγής ακολουθείται ήδη εδώ και αρκετές δεκαετίες από άλλες χώρες της Ευρώπης και θεωρείται ως η πληρέστερη και ασφαλέστερη επιλογή για την ψυχική ευημερία και την πνευματική ανάπτυξη των παιδιών. Η πρακτική αυτή λειτουργεί εδώ και δεκαετίες στις χώρες της 49

Ευρωπαϊκής Ένωσης και έχει αποδειχθεί ότι η διαμονή των παιδιών σε οικογένειες και η καλύτερη επιλογή που εξυπηρετεί το βέλτιστο συμφέρον του ανηλίκου. Η τεχνογνωσία και οι καλές πρακτικές χωρών με μακρά παράδοση στην αναδοχή αποτέλεσαν τη βάση για το σχεδιασμό και την επιστημονική μεθοδολογία του προγράμματος της Μετάδραση. Ειδικά στην Ελλάδα αυτήν την χρονική περίοδο, όπου ένα πολύ μεγάλο μέρος των ασυνόδευτων παιδιών έχουν συγγενείς σε κάποια άλλη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και πρόκειται αργά η γρήγορα να επανενωθούν μαζί τους, είναι σημαντικό, δεδομένης της μικρής διάρκειας φιλοξενίας, να επωφεληθούν από ένα τέτοιο περιβάλλον. Όσον αφορά το πρόγραμμα συγκεκριμένα της Μετάδρασης, ξεκίνησε το Σεπτέμβριο του 2015 ως μία εναλλακτική μορφή στέγασης ασυνόδευτων ανηλίκων και μέχρι σήμερα σε συνεργασία με τις αρμόδιες κοινωνικές και κρατικές υπηρεσίες έχουν φιλοξενηθεί 88 παιδιά σε 73 οικογένειες. Στη Θεσσαλονίκη το πρόγραμμα μετράει λίγους μήνες. Η εφαρμογή του, σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, ρυθμίζεται από τον νόμο 2447 τού 1996 και το προεδρικό διάταγμα 86 2009, ενώ προσφάτως ψηφίστηκε η νέα νομοθεσία, 4538 του 2018. Ο στόχος του προγράμματος είναι η δημιουργία και η διεύρυνση ενός μητρώου ενδιαφερόμενων οικογενειών, ώστε οι τοποθετήσεις ανηλίκων σε αυτές να πραγματοποιούνται σύντομα και να αποφεύγεται η μακροχρόνια παραμονή τους σε δομές φιλοξενίας ή ακόμη η γενικότερη διαβίωση των παιδιών σε επισφαλείς συνθήκες. Επιπλέον, επιδίωξή μας αποτελεί η προστασία των παιδιών από διάφορους όπως το trafficking. Έχοντας ως προτεραιότητα τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των παιδιών, σύμφωνα πάντα με την Διεθνή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού, το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη σε κάθε υπόθεση που το αφορά. Συνεπώς, η ένταξη των παιδιών σε ένα προστατευτικό οικογενειακό πλαίσιο αποτελεί σημαντικότατο δικαίωμά τους. Το πρόγραμμα έχει αυστηρά παιδοκεντρικό χαρακτήρα, με την φροντίδα των επωφελούμενων ανηλίκων να λαμβάνεται από την ανάδοχη οικογένεια είτε με βραχυπρόθεσμο είτε με μακροπρόθεσμο χαρακτήρα. Τα κριτήρια επιλογής των υποψηφίων αναδόχων βρίσκονται σε εναρμόνιση με την εθνική νομοθεσία και η επιλογή των παιδιών λαμβάνει υπόψη το βέλτιστο συμφέρον του, το προφίλ και την ευαλωτότητα του. Με αυτόν τον τρόπο δίνεται η δυνατότητα στα παιδιά να αναπτύξουν την παιδικότητα τους, να λάβουν πιο εξατομικευμένη φροντίδα και να αναπτύξουν σημαντικούς δεσμούς στη βάση της ασφάλειας. Κι ακόμη, να αποκτήσουν ξεκάθαρα πρόσωπα αναφοράς, τα οποία θα μπορούν να ανταποκριθούν σε εξατομικευμένες και πολύ σημαντικές και αυξημένες ανάγκες των παιδιών. Η πρακτική έχει δείξει ότι γι αυτά τα παιδιά η φιλοξενία σε ένα οικογενειακό περιβάλλον αποτελεί ένα δείκτη ασφαλείας. Δηλαδή, τα παιδιά μπορούν να εκφράζουν τα συναισθήματα τους, να έχουν συμπεριφορές μέσα από τις οποίες αισθάνονται ασφάλεια και φυσικά είναι ο καλύτερος τρόπος για να μπορέσουν να ενσωματωθούν ομαλά στην ελληνική κουλτούρα, τον τρόπο ζωής και τους κανόνες ενός σπιτιού. Σχετικά με τα είδη αναδοχής που εφαρμόζει η Μετάδραση, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες των ασυνόδευτων ανηλίκων, εφαρμόζει τρία είδη στην πράξη: α) την κατεπείγουσα αναδοχή, που αφορά περιπτώσεις ασυνόδευτων ανηλίκων που εντοπίζονται σε συνθήκες που εγκυμονούν σοβαρούς κινδύνους και για την σωματική και την ψυχική τους υγεία και έτσι ο αρμόδιος εισαγγελέας κρίνει ότι θα πρέπει να τοποθετηθούν άμεσα σε μία ανάδοχη οικογένεια. Η κατεπείγουσα αναδοχή μπορεί να διαρκέσει από λίγες μέρες έως και εβδομάδες, πολύ σπάνια ως και μήνα. Σκοπός της είναι να διερευνηθεί η αιτία που το παιδί εντοπίστηκε σε επικίνδυνες συνθήκες και να εξετάσουμε αν υπάρχει συγγενικό περιβάλλον, το οποίο θα μπορέσει να αναλάβει την φροντίδα και τη νομική εκπροσώπηση του παιδιού 50

στην Ελλάδα. β) Η βραχυπρόθεσμη αναδοχή είναι το δεύτερο είδος και στατιστικά είναι σε ποσοστό το υψηλότερο. Αφορά τις περιπτώσεις ασυνόδευτων ανηλίκων που πρόκειται να επανενωθούν με κάποιο συγγενικό πρόσωπο σε κάποια άλλη χώρα της Ευρώπης, μπορεί δε να διαρκέσει από λίγους μήνες έως και δύο χρόνια το ανώτατο, έως ότου ολοκληρωθεί η διαδικασία επανένωσης. γ) Τέλος, είναι η μακροχρόνια αναδοχή που αφορά περιπτώσεις ασυνόδευτων ανηλίκων που λαμβάνουν άσυλο στην Ελλάδα. Εφαρμόζεται από τον Ιανουάριο του 2018, καθώς και η ανάγκη είναι πολύ αυξημένη αλλά και πλέον μεγάλο ποσοστό των ασυνόδευτων ανηλίκων λαμβάνουν προσφυγικό άσυλο στην Ελλάδα. Αυτό το είδος αναδοχής μπορεί να διαρκέσει μέχρι και την ενηλικίωση του ανηλίκου αλλά πολλές φορές η σχέση αυτή συνεχίζει καθώς έχουν δημιουργηθεί σχέσεις ζωής με τους αναδόχους. Η εικόνα που έχουμε από την Αθήνα δείχνει ότι ένα περίπου 40% αφορά τις βραχυπρόθεσμες αναδοχές, οι κατεπείγουσες είναι ελάχιστες και για τις μακροχρόνιες δεν υπάρχουν ακόμη δεδομένα, διότι πρόσφατα, σχεδόν πριν ένα χρόνο εφαρμόζονται στην πράξη. Υπάρχει ανάγκη για όλες τις μορφές αναδοχής, όμως εξαρτάται και από το ενδιαφέρον που εκδηλώνει και η υποψήφια ανάδοχη οικογένεια. Οπότε είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει ενδιαφέρον από ενημερωμένους συμπολίτες μας για όλα τα είδη. Ευανθία Τουλγερίδου Συνεχίζοντας, ας αναφερθούμε λίγο στο προφίλ των παιδιών. Το πρόγραμμα αφορά ασυνόδευτους ανηλίκους ηλικίας από 0 έως 18 ετών, είναι παιδιά τρίτων χωρών που διαβιώνουν αυτήν την στιγμή σε επισφαλείς συνθήκες και έχουν αυξημένες ψυχοκοινωνικές ανάγκες. Φυσικά τα βιολογικά αδέρφια δεν χωρίζονται, εκτός αν κριθεί από τους επαγγελματίες του προγράμματος ότι αυτό επιβάλλεται για πρακτικούς λόγους, όπως για παράδειγμα μεγάλο αριθμό αδερφών, ή από το συμφέρον των παιδιών κυρίως σε περιπτώσεις μεγαλύτερης ηλικίας ή σε περιπτώσεις που τα παιδιά έχουν αυξημένες ανάγκες και απαιτούν μια πλήρη εξατομικευμένη φροντίδα. Εδώ να σημειώσουμε ότι δεχόμαστε παραπομπές παιδιών από όλους τους φορείς παιδικής προστασίας. Επίσης, θα πρέπει να αναφερθούμε και στις προκλήσεις που έχουμε εντοπίσει και καταγράψει. Αρχικά διαπιστώνουμε ότι η πληροφόρηση του κοινού για τα θέματα της ανάδοχης φροντίδας φαίνεται περιορισμένη. Συχνά συγχέεται από υποψήφιους αναδόχους o θεσμός της αναδοχής με αυτόν της υιοθεσίας. Η αλήθεια είναι ότι η ελληνική κοινωνία έχει ανταποκριθεί σε μεγάλο βαθμό στο πρόγραμμα φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων, είτε για συγκεκριμένο μικρό χρονικό διάστημα είτε ακόμη και για μακρόχρονο διάστημα. Ωστόσο, ο αριθμός των υποψήφιων αναδόχων είναι ακόμη μικρός σε σχέση με τις πραγματικές ανάγκες και τον πολύ μεγάλο αριθμό των ασυνόδευτων στην Ελλάδα. Να τονίσουμε επίσης, ότι είναι πολύ σημαντικό οι επαγγελματίες να έχουν πολύ καλή γνώση από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς για κάθε παιδί που επιχειρούν να εντάξουν στο πρόγραμμα αναδοχών. Παράλληλα, απαιτείται και μια πολύ καλή γνώση του πληθυσμού των ανηλίκων, σχετικά με το πολιτισμικό τους background, το προσφυγικό ταξίδι, τους κινδύνους αλλά και τις δυσκολίες στις οποίες εκτίθενται τα παιδιά αυτά κατά την διάρκεια του ταξιδιού. Κι αυτή η σαφής εικόνα που οφείλουν να έχουν οι επαγγελματίες χρειάζεται να μεταφερθεί κατάλληλα και στο ευρύ κοινό. Είναι πολύ σημαντικό λοιπόν να μπορούν οι υποψήφιοι ανάδοχοι γονείς να ενημερώνονται και να εκπαιδεύονται σχετικά με το προφίλ και τις ανάγκες των ασυνόδευτων ανηλίκων, προκειμένου να ανταποκρίνονται με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο στον ρόλο τους. Τέλος, θα πρέπει να υπάρξει ένα σύστημα μηχανισμών για την περαιτέρω βελτίωση και διευκόλυνση των διαδικασιών ώστε να κινούνται όσο τον 51

δυνατόν πιο γρήγορα για το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ Ερώτηση: Όταν ένα παιδί μπαίνει στο πρόγραμμα αναδοχής, πώς καλύπτονται οι ανάγκες του; Παροχές σχετικές με ρούχα, φάρμακα, εκπαίδευση τις αναλαμβάνουν οι ανάδοχοι γονείς; Γίνεται αξιολόγηση για το αν καλύπτονται οι ανάγκες των παιδιών σε έναν ικανοποιητικό βαθμό; Απάντηση: Ο ανάδοχος γονέας αναλαμβάνει την πραγματική φροντίδα του παιδιού, δηλαδή όπως θα αναλάμβανε και του βιολογικού του παιδιού. Και αυτό σημαίνει να καλύπτει όλες τις καθημερινές και άμεσες ανάγκες. Χρειάζεται να μπορεί να ανταποκριθεί οικονομικά σε ανάγκες όπως είναι η ένδυση, η τροφή, η υγεία, η εκπαίδευση, εξατομικευμένες ψυχοκοινωνικές ανάγκες κατά περίπτωση του κάθε παιδιού. Οπότε αυτό αφορά κι ένα τυπικό κριτήριο του νόμου το πώς μπορεί να ανταποκριθεί οικονομικά σε αυτόν τον ρόλο. Βέβαια από τον νόμο προβλέπεται να δίνεται ένα επίδομα το οποίο δυστυχώς μέχρι τώρα δεν έχει δοθεί, που είναι μία πολύ σημαντική υποστήριξη και σε όλες τις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες αυτό παρέχεται. Ερώτηση: Επίσης ο χρόνος ο οποίος απαιτείται για την αναδοχή ενός παιδιού είναι η ίδια διαδικασία με την υιοθεσία; Απάντηση: Η διαδικασία για την αναδοχή είναι μια ούτως ή άλλως, δηλαδή θα πρέπει κάποιος υποψήφιος ο οποίος ενδιαφέρεται για να μπει στο δικό μας πρόγραμμα, θα πρέπει να μπει στην πλατφόρμα που έχει δημιουργήσει το υπουργείο για την αναδοχή γενικά και να κάνει μια ηλεκτρονική αίτηση με σκοπό να λάβει την βεβαίωση καταλληλότητας. Στη συνέχεια τον καλεί η αρμόδια υπηρεσία της εκάστοτε περιφέρειας σε μία σειρά από διαδικασίες με σκοπό να λάβει την βεβαίωση καταλληλότητας. O νόμος ορίζει ότι η περιφέρεια πρέπει να ολοκληρώσει τη διαδικασία για λήψη της βεβαίωσης καταλληλότητας μέσα σε τρεις μήνες. Όμως, πρακτικά έχουμε δει ότι μπορεί να διαρκέσει και περισσότερο αυτό το στάδιο, σίγουρα όμως έχει γίνει πιο σύντομο από ό,τι στο παρελθόν. Η πρόσφατη αλλαγή της νομοθεσίας σε αυτό ακριβώς στοχεύει, να μειωθεί ο χρόνος αναμονής μέχρι να συνδεθεί τελικά ένας υποψήφιος ανάδοχος με ένα παιδί. Είναι δε, πιο σύντομο το χρονικό διάστημα που διαρκούν οι διαδικασίες για την αναδοχή από ό,τι για την υιοθεσία, όπου οι διαδικασίες για τη βεβαίωση καταλληλότητας διαρκούν 6 μήνες. Ερώτηση: Έχουμε καθόλου εικόνα για την προτίμηση των αναδόχων σε ηλικίες παιδιών, γιατί φαντάζομαι ότι τουλάχιστον έτσι κάπως στερεοτυπικά οι περισσότεροι θα ήθελαν δωδεκάχρονους ή δεκατριάχρονους και όχι έναν δεκαεφτάχρονο. Το δεύτερο ερώτημα που αφορά το σύνολο του πάνελ, είναι πώς απαντά η δομή φιλοξενίας, -είτε πρόκειται για Safe Zone είτε για ξενώνα είτε για ημιαυτόνομη διαμονή είτε για οποιαδήποτε άλλη δομή έχει ασυνόδευτους ανηλίκους- στην περίπτωση που έχουμε δευτεροβάθμια απορριπτική απόφαση για το αίτημα ασύλου πριν την ενηλικίωση. Δηλαδή συνεχίζει κανονικά η φιλοξενία ακόμη κι όταν εξαντληθούν τα νομικά μέσα προσφυγής; Απάντηση: Σχετικά με την ηλικία των παιδιών που προτιμούν οι υποψήφιοι ανάδοχοι, είναι πολύ υποκειμενικό αυτό που φέρει κάθε υποψήφια οικογένεια η άτομο ως επιθυμία όσον

αφορά την ηλικία, το φύλο ή άλλα χαρακτηριστικά και αυτό σχετίζεται με αρκετές παραμέτρους που ποικίλουν ανά περίπτωση. Αν υπάρχουν ήδη, για παράδειγμα, βιολογικά παιδιά, η οικογένεια αισθάνεται πιο άνετα να ανταποκριθεί στο ίδιο ηλικιακό στάδιο που βρίσκονται τα δικά της παιδιά. Οπότε έχουμε οικογένειες που έχουν εφήβους, άρα αισθάνονται ότι μπορούν να εντάξουν στο σύστημά τους καλύτερα αυτήν την ηλικία. Από την άλλη, έχουμε οικογένειες με μικρά παιδιά οπότε δεν μπορούν να φανταστούν ούτε να αισθανθούν ασφάλεια για να ανταποκριθούν σε μεγαλύτερες ηλικίες. Επίσης, αν τα παιδιά της οικογένειας είναι ενός φύλου, δεν επιλέγουν παιδιά διαφορετικού φύλου και για λόγους εξοικείωσης των παιδιών αλλά και για πρακτικούς λόγους όπως το ότι ήδη διαθέτουν ρούχα κ.α. Έχουμε όμως, και υποψήφιους οι οποίοι είναι πολύ ανοιχτοί στο προφίλ του ανάδοχου παιδιού. Οι περισσότεροι, πάντως, αισθάνονται πιο άνετα με τις μικρότερες ηλικίες. Αναφορικά με το χρονοδιάγραμμα παραμονής σε όλες τις στεγαστικές μορφές φιλοξενίας (ξενώνες, Ξενοδοχεία και Safe zones) τα παιδιά μπορούν να παραμείνουν μέχρι την ενηλικίωση τους, ανεξάρτητα από το νομικό τους καθεστώς. Δηλαδή μπορούν να παραμένουν είτε είναι ακόμα ακατάγραφα, είτε είναι αιτούντες, είτε αναγνωρισμένοι πρόσφυγες, είτε έχοuν λάβει απορριπτικές αποφάσεις και εκκρεμούν διοικητικές προσφυγές, είτε ακόμα και αν έχουν τελεσιδικήσει και αυτές και τα παιδιά δεν έχουν κάποιο νομικό καθεστώς. Για να γίνει όμως, παραπομπή στα διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης ο ανήλικος θα πρέπει να είναι είτε αναγνωρισμένος πρόσφυγας, είτε κάτοχος ανθρωπιστικού καθεστώτος, είτε να είναι αιτών άσυλο, ακόμα και αν έχει πρωτοβάθμια απορριπτική απόφαση. Είναι εξαιρετικά σπάνιες μέχρι σήμερα, οι περιπτώσεις ανηλίκων που έχουν λάβει δεύτερη απορριπτική, όσο ακόμα είναι ανήλικοι. Ερώτηση: Σχετικά με την ημι-αυτόνομη διαβίωση των εφήβων ποια είναι η ανατροφοδότηση που έχετε πάρει μέχρι τώρα από τα πρώτα 60 διαμερίσματα που έχουν λειτουργήσει και ιδίως τί γίνεται με το σχολείο πού ήδη είναι κάτι δύσκολο για τα παιδιά να το παρακολουθούν, δηλαδή αν χωρίς κάποιον ενήλικα στο διαμέρισμα όντως συνεχίζουν. Απάντηση: Η ανατροφοδότηση είναι πολύ καλή γι αυτό και το πρόγραμμα αναπτύσσεται και αναμένεται να θεσμοθετηθεί με υπουργική απόφαση. Έχει, ήδη, ετοιμαστεί ένας οδηγός λειτουργίας σε συνεργασία με τις οργανώσεις και το ΕΚKΑ πάντα, που περιγράφει τη λειτουργία του προγράμματος για να θεσμοθετηθεί και να υποστηρίζεται περισσότερο από την πολιτεία. Η παρακολούθηση του σχολείου είναι βασική προϋπόθεση για την ημιαυτόνομη δομή, γιατί χωρίς σχολείο και κάποιου είδους εκπαίδευση δεν θεωρούμε ότι μπορεί να επιτευχθεί η ένταξη. Τα παιδιά που τοποθετούνται στην ημιαυτόνομη είναι παιδιά που έχουν διάθεση να προσπαθήσουν. Δέν έχουν προκύψει πολλές παραφωνίες σε σχέση με άρνηση παρακολούθησης σχολείου ή άρνηση γενικώς παρακολούθησης δραστηριοτήτων. Το διαμέρισμα το πλαισιώνειομάδα υποστήριξης η οποία είναι καθημερινά εκεί. Μπορεί να μην είναι 24ωρη η εποπτεία αλλά είναι καθημερινή, οπότε οποιαδήποτε προβλήματα προκύψουν, ή πισωγυρίσματα ή ψυχοπιεστικοί παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν τον ανήλικο σε dropout απο το σχολείο υπάρχουν ειδικοί για να τα παρακολουθήσουν. Ερώτηση: Ξέρετε μήπως και τον αριθμό των διαμερισμάτων που θα δημιουργηθούν στην Θεσσαλονίκη. Απάντηση: Είναι 40 θέσεις με εποπτεία της ΑΡΣΙΣ και κάποιες ακόμη θέσεις θα δημιουργήσει και η Μετάδραση.

Απάντηση / Ίριδα Πανδίρη-ΑΡΣΙΣ: Να επισημάνω σχετικά με την εκπαίδευση, ότι επειδή είναι κάτι που μας ενδιαφέρει πάρα πολύ, δίνουμε καθημερινά μια μάχη όχι με τα παιδιά γιατί δεν θέλουν να πάνε στο σχολείο, αλλά γιατί ακόμα δεν υπάρχει ένας ορθός σχεδιασμός από την πολιτεία. Συγκεκριμένα, τα τμήματα υποδοχής δεν λειτουργούν από την αρχή του σχολικού έτους, καθυστερούν οι προσλήψεις των εκπαιδευτικών και δυστυχώς δεν βελτιώνεται η κατάσταση. Έχουμε εκθέσει τη σοβαρότητα αυτών των καθυστερήσεων και στις διευθύνσεις της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και στους δημόσιους οργανισμούς στους οποίους υπάγονται οι δομές φιλοξενίας των ανήλικων. Επιπλέον, τους είναι γνωστά ποια είναι τα σχολεία στα οποία συνήθως φοιτούν αλλοδαποί μαθητές, οπότε δεν χρειάζεται να περιμένουν να συγκεντρωθεί ένας ικανός αριθμός μαθητών για να ξεκινήσει η διαδικασία, θα μπορούσαν οι υποστηρικτικές υπηρεσίες στο σχολείο να ξεκινούν νωρίς. Ακόμη κι η εγγραφή στο σχολείο καταλήγει μία μαραθώνια διαδικασία, ένας γραφειοκρατικός γολγοθάς ιδίως τώρα που με την ανάκληση του δικαιώματος στο ΑΜΚΑ, δεν μπορούν να γίνουν οι απαραίτητοι εμβολιασμοί, να αποκτήσουν καρτέλα μαθητή κ.α. Αλλά, κι αφού εγγράφουμε τα παιδιά τον Σεπτέμβριο, μόνο μετά από 3 ή 4 μήνες δημιουργείται η τάξη υποδοχής. Οπότε πώς να πείσεις ένα παιδί να παρακολουθεί μαθήματα όπου δεν καταλαβαίνει τη γλώσσα; Και μπορεί από τη συνεχόμενη ματαίωση να διακόψει τη φοίτηση εντελώς. Η κατάσταση που περιγράφω επηρεάζει αρνητικά την προσπάθεια φοίτησης στο σχολείο όλων των ανήλικων σε όλες τις δομές κι όχι μόνο στην ημιαυτόνομη. Σε σχέση με τις απορριπτικές αποφάσεις, να συμπληρώσω στην προηγούμενη τοποθέτηση ότι δυστυχώς έχουμε αρχίσει να έχουμε απορριπτικές αποφάσεις. Έχουμε δύο περιπτώσεις αυτή την στιγμή παιδιών, 13 και 14 ετών, -και είναι σημαντικό να αναφέρουμε την ηλικία γιατί δεν μιλάμε για παιδιά 17 ετών. Και μάλιστα για παιδιά που ζουν πολύ χρόνο στις δομές μας, άρα ήρθαν στην Ελλάδα στα 11 και στα 12 τους αντιστοίχως. Το ένα παιδί είχε απορριπτική απόφαση στην αίτηση για το άσυλο και σε δευτεροβάθμια αξιολόγηση. Αυτό σημαίνει ότι πλέον είναι εξαιρετικά δύσκολο να αντιμετωπιστεί το ζήτημα. Δεν είναι δυνατόν να έχουμε παιδιά που από τα 13 τους ή 14 μέχρι τα 18, θα ζουν σε ένα καθεστώς αβεβαιότητας, γιατί δεν υπάρχει νομοθετική πρόβλεψη για τις μη απελάσεις ανηλίκων -ανεξάρτητα ότι αυτές δεν πραγματοποιούνται, ευτυχώς. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ένας ανήλικος που θα εντοπιστεί στην πόλη από την αστυνομία χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα, ναι μεν είναι καταγεγραμμένος στο σύστημα, ναι μεν αν γίνει μια εξακρίβωση φαίνεται ότι μένει σε κάποια δομή, ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα κρατηθεί διοικητικά. Άρα, πέραν του γεγονότος ότι το παιδί θα βρεθεί σε ένα κρατητήριο, θα πρέπει να ασκηθούν μετά μέτρα κατά της κράτησης, και να κινήσουμε διάφορες νομικές διαδικασίες. Οπότε ένα παιδί 13 τριών χρονών που έχει ακόμα πάρα πολλά χρόνια για την ανάπτυξη του μέχρι τα 18 , θα το κλειδώσουμε μέσα στην δομή, θα του απαγορεύουμε να βγαίνει παρά μόνο με συνοδεία;Και πώς θα παρακολουθεί το σχολείο και τις υπόλοιπες δραστηριότητες που απαιτούνται για την ανάπτυξη ενός παιδιού; Επίσης, ανησυχούμε πάρα πολύ για τον διαχωρισμό που θα προβλέπει η νέα νομοθεσία για το άσυλο, τι θα σημαίνει αυτό για τους ανήλικους 15, 16 χρονών. Αν δηλαδή περνάνε από μια ταχύρρυθμη διαδικασία ταυτοποίησης στα νησιά, δηλαδή είπαμε νωρίτερα ότι στην Μόρια ένα παιδί μπορεί να μείνει 7 και 8 μήνες που σημαίνει ότι αν μπει σε μια ταχύρρυθμη διαδικασία ακόμα και αν δεν ακολουθηθούν οι χρόνοι της νομοθεσίας υπάρχει σοβαρή πιθανότητα γιατί ακόμα και σήμερα με την υφιστάμενη νομοθεσία έχουμε παιδιά που έχουν περάσει πρώτη συνέντευξη στα νησιά και κάποια και 54

δευτεροβάθμια διαδικασία. Τι σημαίνει αυτό για όλες τις δομές, οποιαδήποτε μορφής, και κυρίως για τα παιδιά, το να φτάνουν τελικά στην χερσαία Ελλάδα έχοντας ολοκληρώσει όλες τις νομικές διαδικασίες και πιθανά με τις απορριπτικές στην πλάτη τους, γιατί όπως είπαμε πριν αν η επιτροπεία δεν αρχίσει να λειτουργεί σωστά, είπε η συνάδελφος πριν ότι υπάρχουν 4 επίτροποι για τα 1,200 παιδιά στην Μόρια, πραγματικά, ουσιαστικά, πως θα συνδράμουν σε αυτά τα παιδιά στην νομική τους υποστήριξη όντας μέσα στο ΚΥΤ για να μπορουν τουλάχιστον να έχουν μια σοβαρή προετοιμασία και υποστήριξη κατά την διάρκεια αυτής, έτσι ώστε τουλάχιστον για να μην καίγονται όπως λέμε εμείς στην εσωτερική μας γλώσσα, Νομίζω ότι αυτά είναι ζητήματα που θα θέλαμε να μην κληθούμε να τα αντιμετωπίσουμε, δυστυχώς φοβάμαι ότι θα αναγκαστούμε να τα αντιμετωπίσουμε καταστρατηγώντας όλα τα δικαιώματα του παιδιού. Θα ήθελα να συνεχίσω με δύο δικές μου ερωτήσεις: Η πρώτη είναι τι συμβαίνει αν ένα παιδί τοποθετηθεί σε ανάδοχη οικογένεια και στο μεταξύ χάσει τα νομιμοποιητικά του έγγραφα, συνεχίζεται η αναδοχή και με ποιον τρόπο; Αν, δηλαδή, το παιδί παραμένει στην οικογένεια, και τι καλείται να αντιμετωπίσει η οικογένεια γιατί ξαφνικά το παιδί έχει γίνει ένας παράτυπος άνθρωπος στην χώρα μας; Για παράδειγμα πώς είναι δυνατόν να διαχειριστεί η οικογένεια τα ιατρικά ζητήματα του παιδιού, πέρα από όλα τα άλλα που μπορεί να προκύψουν, όταν αυτό δεν έχει ΑΜΚΑ; Απάντηση: Η αλήθεια είναι ότι δεν μας έχει συμβεί τουλάχιστον στην Αθήνα, ίσως γιατί όπως είπαμε ξεκίνησε το πρόγραμμα εδώ και κάποιους μήνες. Αν συμβεί, προφανώς θα γίνουν οι κατάλληλες διαδικασίες για να επανεκδοθούν τα νομιμοποιητικά έγγραφα. Δεν νομίζω ότι θα διακοπεί η ανάδοχη και να φύγει το παιδί από την οικογένεια και να τοποθετηθεί ξανά σε μια δομή φιλοξενίας. Δεν έχουμε όμως και την πλήρη εικόνα, γιατί δεν μας έχει συμβεί. Και η δεύτερη ερώτησή σας; Ερώτηση: Πως καλύπτεται η ασφάλεια του παιδιού; Απάντηση: Στις μακροχρόνιες αναδοχές το παιδί εντάσσεται στον ασφαλιστικό φορέα του γονέα οπότε καλύπτεται. Όμως, στις βραχυχρόνιες ισχύει ό,τι και για τα υπόλοιπα ασυνόδευτα παιδιά, που ζούνε σε δομές φιλοξενίας, δυστυχώς. Σχόλιο: Ονομάζομαι Ιορδανίδου κι εργάζομαι στη Μεταδραση. Σε σχέση με το ΑΜΚΑ και ιδίως για τις βραχυπρόθεσμες αναδοχές, θα ήθελα να προσθέσω ότι στην πράξη καταλήγουμε όλοι νομίζω στον λεγόμενο αυτοσχεδιασμό, δηλαδή απευθυνόμαστε σε όποιο δίκτυο υπάρχει στα νοσοκομεία. Η εμπειρία δείχνει ότι το νοσοκομειακό προσωπικό προσπαθεί να παρακάμψει την απουσία του ΑΜΚΑ όταν αφορά σε παιδί, εξυπηρετώντας τις ανάγκες του παιδιού. Βέβαια, αυτή η καλή διάθεση δε λύνει το πρόβλημα της απουσίας ΑΜΚΑ που έχει δημιουργήσει σοβαρό κενό στην ιατρική φροντίδα των παιδιών. Επίσης, σχετικά με την ερώτηση που έγινε για τις θέσεις που προβλέπονται για τα διαμερίσματα της Μετάδρασης, αναφέρω ότι είναι 36 προβλεπόμενες σε αυτήν την στιγμή. Τέλος, θα πρότεινα παρά τους λογικούς προβληματισμούς μας για τα υφιστάμενα κενά στην προστασία των ασυνόδευτων παιδιών να μην ξεχνούμε όλοι εμείς που εργαζόμαστε σε αυτόν τον τομέα, κατά την πορεία που έχουμε διανύσει ως εδώ έχουμε συναντήσει πολλές δυσκολίες, όπως η έλλειψη πλαισίου, οι κακές συνθήκες διαβίωσης των ανηλίκων όπως στη Μόρια κ.α. Πλέον μιλούμε για ξενώνες, για καλές πρακτικές, για εναλλακτικές μορφές φιλοξενίας των παιδιών όπως η ημιαυτόνομη διαβίωση, με κορωνίδα βέβαια την ένταξη σε οικογενειακό περιβάλλον. Όλα

αυτά δημιουργήθηκαν, κατακτήθηκαν και συζητούμε για τη βελτίωση των συνθηκών. Ειδικά για την ημιαυτόνομη διαβίωση που σχεδιάστηκε χάρη στην εμπειρία όλων μας μέσα σε αυτήν την πορεία,να τονίσω ότι στοχεύει επικεντρωμένα στην ένταξη των παιδιών. Τα παιδιά ζώντας μέσα σε ένα διαμέρισμα ξαναβρίσκουν την αίσθηση της κανονικότητας, αναζωπυρώνονται τα κίνητρά τους για πρόοδο, παρόλο που μπορεί να φοιτούν σε ένα αφιλόξενο σχολείο. Το κάθε παιδί νιώθει ότι εισακούγεται και ότι οι ανάγκες του καλύπτονται με ένα εξατομικευμένο σχέδιο που καταρτίζεται κι υλοποιείται μαζί με όλη την επιστημονική ομάδα που πλαισιώνει το διαμέρισμα. Το σχέδιο αυτό συνδέεται στενά με την αγορά εργασίας και το θεσμό της μαθητείας. Ταυτόχρονα αναπτύσσουν τα ενδιαφέροντά τους, καθώς μας ζητούν να συμμετέχουν σε αθλητικές ομάδες ή άλλες δημιουργικές δραστηριότητες. Το μεγάλο, όντως, πρόβλημα με την καθυστέρηση στις τάξεις υποδοχής, προσπαθούμε να το εξομαλύνουμε όλοι οι συνάδελφοι όλων των οργανώσεων στηριζόμενοι ο ένας στον άλλο, καθώς αξιοποιούμε τα μαθήματα εκμάθησης γλώσσας και ενισχυτικής διδασκαλίας που πραγματοποιούνται από τα εκάστοτε προγράμματα που υλοποιούν οι φορείς μας. Μέσα από τη συνεργασία έχουμε γίνει ένα σταθερό πλαίσιο για τα ασυνόδευτα παιδιά ενθάρρυνσης και ένταξης. Από το να φροντίζουμε να σηκωθούνε το πρωί για να πάνε στο σχολείο ως το να τους πείσουμε ότι η κατανόηση της ελληνικής γλώσσας θα γίνει εργαλείο για να στήσουν την ζωή τους και το μέλλον τους στην χώρα μας, τα θεωρώ πάρα πολύ σημαντικά. Σίγουρα έχουμε ακόμη πολλά προβλήματα να λύσουμε αλλά έχουμε ήδη πετύχει πολλά και οι προσπάθειές μας που εντείνονται είναι ακόμη πιο επικεντρωμένες. Ένα σημαντικό βήμα είναι ότι ξεφεύγουμε σταδιακά από την φροντιστική έννοια του ξενώνα, όπου κάποιος άλλος τους μαγείρευε, τους έπλενε, ανησυχούσε για το αν θα πάνε στο σχολείο ή στις δραστηριότητές τους. Στην ημιαυτόνομη διαβίωση αναλαμβάνουν βήμα βήμα την ευθύνη της ύπαρξής τους και το feedback που ήδη παίρνουμε είναι αισιόδοξο. Κάποια στιγμή σε ένα άλλο πάνελ που πάλι ήμασταν όλοι οι συνάδελφοι, είχε ειπωθεί το εξής: να μην κοιτάμε τι μπορούμε να κάνουμε μόνο εμείς για τα παιδιά, για τους πρόσφυγες μάλλον, αλλά κι εκείνοι για εμάς. Νομίζω ότι πολύ σύντομα θα έχουμε την απάντηση από αυτήν την γενιά των παιδιών που θα βγουν μέσα από τα ημιαυτόνομα διαμερίσματα και που κάποια από αυτά θα μπορέσουν πραγματικά να συνδεθούν με την αγορά εργασίας, να αυτονομηθούν, και να αρχίσουν να προσφέρουν ως ισότιμα και ενεργά μέλη αυτής της κοινωνίας. Μπορεί να ακούγεται πολύ ρομαντικό και υπέρ το δέον αισιόδοξο, τα μικρά μικρά όμως στοιχήματα που κάθε μέρα κερδίζουμε, όπως φαίνεται στο feedback, νομίζω ότι μπορούν να μας ενδυναμώσουν, για να συνεχίσουμε πλαισιωμένα και όλοι μαζί να στοχεύουμε στην εξατομικευμένη προστασία και φροντίδα. Θα πρέπει, δε, να καταστεί σαφές σε όλες τις δημόσιες υπηρεσίες και τους φορείς ότι χρειαζόμαστε την βοήθεια τους όσον αφορά τη μαθητεία και την σύνδεση αυτών των παιδιών με την αγορά εργασίας. Σχόλιο: Στην περίπτωση που ένα παιδί έχει λάβει απορριπτική απόφαση και μάλιστα σε δεύτερο βαθμό, τι είδους εξατομικευμένο πλάνο καλούμαστε να σχεδιάσουμε με απώτερο στόχο την κοινωνική και επαγγελματική ένταξη του παιδιού, όταν γνωρίζουμε ότι μόλις γίνει 18 και μία ημέρα θα μπει σε ένα αεροπλάνο για να επιστρέψει σε έναν αβέβαιο κόσμο, όπου κανείς δε θα το υποδεχτεί; Και πέρα από τον στόχο, ποια είναι η ψυχοκοινωνική κατάσταση αυτού του παιδιού και πώς θα το υποστηρίξουμε; Χρειάζεται μια μεγαλύτερη συν-

δρομή όλων των οργανώσεων, για να ανταποκριθούμε ικανοποιητικά σε αυτό το πρόβλημα. Ερώτηση: Στην παρούσα συνθήκη μπορεί ένα παιδί να εργαστεί; Απάντηση: Όταν θα εφαρμοστεί η υπουργική απόφαση, πιθανά τα πράγματα να λειτουργήσουν αλλιώς. Προς το παρόν είναι πολύ δύσκολο να εκδοθεί ΑΜΚΑ για παιδί. Επίσης, ΑΦΜ για άνθρωπο κάτω των 18 ετών, μπορεί να εκδοθεί μόνο για πολύ συγκεκριμένα επαγγέλματα και την άδεια μπορεί να τη δώσει μόνο ο εισαγγελέας. Οπότε είναι δύσκολο χωρίς να σημαίνει ότι είναι ακατόρθωτο, να εργαστεί νόμιμα ένας έφηβος, αν βρεθεί κάτι πραγματικά κατάλληλο που δεν βλάπτει την υγεία του, δεν αντίκειται στη παιδικότητα του κ. τ. λ Ερώτηση: Αυτό το πρόβλημα με το ΑΦΜ, δεν θα αλλάξει με το νέο νόμο για τους επαγγελματίες επιτρόπους; Απάντηση: Δεν το γνωρίζουμε ακόμη. Το βέβαιο είναι ότι ο επαγγελματίας επίτροπος θα έχει αυξημένες αρμοδιότητες σε σχέση με τις περιορισμένες εξουσιοδοτήσεις που ήδη παίρνει για πολύ συγκεκριμένα πράγματα, όπως για εγγραφή στο σχολείο για ανανέωση κάποιων νομιμοποιητικών εγγράφων, κ. τ.λ. Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει ότι θα μπορεί ο επίτροπος να συνδέσει στο ΑΦΜ του το παιδί ή τα παιδιά που θα αναλάβει. Η δυσκολία δεν αφορά μόνο την έκδοση ΑΦΜ αλλά έγκειται και στο να δώσει άδεια ο εισαγγελέας για να εργαστεί ένας ανήλικος, τι είδους εργασία και με ποιο ωράριο, πώς θα παρακολουθεί το σχολείο ταυτόχρονα. Δηλαδή, σε σχέση με την αυτονόμηση, προτεραιότητα δίνεται στην εκπαίδευση, στην ενίσχυση για εκμάθηση της γλώσσας και στην προετοιμασία για εργασία, δηλαδή εργασιακή συμβουλευτική και σύνταξη βιογραφικού για τα μεγαλύτερα παιδιά, παρά στην άμεση ένταξη στην απασχόληση. Απάντηση / Ίριδα Πανδίρη-ΑΡΣΙΣ: Με τον συνάδελφο και δικηγόρο κ. Νικόλα Ψαθά έχουμε καταβάλει μεγάλο κόπο και έχουμε αναλώσει πολύ χρόνο για το συγκεκριμένο ζήτημα, που επιτρέψτε να το αποσυνδέσω από την ημιαυτόνομη διαβίωση και να το διευρύνω και σε άλλες περιπτώσεις παιδιών που φαίνεται ότι πράγματι η δική τους ανάγκη αυτήν την στιγμή είναι να βρούνε οποιαδήποτε δουλειά. Οι αιτίες αυτής της ανάγκης είναι πολλές και καθόλου ασήμαντες. Επειδή ακριβώς μιλάμε για παιδιά τα οποία έχουν έρθει από πολύ μεγάλες δυσκολίες και είτε οφείλουν χρήματα ακόμα και τώρα στους διακινητές που τους βοήθησαν να φτάσουν μέχρι εδώ, είτε υφίστανται άλλες απειλές για ανήλικα μέλη της οικογένειας που μπορεί να έχουν μείνει πίσω, όπως αδέρφια κτλ. Ο νόμος, παράλληλα, δίνει το δικαίωμα στα παιδιά άνω των 16 να εργαστούν. Βέβαια, να τονίσουμε ότι δεν θέλουμε τα παιδιά να εργάζονται, θέλουμε να πηγαίνουν σχολείο, να αναπτύσσουν τις δεξιότητές τους και να προετοιμάζονται για την αυτονόμηση. Ωστόσο, όταν υπάρχουν παιδιά που μας λένε ότι “εγώ ή θα βρω ένα τρόπο να δουλέψω ή θα φύγω για να δουλέψω σε παράνομη εργασία”, ίσως εκεί πρέπει να δούμε ότι είναι καλύτερο το παιδί να παραμένει σε ένα προστατευμένο περιβάλλον που μπορεί να του εξασφαλίσει την εκπαίδευση παράλληλα με την εργασία. Κι ακόμη, όταν παραμένει στη δική μας εποπτεία, διασφαλίζονται και οι νόμιμες συνθήκες εργασίας. Θα γνωρίζει κι ο εργοδότης ότι το παιδί είναι προστατευόμενο, ότι δεν μπορεί να το απολύσει ανά πάσα στιγμή, ή να μην του καταβάλλει τα δεδουλευμένα, ή να εργάζεται σε συνθήκες εντελώς απάνθρωπες και κακοποιητικές, καταστάσεις που συμβαίνουν στην παράνομη εργασία. Ωστόσο τα τελευταία τρία χρόνια, με την υφιστάμενη γραφειοκρατική διαδικασία δεν μπορεί να εκδοθεί ΑΦΜ. Σε συγκεκριμένη περίπτωση παιδιού, έχουμε την έγκριση του 57

εισαγγελέα, που έχει εξουσιοδοτήσει συγκεκριμένο πρόσωπο να συνδέσει τον προσωπικό του ΑΦΜ και έχουμε την άρνηση του εφόρου να αποδεχτεί αυτήν την εξουσιοδότηση του εισαγγελέα γιατί θέλει τον μόνιμο επίτροπο ενώ ο εισαγγελέας είναι προσωρινός επίτροπος. Ενώ λοιπόν, έχουμε εισαγγελική εντολή για συγκεκριμένο πρόσωπο σε προστατευμένη δουλειά, γιατί σαφώς δεν είναι σκοπός να στείλουμε τα παιδιά να δουλεύουν οποιαδήποτε ώρα σε οποιαδήποτε εργασία, λοιπόν στην συγκεκριμένη περίπτωση έχουμε την απόλυτη άρνηση από τον έφορο. Ελπίζουμε ότι ίσως μέσα από την νομοθεσία για τον θεσμό της επιτροπείας αυτό θα επιλυθεί. Αν και δε νομίζω ότι ο κάθε επίτροπος θα έχει την δυνατότητα να συνδέει το προσωπικό του ΑΦΜ, δεδομένου ότι έτσι ο κάθε επίτροπος θα πρέπει να έχει 20 συνδεδεμένα ΑΦΜ, που σημαίνει ότι αν ένα παιδί, δεν έχει εισιτήριο στον ΟΑΣΘ και του πιστωθεί ένα πρόστιμο αυτό θα περνάει κατευθείαν στον επίτροπο. Ως ΑΡΣΙΣ έχουμε κάνει διάφορες παρεμβάσεις, έχουμε αποστείλει έγγραφα και αναφορές σε όλους τους αρμόδιους φορείς, έχουμε ζητήσει να γίνει επερώτηση στην βουλή η οποία έχει γίνει, στην πραγματικότητα όμως δεν έχει αλλάξει τίποτα. Να τονίσω ξανά ότι ναι μεν θεωρούμε ότι προτεραιότητα των παιδιών είναι το σχολείο και ένα προστατευμένο πλαίσιο, όταν όμως οι ανάγκες τους είναι διαφορετικές από το γενικό πληθυσμό τα ωθούμε τελικά να φύγουν από τις δομές φιλοξενία. Και αν βρεθούν μακριά από ένα προστατευμένο περιβάλλον, εργάζονται σε επισφαλείς συνθήκες και τα εκθέτουμε σε πολύ μεγάλο κίνδυνο. Ερώτηση / Ελένη Γεώργαρου “Δίκτυο ανάδοχων γονέων και εθελοντών για το δικαίωμα στην οικογένεια”: Χαίρομαι πολύ που βρίσκομαι εδώ και μου δόθηκε η ευκαιρία να ακούσω για το πρόγραμμα της Μετάδρασης που μας ενδιέφερε ούτως ή άλλως. Εμείς, ως Δίκτυο, έχουμε δουλέψει πολύ στο νομοθετικό κομμάτι της αναδοχής και κυρίως τον πρακτικό τρόπο εφαρμογής της. Δεν ξέρω ακριβώς εσείς πως το εφαρμόζετε αλλά ο νόμος προβλέπει ότι μια αναδοχή συστήνεται είτε με ιδιωτικό συμφωνητικό του επιτρόπου και του αναδόχου είτε με δικαστικές αποφάσεις. Θα περίμενε κανείς ο νόμος ο τελευταίος ο 4538 του 2018 να περιλαμβάνει μια ειδική πρόβλεψη για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, γιατί οι συνθήκες και τα δεδομένα που υπάρχουν για τα ασυνόδευτα παιδιά σε σχέση με τα παιδιά που ζουν στην Ελλάδα, που είτε είναι Έλληνες είτε έχουν νόμιμα έγγραφα διαμονής, είναι εντελώς διαφορετικές. Από ό,τι καταλαβαίνω και από όσα είπατε δεν υπάρχει κάποια ειδική διάταξη η οποία να καλύπτει αυτήν την κατηγορία των παιδιών, επομένως θέλω να σας κάνω κάποιες ερωτήσεις που θα βοηθήσουν ίσως και εμάς να δίνουμε απαντήσεις, όταν μας ρωτούν για το πρόγραμμα της Μεταδραση. Γιατί ξέρετε ότι ο κόσμος ακούει ότι κάνει η Μετάδρασης πρόγραμμα αναδοχής και φαντάζεται ότι είναι κάτι ενταγμένο στο συνολικό πλαίσιο αλλά δεν είναι και δεν μπορεί να είναι. Θέλω να ρωτήσω αν οι υποψήφιοι ανάδοχοι προέρχονται από το γενικό μητρώο των αναδόχων γονέων μέσω της πλατφόρμας ANYNET ή αν έχετε έστω ατύπως καταρτίσει ένα ειδικό μητρώο δικό σας για να ξέρετε αν αυτοί οι άνθρωποι ενδιαφέρονται ειδικά για ασυνόδευτους ανηλίκους. Γιατί ξέρουμε ότι η αναδοχή η οποία είχε παύσει πολλά χρόνια να ισχύει στην χωρά μας, άρχισε τα τελευταία δύο χρόνια να ενεργοποιείται παρουσιάζοντας, όμως, πάρα πολλά πρακτικά προβλήματα εφαρμογής. Ένα ερώτημα λοιπόν είναι αν έχετε ένα ειδικό μητρώο που να σας διευκολύνει. Ένα δεύτερο είναι πώς επιλέγετε τα παιδιά που θα πάνε σε ανάδοχη οικογένεια, αν δηλαδή είναι κάτι που είναι επιλογή του παιδιού, η επιλογή μιας οικογένειας. Και ένα τρίτο ερώτημα αφορά τη δεξαμενή και το προφίλ των γονέων που προτίθενται να γίνονται ανάδοχοι γονείς. Όπως ήδη έχετε πει, επίδομα ανάδοχης οικογένειας δεν υπάρχει

άρα κάπως πρέπει να καλύψει τα έξοδα ο ίδιος της ανατροφής τους παιδιού. Πρόσφατα ανακοινώθηκε ότι θα δίνεται επίδομα από 325 ευρώ. Επομένως, από τη μεγάλη προσωπική μου εμπειρία, δε νομίζω να υπάρχει παρά πολύ μεγάλη προσφορά υποψηφίων αναδόχων γονέων για τα παιδιά αυτά, δεδομένης της ηλικίας, του φύλου, της γλώσσας, ακόμα και της θρησκείας και των παραδόσεων αν θέλετε. Απάντηση: Ως προς το πρώτο ερώτημα από πού προέρχονται οι υποψήφιοι ανάδοχοι στην ουσία, εμείς συνεργαζόμαστε αποκλειστικά με υποψηφίους που έχουν ενταχθεί στο Εθνικό Μητρώο Υποψηφίων Ανάδοχων Γονέων και είμαστε στην φάση που προσπαθούμε να καταρτίσουμε και ένα ειδικό μητρώο υποψηφίων στην Θεσσαλονίκη. Για το δεύτερο ερώτημα, το πως επιλέγεται ένα παιδί και το τι ζητούν οι ανάδοχοι, να διευκρινίσω ότι εμείς δεχόμαστε παραπομπές από φορείς παιδικής προστασίας. Συνεπώς, ο αντίστοιχος επαγγελματίας κρίνει ότι ένα παιδί που είναι σε μια δομή για παράδειγμα, πως είναι προς το συμφέρον του να τοποθετηθεί σε μια ανάδοχη οικογένεια για συγκεκριμένους λόγους. Φυσικά υπάρχει η σύμφωνη γνώμη του παιδιού σε αυτήν τη διαδικασία, όπως και η κατάλληλη προετοιμασία του. Τέλος, δεν είναι όλα τα ασυνόδευτα προς αναδοχή. Σχετικά με το τρίτο ερώτημα για το προφίλ των αναδόχων, είναι Έλληνες. Εμείς καλούμε τον κόσμο μέσω της ιστοσελίδας μας και των Social Media και πραγματοποιούμε ομαδικές ενημερωτικές συναντήσεις. Ταυτόχρονα, βλέπουμε και ατομικά υποψήφιους, με μια ευελιξία λόγω του ότι εργάζονται. Θα θέλαμε προφανώς να υπήρχε μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση, γενικότερα για τον θεσμό της αναδοχής. Παρόλα αυτά στους λίγους μήνες που λειτουργεί το πρόγραμμα και οι κρούσεις που έχουμε είναι αρκετές. Απλώς, όπως είπαμε και στην αρχή, υπάρχει μία σύγχυση στην έως τώρα ενημέρωση για τις διαφορές αναδοχής και υιοθεσίας, οπότε τα κίνητρα των ενδιαφερομένων είναι πολύ διαφορετικά με αποτέλεσμα μετά την πρώτη ενημέρωση να μειώνεται ο αριθμός των υποψηφίων. Η αλήθεια είναι ότι είμαστε στην φάση που δικτυωνόμαστε, θέλουμε να ανοίξουμε το πρόγραμμα όσο γίνεται περισσότερο στο ευρύτερο κοινό. Μέχρι τώρα η εικόνα που έχουμε είναι από ανθρώπους οι οποίοι ήδη έχουν παιδιά και κινούνται από το αίσθημα ότι σε καμία περίπτωση δεν θα ήθελαν να συμβεί μια αντίστοιχη συνθήκη στο δικό τους το παιδί. Επίσης, έχουμε πολλά ζευγάρια άτεκνα αλλά και μεμονωμένα άτομα ευαισθητοποιημένα πολιτισμικά και κοινωνικά. Βέβαια, παρά τις εκδηλώσεις ενδιαφέροντος, γνωρίζουμε όλοι καλά ότι γενικά οι χρόνοι πραγματοποίησης μίας οποιασδήποτε αναδοχής, μέχρι δηλαδή να συνδεθεί ένας υποψήφιος εντέλει με ένα παιδί, είναι μεγάλοι, και πολλές φόρες αυτό συνιστά έναν ανασταλτικό παράγοντα. Παρόλα αυτά, εμείς τους ενθαρρύνουμε να αντέχουν στον χρόνο και στο τέλος δικαιώνονται, αλλά όπως και να έχει είναι πολύ υποκειμενικό το ποιος θα αντέξει σε όλη αυτή την διαδικασία. Σχόλιο: Ευχαριστώ πολύ και μόνο κάτι θέλω να προσθέσω σε σχέση με την ασφάλεια που είπατε, ένα θέμα που θα το αντιμετωπίσουμε στην πράξη γιατί και στις αναδοχές που γίνονται στον ντόπιο πληθυσμό έχουμε θέμα. Συγκεκριμένα, οι ασφαλιστικοί φορείς για να δεχτούν να καλύψουν ασφαλιστικά ιατροφαρμακευτική περίθαλψη των παιδιών σε αναδοχή θα πρέπει αυτή η αναδοχή να έχει συσταθεί νομότυπα. Στην πράξη, κάποιοι ανάδοχοι έχουν απλώς την επιμέλεια ή έχουν αναλάβει το παιδί με μια εισαγγελική διάταξη. Αυτά εδώ δε θα γίνουν δεκτά από τους ασφαλιστικούς φορείς. Ειδικότερα, για να καλύψουν την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, θα εξετάσουν τον νόμο για να δουν πώς και αν έχει νομίμως συσταθεί η αναδοχή. Συγκεκριμένα για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, έχουμε

αυτό το πρόβλημα, δηλαδή η αναδοχή σημαίνει πραγματική φροντίδα του ανηλίκου αλλά κάποιος πρέπει να έχει την επιμέλειά του και την γονική του μέριμνα και δεν ξέρουμε πώς θα ρυθμιστεί. Όποιος θέλει να αναλάβει ως ανάδοχος ένα παιδί να μην νομίζει ότι είναι εύκολο να το συμπεριλάβει στο ασφαλιστικό ταμείο του, μάλλον θα πρέπει να πληρώνει για τη περίθαλψη. Ερώτηση: Προβλέπεται κάποια εποπτεία και παρακολούθηση του παιδιού που μπαίνει σε μια οικογένεια, ή αφού το τοποθετήσουμε δεν ασχολούμαστε ξανά; Απάντηση: Σύμφωνα με τον νόμο ως φορέας εποπτείας όλης της διαδικασίας σε κάθε μορφή αναδοχής ορίζεται η αρμόδια Υπηρεσία της Περιφέρειας. Παράλληλα και εμείς υποστηρίζουμε με κοινωνικό λειτουργό και ψυχολόγο το παιδί και την οικογένεια σε όλα τα στάδια μέχρι και το τέλος της αναδοχής. Φυσικά, σε μία μακροχρόνια αναδοχή ο υποστηρικτικός μας ρόλος δεν είναι τόσο συχνός κι ενθαρρύνουμε την οικογένεια να αναλάβει το σύνολο της φροντίδας του παιδιού. Δηλαδή, αν ένα παιδί ζήσει με μία οικογένεια 10 και πλέον έτη, έχουν βρει τους ρυθμούς τους και τις δικλείδες ασφάλειας στις σχέσεις τους. Πάντοτε, όμως, υποστηρίζουμε και πλαισιώνουμε την οικογένεια σε ό,τι προκύψει. Ερώτηση / Ίριδα Πανδίρη: Η ερώτηση απευθύνεται στην κα Παρασκευά γιατί αφορά το ΕΚΚΑ: αναμένεται η ημιαυτόνομη διαβίωση να επεκταθεί σε όλη την νεότητα, δηλαδή να καλύψει και τα 20 μέχρι τα 21 έτη όπως συνήθως συμβαίνει στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες; Γιατί ακριβώς ένα παιδί με το που γίνεται 18 και μια μέρα δεν παύει να έχει ανάγκες. Κι ακόμη, αν υπάρχει η εκτίμηση ότι πιθανώς αυτή την εναλλακτική μορφή φιλοξενίας θα τη δούμε να εφαρμόζεται και στην Εθνική Παιδική προστασία. Αν δηλαδή θα ξεκινήσει ένας στρατηγικός σχεδιασμός για να έχουμε ένα πλάνο παιδικής προστασίας για όλους τους ανήλικους και τους νέους και όχι ένα πλάνο για τα παιδιά που ζουν στην χώρα και ένα άλλο πλάνο για τα παιδιά που έρχονται στην χώρα. Τέλος, θα ήθελα να ρωτήσω τους συναδέλφους που εμπλέκονται στην αναδοχή αν η Περιφέρεια θα κάνει κάποια εκπαίδευση σε σχέση με το ANYNET, γιατί ούτε το τηλέφωνο δεν απαντάει, ούτε στο email ανταποκρίνεται, και δεν ξέρουν οι δομές της ΑΡΣΙΣ που φιλοξενούν πολλά παιδιά, πώς να απευθυνθούν. Απάντηση / Παρασκευά Παναγιώτα (ΕΚΚΑ): Όταν η ημιαυτόνομη διαβίωση θα θεσμοθετηθεί με υπουργική απόφαση, κάποια πράγματα θα αλλάξουν αλλά δεν ξέρω συγκεκριμένα αν θα επεκταθεί τόσο πολύ, μέχρι 21 ετών. Προσωπική μου άποψη είναι ότι θα μπορούσε να επεκταθεί, γιατί οι ανάγκες των νέων ως 21 ετών για υποστήριξη παραμένουν. Σχετικά με έναν εθνικό ενιαίο σχεδιασμό για την παιδική προστασία, δεν γνωρίζω και δε νομίζω να γίνει σύντομα. Απάντηση: Για την χρήση της πλατφόρμας ANYNET έχει γίνει εκπαίδευση μόνο στους φορείς που καταρτίζουν μητρώα αναδόχων, δηλαδή την Περιφέρεια, το Δημοτικό Βρεφοκομείο Άγιος Στυλιανός, το Κέντρο Κοινωνικής Πρόνοιας. Στον αρχικό σχεδιασμό είχε συμπεριληφθεί και η Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων αλλά μετά εξαιρέθηκε και επίσης, στην Εταιρεία Προστασίας Ανηλίκων που επίσης τους έδωσαν την δικαιοδοσία να έχουν μητρώο, Επομένως έχουν εκπαιδευτεί στο θέμα της πλατφόρμας μόνο εκείνοι οι φορείς που ουσιαστικά παραλαμβάνουν τα αιτήματα των υποψήφιων αναδόχων. Οι άλλοι, δυστυχώς δεν έχουν πρόσβαση, δεν μπορούν να μάθουν κάποια πράγματα. Ωστόσο, το ΕΚΚΑ απαντάει σε ερωτήσεις για τις διαδικασίες αναδοχής, αλλά βέβαια συνήθως είναι απασχολημένες οι

τηλεφωνικές γραμμές. Επίσης, πληροφορίες μπορεί να δώσει και η Περιφέρεια αλλά μόνο πολύ νωρίς το πρωί λόγω φόρτου εργασίας. Ίριδα Πανδίρη-ΑΡΣΙΣ: Το ANYNET είναι μια πολύ καινούρια πλατφόρμα, από την οποία έχει έρθει πρόσκληση μόνο σε μία από τις 8 δομές φιλοξενίας ανηλίκων της ΑΡΣΙΣ, και μάλιστα έρχεται σε κάποιο προσωπικό email όπου ζητούνται οι προσωπικοί κωδικοί Taxis Net για να συνδεθεί ένας συνάδελφος. Και καταλήγει η ΑΡΣΙΣ να συνδέεται με το ΑΦΜ του συγκεκριμένου συναδέλφου που συμπλήρωσε με τα στοιχεία του την πρόσκληση και να μην μπορούμε να καταγράψουμε όλα τα παιδιά που θα θέλαμε να επωφεληθούν από τη δυνατότητα να βρεθούν σε ένα οικογενειακό πλαίσιο. Παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για επικοινωνία με το ΕΚΚΑ, δεν έχουμε επιλύσει αυτή τη δυσλειτουργία, με αποτέλεσμα ενώ έχουμε 250 παιδιά, να διαθέτουμε κωδικούς εγγραφής μόνο για τα 30. Ερώτηση: Ποια είναι τα κριτήρια για να κριθεί ένα παιδί κατάλληλο για να πάει σε μια ανάδοχη οικογένεια και ποια είναι η διαφορά μεταξύ μακροχρόνιας αναδοχής και υιοθεσίας. Απάντηση ΜΕΤΑΔΡΑΣΗ: Έχουμε ήδη αναφέρει ότι το πρόγραμμα αναδοχών της Μετάδρασης αφορά παιδιά από 0 έως 18 ετών, υπηκόους τρίτων χωρών που βρίσκονται σε επισφαλείς συνθήκες διαβίωσης. Επίσης, είπαμε ότι δεχόμαστε παραπομπές από φορείς παιδικής προστασίας και στην ουσία έγκειται στον επαγγελματία που εργάζεται σε κάποια δομή, να κρίνει αν για κάποιο παιδί, το βέλτιστο συμφέρον του είναι η τοποθέτηση του σε μια ανάδοχη οικογένεια. Ένα γενικό κριτήριο σχετίζεται με τις πολύ μικρές ηλικίες καθώς η μικρή ηλικία είναι μία συνθήκη ευαλωτότητας και μάλιστα οδηγεί στην επιλογή της μακροχρόνιας αναδοχής. Είναι ευνόητο ότι σε μακροχρόνια αναδοχή δεν μπορεί να τοποθετηθεί ένα παιδί που είναι 17 χρονών, αλλά το λιγότερο 12 ετών. Γενικά, δεν επιλέγουμε εμείς αλλά οι επαγγελματίες που είναι πρόσωπα αναφοράς για τα παιδιά. Εμείς, απλά συνδέουμε τους υποψήφιους αναδόχους με όποια δομή παιδικής προστασίας εκδηλώσει ενδιαφέρον να αξιοποιήσει την αναδοχή ως εναλλακτική μορφή φροντίδας του παιδιού. Σχετικά με το δεύτερο ερώτημα για τη διαφορά μεταξύ υιοθεσίας και μακροχρόνιας ανάδοχης, να διευκρινίσουμε ότι η υιοθεσία είναι μια νομική πράξη που καλύπτεται από δικαστική απόφαση και το υιοθετημένο παιδί απολαμβάνει δια βίου όλα τα δικαιώματα όπως ένα βιολογικό παιδί, δηλαδή αποκτά και το επώνυμο των γονέων και τα κληρονομικά δικαιώματα. Ενώ στη μακροχρόνια αναδοχή το παιδί μπορεί να είναι με την ανάδοχη οικογένεια μόνο μέχρι την ενηλικίωσή του μόνο, ενώ δε διακόπτεται η σχέση με τη βιολογική του οικογένεια για νομικούς και κοινωνικούς λόγους. Αλλά και αυτό θα κριθεί πάντα κατά περίπτωση σύμφωνα με το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού. Αν, δηλαδή, αξιολογηθεί πως είναι προς το βέλτιστο συμφέρον να λυθούν οι σχέσεις του με τη βιολογική οικογένεια, θα περάσει σε υιοθεσία, διαφορετικά θα παραμείνει σε μακροχρόνια αναδοχή. Ερώτηση προς τις κυρίες Τουλγερίδου και Παναγιωτίδου της Μετάδρασης: Στις βραχυχρόνιες αναδοχές πώς αντιδρούν οι ανάδοχοι με την διακοπή της αναδοχής; Συνεχίζονται οι σχέσεις με το παιδί; Προχωρούν και σε άλλη αναδοχή; Απάντηση: Η βραχυχρόνια αναδοχή συνδέεται με το νομικό προφίλ του παιδιού, δηλαδή με το αν αιτείται οικογενειακή επανένωση. Διακόπτεται μόλις το παιδί μπορέσει να πάει στην οικογένειά του που βρίσκεται σε κάποια άλλη Ευρωπαϊκή χώρα κι ο χρόνος αναμονής όπως είπαμε μπορεί να διαρκέσει μερικούς μήνες έως και δύο χρόνια στην πράξη. Το 61

θέμα του αποχωρισμού είναι κάτι το οποίο δουλεύουμε με την οικογένεια από την αρχή, γιατί συχνά αναφέρεται στις συναντήσεις μας η δυσκολία της. Η πράξη, όμως, δείχνει ότι η σχέση δεν σταματάει εκεί, συνεχίζει να υπάρχει επικοινωνία, και μετά την αποχώρηση του παιδιού και την επανένωση με τη βιολογική του οικογένεια, γιατί είναι μια σημαντική σχέση. Απάντηση: Να συμπληρώσω ότι με βάση την εικόνα που έχουμε από την Αθήνα,υπάρχουν και πολυανάδοχες οικογένειες, δηλαδή οικογένειες που επιλέγουν να γίνουν ανάδοχες και σε επόμενο παιδί όταν λυθεί η πρώτη σχέση αναδοχής. Ερώτηση: Πόσες ανάδοχες οικογένειες υπάρχουν σήμερα στην Ελλάδα; Απάντηση: Δεν έχουμε σαφή εικόνα για όλη την Ελλάδα, έχουμε αναφέρει μόνο την εικόνα της Αθήνας, ότι αυτή την στιγμή έχουν φιλοξενηθεί 88 παιδιά σε 73 οικογένειες. Απάντηση Μαίρη Καραβαλάκη, συντονίστρια Safe Zone (ΔΟΜ): Αν και το αντικείμενό μου δεν είναι η αναδοχή, θα ήθελα να καταθέσω δύο σκέψεις από την ελάχιστη εμπειρία του ΔΟΜ. Ο ΔΟΜ υλοποίησε για 20 μήνες ένα Ευρωπαϊκό πρόγραμμα που στόχος ήταν σε συνεργασία με άλλες 5 Ευρωπαϊκές χώρες να δημιουργηθούν εργαλεία για την εκπαίδευση των αναδόχων, μέσα από την συμμετοχή μας σε ομάδες ενημέρωσης των αναδόχων αλλά και σεμινάρια εκπαίδευσης που διεξήγαμε για επαγγελματίες που δουλεύουν στην αναδοχή σε συνεργασία με το Κέντρο Κοινωνικής Πρόνοιας της Αττικής για τα ασυνόδευτα παιδιά. Έτσι, εντοπίσαμε δυο ανάγκες: η πρώτη αφορά την ενημέρωση της κοινωνίας σχετικά τόσο με την αναδοχή όσο και για το τι είναι τα ασυνόδευτα παιδιά. Και η δεύτερη ανάγκη είναι η ενοποίηση των δράσεων μέσα από έναν κεντρικό σχεδιασμό. Έχουν ήδη συμπεριληφθεί το ΕΚΚΑ, οι Περιφέρειες, το Υπουργείο, για ένα πιο κεντρικό σχεδιασμό που να συμπεριλαμβάνει και τα ασυνόδευτα παιδιά. Ερώτηση: Υποθέτω ότι συνήθως οι άνθρωποι οι οποίοι θέλουν να πάρουν ένα παιδί στο σπίτι τους για αναδοχή, εκ των προτέρων θέλουν να δημιουργήσουν ένα σταθερό δεσμό, ο οποίος δεν έχει την προοπτική να διακοπεί, είτε στην διάρκεια μπορεί να αναπτυχθεί αυτή η διάθεση για σταθερή σχέση. Υπάρχει περίπτωση να μη γίνει δεκτή ή να καθυστερήσει για χρόνια η αίτηση του παιδιού για ένωση με το βιολογικό του περιβάλλον και να παραμείνει με την ανάδοχη οικογένεια, οπότε ίσως και να μετατραπεί σε υιοθεσία; Απάντηση: Αναφέραμε ότι οι περιπτώσεις παιδιών, που μπορεί να περάσουν από την αναδοχή σε υιοθεσία, είναι πολύ συγκεκριμένες και οι λόγοι είναι κοινωνικοί, να αποκοπεί δηλαδή η επικοινωνία του παιδιού από το βιολογικό του περιβάλλον ως το βέλτιστο συμφέρον του. Αυτό που ισχύει τώρα, δηλαδή όταν ένα παιδί βρίσκεται στη διαδικασία της αίτησης και είναι ξεκάθαρο αυτό νομικά οπότε μπορεί να τοποθετηθεί σε μια ανάδοχη οικογένεια, μελλοντικά τι μπορεί να προκύψει, νομίζω δεν μπορεί να απαντήσει κανείς με ασφάλεια. Σχόλιο: Σχετικά με το ίδιο ερώτημα, μήπως μια υιοθεσία από Έλληνα γονέα θα έλυνε το θέμα της νόμιμης παραμονής του ανήλικου στην Ελλάδα; προκύπτει ποτέ αυτή η επιλογή; Απάντηση: Για να γίνει υιοθεσία ανηλίκου χρειάζεται συναίνεση του φυσικού γονέα. Στους ασυνόδευτους δεν γίνεται η υιοθεσία μόνο με την κρίση του δικαστηρίου, εκτός αν υπάρχουν ειδικές συνθήκες που δεν συντρέχουν πάντοτε στους ασυνόδευτους ανηλίκους, ας πούμε να θεωρηθεί καταχρηστική η άρνηση του φυσικού γονέα προκειμένου να αναπληρώσει το δικαστήριο την συναίνεση. Εδώ όμως τα ασυνόδευτα παιδιά με τις συνθήκες με τις οποίες

ήρθαν στην χώρα καταλαβαίνετε ότι ζουν σε ένα ειδικό καθεστώς που δεν σημαίνει ότι οι γονείς τους θέλουν απαραίτητα αυτά τα παιδιά να υιοθετηθούν, οπότε αν δεν συναινέσει ο φυσικός γονέας η υιοθεσία δεν μπορεί να γίνει, σχεδόν είναι απαγορευτική. Και επίσης πρέπει να ξέρουμε ότι εφαρμόζεται το δίκαιο της εθνικότητας του παιδιού, οπότε το δικαστήριο πρέπει να εφαρμόσει την Σομαλική την Αιθιοπική κ.α. νομοθεσία. Κι αν είναι σε θέση να το κάνει, αν προβλέπεται η υιοθεσία σε αυτά τα κράτη. Και σίγουρα δεν καλύπτεται το πρόβλημα της συναίνεσης, όποτε δεν μετατρέπεται εύκολα η αναδοχή σε υιοθεσία.

4Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΕΥΑΛΩΤΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ Η προβληματική της «προστατευτικής φύλαξης» Παναγιώτης Ζευγολατάκος, Διοικητής του Τμήματος Διαχείρισης Μετανάστευσης Μυγδονίας Καλησπέρα, θα προσπαθήσω να είμαι σύντομος κι ευχαριστώ πάρα πολύ για την πρόσκληση. Νομίζω ότι πρέπει να ακουστεί και η εμπειρία και από την δική μας πλευρά γιατί και εμείς είμαστε καθημερινά κι όλο το 24ωρο με ασυνόδευτα ανήλικα, πράγμα δύσκολο και στην διαχείριση τους και γενικότερα για την αντιμετώπιση όλων των προβλημάτων τους. Από νομικής πλευράς βασιζόμαστε στο Π Δ 141 του ΄91 που αφορά την προστατευτική φύλαξη ανηλίκων, κι επίσης στο άρθρο 2532 του νόμου 3907 που απαγορεύει την επαναπροώθηση των ανηλίκων στις χώρες τους αν δεν υπάρχει ασφαλές περιβάλλον. Γι αυτό οι ασυνόδευτοι ανήλικοι που εντοπίζονται, τίθενται στην προστατευτική φύλαξη, με στόχο να ενταχθούν άμεσα σε κατάλληλες δομές φιλοξενίας. Σύμφωνα με τα στατιστικά, δυστυχώς το 2013 που ξεκινήσαμε ήταν πάρα πολύ μικρός ο αριθμός των ανήλικων ασυνόδευτων και γι αυτό τότε δεν είχε παρουσιαστεί ακόμη το πρόβλημα των μειωμένων θέσεων στις δομές. Από το 2014 κι εξής άρχισαν να φαίνονται τα πρώτα δείγματα ότι θα εξακολουθήσει το πρόβλημα ανεπάρκειας των θέσεων φιλοξενίας σε σχέση με τις αυξανόμενες ροές. Από το 2017 ο αριθμός έχει εκτοξευθεί. Αυτά δε τα στοιχεία αφορούν μόνο τον νομό Θεσσαλονίκης και δεν περιλαμβάνουν τα ασυνόδευτα παιδιά στον Έβρο στην Αθήνα και στα νησιά. Μιλάμε, δηλαδή, για περίπου χίλιους ανήλικους ασυνόδευτους μόνο στη Θεσσαλονίκη. Στον αριθμό αυτό περιλαμβάνονται και κάποιοι ανήλικοι που έχουν φύγει από τις δομές για διάφορους λόγους και έχουν επανέλθει στην προστατευτική φύλαξη. Σήμερα υπάρχουν 60 περίπου ανήλικοι στην προστατευτική φύλαξη στον νομό Θεσσαλονίκης. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε προκαλούνται από τον μακρύ χρόνο κράτησης ο οποίος οφείλεται στην δυσαναλογία ανάμεσα στο μεγάλο αριθμό ασυνόδευτων ανηλίκων και στις λίγες τοποθετήσεις που εκδίδονται από το ΕΚΚΑ στις δομές φιλοξενίας. Ο χρόνος κράτησης είναι περίπου ένας μήνας, κατά μέσο όρο, κι αλλάζει ανάλογα με την υπηκοότητα, γιατί υπάρχουν δομές που δέχονται συγκεκριμένες εθνικότητες, πχ. από το Πακιστάν ή μόνο Αραβόφωνους κ.τ.λ. Ο χρόνος κράτησης είναι και μεγαλύτερος όταν έχει να κάνει με έναν ασυνόδευτο ανήλικο που έχει δερματική πάθηση, οπότε δεν μπορεί να μεταφερθεί σε κάποια δομή φιλοξενίας αλλά μένει στους χώρους τους δικούς μας, περνάει όλη την θεραπεία, και αφού πάρουμε την συγκατάθεση του δερματολόγου ότι όλα είναι καλά τότε και μόνο μεταφέρεται σε δομή και αφού έρθει η σειρά του. Στις εγκαταστάσεις ενός αστυνομικού τμήματος, επίσης, ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει δυνατότητα προαυλισμού, καθώς τα κρατητήρια δημιουργήθηκαν για να κρατούν βραχυπρόθεσμα ποινικά συλληφθέντες με σκοπό την επόμενη μέρα να πάνε στα δικαστήρια για να δικαστούν. Δε διαθέτουν υποδομές ούτε και κατάλληλο προσωπικό για να φιλοξενούν ένα και δύο μήνες ασυνόδευτα παιδιά. Σοβαρότατο πρόβλημα αποτελεί η έλλειψη διερμηνέων, αλλά και ιατρικού προσωπικού, ειδικών ψυχοκοινωνικής στήριξης

και αν θέλουμε να το επεκτείνουμε, εκπαιδευτικών και λοιπών επαγγελματιών. Για την κάλυψη αυτών των αναγκών ευτυχώς ενισχυόμαστε από τις ανθρωπιστικές οργανώσεις, ειδικά την ΑΡΣΙΣ, που μας βοηθούν και με επαγγελματίες για την ψυχοκοινωνική στήριξη των παιδιών και με διερμηνείς. Όσον αφορά τις ιατρικές εξετάσεις, πραγματοποιούνται στα δημόσια νοσοκομεία. Να τονίσουμε εδώ ότι αναλώνεται πολύς χρόνος από τους αστυνομικούς για τις διαδικασίες που αφορούν στους ανήλικους ασυνόδευτους, όπως για τις μεταγωγές για ιατρικές εξετάσεις, για επίσκεψη στον παιδοψυχολόγο και άλλα παρεμφερή καθήκοντα που ανακύπτουν και δεν εμπίπτουν στις αρμοδιότητες της αστυνομίας. Ο ρόλος της αστυνομίας είναι να διαφυλάττει την τάξη, να έχει μια κατασταλτική και προληπτική λειτουργία όσον αφορά την αποτροπή εγκλημάτων και την σύλληψη των παραβατών. Συνεπώς, η φροντίδα των ασυνόδευτων ανηλίκων δεν έχει καμία συνάφεια με τα κανονικά της καθήκοντα. Να αναφέρω κι ένα σπάνιο μεν, πολύ δύσκολο θέμα όμως, όταν προκύπτει. Αν κάποιο παιδί παρουσιάζει διαταραχή συμπεριφοράς, είτε λόγω χρήσης τοξικών ουσιών, είτε λόγω μετατραυματικού stress, ή ακόμη πιο σπάνια έχει ποινικό μητρώο, δεν μπορεί να ενταχθεί σε κανέναν ξενώνα, ώσπου να παρουσιάσει ασφαλή συμπεριφορά. Δεν υπάρχουν ξενώνες φιλοξενίας που να υποστηρίζουν τόσο εξειδικευμένα περιστατικά. Κι όμως, τα παιδιά αυτά δεν μπορεί να μένουν ως και 4 μήνες στο κρατητήριο σαν να τιμωρούνται. Η προστατευτική φύλαξη δεν είναι τιμωρία. Είχε δημιουργηθεί προσωρινά για να λύσει το θέμα της άμεσης και βραχυπρόθεσμης προστασίας αλλά όχι για να καταλήξει σε μακρόχρονη παραμονη σε συνθήκες κράτησης. Η πρότασή μας είναι να ιδρυθούν νέες δομές φιλοξενίας, όπου να εντάσσονται άμεσα οι ανήλικοι ασυνόδευτοι που εντοπίζονται από την αστυνομία. Όπως, δε, ήδη ενημερωθήκαμε ολοένα και αυξάνεται ο αριθμός τους, όπως αυξάνονται και γενικότερα και οι μεταναστευτικές ροές στην χώρα μας. Δεν γνωρίζω, επίσης, αν μπορεί να γίνει αύξηση θέσεων στις ήδη υπάρχουσες δομές. Οι περισσότερες δομές δουλεύουν με μέγιστο αριθμό τις 30 θέσεις, γιατί ίσως μόνον έτσι μπορεί να λειτουργήσει σωστά μια δομή. Όμως, είναι ανάγκη να ληφθούν μέτρα, ώστε να μην μένουν ανήλικοι είτε σε αστεγία είτε σε προστατευτική φύλαξη. Επίσης, θεμιτό θα ήταν να ιδρυθούν ειδικές δομές που να μπορούν να πλαισιώσουν ανήλικους πρόσφυγες με ψυχικές νόσους, ώστε να μην αναγκαζόμαστε να παρατείνουμε τον χρόνο κράτησής τους μέχρι να βρούμε κάποια λύση. Ακόμη και για παιδιά με μεταδιδόμενα νοσήματα, όπως η ψώρα που είναι συχνό φαινόμενο, είναι προτιμότερο να δημιουργηθούν χώροι διαμονής μέσα σε ξενώνες όπου σε απόσταση από τα άλλα παιδιά θα μένουν ως την αποθεραπεία τους. Ένα ακόμη, σημαντικό μέτρο που θα ήθελα να τονίσω και που θα αναφερθεί και από την εισαγγελέα ανηλίκων πιστεύω, είναι οι εξετάσεις προσδιορισμού ηλικίας των ανηλίκων. Παρατηρούμε ότι πολλοί εκμεταλλεύονται την ανηλικότητα για να γίνουν κοινωνοί του συνόλου των παροχών που προσφέρονται στα παιδιά. Εμείς μέσω της εισαγγελίας και με βάση την κοινή υπουργική απόφαση διενεργούμε εξετάσεις προσδιορισμού ηλικίας στα νοσοκομεία του Παπαγεωργίου και του Γεννηματά, πλην όμως, και τα νοσοκομεία αυτά δεν διαθέτουν επαρκές προσωπικό ούτως ώστε να έχουμε καθημερινή εξέταση. Προς το παρόν μπορούμε να πηγαίνουμε για εξετάσεις προσδιορισμού ηλικίας το πολύ 4 παιδιά και στα δύο νοσοκομεία την εβδομάδα. Σκοπός μας είναι να αυξήσουμε αυτόν τον αριθμό, ούτως ώστε να μπορούμε να διαφυλάξουμε τους πραγματικά ανήλικους από όσους εκμεταλεύονται την ανηλικότητα, είτε για να έχουν μια καλύτερη αντιμετώπιση, είτε για να αποφύγουν κάποια ποινική τιμωρία για πιθανές παραβάσεις. 65

Όσον αφορά την τακτική της εσωτερικής μετακίνησης, δηλαδή να επιστρέφουν τα παιδιά από κάποια δομή φιλοξενίας στην προστατευτική φύλαξη επειδή δεν ακολουθούν τους κανόνες λειτουργίας της δομής, θεωρούμε ότι είναι λανθασμένη. Σε περιπτώσεις που παιδιά προκαλούν προβλήματα με τη συμπεριφορά τους, καλύτερα να γίνεται μία μετακίνηση σε άλλη δομή. Η προστατευτική φύλαξη δεν πρέπει να αποτελεί την εύκολη λύση και δεν είναι τιμωρία ούτε μέσο σωφρονισμού. Πρόταση και στόχος της αστυνομίας είναι να χρησιμοποιείται ελάχιστα ως και να καταργηθεί εντελώς η προστατευτική φύλαξη. Εδώ θα ήθελα να υπογραμμίσω πόση σημασία έχει να γίνεται πολύ μεγάλη προσπάθεια για να μη φεύγουν οι ανήλικοι από τους ξενώνες. Κάποια παιδιά φεύγουν και την επόμενη ημέρα της τοποθέτησής τους. Επιλέγουν άλλους τρόπους, συνήθως παράνομους, για να εξασφαλίσουν τροφή, διαμονή και χρήματα. Έχουν συλληφθεί ήδη ανήλικοι είτε για προώθηση ναρκωτικών ουσιών, είτε για πώληση λαθραίων τσιγάρων, είτε για διακίνηση ανθρώπων, ως συνοδηγοί. Καταλαβαίνουμε ότι είναι ασυνόδευτα παιδιά και ότι δεν έχουν κάποιον όταν βρίσκονται εκτός δομών να τους συμβουλεύσει, οπότε πλησιάζονται δυστυχώς από παράνομες οργανώσεις οι οποίες θέλουν να εκμεταλλευτούν την ανηλικότητα τους, ώστε να τους χρησιμοποιήσουν ως την επόμενη γενιά στην οργάνωσή τους. Είναι αναγκαία μία συντονισμένη προσπάθεια των αστυνομικών και των επαγγελματιών στις ανθρωπιστικές οργανώσεις να ενημερώνουμε με σαφήνεια τα παιδιά, ώστε να κατανοήσουν ποιους πρέπει να εμπιστεύονται και να μένουν μακριά από τέτοιες οργανώσεις. Κλείνοντας, να επισημάνω ότι οφείλουμε να ανάγουμε τη διαχείριση των ασυνόδευτων ανηλίκων αιτούντων άσυλο σε θέμα εθνικού επιπέδου. Μέχρι τώρα, όπως γνωρίζουμε όλοι οι εμπλεκόμενοι, συνήθως ήταν ένα πρόβλημα το οποίο είτε λυνόταν με την καλή θέληση κάποιων φορέων είτε μετά από πολλή προσπάθεια και των επαγγελματιών και της αστυνομίας. Κάποια, όμως, από τα προβλήματα που ανέκυπταν τα βάζαμε κάτω από το χαλί και τώρα με την αύξηση του αριθμού των παιδιών καλούμαστε να τα λύσουμε συντονισμένα και με σοβαρές αποφάσεις. Υπάρχει ανάγκη για έναν συνολικό σχεδιασμό που θα προσφέρει συνθήκες αξιοπρεπούς διαβίωσης και φροντίδας στα ασυνόδευτα παιδιά. Να μη μένουν σε καμία περίπτωση στην αστεγία, στην προστατευτική φύλαξη, ούτε στα ΚΥΤ. Σας ευχαριστω πολύ. Νικόλας Ψαθάς, δικηγόρος της Υπηρεσίας Παιδικής Προστασίας (ΑΡΣΙΣ) Είμαι μέλος της ομαδας του Street Work που εντοπίζει άστεγους ασυνόδευτους ανήλικους. Ένας απο τους τομείς παρέμβασης του Street Work είναι και η προστατευτική φύλαξη, το νομικό πλαίσιο το εξήγησε ο κύριος Ζευγολατάκος πολύ καλά. Αυτό το προεδρικό διάταγμα λοιπόν, του 1991 στόχο είχε να προβλέψει τις εξαιρετικές περιπτώσεις που κάποιο ανήλικος βρισκόταν στον δρόμο και οι αρχές δεν ήξεραν τι να το κάνουν, ποιοι είναι οι γονείς του πού βρίσκονται και τι θα απογίνει. Οπότε, τώρα έχουμε ένα καθεστώς εξαίρεσης το οποίο έχει μετατραπεί σε κανόνα για άστεγους ανηλίκους. Ο μόνος τρόπος παραπομπής σε δομές φιλοξενίας, είναι το να περάσουν μέσα από προστατευτική φύλαξη η οποία ωστόσο εντείνει τόσο πολύ την ευαλωτότητά τους, και την επιβαρύνει σοβαρά τη ψυχική τους κατάσταση. Το βασικότερο πρόβλημα μέσα από την προστατευτική φύλαξη για τους ανηλίκους είναι από μόνο του το γεγονός του εγκλεισμού που μπορεί να είναι από 20 μέρες μέχρι και 2 μήνες και κάποιες φορές για περισσότερο ακόμη χρόνο. Βλέπουμε λοιπόν ένα καθεστώς το οποίο δημιουργήθηκε εκ των πραγμάτων από μία

πρόβλεψη η οποία ήταν ένα διοικητικό μέτρο, ένα προστατευτικό μέτρο, και πλέον εξισώνεται με την ποινική κράτηση. Ακόμη και σε λεπτομέρειες και στον τρόπο πού γίνεται αυτή η φύλαξη ή η κράτηση μπορούμε να δούμε ομοιότητες με την ποινική κράτηση, στα επισκεπτήρια, στην πρόσβαση στην επικοινωνία με τον έξω κόσμο, στην προώθηση των αιτήσεων για το άσυλο, στις μεταγωγές, ακόμα και στην σίτιση των ανηλίκων. Τα παιδιά σιτίζονται με τον εξής τρόπο: παίρνουν ημερησίως 5, 87 Ευρώ το οποίο προκύπτει από ένα προεδρικό διάταγμα για όλους τους κρατούμενους στην Ελλάδα με το οποίο καλούνται να σιτιστούν από έναν πάροχο τροφοδοσίας-catering και επίσης να αγοράσουν μόνοι τους τηλεκάρτες, ώστε να μπορούν να επικοινωνήσουν με τον έξω κόσμο. Εννοείται ότι η έλλειψη προαυλισμού είναι από τα πιο δύσκολα ζητήματα. Βλέπουμε δηλαδή, και το νομικό πρόβλημα που υπάρχει σε όλη αυτήν την υπόθεση το οποίο εκφράζεται και στις καταδικαστικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων Δνθρώπου, το οποίο καταδικάζει την Ελλάδα κάθε χρόνο. Φυσικά είναι και η έλλειψη εξειδικευμένου και καταρτισμένου προσωπικού διερμηνέων, κοινωνικής υπηρεσίας, ψυχολόγων κ.α. και εκεί καλούμαστε εμείς, η ομάδα του Street Work, να καλύψει αυτό το κενό, παρέχοντας όσο μπορούμε κάποιες υπηρεσίες, δηλαδή νομική υποστήριξη, ψυχοκοινωνική πλαισίωση, υλική υποστήριξη και διαμεσολάβηση και συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, με την αστυνομία, την εισαγγελία, το ΕΚΚΑ και τους συναδέλφους και τις συναδέλφισσες σε όλες τις δομές φιλοξενίας. Οπότε το ερώτημα και το πραγματικά νομικό πρόβλημα είναι αν είναι όντως αυτό το μέτρο προστατευτικό ή είναι επαχθές και μάλιστα πιο επαχθές και από την ποινική κράτηση που μάλιστα έχει καλύτερες συνθήκες: έχει προαυλισμό, έχει κοινωνική υπηρεσία κ.τ.λ. Και μάλιστα σε μια συγκυρία που, όπως διαμορφώνεται το ποινικό δίκαιο ανηλίκων στα τελευταία χρόνια, γίνονται όλες οι προσπάθειες και νομοθετικά ώστε για τους ανήλικους να είναι η τελευταία λύση η κράτησή τους ακόμα και σε ποινικές υποθέσεις ενώ από την άλλη μεριά έχουμε την διοικητική υποτίθεται προστασία τους η οποία είναι καταφανώς επαχθής, σωματικά και ψυχολογικά. Η ομάδα του Street Work της ΑΡΣΙΣ παρεμβαίνει εβδομαδιαία, στους δύο χώρους όπου πραγματοποιείται προστατευτική φύλαξη στη Θεσσαλονίκη, δηλαδή στο Τμήμα διαχείρισης και μετανάστευσης της Μακεδονίας και στα κρατητήρια της Διεύθυνσης Αλλοδαπών Θεσσαλονίκης και εφόσον υπάρχει κορίτσι, ασυνόδευτη ανήλικη σε κράτηση, θα βρίσκεται στο Τμήμα διαχείρισης μετανάστευσης Θεσσαλονίκης, στο Κορδελιό. Η ομάδα είναι διεπιστημονική, καθώς υπάρχει δικηγόρος, κοινωνικός επιστήμονας και εννοείται διερμηνείς και παρεμβαίνει στους χώρους κράτησης με στόχο τη μείωση της βλάβης που υφίστανται οι ανήλικοι. Συνεργάζεται με την αστυνομία για τη βελτίωση των συνθηκών κράτησης αλλά σε κάθε περίπτωση το διακύβευμα παραμένει και είναι η άμεση κατάργηση αυτού του θεσμού γιατί δεν νοείται οι έννοιες «παιδική προστασία και κράτηση» να βρίσκονται στην ίδια πρόταση. Κρίνουμε απόλυτη ανάγκη την ανάπτυξη περισσότερων δομών φιλοξενίας και η δημιουργία περισσότερων θέσεων φιλοξενίας. Παράλληλα, ελπίζουμε ότι, ίσως με την εφαρμογή της καινούργιας νομοθεσία σχετικά με την επιτροπεία, θα βρεθούν κάποια υποστηρικτικά μέτρα τα οποία θα μπορούσαν να λειτουργήσουν σαν εναλλακτικές λύσεις αντί για την κράτηση, μέχρι τα παιδιά αυτά να ενταχθούν σε δομές φιλοξενίας Μιλώντας και εκ μέρους της μεθοδολογικά υπεύθυνης της ομάδας που είναι η Σοφία Παπαδοπούλου οι δράσεις της ομάδας του Street Work αφορούν ασυνόδευτους ανήλικους πρόσφυγες, οι οποίοι βρίσκονται είτε άστεγοι, είτε σε επισφαλείς συνθήκες στέγασης όπως η φιλοξενία από ομοεθνείς κ.τ.λ. είτε είναι σε κίνηση, δηλαδή παραμένουν στην Ελλάδα σαν ένα μεταβατικό χώρο, για να μεταβούν κυρίως στην Κεντρική Ευρώπη που είναι 67

στόχος πολλών. Η δράση της ομαδας streetwork περιλαμβάνει καθημερινή παρέμβαση στους δρόμους, σε μέρη όπου συγκεντρώνονται και βρίσκονται ασυνόδευτοι ανήλικοι. Τέτοια μέρη μπορεί να είναι ο ΟΣΕ όπου πραγματοποιείται καθημερινά διακίνηση ανθρώπων, οι περιοχές της Δυτικής Θεσσαλονίκης ακόμα και η πλατεία Αριστοτέλους, η Καμάρα, η πλατεία Ναυαρίνου κ.τ.λ. Οπότε, σε αυτό το πλαίσιο έχουμε να κάνουμε καθημερινά με την αστεγία, η οποία ακόμα και για ενήλικες είναι μια πολύ επαχθής κατάσταση, πόσο μάλλον για ανηλίκους. Οι επιπτώσεις μπορεί να είναι πάρα πολλές, όπως η έκθεση σε εκμετάλλευση εργασιακή, σεξουαλική κ.α, σε διακίνηση ανθρώπων, σε trafficking, σε εξαναγκασμένη παραβατικότητα. Και μόνο το καθεστώς της επισφάλειας του δρόμου μπορεί να τραυματίσει και να επανατραυματίσει έναν ανήλικο, ώστε να καθίσταται όλο και πιο δύσκολη η σχέση εμπιστοσύνης με τους επαγγελματίες που θα τον πλαισιώσουν σε μια δομή φιλοξενίας και θα επιχειρήσουν να τον βοηθήσουν να ξεπεράσει τα τραύματα και να προχωρήσει. Η ομάδα του streework συνεργάζεται σταθερά με τους συναδέλφους από τις δομές φιλοξενίας κι έχουμε μια αμφίδρομη σχέση, καθώς γίνονται παραπομπές εκατέρωθεν. Συγκεκριμένα, είτε εμείς είμαστε, η υπηρεσία που είναι το πρώτο σημείο επαφής για έναν ασυνόδευτο ανήλικο που έχει βρεθεί στην ελληνική επικράτεια, οπότε προσπαθούμε να τον εισάγουμε στο σύστημα φιλοξενίας και προστασίας, είτε εντοπίζουμε στον δρόμο κάποιον ανήλικο που έφυγε από μία δομή. Όπως ανέφερε ο κύριος Ζευγολατάκος, συμβαίνει και αυτή η κυκλική διαδρομή, δηλαδή κάποιοι ανήλικοι ακολουθούν τη διαδρομή: δρόμος > προστατευτική φύλαξη > δομή φιλοξενίας > δρόμος. Πολύ συχνά αντιμετωπίζουμε το απίστευτα δύσκολο δίλημμα να αποφασίσουμε τι είναι καλύτερο για έναν ασυνόδευτο ανήλικο που ζει στο δρόμο και θέλει να επιλέξει μία άλλη λύση, εκτός της προστατευτικής φύλαξης αφού οι θέσεις των δομών φιλοξενίας δεν επαρκούν. Ειδικότερα, όταν μας λέει ένας ανήλικος ότι επιθυμώ να μείνω με τον τάδε συγχωριανό η με τον τάδε κύριο εκεί πέρα από το να βρεθώ κλεισμένος σε ένα κελί. Σε τέτοιες περιπτώσεις η θέση μας είναι ιδιαίτερα δύσκολη.

Θέματα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης ανήλικων ασυνόδευτων προσφύγων στα Safe Zones Ειρήνη Μούτσου, ψυχολόγος Safe Zone Λαγκαδίκια (ΑΡΣΙΣ) Αν και έχουμε ήδη ορίσει το τι είναι οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, θα ήθελα να μείνουμε σε κάποια χαρακτηριστικά τους, όπως έχουν διαπιστωθεί τόσο από την εμπειρία μας, όσο και από τα ερευνητικά δεδομένα. Ειδικότερα, οι ανήλικοι αυτοί αντιμετωπίζουν ποικίλες προκλήσεις και δυσκολίες, οι οποίες τους καθιστούν ευάλωτη ομάδα ή αλλιώς ομάδα κινδύνου, καθώς αυτές οι προκλήσεις θέτουν σε κίνδυνο την ευημερία και την ψυχική τους υγεία. Οι δυσκολίες αυτές αφορούν βιώματα πριν την αναχώρησή τους από την χώρα καταγωγής, δυσκολίες κατά το ταξίδι αλλά και κατόπιν στην χώρα υποδοχής. Πιο συγκεκριμένα, όσοι εργαζόμαστε σε αυτό τον χώρο βλέπουμε συχνά ανήλικους που έχουν εμπειρίες είτε ένοπλων διαμαχών είτε τρομοκρατικών ενεργειών, πολέμου, θανάτου αγαπημένων προσώπων και άλλων καταπιεστικών συνθηκών. Κάποιοι αναζητούν άσυλο λόγω φόβου δίωξης και άλλοι δραπετεύουν από συνθήκες φτώχειας και έλλειψης ευκαιριών. Κατά το ταξίδι οι συνθήκες είναι συχνά εξαντλητικές και, όπως περιγράφουν τα παιδιά, επικίνδυνες ή και άκρως κακοποιητικές. Οι περισσότεροι άλλωστε, όπως πολύ καλά γνωρίζουμε ταξιδεύουν με διακινητές, οι οποίοι μπορεί να τους εκμεταλλεύονται οικονομικά και να τους κακοποιούν, 68

προκειμένου να πάρουν περισσότερα χρήματα. Και, επίσης, κατά την άφιξη στην νέα χώρα συνήθως έχουν να αντιμετωπίσουν ζητήματα που αφορούν τόσο αυτά που άφησαν πίσω, όσο και τη νέα πραγματικότητα, η οποία κάθε άλλο παρά ιδανική είναι. Οπότε αντιμετωπίζουν από τη μια πλευρά, την απώλεια αγαπημένων προσώπων, την απώλεια της κουλτούρας τους, και μια απειλή προς την ταυτότητά τους λόγω του νέου πλαισίου. Ειδικότερα, στην Ελλάδα έρχονται αντιμέτωποι και με ποικίλες άλλες δυσκολίες, είτε τις συνθήκες διαβίωσης στα camps που από υλικοτεχνική ειδικά άποψη είναι άκρως ελλιπής είτε θεσμικές , όπως την αναγκαστική κράτησή τους στην προστατευτική φύλαξη, που αναλύθηκε από προηγούμενους ομιλητές. Στις θεσμικές δυσκολίες να συμπεριλάβουμε και την δυσκολία ένταξης στην τυπική εκπαίδευση, την μη πρόσβαση στο εθνικό σύστημα υγείας -τώρα που πλέον δεν μπορούν να έχουν ΑΜΚΑ, τις καθυστερήσεις στην έκδοση αποφάσεων ασύλου και οικογενειακής επανένωσης. Ακόμη, η δυσκολία ένταξης στην αγορά εργασίας κατά την ενηλικίωση δυσχεραίνει τον όποιο σχεδιασμό τους για το τι θα κάνουν όταν ενηλικιωθούν, γεγονός που αυξάνει και τις πιθανότητες για εμπλοκή σε δίκτυα παραβατικότητας και εγκληματικότητας τα οποία θα αναλυθούν στην συνέχεια. Είναι ευνόητο ότι οι ελάχιστες ευκαιρίες ένταξης μετά την ενηλικίωση καθιστούν τα παιδιά -πολύ εύκολα- θύματα οικονομικής ή σεξουαλικής εκμετάλλευσης, κακοποίησης, καθώς εμπλέκονται σε καταστάσεις από τις οποίες ακόμα και αν το θέλουν δυσκολεύονται να διαφύγουν. Αυτές οι δυσκολίες και η επακόλουθη ρευστότητα προφανώς καθιστούν μεγάλη πρόκληση τον σχεδιασμό του μέλλοντος για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο. Βέβαια, πολύ συχνά βλέπουμε ότι ανταπεξέρχονται στους ποικίλους πιεσογόνους παράγοντες που αντιμετωπίζουν και αυτό μπορούμε να το ονομάσουμε ανθεκτικότητα η οποία αναφέρεται ως μοτίβο θετικής προσαρμογής στο πλαίσιο κάποιου σημαντικού κινδύνου η αντιξοότητας. Η ανθεκτικότητα αυτή τους καθιστά ενεργητικούς επιζώντες και όχι παθητικά θύματα και συχνά βρίσκεται κρυμμένη σε αφηγήσεις ευαλωτότητας. Δηλαδή, βλέπουμε παιδιά να μας περιγράφουν απώλειες, πένθος, τραυματικά γεγονότα, μοναξιά, φόβο για το μέλλον και μέσα σε όλα αυτά ακούμε και λόγια επιβίωσης και αποφασιστικότητας, και αυτό είναι και η βάση πάνω στην οποία μπορούμε να στηριχτούμε για να δουλέψουμε με αυτά τα παιδιά. Είναι η βάση της ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, όπως λειτουργεί σε όλες τις δομές φιλοξενίας των ασυνόδευτων ανήλικων κι οι βασικοί της άξονες έχουν ήδη αναφερθεί από τους ομιλητές. Ας χρησιμοποιήσω, όμως, το παράδειγμα ενός παιδιού για να προσεγγίσουμε αυτούς τους άξονες λίγο πιο πρακτικά, Πρόκειται για ένα αγόρι 16 ετών από το Αφγανιστάν που έχει ζήσει τρομοκρατικές επιθέσεις από Ταλιμπάν και μάλιστα έχασε τον πατέρα του και τον αδελφό του μετά από ένα τέτοιο γεγονός. Ξεκίνησε το ταξίδι του προκειμένου να φύγει από την εμπόλεμη κατάσταση και να βρει ένα πιο ασφαλές προορισμό, αφήνοντας πίσω βέβαια τη μητέρα του και την αδερφή του. Όταν ήρθε εδώ, και παρότι ήταν ακόμα σε πένθος το οποίο φυσικά δεν έχει περάσει ακόμα, είχε δείξει έντονα αυτά τα στοιχεία ανθεκτικότητας που αναφέραμε νωρίτερα. Δηλαδή έδειχνε ότι θέλει να έχει ένα αίτημα οικογενειακής επανένωσης με την αδερφή του στην Αγγλία, ονειρεύεται να σπουδάσει, είπε ο ίδιος ότι θέλει να γίνει ένα χρήσιμο μέλος της κοινωνίας στην Αγγλία και να προσφέρει ό,τι καλύτερο μπορεί. Ταυτόχρονα, ήταν πολύ προσφιλής και πολύ ανοιχτός απέναντι σε καινούργιους ανθρώπους, στο προσωπικό της δομής και στους υπόλοιπους ωφελούμενους. Συνεπώς, η υποστήριξή του ξεκίνησε αρχικά από το να πραγματοποιήσουμε το νομικό του αίτημα για την οικογενειακή επανένωση, ταυτόχρονα φροντίσαμε να εγγραφεί σε τυπική και άτυπη εκπαίδευση αλλά και σε μια δραστηριότητα, γυμναστήριο στην προκειμένη περίπτωση. Παράλληλα, έχουμε φροντίσει να συζητηθεί οτιδήποτε τον απασχολεί, είτε παρελθοντικό 69

είτε για το μέλλον και να θέσουμε μαζί στόχους. Ωστόσο, οι θεσμικές δυσκολίες στην εξέλιξη των νομικών υποθέσεων ενισχύουν την ευαλωτότητα. Συγκεκριμένα, η απάντηση στο αίτημα της οικογενειακής επανένωσης -ως συνήθως- έχει καθυστερήσει υπερβολικά, και ακριβώς επειδή αυτό το παιδί ήταν ήδη επιβαρυμένο από τα προγενέστερα βιώματα του, εμφάνισε έντονα καταθλιπτική συμπτωματολογία έως και ψυχωτική σε κάποιες περιπτώσεις, την οποία τη διαχειριζόμαστε είτε με τις εσωτερικές συνεδρίες είτε με παραπομπή σε εξωτερικούς επαγγελματίες. Σημαντικός και υποστηρικτικός είναι ο ρόλος της κοινότητας μέσα στη δομή του Safe Zone. Mια κοινότητα η οποία παρότι βρίσκεται μέσα σε ένα camp, μένει σε ISOBOX με πολλά υλικοτεχνικά προβλήματα, παρέχει ωστόσο, σε αυτά τα παιδιά ένα πλαίσιο που μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε ως και οικογενειακό. Οι εργαζόμενοι αποφασίζουν συνεργατικά και σε συνεννόηση με τα παιδιά, ο καθένας από τον ρόλο του προσφέρει ό,τι μπορεί σε κάθε παιδί είτε σε επίπεδο δραστηριότητας είτε σε επίπεδο συζήτησης είτε σε επίπεδο παρέμβασης σε μια κρίση. Αλλά και με τα ίδια τα παιδιά αποτελούν κάτι σαν φίλους ή αδέλφια σε αυτές τις δύσκολες στιγμές. Κλείνοντας, θα χρησιμοποιήσω μια φράση ενός κοινωνικού λειτουργού ο οποίος έχει μελετήσει εκτεταμένα το ζήτημα των ασυνόδευτων ανήλικων, ότι οι ασυνόδευτοι ανήλικοι έχουν ανάγκη να βιώσουν ασφάλεια, το αίσθημα του ανήκειν και επιτυχία στα εγχειρήματα της ζωής τους. Και αυτό είναι κάτι που προσπαθούμε καθημερινά να κάνουμε, παρόλα τα εμπόδια που προαναφέρθηκαν.

Ασυνόδευτοι ανήλικοι και παραβατικότητα Γιάννης Ντισλής, συντονιστής Safe Ζοne στα Λαγκαδίκια (ΑΡΣΙΣ) Εργάζομαι στο τομέα των ασυνόδευτων ανηλίκων τα τελευταία 2 ½ χρόνια και έχω κληθεί να σας μιλήσω σήμερα για ένα θέμα που αφορά μάλλον όλους μας, κι είναι φλέγον, τις παρεκκλίνουσες συμπεριφορές ασυνόδευτων ανηλίκων. Αν θέλαμε να δώσουμε έναν τυπικό ορισμό στον όρο παρεκκλίνουσα συμπεριφορά, αφορά οποιαδήποτε πράξη η οποία συνιστά παράβαση κάποιου νομικού ή κοινωνικού κανόνα. Ας προσέξουμε εδώ ότι δε μιλούμε για εγκληματική αλλά για παραβατική συμπεριφορά ενός ανηλίκου, καθώς οποιαδήποτε πράξη του δε μπορεί να θεωρηθεί ως εγκληματική, αφού οποιοσδήποτε ανήλικος μέχρι τα 18 θεωρείται ότι δε δρα απόλυτα συνειδητά, γιατί η βούληση και προσωπικότητά του τελούν ακόμη υπό διαμόρφωση.Κι ακόμη, ίσως πρέπει να δούμε τι σημαίνει ασυνόδευτος ανήλικος σε ένα πιο ανθρώπινο και καθημερινό πλαίσιο για όλους εμάς που εργαζόμαστε με τα παιδιά αυτά. Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι έχουν να αντιμετωπίσουν ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες και εμπόδια στην καθημερινότητα τους, όπως προανέφεραν και οι συνάδελφοι μου. Η μεγαλύτερη πλειοψηφία αυτών προσπαθούν καθημερινά να ενταχθούν σε κοινωνικά πλαίσια και δίκτυα και αγωνίζονται να προοδεύσουν στην ζωή τους. Για να σας δώσω μια εικόνα το πώς είναι η ζωή των περισσότερων ασυνόδευτων ανηλίκων στα Safe Zones στο camp, ας δούμε το ημερήσιο πρόγραμμά τους. Ξυπνάνε στις 7 το πρωί, παίρνουν πρωινό, πηγαίνουν στο σχολείο, παίρνουν συνήθως ένα ή δύο λεωφορεία για να φτάσουν εκεί, κάθονται μέχρι τις δύο η ώρα, γυρίζουν ξανά γευματίζουν και μετά παίρνουν δύο ή τρία άλλα λεωφορεία για να φτάσουν στον αστικό ιστό, ώστε να συνεχίσουν οποιαδήποτε μορφή δραστηριοποίησης, όπως βοηθητική διδασκαλία στη γλώσσα – αγγλικά και ελληνικά- μαθήματα χορού, κιθάρας και γενικά κάθε δραστηριότητα που θα ενδιέφερε έναν έφηβο. Επιστρέφουν πολλές φορές στο camp πολύ αργά, βραδινές ώρες, για να φάνε να κοιμηθούν και να αρχίσουν την 70

άλλη μέρα να ξαναπροσπαθήσουνε από την αρχή. Αυτή είναι η σύνηθη καθημερινότητα της ζωής των φιλοξενουμένων και του safe zone. Όσον αφορά τώρα τα παιδιά, τα οποία μπορούμε να πούμε ότι εμφανίζουν παρεκκλίνουσες συμπεριφορές, θα πρέπει να αναρωτηθούμε πρώτα για τις αιτίες που προκαλούν παραβατικές συμπεριφορές και πράξεις. Το ζήτημα αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό, γιατί κανείς μας δεν γεννήθηκε εγκληματίας, παρεκκλίνων ή προγραμματισμένος να κάνει κακό στους άλλους. Εντοπίζουμε, λοιπόν, τις αιτίες σε δύο βασικούς άξονες. Ο πρώτος άξονας αφορά στις αντίξοες κοινωνικές συνθήκες διαβίωσης. Είναι πολλά παιδιά που, εξαιτίας του αν όχι ανύπαρκτου τουλάχιστον πολύ ασταθούς κοινωνικού πλαισίου γύρω τους, εξαναγκάζονται κάποιες φορές και οδηγούνται σε παρεκκλίνουσες συμπεριφορές. Κουβαλούν επαναλαμβανόμενα μοτίβα βίας όπως τα βίωναν για μεγάλο χρονικό διάστημα και από την χώρα τους και από το ταξίδι τους, και τα αναπαράγουν εδώ. Συνήθως, δε, για ένα παιδί πού έρχεται εδώ η διαδικασία που ακολουθείται είναι να γίνει πρώτα ο εγκλεισμός σε κάποιο κελί, μια τρομακτική εμπειρία. Μετά από όλα αυτά τοποθετείται σε μία δομή Safe Zone η οποία αναλαμβάνει να διαχειριστεί όχι μόνο τα προηγούμενα τραυματικά βιώματα αλλά και νέες δυσκολίες, όπως τις πολύ αργές διαδικασίες ασύλου, την πολύ περιορισμένη πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη, την περιορισμένη πρόσβαση σε εκπαίδευση. Στο μεταξύ, το παιδί ζει μια καθημερινή επαναλαμβανόμενη ματαίωση από το κοινωνικό πλαίσιο που του λέει ότι ουσιαστικά ότι θα πρέπει να περιμένει, ενώ αυτός έχει περάσει τα πάνδεινα για να φτάσει εδώ και να βελτιώσει την ζωή του γρήγορα. Όλα αυτά τα προβλήματα που πηγάζουν από τις δυσμενείς κοινωνικές συνθήκες μέσα στις οποίες πρέπει να επιβιώσει, πολλές φορές τον εξαναγκάζουν και το φέρουν στην αγκαλιά κυκλωμάτων τα οποία έχουν να κάνουν με την διακίνηση ανθρώπων, με την εκπόρνευση των ιδίων, με την παράνομη μικρο-εμπορία αγαθών. Ο δεύτερος άξονας αφορά την ζωή του παιδιού εντός της δομής που φιλοξενείται. Αν το παιδί βιώνει έντονα όσα έχω αναφέρει, τον στιγματισμό, τα ψυχικά τραύματα του παρελθόντος και τη συνεχιζόμενη ματαίωση με τις δυσκολίες για το άσυλο και την ένταξη, μπορεί να εκφράζει με οργή τη διαμαρτυρία αλλά και την απογοήτευση το αδιέξοδο στο οποίο έχει περιέλθει. Άλλα παιδιά τα διαχειρίζονται όλα αυτά μαζί με την ομάδα, όμως κάποια παιδιά δεν μπορούν και καταφεύγουν σε ξεσπάσματα. Αν η ομάδα δε μπορέσει να ανταποκριθεί σε αυτά τα ξεσπάσματα για να διασφαλίσει την ασφάλεια και την εύρυθμη λειτουργία της δομής, των ωφελούμενων και του προσωπικού, θα καταλήξει δυστυχώς στην απομάκρυνση του παιδιού αυτού και στην επανατοποθέτησή του στην προστατευτική φύλαξη. Συνεπώς, το παιδί πάλι θα περιμένει έναν ως και τρεις μήνες μέσα σε ένα κελί, ώσπου να τοποθετηθεί σε μία άλλη δομή. Κι αυτός ο κύκλος μπορεί να συμβεί ξανά και το παιδί να ζει μια επαναλαμβανόμενη ματαίωση που αυξάνει την αποξένωσή του και την οργή, με αποτέλεσμα να γίνει πιο ευάλωτο στο να εμπλακεί σε κυκλώματα διακίνησης, εκπόρνευσης και άλλων μορφών παραβατικότητας. Πρόκειται για έναν φαύλο κύκλο και για να το κάνω λίγο πιο σαφές θα σας παρουσιάσω ένα παράδειγμα ενός παιδιού που στα 15 του χρόνια τοποθετήθηκε σε ένα Safe Zone στην Ελλάδα. Ήταν πολύ φοβισμένο, πολύ κλειστό απέναντι στο προσωπικό και στους γύρω του, είχε δύσκολο ιστορικό, έβγαλε σε κάποια φάση οργή, είχε κάποια ξεσπάσματα, έγινε προσπάθεια διαχείρισης από το προσωπικό, που όμως, δεν μπορούσε να συνεχιστεί γιατί έθετε σε κίνδυνο την ασφάλεια των γύρω του, οπότε επανατοποθετήθηκε στην προστατευτική φύλαξη. Κατόπιν, τοποθετήθηκε σε μια νέα δομή, όπου ήταν ακόμα πιο οργισμένο, ακόμα πιο ματαιωμένο, τα ξεσπάσματα που είχε στην προηγούμενη δομή τα έβγαλε δύο 71

φορές περισσότερο, οπότε η δομή αυτή αναγκάστηκε να το διαγράψει και τοποθετήθηκε πάλι σε προστατευτική φύλαξη. Μέσα σε όλες αυτές τις μετακινήσεις απέκτησε και κακές παρέες που τον οδήγησαν σε ένα πολύ άσχημο δρόμο στη χρήση των ναρκωτικών ουσιών. Στο εξής, το παιδί συνέχισε να μπαινοβγαίνει σε δομές, μέχρι την ενηλικίωση του, μέχρι τα 18 του όπου ουσιαστικά παραπέμφθηκε στον γενικό πληθυσμό ενός καταυλισμού από τον οποίο έφυγε σύντομα και πλέον τα τελευταία στοιχεία που είχαμε είναι ότι είναι στην Αθήνα, σε συνθήκη αστεγίας και προσωρινής φιλοξενίας από φίλους. Κανείς δεν ξέρει τι γίνεται με αυτό το παιδί πλέον, κι είναι μια περίπτωση παιδιού που αν ίσως είχαμε πιο κατάλληλες δομές, αν το κοινωνικό πλαίσιο ήταν ευπροσήγορο προς το παιδί, ίσως να μπορούσε να είχε σωθεί, ίσως η υπόθεση του να είχε πάρει πολύ διαφορετική τροπή. Κάποιες καλές πρακτικές που έχουμε δει από την εμπειρία μας να βοηθούν ένα παιδί με τέτοιες τάσεις, αφορούν στο να συμμετέχει σε δραστηριότητες μαζί με άλλα παιδιά είτε της δομής, είτε του καταυλισμού είτε της ευρύτερης κοινότητας, αρκεί να πρόκειται για έναν λειτουργικό κοινωνικό κύκλο. Με τις κοινές δράσεις δημιουργεί κοινές εικόνες, δεσμούς και φιλίες. Επίσης, κάποια παιδιά μπορεί να αποτελούν πρότυπα για άλλα, γιατί διαπιστώνουμε πόσο ψάχνουν κι έχουν ανάγκη από πρότυπα τα παιδιά αυτά τα ξεριζωμένα από το οικείο περιβάλλον τους. Και τέλος, έχουμε δει να αποδίδει το έμπρακτο ενδιαφέρον που αισθάνονται από το προσωπικό, το νιάξιμο και η αγάπη ακόμη περισσότερο, για ένα παιδί τραυματισμένο και ματαιωμένο. Πάνω σε αυτές τις καλές πρακτικές έχω να σας δώσω ένα άλλο παράδειγμα ενός άλλου παιδιού που μπήκε σε αντίστοιχη ηλικία στα Safe Zone. Ήταν πάρα πολύ κλειστό, είχε πολλά προβλήματα ήδη με την οικογένεια του όταν ζούσε στο Πακιστάν, και κάποια στιγμή διαπιστώσαμε ότι συναναστρέφεται έξω από τον καταυλισμό με ανθρώπους οι οποίοι είχαν παραβατικό παρελθόν. Οπότε εκεί ενεργοποιήθηκε η ομάδα, το δικτύωσε με άλλα παιδιά, το συνέδεσε με δραστηριότητες, γράφτηκε στο σχολείο και σε ασχολίες που τον ενδιέφεραν, έκανε καινούργιες παρέες. Αρχίσαμε να το βλέπουμε σιγά σιγά να εκφράζεται, να ανοίγετε και σε μας, να νιώθει πιο ευχάριστα, πιο χαρούμενος και φυσικά διέκοψε τις κακές συναναστροφές. Έμεινε δύο χρόνια μέχρι την ενηλικίωση του στον καταυλισμό, εντάχθηκε και αποτέλεσε ένα από τα παιδιά υποδείγματα του Safe Zone. Και αυτήν την στιγμή ζει στον αστικό ιστό της Θεσσαλονίκης, σε ένα διαμέρισμα μαζί με άλλα παιδιά, σπουδάζει και εργάζεται. Ταυτόχρονα, βοηθάει και άλλα παιδιά που βρίσκονται σε αστεγία, δηλαδή να τα βρει και να τα παραπέμψει σε οργανισμούς που θα τους δώσουν νομικές συμβουλές ή κάποια βασικά είδη που μπορεί να χρειάζονται. Θεωρητικά, αλλά και μέσα από την εμπειρία καθώς δεν το έχουμε δοκιμάσει πρακτικά, μας με την ευεργετική δυναμική της κοινωνικής δικτύωσης νομίζω ότι η λύση που μπορεί να έχει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα ως προς αυτά τα παιδιά, είναι τα προγράμματα αναδοχής. Γιατί, έχουμε διαπιστώσει ότι για έναν ανήλικο ασυνόδευτο είναι πάρα πολύ σημαντικό να έχει σταθερά σημεία αναφοράς και πρότυπα συμπεριφοράς. Να νιώθει ασφάλεια σε ένα περιβάλλον από το οποίο δεν θα χρειαστεί να μετακινηθεί μέχρι την ενηλικίωσή του και ότι και μετά η σχέση θα είναι προσωπική και θα συνεχιστεί. Τα παιδιά, γνωρίζοντας ότι θα μείνουν λίγο σε μία δομή δυσκολεύονται να συνδεθούν, ενώ σε ένα οικογενειακό πλαίσιο θα ένιωθαν το προσωπικό ενδιαφέρον κάποιων ανθρώπων που δεν είναι εργαζόμενοι κι αυτό θα ενίσχυε τη διάθεσή τους να ανοιχτούν και να προοδεύσουν. Κλείνοντας, θέλω να υπογραμμίσω δύο σημεία. Αρχικά ότι οι περιπτώσεις των παρεκκλινόντων παραβατικών ανηλίκων είναι η μειοψηφία μπροστά σε όλα αυτά τα παιδιά που πασχίζουν να ενταχθούν και να γίνουν αποδεκτά από μια κοινωνία που ουσιαστικά τους 72

περιθωριοποιεί. Και το δεύτερο να σκεφτούμε γιατί κάποια παιδιά καταλήγουν σε παραβατικές πράξεις, δηλαδή να αποκτήσουμε και εμείς κάποιο είδος ενσυναίσθησης, ώστε να σταματήσουμε αυτόν τον φαύλο κύκλο στον οποίο παγιδεύονται και να προσπαθήσουμε να βρούμε λύσεις τόσο για αυτά, όσον και για εμάς προσωπικά τους ίδιους, σχετικά με την αποτελεσματικότητα μας στην αντιμετώπιση ανάλογων καταστάσεων.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ Ερώτηση: Όλες οι εμπλεκόμενες οργανώσεις προσπαθούμε να αποδομήσουμε την παραβατικότητα δημιουργώντας πλαίσια ασφάλειας και με ευκαιρίες δημιουργικότητας. Μία απορία μου είναι ποιο μπορούμε να θεωρήσουμε ως όριο στη δύσκολη συμπεριφορά ενός ανήλικου, το οποίο όταν το ξεπεράσει, μία δομή το «διαγράφει» και το επανατοποθετεί στην προστατευτική φύλαξη. Απάντηση: Τα όρια προκύπτουν στο σημείο που ένα παιδί μπορεί να αποτελέσει απειλή τόσο για τον εαυτό του τόσο και για τους γύρω του. Σε ένα παιδί θα δώσουμε πολλαπλές ευκαιρίες για να ενταχθεί και να δημιουργήσει μαζί μας και μόνο μία συμπεριφορά απειλητική για τον ίδιο και για τα άλλα παιδιά θα οδηγήσει στην απόφαση για την απομάκρυνσή του από τη δομή. Σχόλιο: Να προσθέσω ότι όπως έχει διαμορφωθεί η προστατευτική φύλαξη, δηλαδή από ένα καθεστώς εξαίρεσης σε ένα κανόνα, καταλήγει να λειτουργεί ως μια περίεργη ιδιότυπη μορφή δομής και αυτή. Ας σκεφτούμε ότι ένα παιδί που συμπεριφέρεται απειλητικά για τα άλλα παιδιά μέσα σε ένα Safe Zone, έτσι θα φέρεται και στα παιδιά που βρίσκονται στο ίδιο κελί μαζί του. Και μάλιστα σε ένα στενό κελί, οι εντάσεις, οι προστριβές όλα είναι πιο έντονα, οπότε το πρόβλημα δεν αντιμετωπίζεται αλλά μεγεθύνεται πολλές φορές. Βέβαια, εννοείται ότι ταυτόχρονα κατανοώ τους συναδέλφους μέσα σε μια δομή φιλοξενίας που θέλουν να προασπίσουν την εύρυθμη λειτουργία μέσα στη δομή αλλά σίγουρα πρέπει να αντιλαμβανόμαστε την προστατευτική φύλαξη ως μια έσχατη λύση. Ερώτηση της κ. Αλεξία Καλαντζή από την «voria.gr» προς τον κ. Ζευγολατάκο: Πώς παρατηρείτε την ψυχολογική εξέλιξη των παιδιών από την στιγμή που έρχονται στο τμήμα μέχρι να φύγουν, τι συμπεριφορές παρατηρείτε; Απάντηση κ. Ζευγολατάκος: Δεν είμαστε ψυχολόγοι αλλά προσπαθούμε με την εμπειρία μας να δημιουργήσουμε για τα παιδιά ένα θετικό πλαίσιο συναισθημάτων με την έννοια ότι, αν και δεν μπορούμε να τους πούμε ακριβώς το πότε θα φύγουν, προσπαθούμε δίνοντάς τους ελπίδα να μην παραιτηθούν, να μην αφήσουν δηλαδή τον εαυτό τους, ελπίζοντας μαζί με αυτούς και εμείς θα μετακινηθούν σε δομές. Ταυτόχρονα, τους συμβουλεύουμε ότι αν θα πάνε σε δομές θα πρέπει να μείνουν εκεί, να εμπιστευτούν τους επαγγελματίες, να μη φύγουν και μέσα στην δομή να δραστηριοποιηθούν και να ενισχυθούν, ούτως ώστε όταν ενηλικιωθούν να έχουν τα απαραίτητα εφόδια. Η μεγάλη ψυχολογική κατάπτωση συμβαίνει στα παιδιά που φεύγουν ή απομακρύνονται από τις δομές κι επιστρέφουν στο κρατητήριο. Ειδικότερα, στα παιδιά που θα περάσουν μια φορά από προστατευτική δεν παρατηρείται έντονη δυσαρέσκεια. Αντίθετα, στα παιδιά που έρχονται και ξαναέρχονται, όπως έχουν ήδη αναφέρει οι ομιλητές, δηλαδή φεύγουν από μία δομή και ξαναπηγαίνουν στην προστατευτική κι ίσως και σε άλλη δομή και μετά ξανά στην προστατευτική και παγιδεύονται 73

σε έναν φαύλο κύκλο ο οποίος μπορεί να συμβαίνει τρεις και τέσσερις φορές τον χρόνο, η διαχείριση αυτών των παιδιών γίνεται δύσκολη. Παρατηρούμε ότι κάθε φορά που ένα παιδί επιστρέφει στο κρατητήριο με χειρότερη ψυχολογία, με την έννοια ότι δεν έχουν πια τα παιδιά την υπομονή, την παραμικρή υπομονή να περάσουν πάλι όλη αυτή την διαδικασία. Ο σκοπός τους είναι να πάνε σε μία δομή μόνο και μόνο για να προσπαθήσουν να φύγουν όσο πιο γρήγορα γίνεται κι από εκεί. Νιώθουν ότι δεν μπορούν να ενταχθούν ή ότι δεν μπορούν να περιμένουν κι ότι έξω στον δρόμο θα βρούνε ευκαιρίες που θα τους αποφέρουν εύκολο χρήμα και θα ζούνε χωρίς την πίεση κανόνων. Φυσικά, έτσι αυξάνεται ο κίνδυνος να εμπλακούν σε παράνομα κυκλώματα και να έχουν κακή εξέλιξη. Εμείς προσπαθούμε βέβαια, να το αλλάξουμε σε συνεργασία και με τους συναδέλφους από την ΑΡΣΙΣ, που έρχονται και συμβουλεύουν τα παιδιά. Να τονίσω και πάλι ότι σκοπός όλων μας είναι να προσπαθήσουμε με κάθε μέσο, επίμονα, να δώσουμε στα παιδιά να καταλάβουν ότι θα πρέπει να εμπιστευτούν τους επαγγελματίες των δομών και να αφήσουν την φήμη του εύκολου χρήματος και μιας υποτιθέμενης καλύτερης ζωής μέσα από παραβατικές δραστηριότητες. Να μείνουν στις δομές, να μπουν σε μια διαδικασία εκπαίδευσης και στήριξης, ούτως ώστε όταν θα φτάσουν στα 18 τους χρόνια και η δομή αναγκαστικά θα πρέπει να τους αφήσει να φύγουν για να πάρει άλλα παιδιά, να είναι έτοιμοι να βγουν στην κοινωνία και στην αγορά εργασίας. Ερώτηση Προς τον κύριο Ζευγολατάκο: Τόσο οι δομές Safe Zones όσο και η προστατευτική φύλαξη είναι δύο τακτικές που υιοθετήθηκαν ως πρόσκαιρες λύσεις από το 2016 που ξεκίνησε το έντονο πρόβλημα. Όμως, συνεχίζουν μέχρι και σήμερα, παγιώθηκαν τελικά και όλοι συμφωνούμε ότι η λύση είναι η λειτουργία περισσότερων ξενώνων, ώστε να αρθεί η μονιμότητα και των Safe Zone και της προστατευτικής. Ωστόσο, επειδή δεν γνωρίζουμε πότε θα δημιουργηθούν πρόσθετες δομές φιλοξενίας, ως προς την προστατευτική φύλαξη, θεωρείτε ότι άμεσα υπάρχουν δυνατότητες να διαφορφωθούν προς το καλύτερο; Ειδικότερα, να γίνουν ξεχωριστοί χώροι για τους ανήλικους ασυνόδευτους στελεχωμένοι με πιο ειδικευμένο προσωπικό; Να απομακρυνθούν κάπως τα παιδιά από τον ίδιο χώρο των ποινικοποιημένων κρατουμένων, πάντα μέσα στην αστυνομία βέβαια. Απάντηση κ. Ζευγολατάκος: Αν μπούμε στη διαδικασία να φτιάξουμε έναν τέτοιο χώρο, γιατί να μην τον φτιάξουμε εκτός αστυνομίας; Ο σκοπός της σημερινής μου παρουσίασης ήτανε να καταδείξω πόσο ακατάλληλο είναι το περιβάλλον ενός αστυνομικού τμήματος για την μακρόχρονη παραμονή παιδιών. Ο σκοπός της αστυνομίας είναι άλλος, είναι η καταστολή της παρανομίας. Τα παιδιά και μόνο που βλέπουν τη στολή μας, τρομάζουν και κλείνονται. Βέβαια, υπάρχει αρμόδια υπηρεσία προστασίας ανηλίκων της Διεύθυνσης της Αστυνομίας, η οποία ασχολείται με τα παιδιά θύματα. Εκεί έχουμε να κάνουμε με παιδιά θύματα που πλαισιώνονται από ψυχολόγους της αστυνομίας, και γενικά το κατάλληλο προσωπικό, ούτως ώστε να νιώσουν ασφαλή και να αποκαλύψουν τον δράστη που τους έφερε σε αυτήν την κατάσταση, για να τον φέρουμε ενώπιον του δικαστηρίου. Θεωρώ ότι η αστυνομία πρέπει να απεμπλακεί τελείως από τους ανήλικους ασυνόδευτους. Οι ανήλικοι πρέπει να βρίσκονται σε κατάλληλες δομές με ειδικούς επιστήμονες και πολλές ευκαιρίες ανάπτυξης. Όταν έρχονται σε προστατευτική φύλαξη ενώ δεν έχουν παρανομήσει, χωρίς σαφές χρονικό όριο παραμονής, είναι εξαιρετικά δύσκολο να τους εξηγήσουμε γιατί κρατούνται και γιατί θα πρέπει να περιμένουν επ’ αόριστον. Θα προτείναμε να δημιουργηθεί αντί της προστατευτικής φύλαξης μία δομή επείγουσας φιλοξενίας με πολλές θέσεις, πχ

100, ώστε να μπορούν να μείνουν όλα τα εκτεθειμένα παιδιά αντί να βρίσκονται σε κελιά, μέχρι να τοποθετηθούν σε πιο μικρής δυναμικής ξενώνες. Σχόλιο: Σχετικά με την υφιστάμενη κατάσταση της προστατευτικής φύλαξης, θα μπορούσαμε να δοκιμάσουμε να τροποποιήσουμε τις συνθήκες ώστε να γίνουν πιο ανθρώπινες. Μπορούμε να πάρουμε για παράδειγμα τις συνθήκες των ΚΥΤ, όπου επιτρέπεται τα παιδιά να έχουν τα κινητά τους, άρα να επικοινωνούν και να ψυχαγωγούνται. Επίσης, να έχουν τη δυνατότητα του προαυλισμού και ακόμη, η κινητή μονάδα παιδικής προστασίας να επιτρέπεται να κάνει όχι μόνο συμβουλευτικές επισκέψεις αλλά και δραστηριότητες εκπαιδευτικές και άλλες. Ερώτηση: Τελικά, αν ένα παιδί μέσα από τον φαύλο κύκλο δομή- κρατητήριο, καταλήξει στην παραβατικότητα, μετά μπορεί να οδηγηθεί και στα δικαστήρια αν συλληφθεί; Και να οδηγηθεί και σε φυλακές ανηλίκων; Υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις; Απάντηση κ. Ζευγολατάκος: Γενικά ένας ανήλικος είναι πολύ δύσκολο να κρατηθεί ποινικά, θα πρόκειται για πολύ ιδιαίτερη περίπτωση. Αυτό που συμβαίνει συνήθως είναι ότι το ποινικό μητρώο ενός ανήλικου μπορεί να γίνει αιτία για να παραμείνει περισσότερο χρόνο στην προστατευτική φύλαξη, η οποία ενίοτε λειτουργεί και σαν προσωρινή κράτηση, με την έννοια ότι ένα παιδί με ποινικό παρελθόν δεν μπορεί να τοποθετηθεί εύκολα σε μία δομή με άλλα παιδιά. Ερώτηση / Θωμάς Χαραλαμπίδης, δικηγόρος ΑΡΣΙΣ: Θα ήθελα να ρωτήσω τους συναδέλφους που εργάζονται στα Safe Zones αν πιστεύουν ότι η δουλειά με τους ανήλικους θα ήταν πιο αποτελεσματική ως προς την ένταξή τους αν αυτές οι δομές βρίσκονταν πιο κοντά στην πόλη κι όχι σε απομακρυσμένες περιοχές. Απάντηση: Νομίζω ότι η απόσταση από τα αστικά κέντρα δεν είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα στην ζωή των παιδιών. Δηλαδή αυτά που θέλουν να ενταχθούν εντάσσονται, παρά τις αποστάσεις που διανύουν με τα λεωφορεία για να πάνε στο σχολείο και στις δραστηριότητές τους. Δεν νομίζω ότι αν ζούσανε εγγύτερα στον αστικό ιστό θα είχε τεράστια διαφορά. Προφανώς θα ήταν πιο βολικό αλλά αποτελεί βασικό πρόβλημα στο Safe Zone. Σχόλιο: Θωμάς Χαραλαμπίδης, δικηγόρος ΑΡΣΙΣ : Υπάρχει μια μελέτη πάρα πολύ πρόσφατη, έχει περίπου, τρεις εβδομάδες που παρουσιάστηκε στην Αθήνα με συμμετοχή και της ΑΡΣΙΣ, με τον τίτλο «Παιδιά έρμαια», και συγγραφείς μια ανθρωπολόγο και μία δικηγόρο με πολύ μεγάλη εμπειρία σε αυτό το θέμα. Μου έκανε εντύπωση ότι οι περισσότεροι επαγγελματίες που συμμετείχαν στην έρευνα είπαν ότι τα παιδιά μόλις έρχονται είναι καλύτερα να είναι σε δομές που είναι εκτός πόλης για να ηρεμήσουν λίγο και να συγκροτηθούν και φυσικά από εκεί και πέρα πρέπει είτε στην ενήλικη ζωή, είτε μιλήσουμε για την ημιαυτόνομη να είναι στον αστικό ιστό.

5H ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΟΙ ΑΝΗΛΙΚΟΙ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ ΣΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ Η ένταξη των ασυνόδευτων ανήλικων προσφύγων στην τοπική κοινότητα Χάρης Αηδονόπουλος, αντιδήμαρχος Κοινωνικής Πολιτικής του Δήμου Θεσσαλονίκης Κατά τις πρώτες μαζικές αφίξεις ασυνόδευτων ανήλικων διαπιστώθηκε ότι η συμπεριφορά τους ήταν έξω από την έννοια της ευταξίας, πράγμα κατανοητό δεδομένου της δύσκολης, σχεδόν εφιαλτικής, διαδρομής που έχουν διανύσει ως την χώρα μας και όταν πια φθάνουν εδώ βρίσκονται σε ένα τελείως ξένο πολιτισμικά περιβάλλον. Συγκεκριμένα, δεν μπορούσαν ούτε να τηρήσουν τη σειρά αναμονής για να πάρουν τρόφιμα πόσο μάλλον να ακολουθήσουν άλλες διαδικασίες. Επίσης, οι πρώτοι χώροι διαμονής στα camp ήταν ακατάλληλοι, όπως στης Θεσσαλονίκης που βρίθει από κουνούπια λόγω των ορυζόνων ή σε υψόμετρα που δεν έχουν ποτέ ζήσει αυτοί οι άνθρωποι κι όταν ήρθε ο χιονιάς του 2015 τους μετακινούσαμε επειγόντως για να τους διασώσουμε. Οι πρόσφυγες υπέφεραν σε αυτές τις συνθήκες και μαζί πολύ περισσότερο τα ασυνόδευτα παιδιά. Μετά από τέσσερα χρόνια που έχουν γίνει προσπάθειες με την τοποθέτηση των παιδιών σε δομές φιλοξενίας και την ένταξή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία, παρά τα προβλήματα που παραμένουν όπως οι αργοί ρυθμοί της διαδικασίας ασύλου, παρατηρούμε ότι τα παιδιά κατανοούν τους μηχανισμούς ενός οργανωμένου κράτους και ανταποκρίνονται. Εντάσσονται σταδιακά στον τρόπο ζωής τουλάχιστον όσον αφορά τους νόμους. Δεν είναι παραβατικά παιδιά, είναι παιδιά που χρειάζονται συνθήκες ανάπτυξης, για να ενταχθούν ομαλά. Γνωρίζουμε ότι χώρες όπως η Βρετανία, η Γαλλία, η Ισπανία, η Πορτογαλία τις προηγούμενες δεκαετίες «πλήρωσαν» το κόστος της αποικιοκρατικής τους πολιτικής στο παρελθόν με το να δεχτούν μαζικά πληθυσμούς από τις χώρες επιρροής τους, όταν αυτές ανεξαρτοποιήθηκαν και με τις αλλαγές των καθεστώτων. Η ένταξη αυτών των ανθρώπων στις ευρωπαϊκές κοινωνίες δεν ήταν πάντα εύκολη ούτε επιτυχής. Και φυσικά η ένταξη δεν είναι ενσωμάτωση, γιατί θεωρώ ότι η ενσωμάτωση σημαίνει πολιτισμική αφομοίωση ενώ πάντα πρέπει να μιλούμε για πολιτισμική ανταλλαγή. Όλοι οι πρόσφυγες φέρουν δημιουργικά στοιχεία του πολιτισμού τους και μάλιστα κάποιες κουλτούρες ίσως είναι και ανώτερες της δικής μας. Εμείς, ως Δήμος Θεσσαλονίκης με πρώτο τον δήμαρχο και επισπεύδοντα και εμένα φυσικά, δεχθήκαμε να αναλάβουμε ό,τι πρότεινε ο πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης και ό,τι πρότεινε η κ. Μιχαηλίδου, η αρμόδια υπουργός, για την φιλοξενία ασυνόδευτων παιδιών στην χώρα μας. Το πλάνο είναι η ένταξη των ασυνόδευτων ανήλικων στην ελληνική κοινωνία σε συνεργασία με τις οργανώσεις που διαθέτουν επιστημονική κατάρτιση και εμπειρία. Θεωρούμε ότι οι ξενώνες φιλοξενίας θα πρέπει να φιλοξενούν 20-25 παιδιά, επανδρωμένοι με επιστημονικό προσωπικό και να βρίσκονται μακριά από δομές ενηλίκων και σίγουρα από τα camps, για να περιορίσουμε τις πιθανές άσχημες επιρροές. Μία άλλη μεγάλη λεπτομέρεια, που μας έχει διαφύγει σε σοβαρό βαθμό, ως κράτος, είναι η κατάσταση εμβολιασμού των παιδιών αυτών. Πρέπει να ξέρετε ότι μέχρι το 2011 περίπου η Συρία ήταν οργανωμένο κράτος και οι εμβολιασμοί εξασκούνταν κανονικότατα. Στο δε

Ιράκ μετά από μια διακοπή μιας τριετίας, είχαν επανέλθει οι εμβολιασμοί από το 2011 μέχρι το 2015 και σε ορισμένες περιοχές των χωρών αυτών βεβαίως συνεχίζεται να υπάρχει. Θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο για εμάς –το επισημαίνω και με την ιατρική μου ιδιότητα- να γνωρίζουμε την κατάσταση του εμβολιασμού κάθε πρόσφυγα, όχι τόσο για ασθένειες που μπορεί να κουβαλούν αυτοί οι άνθρωποι, αλλά μπορεί να είναι ευάλωτοι σε νόσους που δεν τις έχουν στην χώρα τους και τις έχουμε εμείς εδώ. Εν κατακλείδι, η συνεργασία του κεντρικού κράτους, της τοπικής αυτοδιοίκησης και όλων όσων επιθυμούν μέσω Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων να συμπορευθούμε σε αυτήν την προσπάθεια, είναι δεδομένη. Θα επαναλάβω, όπως είπα και στον πρωινό χαιρετισμό μου, ότι η ισόρροπη κατανομή των ανθρώπων αυτών στην επικράτεια είναι προτεραιότητα και για την ένταξη τους στην ελληνική κοινωνία χωρίς φαινόμενα ξενοφοβίας από τους κατοίκους ή γκετοποίησης από τους ίδιους τους μετανάστες και πρόσφυγες και κυρίως τα παιδιά. Και πρέπει να γίνει μάλλον αντιληπτό σε όλη την ελληνική κοινωνία ότι μιλάμε για παιδιά. Για εμάς τουλάχιστον, για τον Δήμαρχο κ. Ζέρβα, για εμένα, για όλους σχεδόν εδώ στον Δήμο Θεσσαλονίκης υπάρχουν μόνο παιδιά που θα προτιμούσαμε να είναι συνοδευόμενα. Αν δυστυχώς, είναι ασυνόδευτα, είμαστε εδώ και ανοιχτοί για να ακούσουμε και να συμβάλλουμε σε υπηρεσίες και δράσεις υποστήριξης τους.

Ένταξη στην τυπική εκπαίδευση Θοδωρής Χυτήρης, εκπαιδευτικός Safe Zone στα Λαγκαδίκια (ΑΡΣΙΣ) Η τυπική εκπαίδευση δεν περιλαμβανόταν φυσικά στον αρχικό σχεδιασμό των δομών Safe Zones, καθώς επρόκειτο για κατεπείγουσα και βραχυπρόθεσμη παραμονή εντός των προσφυγικών καταυλισμών. Καθώς, όμως, η πραγματικότητα, όπως έχει ήδη περιγραφεί, οδήγησε στη μεταβολή του χαρακτήρα των δομών και σε μακρά παραμονή των παιδιών απροσδιόριστης χρονικής διάρκειας- προέκυψε και η ανάγκη για τη συστηματικότερη εκπαίδευσή τους. Αυτό σημαίνει την εγγραφή τους σε σχολεία με τα επακόλουθα οφέλη, τα οποία σχετίζονται κυρίως με την κοινωνικοποίηση. Μέσα στο σχολείο υπάρχει αλληλεπίδραση με συνομηλίκους, υπάρχει ανταλλαγή πληροφοριών, μπορούν πολύ ευκολότερα να γνωρίσουν πολλά στοιχεία του πολιτισμού, της χώρας την οποία βρέθηκαν και γιατί όχι να δώσουν και αυτοί κάποια στοιχεία της δικής τους κουλτούρας και να συμβαίνει έτσι μια πολιτισμική ανταλλαγή. Επίσης, η εκμάθηση και η αφομοίωση της γλώσσας αποτελεί κύριο δίαυλο κοινωνικής ένταξης, γιατί εφόσον βρέθηκαν στον Ελλαδικό χώρο και πρόκειται να παραμείνουν για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα πρέπει οπωσδήποτε να μιλούν την γλώσσα. Σε αυτό βοηθάει πάρα πολύ, φυσικά και η δημιουργία των τμημάτων υποδοχής, τα οποία δημιουργήθηκαν αποκλειστικά γι αυτά τα παιδιά και προβλέπουν για πρόσφυγες σε καθημερινή βάση, τρεις ώρες μαθήματα ελληνικών για πρόσφυγες. Επίσης, το πρόγραμμα του σχολείου ενισχύει τον προγραμματισμό της καθημερινότητας τους. Παρατηρούμε ότι τα παιδιά που εγγράφονται στο σχολείο ξεκινούν την ημέρα τους πιο κανονικά, έχοντας κάτι να κάνουν συγκεκριμένο κι ωφέλιμο. Αντίθετα, παιδιά που δεν έχουν ξεκινήσει να παρακολουθούν κάποιο σχολείο δυσκολεύονται να κινητοποιηθούν. Σε σχέση με την εγγραφή στα σχολεία και κάποιες προβληματικές και καλές πρακτικές που έχουν σημειωθεί από το προσωπικό των δομών και από το προσωπικό των σχολείων, παρατηρούμε μια σταδιακή εξοικείωση με τις διαδικασίες εκατέρωθεν. Στην αρχή ήταν τα 77

πράγματα πιο περίπλοκα, υπήρχαν κάποιες παρεξηγήσεις σχετικά με τα έγγραφα με τα οποία θα έπρεπε να κατατεθούν, σχετικά με το τίνος αρμοδιότητα είναι τι, και αντιμετωπίσαμε και πολλές διαφορετικές διαθέσεις από διαφορετικά άτομα μέσα σε σχολεία, κυρίως από τις Διευθύνσεις. Από την πλευρά των παιδιών μία δυσκολία που προκύπτει είναι σίγουρα η κινητικότητα του πληθυσμού. Για παράδειγμα, στη δική μας δομή, μέσα σε δύο χρόνια έχουν καταγραφεί ως φιλοξενούμενοι του Safe Zone στα Λαγκαδίκια γύρω στα 270 παιδιά. Όταν ένα παιδί είναι εγγεγραμμένο στο σχολείο και ξαφνικά αποφασίζει μια μέρα να πάρει την τσάντα του και να αποχωρήσει από την δομή, προκύπτει μια αρκετά πολύπλοκη και χρονοβόρα γραφειοκρατική διαδικασία για τις διευθύνσεις των σχολείων και είναι δύσκολη και η αντικατάσταση τους με νέες εγγραφές σε σχέση με τον αριθμό των παιδιών που μπορούμε να γράψουμε στα σχολεία. Φέτος, μάλιστα, τα πράγματα έγιναν ακόμα πιο δύσκολα. Ενώ μέχρι πέρυσι μπορούσαμε να γράψουμε σε οποιοδήποτε τμήμα, σε οποιαδήποτε τάξη του λυκείου παιδιά, ανάλογα με την ηλικία τους, φέτος μία νέα εντολή του υπουργείου παιδείας μας υποχρεώνει να γράψουμε όλους τους νέους στην πρώτη λυκείου. Αυτό σημαίνει ότι τα τμήματα συμπληρώνονται ακόμα πιο γρήγορα, άρα υπάρχει μια έλλειψη θέσεων, πράγμα που μας αναγκάζει να απευθυνθούμε στην Δευτεροβάθμια για να τοποθετηθούν σε σχολεία σε άλλες περιοχές. Αυτό, βέβαια, δημιουργεί ένα νέο ζήτημα που αφορά τη μεταφορά των παιδιών στα σχολεία. Οι μεγάλες αποστάσεις συνήθως αποθαρρύνουν τα παιδιά, δεν μπορούν δηλαδή με την ίδια ευχαρίστηση να παρακολουθήσουν οι μαθητές ένα σχολείο που είναι 30 χιλιόμετρα μακριά από την δομή φιλοξενίας ενώ υπάρχει ένα σχολείο, στη δική μας περίπτωση τουλάχιστον, το οποίο είναι στα 5 λεπτά με τα πόδια. Ένας προβληματισμός υφίσταται ακόμη σχετικά με το υπόλοιπο πρόγραμμα, πέραν του τμήματος υποδοχής, το οποίο διαρκεί μόνο 3 ώρες την ημέρα, γιατί φυσικά όλα τα υπόλοιπα μαθήματα παραδίδονται στα Ελληνικά. Δεν ξέρω τι μπορεί να γίνει γι αυτό, αλλά αυτό πού έχει παρατηρηθεί είναι ότι τα παιδιά δεν θέλουν να μείνουν τις υπόλοιπες ώρες στο σχολείο, γιατί δεν καταλαβαίνουν τι γίνεται. Είναι, φυσικά, πολύ δύσκολο για έναν Πακιστανό για έναν Αφγανό που δεν μιλάει ελληνικά να παρακολουθήσει Φυσική, Χημεία, Ιστορία ή οτιδήποτε άλλο στα ελληνικά, οπότε τα παιδιά φεύγουν για το υπόλοιπο της ημέρας από το σχολείο με αποτέλεσμα να κάνουν πάρα πολλές απουσίες και να στερούνται έτσι τις δυνατότητες να εξεταστούν στο τέλος της χρονιάς και να προβιβαστούν. Ανέφερα τις ποικίλες διαθέσεις των Διευθύνσεων των σχολείων. Συγκεκριμένα, από τη θέση του παιδαγωγού εδώ κι ένα έτος έχω αντιμετωπίσει κάποιες φορές την παντελή έλλειψη διάθεσης της διεύθυνσης να γράψει τα παιδιά στο σχολείο, ως όφειλε, με αποτέλεσμα να προσπαθεί η συντονίστρια εκπαίδευσης προσφύγων να το κάνει μέσω της πλατφόρμας του υπουργείου με δικούς της κωδικούς, κάτι που επανέλαβα κι εγώ σε επόμενες εγγραφές. Ωστόσο, έχω ακούσει από συναδέλφους παραδείγματα σχολείων, τα οποία όχι μόνο δέχονται τα προσφυγόπουλα εξίσου με τα άλλα παιδιά αλλά ανοίγουν και τις πόρτες τους σε συναδέλφους και τους επιτρέπουν να κάνουν δραστηριότητες με τα προσφυγόπουλα και τα ελληνόπουλα μαζί. Επίσης, αυτό που μαστίζει τις κοινωνίες ολοένα και περισσότερο σήμερα και δεν λείπει ακόμα και από τα σχολεία, είναι κρούσματα ρατσισμού τα οποία έχουν σημειωθεί και από συλλόγους γονέων και από εκπαιδευτικό προσωπικό και από μαθητές. Θα το αντιπαρέλθω όμως γιατί είναι ένα άλλο γενικότερο και μεγάλο θέμα. Θα περάσω στις καλές πρακτικές. Σίγουρα τα τμήματα υποδοχής ήταν πάρα πολύ θετική πρακτική όπως και ο ορισμός συντονιστριών και συντονιστών εκπαίδευσης προσφύγων, 78

γιατί λειτουργούν ως απαραίτητοι συνδετικοί κρίκοι ανάμεσα στις δομές και στα σχολεία και οπωσδήποτε διευκολύνουν τις διαδικασίες. Παράλληλα, παρατηρείται μια προσαρμογή και του εκπαιδευτικού προσωπικού και των ημεδαπών μαθητών στη νέα συνθήκη συνύπαρξης με μαθητές που δεν μιλούν την γλώσσα. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα ελλήνων μαθητών και εκπαιδευτικών που αγκαλιάζουν τα δικά μας παιδιά και τα κάνουν να νιώσουν πάρα πολύ όμορφα στον χώρο. Εμείς από την πλευρά μας επιδιώκουμε την συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς στο σχολείο, προσπαθούμε να πηγαίνουμε τακτικά, να συζητάμε στην αρχή, να συστήνουμε τον νέο πληθυσμό στα σχολεία. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν είναι καθόλου εξοικειωμένοι με το προσφυγικό, οπότε έχουν πολλές απορίες, όπως ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι, πώς προέκυψαν, ποιος είναι ο σχεδιασμός για την εκπαίδευσή τους. Γενικότερα, επιδιώκουμε τις επαφές και έχουμε μια σταθερή συνεργασία, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό κατά περίπτωση. Επίσης, προσπαθούμε να προετοιμάζουμε τους ανήλικους που έχουμε στις δομές μας για τις διαδικασίες της τυπικής εκπαίδευσης, ανάλογα και με τις ανάγκες τους. Πολλοί ανήλικοι είναι αναλφάβητοι και δεν ξέρουν να γράψουν και να διαβάσουν ούτε στην δική τους γλώσσα. Σε αυτές τις περιπτώσεις βέβαια, τους συνδέουμε με ένα κέντρο άτυπης εκπαίδευσης για να μάθουν τα βασικά και να αρχίσουν να εξοικειώνονται με την συνθήκη της σχολικής τάξης, με την οποία ενδεχομένως να μην έχουν γνωριστεί ποτέ στην ζωή τους. Το monitoring, η παρακολούθηση δηλαδή τις συμμετοχής των παιδιών και στα μαθήματα και στις λοιπές σχολικές δραστηριότητες είναι κάτι που υπάρχει στην ημερήσια διάταξη, τουλάχιστον στο δικό μας ρόλο και παρέχουμε και την ενισχυτική διδασκαλία ανελλιπώς, έτσι ώστε να ενθαρρύνουμε τα παιδιά για να παρακολουθούν τακτικότερα και στο σχολείο. Κλείνοντας, θα ήθελα να συνοψίσω σχετικά με τη σημασία της τυπικής εκπαίδευσης ότι η δυνατότητα που τους παρέχεται για την εγγραφή στο σχολείο δίνει ευκαιρίες για ουσιαστική αλληλεπίδραση με μέλη κάθε τοπικής κοινότητας. Το ίδιο επιτυγχάνεται και με τη συμμετοχή παιδιών και σε εξωσχολικές δραστηριότητες, όπως τα γυμναστήρια, αθλητικές ομάδες, καλλιτεχνικά εργαστήρια, κέντρα εκμάθησης άλλων γλωσσών. Μόνο με την αλληλεπίδραση σε πλαίσια διαφορετικά από τα συνηθισμένα, μπορούμε να εξαλείψουμε την επιφυλακτικότητα, και να κερδίσουμε τον απαιτούμενο χώρο, ώστε να βρεθούν σημεία ταύτισης και αλληλοσυμπλήρωσης μεταξύ των διαφορετικών εθνοτήτων και συνηθειών. Η επίτευξη κοινών στόχων σε μία ομάδα νέων πού έχει πολυπολιτισμικά στοιχεία, μπορεί να γεφυρώσει όλα τα χάσματα σε επίπεδο επικοινωνίας και κουλτούρας και να μας δώσει την ευκαιρία για τη δημιουργία ουσιαστικών σχέσεων.

Δράσεις μη τυπικής εκπαίδευσης Δομνίκη Γεωργοπούλου, συντονίστρια εκπαιδευτικών προγραμμάτων στη Βόρεια Ελλάδα (SolidarityNow) Ο οργανισμός Solidarity Now υλοποιεί προγράμματα τυπικής εκπαίδευσης σε διάφορα σημεία στην Ελλάδα για ενήλικες και ανήλικους. Συνεργαζόμαστε στενά με δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανήλικων. Επίσης, λειτουργούμε και μέσα σε κέντρα φιλοξενίας προσφύγων όπου όχι μόνο συνεργαζόμαστε με τις δομές Safe Zones αλλά εξυπηρετούμε και πάρα πολλούς μη καταγεγραμμένους ανήλικους. Σε όλες τις πόλεις και τις δομές που έχουμε παρουσία ως μη τυπική εκπαίδευση, οι τάξεις μας είναι ανοιχτές σε όλα τα παιδιά 79

και το τονίζω για όλα τα παιδιά γιατί είναι ακρογωνιαίος λίθος του προγράμματος μας. Γενικά μια τάξη είναι ένας πολύ ιδιαίτερος χώρος, που μπορεί να προσφέρει πολλά, ποικίλα και εξαιρετικά πράγματα. Καταρχήν μέσα στην τάξη δομείται η σχέση του νέου, του μαθητή, με έναν ενήλικα, τον εκπαιδευτικό. Μια σχέση που πρέπει να είναι θετική και ενθαρρυντική αλλά και καλά οριοθετημένη και τον κοινωνικοποιεί. Σε ένα δεύτερο πλαίσιο ο μαθητής καλείται στο να δημιουργήσει σχέσεις με τους συμμαθητές του, τους συνομήλικούς του, σχέσεις οι οποίες ίσως να είναι φιλικές με κάποιους αλλά πρέπει με όλους να διέπονται από σεβασμό. Και σίγουρα μέσα στην τάξη ο μαθητής καλείται να αναγνωρίσει και να αγκαλιάσει τις όποιες διαφορές μπορεί να έχει από τους συμμαθητές του, είτε αυτές αφορούν το φύλο, την προέλευση, τη θρησκεία, τον σεξουαλικό προσανατολισμό κ.α. Τέλος, στην τάξη ο μαθητής προσπαθεί να αντιμετωπίσει τον εαυτό του, να αναγνωρίσει ποιές είναι οι δεξιότητες του, τι μπορεί να κάνει τώρα, σήμερα και τι θέλει να μπορεί να κάνει σε λίγο καιρό, να βάλει στόχους. Λόγω του πολυτροπικού χαρακτήρα της τάξης, στόχος μας είναι να συμπεριλάβουμε και να κρατήσουμε στην τάξη όλα τα παιδιά, όπου και αν βρισκόμαστε. Ο χρόνος και η καθημερινή επαφή που έχει ένας δάσκαλος με τα παιδιά μέσω του μαθήματος είναι πολύ ουσιαστικός, γιατί του επιτρέπει να παρατηρήσει αυτές τις τρεις σχέσεις, τις σχέσεις με έναν ενήλικα, τους συνομηλίκους, αλλά και του ίδιου του μαθητή με τον εαυτό του και να διαπιστώσει πώς λειτουργεί ένα παιδί και πού πιθανόν χρειάζεται στήριξη. Όταν διαπιστώσουμε ότι κάπου χρειάζεται στήριξη σε οποιαδήποτε από αυτά τα επίπεδα, είναι πολύ σημαντικό να δημιουργήσουμε ένα πλαίσιο συνεργασίας με τον μαθητή αλλά και το περιβάλλον που ζει. Αυτό το περιβάλλον μπορεί να είναι η οικογένεια του που ζει σε ένα διαμέρισμα ή μέσα στο camp ή ο μαθητής να είναι ασυνόδευτος ανήλικος, οπότε το περιβάλλον που αποτελεί το σπίτι του να είναι οι φροντιστές του, ο εκπαιδευτικός της δομής του, και γενικά όλο το προσωπικό εκεί. Οπότε, στη διάρκεια της εμπειρίας μας, όπου έχουμε δραστηριοποιηθεί έχουμε αναπτύξει καλές επαφές με τις οικογένειες των μαθητών με αυτό ακριβώς τον σκοπό και κάποιες καλές πρακτικές επαφής με το προσωπικό των δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων που αν και δε θα τις χαρακτήριζα πρωτοπόρες και ίσως σας φανούν αυτονόητες αλλά λειτουργούν πολύ καλά. Το πρώτο πράγμα που κάνουμε και θέλουμε να κάνουμε σε συνεργασία φυσικά με το προσωπικό του ξενώνα του ή του Safe Zone ή του ξενοδοχείου διαμονής των παιδιών είναι όταν ο μαθητής έρχεται για πρώτη φορά μαζί μας, -για να γνωρίσει τον δάσκαλό του, να πάρει το πρόγραμμά του, να δώσει ραντεβού για την επόμενη φορά-, να συνοδεύεται από ένα οικείο του πρόσωπο από την δομή, ούτως ώστε να δει ο μαθητής ότι ο μελλοντικός του δάσκαλος και ο φροντιστής του -για παράδειγμα- είναι σε σύμπραξη και συνεργασία. Το δεύτερο είναι φυσικά να συνεχίσει αυτή η επαφή και η σύμπραξη, κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης των μαθημάτων, δηλαδή να υπάρχει μια συχνή επικοινωνία του φροντιστή του μαθητή με τους εκπαιδευτικούς. Αυτό ειδικά στα camp στο οποίο μοιραζόμαστε και τον ίδιο χώρο εργασίας, δεν είμαστε πολύ μακριά, ούτε πολύ απομακρυσμένοι ο ένας από την καθημερινότητα του άλλου, πιστεύω ότι μπορεί να γίνουν όλα σε εβδομαδιαίο πλαίσιο και γενικά προσπαθούμε να το κάνουμε, έτσι και ο ένας και ο άλλος μπορούν να πληροφορούνται για την πρόοδο του μαθητή, για εξελίξεις είτε εντός είτε εκτός της τάξης ούτως ώστε να έχουμε μια συντονισμένη αντιμετώπιση των όποιων δυσκολιών προκύψουν αλλά και να αναγνωρίσουμε δεξιότητες και ταλέντα του μαθητή που μπορεί να τα πάμε ένα βήμα παραπέρα. 80

Επίσης, ένας άλλος άξονας που είναι ιδανικό να προστίθεται σε αυτήν την συνεργασία, είναι η συνεργασία με το σχολείο είτε αυτό θα γίνει μέσω του ΣΕΠ είτε αυτό θα γίνει μέσω του δασκάλου του μαθητή, σε όποιο γυμνάσιο και λύκειο πηγαίνει. Βέβαια, με το δεδομένο του κλίματος που περιέγραψε και ο συνάδελφος στα σχολεία, αυτό δεν είναι πάντα εφικτό και όταν προσπαθούμε κάποιες φορές να γίνει, δεν αποδίδει γιατί δεν υπάρχει πάντα η διάθεση συνεργασίας. Αλλά όταν υπάρχει αυτό το τρίγωνο, μη τυπική, τυπική και ξενώνας - Safe Zone είναι το ιδανικό. Να επισημάνουμε ότι ο εκπαιδευτικός του ξενώνα όπως προβλέπεται ως θέση στη λειτουργία του Safe Zone είναι κομβικής σημασίας στη συνεργασία μας. Αυτός ο εκπαιδευτικός καλείται να υποστηρίξει το παιδί μετά, σε ένα πιο εξατομικευμένο επίπεδο, να δουλέψει με τις εκπαιδευτικές ανάγκες του παιδιού σε μια βάση που θα του επιτρέψει να εμβαθύνει σε ό,τι κάνει ο μαθητής στο πλαίσιο το τμήματος με τα άλλα παιδιά. Αυτό είναι πολύ σημαντικό και είναι επίσης πολύ ωραίο, όταν προκύπτουν κοινές δράσεις μεταξύ των εκπαιδευτικών, των δομών φιλοξενίας και της μη τυπικής εκπαίδευσης, όπως κοινά project στις διδασκαλίες στα οποία πάντα είμαστε ανοιχτοί να τα οργανώνουμε και να συμβαίνουν. Επίσης, στις τάξεις που οργανώνουμε για την άτυπη εκπαίδευση δημιουργούμε συνθήκες όμοιες για όλα τα παιδιά. Έτσι, ένας ασυνόδευτος ανήλικος, που μπορεί να νιώθει γκετοποιημένος, έχει την ευκαιρία να εκφραστεί και να συνδεθεί με άλλα παιδιά που ζούνε με τις οικογένειές τους στο camp ή στην κοινότητα. Αυτές οι φιλίες οικοδομούν ένα θετικό προφίλ του παιδιού κι ακόμη μπορεί να τον συνδέσουν με κάποια οικογένεια, οπότε ενισχύεται η κοινωνική του ένταξη. Οι τάξεις της άτυπης εκπαίδευσης παρέχουν κυρίως ενισχυτική διδασκαλία για την φοίτηση των παιδιών στο σχολείο για να είναι έτοιμα την επόμενη μέρα με τα καθήκοντα τους. Προσφέρουμε συγκεκριμένα ενισχυτική διδασκαλία στα ελληνικά, στα αγγλικά στα μαθηματικά αλλά και γενικότερα σε όποια μαθήματα μπορεί να προκύψει ανάγκη για το σχολείο. Βέβαια, όλα τα μαθήματα είναι δεμένα μέσα στο πλαίσιο το κοινωνικών συναισθηματικών δραστηριοτήτων που προσαρμόζουν τον τρόπο μάθησης του κάθε παιδιού. Στους εφήβους ειδικότερα, -στο οποίο ηλικιακό group ανήκουν και οι περισσότεροι ασυνόδευτοι- γενικά προσπαθούμε να δώσουμε όλο και περισσότερο τον λόγο στους μαθητές, ώστε το μάθημα να είναι συμμετοχικό, να έχουν την ευκαιρία να συνδιαμορφώσουν αυτό που θα συμβεί μέσα στην τάξη και να εκφράσουν μέσα από αυτό τα δικά τους θέλω. Ειδικά την περίοδο του καλοκαιριού που δεν έχουμε τόσο φόρτο με την ενισχυτική διδασκαλία και με τα καθήκοντα του σχολείου τους δίνουμε αρκετό χώρο για να διαλέξουν και να οργανώσουν τις δραστηριότητες μέσα στην τάξη, ανάλογα με το τι θέλουν αυτοί να αναπτύξουν σαν δεξιότητες. Έχουμε κάνει πολλούς πειραματισμούς, στην Θεσσαλονίκη έχουμε οργανώσει ένα τμήμα δημιουργικής γραφής, στη Δράμα λειτουργεί μια λέσχη κινηματογράφου, στην Καβάλα έχουμε δώσει βάση στη φωτογραφία, στα καλλιτεχνικά και στη ζωγραφική γενικότερα. Στόχος μας είναι να εξελίσσουμε όσα θα φέρουν στο τραπέζι οι ίδιοι οι έφηβοι. Παράλληλα, δίνουμε δυνατότητα στα παιδιά να εκφράσουν οι ίδιοι τους προβληματισμούς που μπορεί να τους δημιουργούνται από το πλαίσιο στο οποίο έχουν βρεθεί ή από τις χώρες από όπου προέρχονται. Έχουμε συζητήσει θέματα όπως η πρόληψη της χρήσης ουσιών, το bullying, η ισότητα των δύο φύλων, θέματα που έρχονται και από τα παιδιά αλλά που προσπαθούμε σιγά, σιγά να τα εισάγουμε και εμείς ανάλογα με την ωριμότητά τους. Τέλος, ειδικά σε συνεργασία με το ΣΕΠ, προσπαθούμε να ενημερώνουμε όλα τα παιδιά για το εκπαιδευτικό τους μέλλον για το ποιες ευκαιρίες μπορεί να τους δώσει το ελληνικό σχολικό σύστημα σε ότι αφορά την ολοκλήρωση της σχολικής φοίτησης, την επαγγελματι81

κή κατάρτιση, την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Θέλουμε να δημιουργήσουν μία σαφή εικόνα του εκπαιδευτικού χάρτη και να δούνε τον εαυτό τους μέσα σε αυτόν. Ακόμη κι αν δεν καταφέρουν να συνεχίσουν τώρα το σχολείο γιατί συντρέχουν άλλες συνθήκες στην καθημερινότητα τους όμως το να επιστρέψουν για παράδειγμα σε κάποια χρόνια σε ένα Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας, πιστεύουμε ότι θα τους βοηθήσει να κερδίσουν πολύ χαμένο έδαφος από την εφηβική τους ηλικία που δεν μπόρεσαν να ζήσουν στο έπακρο όπως ζουν οι άλλοι συνομήλικοι τους πού μένουν σε ποιο σταθερές δομές. Κλείνοντας, να υπογραμμίσω ότι δεν έχουμε ακόμη πολύ απτά παραδείγματα επιτυχίας ή αποτυχίας, διότι, η εκπαίδευση απαιτεί χρόνο, τον οποίο δεν έχουμε λόγω των αλλεπάλληλων μετακινήσεων των μαθητών μας και ιδίως των ασυνόδευτων. Δηλαδή, δεν έχουμε τον απαιτούμενο χρόνο για να δούμε τις μακροπρόθεσμες συνέπειες και επιδράσεις του εκπαιδευτικού μας προγράμματος. Αυτό που βλέπουμε σίγουρα είναι ότι ακόμα και για ένα ελάχιστο χρονικό διάστημα που μπορεί να μείνει ένα παιδί στην τάξη πετυχαίνει την εξοικείωση με τις σχολικές διαδικασίες: πώς μπορώ να καθίσω σε ένα θρανίο, πώς μπορώ να πιάσω ένα μολύβι, ποιά είναι η διαδικασία που θα ακολουθήσω για να πάω στην τουαλέτα ή να βγω από το τμήμα. Πράγματα απλά, αλλά πολύ χρήσιμα για την ένταξή τους στην τυπική σχολική τάξη αλλά και για έναν εργασιακό χώρο. Κι ακόμη βλέπουμε την εκδήλωση ενδιαφέροντος για εξωσχολικές δραστηριότητες, διαδικασία που αφορά την ευρύτερη παιδεία τους. Τους δίνουμε βήμα και τους ενθαρρύνουμε να φέρουν τις ζωγραφιές τους, τα τραγούδια τους, να αναζητήσουν ένα χόμπι. Και το σημαντικότερο, ίσως, που βλέπουμε είναι να αναπτύσσονται πολύ ισχυρές φιλίες μεταξύ ασυνόδευτων παιδιών και συνοδευόμενων, οι οποίες τους δίνουν ένα πρόσωπο αναφοράς μέσα στην πόλη ή μέσα στο γενικό πληθυσμό του camp. Είμαστε βέβαιοι ότι αυτές οι καλές σχέσεις ενδυναμώνουν την προσωπικότητα του ασυνόδευτου παιδιού ώστε να βελτιωθεί και η απόδοσή του στην τυπική εκπαίδευση, όχι άμεσα αλλά μακροπρόθεσμα, καθώς αυτές οι διαδικασίες είναι βραδυφλεγείς. Σε λίγες συγκεκριμένες περιπτώσεις όπου είχαμε την δυνατότητα να παρακολουθήσουμε σε βάθος χρόνου κάποιους μαθητές, μπορέσαμε να διαπιστώσουμε ότι η συντονισμένη προσπάθεια του ξενώνα και του Safe Zone να δημιουργήσει ένα ασφαλές περιβάλλον μαζί με τις δικές μας προσπάθειες να ενισχύσουμε την αυτοπεποίθηση του παιδιού και να το βοηθήσουμε να ενταχθεί στην εκπαιδευτική διαδικασία, έχει εντυπωσιακά αποτελέσματα. Θα αναφερθώ στο παράδειγμα του πρώτου ασυνόδευτου ανηλίκου μαθητή μας που ήταν άστεγος εκείνη την περίοδο και ήρθε να γραφτεί στα μαθήματα μας κι έχουμε ακόμα επαφή μαζί του. Έκτοτε πήγε σε ένα Safe Zone, εγγράφηκε στην πρώτη λυκείου, την τελείωσε πέρασε την επόμενη χρονιά και φέτος ενηλικιώθηκε και πλέον μένει μέσα στην πόλη δουλεύει και ελπίζει να συνεχίσει το σχολείο σε μια επόμενη φάση στην ζωή του. Όταν ξεκίνησε δεν γνώριζε καθόλου ελληνικά, ενώ σήμερα μιλάει με άνεση, πράγμα που το βρίσκω εκπληκτικό. Το πιο ενθαρρυντικό είναι ότι συνέχεια εκφράζει την πρόθεση του να συνεχίσει την εκπαιδευτική διαδικασία που άφησε στη μέση και μάλιστα επισκέπτεται τακτικά το κέντρο μας όχι για να κάνει μαθήματα διότι δεν προλαβαίνει αλλά για να δώσει απλά το παρόν. Δεν είναι όλες οι περιπτώσεις έτσι και δεν έχουμε και τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε όλες τις περιπτώσεις, για να δούμε πού θα φτάσουν μέχρι το τέλος. Παρόλα αυτά, ακόμα και στο ελάχιστο χρονικό διάστημα που έχουμε στη διάθεση μας για να γνωρίσουμε αυτά τα παιδιά, νομίζω ότι μπορούμε να έχουμε πολύ θετική επίδραση στη ζωή των παιδιών και να τους κάνουμε να αναγνωρίσουν τις δικές τους δυνατότητες.

Από την προστατευόμενη στην αυτόνομη διαβίωση Γιώργος Στεφανίδης, συντονιστής των Κοινωνικών Διαμερισμάτων Θεσσαλονίκης της ΑΡΣΙΣ Αν και ο τίτλος είναι «από την προστατευόμενη στην αυτόνομη διαβίωση», στην πραγματικότητα θα προσπαθήσω στον χρόνο που έχω να μεταφέρω την εμπειρία μου και τον αναστοχασμό μου από την μέχρι τώρα επαγγελματική μου εμπλοκή με το προσφυγικό πληθυσμό στο πρόγραμμα που φέρει το όνομα «κοινωνικά διαμερίσματα Θεσσαλονίκης» και είναι πρόγραμμα φιλοξενίας. Τα κοινωνικά διαμερίσματα Θεσσαλονίκης συνιστούν δομές φιλοξενίας νεαρών ενηλίκων, 18 έως 25 ετών, τα οποία απευθύνονται σε αιτούντες και δικαιούχους διεθνούς προστασίας. Επί του παρόντος λειτουργούν 5 διαμερίσματα που βρίσκονται όλα στο κέντρο ή στο ευρύτερο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Μπορούν να φιλοξενήσουν 30 άτομα, δηλαδή 6 νέους περίπου σε κάθε διαμέρισμα. Το πρώτο διαμέρισμα -γιατί έχει σημασία να βλέπουμε και την ιστορία πίσω από κάθε πρόγραμμα- ξεκίνησε να λειτουργεί τον Αύγουστο του 2015 δηλαδή ταυτόχρονα με αυτό που αποκαλούμε προσφυγική κρίση, μολονότι δεν ήταν η πρώτη φορά που η Ελλάδα φιλοξενεί πρόσφυγες ή δέχεται πρόσφυγες. Παρόλα αυτά, το 2015 είναι ημερομηνία ορόσημο, επομένως αυτό το διαμέρισμα ξεκίνησε να λειτουργεί τον Αύγουστο του 2015 με δυνατότητα φιλοξενίας 9 ατόμων τότε και έναν εργαζόμενο για την εποπτεία του. Στη συνέχεια, το 2017, προστέθηκαν άλλα δύο διαμερίσματα και τον χρόνο που διανύουμε είχαμε την δυνατότητα να λειτουργήσουμε άλλα δύο διαμερίσματα και φτάνουμε σήμερα στον αριθμό 5. Άρα μιλάμε για μία μικρής κλίμακας παρέμβαση που έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε τουλάχιστον όσον αφορά τους αριθμούς. Ο συνολικός αριθμός των ατόμων που έχει εξυπηρετηθεί μέχρι σήμερα είναι 70 άτομα, άρα όπως γίνεται σαφές σε σύγκριση με άλλα προγράμματα που υπάρχουν για να εξυπηρετήσουν τον προσφυγικό πληθυσμό, πρόκειται για κάτι περιορισμένο. Εδώ όμως, νομίζω πως μπορούμε να αναζητήσουμε ένα στοιχείο από την ιδιαιτερότητά τους, στον βαθμό που τα μικρά ευέλικτα προγράμματα φαίνεται να δίνουν περισσότερες δυνατότητες για αποτελεσματικότερη ένταξη. Για να εντάξουμε το πρόγραμμα στη συνολική εικόνα, να αναφέρω ότι υλοποιείται ως μέρος του ευρύτερου προγράμματος «ESTIA» με υπότιτλο «Στήριξη έκτακτης ανάγκης για την ένταξη και τη στέγαση» που ξεκίνησε να λειτουργεί τον Νοέμβριο του 2015 και έως σήμερα έχει εξυπηρετήσει συνολικά, πανελλαδικά 62.000 σχεδόν ανθρώπους. Αυτή τη στιγμή στην Κεντρική Μακεδονία φιλοξενούνται 4.615 άτομα εκ των οποίων οι 3.147 είναι αιτούντες άσυλο και 1.468 είναι αναγνωρισμένοι πρόσφυγες. Άρα, με μια πολύ γρήγορη ματιά, βλέπουμε ότι τα ⅔ του πληθυσμού είναι αιτούντες άσυλο, γεγονός που -όπως καταλαβαίνουμε όλοι όσοι έχουμε εμπλοκή με το προσφυγικό- παίζει καθοριστικό ρόλο στις προσπάθειες για παροχή αποτελεσματικών υπηρεσιών και πολιτικών ένταξης. Διαφορετική είναι η στάση ενός νεαρού ο οποίος είναι εν αμφιβόλω καταστάσει ως προς το νομικό του καθεστώς κι εντελώς διαφορετική είναι η θέση και η στάση ενός ανθρώπου ο οποίος έχει εξασφαλίσει την παραμονή στην χώρα. Αν και θα πρέπει να αναφέρουμε ότι πλέον οι αναγνωρισμένοι πρόσφυγες δεν έχουν πολύ καλύτερη τύχη, γιατί δικαιούνται μόνο ένα εξάμηνο παραμονής σε διαμέρισμα του προγράμματος «ESTIA». Άρα ό,τι μπορεί να γίνει πρέπει να γίνει μέσα στο εξαιρετικά περιοριστικό χρονικό διάστημα των 6 μηνών. Το πρόγραμμα «ESTIA» περιλαμβάνει άντρες και γυναίκες χωρίς ηλικιακό περιορισμό, οικογένειες αλλά 83

και μεμονωμένα άτομα, ενώ δεν έχει κριτήρια στον αποκλεισμό ατόμων, παραδείγματος χάρη στην βάση κάποιας ευαλωτότητας. Αυτό σημαίνει ότι άνθρωποι όλων των κοινωνικών κατηγοριών και με κάθε ιδιαιτερότητα μπορούν να καταλήξουν στο να φιλοξενούνται στο πρόγραμμα «ESTIA». Σχετικά με τις τεχνικές προδιαγραφές των κοινωνικών αυτών διαμερισμάτων, να αναφέρουμε ότι βρίσκονται στον αστικό ιστό. (Ακούστηκαν ενδιαφέροντα σχόλια νωρίτερα για το τι σημαίνει να εργάζεσαι στον αστικό ιστό και τι σημαίνει για τους ίδιους ανθρώπους να βρίσκονται μέσα στην πόλη.) Φιλοξενούν συνήθως 4 -6 άτομα, μπορεί να είναι μια οικογένεια τετραμελής ή και πενταμελής, μπορεί να είναι μόνο άντρες ή μόνο γυναίκες χωρίς οικογενειακές σχέσεις κ.τ.λ Τα διαμερίσματα σε βασικές γραμμές παρέχουν στέγη, νομική και ψυχοκοινωνική υποστήριξη, οικονομική υποστήριξη μέσω προπληρωμένων καρτών, διευκολύνουν την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη, την ένταξη στην εκπαίδευση και την είσοδο στην αγορά εργασίας. Όπως φαίνεται από την περιγραφή, πρόκειται για ένα πρόγραμμα που προσπαθεί να συμβιβάσει δύο διαφορετικές αν όχι αντιφατικές παραμέτρους: από τη μία έχουμε δηλαδή, την έκτακτη ανάγκη για στέγαση και παροχή βασικών αγαθών ενώ από την άλλη έχουμε τον στόχο της κοινωνικής ένταξης. Νομίζω ότι δεν μπορούν να συγχρονιστούν αποτελεσματικά αυτές οι δύο παράμετροι. Δηλαδή, δεν μπορεί να είσαι σε καθεστώς έκτακτης ανάγκης και ταυτόχρονα να αξιώνεις πως ασκείς κοινωνική πολιτική με ενταξιακό προσανατολισμό. Άρα, ήδη στο επίπεδο των εννοιών, το πρόγραμμα διακατέχεται από αυτήν την αντίφαση. Ο συνδυασμός αυτός αποκρυσταλλώνει με εξαιρετικό τρόπο τις δυσκολίες που συνδέονται με την κοινωνική πολιτική των τελευταίων ετών γύρω από τον προσφυγικό πληθυσμό. Συγκεκριμένα, όλοι φανταζόμαστε ή γνωρίζουμε ότι για να γίνουν ενταξιακές προσπάθειες απαιτείται χρόνος και επένδυση, είτε χρονική, είτε συναισθηματική και σίγουρα απαιτούνται αυξημένοι πόροι τόσο κοινωνικοί και οικονομικοί, όσο - και ίσως πολύ περισσότερο- ψυχικοί. Αν έρθουμε λίγο πιο κοντά στην εμπειρία των κοινωνικών διαμερισμάτων πρέπει να πούμε σίγουρα ότι είναι μια μεταβατική δομή φιλοξενίας, υπό την έννοια ότι συνιστά έναν ενδιάμεσο σταθμό πριν την αυτόνομη διαβίωση. Επιπλέον, τα δικά μας διαμερίσματα θα τα περιγράφαμε ως διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης -θα δούμε παρακάτω τι σημαίνει αυτό. Η δημιουργία τους, σε πρώτη φάση, είχε σαν στόχο να απαντήσει στην ανάγκη να φιλοξενηθούν νεαρά άτομα που μέχρι την ενηλικίωση τους φιλοξενούνταν σε ξενώνες ασυνόδευτων ανηλίκων της ΑΡΣΙΣ, και στην πορεία και στα Safe Zone ή στα ξενοδοχεία. Επομένως, πρόκειται για ένα πρόγραμμα γέφυρα ακριβώς από την προστατευμένη στην αυτόνομη διαβίωση. Δεδομένου του μεγάλου πληθυσμού ασυνόδευτων παιδιών σε συνδυασμό με τις λιγοστές οργανωμένες δομές για τους νεαρούς ενήλικες, τα κοινωνικά διαμερίσματα σχεδιάστηκαν προκειμένου να συνεχίσουν τις προσπάθειες πού καταβάλλονται στις δομές ασυνόδευτων παιδιών, αποτρέποντας την απότομη διακοπή μια διαδικασίας που απαιτεί χρόνο και πλαισίωση για να ευδοκιμήσει. Η λογική των κοινωνικών διαμερισμάτων είναι να υποστηρίξουν νεαρούς οι οποίοι φαίνεται ότι έχουν κάπως καλύτερες προοπτικές σε αυτό που ονομάζουμε ένταξη ή ευρύτερα παρουσία στην κοινωνία. Άρα, απευθύνονται σε έναν επιλεγμένο αριθμό πρώην ανήλικων που έχουν ήδη εκδηλώσει τη διάθεσή τους για κοινωνική ένταξη. Αυτά τα κριτήρια κάπως κωδικοποιημένα είναι, η επιθυμία των νεαρών να μείνουν στην Ελλάδα, γιατί πολλοί ζητούν άσυλο αλλά η επιθυμία τους δεν είναι να παραμείνουν στην Ελλάδα. Ένα άλλο κριτήριο είναι η γνώση της ελληνικής ή της αγγλικής γλώσσας, η απουσία παραβατικής συμπεριφοράς ή θρησκευτικού φανατισμού αλλά και η απουσία σοβαρής ευαλωτότητας. Διότι, θεω84

ρούμε ότι αν δεν συντρέχουν αυτά τα κριτήρια, ο χρόνος που απαιτείται προκειμένου να γίνει ενταξιακή προσπάθεια θα έπρεπε να πολλαπλασιαστεί και πολύ απλά δεν υπάρχουν οι πόροι για να γίνει κάτι τέτοιο. Επίσης, μία βασική παράμετρος είναι η προηγούμενη εργασιακή εμπειρία -αν υπάρχει-, και ίσως λίγο γενικότερα αυτό που θα λέγαμε σαφείς και ρεαλιστικοί στόχοι εκ μέρους των νεαρών. Γιατί η εμπειρία δείχνει ότι οι άνθρωποι που έχουν μια στοχοθεσία την οποία μπορούν να τη μετατρέψουν σε ένα άτυπο σχεδιασμό βημάτων, έχουν καλύτερους όρους για να πετύχουν αυτά που εμείς ζητάμε. Πρόκειται αποκλειστικά για νεαρούς άντρες, ίσως εδώ υπάρχει ένα έλλειμμα, θα μπορούσαν να υπάρχουν και κοινωνικά διαμερίσματα για νεαρές γυναίκες. Στην πράξη, νεαροί άντρες σημαίνει ότι μόλις έχουν γίνει 18 και ενηλικιώθηκαν και αναζητούν το επόμενο βήμα, την επόμενη δομή που θα τους στεγάσει. Ο μέσος χρόνος παραμονής -γιατί ο χρόνος έχει πολύ μεγάλη σημασία- στα διαμερίσματα είναι περίπου ένα έτος. Αλλά, όπως είπα, προσπαθούμε να υπάρχει εντατική αλληλεπίδραση μεταξύ του προσωπικού και των ανθρώπων που φιλοξενούνται, για να πετύχουμε την καλύτερη δυνατή προσαρμογή στις απαιτήσεις. Δεν περιοριζόμαστε στη φιλοξενία και την παροχή των υπηρεσιών που αναφέρθηκαν αλλά εστιάζουμε κυρίως στην ένταξη μέσα από τη διάδραση των ωφελούμενων με τους εργαζόμενους, την τακτική υποστηρικτική παρακολούθηση και την οικοδόμηση σημαντικών δεσμών με τους νέους. Έχουμε ήδη δει τα αποτελέσματα αυτής της πρακτικής, καθώς οι περισσότεροι από τους ωφελούμενους έχουν πετύχει να ανεξαρτοποιηθούν και να ενταχθούν σχετικά ομαλά στην ελληνική κοινωνία. Να μου επιτραπεί εδώ να σημειώσω ότι ο όρος ένταξη είναι ευρύς και κάπως ασαφής. Το να βρει ένας νέος εργασία και σπίτι για να μείνει μετά το πρόγραμμα είναι απλώς τα πρώτα βήματα μιας διαδικασίας που θα μπορούσε να οδηγήσει σε αυτό που λέμε ομαλή κοινωνική ένταξη. H βασική σύλληψη στο σχεδιασμό των κοινωνικών διαμερισμάτων -σε ό,τι αφορά το μεθοδολογικό τους σκέλος- ήταν το μοντέλο της συμμετοχικής παρατήρησης. Πρόκειται για μια έννοια ανθρωπολογικής προέλευσης, που πρακτικά σημαίνει την καθημερινή παρουσία του στο ανθρωπολογικό πεδίο δηλαδή στην κοινότητα έχοντας σχηματίσει μια ολοκληρωμένη εικόνα της δυναμικής της, δρούμε για την ενδυνάμωση, την πρόοδο και την επίτευξη των στόχων του. Επομένως, όσοι εργαζόμαστε στα κοινωνικά διαμερίσματα δεν έχουμε γραφείο σε κάποιο κτίριο της ΑΡΣΙΣ, αλλά τα γραφεία μας είναι μέσα στα σπίτια των παιδιών. Ένα δωμάτιο σε κάθε διαμέρισμα έχει μετατραπεί σε γραφείο και εκεί κάθε πρωί υποδεχόμαστε τους νεαρούς σε μια οικεία ατμόσφαιρα, για να συζητήσουμε όσα τους απασχολούν. Θεωρούμε τα κοινωνικά διαμερίσματα ως δομή ημιαυτόνομης διαβίωσης, γιατί οι νεαροί αναγκάζονται, τρόπο τινά, να συγκατοικήσουν με άλλους πέντε και να βλέπουν εμάς κάθε μέρα στο γραφείο, μολονότι δεν έχουμε ολοήμερη παρουσία, αφού καλύπτουμε το χρονικό διάστημα εννιά το πρωί μέχρι οχτώ το απόγευμα, με δύο διαφορετικές βάρδιες και χωρίς παρουσία προσωπικού τα βράδια. Εδώ είναι μια μεγάλη διαφορά από το καθεστώς της προστατευόμενης φιλοξενίας ως μέρος της παιδικής προστασίας, διότι, οι νεαροί στο προηγούμενο πλαίσιο της παιδικής προστασίας έχουν την καθημερινή 24άωρη παρουσία κάποιου δίπλα τους. Αυτή η διαφορά είναι σημαντική και συχνά οι φιλοξενούμενοι χρειάζονται αρκετούς μήνες μέχρι να εξοικειωθούν με το καινούργιο πλαίσιο που προσφέρεται στα κοινωνικά διαμερίσματα. Ας αναφερθούμε στους βασικούς άξονες που συνιστούν για εμάς την επιτυχή έξοδο ενός νέου από το πρόγραμμα. Βασικό είναι να έχουν πετύχει οι νεαροί να βρούνε εργασία και δικό τους σπίτι. Όλοι ξέρουμε πόσο δύσκολο είναι κάποιος να εξασφαλίσει μια σταθερή 85

εργασία -όχι μια εντελώς ευκαιριακή- και μάλιστα με ικανοποιητικές απολαβές. Και από την άλλη πλευρά το ζήτημα της κατοικίας έχει γίνει εξαιρετικά δύσκολο εξαιτίας των πρόσφατων εξελίξεων τα τελευταία χρόνια όπου ακόμα και για ένα εργαζόμενο με σχετικά υψηλή αμοιβή είναι δύσκολο να επωμιστεί το βάρος να μείνει μόνος του. Επομένως, πολλές φορές κατοικία σημαίνει συγκατοίκηση με δύο ή τρία άτομα, και εδώ αποδεικνύεται πόσο βασικός είναι ο συνεκτικός ιστός όλων των καλών σχέσεων που έχουν αναπτύξει οι νέοι ήδη από την πορεία τους στα camp, στις δομές φιλοξενίας και στα διαμερίσματα. Έχει επιτευχθεί μια συναισθηματική σταθερότητα που θα επιτρέψει στους νεαρούς να αντέξουν τη συνθήκη της αυτόνομης διαβίωσης. Όπως καταλαβαίνετε η προσπάθεια είναι εξαιρετικά δύσκολη, γιατί στην πραγματικότητα ζητάμε από ένα έφηβο 19 ετών να μπορεί να τα καταφέρει μόνος του, χωρίς παρουσία οικογενειακού πλαισίου και πολλές φορές χωρίς παρουσία ενός ευρύτερου υποστηρικτικού πλαισίου. Θα αναφερθώ κάπως κωδικοποιημένα πάλι στις δυσκολίες που έχουμε και συναντάμε επανειλημμένα στο έργο μας. Η πρώτη δυσκολία δεν είναι άλλη από το νομικό καθεστώς, δηλαδή ό,τι αφορά τη διαδικασία της χορήγησης του ασύλου. Όπως είναι ευνόητο, ένας νεαρός ο οποίος αναμένεται η συνέντευξή για το αίτημα ασύλου του ή έχει πάρει μια πρώτη απορριπτική απόφαση, είναι πολύ δύσκολο να φανταστεί τη ζωή του στην Ελλάδα ή είναι πολύ δύσκολο να μπει στη διαδικασία να επενδύσει χρόνο και κόπο για να τα καταφέρει. Μία δεύτερη δυσκολία είναι το αίσθημα των νεαρών ότι βρίσκονται σε μετάβαση, που ακόμη κι αν έχουν αποφασίσει να μείνουν στην Ελλάδα, το αίσθημα παραμένει, δεν είναι εύκολο να το αγνοήσει κανείς. Μια άλλη παράμετρος είναι οι τεράστιες διαπολιτισμικές διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στις χώρες προέλευσής τους και στη δική μας κοινωνία. Εδώ θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ως παράδειγμα τον διαφορετικό ρόλο της οικογένειας. Οι περισσότερες χώρες προέλευσης χαρακτηρίζονται από ένα πατριαρχικό μοντέλο, χωρίς να το αναφέρω με αρνητική σημασία αλλά ότι η κεφαλή της οικογένειας είναι ο πατέρας ο οποίος είναι μια σεβάσμια φιγούρα και σταθερά σημείο αναφοράς για οτιδήποτε αποφασίζουν τα μέλη της οικογένειας. Όταν χρειάστηκε να εξηγήσω στα παιδιά τι σημαίνει ασφάλιση, φορολογία, ότι ένα μέρος από τα ένσημα πηγαίνει στην υγειονομική τους περίθαλψη και ένα μέρος στη σύνταξη, με κοιτούσαν χωρίς να καταλαβαίνουν. Στις χώρες τους η οικογένεια και τα μέλη της αναλαμβάνουν την φροντίδα όσων ασθενούν και όσων γερνούν. Μια άλλη βασική πολιτισμική διαφορά σχετίζεται με την κρατική μεσολάβηση, δηλαδή οι νεαροί δεν έχουν συνηθίσει την έντονη παρουσία του κράτους, προκειμένου να κάνουν μια σειρά από ενέργειες ή να ρυθμίσουν μια σειρά από τις σχέσεις τους. Ειδικότερα, τους προξενεί μεγάλη απορία, το γιατί πρέπει να πάω στην τάδε υπηρεσία, γιατί πρέπει να λογοδοτήσω, γιατί πρέπει να έχω όλο αυτό το πακέτο με έγγραφα μαζί μου, προκειμένου να πάω απλά να ζητήσω δουλειά. Μια άλλη δυσκολία αφορά στην αλληλεπίδραση με τον ντόπιο πληθυσμό. Συγκεκριμένα, βλέπουμε ότι αναπαράγεται πολύ έντονα το στοιχείο της κοινότητας των ομοεθνών, που συχνά είναι και καταπιεστικό, επομένως η ταυτότητα στην οποία καταφεύγουν είναι η ταυτότητα του ξένου ή του φιλοξενούμενου. Άλλη τεράστια δυσκολία που ήδη αναφέρθηκε είναι ο γλωσσικός φραγμός, δηλαδή όταν οι νέοι δεν μπορούν να επικοινωνήσουν επαρκώς στα ελληνικά, αυτό τους αποκλείει από μια σειρά διαδικασίες, μεταξύ τον οποίων και η ανεύρεσή μιας ικανοποιητικά αμειβόμενης εργασίας. Δύσκολο, επίσης, αποδεικνύεται να τους πείσουμε να επενδύσουν χρόνο κι ενέργεια στην εκπαιδευτική διαδικασία, ειδικά όταν τα παιδιά φεύγουν από τις δομές φιλοξενίας όπου σε πολύ μεγάλο βαθμό το καθήκον τους ήταν η φοίτηση στο σχολείο και 86

έρχονται στα διαμερίσματα, όπου εμείς δεν έχουμε σαν προαπαιτούμενο την φοίτηση στο σχολείο, το σχολείο πολύ δύσκολα παραμένει συστατικό της καθημερινότητας τους. Επομένως, οι νεαροί μένουν στην τυπική εκπαίδευση σε ποσοστό εξαιρετικά μικρό και αυτονόητα υπάρχει δυσκολία πρόσβασης στην αγορά εργασίας, Είναι λίγα τα παραδείγματα νέων που είχαν πρότερη εξειδικευμένη εργασιακή εμπειρία όταν ήρθαν στα κοινωνικά διαμερίσματα, και αυτοί φυσικά κατάφεραν να βρουν εύκολα δουλειά. Για όλους τους υπόλοιπους η καταφυγή είναι η ανειδίκευτη χειρωνακτική εργασία, ή σε αυτούς που έχουν καταφέρει να βελτιώσουν τις γλωσσικές τους ικανότητες το να δουλέψουν σε θέσεις διερμηνέα. Αν θα θέλαμε να συνοψίσουμε όλους τους παραπάνω προβληματισμούς θα λέγαμε ότι αυτό που ονομάζουμε εμείς ένταξη περιλαμβάνει την πρόσβαση σε μια σειρά από πολιτισμικά αγαθά –στέγη, εργασία, περίθαλψη, εκπαίδευση- και ότι αυτό συνιστά την εξασφάλιση της προσωπικής αξιοπρέπειας. Το αίσθημα της αξιοπρέπειας θα μπορούσαμε να πούμε ότι σχετίζεται με το αίσθημα ότι ανήκω, ανήκω στην κοινότητα μου ή ανήκω στην κοινωνία στην οποία βρίσκομαι, ή με έναν άλλον τρόπο το αίσθημα ότι είμαι ένας αποδεκτός άλλος Ότι είμαι άλλος, το βλέπω, το καταλαβαίνω αλλά είμαι ένας άλλος που μπορώ να συνυπάρχω, και όχι ένας άλλος ως αποδέκτης ενός ρατσιστικού βλέμματος η μίας ξενοφοβικής συμπεριφοράς. Όλα τα παραπάνω δεν είναι ανάγκες ή υπηρεσίες οι οποίες καλύπτονται στο χρονικό διάστημα ενός χρόνου ή δύο χρονών. Ουσιαστικά εκτείνονται σε όλη την ζωή ενός ανθρώπου οπότε ο στόχος της παραμονής στα κοινωνικά διαμερίσματα είναι η ενδυνάμωση όσο γίνεται των νέων, προκειμένου να μπορούν να σταθούν απέναντι σε όλες αυτές τις ανάγκες με έναν τρόπο ικανοποιητικό. Εν κατακλείδι, να επισημάνουμε ότι η ενηλικίωση ενός νεαρού φέρνει τεράστιες αλλαγές και καθιστά την μέριμνα για όλα τα παραπάνω ένα ατομικό ζήτημα, πράγμα εξαιρετικά δύσκολο. Η ενηλικίωση, έτσι πως την καταλαβαίνουμε εμείς, μπορεί να σηματοδοτεί την μετάβαση από το πλαίσιο της παιδικής προστασίας στην ενήλικη ζωή, όπου το πλαίσιο, πολλές φορές, είναι συγκεχυμένο η ανύπαρκτο, συχνά επίσης ελλιπώς προετοιμασμένο. Για πολλούς από τους νεαρούς κάτω των 18 που βρέθηκαν στην Ελλάδα, ασυνόδευτοι η ενηλικίωση μπορεί να σημαίνει βίαιη απώλεια του προηγούμενου υποστηρικτικού πλαισίου ή και των προνομίων που αυτό συνεπάγεται. Ακόμα και η εξασφάλιση στέγασης μέσα από την φιλοξενία στο πρόγραμμα «ESTIA» ή στα κοινωνικά διαμερίσματα σίγουρα δεν εξαλείφει το άγχος και την ανασφάλεια που συνοδεύουν την ενήλικη ζωή πάντα σε συνδυασμό με την αβέβαιη έκβαση σε ό,τι αφορά το άσυλο και την παραμονή του στην χώρα.

Η προετοιμασία της αυτονόμησης (ενδυνάμωση, εκπαίδευση, επιμόρφωση, κατάρτιση, συμβουλευτική) Γιώργος Μπουρλής, εργασιακός σύμβουλος (ΑΡΣΙΣ) Από την επαγγελματική μου εμπειρία ως εργασιακός σύμβουλος σε δομές Safe Zone της ΑΡΣΙΣ στην Βόρεια Ελλάδα, θα επιχειρήσω να παρουσιάσω το πλαίσιο και μία δέσμη ενεργειών που υλοποιούμε πιλοτικά σε δύο δομές, σε δύο Safe Zone, στα Διαβατά και στα Λαγκαδίκια αντίστοιχα. Το πιλοτικό αυτό πρόγραμμα ξεκίνησε από τις διαπιστώσεις που είχαμε κάνει συνάδελφοι που εργαζόμασταν με τους ανήλικους ασυνόδευτους και ειδικά στο πλάνο της ενηλικίωσής τους και από την πιλοτική εφαρμογή ενός εκπαιδευτικού επιμορφωτικού πλάνου που είχα τρέξει ως εκπαιδευτικός πριν δύο χρόνια σε άλλη πόλη και άλλη δομή. Ως μία σύνθεση αυτών σχεδιάστηκε από την ΑΡΣΙΣ η υπηρεσία της εργασια87

κής συμβουλευτικής των ανήλικων ασυνόδευτων για να καλύψει μία σοβαρή ανάγκη που ανακύπτει μόλις καλυφθούν οι βασικές για τροφή, στέγη, νομική κάλυψη κι εκπαίδευση κι αφορά την επικείμενη αυτονόμησή τους. Η δεύτερη διαπίστωση που οδήγησε σε αυτόν τον σχεδιασμό ήταν ότι στην μεγάλη τους πλειοψηφία οι ανήλικοι έχουν χαμηλό επίπεδο, όσον αφορά τις γνώσεις, την εκπαίδευση, την κατάρτισή τους, και φυσικά μια διαφορετική κουλτούρα, η οποία έκανε τα παιδιά να νιώθουν άβολα στην αλληλεπίδραση τους με τον κοινωνικό ιστό και φυσικά κάποιες φορές να γίνονται και θύματα συμπεριφορών. Αυτές οι δύο διαπιστώσεις μας οδήγησαν να τροποποιήσουμε τις παρεχόμενες υπηρεσίες που αφορούν στην εύρεση εργασίας εμβαθύνοντας και θεωρώντας ότι αν δεν βρούμε τον τρόπο όλα τα παιδιά που έχουμε στις δομές μας, να βρουν τον δικό τους τρόπο εξέλιξης, να μπορέσουν σταδιακά να αυτονομηθούν, θα δυσκολευτούν στην αλληλεπίδραση με τον κόσμο γύρω τους και την ένταξή τους. Ο χαρακτήρας του πιλοτικού αυτού προγράμματος είναι ολιστικός, έρχεται να ενσωματώσει και να κατευθύνει τις ενέργειες όλων μας προς έναν κοινό στόχο της αυτονόμησης και της ένταξης. Για την επίτευξη του στόχου αυτού απαιτείται η εμπλοκή όλων των υπηρεσιών και των συναδέλφων σε μία δομή, από τον φροντιστή μέχρι τον συντονιστή ακόμη και όσων δεν έχουν καθημερινή παρουσία όπως ο δικηγόρος και ο εργασιακός σύμβουλος. Απευθύνεται σε όλους τους ωφελούμενους μιας δομής που είναι 17 ½ συν, δηλαδή στα παιδιά που πρόκειται να ενηλικιωθούν άμεσα. Σχετικά με τον στόχο της ενδυνάμωσης δίνουμε ιδιαίτερη βαρύτητα σε κάποιους συγκεκριμένους άξονες, δηλαδή ενημερώνουμε τα παιδιά για όλον τον χάρτη που αφορά την εκπαίδευση, την υγεία, τη διαμονή, την εργασία. Αναλαμβάνουν αυτή την ενημέρωση ο κοινωνικός επιστήμονας και ο εκπαιδευτικός της δομής, δίνοντας βάση στην κοινωνική διάσταση και αξία των παραπάνω. Ο εκπαιδευτικός, επιπλέον, εκπαιδεύει τα παιδιά ως προς τη γλώσσα σε βασικούς διαλόγους επικοινωνίας που θα χρειαστούν στην αλληλεπίδρασή τους με την κοινότητα. Χρησιμοποιούν και τη μέθοδο του role play με βάση θεματικές, όπως το πώς ένας νέος θα πάει να δει ένα σπίτι για να το νοικιάσει, πώς θα πάει σε μία δημόσια υπηρεσία και άλλες. Ένας άλλος στόχος αφορά την επιμόρφωση, η οποία συντελείται μέσα από την λειτουργία της ομάδας στη δομή όπως η μηνιαία εισήγηση του δικηγόρου για νομικά ζητήματα. Προσπαθούμε να εξοικειώσουμε τα παιδιά με την ευρωπαϊκή κουλτούρα και με τα ανθρώπινα δικαιώματα, θέματα όπως η θέση της γυναίκας, αξιοποιώντας το εγχειρίδιο Compass αλλά και άλλα εργαλεία, όπως την προβολή ταινιών, τη συζήτηση κ.α. Επίσης, συνεργαζόμαστε με επαγγελματίες που μιλούν στα παιδιά για τα αντικείμενά τους είτε ερχόμενοι στη δομή είτε επισκεπτόμενοι εμείς με τα παιδιά τους χώρους εργασίας και παραγωγής. Επιδιώκουμε να ενθαρρύνουμε τη διάθεση των παιδιών να αναζητήσουν πληροφορίες, να κινηθούν προς τα έξω. Ταυτόχρονα, λειτουργούν μαθήματα ξένης γλώσσας και υπολογιστών για να αποκτήσουν βασική κατάρτιση.Οι ειδικότερες αρμοδιότητες που έχει ο εργασιακός σύμβουλος είναι η διενέργεια ατομικών συνεδριών, η δημιουργία ομαδικών εργαστηρίων και φυσικά το να απευθυνθεί σε επιχειρήσεις ή σε προγράμματα κατάρτισης ή και μαθητείας με τα οποία θα συνδέσει τα παιδιά. Οργανώνουμε πλάνο για κάθε παιδί, ξεκινώντας με τη συμπλήρωση ειδικού ερωτηματολογίου που έχουμε συντάξει, και το οποίο μας οδηγεί στην καταγραφή του εκπαιδευτικού προφίλ του παιδιού και του ιστορικού του. Σε αυτό θα στηριχθούμε για τη δημιουργία ενός ατομικού σχεδίου δράσης την οποία θα ακολουθήσει η ομάδα της δομής για να πλαισιώσει το παιδί. Για κάθε παιδί συμπληρώνεται ατομικός φάκελος ο οποίος εκτός όλων των βασικών εγγράφων που περιλαμβάνει θα έχει φυσικά και ένα βιογραφικό 88

το οποίο συντάσσουμε μαζί με το παιδί. Όπως και μια ενημερωτική συστατική επιστολή η οποία βεβαιώνει την συμμετοχή του παιδιού στο συγκεκριμένο πρόγραμμα. Οι δυσκολίες που συναντούμε στην υλοποίηση του προγράμματος είναι τεχνικές και κινούμαστε προς την επίλυσή τους. Η πρώτη αφορά στη διαθεσιμότητα των διερμηνέων οι οποίοι είναι επιφορτισμένοι με πάρα πολλές εργασίες εντός και εκτός δομής. Μία άλλη αφορά την μεγάλη απόσταση της δομής από την πόλη, οπότε δεν είναι εύκολο να προγραμματίσουμε επισκέψεις και τέλος η απουσία χώρων στα Safe Zones για ομαδικά εργαστήρια και ενημερώσεις. Ένα άλλο ζήτημα είναι η νοοτροπία κάποιων παιδιών, όπως αναφέρθηκε και από προηγούμενους ομιλητές, για τον στόχο που έχουν τα παιδιά να στείλουν χρήματα πίσω στην πατρίδα τους η και την επιρροή που δέχονται από κάποιους ομοεθνείς τους. Πέρα από την θετική επιρροή που μπορεί να έχουν κάποιοι, άλλοι λειτουργούν εντελώς διαφορετικά. Σε αυτό το ζήτημα θεωρώ ότι θα πρέπει να ενισχύεται η προσπάθεια να εμφυσήσουμε στα παιδιά την κατανόηση ότι το συγκεκριμένο πλάνο ενεργειών γίνεται για τα ίδια, δεν είναι ούτε για εμάς, ούτε να γεμίσουμε το χρόνο μας, είναι για την ίδια τους την εξέλιξη. Η ΑΡΣΙΣ σχεδιάζει σε επόμενο στάδιο τη λειτουργία ενός κέντρου συμβουλευτικής όπου θα υπάρχει αίθουσα για ατομικές συνεδρίες ή και μια μεγαλύτερη για να γίνονται εκεί ομαδικά εργαστήρια κάποια από τα οποία θα είναι μόνιμα. Θα κλείσω με τα αποτελέσματα που έχουμε ήδη διαπιστώσει και είναι θετικά. Οι εργαζόμενοι στις δομές έχουν νιώσει ότι αναβαθμίστηκε ο ρόλος τους και οι αρμοδιότητές τους συλλειτουργούν σε έναν ουσιαστικό σκοπό, που δεν είναι απλά η φροντίδα των παιδιών αλλά η προετοιμασία τους για την ένταξη. Τα δε παιδιά προς στιγμήν παρακολουθούν σε συντριπτικό ποσοστό τις συνεδρίες, τα εργαστήρια και τις ενημερώσεις του προγράμματος. Αυτές οι θετικές διαπιστώσεις μας οδηγούν σε εμβάθυνση του σχεδιασμού στην εργασιακή συμβουλευτική.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ: Ερώτηση: Σχετικά με το θέμα της εκπαίδευσης αναρωτιέμαι πως το δημόσιο σχολείο δεν φροντίζει για την πλήρη ένταξη αυτών των παιδιών στην τυπική εκπαιδευτική διαδικασία. Πώς είναι δυνατόν να περιμένουμε να μείνουν στην τάξη τα παιδιά όταν δεν υπάρχουν διερμηνείς; Και η παρεκπαίδευση έρχεται να λύσει, ως συνήθως, αυτά τα προβλήματα με οργανώσεις που παρέχουν ενισχυτική διδασκαλία, διερμηνείς, μαθήματα γλώσσας. Όλο αυτό το πακέτο ενεργειών δεν μπορεί να εφαρμοστεί άμεσα στο σχολείο για να μην αναγκάζουμε τα παιδιά σε όλον αυτόν τον κύκλο που τα εξαντλεί; Απάντηση / Δομνίκη Γεωργοπούλου, συντονίστρια εκπαιδευτικών προγραμμάτων στη Βόρεια Ελλάδα (SolidarityNow): Ας φανταστούμε λίγο τι κάνει ένα παιδί πού έχει μεγαλώσει στην Αγγλία ή στη Γαλλία και έρχεται στην Ελλάδα, γιατί οι γονείς του αποφάσισαν να μείνουν εδώ, βρήκαν δουλειά εδώ. Αν μένει σε μια περιοχή που υπάρχουν και άλλα παιδιά που μιλάνε την μητρική τους γλώσσα, και δεν έχουν καλό επίπεδο στα Ελληνικά, ενδεχομένως να μπορέσει να μπει σε μία τάξη υποδοχής, όπως αυτή που περιέγραψε ο συνάδελφος όπου πηγαίνουν πολλά παιδιά πρόσφυγες του αστικού περιβάλλοντος. Αν, όμως, δε μένει σε τέτοια περιοχή, θα μπει στο σχολείο κανονικά, χωρίς κανένα υποστηρικτικό προσωπικό. Τα παιδιά γενικά, όσο πιο μικρά είναι, σίγουρα απορροφούν πάρα πολύ εύκολα τις ξένες γλώσσες. Μιλάμε στην πρώτη δημοτικού για βαθμό απορρόφησης της γλώσσας πολύ γρήγορο, από την πρώτη δημοτικού μέχρι την δευτέρα μπορεί να παρακο-

λουθεί κανονικά μαθήματα ένα παιδί. Στις μεγαλύτερες ηλικίες αυτό σίγουρα συμβαίνει με πολύ μεγαλύτερη δυσκολία και ειδικά όταν μιλάμε για ένα πρόγραμμα λυκείου με μαθήματα πιο υψηλού επιπέδου σε έννοες και γλώσσα, που και εγώ στην ηλικία που είμαι θα δυσκολευόμουν να τα ξαναπαρακολουθήσω και να τα ξανακαταλάβω, παρόλο που είναι τα ελληνικά η μητρική μου γλώσσα. Η άτυπη εκπαίδευση που παρέχουν οι οργανώσεις ενισχύει κυρίως το λεξιλόγιο των παιδιών, για να κατανοούν βασικές έννοιες όλων των μαθημάτων και τη λειτουργία της τάξης, όπως πίνακας, τετράδιο, ή φράσεις όπως «λύσε την άσκηση» «έλα στον πίνακα». Η οικοδόμηση επαρκούς λεξιλογίου απαιτεί χρόνο και υπομονή κι ίσως δεν είναι εύκολο να ενταχθεί στο ωρολόγιο σχολικό πρόγραμμα. Να πούμε εδώ ότι κατά το πρώτο έτος παρακολούθησης του σχολείου, τα παιδιά δικαιούνται να εξετάζονται μόνο προφορικά και το σημαντικότερο στοιχείο για να προβιβαστούν είναι να μην κάνουν απουσίες, πράγμα που προσπαθούν οι δομές φιλοξενίας να ενθαρρύνουν τα παιδιά να το τηρήσουν. Στο δεύτερο χρόνο εξετάζεται μεικτά προφορικά και γραπτά σε κάποια μαθήματα και στον τρίτο χρόνο εντάσσεται κανονικά. Οπότε το ελληνικό σχολικό σύστημα είναι ίδιο για όλους τους αλλόγλωσσους μαθητές είτε αυτοί προέρχονται από κάποιες χώρες της Ευρώπης, είτε της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είτε από χώρες με πιο μεταναστευτικό προφίλ που ήρθαν την δεκαετία του ‘90, είτε από τους ανθρώπους πού έρχονται τώρα από τρίτες χώρες. Δεν είναι τέλειο, η κυρία Πανδίρη ανέφερε ήδη τις ανεπίτρεπτες καθυστερήσεις τοποθέτησης στελεχών στα τμήματα υποδοχής και αυτό είναι ένα σημαντικότατο θέμα, γιατί αυτό είναι που δημιουργεί το εκπαιδευτικό κενό. Αν ξεκινούσανε να λειτουργούν οι τάξεις υποδοχής από τον Σεπτέμβριο δεν θα είχαμε μεγάλα ποσοστά σχολικής διαρροής. Ακόμη και αν αυτό δε διορθωθεί και το σύστημα παραμένει δυσκίνητο, νομίζω ότι τα παιδιά έχουν εκπληκτική ικανότητα αφομοίωσης σε συνδυασμό και με τη σταθερή πλαισίωση των δομών φιλοξενίας και την άτυπη εκπαίδευση που παρέχεται από τις οργανώσεις μπορούν να προοδεύσουν. Ερώτηση: Δηλαδή, θεωρούμε ότι το υφιστάμενο σχολικό σύστημα είναι επαρκές; Απάντηση / Δομνίκη Γεωργοπούλου (SolidarityNow): Δεν θα έλεγα ότι είναι ένα τέλειο σύστημα, πιστεύω ότι είναι μια καλή βάση. Για παράδειγμα, σχετικά με τους διερμηνείς, δε νομίζω ότι θα βοηθούσε η παρουσία τους μέσα σε ένα σχολικό τμήμα. Υπάρχει ένα εξαιρετικό πρόγραμμα της Μετάδρασης το οποίο τρέχει εδώ και καιρό που παρέχει διερμηνέα σε σχολεία αλλά εκτός τμήματος, για σχολική επικοινωνία, για να μπορέσει ο μαθητής ή ο γονέας να εκφράσει τους προβληματισμούς ως προς το σχολείο, το σχολείο επίσης για το μαθητή και διαπιστώνουμε ότι λειτουργεί καλά. Αν μπει διερμηνέας μέσα στην τάξη, ακυρώνει το immersion (την εμβάθυνση), γιατί έτσι ο μαθητής δεν κατακτά σταδιακά τη νέα γλώσσα στηριζόμενος στη μητρική του. Η κατάκτηση της γλώσσας απαιτεί χρόνο αλλά θα είναι αποτελεσματική και θα λειτουργήσει ως εργαλείο ένταξης σε βάθος χρόνου. Νομίζω ότι είναι ένα σύστημα που -σε αντίθεση με πολλά άλλα πράγματα που έχουν οργανωθεί για το προσφυγικό- δε διακρίνει τα παιδιά με βάση το προσφυγικό τους status, αλλά μόνο με βάση τη γλώσσα, το οποίο είναι μια καλή βάση Αυτό σημαίνει ότι είναι ένα σύστημα βιώσιμο, που αφορά όλους τους πληθυσμούς που μπορεί να έρθουν στην Ελλάδα, αύριο, μεθαύριο είτε είναι από την Τουρκία, το Ιράκ, την Αλβανία, τη Γαλλία… Είναι αρκετά ισότιμο και με επίλυση κάποιων ζητημάτων στην συνέχεια είναι αρκετά πρακτικό, μια πρωτοβουλία ας πούμε που έχει μπει σε μια διαδικασία προετοιμασίας τώρα είναι η προσαρμογή ύλης μαθημάτων του σχολείου, μαθημάτων και πιο δύσκολων ενδεχομένως στην κατανόηση κ.τ.λ. Να αναφέρω εδώ μία σχετική πρωτοβουλία, που

ελπίζω ότι θα ολοκληρωθεί και να προκύψουν κι άλλες παρόμοιες. Η UNICEF με το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας δημιουργούν βιβλία που θα περιλαμβάνουν όλη τη διδακτέα ύλη σε συμπυκνωμένη μορφή για αλλόγλωσσα παιδιά, που εντάσσονται στο σχολείο μετά από εκπαιδευτικό κενό χρόνων, ώστε να μπορούν να παρακολουθήσουν τα μαθήματα της αντίστοιχης ηλικίας τους ειδικά στο Λύκειο. Σχόλιο: Ίσως το πρόβλημα είναι το κατά πόσο τα σχολεία αγκαλιάζουν το τμήμα υποδοχής ως μία βασική λειτουργία τους που θα έπρεπε να εξισωθεί με την λειτουργία όλων των υπόλοιπων τμημάτων και να καταβάλλονται έντονες προσπάθειες για την έγκαιρη λειτουργία τους και συχνά οι διευθύνσεις των σχολείων ζητούν από τις οργανώσεις να πιέσουν σε αυτή την κατεύθυνση. Σχόλιο: Θα ήθελα να προσθέσω στους προβληματισμούς μας ότι είναι πολύ σημαντικό όσοι εργαζόμαστε με τα παιδιά στις οργανώσεις, να μην περιοριζόμαστε στις δηλώσεις τους για την πρότερη φοίτησή τους στις χώρες τους. Έχει τύχει μέσω των διαγνωστικών ερωτηματολογίων που ζητούμε να συμπληρώσουν, να διαπιστώνουμε ότι απόφοιτοι του αντίστοιχου δημοτικού πχ στο Πακιστάν, δεν γνωρίζουν να γράφουν, να διαβάζουν τη μητρική τους γλώσσα, ότι δεν μπορούν να κάνουν απλές πράξεις αριθμητικής ή ότι μπορεί να μη γνωρίζουν καν την έννοια της πρόσθεσης. Είναι σημαντικό για την πρόοδό τους, να διαπιστώνουμε τα πραγματικά μαθησιακά κενά και για να τα καλύψουμε με επάρκεια και για να τα εντάξουμε στην κατάλληλη σχολική βαθμίδα κι ίσως περιμένοντας ένα διάστημα έως ότου το παιδί καλύψει βασικά κενά αλφαβητισμού.

ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΗΜΕΡΙΔΑΣ Αργυρώ Δημοπούλου, συντονίστρια Safe Zones (ΑΡΣΙΣ) Φτάνοντας στο κλείσιμο λοιπόν της σημερινής ημερίδας, αξίζει να αναφερθεί πως είναι η πρώτη φορά που παρουσιάστηκε το πρόγραμμα των Ασφαλών Ζωνών, αναλύθηκαν οι στόχοι, οι υπηρεσίες που παρέχονται καθώς και εντοπίστηκαν τα εμπόδια που εμφανίζονται καθημερινά στο πεδίο αναφορικά με την ευαλωτότητα των ασυνόδευτων ανηλίκων, με την ένταξη και την εκπαίδευση αυτών. Ακόμη, συζητήθηκαν τα προγράμματα φιλοξενίας, υποστήριξης και ένταξης που υλοποιούνται καθώς και τέθηκαν προβληματισμοί σχετικά με την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα, αλλά και αναδείχτηκαν οι καλές πρακτικές που εφαρμόζονται. Θεωρούμε ότι η ανάπτυξη δημοσίου διαλόγου σε φλέογοντα κοινωνικά ζητήματα, όπως η υποστήριξη ασυνόδευτων παιδιών βοηθάει όλους όσους εμπλέκονται σε αυτό το πέδιο αλλά ταυτόχρονα δίνει τη δυνατότητα στις αρχές να αποκτήσουν ολοκληρωμένη άποψη αναφορικά με τα γεγονότα και τις προσκλήσεις που αναδύονται. Όλοι μας σήμερα, ήμασταν μάρτυρες ενός γόνιμου διαλόγου, ανταλλαγής πληροφοριών και εμπειριών και είμαστε βέβαιοι ότι αυτή η ημερίδα θα συμβάλλει στην ανάπτηξη προγραμμάτων με στόχο τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών σε ασυνόδευτα παιδιά που εισέρχονται στη χώρα μας, για το σκοπό αυτό προγραμματίζουμε την έκδοση των πρακτικών και τη διανομή του σε όλους τους φορείς. Τέλος, θα θέλαμε να σας ευχαριστήσουμε για ακόμη μια φορά που βρεθήκατε στην σημερινή ημερίδα. 91

Π ΡΑ Κ Τ Ι Κ Α Η Μ Ε Ρ Ι Δ Α Σ

«Νεοεισερχόμενοι ασυνόδευτοι ανήλικοι: Προστατευτική φύλαξη και ένταξη σε δομές φιλοξενίας»

Τρίτη 17 Δεκεμβρίου 2019 Πολιτιστικό Πολύκεντρο Ορεστιάδας

Διοργάνωση ΑΡΣΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΝΕΩΝ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ 09:00-09:30 ΕΓΓΡΑΦΕΣ 09:30-10:00 ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ – ΕΝΑΡΞΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ 10:00 – 11:30 ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ: «Πολιτικές υποστήριξης ασυνόδευτων ανηλίκων» Βασίλης Παπαγέωργας, Συντονιστής Προγράμματος Κινητής Μονάδας Παιδικής Προστασίας Έβρου (ΑΡΣΙΣ) Ίριδα Πανδίρη, Γενική Συντονίστρια Ξενώνων Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων (ΑΡΣΙΣ) Δώρα Τσοβίλη, Τομέας Παιδικής Προστασίας Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες Μαρία Καραβαλάκη, Ομάδα Συντονισμού Προγράμματος Safe Zones (ΔΟΜ)

• Συζήτηση 11.30 – 12.00 ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ (Καφές) 12:00-13:30

Η ΠΑΙΔΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΤΟ ΚΥΤ ΦΥΛΑΚΙΟΥ ΕΒΡΟΥ

Ηρώ Μπουκλή, Συντονίστρια Πεδίου ΑΡΣΙΣ Έβρου Ειρήνη Λογοθέτη, Διοικήτρια ΚΥΤ Φυλακίου Έβρου Μαρία Πρένγκα, Υπεύθυνη Παιδικής Προστασίας (ΑΡΣΙΣ) Νικολέττα Αρβανιτούδη, Δικηγόρος (Human Rights 360) Αναστασία Παπαθανάκη, Παιδαγωγός (ΑΡΣΙΣ) Πολυξένη Αλεξοπούλου, Συντονίστρια Βορείου Ελλάδος, Εξουσιοδοτημένοι Εκπρόσωποι Ανηλίκων / Επίτροποι (ΜΕΤΑδραση)

• Συζήτηση 13:30-14:00

ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ (Ελαφρύ γεύμα)

14:00-15:30

ΤΟ ΜΕΤΡΟ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΗΣ ΦΥΛΑΞΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ «Προστασία ή κράτηση;»

Ανθή Αργυρίου, Δικηγόρος Παιδικής Προστασίας της Κινητής Μονάδας (ΑΡΣΙΣ) Ευαγγελία Λιάσου, Εισαγγελέας Πρωτοδικών Ορεστιάδας Θωμάς Χαραλαμπίδης, Δικηγόρος Παιδικής Προστασίας (ΑΡΣΙΣ) Ευαγγελία Κωνσταντίνου, ψυχολόγος, Υπεύθυνη Δράσης για την Υποστήριξη Άστεγων Ασυνόδευτων Ανηλίκων (ΑΡΣΙΣ)

• Συζήτηση 15:30 ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΗΜΕΡΙΔΑΣ

ΕΝΑΡΞΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΗΜΕΡΙΔΑΣ - ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ Βασίλης Παπαγέωργας, συντονιστής της Κινητής Μονάδας Παιδικής Προστασίας της ΑΡΣΙΣ Θα ήθελα να σας καλωσορίσω στην ημερίδα που διοργανώνουμε με θέμα «Νεοεισερχόμενοι ασυνόδευτοι ανήλικοι: Προστατευτική φύλαξη και ένταξη σε δομές φιλοξενίας». Θα ξεκινήσω αναφέροντας κάποιες πληροφορίες σχετικά με το πρόγραμμα της Κινητής Μονάδας Παιδικής Προστασίας της ΑΡΣΙΣ στον Έβρο, ένα πρόγραμμα το οποίο ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2018 με χρηματοδότηση από τη UNICEF τότε και συνεχίστηκε από το Φεβρουάριο του 2019 με χρηματοδότηση από τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης. Η Κινητή Μονάδα Παιδικής Προστασίας της ΑΡΣΙΣ εστιάζει την παρέμβασή της στο ΚΥΤ Φυλακίου Έβρου, στο οποίο νεοεισερχόμενοι ασυνόδευτοι ανήλικοι παραμένουν για αρκετά μεγάλο διάστημα, μέχρι να βρεθεί μία κατάλληλη δομή, όπου θα μπορέσουν να τοποθετηθούν. Ειδικότερα, απαρτίζεται από: πέντε υπεύθυνους παιδικής προστασίας, οι οποίοι είναι οι συνάδελφοι και επαγγελματίες που αναλαμβάνουν την υποστήριξη των ανηλίκων, δυο δικηγόρους παιδικής προστασία που έχουν την ευθύνη της υποστήριξης των αιτημάτων για το άσυλο, για την οικογενειακή επανένωση –δηλαδή τη διαδικασία επανένωσης των ανηλίκων με τους συγγενείς τους, με νόμιμο τρόπο, στην Ευρώπης καθώς και την επιμέλεια όσων ανηλίκων συνοδεύονται από συγγενείς. Επιπλέον, η ομάδα μας διαθέτει τρεις εκπαιδευτικούς, που έχουν στην ευθύνη τους συνολικά τα θέματα εκπαίδευσης και το πρόγραμμα δημιουργικής απασχόλησης όλων των ασυνόδευτων ανηλίκων που ζούνε στο ΚΥΤ. Συγκεκριμένα, γίνονται μαθήματα ελληνικών και αγγλικών ενώ παράλληλα οργανώνονται ψυχαγωγικές δραστηριότητες με στόχο την ψυχική αποφόρτιση των παιδιών οι οποίες περιλαμβάνουν εργαστήρια, αθλήματα, προβολές ταινιών, θεματικά party μέσα στις πτέρυγες διαμονής τους και άλλα. Ταυτόχρονα, παρέχουμε και είδη πρώτης ανάγκης στους ασυνόδευτους ανηλίκους, ρουχισμό, παπούτσια, είδη προσωπικής υγιεινής, έτσι ώστε να βελτιώσουμε όσο το δυνατόν τις συνθήκες διαβίωσής τους. Στο πλαίσιο της δράσης μας, που πολύ συνοπτικά ανέφερα, πήραμε την πρωτοβουλία να οργανώσουμε αυτή την ημερίδα στον Δήμο της Νέας Ορεστιάδας, γιατί θεωρούμε ότι είναι πολύ σημαντικό και η τοπική κοινωνία να ενημερωθεί τόσο για το έργο της ΑΡΣΙΣ, όσο και για το έργο των υπόλοιπων φορέων που παρεμβαίνουν στην περιοχή και συγκεκριμένα στο ΚΥΤ Φυλακίου Έβρου. Στόχος της ημερίδας είναι να αναδειχτούν μέσα από τη συζήτηση οι καλές πρακτικές που έχουμε ήδη καθιερώσει όσον αφορά την υποστήριξη των ανηλίκων, να εντοπιστούν οι δυσκολίες και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε όλο αυτό το διάστημα και όλοι μαζί, μέσα από ένα τέτοιο πλαίσιο ανταλλαγής απόψεων, να εξετάσουμε πώς μπορούμε αυτές τις δυσκολίες να τις υπερκεράσουμε στην κατεύθυνση της υποστήριξης των ανηλίκων και στην ικανοποίηση του βέλτιστου συμφέροντός τους. Ηλίας Αγγελακούδης, Μέλος Δημοτικού Συμβουλίου Δήμου Ορεστιάδας Ευχαριστούμε για την πρόσκληση. Σας καλοσωρίζουμε στο Δήμο μας και περιμένουμε με ενδιαφέρον τις συζητήσεις σας, καθώς είστε αυτοί που έχετε αναλάβει μεγάλο μέρος της διαχείρισης του προσφυγικού/μεταναστευτικού. Για εμάς είναι απαράδεκτο το 2019 και μετά από εφτά χρόνια που ζούμε το προσφυγικό/μεταναστευτικό και γύρω στα δεκαπέντε 95

που το ζούμε στο δήμο μας, οι ανήλικοι αυτή τη στιγμή να μην έχουν πρόσβαση στην ιατρική περίθαλψη και στην εκπαίδευση. Για εμάς δεν είναι ταμπού πλέον να λέμε ότι πρέπει να δημιουργηθούν ανοιχτά Κέντρα Φιλοξενίας δημόσια, με προσλήψεις μόνιμου προσωπικού, ώστε να φαίνεται το έργο που έχουν κάνει προς τα παιδιά, γιατί μέχρι τώρα οι περισσότεροι εργάζεστε με συμβάσεις -από όσο γνωρίζουμε. Θα πρέπει να ακούσουμε ποιες είναι οι τοποθετήσεις σας πάνω σε αυτά τα ζητήματα και τι προτείνετε, γιατί χρειάζεται να φύγουμε από τις λέξεις «κρίση» και «πρόβλημα προσφυγικού» και να πάμε πλέον στις λύσεις, για να αντιμετωπίσουμε ουσιαστικά τα προβλήματα των ανθρώπων, ώστε να επιτευχθεί η ένταξή τους τόσο στην τοπική όσο και στην ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Καλή δύναμη στο έργο σας και περιμένουμε με ενδιαφέρον τις τοποθετήσεις σας! Ευχαριστούμε! Γεώργιος Γεωργίτσογλου, Συντονιστής Πεδίου ΕΟΔΥ Καλημέρα σας κι από εμένα! Είμαι ο Συντονιστής Πεδίου της Τέταρτης Υ.ΠΕ, από τον Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας. Ευχαριστώ πάρα πολύ για την πρόσκληση από την ΑΡΣΙΣ! Εμείς δραστηριοποιούμαστε με το πρόγραμμα «PHILOSII – Ολοκληρωμένη επείγουσα παρέμβαση υγείας για την προσφυγική κρίση», παρέχοντας πρωτοβάθμια ιατρική περίθαλψη και πλήρη ψυχοκοινωνική υποστήριξη. Το κλιμάκιό μας αποτελείται από τρεις κοινωνικούς λειτουργούς, τρεις ψυχολόγους, δύο νοσηλευτές, μία μαία και δυο διασώστες πληρώματος ασθενοφόρου. Πιστεύουμε πως πρέπει να έχουν όλοι οι άνθρωποι, σύμφωνα με τις Ευρωπαϊκές αξίες, δικαίωμα και πρόσβαση στο σύστημα υγείας. Προσπαθούμε να βοηθήσουμε κατά το δυνατόν, μέσα στο ΚΥΤ, από τον φορέα μας, με τον εμβολιασμό των ευπαθών ομάδων, κυρίως των εγκύων και των ασυνόδευτων ανηλίκων, για κάποιες μολυσματικές ασθένειες οι οποίες βέβαια έχουν εκλείψει στην Ελλάδα αλλά βλέπουμε ότι γίνεται επανεμφάνισή τους, όπως ιλαρά, φυματίωση, ψώρα, ανεμοβλογιά, όχι βέβαια σε αυτό το ΚΥΤ αλλά σε κάποιες άλλες δομές ανά την Ελλάδα. Επίσης, παρέχουμε ψυχοκοινωνική υποστήριξη, αφού εντοπίσουμε και αξιολογήσουμε τις ευαλωτότητες, στους ωφελούμενους αιτούντας άσυλο. Πραγματοποιούμε, ακόμη, αναγνώριση θυμάτων trafficking και διαχειριζόμαστε τη σεξουαλική έμφυλη βία. Λάμπρος Τσόγκας, Εισαγγελέας Εφετών Θράκης (αναγνώστηκε κείμενο) «Επειδή συμμετέχω σε σύνθεση Δικαστηρίου στο Εφετείο Θράκης, δεν μπορώ να είμαι παρών στην εκδήλωσή σας. Είμαι όμως σίγουρος ότι η συνάδελφος Εισαγγελέας Πρωτοδικών Ορεστιάδας, κυρία Ευαγγελία Λιάσου, θα σας τονίσει την προσωπική και υπηρεσιακή μας ευαισθησία για τα θέματα των ανηλίκων προσφύγων, ασυνόδευτων και μη. Δανείζομαι των σχολίων του θεματικού δελτίου για τη Νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για το ανωτέρω θέμα. Έτσι είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι η εξαιρετικά ευάλωτη θέση του παιδιού είναι καθοριστική και μάλιστα υπερισχύει έναντι της ιδιότητας του παράνομα διαμένοντος αλλοδαπού. Αναφέρω ενδεικτικά την υπόθεση των MAYEKA και MITUNGA κατά Βελγίου. Πρόκειται για μία απόφαση του ΕΔΔΑ. Αυτή η υπόθεση αφορά στην κράτηση για δύο μήνες, μίας πολίτη Κονγκό, ηλικίας πέντε μόλις ετών, σε ένα διαμετακομιστικό κέντρο ενηλίκων πλησίον του αεροδρομίου των Βρυξελλών, το οποίο το διαχειρίζεται η Υπηρεσία των Αλλοδαπών. Η προσφεύγουσα ταξίδεψε μόνη της για να επανενωθεί με τη μητέρα της, στην οποία είχε αναγνωριστεί στον Καναδά το καθεστώς του Πρόσφυγα. Τελικά η προσφεύγουσα 96

επαναπροωθήθηκε στη χώρα καταγωγής της. Οι προσφεύγουσες, μητέρα και παιδί, ισχυρίστηκαν και οι δύο ότι η κράτηση του παιδιού αποτελούσε απάνθρωπη, εξευτελιστική μεταχείριση. Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι παραβιάστηκε το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ, αναφορικά με το παιδί, το οποίο άρθρο 3 απαγορεύει την απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση, διαπιστώνοντας ότι η κράτησή του καταδείκνυε έλλειψη ανθρωπιάς και συνιστούσε απάνθρωπη μεταχείριση. Σημείωσε, ειδικότερα, ότι το παιδί που είχε χωριστεί από τους γονείς του, κρατούνταν για δύο μήνες σε ένα κέντρο σχεδιασμένο για ενήλικες, χωρίς συμβουλευτική ή εκπαιδευτική συνδρομή από κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό ειδικά προς αυτό. Η μέριμνα, δε, που της παρασχέθηκε ήταν ανεπαρκής για να καλύψει τις ανάγκες της, περεταίρω, λόγω της πολύ νεαρής ηλικίας της, του γεγονότος ότι βρισκόταν σε μια άγνωστη χώρα χωρίς την οικογένειά της υπό το καθεστώς παράνομου αλλοδαπού, η ανήλικη προσφεύγουσα εντάσσεται στην κατηγορία των ιδιαίτερα ευάλωτων ατόμων. Επιπλέον δεν υπήρχε κανένα ειδικό νομικό καθεστώς για τους ασυνόδευτους αλλοδαπούς ανηλίκους και οι αρχές, αν και ήταν σε θέση να αποφύγουν ή να επανορθώσουν αυτή την κατάσταση, δεν έλαβαν κατάλληλα μέτρα για να εκπληρώσουν την υποχρέωσή τους παροχής φροντίδας στο παιδί. Είμαι σίγουρος, ότι όλοι οι εμπλεκόμενοι παράγοντες μετά τη σημερινή εκδήλωση, θα συνεχίσετε ακόμη πιο θερμά το έργο για τη θωράκιση της ανθρωπιστικής κατάστασης των νεοεισερχόμενων ανηλίκων στη χώρα μας. Εύχομαι σε όλους σας καλή δύναμη και καλά Χριστούγεννα!

1Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: «ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ: ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ» Ίριδα Πανδίρη, Γενική Συντονίστρια Ξενώνων Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων (ΑΡΣΙΣ) Θα επιχειρήσουμε μία συνοπτική ιστορική αναδρομή του έργου της ΑΡΣΙΣ ως προς τους ανήλικους ασυνόδευτους. Η ΑΡΣΙΣ υλοποιεί προγράμματα υποστήριξης ασυνόδευτων παιδιών από το 2003 ενώ από το 2006 έχει ξεκινήσει την υλοποίηση Δομών Φιλοξενίας. Η χώρα μας πάντα δεχόταν έναν πολύ μεγάλο αριθμό μετακινούμενου πληθυσμού, είτε από τις γειτονικές βαλκανικές χώρες είτε από χώρες της Μέσης Ανατολής, Ασίας και Αφρικής. Το φαινόμενο των ασυνόδευτων ανηλίκων δεν εμφανίζεται στη χώρα μας τα τελευταία λίγα χρόνια όπως το ακούμε, αλλά είναι ένα φαινόμενο που μας απασχολεί σοβαρά από το 2002, με χιλιάδες παιδιά από το Αφγανιστάν, τα οποία σκοπό είχαν να διέλθουν την Ελλάδα και να φτάσουν σε άλλες χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. Οι χώρες στις οποίες επιδίωκαν να φθάσουν κατά την πρώτη περίοδο τα παιδιά ήταν κυρίως η Σουηδία και η Νορβηγία, και με την πάροδο του χρόνου και άλλες χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης. Η ΑΡΣΙΣ τότε ξεκίνησε με ομάδες υποστήριξης στο δρόμο, οι οποίες εντόπιζαν και βοηθούσαν τα ασυνόδευτα παιδιά. Ειδικότερα, παρείχαν μία πρώτη και πολύ βασική υποστήριξη των παιδιών, με ενημέρωση των δικαιωμάτων τους, και προσπάθεια κατεύθυνσης αυτών στις ελάχιστες θέσεις φιλοξενίας εκείνη την περίοδο (2003-2010). Αργότερα, άρχισε να εφαρμόζεται η πρακτική της προστατευτικής φύλαξης και η διοικητική κράτηση -γιατί περάσαμε περιόδους στη χώρα όπου τα παιδιά μπαίνανε και σε διοικητική κράτηση κι όχι μόνο σε προστατευτική φύλαξη- τότε άρχισε να αναδύεται σοβαρά το ζήτημα της υποστήριξης των παιδιών και αρχίσαμε πλέον να υλοποιούμε προγράμματα και παρεμβάσεις υποστήριξης των ανηλίκων σε χώρους κράτησης. Το 2006 η ΑΡΣΙΣ ξεκινά η λειτουργία της πρώτης δομής φιλοξενίας ασυνόδευτων παιδιών στην Μακρινίτσα του Βόλου, η οποία λειτουργεί σταθερά μέχρι και σήμερα. Γενικά, φροντίζουμε και προσπαθούμε, οι δομές φιλοξενίας που δημιουργούμε, να είναι μακροχρόνιες και όχι μόνο στοχευμένες στην εκάστοτε ανάγκη και στην επείγουσα συνθήκη. Τα επόμενα χρόνια, άρχισε να αυξάνεται ραγδαία ο αριθμός των ασυνόδευτων παιδιών τα οποία παρατηρούσαμε ότι περνούσαν από την χώρα χωρίς να εντοπίζονται. Πρόκειται για μία χρονική περίοδο όπου δεν υπήρχε οργανωμένο σύστημα καταγραφής τους κι ούτε λειτουργούσαν τα εξειδικευμένα προγράμματα που υλοποιούνται σήμερα με πολύ περισσότερους εργαζόμενους στις δομές. Συγκεκριμένα, είχαμε έντονα φαινόμενα στην Ηγουμενίτσα και στην Πάτρα που ήταν τα κύρια σημεία προσπάθειας εξόδου των ανθρώπων προς την Κεντρική Ευρώπη. Ίσως όσοι ασχολείστε αρκετά χρόνια, έχετε διαβάσει για τα δύο βασικά λιμάνια εξόδου και για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες προσπαθούσαν τότε τα παιδιά να μετακινηθούν από τη χώρα μας. Το 2009 η ΑΡΣΙΣ ξεκινά την λειτουργία του Ξενώνα για ασυνόδευτους ανήλικους στο Ωραιόκαστρο της Θεσσαλονίκης, ο οποίος επίσης λειτουργεί μέχρι και σήμερα. Σε αυτές τις δύο παλαιότερες δομές της ΑΡΣΙΣ –στη Μακρινίτσα του Βόλου και στο Ωραιόκαστρο Θεσσαλονίκης- έχουν φιλοξενηθεί κυριολεκτικά χιλιάδες παιδιά, κυρίως έφηβα αγόρια 98

12 έως 18 ετών. Από αυτές, δε, τις δύο δομές πηγάζει μια πολύ σημαντική εμπειρία στην οποία και δομήθηκε η μεθοδολογία που ακολουθούμε πλέον χρόνια στην οργάνωσή μας. Επίσης, έχουμε την χαρά από αυτές τις δομές -ακριβώς επειδή είναι τόσο πολλών χρόνωννα έχουμε την εμπειρία των παιδιών τα οποία πλέον είναι ενήλικα και βρίσκονται είτε στη χώρα μας είτε σε άλλες χώρες της Ευρώπης και μας μεταφέρουν τη σημαντικότητα της ύπαρξης αυτών των δομών τόσο για την προστασία που έχουν βιώσει σε αυτές όσο για τα εφόδια τα οποία απέκτησαν σε αυτές και τους βοήθησαν στην μετέπειτα ζωή τους. Θα παρουσιαστούν στη συνέχεια, κάποια στατιστικά στοιχεία, τα οποία όσοι εργάζεστε στο πεδίο πιθανόν τα γνωρίζετε. Ωστόσο, επειδή είναι τόσο δραματικά τα πράγματα που βιώνουμε σήμερα, νομίζω ότι είναι σημαντικό να ακουστούν. Τα στατιστικά στοιχεία προέρχονται από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης κάθε δεκαπενθήμερο. Αυτά που θα σας διαβάσω τώρα, αφορούν τα στατιστικά από τις 30/11/2019, που σημαίνει ότι είναι αρκετά πρόσφατα και μας δείχνουν ότι περίπου 5.276 παιδιά βρίσκονται στη χώρα μας. 1.932 από αυτά βρίσκονται σε θέσεις είτε μακροχρόνιας είτε προσωρινής φιλοξενίας (SafeZone ή ξενοδοχειακές μονάδες), 1.746 βρίσκονται σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης, 257 σε προστατευτική φύλαξη στην Ηπειρωτική Ελλάδα, 157 σε ανοιχτά κέντρα φιλοξενίας και 1.184 βρίσκονται σε άτυπες ή επισφαλείς συνθήκες στέγασης. Συμπερασματικά, διαπιστώνουμε ότι από τα 5.500 σχεδόν χιλιάδες παιδιά που βρίσκονται αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα , λιγότερα από 2.000 παιδιά βρίσκονται σε ασφαλές περιβάλλον, κατάλληλο για την ομαλή ανάπτυξη ενός παιδιού –παρόλο που κάποιες δομές έχουν μεταβατικό χαρακτήρα όπως τα Safe Zones και οπωσδήποτε δεν αποτελούν την καλύτερη δυνατή συνθήκη. Ειδικότερα, η ΑΡΣΙΣ σήμερα φιλοξενεί 250 παιδιά σε ξενώνες φιλοξενίας ασυνόδευτων παιδιών υπό τη χρηματοδότηση του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης. Ακόμη, φιλοξενεί 200 παιδιά σε Ασφαλείς Ζώνες-Safe Zones, που αρχικά δημιουργήσαμε ως εναλλακτική στην προστατευτική φύλαξη και όχι ως δομές φιλοξενίας -με την πρώτη να δημιουργείται τον Απρίλιο του 2016, λίγο μετά το κλείσιμο των συνόρων στην Ειδομένη. Τα προγράμματα για τη λειτουργία των Safe Zones χρηματοδοτούνται από τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης, όπως και οι θέσεις επείγουσας φιλοξενίας για 140 παιδιά σε ξενοδοχειακές μονάδες. Με χαρά να αναφέρω ότι φέτος, στο τέλος του 2019, δημιουργήθηκαν 60 θέσεις φιλοξενίας σε διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης, υπό τη χρηματοδότηση της UNICEF και του ΔΟΜ. Τα τελευταία χρόνια έχουμε αναπτύξει ομάδες παιδικής προστασίας σε πολλά σημεία εισόδου και εξόδου της χώρας, αρχής γενομένης από την Ειδομένη στα μέσα του 2014. Σε αυτά τα πλαίσια η ΑΡΣΙΣ έχει οργανώσει ομάδες εντοπισμού και υποστήριξης ασυνόδευτων παιδιών στα νησιά της Λέρου και της Κω. Και, τέλος, έχουμε την ομάδα υποστήριξης στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης της Ορεστιάδας. Όπως γίνεται κατανοητό, μέσα σ’ όλα αυτά τα χρόνια έχουμε δει πάρα πολλά παιδιά σε πάρα πολύ διαφορετικές συνθήκες και στην προσπάθεια τους είτε εισόδου στη χώρα είτε εξόδου από τη χώρα. Παράλληλα έχουν εξελιχθεί και οι πολιτικές, οι οποίες αναπτύσσονται, ιδίως όσον αφορά στο πόσο εύκολο είναι να εντοπίσουμε ένα παιδί ή όχι. Νομίζω τα πλέον δύσκολα χρόνια ήταν απ’ το 2003 μέχρι το 2010, όπου σχεδόν δεν υπήρχε κανένας μηχανισμός εντοπισμού και το πρόβλημα των ασυνόδευτων παιδιών ήταν στην αφάνεια. Ωστόσο, υπήρχαν πολλές εκθέσεις από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, όπως και αρκετές αναφορές από άλλους Οργανισμούς που ασχολούνταν με τα μετακινούμενα παιδιά. Ενώ, στον εντοπισμό και την υποστήριξη των παιδιών είχαμε 99

ένα τεράστιο κενό. Μετέπειτα, με τη λεγόμενη προσφυγική κρίση -όπως τη βιώσαμε τα τελευταία χρόνια- αυξήθηκε ακόμη περισσότερο ο αριθμός και των ασυνόδευτων παιδιών που επιλέγουν την Ελλάδα ως χώρα διέλευσης προς την Κεντρική Ευρώπη. Δεν ξέρω αν ήμασταν σε θέση ποτέ να δώσουμε έναν ακριβή αριθμό αυτών των ασυνόδευτων παιδιών. Ειδικότερα, κατά την περιόδο της Ειδομένης νομίζω ότι ήταν εντελώς αδύνατον να έχουμε ως χώρα ολοκληρωμένη εικόνα των ασυνόδευτων παιδιών που περάσανε τα σύνορα. Συνήθως, από τις έρευνες γνωρίζουμε ότι ανάλογα με τον μετακινούμενο πληθυσμό, τα ασυνόδευτα παιδιά αντιστοιχούν σε ποσοστό 5 με 6% και με το δεδομένο αυτό οι υφιστάμενες καταγραφές είναι ελλιπείς Στις μεγαλύτερες πόλεις της Ελλάδας -όπου η ΑΡΣΙΣ υλοποιεί δράσεις υποστήριξης των νέων συστηματικά εδώ και πάρα πολλά χρόνια- έχουμε αναπτύξει ένα δίκτυο δομών κα υπηρεσιών για την φροντίδα των ασυνόδευτων παιδιών. Συγκεκριμένα, έχουν οργανωθεί ομάδες κοινωνικής εργασίας στο δρόμο, των οποίων ο σκοπός είναι ο εντοπισμός, η υποστήριξη και η καταγραφή στο εθνικό σύστημα των παιδιών που εντοπίζονται, αλλά και η υποστήριξη των παιδιών που βρίσκονται σε προστατευτική φύλαξη. Παράλληλα, λειτουργούμε κοινωνικές υπηρεσίες ανοιχτές για ασυνόδευτα παιδιά στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη. Επιπλέον τα τέσσερα Κέντρα Υποστήριξης Νέων της ΑΡΣΙΣ -δύο στη Θεσσαλονίκη, ένα στην Αθήνα και ένα στην Κοζάνη- περιλαμβάνουν στον πληθυσμό που εξυπηρετούν, και ασυνόδευτα παιδιά, τα οποία είτε εντοπίζονται στο δρόμο και λαμβάνουν τις πρώτες υπηρεσίες μέχρι να καθορίσουμε με τον εισαγγελέα την πορεία που θα έχουν, είτε είναι παιδιά που ζούνε στις δομές φιλοξενίας της ΑΡΣΙΣ. Συγκεκριμένα, όσον αφορά στα προγράμματα φιλοξενίας, οι δομές της ΑΡΣΙΣ στελεχώνονται πάντα από κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχολόγους, δικηγόρους, διερμηνείς και φροντιστές, εκπαιδευτικούς, διερμηνείς και άλλες βοηθητικές ειδικότητες. Σκοπός μας είναι γενικά η εξατομικευμένη και στοχευμένη υποστήριξη προς το κάθε παιδί. Οπότε, πρώτα κάνουμε την υποδοχή του παιδιού, βλέπουμε τις ανάγκες του, εστιάζουμε στο νομικό του καθεστώς και στην ειδική υποστήριξη που θα πρέπει να παρέχουμε, για να μπορεί να καταγραφεί και να ξεκινήσουνε οι απαραίτητες διαδικασίες, είτε για το αίτημα ασύλου στην Ελλάδα, είτε για την οικογενειακή επανένωση, είτε στο παρελθόν για το μέτρο της μετεγκατάστασης που εφάρμοζε η χώρα μας και μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε προς όφελος των παιδιών. Βασικός μας στόχος σε κάθε περίπτωση είναι η ένταξη των παιδιών στην εκπαίδευση και την και γενικά να προσφέρουμε στο παιδί, τηρούμενων των αναλογιών όσα και μία οικογένεια. Επιδιώκουμε πάντα οι χώροι μας να είναι αρκετά ζεστοί και οικείοι για τα παιδιά και να αποπνέουν μια ατμόσφαιρα σπιτιού και όχι ιδρύματος. Εκτός από την παροχή βασικών υπηρεσιών, την ένταξη στην τυπική εκπαίδευση και την οργάνωση δραστηριοτήτων προσπαθούμε να αναπτύξει ο κάθε έφηβος κάποιο προσωπικό ενδιαφέρον και ασχολία. Δηλαδή, κάτι που τον ενδιαφέρει και θα είναι προς όφελος του, που νιώθει ότι δεν το κάνει μέσα σε ένα ομαδικό οριζόντιο πρόγραμμα αλλά τον διαφοροποιεί δημιουργικά. Διαπιστώνουμε ότι είναι πολύ σημαντικό για τα παιδιά να νιώσουν ότι: «αυτό που θέλω μπορώ με έναν τρόπο να το κάνω». Και δεν μιλάμε για φοβερά πράγματα, αλλά για παράδειγμα ότι ο Ali μπορεί να θέλει να κάνει kickboxing και ο Hassan να θέλει να κάνει taekwondo… Αυτή η εξατομικευμένη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου εξυπηρετεί την προσπάθεια να γνωριστούμε με την εκάστοτε κοινότητα στην οποία δρούμε να γεφυρώσουμε τις πιθανές διαφορές, έτσι ώστε τα παιδιά να μπορούν να είναι λειτουργικά και ισότιμα μέλη της. Δεν είναι πάντα εύκολο και αντιμετωπίζουμε πάρα πολλές δυσκολίες. 100

Παρατηρούμε, ωστόσο, ότι στις κοινότητες που τελικά οι δομές λειτουργούν, όταν περνάει το πρώτο στάδιο γνωριμίας και εξοικείωσης με το ξένο, το άγνωστο τελικά τα πράγματα αρχίζουν και λειτουργούν πολύ καλύτερα. Γιατί, σταδιακά, οι κάτοικοι διαπιστώνουν ότι οι ασυνόδευτοι έφηβοι είναι απλώς παιδιά, που έχουν τις ίδιες ανάγκες με τα δικά τους παιδιά. Και ίσως αρχικά έχουνε και περισσότερες ανάγκες, ακριβώς γιατί ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα έχουνε παραμείνει εκτεθειμένα σε πολλές επισφαλείς συνθήκες, είτε από την πορεία τους μέχρι να φτάσουν εδώ, είτε και από την στιγμή που φτάνουνε στην χώρα μας μέχρι να ενταχθούνε σε μια δομή φιλοξενίας. Ας σταθούμε λίγο στις δομές που ονομάζουμε safe zones ή ασφαλείς ζώνες. Εισαγάγαμε αυτόν τον όρο και την καινοτόμο δράση στην Ελλάδα -θεωρώντας ότι είναι μια καλή πρακτική που έχει εφαρμοστεί σε άλλα κράτη- για να αξιοποιηθεί ως εναλλακτική μορφή φύλαξης των ανήλικων. Συγκεκριμένα, το πρώτο safe zone άνοιξε στα Διαβατά το 2016, όταν έχοντας κλείσει τα σύνορα με τη Βόρεια Μακεδονία ένας πολύ μεγάλος γενικός πληθυσμός -άρα και πληθυσμός ασυνόδευτων παιδιών- παρέμειναν για μήνες στον άτυπο καταυλισμό της Ειδομένης. Λόγω του υπερπληθυσμού και των δυσκολιών που άρχισαν να αναπτύσσονται στην μεθοριακή γραμμή, ο τοπικός εισαγγελέας ζήτησε να μπουν όλα τα παιδιά σε προστατευτική φύλαξη. Έτσι, μέσα σε ένα πολύ μικρό διάστημα, όλα τα αστυνομικά τμήματα στην περιοχή του Κιλκίς γέμισαν με παιδιά. Παιδιά τα οποία υποστηρίζονταν μέχρι τότε από την ομάδα της ΑΡΣΙΣ στον καταυλισμό και αντιμετώπιζαν τεράστιες δυσκολίες και ψυχικά τραύματα, καθώς έρχονταν κατευθείαν από εμπόλεμες ζώνες. Φυσικά η υποχρεωτική παραμονή τους στις περιοριστικές συνθήκες που έχουν τα αστυνομικά τμήματα και μάλιστα για τόσα πολλά παιδιά ήταν δύσκολη και τραυματική. Έτσι λοιπόν δημιουργήθηκε η εναλλακτική για την προστατευτική φύλαξη πρόταση με τη μορφή των ασφαλών ζωνών-safe zones στα Διαβατά, τα οποία δυστυχώς σήμερα έχουνε πάρει πια την μορφή σχεδόν μακροχρόνιων δομών φιλοξενίας. Οι ασφαλείς ζώνες λοιπόν είναι ένας οργανωμένος χώρος όπου τα παιδιά μπορούν να ζουν μέσα είτε σε isobox είτε σε κτήρια αλλά παραμένουν στα κέντρα φιλοξενίας προσφύγων, άρα μέσα σε ένα πολύ μεγάλο γενικό πληθυσμό ενηλίκων και οικογενειών. Έχουμε παιδιά σήμερα που έχουν περάσει τα τελευταία δυόμιση χρόνια τους στα safe zones, δεν έχουνε μπει ποτέ σε ξενώνες, ενηλικιώνονται και θα συνεχίσουν να ζούνε ενταγμένοι στο γενικό πληθυσμό των ίδιων καταυλισμών. Οι νέοι πλέον αυτοί δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να ζήσουν σε ένα σπιτικό, σ’ ένα πιο οικογενειακό περιβάλλον και να ενταχθούν σε ένα κανονικό κοινωνικό πλαίσιο. Στη συνέχεια, σε συνεργασία με το Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης και προκειμένου να δημιουργηθούν πρόσθετες θέσεις επείγουσας φιλοξενίας προχωρήσαμε στην πρακτική της βραχυπρόθεσμης διαμονής παιδιών σε ξενοδοχεία όπου η ζωή τους οργανώνεται όπως σε έναν ξενώνα. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι το ζήτημα της ανεπάρκειας των θέσεων φιλοξενίας στην χώρα μας δεν είναι τωρινό. Η Ελλάδα έχει σχεδόν μια δεκαετία, όπου έχει δεσμευτεί να δημιουργήσει δυόμιση χιλιάδες θέσεις φιλοξενίας για ασυνόδευτους ανήλικους. Αυτή τη στιγμή διαθέτουμε λιγότερες από τις μισές αυτές θέσεις – καθώς δεν συνυπολογίζονται ούτε safe zone ούτε ξενοδοχειακές μονάδες, οι οποίες είναι μονάδες επείγουσας φιλοξενίας. Συνεπώς, είχαμε μια ανοδική πορεία μεταξύ 2016-2017 όπου φτάσαμε τις περίπου χίλιες πεντακόσιες με χίλιες εφτακόσιες μόνιμες θέσεις φιλοξενίας, για να φτάσουμε σήμερα με την αλλαγή του χρηματοδοτικού πλαισίου τον Αύγουστο του 2017 να μειώνεται σημαντικά ο αριθμός των διαθέσιμων θέσεων. Σχετικά με το θέμα της χρηματοδότησης, έχουμε περάσει χρονικές περιόδους όπου η 101

χώρα είχε ελλιπέστατες χρηματοδοτήσεις για τα ασυνόδευτα παιδιά. Μετέπειτα περάσαμε στη φάση του 2015-2017 σε επείγουσες χρηματοδοτήσεις που καλύφθηκαν είτε από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ, είτε από τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης. Τον Αύγουστο του 2017 έρχεται ο εθνικός μηχανισμός, το Ταμείο Ασύλου και Μετανάστευσης να καλύψει αυτό το κενό. Ωστόσο, έρχεται με έναν μηχανισμό εντελώς ασύμβατο με τις ειδικότερες συνθήκες λειτουργίας των δομών και τις ανάγκες τους και ένα πλαίσιο υποστήριξης ακατάλληλο για τέτοιου τύπου προγράμματα. Για το λόγο αυτό, επειδή δηλαδή πρόκειται για ένας πολύ δύσκαμπτο και ιδιαίτερα απαιτητικό γραφειοκρατικό μηχανισμό, ενώ διατίθενται οι αναγκαίοι πόροι που μπορεί κάποιος να αιτηθεί και να λάβει χρηματοδότηση, εν τέλει λόγω της δυσκολίας διαχείρισης αυτού κονδυλίου, το πλαίσιο γίνεται αποθαρρυντικό. Συνεπώς, αντί οι θέσεις να αυξάνονται, έχουμε το εθνικό παράδοξο ότι μειώνονται, παρά το γεγονός ότι για πρώτη φορά υπάρχει μια ικανοποιητική χρηματοδότηση, που μπορεί να καλύψει όλες τις ανάγκες. Στη συνέχεια, θα αναφερθούμε και στις θετικές εξελίξεις, όπως είναι ο νέος θεσμός της «ημιαυτόνομης διαβίωσης». Το πρόγραμμα ξεκίνησε πιλοτικά το 2018 με κύρια βάση την Αθήνα και φορέα υλοποίησης την ΜΕΤΑδραση και μετέπειτα την PRAKSIS. Το 2019, όταν αυτό το μέτρο αρχίζει να αναπτύσσεται, άλλοι δύο οργανισμοί, ο IRC και η ΑΡΣΙΣ, συμμετέχουνε στην εφαρμογή του, με σκοπό το 2020 να αναπτυχθεί περαιτέρω και να θεσμοθετηθεί. Θεωρούμε πολύ σημαντικό αυτό το μέτρο, αφού η ΑΡΣΙΣ στη μακρά εμπειρία της στη λειτουργία δομών φιλοξενίας έχει διαπιστώσει πόσο ουσιαστικά βοηθά τα παιδιά να καλύψουν ουσιαστικά τις ανάγκες τους και να ανεξαρτοποιηθούν -και ιδίως τους μεγαλύτερους εφήβους. Η ημιαυτόνομη διαβίωση είναι ενοικιαζόμενα διαμερίσματα στον αστικό ιστό, όπου διαβιούνε τέσσερα παιδιά ανά σπίτι πλήρως εξοπλισμένο. Έχουν την υποστήριξη μιας ομάδας από κοινωνικό λειτουργό, νομικό και φροντιστές, που μεριμνούν ιδίως για να αναπτύξουν οι έφηβοι δεξιότητες ζωής. Άρα τα παιδιά υποστηρίζονται πιο στοχευμένα προς την αυτονόμηση τους με την ενηλικίωση. Συμφωνούμε απόλυτα με το μέτρο αυτό που φαίνεται να ταιριάζει περισσότερο στις ανάγκες των παιδιών κι ελπίζουμε στη συνέχεια να αναπτυχθεί ακόμη περισσότερο το δίκτυο των διαθέσιμων διαμερισμάτων. Μια άλλη πρόσφατη θετική εξέλιξη αφορά τον θεσμό της επιτροπείας. Βρισκόμαστε εν αναμονή νομοθεσιών και εφαρμοστικών νόμων σχετικά με το σύστημα της εθνικής επιτροπείας, το οποίο επίσης σχετίζεται με τα ασυνόδευτα παιδιά. Το περιμέναμε πολλά χρόνια και πιστεύουμε ότι θα είναι ιδιαιτέρως βοηθητικό κάθε παιδί να έχει τον επίτροπο του, έναν ανεξάρτητο άνθρωπο έξω από την δομή, με τον οποίο μπορεί να έχει μια πιο συγκεκριμένη και διαφορετική σχέση. Επίσης, θετικό είναι το ότι έχουν γίνει κάποια βήματα σε σχέση με την υιοθεσία και την αναδοχή. Η αναδοχή για τις μικρές ηλικίες κυρίως των ασυνόδευτων που έχουμε στη χώρα, θεωρούμε ότι θα μπορούσε να είναι πάρα πολύ υποστηρικτική για συγκεκριμένα παιδιά, τα οποία φαίνεται ότι χρειάζονται την οικιακή θαλπωρή. Ολοκληρώνοντας θα ήθελα να αναφερθώ σε ορισμένα προβλήματα. Δεν θα μπορούσα να μην αναφερθώ στο ΑΜΚΑ σαφώς και στο πώς είναι δυνατόν ναμην μπορεί να εξασφαλιστεί η περίθαλψη των παιδιών τα οποία έχουν τεράστια ζητήματα υγειονομικής φροντίδας. Αναφερόμαστε σε παιδιά τα οποία μπορεί να έχουνε σοβαρά τραύματα από τροχαία, είτε χρόνιες ασθένειες, οι οποίες μπορεί να αποβούν και καθοριστικές για την ζωή τους και αυτή την στιγμή δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση στο σύστημα υγείας. Πηγαίνουμε στον ΕΦΚΑ, έχουμε ζητήσει εισαγγελικές παρεμβάσεις, έχουμε κινηθεί με τον συνήγορο του παιδιού. Ωστόσο μέχρι και σήμερα υπάρχει τεράστια αδυναμία κάλυψης, 102

Το ΑΜΚΑ επίσης, συνδέεται και με την εκπαίδευση. Ένα παιδί για να ενταχθεί στην τυπική εκπαίδευση χρειάζεται να εμβολιαστεί, να εξεταστεί από καρδιολόγο, από παθολόγο και να σφραγιστεί το δελτίο μαθητή. Φέτος, εκτός των άλλων δυσκολιών που αντιμετωπίσαμε τις προηγούμενες χρονιές, κληθήκαμε να αντιμετωπίσουμε και αυτό: πολλά παιδιά για να εμβολιαστούν και να λάβουν την ανάλογη περίθαλψη, για να μπορούν να εγγραφούν στα σχολεία, χρειάστηκε να περάσουμε έναν Γολγοθά κυριολεκτικά. Γιατί αρνηθήκαμε να μείνει έστω και ένα παιδί εκτός σχολικών μονάδων. Βέβαια, αυτό το θέμα της πρόσβασης στην υγεία και στην εκπαίδευση δεν αφορά μόνο τα ασυνόδευτα παιδιά, αφορά όλο τον πληθυσμό. Σε σχέση με την εκπαίδευση, ειδικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε αφορούν την οργάνωση των τάξεων υποδοχής στο σχολείο. Για παράδειγμα, έχουμε παιδιά τα οποία εγγράφηκαν στις σχολικές μονάδες τον Σεπτέμβριο, είναι Δεκέμβρης και ακόμα περιφέρονται στις σχολικές μονάδες και τελικά η σχολική διαρροή είναι πολύ μεγάλη. Γιατί πόσους μήνες θα μπορεί να προσπαθεί κανείς να πείσει ένα παιδί να πηγαίνει στο σχολείο χωρίς, να υπάρχει δάσκαλος γι αυτόν και χωρίς να καταλαβαίνει ακριβώς τι συμβαίνει. Για παράδειγμα, ένα παιδί που πηγαίνει στο σχολείο κάνει δυο ώρες ελληνικά, μετά βγαίνει δυο ώρες στο προαύλιο, μετά το καλούνε ξανά μέσα στην τάξη ή του λένε «άντε σήμερα πάνε στο σπίτι και έλα αύριο ξανά» . Πραγματικά δεν ξέρω πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτό το φαινόμενο πέρα από το ότι γνωρίζουμε ποια σχολεία μπορούν να εξυπηρετούν τις συγκεκριμένες δομές. Πέρσι στα σχολεία, τα τμήματα υποδοχής ξεκίνησαν Γενάρη και πρόπερσι Μάρτη. Ελπίζουμε το επόμενο σχολικό έτος να ξεκινήσουν τον Σεπτέμβριο, ή τουλάχιστον τον Οκτώβριο. Τέλος, είναι αναγκαίο να αναφερθούμε στις διαδικασίες της οικογενειακής επανένωσης, οι οποίες μέχρι τώρα διαρκούσαν ως και δύο – δυόμιση χρόνια σε κάποιες περιπτώσεις. Η καθυστέρηση αυτή είχε επιπτώσεις στη ψυχοσυναισθηματική κατάσταση των παιδιών -δηλαδή το να παραμένουνε τόσο πολύ χρόνο σε μια διαδικασία transit και μακριά από τις οικογένειες τους-, όσο και στη διαθεσιμότητα των θέσεων φιλοξενίας, καθώς ένας σημαντικός αριθμός θέσεων καταλαμβάνεται για μεγάλα χρονικά διαστήματα από παιδιά τα οποία έχουν συγγενικό περιβάλλον και θα μπορούσαν να έχουν ήδη προωθηθεί εκεί. Οπωσδήποτε χρειάζεται να ακολουθούνται όλες τις απαραίτητες διαδικασίες αλλά σε συντομότερο χρόνο, έτσι ώστε να απελευθερώνονται αυτές οι θέσεις για άλλα παιδιά που περιμένουν. Τέλος, σημαντικό θεωρούμε το θέμα των παιδιών που έχουνε λάβει δευτεροβάθμια απορριπτική απόφαση στη διαδικασία ασύλου. Η θέση μας είναι ότι θα πρέπει να καλυφθούν τα παιδιά μέχρι τα δεκαοχτώ τους έτη, τουλάχιστον με ανθρωπιστικό καθεστώς. Βέβαια, μπορεί να μην έχουμε μέχρι στιγμής απελάσεις παιδιών που είναι κάτω από δεκαοχτώ, αλλά εάν ένα παιδί ελεγχθεί στο δρόμο με διαδικασία εξακρίβωσης στοιχείων και δεν φέρει το τρίπτυχο, σαφώς θα ταλαιπωρηθεί. Μπορεί να μείνει στο αστυνομικό κρατητήριο μία δύο ημέρες, μέχρι να ενημερωθούν οι δομές -αν το παιδί αυτό ζει σε δομή φιλοξενίας. Πιστεύουμε ότι ένα παιδί μέχρι τα δεκαοχτώ του έτη πρέπει να απολαμβάνει ένα νόμιμο δικαίωμα – καθεστώς διαμονής.

Μαρία Καραβαλάκη, Ομάδα Συντονισμού Προγράμματος Safe Zones (ΔΟΜ) Θα ήθελα να ξεκινήσω με μία σύντομη αναφορά στο Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης. Ο ΔΟΜ είναι διεθνής, διακρατικός οργανισμός που ιδρύθηκε το 1951, η έδρα του είναι

103

στην Γενεύη και διαθέτει 173 κράτη μέλη. Η Ελλάδα αποτελεί ιδρυτικό μέλος του Διεθνή Οργανισμού Μετανάστευσης και το γραφείο του στην Ελλάδα άρχισε να δραστηριοποιείται στη δεκαετία του πενήντα. Αυτή τη στιγμή ο ΔΟΜ έχει παρουσία μέσω διαφόρων προγραμμάτων σε όλη την Ελλάδα. Με την υποστήριξη τριάντα δομών φιλοξενίας, την διαχείριση δεκατεσσάρων ξενοδοχείων για ασυνόδευτα παιδιά, εξήντα οχτώ ξενοδοχείων για ενήλικες, δέκα ασφαλείς ζώνες-safe zones, πέντε ασφαλείς περιοχές στα νησιά και δεκαοχτώ περιφερειακούς υπαλλήλους για εθελούσια επιστροφή. Από την πρώτη Ιανουαρίου του 2019 ξεκίνησε ίσως το μεγαλύτερο πρόγραμμα που διενεργεί αυτή τη στιγμή ο ΔΟΜ το «Ιmproving the Greek reception through side management support and targeting interventions in long-term accommodation sides» με χρηματοδότηση από την γενική διεύθυνση μετανάστευσης και εσωτερικών υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μεταξύ των υπηρεσιών που παρέχονται σε αυτό το πρόγραμμα είναι η προστασία των ασυνόδευτων παιδιών μέσω των δομών Ασφαλείς Ζώνες-Safe Zones και φυσικά την Κινητή Μονάδα Παιδικής Προστασίας στον Έβρο σε συνεργασία φυσικά με την ΑΡΣΙΣ και το Ελληνικό συμβούλιο για τους πρόσφυγες. Η κ. Πανδίρη ανέφερε ήδη συνοπτικά πώς ξεκίνησαν τα safe zones, οι ασφαλείς ζώνες. Η ιδιαιτερότητα αυτών των δομών φιλοξενίας είναι ότι λειτουργούν μέσα σε ανοιχτές δομές φιλοξενίας προσφύγων και δημιουργήθηκαν λόγω του μεγάλου αριθμού παιδιών και της αυξημένης ανάγκης για την προσωρινή τους στέγαση και υποστήριξη, ως εναλλακτικό μέτρο στην προστατευτική φύλαξη και την αστεγία, μέχρις ότου βρεθούν καταλληλότερες δομές φιλοξενίας, όπως είναι οι ξενώνες και τα διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης. Οι συζητήσεις για το πώς θα δημιουργηθούν αυτές οι ζώνες ξεκίνησαν περίπου το 2015 μεταξύ της τότε ελληνικής κυβέρνησης αλλά και των φορέων παιδικής προστασίας. Ουσιαστικά ο στόχος ήταν τα παιδιά να μένουν το πολύ τρεις μήνες ωσότου μεταβούν κάπου αλλού. Τελικά, αυτό δεν συνέβη ποτέ και πλέον τα παιδιά μένουν για πάρα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα στις ασφαλείς ζώνες, που μπορεί να φτάνει ακόμη και τον ένα χρόνο. Γι αυτό ακριβώς προσπαθούμε οι συνθήκες να είναι όσο καλύτερες γίνεται και να τους παρέχεται ένα αρκετά καλό περιβάλλον. Ειδικότερα, τα safe zone αποτελούνται από ειδικά διαμορφωμένους και εξοπλισμένους χώρους, αν και διαφέρουν μεταξύ τους ως προς τις εγκαταστάσεις, δηλαδή κάποια είναι σε containers, ενώ άλλα σε κτήρια. Προσπαθούμε σε όλες τις ασφαλείς ζώνες να υπάρχουν κοινοί χώροι, έτσι ώστε να καλλιεργείται ένα αίσθημα της κοινότητας, ένα αίσθημα του «μοιράζομαι και συνυπάρχω». Βασικό κοινό χαρακτηριστικό είναι η ύπαρξη προσωπικού και υπηρεσιών εικοσιτέσσερις(24) ώρες την ημέρα, εφτά (7) ημέρες την εβδομάδα και η ύπαρξη διεπιστημονικής ομάδας που εργάζεται για την ψυχοκοινωνική και νομική υποστήριξη των παιδιών, τη διαχείριση των υποθέσεών τους και την διευκόλυνση της καθημερινότητας των παιδιών σε όποιες ανάγκες προκύπτουν και τέλος την πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης. Υπάρχουν πρωτόκολλα και διαδικασίες τα οποία τηρούνται, όχι μόνο για την εύρυθμη λειτουργία των ασφαλών ζωνών αλλά και για την καλύτερη πλαισίωση των παιδιών από την πρώτη μέρα άφιξης τους στις ασφαλείς ζώνες, έως να αποχωρήσουν από αυτές. Και φυσικά μεγάλη έμφαση δίνεται στη συμμετοχή των ανήλικων στην κοινότητα μέσα από ψυχοκοινωνικές και ψυχοεκπαιδευτικές δράσεις, συμμετοχή σε αθλήματα και ομάδες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης . Οι ομάδες όσων εργάζονται στο πεδίο οργανώνουν ό,τι καλύτερο μπορούν, αναδεικνύοντας τα ταλέντα και τα ενδιαφέροντα των παιδιών από εργαστήρια ξυλουργικής, κηπουρικής μέχρι αναρρίχηση, σε συνεργασία με τα παιδιά και με 104

βάση τις προτιμήσεις τους. Ως προς τα στατιστικά στοιχεία, στην αρχή του προγράμματος δηλαδή από πρώτη Ιανουαρίου του 2019 ο συνολικός αριθμός των ασυνόδευτων παιδιών που φιλοξενήθηκαν και υποστηρίχθηκαν στις δέκα ασφαλείς ζώνες είναι χίλια εξήντα εννιά (1069). Από τα παιδιά που αυτή τη στιγμή φιλοξενούνται στις ασφαλείς ζώνες το 69% είναι εγγεγραμμένο στο σχολείο εκ ων οποίων το 47% παρακολουθεί συστηματικά. Να πω εδώ σε συνέχεια αυτού που ανέφερε και η κ. Πανδίρη ότι παρ’ όλες τις προσπάθειες των ομάδων στις ασφαλείς ζώνες να εντάξουν τα παιδιά στο εκπαιδευτικό σύστημα, αποδεικνύεται πάρα πολύ δύσκολο λόγω της έλλειψης ΑΜΚΑ αλλά και επειδή δεν υπάρχουν τάξεις υποδοχής. Οπότε αντιλαμβάνεστε ότι όλες αυτές οι συνθήκες επηρεάζουν και τη συστηματική συμμετοχή των παιδιών. Ο αριθμός των παιδιών που εντοπίστηκαν και υποστηρίχτηκαν από τη Κινητή Μονάδα στον Έβρο είναι 169 ασυνόδευτα παιδιά και 51 παιδιά που συνοδεύονται με έναν ενήλικα ο οποίος όμως δεν είναι κατά το νόμο ο κύριος κηδεμόνας τους, τα λεγόμενα separated-αποχωρισμένα από την οικογένεια. Δώρα Τσοβίλη, Τομέας Παιδικής Προστασίας Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες Ευχαριστούμε πολύ την ΑΡΣΙΣ για την πρόσκληση στην ημερίδα. Οι δράσεις όλων των φορέων στο ΚΥΤ Φυλακίου και οι αγωνίες της τοπικής κοινωνίας και οι αγωνίες οι δικές μας, έχουν πολύ μεγάλο ρόλο στις σκέψεις μας και στις δραστηριότητες που εμείς υλοποιούμε στο πεδίο. Δηλαδή, εν ολίγοις, το ΚΥΤ Φυλακίου παίζει πολύ σημαντικό ρόλο για την Ύπατη αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες στην Ελλάδα, μαζί βέβαια με τα υπόλοιπα ΚΥΤ, αλλά είμαστε πολύ ευαισθητοποιημένοι όσον αφορά την περιοχή του Έβρου. Η Ύπατη αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες είναι οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών που έχει ως αποστολή την προστασία των προσφύγων, όσων ανθρώπων δηλαδή αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την χώρα τους επειδή κινδυνεύουν. Επομένως και τα ασυνόδευτα παιδιά και τα αλλά και τα συνοδευόμενα παιδιά και αυτά που έχουν χωριστεί από την οικογένειά τους είναι μέρος της αποστολής μας, μιας αποστολής που έχει πολλές ευαισθησίες και πολλές προκλήσεις. Η Ύπατη αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες βρίσκεται στην Ελλάδα από 1952 και οι δράσεις πάντα ακολουθούν το πλαίσιο που υπάρχει στη χώρα. Από το 2015, όπως και όλοι οι υπόλοιποι φορείς, έτσι και Ύπατη γιγαντώθηκε στην Ελλάδα μέσα από την άφιξη όλων αυτών των πληθυσμών. Από ένα γραφείο 10 ατόμων μεταμορφώθηκε σε ένα γραφείο 700 ατόμων. Αυτή τη στιγμή έχουμε μειώσει το προσωπικό ακολουθώντας τις εξελίξεις, οι οποίες όμως από το καλοκαίρι είναι ραγδαίες προς την αρνητική κατεύθυνση, και δε γνωρίζω αν αυτό θα σημαίνει πάλι αύξηση του προσωπικού. Πάντως αυτή τη στιγμή είμαστε 320 εργαζόμενοι στην Ύπατη Αρμοστεία σε πάρα πολλές περιοχές μέσα στην Ελλάδα όπου έχουμε γραφεία. Θα ξεκινήσω με τη περιγραφή της κατάστασης στην Ελλάδα, όπως εμείς στην Ύπατη Αρμοστεία την αντιλαμβανόμαστε, πάντα με επίκεντρο τα ασυνόδευτα παιδιά. Παρατηρούμε ότι στην Ελλάδα υπάρχει ένας φαύλος κύκλος όσον αφορά τη παιδική προστασία και κυρίως την προστασία των ασυνόδευτων παιδιών. Με βάση τα στατιστικά στοιχεία -που έχει ήδη αναφέρει η κ. Πανδίρη- η ραγδαία αύξηση των αφίξεων ασυνόδευτων παιδιών αναμετριέται με τον αριθμό των πλαισίων που υπάρχουν για τη προστασία τους κι είναι πολύ λιγότερα. Αντί, δε, να αυξάνονται οι δομές φιλοξενίας, μειώνονται λόγω των δυσχερειών του μηχανισμού χρηματοδότησης όπως ανέλυσε η κ. Πανδίρη αλλά και γι άλλους λόγους

105

που μπορούμε να συζητήσουμε. Ως αποτέλεσμα, τα ασυνόδευτα παιδιά συνωστίζονται μέσα στα ΚΥΤ και από50 που θα έπρεπε να είναι για παράδειγμα, γίνονται 100, μετά 200… Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Μόρια αλλά να αναφέρω και το ΚΥΤ Φυλακίου, είχαμε 40 παιδιά, αυξήθηκαν στα 60 έφτασαν τα 100, σήμερα έχουμε 243. Επίσης, επειδή ακριβώς ο αριθμός αυτός αρχίζει να συσσωρεύεται και να μεγαλώνει και να μεγεθύνεται μέσα στα ΚΥΤ φτάνουμε να παίρνουμε αποφάσεις ως χώρα για τη δημιουργία προσωρινών μέτρων, όχι όμως μια λύση μακροπρόθεσμη που θα έχει νόημα. Κινούμαστε σε λύσεις του «εδώ και τώρα» με ό,τι χρήματα υπάρχουν και όπως μπορεί να γίνει άμεσα. Όπως ανέφερε η κ. Καραβαλάκη υπάρχουν μοντέλα στις άλλες χώρες που πραγματικά κάνουν τη διαφορά στη προστασία των παιδιών. Όμως, αυτά τα μοντέλα όταν μεταφέρονται στην Ελλάδα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στον κίνδυνο παραποιήσεων. Το μοντέλο λοιπόν της Ασφαλούς Ζώνης πράγματι είναι ένα χρήσιμο μοντέλο, στο οποίο όμως τα παιδιά δε πρέπει να μένουν πάνω από 3 μήνες για πολλούς λόγους. Διότι δεν καλύπτει μακροπρόθεσμα τις ανάγκες τους και διότι δεν είναι σκόπιμο να μένουν τα παιδιά επί σειρά ετών σε isobox containers. H συζήτηση για τη λειτουργία safe zones ξεκίνησε στα τέλη του 2015 και μέσα στο 2016 άρχισε η εφαρμογή τους με την ελπίδα ότι θα ισχύουν συγκεκριμένες παραμέτρους ποιότητας οι οποίες καταγράφηκαν και συμφωνήθηκαν με τον κο Μουζάλα τότε, αλλά δεν εφαρμόστηκαν. Οπότε έχουμε παιδιά να μένουν για πάνω από ένα χρόνο, μέσα στην Ασφαλή Ζώνη με την προοπτική να αυξηθεί κι άλλο ο χρόνος παραμονής. Έχει γίνει, πλέον, κατανοητό ότι οι προσωρινές λύσεις σε συνδυασμό με τις μειωμένες θέσεις σε κανονικές δομές δεν επαρκούν. Αυξάνεται ο αριθμός των ασυνόδευτων παιδιών και έχουμε παιδιά στο δρόμο -κάποια από αυτά σε σημεία που δε γνωρίζουμε-, κάποια άλλα σε διαμερίσματα με ενήλικες ομογενείς τους για τους οποίους όμως δε ξέρουμε τι σχέση υπάρχει -σίγουρα δεν είναι συγγενείς, σίγουρα δεν είναι οικογένεια, τι άλλο θα μπορούσε να είναι; Είναι λοιπόν πιθανό αυτά τα παιδιά να αντιμετωπίζουν πολύ πιο αυξημένο κίνδυνο όσον αφορά την προστασία τους, την ακεραιότητά τους, τη ζωή τους. Αυτός, λοιπόν, ο φαύλος κύκλος πρέπει να σπάσει, πρέπει να σταματήσει να υφίσταται και γι αυτό χρειάζεται να βρούμε καλά παραδείγματα και να τα εφαρμόσουμε με έναν τρόπο πιο ρεαλιστικό, πιο αποτελεσματικό, πιο επαγγελματικό σε ένα βάθος χρόνου. Αυτή λοιπόν είναι η πολιτική που μας διέπει στην Ύπατη Αρμοστεία κ έτσι κινούμαστε. Για να δούμε, λοιπόν, τους αριθμούς. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία τη Ύπατης Αρμοστείας για κάθε ΚΥΤ που υπάρχει στην Ελλάδα και συμπεριλαμβάνεται εδώ και το άτυπο κέντρο φιλοξενίας που υπάρχει στη Ρόδο, έχουμε 1500 ασυνόδευτα παιδιά στα νησιά, 1315 μέσα στα ΚΥΤ, 263 ασυνόδευτα παιδιά έφτασαν τον τελευταίο μήνα στην Ελλάδα ασυνόδευτα παιδιά. Στη Μόρια έχουμε 1130 παιδιά αυτή τη στιγμή που μιλάμε μέσα στο ΚΥΤ και 138 παιδιά στο νησί της Λέσβου σε διάφορους άλλους χώρους φιλοξενίας, δομές -εκεί ο φορέας παιδικής προστασίας είναι η Ηλιαχτίδα. Στη Χίο μέσα στο ΚΥΤ στη Βιάλ έχουμε 299, στο Βαθύ 388, στην Πύλη στη Κω 139, στα Λέπιδα στη Λέρο 119 κ στο Φυλάκιο 240. Ο νόμος λέει ότι τα ασυνόδευτα παιδιά στα ΚΥΤ πρέπει να μείνουν 25 ημέρες το πολύ. Μέσα σε αυτές τις 25 ημέρες θα πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί όλες οι διαδικασίες που τα αφορούν. Στη συνέχεια θα πρέπει να μεταφερθούν σε ασφαλείς χώρους φιλοξενίας σε χώρους που θα τους παρέχουν τη φιλοξενία που χρειάζεται ένα παιδί, που να προσομοιάζουν ένα χώρο σπιτιού. Υπάρχουν λοιπόν παιδιά μέσα στα ΚΥΤ τα οποία ζουν για 1 χρόνο, 1,5 χρόνο, 8 μήνες, 9 μήνες στη καλύτερη περίπτωση. Καθυστερούν οι διαδικασίες που τα αφορούν τη διεθνή προστασία, τη χορήγηση ασύλου, τον προσδιορισμό της ηλικίας τους 106

-που πολλές φορές είναι ένα πρόβλημα- για τα παιδιά που συνοδεύονται από κάποιους ανθρώπους που δε ξέρουμε ποιοι είναι αυτοί. Ο προσδιορισμός των οικογενειακών τους δεσμών επίσης μπορεί να διαρκεί μήνες ολόκληρους, με αποτέλεσμα αυτά τα παιδιά να μη μετακινούνται στην ηπειρωτική Ελλάδα και σε χώρους φιλοξενίας κατάλληλους. Από τον Ιούλιο μέχρι σήμερα έχουμε αύξηση του αριθμού των ασυνόδευτων ανηλίκων μέσα στα ΚΥΤ, γεγονός που όπως ήδη αναφέραμε, θα οδηγήσει σε συνωστισμό μέσα στα ΚΥΤ, στην αύξηση των προσωρινών μέτρων φιλοξενίας και ακόμη σε αύξηση των αριθμών των παιδιών στο δρόμο. Οι συνθήκες που τα παιδιά ζουν μέσα στα ΚΥΤ είναι εξαιρετικά δύσκολες. Στο ΚΥΤ Φυλακίου η κατάσταση διαφοροποιείται επειδή είναι ένας κλειστός χώρος, στα άλλα ΚΥΤ που είναι ανοιχτοί οι χώροι προς το παρόν, τα παιδιά δεν έχουν χώρο να κοιμηθούν και κοιμούνται είτε στο έδαφος είτε στις στέγες των κοντέινερς είτε στην περιοχή γύρω από το ΚΥΤ, δηλαδή στον ελαιώνα, στο λόφο, κάτω από τα δέντρα, κάτω από τη βροχή… Αυτές οι συνθήκες επικρατούν αυτή τη στιγμή και η Ελλάδα έχει καταδικαστεί όχι μόνο για τη προστατευτική φύλαξη αλλά και για τις συνθήκες διαβίωσης των παιδιών μέσα σε αυτούς τους χώρους και για πολλά άλλα θέματα που αφορούν τα ασυνόδευτα παιδιά. Αυτές οι συνθήκες λοιπόν για ένα παιδί εφηβάκι -πολλά παιδιά είναι και πιο μικρά, έρχονται 8, 9, 10 ετών στην Ελλάδα- επιβαρύνουν δραματικά τον ήδη επιβαρυμένο ψυχισμό τους. Γιατί πρέπει να σκεφτούμε ότι αυτά τα παιδιά μπορεί να έχουν ξεκινήσει δυο χρόνια πριν από τη πατρίδα τους. Έχουν ήδη βιώσει τραυματικές εμπειρίες σε ένα επιβαρυμένο περιβάλλον από το οποίο προέρχονται -στις περισσότερες των περιπτώσεων κινδυνεύει η ζωή τους- φεύγουν, κάνουν δυο χρόνια να φτάσουν στην Ελλάδα. Από το Αφγανιστάν μπορεί να περάσουν στο Ιράν να μείνουν εκεί κάποιους μήνες, στη συνέχεια από το Ιράν θα πάνε στη Τουρκία μπορεί, να δουλέψουν στο δρόμο –επαιτεία-, σε εργοστάσια, να παρενοχληθούν σεξουαλικά ή να βιαστούν και κάποια στιγμή θα φτάσουν μπροστά στην θάλασσα που δεν την έχουν δει ποτέ, θα περάσουν ακόμη ένα σοκ μπαίνοντας σε μια βάρκα που δεν ξέρουν και τι είναι και πού πάει και όταν φτάσουν στην Ελλάδα θα μείνουν άλλον ένα χρόνο μέσα σε ένα ΚΥΤ σε αυτές τις συνθήκες που περιγράφω. Τι περιμένουμε από αυτά τα παιδιά λοιπόν; Άλλα θα κάνουν κακό στον εαυτό τους, θα εκφράσουν βία δηλαδή εσωτερικά και άλλα εξωτερικά. Εσωτερικά θα κάνουν απόπειρες αυτοκτονιών, θα αρχίσουν να κόβονται, θα αρχίσουν να πίνουν, να καπνίζουν, ό,τι μπορούν… ή θα βγάλουν τη βία που έχουν υποστεί εξωτερικά, δηλαδή θα αρχίσουν να χτυπιούνται -έχουμε περιστατικά που έχουν μαχαιρωθεί, έχουμε και θύματα- θα μαλώνουν, θα επιτίθενται. Σίγουρα έχουν λόγους για όλα αυτά… Ένα στα πέντε παιδιά που έρχεται στην Ελλάδα φιλοξενείται σε δομές φιλοξενίας, τους ξενώνες, ένα ακόμη φιλοξενείται στα προσωρινά μέτρα, το τρίτο παιδί δε φιλοξενείται είναι στο δρόμο, το 4ο παιδί είναι στα ΚΥΤ και το 5ο παιδί είναι μεταξύ προστατευτικής φύλαξης στα αστυνομικά τμήματα και σε κάποιες άλλες καινούργιες δομές. Μια από αυτές είναι η ημιαυτόνομη διαβίωση, η οποία είναι πάλι μια πολύ καλή ιδέα που ήρθε από το εξωτερικό και άρχισε να συζητιέται στα τέλη του 2016 και ευτυχώς μετά από τρία χρόνια πάλης με όλους τους θεσμούς και σύμπραξης και συνέργειας, φτάσαμε πολύ κοντά στην υλοποίηση. Ο νέος αυτός θεσμός ξεκίνησε την εφαρμογή του σε δυο νομούς ήδη και είμαστε πάρα πολύ χαρούμενοι γι’ αυτό. Επίσης, οι ξενώνες φιλοξενίας είναι 51 τώρα αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα. Θα μπορούσε να είναι πολλοί περισσότεροι, αλλά και μέσα σε αυτούς διαθέτουμε 1300 σχεδόν θέσεις ενώ έχουμε χρήματα για 2000 θέσεις. Τα χρήματα αυτά δεν έχουν αξιοποιηθεί ανάλογα κι 107

αυτό θα πρέπει να μας απασχολήσει. Επίσης, έχουμε ένα πιλοτικό πρόγραμμα στην Ύπατη Αρμοστεία όπου προσπαθούμε να δουλέψουμε το θεσμό της αναδοχής μαζί με τη ΜΕΤΑδραση τα τελευταία 3 χρόνια με τη συνδρομή και ενός νέου νόμου από πέρυσι για την αναδοχή και την υιοθεσία στην Ελλάδα. Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια έχουμε πολλούς καλούς νόμους για την αναδοχή, για την ημιαυτόνομη διαβίωση, για την επιτροπεία αλλά με το εξής πρόβλημα: αυτοί οι νόμοι δε μπαίνουν σε εφαρμογή εύκολα και με το σωστό τρόπο. Παρατηρούνται πολλές καθυστερήσεις στην υλοποίηση των νόμων και συνήθως έχουμε πολλά πισωγυρίσματα στις ποιοτικές παραμέτρους κατά τη διαδικασία υλοποίησης του νόμου. Τέλος, όπως ήδη αναφέρθηκε, λειτουργούν 10 Ασφαλείς Ζώνες-Safe Zones, όπως και χώροι σε ξενοδοχεία σε όλη την Ελλάδα από το ΔΟΜ και τους εταίρους του. Επίσης, υπάρχουν προβλήματα στο θεσμικό και το νομικό πλαίσιο: Η επιτροπεία για δυο δεκαετίες συζητιέται στην Ελλάδα, οι εισαγγελείς πρωτοδικών και οι εισαγγελείς ανηλίκων έχουν παίξει το ρόλο τους όπως τους ζητήθηκε αλλά είναι σε πλήρως αδύναμη θέση αυτή τη στιγμή να φροντίσουν τα χιλιάδες παιδιά που έχουν στην επίβλεψή τους. Στην Αθήνα στα κεντρικά δικαστήρια λειτουργούν δυο εισαγγελείς ανηλίκων που έχουν υπό την επίβλεψή τους πάνω από 2.000 παιδιά και όπως είναι λογικό δε τα έχουν δει αυτά τα παιδιά. Γι’ αυτό λοιπόν φτάσαμε στον καινούργιο νόμο της επιτροπείας και έχουμε πάρα πολλές προκλήσεις στην υλοποίησή του. Σήμερα η Ύπατη Αρμοστεία με τη ΜΕΤΑδραση να υλοποιούν ένα πρόγραμμα για την κάλυψη αυτού του κενού επειδή ο νόμος δεν έχει μπει ακόμα σε εφαρμογή καλούνται 45 άνθρωποι, συνάδελφοι να παίξουν το ρόλο που θα περιμέναμε να παίζει ένας επίτροπος αλλά 45 άνθρωποι για 5.000 παιδιά είναι αυτονόητο ότι δεν επαρκούν και κατ ανάγκη επικεντρωνόμαστε στους πιο ευάλωτους πληθυσμούς δηλαδή τα παιδιά που είναι μέσα στα ΚΥΤ και τα παιδιά που είναι στο δρόμο καθώς και στην ημιαυτόνομη διαβίωση η οποία είναι ένα καινούργιο μέτρο και πρέπει να υποστηριχθεί. Τα προβλήματα που συναντούμε στο θεσμικό πλαίσιο αφορούν το γενικό σύστημα παιδικής προστασίας. Δεν καλύπτει τις ανάγκες ούτε για τα δικά μας παιδιά στην Ελλάδα ούτε και για τα παιδιά που έρχονται από το εξωτερικό. Δηλαδή δεν υπάρχει επαρκής κοινωνική φροντίδα την οποία χρειάζεται ένα παιδί που είναι μόνο του, που είναι ορφανό, που έχει προβλήματα με την οικογένειά του. Συνεπώς, παράλληλα με τις δράσεις μας ως Ύπατη Αρμοστεία προσπαθούμε να στηρίξουμε και τους φορείς, τα Υπουργεία, ώστε να καλυφθούν καλύτερα και μακροπρόθεσμα και οι ανάγκες του ντόπιου πληθυσμού. Έχουμε πολλές μεγάλες ελλείψεις στις δυνάμεις και στις υπηρεσίες που αφορούν παιδιά που έχουν υποστεί σεξουαλική κακοποίηση και βία. Έχουμε πάρα πολλές καθυστερήσεις στις οικογενειακές υποθέσεις που παίρνουν πάρα πολύ χρόνο και υπάρχει πολύ μεγάλο ποσοστό απορρίψεων από τις άλλες χώρες, παρ’ όλες τις προσπάθειες που κάνει η μονάδα Δουβλίνου της Υπηρεσίας Ασύλου. Και φυσικά έχουμε την έλλειψη συνεργασίας από τις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες που δε μοιράζονται αυτή την ευθύνη παρόλο που τους έχει ζητηθεί και από την Κυβέρνηση αλλά και από την Ύπατη Αρμοστεία και από πάρα πολλούς άλλους φορείς σε μια προσπάθεια να μοιραστεί αυτή η ευθύνη, δηλαδή άλλες χώρες να μπορέσουν να πάρουν κάποια από αυτά τα παιδιά, να μετεγκατασταθούν εκεί και να προστατευθούν σύμφωνα με τις ανάγκες τους. Αυτή η δυσκαμψία του συστήματος και η απροθυμία των άλλων ευρωπαϊκών χωρών εντείνουν τον φαύλο κύκλο που έχουμε ήδη εντοπίσει. Σχετικά με το σύστημα επιτροπείας έχουμε 45 επιτρόπους σε όλη την Ελλάδα, 55 επιτρόπους θα θέλαμε να έχουμε, δεν τα έχουμε καταφέρει γιατί πολλοί από αυτούς τους συναδέλφους μετά από ένα διάστημα μεγάλης ματαίωσης παραιτούνται και είμαστε συνεχώς σε μια διαδικασία προσλήψεων. (Πολλοί από εσάς θα καταλαβαίνετε πολύ καλά τι σημαίνει 108

το να είσαι σε ένα χώρο με τόσες απαιτήσεις και να προστατεύεις παιδιά.) Στο ανθρώπινο δυναμικό συμπεριλαμβάνονται 14 συνάδελφοι οι οποίοι εργάζονται στο συντονισμό των δράσεων, καθώς λειτουργούμε το πιλοτικό πρόγραμμα για την αναδοχή, κι επίσης, ένα πρόγραμμα ημιαυτόνομης διαβίωσης, το νέο αυτό θεσμό που από την πρώτη στιγμή υποστηρίξαμε και βοηθήσαμε στο να μπει σε νομικό πλαίσιο. Επίσης, ξεκινήσαμε μια έρευνα για τα παιδιά που είναι στο δρόμο, που είναι σε αστεγία, για να δούμε πώς μπορούμε να καλύψουμε τις δικές τους ανάγκες γιατί πολλά από αυτά τα παιδιά είναι παιδιά που περνάνε από τον Έβρο και άλλες περιοχές και φτάνουν στην Αθήνα ή στη Θεσσαλονίκη χωρίς να έχουν έγγραφα. Δεν έχουν δηλαδή καταγραφεί πουθενά, είναι τα παιδιά φαντάσματα. Άλλα παιδιά από αυτά που είναι στο δρόμο, μπορεί να είναι παιδιά που έχουν φύγει από διάφορες δομές, από ξενώνες, από σπίτια, από ασφαλείς ζώνες, από την ημιαυτόνομη διαβίωση -πρόσφατα υπάρχουν κάποια περιστατικά- και βρίσκονται στο δρόμο. Θέλουμε να δούμε γιατί. Για τα παιδιά που δεν έχουν χώρο το καταλαβαίνουμε, άλλα παιδιά όμως που βρίσκονται σε ασφαλείς χώρους και φεύγουν, πρέπει εξετάσουμε τους λόγους της φυγής τους. Συνεργαζόμαστε με το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη και το Υπουργείο Εργασίας σε όλα τα θέματα που αφορούν τα θέματα για τα ασυνόδευτα παιδιά και κυρίως για τη θεσμοθέτηση μέτρων και την περιγραφή του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού στην Ελλάδα, συγκεκριμένα την αξιολόγησή του και τον καθορισμό του. Έχουμε βοηθήσει να μεταφερθούν παιδιά και σε άλλες χώρες στο εξωτερικό. Παιδιά με ανάγκες υψηλής προστασίας λόγω βεβαρυμμένων ιστορικών υγεία, σεξουαλικής κακοποίησης και λοιπά. Έχουμε πολύ καλή συνεργασία με το Ηνωμένο Βασίλειο και έχουμε καταφέρει να στείλουμε περίπου 100 παιδιά εκεί και προσπαθούμε να έχουμε συνεργασία και με άλλες χώρες, για να μπορέσουν να μετεγκατασταθούν τα πολύ ευάλωτα παιδιά από αυτά τα ευάλωτα έτσι κι αλλιώς παιδιά. Σε μηνιαία βάση, η Ύπατη Αρμοστεία συναντιέται με όλους τους φορείς παιδικής προστασίας που κινητοποιούνται σε αυτό το πλαίσιο για τα παιδιά πρόσφυγες και όλες τις αρχές, την ελληνική Αστυνομία, το Λιμενικό, το Υπουργείο Εργασίας, το Υπουργείο Υγείας, το Υπουργείο Δικαιοσύνης. Κάθε μήνα βρισκόμαστε και είμαστε πραγματικά πολύ τυχεροί που έχουμε ανθρώπους σε όλους αυτούς τους φορείς, πολύ καλούς συναδέλφους που ενδιαφέρονται και έχουν πάθος για αυτή τη δουλειά. Αυτό που θα θέλαμε ως Ύπατη Αρμοστεία είναι όχι μόνο αυτά τα παιδιά όταν έρχονται να βρούνε ένα πλαίσιο προστασίας και φιλοξενίας που να τους δίνει τη ζεστασιά και τη σιγουριά ότι έχουν φτάσει κάπου που τα ακούνε, τα βλέπουν και τα φροντίζουν αλλά να δούμε τις ιδιαιτερότητες της κάθε ομάδας. Να μπορέσουμε αυτές οι λύσεις που δίνουμε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες ειδικών περιπτώσεων όπως παιδιά που μπορεί να έχουν ζήσει τη σεξουαλική βία, παιδιά που οι γονείς τους τα περιμένουν σε κάποια άλλη χώρα. Αυτές οι ιδιαιτερότητες του κάθε παιδιού διαφοροποιούν και τον τρόπο που μπορείς να βοηθήσεις το παιδί αυτό. Δηλαδή άλλες ανάγκες έχει ένα παιδί που θα πάει να βρει τους γονείς του και άλλες ανάγκες έχει ένα παιδί που δεν έχει καθόλου γονείς. Αυτό για μας είναι σημαντικό, δηλαδή ο προγραμματισμός των δράσεων να γίνεται σε αρμονία με τις ανάγκες του κάθε παιδιού.

109

ΣΥΖΗΤΗΣΗ: Ερώτηση κοινού: κα Τσοβίλη, αναφέρατε ότι πολλά παιδιά ασυνόδευτα μένουν με ενήλικες. Μπορεί να υπάρξει κάποιος μηχανισμός ώστε να πιστοποιήσει τις σχέσεις αυτών; Και να εξακριβώσει αν όντως ζούνε υπό συνθήκες φιλοξενίας ή αν τα εκμεταλλεύονται; Δώρα Τσοβίλη: Μηχανισμός επίσημος δεν υπάρχει. Παρόλο που είναι γνωστό και ανακοινώνεται σε δεκαπενθήμερη βάση αυτή η πληροφορία από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης που είναι ο αρμόδιος φορέας για την καταγραφή των περιστατικών ασυνόδευτων παιδιών στην Ελλάδα. Δηλαδή, αν μπείτε στο ekka.gr θα βρείτε τα στατιστικά στοιχεία τα οποία ανανεώνονται σε δεκαπενθήμερη βάση για το ποιοι είναι οι αριθμοί των παιδιών στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή. Δεν έχει υπάρξει λοιπόν επίσημη παρέμβαση σε τέτοιους χώρους, αν αυτό εννοείτε, κάποιας αξιολόγησης, εκτίμησης της σχέσης του παιδιού με τους ενήλικες με τους οποίους διαμένουν. Μη νομίζετε ότι αυτές οι σχέσεις είναι εύκολο να εξακριβωθούν, ότι τα παιδιά βγαίνουν στο δρόμο και το λένε. Είναι κάτι πολύ δύσκολο να εντοπιστεί ή να διερευνηθεί και να αξιολογηθεί με τον τρόπο που προτείνετε. Αν και θα έπρεπε. Εμείς γι’ αυτό το λόγο ξεκινάμε αυτή την έρευνα, γιατί είναι πολλά θέματα τα οποία διαφεύγουν της προσοχής. Είναι πιο εύκολο να επικεντρώνουμε στον αριθμό των παιδιών και στην κατάσταση των παιδιών μέσα στα ΚΥΤ γιατί αυτό είναι κάτι πλαισιωμένο. Η κατάσταση όμως των παιδιών στο δρόμο είναι πιο δύσκολο να περιγραφεί, να αξιολογηθεί. Είναι ένας χώρος ρευστός. Αυτές τις πληροφορίες λοιπόν, οι φορείς παιδικής προστασίας που δουλεύουν με αυτά τα παιδιά τις έχουν από τα ίδια τα παιδιά. Το ότι όμως ανακοινώνονται επίσημα και από έναν θεσμικό φορέα, αυτό δίνει μια μεγαλύτερη βαρύτητα στο γεγονός και γι αυτό πρέπει και να διερευνηθεί πολύ σοβαρά αυτό το φαινόμενο. Ίριδα Πανδίρη: Η ΑΡΣΙΣ μέσω των υπηρεσιών της στη Θεσσαλονίκη έχει μια αρκετά εμπεριστατωμένη αντίληψη, αλλά κρατική μέριμνα για το θέμα αυτό δεν υπάρχει. Ούτως ή άλλως μιλάμε για τεράστια κενά και στην Εθνική Παιδική Προστασία και αυτό είναι σημαντικό να το αναφέρουμε γιατί τα κενά που έχουμε στη χώρα δεν αφορούν μόνο τους ασυνόδευτους αλλά αφορούν και τον υπόλοιπο πληθυσμό. Είτε είναι μεταναστευτικός πληθυσμός, παιδιά δεύτερης και τρίτης γενιάς, είτε μιλάμε για παιδιά Ρομά, είτε για παιδιά ελληνικής καταγωγής είναι τεράστια τα κενά στην φροντίδα, στην υποστήριξη ακόμα και στην κοινωνική έρευνα για το τι συμβαίνει σε ένα σπίτι. Δεν μιλάμε και πολύ συχνά για το πόσα άραγε παιδιά παραμένουν σε συνθήκες οι οποίες είναι ακατάλληλες για αυτά και τραυματικές. Στα πλαίσια της δράσης και των υπηρεσιών της ΑΡΣΙΣ για τον εντοπισμό των ασυνόδευτων παιδιών στο δρόμο έχουμε κατά καιρούς περιπτώσεις που τα παιδιά εκμυστηρεύτηκαν ότι ζούνε σε τέτοια περιβάλλοντα και για κάποιες από αυτές ενημερώνουμε πάντα την Εισαγγελία Θεσσαλονίκης ενώ σε άλλες έχουμε πραγματοποιήσει είτε εμείς, είτε έχουμε ζητήσει να πραγματοποιηθεί κοινωνική έρευνα ώστε να διαπιστωθεί αν οι συνθήκες είναι κατάλληλες για να παραμείνει το παιδί εκεί μέχρι την τοποθέτησή του σε μια δομή. Ωστόσο, αυτό αφορά πολύ μεμονωμένες περιπτώσεις και όχι ένα εθνικό σύστημα εξακρίβωσης του τι συμβαίνει. Κοινό: Σχετικά με τα ασυνόδευτα ανήλικα, υπάρχει επικοινωνία μετά την ενηλικίωσή τους; Γιατί αντιλαμβάνομαι ότι άνω των 17 άνω των 18 στην ουσία δεν αλλάζει κάτι. Δώρα Τσοβίλη: Αναφέρεστε στην ομάδα παιδιών που ονομάζουμε 18 plus. Οι συνάδελφοι θα μιλήσουν για τους δικούς τους φορείς. Στη Ύπατη Αρμοστεία, η παιδική ηλικία δεν τελειώνει στα 18. Η νεότητα προχωράει μέχρι τα 24 στους δικούς μας εσωτερικούς προ110

γραμματικούς κανόνες. Υπάρχει πολύ περιορισμένη βοήθεια που χορηγείται στο ελληνικό πλαίσιο στα 18 plus παιδιά. Κυρίως μέσω της Ύπατης Αρμοστείας στο στεγαστικό μας πρόγραμμα στο οποίο στεγάζουμε 25.000 ανθρώπους έχουμε κρατήσει κάποιες θέσεις για τις πολύ ευάλωτες περιπτώσεις των 18 plus ή τις περιπτώσεις παιδιών που ενηλικιώνονται μέσα σε δομές φιλοξενίας αλλά πρέπει να συνεχίσουν τη φοίτηση στο σχολείο τους, οπότε μπορούν να έχουν εκεί στο δικό μας πρόγραμμα μια περίοδο χάριτος. Είμαστε σε συζητήσεις με το Υπουργείο Εργασίας για τη θεσμοποίηση ενός τρόπου στήριξης των 18 plus, κυρίως επικεντρώνοντας στην παροχή οικονομικού βοηθήματος για να βρει το ίδιο το νέο άτομο τον δικό του χώρο να ζήσει αλλά παρέχοντας ταυτόχρονα επαγγελματική κατάρτιση και ευκαιρίες για εργασιακή απασχόληση, προκειμένου να στηρίξει ο ίδιος τον εαυτό του. Ίριδα Πανδίρη: Δεν ξέρω αν την επικοινωνία την εννοείτε στην παραπομπή και στην υποστήριξη των παιδιών και μετά τα 18. Στις δομές φιλοξενίας σαφώς μπορούμε να παρατείνουμε τη φιλοξενία τους κάποιους μήνες μετά την ενηλικίωση. Ξεκινάμε μια διαδικασία παραπομπής σε όποια στεγαστικά προγράμματα διατίθενται στην Ελλάδα που αφορούν τους ενήλικες, ήδη μήνες πριν την ενηλικίωση. Δηλαδή ξεκινάμε 2 ή 3 μήνες πριν την ενηλικίωσή τους, ώστε να μπαίνουνε σε μια ροή αναμονής. Όταν έχουμε ιδιαίτερες ευαλωτότητες, μπορούμε να παρατείνουμε λίγους μήνες παραπάνω τη φιλοξενία των παιδιών. Ως ΑΡΣΙΣ, επειδή κληθήκαμε να αντιμετωπίσουμε το φαινόμενο των ενηλικιώσεων τα παλιά χρόνια που στεγαστικά ενηλίκων δεν υπήρχαν καν, μετά από πάρα πολύ κόπο το ’14 δημιουργήσαμε κάποια κοινωνικά διαμερίσματα σε Βόλο και Θεσσαλονίκη -σε συνέχεια των ξενώνων που ήδη λειτουργούσαν σε αυτές τις δύο πόλεις- τα οποία συνεχίζουν να λειτουργούν υπό τη χρηματοδότηση του ESTIA. Έχουν όμως μια λίγο πιο στοχευμένη υποστήριξη, πιο εξατομικευμένη με σκοπό την άμεση ένταξη των νέων αυτών ανθρώπων στην αγορά εργασίας και στα κοινωνικά διαμερίσματα έχουμε 67% ένταξη στην αγορά εργασίας. Φυσικά και μεριμνούμε για την παραπομπή των νέων με όποια δυνατότητα παρέχει ο μηχανισμός που διαμορφώνεται μέσα στον χρόνο για τους ενήλικες. Πέραν της φροντίδας για την πορεία τους μετά την ενηλικίωση, διατηρούμε και διαύλους επικοινωνίας. Οι δομές φιλοξενίας παραμένουν σημεία αναφοράς για τα παιδιά που έχουν ενηλικιωθεί ή που είναι ακόμη ανήλικα αλλά έχουν εγκατασταθεί σε άλλη χώρα. Αυτός είναι και ο σκοπός των δομών και γι αυτό πρέπει να προγραμματίζονται ως μακρόβια πλαίσια. Παιδιά που φιλοξενήθηκαν στους ξενώνες της ΑΡΣΙΣ το 2010 και 2011 ακόμη επικοινωνούν μαζί μας και νιώθουν αυτόν τον χώρο σαν την ρίζα τους στην Ευρώπη. Δώρα Τσοβίλη: Οι λύσεις όμως είναι πολύ λίγες. Δηλαδή για τα παιδιά από τα 18 plus που πήραν βοήθεια από 1η Γενάρη, και όταν λέω βοήθεια εννοώ στέγαση και οικονομικό επίδομα μηνιαίο, είναι 340 περίπου. Πρόκειται για πολύ μικρό αριθμό. Ίριδα Πανδίρη: Μόνο για 2-3 παιδιά μπορεί να μην έχουμε βρει τοποθέτηση μετά τα 18. Ανησυχούμε, όμως για τη συνέχεια, καθώς αυξάνονται οι προσφυγικές ροές. Μαρία Καραβαλάκη: Με το ερώτημά σας θίγετε ένα πάρα πολύ σημαντικό ζήτημα και είναι και πολύ επώδυνο το συναίσθημα του να είσαι σε μια δομή, να έχεις όλες τις υπηρεσίες, όλη την προσοχή και ξαφνικά να γίνεσαι 18 και να είσαι μόνος. Συνεπώς, αυτό που προσπαθούμε από την πλευρά των safe zones είναι κάποιους μήνες πριν να γίνεται μια προετοιμασία του ατόμου, να ξέρει πού έχει πρόσβαση, πού μπορεί να απευθυνθεί, να υπάρχει υποστήριξη έτσι ώστε η μετάβαση να είναι όσο το δυνατόν πιο ομαλή. Είτε αυτό σημαίνει ότι θα περάσει στην ευρύτερη κοινότητα στην περίπτωση των safe zones, είτε θα 111

μεταφερθεί σε κάποια άλλη δομή φιλοξενίας. Οπότε εστιάζουμε πάρα πολύ στη δουλειά πριν την ενηλικίωση. Και φυσικά υπάρχει και το πρόγραμμα Helios που υλοποιεί αυτή τη στιγμή ο ΔΟΜ, το οποίο δίνει τη δυνατότητα ένταξης και υποστήριξης σε ανθρώπους, οι οποίοι έχουνε αναγνωριστεί ως πρόσφυγες. Ερώτηση/Τοποθέτηση κοινού: Τα ίδια προβλήματα και τα κενά της κοινωνικής πρόνοιας αντιμετωπίζει και ένας έφηβος που ενηλικιώνεται όταν ζει σε ίδρυμα στην Ελλάδα. Και την ίδια δυσκολία για την ολοκλήρωση της φοίτησης στο σχολείο που είναι πολύ σημαντικό όριο της ενηλικίωσης. Αν κρίνω από την δική μου οπτική των πραγμάτων, θα σας πω ότι η μόνη διαφορά είναι ότι σε ένα παιδί από την Ελλάδα θα έχουμε ΑΜΚΑ, θα μπορούμε να δημιουργήσουμε φορολογική δήλωση, άρα έχουμε πρόσβαση στα προγράμματα που δεν είναι λίγα, αλλά έχουν αυτό τον όρο. Οι νεαροί ασυνόδευτοι δεν έχουν αυτή τη δυνατότητα, παρόλο που η κοινότητα θα μπορούσε να συνδράμει. Δηλαδή να αναζητήσουμε τρόπους στήριξης με τα προγράμματα, γιατί όπως σε όλες τις πόλεις, το κέντρο κοινότητας που υπάρχει εδώ δημιουργεί ένα πλαίσιο ασφάλειας για παιδιά μετά τα δεκαοκτώ που δεν έχουν πού να μείνουν ή γενικά δεν έχουν πόρους ζωής. Πρώτα, όμως, είναι ανάγκη να εξασφαλιστεί η θεσμική δυνατότητα. Μετά νομίζω και οι τοπικές κοινωνίες να συντρέξουν αυτή την προσπάθεια για να μη δημιουργείται το αδιέξοδο. Είναι θέμα συνολικής πολιτικής. Δώρα Τσοβίλη: Όλοι όσοι εργαζόμαστε σε κοινωνικά επαγγέλματα εδώ και χρόνια γνωρίζουμε ότι η δυνατότητα του συστήματος παιδικής προστασίας να καλύψει τις ανάγκες και των παιδιών των Ελλήνων αλλά και όλων των παιδιών που ζουν στην Ελλάδα δεν είναι μεγάλες. Οι δυνατότητες είναι πολύ μικρές, πάσχουμε σε πάρα πολλά θέματα. Το ΑΜΚΑ είναι ένας παράγοντας που αναστέλλει την παροχή βοήθειας στα ασυνόδευτα παιδιά. Συντρέχουν, όμως, και πολλοί άλλοι παράγοντες, πολιτισμικοί, γλώσσας, κουλτούρας. Παιδιά τα οποία, όπως αναφέραμε , είναι πολύ επιβαρυμένα ψυχοκοινωνικά όταν έρχονται στην Ελλάδα, πρέπει να περάσουν από διαδικασίες που ένας παιδί Έλληνας δεν χρειάζεται να περάσει. Οπότε, χρειάζεται μία πολύπλευρη και διεπιστημονική στήριξη, από πάρα πολλούς φορείς, για να έχουμε ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Ερώτηση-Τοποθέτηση (Κοινό): Πως καλύπτεται η προστασία της υγείας των παιδιών και η φαρμακευτική περίθαλψη; Δώρα Τσοβίλη: Σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία η πρωτοβάθμια περίθαλψη δίνεται μέσω του ΕΟΔΥ. Για την κάλυψη στις υπόλοιπες ανάγκες των παιδιών αυτών αντιμετωπίζουμε πάρα πολλές προκλήσεις. Από πολύ απλά πράγματα, όπως ότι μπορούν να λείπουν κάποια βασικά φαρμακευτικά σκευάσματα όπως αναλγητικά, αντιπυρετικά, μέσα στους χώρους φιλοξενίας μέχρι πολύ σοβαρά περιστατικά, όπως για παράδειγμα, ανήλικες έγκυες, οι οποίες δεν μπορούν να κάνουν τον υπέρηχο, γιατί δεν τον καλύπτει το τοπικό νοσοκομείο ή για παιδιά εννέα δέκα ετών που πρέπει να κάνουν εγχείρηση και δεν υπάρχει κάποιος στο πλευρό τους τη νύχτα. Μπαίνω σε λεπτομέρειες για να γίνει κατανοητό ότι κάποια περιστατικά είναι πολύ δύσκολο να αντιμετωπιστούν, όταν δεν υπάρχει εκ των προτέρων πρόβλεψη γι αυτά τα παιδιά, γι αυτές τις συνθήκες. Απαραίτητη είναι η διερμηνεία, καθώς συνήθως το παιδί είναι μόνο του, δεν μιλάει τη γλώσσα μας και οτιδήποτε έχει να πει πρέπει να το πει μέσω κάποιου διερμηνέα. Κι ένας διερμηνέας δεν είναι διαθέσιμος πάντα. Ίριδα Πανδίρη: Επίσης, όταν λέμε ότι υπάρχει δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ναι, υπάρχει βασική νομοθεσία, με την οποία κινούμαστε ήδη αρκετά χρόνια πριν. Αλλά το

112

φαρμακευτική σημαίνει να πάρεις όποιο φάρμακο μπορεί να σου παράσχει το φαρμακείο του νοσοκομείου, το οποίο είναι σχεδόν ανύπαρκτο πλέον, όπως ήδη γνωρίζουμε όλοι από τους ανθρώπους που έχουν βιβλιάριο της Πρόνοιας. Επιπλέον, έχουμε περιπτώσεις που μας ήρθαν από τον Ιούλιο του 2019 και μετά, παιδιά με σοβαρή πίεση στα μάτια, που πρέπει να κάνουν αξονικές τομογραφίες, να δούμε τι συμβαίνει και τι παρέμβαση μπορεί να χρειαστεί. Έχουμε παιδιά που έχουν λευχαιμίες, δηλαδή σοβαρότατα περιστατικά. Το ζητούμενο δεν είναι να βρούμε έναν ευαισθητοποιημένο γιατρό για να το εξετάσει. Χρειάζεται άλλου τύπου συστηματική παρακολούθηση, για πολύ σοβαρά προβλήματα υγείας. Και για το παιδί με τη λευχαιμία, πιθανά να βρούμε μία, γιατί είναι ακριβώς τόσο χαρακτηριστική ασθένεια. Για το παιδί, όμως, για παράδειγμα που έχει λάμες από τροχαίο και έπρεπε να τις έχει αφαιρέσει ενάμισι χρόνο πριν, τι θα μπορέσουμε να κάνουμε;... Περιστατικό που δεν φαίνεται επείγον, αλλά όσο οι λάμες μένουνε, μπορεί να προκληθεί κίνδυνος ζωής. Να επισημάνω εδώ ότι η ΑΡΣΙΣ δεν δουλεύει μόνο με ασυνόδευτα παιδιά, ούτε δουλεύει μόνο με προσφυγικό πληθυσμό. Δουλεύει με γηγενή πληθυσμό. Έχουμε μία δομή φιλοξενίας, «το σπίτι της ΑΡΣΙΣ» στη Θεσσαλονίκη, που φιλοξενεί παιδιά και εφήβους σε κίνδυνο και είναι άμεση προστασίας, -δηλαδή σήμερα αφαιρείται η επιμέλεια από την εισαγγελία, σήμερα μπαίνει στη δομή. Ακριβώς, για να μην στοιβάζονται τα παιδιά στο νοσοκομείο και ο ξενώνας αυτός κλείνει 31/12 πλέον, μετά από δεκατρία χρόνια λειτουργίας, ασταμάτητης, γιατί είναι η πρώτη χρονιά που δεν υπήρξε χρηματοδότηση. Και μάλιστα η χρηματοδότηση κάλυπτε μόνο τις μισθοδοσίες. Όλα τα υπόλοιπα έξοδα καλύπτονται από την κοινότητα του Ωραιοκάστρου, όπου λειτουργεί ο ξενώνας εδώ και χρόνια. Έχει ένα ελάχιστο κόστος λειτουργίας και έχει φιλοξενήσει πάρα πολλά παιδιά σε κίνδυνο. Τουλάχιστον για την εισαγγελία Θεσσαλονίκης είναι πολύ ξεκάθαρη η ουσιαστική παρέμβαση αυτής της δομής. Ωστόσο, ελλείψει πόρων, όπως αντιμετωπίζουν πάρα πολλά ιδρύματα παιδικής προστασίας, πλέον βαίνει προς το κλείσιμό της και μένει ολόκληρη Θεσσαλονίκη χωρίς δομή άμεσης παρέμβασης, για τέτοιες περιπτώσεις. Να κλείσω με τη διαπίστωση ότι η δουλειά που γίνεται στον χώρο της παιδικής προστασίας, γίνεται από όλους, με πολύ μεγάλο μόχθο. Ερώτηση-Τοποθέτηση (κοινό): Τι εννοείται με τον όρο «ημιαυτόνομη διαμονή»; Δώρα Τσοβίλη: Μέσα στην προσπάθεια να βρεθούν και άλλοι τρόποι φιλοξενίας παιδιών εκτός ξενώνων σχεδιάσαμε αυτό το μοντέλο. Δηλαδή, μέχρι το 2016 ξέραμε κλασσικά ότι υπάρχει ο τρόπος φιλοξενίας παιδιών ασυνόδευτων μέσα σε ξενώνες. Οι ξενώνες είναι ένα κτίριο που έχει πολλά δωμάτια, στα οποία δωμάτια υπάρχουν κουκέτες παιδιών και μπορεί να φιλοξενηθούν παιδιά μέχρι τριάντα, τριάντα-πέντε παιδιά, σαράντα παιδιά. Θα θέλαμε αυτοί οι ξενώνες να είναι πιο μικροί. Είκοσι, εικοσιπέντε παιδιά το πολύ, ώστε να δίνουν ένα πιο οικογενειακό τόνο στη φιλοξενία, να είναι πιο ζεστή πιο φιλική για το παιδί. Να μην είναι ιδρύματα, να μην μοιάζουν με ιδρύματα. Λοιπόν, μέσα σε όλη αυτήν την προσπάθεια, αρχίσαμε να βλέπουμε τι γίνεται σε άλλες χώρες και ένα πολύ καλό πρότυπο ήταν η ημιαυτόνομη διαβίωση, η οποία εφαρμοζόταν στην Ολλανδία, την Αγγλία και την Ιταλία. Είναι διαμερίσματα που μπορούν να φιλοξενήσουν τέσσερα παιδιά. Μεγαλύτερα παιδιά. Ηλικίας δεκαέξι με δεκαοκτώ ετών, τα οποία με ένα μηνιαίο επίδομα που τους δίνει η Ύπατη Αρμοστεία σε κάθε ένα παιδί, ξεχωριστά, θα μπορούν να ζήσουν εκεί μόνοι τους, κατά κύριο λόγο με την επίβλεψη ενός κοινωνικού λειτουργού, ενός ψυχολόγου και ενός ακόμη ανθρώπου που παίζει το ρόλο ουσιαστικά του καθοδηγητή. Έτσι ώστε να μάθουν να ζουν μόνοι τους

113

και στην ενήλικη ζωή τους. Και μέσα σε αυτή τη φιλοξενία εκεί, μαθαίνουν πολύ καλά την ελληνική γλώσσα, πηγαίνουν στο σχολείο τους, είτε αυτό είναι γυμνάσιο, λύκειο, επαγγελματικό λύκειο, νυχτερινό ή μία σχολή ΟΑΕΔ και προετοιμάζονται έτσι ώστε να είναι έτοιμοι όταν κλείσουν δεκαοκτώ να ζήσουν μόνοι τους. Επομένως, δεν υπάρχει όλο το 24ωρο κάποιος στο σπίτι, να τους φροντίζει. Υπάρχουν οι επαγγελματίες που πηγαίνουν λίγες ώρες την ημέρα, κι ανάλογα με την πρόοδο του κάθε παιδιού, το υποστηρίζουν σε όλους τους τομείς της ζωής του. Οργανώνεται ένα εξατομικευμένο πλαίσιο υποστήριξης και έτσι πορεύονται. Μπορεί το βράδυ να υπάρχει εργαζόμενος, ανάλογα το φορέα που τα υλοποιεί. Εμείς έχουμε δύο φορείς, την PRAKSIS και την Μετάδραση, στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, υπάρχει η ΑΡΣΙΣ και ο International Rescue Committee που συνεργάζονται με τη UNICEF και το ΔΟΜ. Σε κάποιους φορείς μπορεί να υπάρχει το βράδυ και ένας φύλακας έξω από το διαμέρισμα ή να πηγαίνει μία φορά το βράδυ να δει πώς είναι τα παιδιά. Παρακολουθούνται τα παιδιά αλλά δεν παρεμβαίνουμε. Βοηθιούνται ώστε να πηγαίνουν να ψωνίσουν μόνα τους αλλά δεν τους ψωνίζουμε. Μαθαίνουν να μαγειρεύουν αλλά δεν τους μαγειρεύουμε. Πλένουν τα ρούχα τους στο πλυντήριο που έχουν αλλά δεν τους τα πλένουμε. Στους ξενώνες τα βρίσκουν όλα έτοιμα και γι αυτό οι ξενώνες έχουν αρχίσει να αμφισβητούνται. Θέλουμε μικρότερους ξενώνες, να μοιάζουν περισσότερο με σπιτικά και να ενθαρρύνουν τη μεγαλύτερη συμμετοχή των παιδιών στην ζωή στον ξενώνα. Γιατί πολλές φορές παιδιά που ζουν μέσα σε ξενώνες για τέσσερα, πέντε χρόνια μαθαίνουν να τα έχουν όλα έτοιμα και ξαφνικά όταν μετά πρέπει να φύγουν δεν ξέρουν πώς να στηρίξουν τον εαυτό τους. Αυτή είναι η λογική στο σημείο αυτό. Για τους λόγους αυτούς υποστηρίξαμε τη νομοθέτηση του θεσμού της ημιαυτόνομης διαβίωσης και τώρα είμαστε στο στάδιο περαιτέρω ανάπτυξης του θεσμού και πλέον μέσω του αρμόδιου Υπουργείου καταφέραμε να μπει και στο νόμο από πέρυσι σε δύο διαφορετικούς νόμους και τώρα πηγαίνουμε στα επόμενα βήματα, δηλαδή την αύξηση σε αριθμό με χρήματα του κράτους. Βασίλης Παπαγέωργας: Θα ήθελα και εγώ να αναφέρω τα εξής: εκτός από την εποπτεία της Κινητής Μονάδας που λειτουργεί η ΑΡΣΙΣ στο Κ.Υ.Τ. του Έβρου συντονίζω στη Θεσσαλονίκη και τη λειτουργία μιας ομάδας πέντε διαμερισμάτων ημιαυτόνομης διαβίωσης με 20 φιλοξενούμενους. Συνεχίζοντας προσθετικά σε αυτά που είπε η κα Τσοβίλη, πρόκειται για ένα μέτρο, το οποίο αποτελεί μια εναλλακτική μορφή προστατευόμενης διαβίωσης. Είναι σίγουρα πολύ πιο οικονομικό για το κράτος ή για όποιο φορέα το χρηματοδοτεί από μία μεγάλη δομή, τύπου ξενοδοχείου που μπορεί να έχει τριάντα, σαράντα άτομα ή έναν ξενώνα που έχει τριάντα άτομα συνήθως, με πολύ μεγαλύτερα λειτουργικά έξοδα. Επίσης, μεθοδολογικά το αποτέλεσμα που παράγει είναι πολύ πιο οικείο και πολύ πιο ιδανικό για ένα παιδί, γιατί ακριβώς πρόκειται για διαμερίσματα μέσα στον αστικό ιστό, κοντά σε υπηρεσίες, κοντά σε σχολεία, σε νοσοκομεία. Άρα, με το μοντέλο αυτό αποφεύγουμε προβλήματα που δημιουργούνται σε σταθερές μεγάλες δομές, όπως η ιδρυματοποιήση και η παθητικοποίηση. Προσπαθούμε στην ημιαυτόνομη διαβίωση για παιδιά δεκαέξι έως τα δεκαοκτώ επιδιώκουμε κυρίως την προετοιμασία και την εκπαίδευση στην αυτονόμηση την κοινωνικοποίηση και τη σταδιακή ένταξη στην τοπική κοινωνία. Στόχος να σταθεί στα πόδια του, να αναζητήσει εργασία, να μπορεί να μάθει τη γλώσσα, να μπορέσει να ζήσει μόνος του. Στην ΑΡΣΙΣ συγκεκριμένα, έχουμε επιλέξει αυτά τα διαμερίσματα να είναι πολυπολιτισμικά, επιλέγουμε να τοποθετούνται διαφορετικές εθνικότητες στα διαμερίσματα. Το πρώτο διαμέρισμα που ξεκίνησε την προηγούμενη εβδομάδα, έχει δύο παιδιά από το 114

Πακιστάν, ένα παιδί από Γουινέα, που είναι χώρα της Υποσαχάριας Αφρικής και αναμένουμε και έναν Αφγανό. Αυτό έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για εμάς, γιατί αυτά είναι και τα πλαίσια στα οποία θα κληθούν και οι ανήλικοι σε λίγα χρόνια να χτίσουν τη ζωή τους, μία πολυπολιτισμική κοινωνία. Θεωρούμε ότι, εφόσον αυτό το μέτρο λειτουργήσει με επιτυχία -και νομίζω αυτή είναι η πρόθεση όλων- θα μπορέσει να επεκταθεί και σε μεγαλύτερο βαθμό, ελευθερώνοντας έτσι και νέες θέσεις στις υπάρχουσες δομές. Εδώ να διευκρινίσω ότι στην ημιαυτόνομη διαβίωση παραπομπές γίνονται από παιδιά που βρίσκονται ήδη σε κάποια δομή φιλοξενίας, δηλαδή είτε είναι ξενώνας είτε είναι safezone είτε είναι κάποιο ξενοδοχείο. Δεν γίνονται παραπομπές από τα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης και από τα νησιά. Χρειάζεται ένας ελάχιστος χρόνος τριών μηνών, του να έχει πάει κάποιο παιδί μέσα σε κάποια δομή, έτσι ώστε να μπορέσει να αξιολογηθεί η δυνατότητα του και ο βαθμός προετοιμασίας του για να μπορέσει να παραπεμφθεί στην ημιαυτόνομη διαβίωση. Ίριδα Πανδίρη: Έχουμε αφήσει μία εκκρεμότητα σχετικά με το θέμα του ταμείου που χρηματοδοτεί τους ξενώνες. Όπως ήδη έχει αναφέρει η κ. Τσοβίλη, ενώ αυτή τη στιγμή υπάρχουν κονδύλια για 2000 θέσεις φιλοξενίας το χρόνο, διατίθενται οριακά 1100 θέσεις. Με την Ύπατη Αρμοστεία ετοιμάσαμε από το 2010-11 τα ελάχιστα κριτήρια που πρέπει να τηρεί μία δομή φιλοξενίας και τον τρόπο λειτουργίας της. Αυτά οργανώθηκαν σε ένα προσχέδιο, παραδόθηκαν στον τότε αρμόδιο υπουργείο και ποτέ δεν διευθετήθηκαν εθνικά. Οπότε έχουμε έναν μηχανισμό, ο οποίος όταν ξεκίνησε να λειτουργεί ήταν κάτω από το ταμείο του Υπουργείου Οικονομίας και Ανάπτυξης. Ένα εντελώς ασύνδετο Υπουργείο με την παιδική προστασία και τη φροντίδα παιδιών, το οποίο ακριβώς για να μπορέσει να χρηματοδοτήσει εθνικά, καλούνταν να θέσει κάποιες ελάχιστες προδιαγραφές και προϋποθέσεις. Δυστυχώς, το υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης χωρίς να έχει προηγηθεί ανοικτή διαδικασία διαβούλευσης όρισε τα κριτήρια λειτουργίας στελέχωσης και τρόπου εσωτερικής λειτουργίας για όλες τις δομές φιλοξενίας που θα χρηματοδοτούσε σε ένα πλαίσιο δύσκαμπτο στην κάλυψη των καθημερινών αναγκών μιας δομής. Επίσης τα προηγούμενα χρόνια σημειώνονταν σημαντικές καθυστερήσεις της χρηματοδότησης, ειδικά στην αρχή της εφαρμογής του προγράμματος. Ωστόσο αυτό έχει βελτιωθεί σημαντικά την πρόσφατη χρονική περίοδο. όμως κάθε φορά που πρόκειται να προκηρυχθεί ένα καινούργιο πρόγραμμα μπορεί να αντιμετωπίσουμε το ίδιο πρόβλημα. Μια μεγάλη δυσκολία του προγράμματος είναι ότι και για την ελάχιστη αγορά απαιτείται η τήρηση της διαδικασίας προμηθειών του δημοσίου. Μόνον οριζόντιες ανάγκες όλων των ξενώνων μπορούν να καλυφθούν έτσι, δηλαδή σε τρόφιμα κ.α. Όμως, εξατομικευμένες ανάγκες των παιδιών, όπως ένα ζευγάρι γυαλιά ή πατερίτσες και άλλα μικρά αλλά απαραίτητα στην καθημερινότητα, εξασφαλίζονται με δυσκολία και ύστερα από την ολοκλήρωση μιας δύσκαμπτης γραφειοκρατικής διαδικασίας. Για παράδειγμα, είναι δύσκολο να εξηγήσουμε σε ένα παιδί ότι θα περιμένει ένα μήνα για να βάλει νάρθηκα στο χέρι του, μέχρι να γίνουν οι διαδικασίες… Δώρα Τσοβίλη: Συμφωνώ και να προσθέσω ότι οι φορείς παιδικής προστασίας, όπως η ΑΡΣΙΣ και άλλοι σαράντα φορείς που δραστηριοποιούνται σε αυτό το πεδίο πρέπει να περάσουν όλες αυτές τις διαδικασίες που πολύ γλαφυρά περιέγραψε η κα. Πανδίρη για κάθε τι απλό που το δικό σας και δικό μου παιδί έχουν στο περίπτερο της γειτονιάς. Αυτό πώς επηρεάζει αρνητικά την υλοποίηση των υπηρεσιών και οι φορείς παιδικής προστασίας έχουν κουραστεί. Πολλοί από αυτούς έχουν αναγκαστεί να κλείσουν ξενώνες που λειτουργούσαν. 115

Έχουν απολύσει προσωπικό. Το προσωπικό έχει προβεί πολλές φορές επίσχεση εργασίας. Έχουν παραιτηθεί συνάδελφοι και δεν έχουμε καινούργιους φορείς προστασίας που να ζητάνε να κάνουν καινούργιους ξενώνες. Όσους θα θέλαμε δηλαδή. Και αυτοί οι ίδιοι φορείς παιδικής προστασίας έχουν αποθαρρυνθεί περισσότερο και δεν υποβάλουν αιτήσεις. Είναι αυτούς που θεωρούμε ως παραδοσιακούς φορείς προστασίας με πολύ μεγάλη εμπειρία στη χώρα, δεκαπέντε, είκοσι χρόνια ο καθένας. Μπορεί να εμφανίζονται κάποιοι νέοι φορείς που θέλουν να γίνουν φορείς παιδικής προστασίας κάποια στιγμή, γιατί η εμπειρία και η τριβή στο πεδίο δείχνει το πόσο μπορεί κανείς να επιβιώσει σε αυτό το χώρο. Είναι ένας πολύ σκληρός χώρος για τους επαγγελματίες μας. Αλλά οι παραδοσιακοί φορείς προστασίας που εμείς εμπιστευόμαστε όπως και η ΑΡΣΙΣ, μέσα σε αυτούς τους φορείς, διστάζουν να κάνουν το επόμενο βήμα, να ζητήσουν να ανοίξουν δηλαδή νέους ξενώνες, με αποτέλεσμα να υπάρχουν χρήματα που δεν έχουν απορροφηθεί στο βαθμό που θα έπρεπε να απορροφηθούν. Με αποτέλεσμα να μην έχουμε τις δύο χιλιάδες θέσεις που θα έπρεπε να έχουμε σε ξενώνες αυτή τη στιγμή. Η Ύπατη Αρμοστεία στηρίζει την αυτοδιοίκηση, τους δήμους, είναι γνωστό το πρόγραμμα στέγασης που λειτουργεί σε όλη την Ελλάδα από την Κρήτη μέχρι τα Γρεβενά και από την Ήπειρο μέχρι τη Θράκη. Σε όλες τις δραστηριότητες που αφορούν τη στήριξη των προσφύγων. Ειδικότερα, για τα ασυνόδευτα παιδιά σε περίπτωση που οι φορείς, οι δήμοι τοπικά θέλουν να βοηθήσουν προς αυτή την κατεύθυνση, είναι σημαντικό να συνδράμουν και αυτοί στην αλλαγής του οδηγού που έχει διαμορφωθεί για την εφαρμογή και την υλοποίηση δομών φιλοξενίας. Δηλαδή, υπάρχει ένας οδηγός που περιγράφει εκεί τα standards για να ανοίξει κανείς έναν ξενώνα και περιγράφει και τις διαδικασίες. Οι φορείς οι παραδοσιακοί παιδικής προστασίας, η ΑΡΣΙΣ, η Μετάδραση, η Praksis και άλλοι, παλεύουν χρόνια τώρα, δυο τρία χρόνια τώρα να αλλάξει αυτός ο οδηγός γιατί δεν ανταποκρίνεται στις πραγματικές συνθήκες και ανάγκες. Δυστυχώς, συμβαίνει να ανοίγουν ξενώνες που μετά θα πρέπει να κλείσουν για διάφορους λόγους: για την χρηματοδότησή τους, για προβλήματα με το προσωπικό, για τα προβλήματα με τις προμήθειες, για το καθετί απλό. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Τα παιδιά όταν μπαίνουν στον ξενώνα μπορεί να εμφανίζουν κάποια προβλήματα. Στην απλή περίπτωση ότι ένα παιδί πρέπει να φιλοξενηθεί σε ένα νοσοκομείο για τρεις μέρες, για παράδειγμα ο ξενώνας δεν πληρώνεται αυτές τις τρεις μέρες για το παιδί αυτό, επειδή βρίσκεται στο νοσοκομείο. Υπάρχουν τέτοια κενά δηλαδή, κενά βασικά μέσα σε αυτόν τον οδηγό που πρέπει να τα διορθωθούν. Ίριδα Πανδίρη: Να επισημάνουμε την άστοχη πρόβλεψη στο διαθέσιμο ποσό για τη δημιουργία ενός νέου ξενώνα, που είναι το ποσό των 15.000 ευρώ. Στο ποσό αυτό θα πρέπει να συμπεριληφθεί η μελέτη και εφαρμογή πυρασφάλειας, διαμόρφωση τουαλέτας και προσβασιμότητας του κτιρίου για ΑΜΕΑ. Επίσης, οι συντηρήσεις επισκευές και άλλες διαμορφώσεις χώρων και ο εξοπλισμός της δομής (κρεβάτια, ντουλάπες κλπ). Είναι προφανές ότι για όλα αυτά απαιτείται τουλάχιστον διπλάσιο ποσό. Δώρα Τσοβίλη: Έχουμε ενημερώσει ήδη δήμους σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Πραγματικά είναι πολύ σημαντικό να δουλέψουμε όλοι μαζί για τη βελτίωση του τρόπου υλοποίησης ξενώνων και γιατί οι δήμοι μπορούν να βοηθήσουν τα ασυνόδευτα παιδιά. Ερώτηση κοινού: Είμαστε πολίτες και στην πόλη της Ορεστιάδας προπαντός για τα ανήλικα πιστεύουμε θα πρέπει να ενταχθούν μέσα στην κοινωνία, δεν τα θεωρούμε πρόβλημα. Πόσα παιδιά φιλοξενούνται στις ανοιχτές δομές και πόσοι εργάζονται σε κάθε ξενώνα;. 116

Δώρα Τσοβίλη: Οι ξενώνες φιλοξενούν από είκοσι μέχρι τριάντα παιδιά περίπου και μπορούν να εργαστούν μέσα σε ένα ξενώνα από οχτώ μέχρι δεκαπέντε άτομα. Ίριδα Πανδίρη: Εξαρτάται από την κτιριακή υποδομή και τη διαθέσιμη δυναμικότητα χώρων. Το ταμείο δίνει τη δυνατότητα φιλοξενίας μέχρι σαράντα παιδιά ανά δομή. Η δική μας μεθοδολογία τηρεί το όριο των τριάντα. Περίπου για τριάντα παιδιά εργάζονται συνολικά δεκαεννιά άτομα. Δώρα Τσοβίλη: Αυτά δίνονται μέσα σε αυτόν τον οδηγό τα στοιχεία και είμαστε στη διάθεση των Δήμων να συνεργαστούμε σε οτιδήποτε χρειαστεί. Ίριδα Πανδίρη: Πραγματικά, αν ενδιαφέρεστε, η ΑΡΣΙΣ δίνει την τεχνογνωσία γιατί πάμε αρκετά καλά αν και με πάρα πολύ κόπο κάτω από αυτό το πρόγραμμα. Έχουμε βρει όμως, έναν τρόπο παρακολούθησης και λειτουργίας. Βασίλης Παπαγέωργας: Αυτό που αναδεικνύεται και από τις τελευταίες τοποθετήσεις , είναι η ανάγκη κοινού συντονισμού. Προφανώς, άμεσα των φορέων που εμπλέκονται και εδώ μπαίνει και η τοπική αυτοδιοίκηση ή οι περιφέρειες που θα μπορούσαν να υλοποιήσουνε τέτοια προγράμματα μέσα από τις αναπτυξιακές των δήμων. Ωστόσο, το βασικό είναι ακριβώς η πίεση προς το Υπουργείο και στο συγκεκριμένο ταμείο για την απλοποίηση των διαδικασιών και τη συμβατότητα με τις πραγματικές ανάγκες. Ίριδα Πανδίρη: Να διευκρινίσουμε ότι σε καμία περίπτωση δεν εννοούμε να μην υπάρχουν διαδικασίες και δικαιολογητικά δαπανών αλλά να είναι λειτουργικές και ευέλικτες για τέτοιου τύπου δομές.

117

2Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: «Η ΠΑΙΔΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΤΟ ΚΥΤ ΦΥΛΑΚΙΟΥ» Ηρώ Μπουκλή, Συντονίστρια Πεδίου (ΑΡΣΙΣ) Όπως πολύ αναλυτικά και εμπεριστατωμένα περιέγραψαν στον προηγούμενο κύκλο οι συνάδελφοι, οι ολοένα αυξανόμενες ροές του προσφυγικού πληθυσμού δημιούργησαν την ανάγκη παρουσίας ομάδων υποστήριξης για τους ανηλίκους που κατέφθαναν στον Έβρο είτε εντελώς ασυνόδευτοι είτε με τη συνοδεία ενηλίκων συγγενών αλλά πάντα χωρίς τους γονείς τους. Αρχικά με τη χρηματοδότηση της UNICEF από τον Ιούλιο του 2018 και έπειτα του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης από το Φεβρουάριο του 2019 η Κινητή Μονάδα Παιδικής Προστασίας της ΑΡΣΙΣ δραστηριοποιήθηκε τόσο στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης Φυλακίου όσο και στα κατά τόπους αστυνομικά τμήματα, στα προαναχωρησιακά κέντρα κράτησης αλλοδαπών καθώς και στα τμήματα συνοριακής φύλαξης ανά τη Θράκη, με κυριότερο εκείνο του Ιάσμου Κομοτηνής. Στόχος ήταν και παραμένει η υλική, ψυχοκοινωνική, νομική και παιδαγωγική υποστήριξη των ανηλίκων αυτών που βρίσκονται υπό το καθεστώς της προστατευτικής φύλαξης, για την οποία θα μιλήσουν και ακόμα αναλυτικότερα οι καλεσμένοι μας στον επόμενο κύκλο. Με λίγα λόγια, από την αρχή της δράσης της Κινητής Μονάδας έως και σήμερα υποστηρίχθηκαν 350 παιδιά σε ψυχοκοινωνικό και νομικό επίπεδο. Ο αριθμός αυτός ξεπερνά το μισό του συνόλου των ασυνόδευτων ανηλίκων που πέρασαν από το ΚΥΤ Φυλακίου από τον Ιούλιο του 2018 ως τα τέλη Νοέμβρη του 2019 με βάση τα επίσημα στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία το σύνολο των ασυνόδευτων ανηλίκων υπερβαίνει τους 600. Επιπλέον, το σύνολο, όλοι δηλαδή οι ασυνόδευτοι και διαχωρισμένοι (separated) ανήλικοι καλύφθηκαν σε υλικό επίπεδο μέσω διανομών ειδών πρώτης ανάγκης, όπως είδη υγιεινής, ένδυσης, υπόδησης και άλλα, τα οποία με κόπο αλλά και μεράκι έφεραν και συνεχίζουν να φέρνουν εις πέρας όλα τα μέλη της ομάδας λίγο ή πολύ με επικεφαλής την αρμόδια υπάλληλό μας που δίνει καθημερινά τον καλύτερό της εαυτό. Δε θα μπορούσα να μην αναφέρω το παιδαγωγικό κομμάτι της παρέμβασής μας, το οποίο συμπληρώνει την ολιστική προσέγγιση της υποστήριξης που πρεσβεύει η ΑΡΣΙΣ. Όλοι οι ασυνόδευτοι και διαχωρισμένοι ανήλικοι που πέρασαν έστω και για λίγο από το ΚΥΤ Φυλακίου Έβρου είχαν την ευκαιρία να απολαύσουν τις υπηρεσίες των παιδαγωγών μας που εστιάζουν στην εκπαίδευση αλλά και στην ψυχαγωγία τους. Παρά τις προκλήσεις που ενέχει το συγκεκριμένο πεδίο καθώς και η τοποθεσία του σημείου, οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα τη συχνή εναλλαγή των εργαζομένων της Κινητής Μονάδας, τα 17 μέλη της ομάδας μας αυτή τη στιγμή εργάζονται καθημερινά κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες με στόχο τη διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντος των ασυνόδευτων ανηλίκων. Ειρήνη Λογοθέτη, Διοικήτρια ΚΥΤ Φυλακίου Έβρου Ξεκινώντας, θα ήθελα να τονίσω την ουσιαστική και σημαντική συμβολή του Δήμου Ορεστιάδας σε μια περίοδο που το Κέντρο είχε έλλειψη σε παιδαγωγούς, με αποτέλεσμα για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα τα παιδιά -τόσο τα συνοδευόμενα μέλη ευρύτερης οικογένειας όσο και τα ασυνόδευτα- εν γένει να στερούνται της άτυπης εκπαίδευσης και της δημιουργικής απασχόλησης. Σε συνεννόηση και σε συνεργασία με το Δήμαρχο Ορεστιάδας,

118

υπήρξε πολύ μεγάλη προσφορά από εθελοντές που συνέβαλαν στο έργο μας στο ΚΥΤ, ως και την εκκίνηση της συνεργασίας με την Κινητή Μονάδα του κλιμακίου της ΑΡΣΙΣ. Πρέπει βέβαια να τονίσουμε σ’ αυτό το σημείο, και πριν ξεκινήσω την παρουσίασή μου, ότι το θέμα της άτυπης εκπαίδευσης στο ΚΥΤ Φυλακίου ξεκίνησε ουσιαστικά το 2007 με τη συμβολή ενός υπαλλήλου του Κέντρου, ο οποίος δε βρίσκεται αυτή τη στιγμή, δεν παρέχει τις υπηρεσίες του πλέον, ωστόσο έχουμε τον αδελφό του, ο οποίος παρέχει τις υπηρεσίες του σαν καθηγητής άτυπης εκπαίδευσης. Ξεκίνησε δειλά δειλά, χωρίς τη συμβολή κάποιας ΜΚΟ - και το τονίζω αυτό – από μια ομάδα υπαλλήλων αυτή η δράση, η οποία επεκτάθηκε και έχει λάβει χαρακτήρα δημιουργικής απασχόλησης με τη μορφή δραστηριοτήτων, όπως η εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας, τα μαθήματα χορού, η προβολή ταινιών μικρού μήκους και περαιτέρω δραστηριοτήτων, ό,τι μπορεί να γίνει εντός ενός κλειστού χώρου υποδοχής και ταυτοποίησης. Το Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης στο Φυλάκιο Έβρου συστάθηκε με την υπουργική απόφαση του 2012. Ήταν το πρώτο κέντρο, το οποίο συστάθηκε στην ελληνική επικράτεια. Άρχισε τη λειτουργία του το 2013 το Μάρτιο. Είναι πρότυπο κέντρο για την ελληνική επικράτεια, κέντρο κλειστού τύπου και όχι ανοιχτή δομή φιλοξενίας, όπως τα hotspot, τα οποία υπάρχουν στα νησιά. Κύρια αποστολή του ήταν η αποτελεσματική διενέργεια διαδικασιών υποδοχής και ταυτοποίησης πολιτών τρίτων χωρών ή ανιθαγενών που εισέρχονται στη χώρα χωρίς τις νόμιμες διατυπώσεις. Σύμφωνα με το άρθρο 9 του 4375 οι διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης, οι οποίες διενεργούνται στο ΚΥΤ, περιλαμβάνουν καταγραφή προσωπικών στοιχείων των παράτυπα εισερχομένων αλλοδαπών τρίτων χωρών, την εξακρίβωση της ταυτότητας και της ιθαγένειάς τους, τον ιατρικό έλεγχο και την παροχή τυχόν αναγκαίας περίθαλψης και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης. Ο ιατρικός έλεγχος και η ενημέρωση για δικαιώματα και υποχρεώσεις διενεργούνται από το κλιμάκιο της Ύπατης Αρμοστείας που λαμβάνει μέριμνα για όσους ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες, ώστε να γίνει παραπομπή στην εκκίνηση διαδικασίας υπαγωγής σε καθεστώς διεθνούς προστασίας ή την παραπομπή στις αρμόδιες υπηρεσίες όσον αφορά την εθελούσια επιστροφή και μιλάμε για τον ΔΟΜ. Ειδικότερα για την ευάλωτη κατηγορία των ασυνόδευτων ανηλίκων που είναι και το θέμα συζήτησης της σημερινής ημερίδας, διαπιστώνουμε ότι είναι το σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει το ΚΥΤ, όπως φυσικά και όλα τα ΚΥΤ και όλες οι δομές, οι οποίες έχουν τέτοια παιδιά σε όλη την ελληνική επικράτεια. Ο νόμος, ο οποίος έχει σχέση με τα ασυνόδευτα παιδιά και στον οποίο υπάγονται, είναι ο 4540/2018, ο οποίος ορίζει ότι σε ιδιαίτερες περιπτώσεις, και αναφέρομαι στο άρθρο 10, τα άτομα αυτά που ανήκουν στην κατηγορία των ευάλωτων ομάδων μπορούν να κρατούνται σε ειδικούς χώρους, όπως είναι και τα κρατητήρια που προείπαν οι συνάδελφοι, αλλά και σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης, όπως το δικό μας που είναι κέντρο κλειστού τύπου, για διάστημα 25 συν 20 ημερών. Συνολικά δηλαδή 45 μέρες, κάτι το οποίο καταλαβαίνετε ότι είναι ανέφικτο. Το χρονικό διάστημα είναι πολύ περιορισμένο, προκειμένου να βρεθεί το κατάλληλο πλαίσιο τοποθέτησης για τους ασυνόδευτους ανήλικους. Μετά τις 45 μέρες εκδίδεται κάποια εισαγγελική διάταξη από την Εισαγγελία Πρωτοδικών Ορεστιάδας. Το άρθρο 13 ορίζει τα περί εκπαίδευσης ανηλίκων. Το άρθρο 21 και 22 ορίζουν τα περί επιτρόπου ασυνόδευτων ανηλίκων, ενώ μεριμνά για τη στέγαση και ειδικότερα την παραπομπή μέσω ΕΚΚΑ σε κατάλληλες δομές φιλοξενίας. Εδώ θα ήθελα να αναφερθώ σύντομα στη διαδικασία που ακολουθείται απ’τη στιγμή που εισέρχεται στο ΚΥΤ ένας ασυνόδευτος ανήλικος. Αρχικά γίνεται η πρώτη ενημέρωση, 119

στη συνέχεια καταγράφεται από το κλιμάκιο εξακρίβωσης και ταυτοποίησης του Κέντρου, το οποίο αποτελείται από αποσπασμένο προσωπικό της ΕΛΑΣ, παρουσία – και το τονίζω αυτό – επιτρόπου ασυνόδευτων ανηλίκων της ΜΕΤΑδρασης. Δηλαδή, σε κάθε περίπτωση, όταν το έχει ΚΥΤ την ενημέρωση ότι κάποιος αλλοδαπός έχει δηλώσει ηλικία κάτω των 18 ετών και δε συνοδεύεται από μητέρα ή πατέρα, αλλά ακόμη και να συνοδεύεται από μέλη οικογένειας, όπως ο αδελφός ή η αδελφή, ο θείος, ο εξάδελφος, ενημερώνεται η Επιτροπεία ασυνόδευτων ανηλίκων και παρευρίσκεται επίτροπος, προκειμένου να ολοκληρωθεί η διαδικασία καταγραφής και εξακρίβωσής του. Στη συνέχεια, φυσικά, ακολουθούνται όλες οι διαδικασίες που ορίζει ο νόμος, όπως προείπαμε, όσον αφορά την ιατρική μέριμνα και την παραπομπή σε κάποιον φορέα που βρίσκεται μέσα στο ΚΥΤ, όπως είναι είτε ο ΕΟΔΥ για ψυχοκοινωνική υποστήριξη είτε ο φορέας παιδικής προστασίας της Κινητής Μονάδας της ΑΡΣΙΣ που παρέχει νομική και ψυχοκοινωνική υποστήριξη, είτε η ΜΚΟ HumanRights 360, φορέας επίσης νομικής και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης για ευάλωτες ομάδες. Η υποστήριξη αυτή φυσικά αποτελεί τη βάση, υπάρχουν πολλά επιμέρους πεδία, κατά τη διάρκεια της παραμονής τους τα οποία λαμβάνουν χώρα. Επίσης, να αναφερθώ σε φορείς οι οποίοι αυτή τη στιγμή συνεισφέρουν στο ΚΥΤ Φυλακίου. Καταρχήν, έχουμε τη συμβολή του στρατού μέσα στο Κέντρο μας, συγκεκριμένα το τοπικό ΤΟΣΚΕΔΠ, το οποίο έχει συμβάλει τα μέγιστα όσον αφορά τη χρηματοδότηση και την εξέλιξη δαπανών, οι οποίες ήταν αναγκαίες προκειμένου να καλυφθούν βασικές ανάγκες του Κέντρου. Το ΚΥΤ πρέπει να τονίσουμε ότι μέχρι τις 31/4/2017 ήταν χρηματοδοτούμενο από το Ταμείο «EAGrants Νορβηγία-Σουηδία-Φινλανδία». Έκτοτε έπαψε να χρηματοδοτείται, οπότε υπήρχε πολύ μεγάλο κενό όσον αφορά τη χρηματοδότησή του και την εξέλιξη των δαπανών. Παρουσιάστηκαν πάρα πολύ μεγάλες ελλείψεις έστω και στα στοιχειώδη. Ευτυχώς, τον Νοέμβριο του 2018, αν θυμάμαι καλά, ξεκίνησε η συνεργασία με το τοπικό ΤΟΣΚΕΔΠ, ώστε οι δαπάνες να μπορούν να υλοποιηθούν. Επίσης, να τονίσω ότι ο στρατός ήταν αυτός στην ουσία που μας παρείχε και τον γιατρό στο ΚΥΤ, γιατί από τέλη Δεκεμβρίου του 2017 διακόπηκε η σχετική χρηματοδότηση. Δεν είχε ενταχθεί δυστυχώς το Κέντρο μας στο πρόγραμμα PhilosI, γιατί το PhilosI που αφορούσε το ΚΕΕΛΠΝΟ ήταν για τα hotspot και εξαιρούσε για μία ακόμη φορά τον πολύπαθο Έβρο. Το λέω μετά λύπης μου, γιατί πραγματικά γινόταν ένας αγώνας δρόμου, καθώς είχαμε πολλά σοβαρά περιστατικά να αντιμετωπίσουμε, πολύ ευάλωτες περιπτώσεις. Ειδικότερα, παλεύαμε με τα ελάχιστα μέσα και με την αντοχή και υπομονή των τοπικών νοσοκομείων, του Γενικού Νοσοκομείου Διδυμοτείχου κυρίως αλλά και του Περιφερειακού Νοσοκομείου Αλεξανδρούπολης που δεχόντουσαν έναν πολύ μεγάλο όγκο μετακινήσεων από το Φυλάκιο προς αυτούς, όσον αφορά ακόμα και την παροχή πρωτοβάθμιας περίθαλψης. Το ίδιο βέβαια, συνέβαινε και για το Κέντρο Υγείας αλλά φυσικά σε μικρότερο βαθμό. Ο στρατός αυτή τη στιγμή μας εξυπηρετεί καθημερινά από τις 10 το πρωί μέχρι τις 6 το απόγευμα και το σαββατοκύριακο διατίθεται γιατρός «oncall», με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις ανάλογες στρατιωτικές μονάδες, και να το τονίσουμε αυτό. Έχουμε εδώ και λίγους μήνες και την παρουσία του ΕΟΔΥ, του πρώην ΚΕΕΛΠΝΟ. Είναι το πρόγραμμα PhilosII, στο οποίο ευτυχώς έχει ενταχθεί πλέον το ΚΥΤ Φυλακίου. Ωστόσο, από τον ΕΟΔΥ δυστυχώς μέχρι τώρα δεν έχουμε την παρουσία γιατρού, δεν γνωρίζω τι θα γίνει αργότερα. Έχουμε, όμως, την παρουσία νοσηλευτικού και παραϊατρικού προσωπικού, δηλαδή μία μαία, και κοινωνικούς επιστήμονες που παρέχουν ψυχοκοινωνική υποστήριξη. Ο Έβρος δεν προτιμάται για πολλούς λόγους. Θα δούμε τι θα γίνει στο μέλλον. Η Ύπατη Αρμοστεία έχει παρουσία στο ΚΥΤ από την αρχή της λειτουργίας του με 120

υποστήριξη στο μέγιστο βαθμό. Χάρη σε αυτήν είχαμε τη δυνατότητα και κάναμε μία μικρή επέκταση-προσθήκη με κάποια container, γιατί θα ήταν αδύνατο να μπορέσουμε να εξυπηρετήσουμε τις προσφυγικές-μεταναστευτικές ροές που δέχεται ο Έβρος. Η EASO-Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Ασύλου παρέχει υπηρεσίες διερμηνείας. Έχει εδώ και λίγες βέβαια ημέρες που υποστηριζόμαστε και διοικητικά από την EASO. Επιπλέον, συνδράμουν ο ΔΟΜ-Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης και ΜΚΟ: η Κινητή Μονάδα της ΑΡΣΙΣ, η HumanRights 360 και η ΜΕΤΑδραση –στο θέμα της επιτροπείας των ανήλικων ασυνόδευτων. Άτυπη εκπαίδευση με δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου παρέχουν η ΑΡΣΙΣ και ο κ. Μυρτσίδης, υπάλληλος του ΚΥΤ. Να υπογραμμίσουμε εδώ ότι όλο το έργο του ΚΥΤ στηρίζεται στη συνεχή αγαστή συνεργασία όλων, τόσο του πολιτικού όσο του ένστολου προσωπικού αλλά και των Οργανισμών, των ΜΚΟ και του στρατού. Μόνον χάρη στη συμβολή όλων καταφέρνουμε να εξυπηρετούμε ένα μεγάλο αριθμό αλλοδαπών με πολύ σοβαρά προβλήματα, ευάλωτες ομάδες, οι οποίες χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης, όπως θύματα ενδοοικογενειακής βίας κ.α. αλλά και διαχείριση αιτημάτων στέγασης εξαιρετικής ευαλωτότητας. Αυτό το ΚΥΤ ξεκίνησε να λειτουργεί με δέκα άτομα προσωπικό και αυτή τη στιγμή έχει πάνω από 80, με ό,τι συνεπάγεται αυτό για την τοπική κοινωνία, γιατί ο μεγαλύτερος αριθμός όσον αφορά το πολιτικό προσωπικό είναι κάτοικοι της περιοχής και πρέπει να συνεχίζουμε να δουλεύουμε προς αυτή την κατεύθυνση της ενίσχυσης και συνεργασίας με την τοπική κοινωνία. Ας δούμε τα στατιστικά στοιχεία όσον αφορά τους ασυνόδευτους ανήλικους. Το 2013 καταγράφηκαν στο ΚΥΤ -συνολικά μέχρι τέλος του χρόνου, 54 ασυνόδευτα παιδιά. Ενώ το 2019, έως 15/12/2019, έχουν καταγραφεί 464. Μιλάμε για μία αύξηση της τάξης του 862%. Αυτή τη στιγμή διαμένουν στο Κέντρο 244 ασυνόδευτα παιδιά. Η οικογενειακή επανένωση – για την οποία να υπογραμμίσουμε ότι έχουμε καλά ποσοστά μέχρι τώρα στο ΚΥΤ- φτάνει στο 30%, τα αιτήματα δηλαδή, και το μέσο όρο παραμονής στο ΚΥΤ ανέρχεται στους 6 με 7 μήνες. Ποσοστά ανά εθνικότητα: το Αφγανιστάν πρώτο με 59%, το Πακιστάν 18,4%, η Συρία 8,2% και οι λοιπές υπηκοότητες το 14,4%. Ανά φύλο -οι άνδρες υπερτερούν- 93% άρρεν και 7% θήλυ. Ηλικίες: 15 με 17 ετών κατά 95% ενώ ένα 5% είναι κάτω από 15 ετών. Δεν είναι αμελητέο το 5%, όσο μικρό και να σας φαίνεται. Γιατί παρουσιάζονται το τελευταίο χρονικό διάστημα, και εννοώ το τελευταίο τρίμηνο, ασυνόδευτοι ανήλικοι πολύ νεαρής ηλικίας. 5, 7, 9 χρονών. Και ένα φαινόμενο, -το οποίο είναι του τελευταίου επίσης τριμήνου λόγω και της μεγάλης αύξησης των αφίξεων από το Λιμενικό διά θαλάσσης σε Αλεξανδρούπολη και Σαμοθράκηείναι να εμφανίζονται παιδιά, τα οποία συνοδεύονται από φερόμενους σαν γονείς και εκ των υστέρων -ίσως γιατί παραμένουν στο Κέντρο μεγάλο χρονικό διάστημα- να δηλώνουν οι ενήλικες ότι δεν έχουν καμία συγγενική σχέση με τα παιδιά. Αυτό, καταλαβαίνετε τι κινδύνους ελλοχεύει. Έχουμε πρόσφατο περιστατικό, με οικογένεια η οποία εμφανιζόταν σαν οικογένεια, δηλαδή μια κυρία η οποία διεκδικούσε επιμέλεια για τα ανήλικα αδέλφια της, ωστόσο, τελικά αποδείχθηκε ότι δεν ήταν αδέλφια. Και τα παιδιά της αποδείχθηκε ότι δεν ήταν παιδιά της -τέσσερα και εφτά- το δήλωσε η ίδια, μετά από πολύμηνη παραμονή. Μάλλον η κούραση ήταν αυτή που επιβάρυνε την ψυχολογία της και ανέφερε ότι αυτό δεν είναι αλήθεια ή ίσως και φοβούμενη ότι μπορεί κάτι τέτοιο να εξακριβωθεί. Εδώ να τονίσουμε ότι η διερεύνηση οικογενειακών δεσμών επιχειρείται να γίνεται στο ΚΥΤ εδώ και λίγο χρονικό διάστημα σε συνεργασία με το κλιμάκιο του ΕΟΔΥ, χωρίς αυτό να συνεπάγεται ότι αυτοί οι άνθρωποι θα φέρουν και το βάρος της ευθύνης στο 100%. Εισηγούνται προς 121

τη Διοίκηση την αξιολόγηση τους χωρίς αυτή να είναι δεσμευτική. Η εισήγηση αυτή γίνεται κατόπιν πολλαπλών συνεδριών και φυσικά παραπομπής από τη διεύθυνση του ΚΥΤ. Η διερεύνηση αυτή επιβάλλεται και γίνεται παρόλο που έχουν αυξηθεί, όπως ανέφερα, τα περιστατικά. Ως Διοικήτρια, προτιμώ να έχω παραπάνω ασυνόδευτους ανήλικους στο ΚΥΤ από το να αφήσουμε τα παιδιά αυτά, ειδικά μικρής ηλικίας, εκτεθειμένα σε ανθρώπους, οι οποίοι μπορεί και να εμπλέκονται σε θέματα υφαρπαγής ανηλίκου ή έκθεσης ανηλίκου σε κίνδυνο. Ας εξετάσουμε, όμως, τι επιπτώσεις έχει στα ασυνόδευτα παιδιά η πολύμηνη παραμονή στο ΚΥΤ. Άραγε, αρκεί ότι τους παρέχεται προστασία, στέγη και φύλαξη όταν ζούνε σε έναν κλειστό χώρο; Ποιες είναι οι ψυχικές επιπτώσεις αυτού του εγκλεισμού; Δεν έχει βέβαια τα χαρακτηριστικά της φυλακής. Δεν ζούνε σε κελιά. Αλλά όταν θέτεις έναν άνθρωπο σε καθεστώς περιορισμού ελευθερίας πίσω από έναν φράχτη, τότε μιλάμε, στην ουσία, για εγκλεισμό. Δεν είναι ελεύθεροι αυτοί οι άνθρωποι να κάνουν ό,τι θέλουν να βγουν εκτός ΚΥΤ, να έχουν εξωτερικές δραστηριότητες, όπως γίνεται στα νησιά. Περιορίζονται στον χώρο τους, ακριβώς όπως ορίζει ο νόμος και η απόφαση περιορισμού ελευθερίας. Τα προβλήματα είναι κι άλλα. Η διαπίστωση της ενηλικιότητας είναι ένα σοβαρό θέμα. Η έλλειψη φαρμακευτικού υλικού που αναφέρθηκε προηγουμένως, αποτελεί πολύ μεγάλο κενό. Έχουμε πολύ μεγάλη ανάγκη από φάρμακα. Η ανάθεση επιμελειών είναι, επίσης, ένα θέμα το οποίο μας ταλαιπωρεί για τον απλούστατο λόγο ότι όσο αυξάνει ο αριθμός τον ασυνόδευτων ανηλίκων, ειδικά των separated, αυξάνει και ο αριθμός αυτών που θέλουν να διεκδικήσουν επιμέλειες. Ή τουλάχιστον μέχρι κάποιο χρονικό διάστημα. Εδώ, λοιπόν, το τελευταίο χρονικό διάστημα, παρατηρείται το φαινόμενο, οι φορείς τόσο η ΑΡΣΙΣ, η Κινητή Μονάδα Παιδικής Προστασίας, όσο και η Human Rights, που έχει πολύ λιγότερα άτομα, να μην μπορεί να προχωρήσει και να αναλάβει περαιτέρω υποθέσεις όσον αφορά ανάθεση επιμέλειας. Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι τελικά τι αντιμετωπίζουν; Το σύνδρομο της Στοκχόλμης: το θύμα ταυτίζεται με το θύτη. Από τι, επίσης, κινδυνεύουν; Από την παιδική διακίνηση. Έχουν την προσδοκία και την ελπίδα για κάτι καλύτερο και ότι εάν φύγουν έξω θα είναι ο παράδεισος. Και τελικά φτάνουμε σε ένα σημείο μετά από έξι εφτά μήνες εγκλεισμού κάποιοι από αυτούς, αν όχι οι περισσότεροι ασυνόδευτοι ανήλικοι, να χαρακτηρίζονται από το σύνδρομο της αυτό-εκπληρούμενης προφητείας, δηλαδή να θεωρούν ότι «είμαι εδώ, έχω αποκλειστεί κοινωνικά, γιατί θα έπρεπε να αποκλειστώ κοινωνικά και δεν έχω να περιμένω κάτι καλύτερο και δεν πρόκειται να μου συμβεί κάτι καλύτερο στη ζωή μου». Αυθυποβάλλουν τον εαυτό τους και τον πείθουν ότι δεν πρόκειται να συμβεί κάτι καλύτερο. Και ίσως με αυτόν τον τρόπο, τελικά, να μην τους συμβαίνει και κάτι καλύτερο ή να μην μπορούν να το δουν. Οι ψυχολογικές μεταπτώσεις και τα στάδια που περνάνε αυτά τα παιδιά, είναι ιδιαίτερα ισχυρά. Το λέω, μετά λόγου γνώσεως, γιατί τυχαίνει και έχω διαδοχικές συνεδρίες στο γραφείο μου με ασυνόδευτα παιδιά που παραμένουν πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Και αυτό γιατί; Γιατί παρουσιάζουν πολλά από αυτά, αποκλίνουσα παραβατική συμπεριφορά, εξαιτίας του εγκλεισμού τους. Αναφέρω κάποιες θεωρίες κοινωνιολογικές, οι οποίες έχουν ακριβώς να κάνουν με το πώς τα ίδια τα παιδιά αντιμετωπίζουν και βλέπουν τον εαυτό τους. Όχι πώς αντιμετωπίζουν οι άλλοι αυτούς. Αυτοστιγματίζονται οι ίδιοι. Δημιουργούνται κυρίαρχες ομάδες εντός του ΚΥΤ και προσπαθούν να επιβάλλουν τις απόψεις τους εντός των άλλων. Με ό,τι επιπτώσεις μπορεί να έχει αυτό. Αντιλαμβάνονται την προστασία που τους παρέχεται σαν φυλακή, από την οποία δεν μπορούν και νομίζουν ότι δεν θα καταφέρουν ποτέ να αποδεσμευτούν. 122

Στόχος μας είναι η προτυποποίηση και βελτιστοποίηση των διαδικασιών. Καταρχάς για την ανάθεση της επιμέλειας, μέσω ψυχοκοινωνικών εκθέσεων του κλιμακίου του ΕΟΔΥ, έχουμε ξεκινήσει ήδη να βελτιστοποιήσουμε λίγο τη διαδικασία της ενηλικιότητας. Όλες οι προσεγγίσεις πρέπει να είναι εξατομικευμένες. Επίσης, βελτίωση των διαδικασιών επιτροπείας. Χρειαζόμαστε περισσότερους επιτρόπους, αλλά όπως, καταλαβαίνουμε, είναι αδύνατο να τους έχουμε. Σημαντικός στόχος η μείωση του χρόνου παραμονής στο ΚΥΤ. Αλλά είναι δύσκολο έως αδύνατο να επιτευχθεί αυτή τη στιγμή με την υπάρχουσα χρηματοδότηση. Θεωρούμε απαραίτητα την ενίσχυση μαθημάτων εκμάθησης ελληνικής γλώσσας κα την ενσωμάτωση στο κανονιστικό πλαίσιο του ΚΥΤ, ώστε να πραγματοποιηθεί πιο ομαλά η κοινωνική τους ένταξη αργότερα. Να εστιάσουμε στην ενσωμάτωση στους κανονισμούς του ΚΥΤ, με την πρόληψη και καταστολή σε υβριδικό στάδιο παραβατικών συμπεριφορών. Φυσικά, όταν αναφέρομαι σε καταστολή, δεν εννοώ τη χρήση βίας. Το σημαντικό είναι να προλαμβάνουμε συμπεριφορές, πριν εκδηλωθούν. Μαρία Πρένγκα, Υπεύθυνη Παιδικής Προστασίας (ΑΡΣΙΣ) Ξεκινώντας να περιγράψω τις υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής υποστήριξης που παρέχει η ομάδα της ΑΡΣΙΣ, να αναφέρω ότι αυτό το διάστημα το Ψυχοκοινωνικό μας Κλιμάκιο απαρτίζεται από πέντε κοινωνικούς επιστήμονες: δύο ψυχολόγους, δύο κοινωνικές λειτουργούς και μία κοινωνιολόγο, οι οποίες λειτουργούμε ως Υπεύθυνες Παιδικής Προστασίας των ανηλίκων που διαμένουν στο Κ.Υ.Τ.. Ως παιδική προστασία ορίζεται η «πρόληψη και αντιμετώπιση της κακοποίησης, της παραμέλησης, της εκμετάλλευσης και της βίας κατά των παιδιών»’ . Αναστοχαζόμενη αυτόν τον ορισμό κρίνω αναγκαίο να σας μεταφέρω αφενός πόσο δύσκολη καθίσταται η εφαρμογή της παιδικής προστασίας σε ένα καθεστώς προστατευτικής φύλαξης και αφετέρου πόσο πέρα από αυτόν τον ορισμό προσπαθούμε να κινηθούμε μέσα από τη δράση μας. Από τον νεοαφιχθέντα προσφυγικό πληθυσμό στην περιοχή του Έβρου εμείς εργαζόμαστε με τους ασυνόδευτους ανηλίκους και τους ανηλίκους που είναι χωρισμένοι από τους γονείς τους. Ο Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών ορίζει τους ασυνόδευτους ανήλικους ως «εκείνους που έχουν χωριστεί από τους δύο γονείς και άλλους συγγενείς και δεν φροντίζονται από έναν ενήλικα ο οποίος, σύμφωνα με το νόμο ή το έθιμο, είναι υπεύθυνος γι› αυτoύς’». Τα παιδιά αυτά τις περισσότερες φορές είτε ξεκίνησαν μόνα το ταξίδι τους από τη χώρα προέλευσης με προορισμό μια ευρωπαϊκή χώρα είτε ξεκίνησαν μαζί με την οικογένειά τους και χωρίστηκαν από αυτήν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Τα separated παιδιά είναι εκείνα «τα οποία έχουν χωριστεί από τους δύο γονείς ή από την προηγούμενη νομική ή συνήθη πρωτοβάθμια φροντίδα τους, αλλά όχι απαραίτητα από άλλους συγγενείς» γι›αυτό μπορεί να περιλαμβάνονται παιδιά συνοδευόμενα από άλλα ενήλικα μέλη της οικογένειας (αδέλφια, παππούδες, ξαδέλφια, θείους). Για να σας εισάγω λίγο στο κλίμα της δουλειάς μας, οι Εξουσιοδοτημένοι Εκπρόσωποι των Ανηλίκων/ οι Επίτροποι της ΜΕΤΑδρασης, παραπέμπουν στο Κ.Υ.Τ. τις υποθέσεις εκείνες που χρήζουν ψυχοκοινωνικής και νομικής υποστήριξης. Το Κ.Υ.Τ., με τη σειρά του, παραπέμπει σε εμάς τις εν λόγω υποθέσεις. Αναλαμβάνοντας την υπόθεση ενός ανηλίκου, αρχικά φροντίζουμε να τον πληροφορήσουμε και να τον ενημερώσουμε σχετικά με την παραμονή του στο καθεστώς προστατευτικής φύλαξης και για τις δικές μας υπηρεσίες, όπως και για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του. Κύριο μέλημά μας είναι η διερεύνηση των αναγκών των παιδιών και των ευαλωτοτήτων

123

τους, εάν υπάρχουν. Αυτό πραγματοποιείται με τη λήψη λεπτομερούς κοινωνικού ιστορικού. Σε αυτή τη διαδικασία, μείζονος σημασίας είναι η νομική υποστήριξη που δέχονται οι ανήλικοι από το Νομικό Κλιμάκιο της ομάδας μας. Σε συνεργασία με τα παιδιά προσπαθούμε να καταστρώσουμε ένα σχέδιο δράσης με βάση τα εκάστοτε δεδομένα και μέσω εβδομαδιαίων συναντήσεων των Υπευθύνων Παιδικής Προστασίας, των Δικηγόρων και της Συντονίστριας αναφορικά με τη διαχείριση των υποθέσεων. Τα αιτήματα των παιδιών είναι που διαμορφώνουν αρχικά αυτό το πλάνο. Τα ζητήματα που προκύπτουν είναι συχνά τα εξής. Εάν τα παιδιά συνοδεύονται από κάποιο μέλος της οικογένειάς τους ή έχουν συγγενείς στον Ελλαδικό χώρο, κρίνουμε αν είναι προς το βέλτιστο συμφέρον τους η ανάληψη της φροντίδας τους από αυτούς. Σε αυτή την περίπτωση γίνεται η συλλογή των απαραίτητων εγγράφων των αιτούντων με σκοπό την απόδειξη της συγγένειάς τους και στον ίδιο χρόνο η δική μας ψυχοκοινωνική εκτίμηση. Συνεπώς, προωθούμε στη Διοίκηση του Κ.Υ.Τ τα αιτήματα των ανηλίκων, η οποία και τα προωθεί με τη σειρά της στην Εισαγγελία. Στην περίπτωση που τα παιδιά είναι ασυνόδευτα και εγγράφονται στο μητρώο του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης με σκοπό την τοποθέτησή τους σε κάποια Δομή Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Παιδιών στην Ηπειρωτική Ελλάδα, υποστηρίζουμε το αίτημά τους αποστέλλοντας για τον κάθε ανήλικο ένα Σύντομο Κοινωνικό Ιστορικό στη Γραμματεία του Κ.Υ.Τ., η οποία με τη σειρά της τα προωθεί στο ΕΚΚΑ. Σε αυτή τη διαδικασία, σημασία έχει η προαναφερθείσα έννοια της ευαλωτότητας, σε περιπτώσεις όπου λόγω πολύ νεαρής ηλικίας, λόγω ιδιαίτερων ζητημάτων ψυχικής ή σωματικής υγείας ή ακόμα και φύλου -εν προκειμένω όταν υπάρχουν ανήλικα ασυνόδευτα κορίτσια-, κρίνουμε ως ομάδα και σε συζήτηση με τη Διοίκηση πως ένα άτομο πρέπει να προτεραιοποιηθεί στην τοποθέτησή του σε κατάλληλη Δομή Φιλοξενίας. Επιπροσθέτως, όταν αυτό επιτευχθεί και ένας ανήλικος τελικά μεταφέρεται σε μία Δομή Φιλοξενίας επικοινωνούμε με τους αντίστοιχους συναδέλφους μας μεταφέροντας σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τον ανήλικο και αποστέλλοντας ένα Κοινωνικό Ιστορικό Μεταφοράς της Υπόθεσης προκειμένου να διευκολυνθεί το έργο τους αλλά και να επιτευχθεί η ομαλή προσαρμογή του παιδιού στο νέο περιβάλλον. Κατά τη διαμονή τους στο Κ.ΥΤ., εάν οι ανήλικοι έχουν συγγενικά πρόσωπα σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχουν το δικαίωμα να αιτηθούν οικογενειακή επανένωση μαζί τους, να ζητήσουν δηλαδή η αίτησή τους για άσυλο να εξεταστεί στις χώρες των συγγενών τους, εάν κριθεί πως η μεταφορά πλησίον τους προωθεί το βέλτιστο συμφέρον τους τόσο σε συναισθηματικό, όσο και σε κοινωνικοικονομικό επίπεδο. Και σε αυτή την περίπτωση η δράση μας λαμβάνει χώρα σε συνεργασία με το Νομικό μας Κλιμάκιο. Αρχικά, με τη συλλογή όσο περισσότερων εγγράφων υπάρχουν που αποδεικνύουν τη μεταξύ τους συγγένεια και κυρίως μετά από τακτική επικοινωνία με τον συγγενή με τον οποίο επιθυμεί το παιδί επανένωση. Παράλληλα, ύστερα από εκτενή διερεύνηση μέσω συναντήσεων με το παιδί, συμπληρώνουμε την καθορισμένη φόρμα και συντάσσουμε μία έκθεση σχετικά με το βέλτιστο συμφέρον του, η οποία κατατίθεται από τους νομικούς μας μαζί με τα προαναφερθέντα έγγραφα στην Εθνική Μονάδα Δουβλίνου. Σε όλες τις παραπάνω διαδικασίες, πέρα από την άποψη του παιδιού και του συγγενή, λαμβάνουμε υπόψη τόσο τη γνώμη γονέων ή κηδεμόνων στη χώρα καταγωγής, εάν φυσικά υπάρχουν, όσο και ατόμων, τα οποία συνάπτουν σχέσεις με τα παιδιά κατά τη διαμονή τους στο Κ.Υ.Τ., όπως είναι οι εκπαιδευτικοί της ομάδας μας και οι επίτροποί τους. Αξίζει εδώ να αναφέρω πως ανήλικοι έχουν μεταφερθεί ακόμα και κατευθείαν από το Κ.Υ.Τ. στις χώρες 124

των συγγενών τους μετά από θετικές απαντήσεις που έχουμε λάβει στα αιτήματά τους για οικογενειακή επανένωση. Από τα προαναφερθέντα, λοιπόν, φαίνεται πως η ψυχοκοινωνική υποστήριξη που παρέχουμε άπτεται αρκετά της κοινωνικής αποκατάστασης των παιδιών, της ζωής τους μετά το ΚΥΤ, μελλοντικών προοπτικών τους, όταν αποχωρήσουν από αυτό. Ωστόσο, όλα τα παραπάνω περνάνε μέσα από τη σχέση που δημιουργούμε με τα παιδιά κατά την ίδια τη διαμονή τους στο Κ.Υ.Τ. Όντας τα πρόσωπα αναφοράς τους προσπαθούμε να θεμελιώσουμε αυτή τη σχέση σε κλίμα ασφάλειας και εμπιστοσύνης, έργο ιδιαίτερα δύσκολο, όταν αλληλεπιδρούμε με ανηλίκους που παραμένουν, δυστυχώς, πλέον για μήνες υπό προστατευτική φύλαξη, χωρίς να αντιλαμβάνονται το γιατί παρά τις εξηγήσεις μας και με την υπομονή τους να μειώνεται, όσο περνά ο καιρός και περισσότερο. Τα παιδιά συχνά αναρωτιώνται «γιατί πρέπει να μείνω εδώ στερούμενος την ελευθερία μου, αφού δεν έχω διαπράξει κάποιο έγκλημα;» ή «πότε θα βρεθεί και για μένα η πολυπόθητη θέση σε μια Δομή Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων»; Πολύ φυσική επίπτωση όλων αυτών είναι συχνά η ψυχολογική πίεση, η απελπισία, η απόσυρση ή ακόμα και οι εκρήξεις θυμού των παιδιών. Έτσι, κατανοώντας μεν από την πλευρά μας το εύλογο των ερωτημάτων τους και το αναπόφευκτο των συνεπειών στην ψυχική τους υγεία, αδυνατώντας δε να αλλάξουμε την πραγματικότητα, συνεχίζουμε να εξηγούμε, προσπαθώντας ταυτόχρονα να ενισχύσουμε τα ψυχικά αποθέματα και την υπομονή των παιδιών. Κατά την παραμονή τους στο Κ.Υ.Τ. ερχόμαστε σε επαφή με ανάγκες τους από όλα τα τμήματα του χρονικού άξονα, παρελθόν, παρόν και μέλλον: τις ανάγκες που έχουν τα παιδιά ερχόμενα εδώ λόγω των έως τώρα προσωπικών εμπειριών τους (της ζωής τους στη χώρα προέλευσης και του δύσκολου ταξιδιού τους), τις ανάγκες που γεννιούνται στο διάστημα της παραμονής τους σε ένα καθεστώς προστατευτικής φύλαξης, στο εδώ και τώρα δηλαδή, και τις ανάγκες που προκύπτουν αναφορικά με το μέλλον τους, την ανάπτυξή τους ή ακόμα και την ανάρρωσή τους από δύσκολα συναισθηματικά γεγονότα ζωής. Σε αυτή τη διαδικασία προσπαθούμε να κατανοήσουμε την ολότητα τους ως άτομα: αρχικά, σε επίπεδο ατομικό, ενδοψυχικό, αγγίζοντας τις ψυχολογικές εμπειρίες τους, τις σκέψεις τους, τα συναισθήματα τους, τους φόβους τους, τις ελπίδες τους, τις επιθυμίες τους. Ταυτόχρονα, επιχειρούμε να τα κατανοήσουμε και σε διαπροσωπικό επίπεδο. Αρχικά, παρατηρώντας τις σχέσεις τους με εμάς, τις αλληλεπιδράσεις τους με τους συνομηλίκους τους στο Κ.Υ.Τ., καθώς και με το προσωπικό των φορέων που δραστηριοποιούνται στο χώρο. Σημασία έχουν και οι σχέσεις με το υποστηρικτικό περιβάλλον στη ζωή τους, εάν αυτό υπάρχει: τους συγγενείς τους στην Ελλάδα και την Ευρώπη, την επαφή με το περιβάλλον στη χώρα καταγωγής. Τέλος, σε ένα πιο διευρυμένο πεδίο, τη μελλοντική προοπτική, αναπόφευκτα ερχόμαστε σε επαφή με ανησυχίες των παιδιών για την επόμενη φάση της ζωής τους στην ασφαλή Ευρώπη: το δικαίωμα στην ιατρική περίθαλψη και την εκπαίδευση, την ένταξη τους στο σύστημα της κοινωνίας η οποία θα τους υποδεχτεί στο μέλλον μετά από ενδεχόμενη επιτυχή οικογενειακή επανένωση. Συχνά, τα παιδιά επικεντρώνονται στο δύσκολο για εκείνα παρόν και αργότερα, όταν για παράδειγμα, μεταφέρονται σε κάποια Δομή Φιλοξενίας στην ηπειρωτική Ελλάδα και αφού προσαρμοστούν στο νέο περιβάλλον, είναι έτοιμα να προβληματιστούν για το μέλλον. Ωστόσο, η πολύμηνη παραμονή τους στο καθεστώς της προστατευτικής φύλαξης και το στρες που πολύ συχνά εκείνη συνεπάγεται, είναι που εγείρουν προβληματισμούς όπως: 125

«στη χώρα μου έχουμε πόλεμο, δραπέτευσα από εκεί με σκοπό να βρω ένα ασφαλές καταφύγιο. Εδώ θα έχω δικαιώματα; Πώς μπορώ να νιώσω ασφαλής;». Αξίζει να τονιστεί πως εργαζόμαστε με πρόσωπα που βρίσκονται σε κρίσιμα στάδια της ανάπτυξης τους ως άνθρωποι, εκείνα της παιδικής ηλικίας και συχνότερα της εφηβικής, οπότε όλα τα παραπάνω αποκτούν έναν πιο ιδιαίτερο χαρακτήρα, όμορφο και δύσκολο παράλληλα. Όλα αυτά, λοιπόν, υλοποιούνται μέσω ατομικών αλλά και ομαδικών συναντήσεων με τα παιδιά, καθώς και μέσω ψυχοπαιδαγωγικών δραστηριοτήτων που επιχειρούμε να λαμβάνουν χώρα, όταν οι συνθήκες είναι ευνοϊκές. Εδώ, θα ήθελα να σας μεταφέρω πόσο ωφέλιμη μπορεί να γίνεται συχνά ακόμα και μια μικρή ανθρώπινη αλληλεπίδραση, μία μικρή συζήτηση με ένα νέο άνθρωπο σε μια συνθήκη στέρησης της ελευθερίας του, πρακτικής και συναισθηματικής, μέσα από την οποία αναδύεται αυτό που συχνά μας κρατά ζωντανούς και ικανούς να στεκόμαστε στα πόδια μας ως άνθρωποι, το πραγματικό ενδιαφέρον και η ενσυναίσθηση άλλων γύρω μας. Φτάνοντας προς το τέλος, δεν μπορώ να μην αναφέρω ξανά πως όλη η δράση του ψυχοκοινωνικού κλιμακίου γίνεται σε συνεργασία με το Νομικό και το Εκπαιδευτικό Κλιμάκιο της ομάδας μας, αλλά και με τους διερμηνείς μας, που μας παρέχουν την αρχή των πάντων, δηλαδή την επικοινωνία με τους επωφελούμενους. Ταυτόχρονα, εκτός από τις παρεχόμενες υπηρεσίες που υλοποιούνται από την ομάδα μας, δρούμε σε συνεργασία με τη διοίκηση του Κέντρου Υποδοχής και Ταυτοποίησης, τους λοιπούς φορείς που δραστηριοποιούνται στο χώρο, το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης, καθώς και τις δομές φιλοξενίας στις οποίες μεταφέρονται οι ανήλικοι μετά την αποχώρησή τους. Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω, εύλογα μπορεί κάποιος να σκεφτεί ότι το πεδίο δράσης μας είναι ιδιαίτερα περιορισμένο, καθώς δεν μπορούμε να επηρεάσουμε στην αλλαγή των δύσκολων συνθηκών διαβίωσης. Ωστόσο δεσμεύομαι, εκπροσωπώντας σίγουρα όλη την ομάδα μας, πως εργαζόμαστε με βασική αρχή να μην προκαλέσουμε επιπλέον βλάβη στους ανηλίκους και αγωνιζόμενοι να χτίσουμε κάτι που αν στεριώσει, ίσως κάποιους να τους ωφελήσει πραγματικά. Νικολέττα Αρβανιτούδη, Δικηγόρος (HumanRights 360) Η οργάνωσης HUMANRIGHTS 360 δραστηριοποιείται μαζί με την ΑΡΣΙΣ στο πεδίο της παιδικής προστασίας στο ΚΥΤ Φυλακίου, παρέχοντας υπηρεσίες νομικής υποστήριξης σε ασυνόδευτους και χωρισμένους από την οικογένειά τους ανηλίκους στην περιοχή του Έβρου. Σκοπός μας άμεσος είναι να διασφαλίσουμε πρόσβαση στη νομική βοήθεια για τους ασυνόδευτους και χωρισμένους από την οικογένειά τους ανηλίκους που εισέρχονται στο ΚΥΤ Φυλακίου, καθώς αποτελούν μια εξαιρετικά ευάλωτη ομάδα που χρήζουν ολοκληρωμένης νομικής υποστήριξης και προστασίας. Ταυτόχρονα, είμαστε και η μοναδική οργάνωση που δραστηριοποιούμαστε εντός του ΚΥΤ και αναλαμβάνουμε λόγω της ευελιξίας του προγράμματός μας και εξαιρετικά ευάλωτες περιπτώσεις LGPT ατόμων και HGPT θυμάτων, θυμάτων δηλαδή οικογενειακής βίας κατά βάση. Θα ήθελα αρχικά να επισημάνω την ιδιαιτερότητα της διαδικασίας που τηρείται στην περιοχή του Έβρου. Είναι πολύ σημαντικό να αναφέρουμε ότι η περιοχή του Έβρου εξαιρείται από την συμφωνία Ευρωπαϊκής Ένωσης Τουρκίας και για το λόγο αυτό δεν εφαρμόζονται οι διαδικασίες συνόρων, σύμφωνα με το άρθρο 60 του 4375/2016, αλλά εφαρμόζονται οι διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης στο κλειστού τύπου ΚΥΤ Φυλακίου.

126

Συνεπώς, όπως προανέφερε και η κ. Λογοθέτη, οι πολίτες τρίτων χωρών ή ανιθαγενείς που εισέρχονται στο ΚΥΤ τελούν σε καθεστώς περιορισμού της ελευθερίας τους, με σκοπό να ολοκληρωθεί η διαδικασία της ταυτοποίησης και της καταγραφής, με μέγιστη διάρκεια είκοσι πέντε ημέρες. Παράλληλα ωστόσο, εισέρχονται στο κέντρο και οι ασυνόδευτοι και χωρισμένοι -οι separated λεγόμενοι- από τις οικογένειές τους ανήλικοι οι οποίοι συνοδεύονται από άλλα μέλη της οικογένειας και συγγενείς. Οι ανήλικοι αυτοί φιλοξενούνται στο ΚΥΤ σε καθεστώς προστατευτικής φύλαξης με διάταξη του εισαγγελέα. Η μέγιστη διάρκειας παραμονής τους για την καταγραφή και την ταυτοποίησή τους είναι, όπως προαναφέρθηκε και η κ. Λογοθέτη, είκοσι πέντε μέρες και σε εξαιρετική περίπτωση η δυνατότητα παράτασης για άλλες είκοσι, μέχρι να βρεθεί η κατάλληλη δομή, μέσω του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Αυτή τη στιγμή φιλοξενούνται 244 ανήλικοι με μέσο όρο παραμονής πέντε με επτά μήνες. Η ομάδα της HUMANRIGHTS 360 στο KYT Φυλακίου είναι μικρή και αποτελείται από δύο επιστήμονες: έναν δικηγόρο, εμένα, και από τον συνάδελφό μου κοινωνικό λειτουργό, τον κ. Άκη Μαραγκοζάκη. Βρισκόμαστε στο πεδίο για να παρέχουμε νομική βοήθεια και ψυχοκοινωνική στήριξη στις πιο ευάλωτες περιπτώσεις, όχι μόνο των ανηλίκων αλλά και των εξαιρετικά ευάλωτων περιπτώσεων που προανέφερα, πάντοτε φυσικά σε συνεργασία με τις ελληνικές αρχές: τη Διοίκηση του ΚΥΤ, την κ. Εισαγγελέα Πρωτοδικών Ορεστιάδος, το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης και φυσικά όλους τους φορείς και τις οργανώσεις που δραστηριοποιούνται εντός του ΚΥΤ. Η ανάθεση και η ανάληψη των υποθέσεων γίνεται με τον τρόπο που περιέγραψε ήδη η κ. Μαρία Πρένγκα, με έναν άτυπο εσωτερικό μηχανισμό παραπομπής ο οποίος συνδιαμορφώθηκε με την έγκριση της διοίκησης του ΚΥΤ για την καλύτερη ανάθεση και άμεση διαχείριση των υποθέσεων των παιδιών. Οι υποθέσεις που παραπέμπονται στην οργάνωσή μας αφορούν ασυνόδευτα και χωρισμένα από τις οικογένειες παιδιά και υποθέσεις οικογενειακής επανένωσης σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό κανονισμό 604/2013 -το λεγόμενο Δουβλίνο 3. Αυτά τα δύο είδη υποθέσεων διαχειριζόμαστε, από κοινού με την ομάδα της ΑΡΣΙΣ, σε επίπεδο νομικής βοήθειας και ψυχοκοινωνικής στήριξης. Από εκεί και πέρα στην HUMANRIGHTS 360 ανατίθενται και άλλες υποθέσεις, όπως μονογονεϊκές οικογένειες, περιπτώσεις ατόμων επιζώντων σεξουαλικής και έμφυλης βίας , ατόμων LGPTI και άλλες ευάλωτες περιπτώσεις. Η νομική βοήθεια την οποία παρέχουμε αφορά σε παροχή νομικής στήριξης και συμβουλευτικής κι ακολουθεί την εξής διαδικασία. Η νομική υποστήριξη προσανατολίζεται κυρίως στις διαδικασίες παροχής διεθνούς προστασίας, δηλαδή όσον αφορά την υποβολή του αιτήματος του ασύλου στο αυτοτελές κλιμάκιο ασύλου που λειτουργεί εντός του ΚΥΤ, όπως γνωρίζετε. Αρχικά, με το που εισέρχεται ο επωφελούμενος στο ΚΥΤ διενεργούμε συνέντευξη και αξιολόγηση ατομικών περιπτώσεων -γιατί η κάθε περίπτωση είναι διαφορετική από την άλλη όσο κι αν μοιάζει και γιατί οι παράγοντες πάντα είναι ποικίλοι και διαφορετικοί. Επίσης, άμεσα ενημερώνουμε τον επωφελούμενο -στην συγκεκριμένη περίπτωση τον ανήλικο- τι σημαίνει υποβάλλω αίτημα ασύλου, καθώς οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν τι σημαίνει ούτε διεθνής προστασία ούτε άσυλο, ούτε καμία από τις διαδικασίες που θα κληθεί να ακολουθήσει, προκειμένου να ζητήσει προστασία από τις ελληνικές αρχές. Εξασφαλίζουμε, λοιπόν, την εκδήλωση της επιθυμίας να υποβάλλει άσυλο που είναι η διαδικασία της βούλησης και κατόπιν ακολουθεί προγραμματισμός στο ΑΚΑ Φυλακίου για να καταγραφεί. Εδώ το έργο του δικηγόρου είναι να προετοιμάσει τον ανήλικο, όπως και να παρασταθεί κατά τη διάρκεια της καταγραφής. Να υπογραμμίσουμε ότι η καταγραφή, όσον 127

αφορά τη διαδικασία του ασύλου, αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές διαδικασίες, γιατί ο επωφελούμενος ερωτάται κατά τη διαδικασία της πλήρους καταγραφής του στο άσυλο για ποιο λόγο έφυγε από τη χώρα του. Συνεπώς, αν το παιδί δεν είναι προετοιμασμένο σωστά από νομικής πλευράς για το πώς πρέπει να απαντήσει στο ερώτημα, ώστε να περιγράψει με ακρίβεια και πληρότητα τους πραγματικούς λόγους για τους οποίους έφυγε από τη χώρα του, είναι πολύ πιθανό να καταστεί αναξιόπιστο στην επόμενη διαδικασία που είναι η διαδικασία της συνέντευξης και η απόφαση α΄ βαθμού. Στη συνέχεια, ακολουθεί η συλλογή των απαραίτητων εγγράφων, για να στοιχειοθετηθεί επαρκώς ο λόγος για τον οποίο έφυγε από τη χώρα του, είναι βέβαια μια πιο τυπική νομική διαδικασία αλλά επίσης πολύ απαιτητική στο πλαίσιο του κλειστού κέντρου . Δεδομένου ότι κάποιοι από τους ανηλίκους δεν έχουν καν κινητά για να μπορέσουν να λάβουν οποιαδήποτε έγγραφα μπορεί να έχουν κάποιοι συγγενείς τους ενδεχομένως που θα μπορούσαν να τους τα αποστείλουν. Είναι μια επίπονη διαδικασία για τα παιδιά, που απαιτεί πολλή υπομονή και συνεχή εποπτεία για να μπορέσουμε να συγκεντρώσουμε όσα κατά το δυνατόν έγγραφα. Ακολουθεί η προετοιμασία για τη συνέντευξη και η παράσταση φυσικά κατά τη διάρκειά της. Η συνέντευξη είναι καθοριστικής σημασίας για το εάν θα αναγνωριστούν ως πρόσφυγες ή αν θα λάβουν την επικουρική προστασία ή αν θα προστατευτούν για ανθρωπιστικούς λόγους. Η κατάθεση προσφυγής και υπομνήματος είναι δυο στάδια που γίνονται πολύ αργότερα -συνήθως δεν γίνονται εντός του ΚΥΤ. Το παιδί, δηλαδή, έχει ευτυχώς μεταφερθεί ήδη στην κατάλληλη δομή και παράσταση γίνεται ενώπιον δικαστηρίων -συνήθως ποινικών, εάν εκκρεμούν. Δεχόμαστε άμεσες παραπομπές από τις αρμόδιες υπηρεσίες και πάντοτε λειτουργούμε με γνώμονα ότι τις σοβαρές υποθέσεις πρέπει να τις χαρτογραφούμε και σε περίπτωση που είναι δυνατόν, να απευθυνθούμε και στα ευρωπαϊκά όργανα με προσφυγές και άλλα ένδικα βοηθήματα. Επιπλέον, η ομάδα μας μέσω του κοινωνικού λειτουργού παρέχει και ψυχοκοινωνική υποστήριξη εξατομικευμένης φροντίδας και συμβουλευτική πάντοτε με γνώμονα το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού. Σε αυτές τις υπηρεσίες περιλαμβάνεται και η σύνταξη κοινωνικών εκθέσεων ευαλωτότητας, ή περιπτώσεων βίας, που αφορούν τις οικογενειακές επανενώσεις. Επίσης λειτουργούμε με εξατομικευμένο σχέδιο δράσης -κάτι που αναφέρθηκε από τους περισσότερους φορείς και είναι πάρα πολύ σημαντικό- κι ακόμη παραπέμπουμε τα παιδιά, όταν χρειάζεται, σε ιατρικές και ψυχοκοινωνικές υπηρεσίες, πάντα σε συνεργασία με όλους τους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς. Όσον αφορά τα ασυνόδευτα και χωρισμένα από τις οικογένειές τους παιδιά, η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει ο δικηγόρος του πεδίου εντός του ΚΥΤ είναι πώς θα εξηγήσει στα παιδιά αυτά, που παραμένουν σε καθεστώς προστατευτικής φύλαξης για πάρα πολλούς μήνες, για ποιο λόγο παραμένουν εκεί και ποια είναι η διαφορά της προστατευτικής φύλαξης από τη φυλάκιση ή την κράτηση. Είναι τρομερά δύσκολο σε παιδιά και σε εφήβους να εξηγήσεις τη διαφορά. Γιατί αυτό που βιώνουν οι ίδιοι φυσικά είναι εγκλεισμό. Δεν μπορούν να καταλάβουν τι σημαίνει προστατευτική φύλαξη και «γιατί εγώ πρέπει να μείνω εδώ τόσους πολλούς μήνες, ενώ ο φίλος μου, αδερφός μου ή κάποιος άλλος έχει φύγει». Είναι ερωτήσεις που μας απευθύνονται καθημερινώς σε όλους τους φορείς κι οι εξηγήσεις μας του ότι το ΕΚΚΑ που έχει την ευθύνη για την τοποθέτηση, προσπαθεί να βρει μία θέση σε δομή φιλοξενίας δεν αρκούν για να τους ησυχάσουν. Ωστόσο, ας μην ξεχνάμε ότι η διαδικασία αυτή της παρατεταμένης παραμονής στο ΚΥΤ, στην ουσία αποτελεί μια προενταξιακή περίοδο για τα παιδιά. Επομένως, επιβάλλεται να έχουν απρόσκοπτη πρόσβαση στην άσκηση των βασικών τους δικαιωμάτων, όπως είναι η 128

εκπαίδευση και οι δημιουργικές δραστηριότητες, τομείς που καλύπτονται κυρίως από την ΑΡΣΙΣ αλλά και από αρμόδιους υπαλλήλους του ΚΥΤ. Η αξία αυτών των δράσεων είναι καθοριστικής σημασίας και για το παιδί –καθώς εφαρμόζονται θεμελιώδη του δικαιώματααλλά και γιατί υποστηρίζει το έργο του δικηγόρου, αφού το παιδί, επειδή νιώθει ασφάλεια κι διάθεση για ζωή και πρόοδο, είναι πιο συνεργάσιμο και στα νομικά θέματα που το αφορούν. Σχετικά με τις υποθέσεις ανάθεσης της προσωρινής φροντίδας από συνοδούς συγγενείς που βρίσκονται εντός του ΚΥΤ, είναι πολύ σημαντικό να έχουμε πάντοτε ως γνώμονα τη διατήρηση της οικογενειακής συνοχή. Όπως προανέφερε ωστόσο η κ. Ειρήνη Λογοθέτη, είναι περιπτώσεις κατά τις οποίες πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί σε ποιον ενήλικα συγγενή αναθέτουμε την προσωρινή φροντίδα ενός ανηλίκου. Παρόλα αυτά, η διατήρηση της οικογενειακής συνοχής είναι θεμελιώδης δικαίωμα. Αυτό στο οποίο συμβάλλει η HUMANRIGHTS 360 είναι ότι σε περιπτώσεις ανάθεσης προσωρινής φροντίδας, παραπέμπουμε την υπόθεση στην ομάδα μας που λειτουργεί υπό συγκεκριμένο πρόγραμμα για την ένταξη στην Αθήνα, με σκοπό να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για την μετέπειτα στήριξη της οικογένειας. Έχουν παραπεμφθεί, για παράδειγμα, στους συναδέλφους μας στην Αθήνα δύο αδέρφια που η ενήλικη αδερφή ανέλαβε την προσωρινή φροντίδα του ανήλικου αδερφού, οι οποίοι τους κατεύθυναν νομικά για την υποβολή του αιτήματος του ασύλου και τους βοήθησαν να βρούνε μια ασφαλή δομή και γενικότερα τους υποστήριξαν στην ένταξή τους. Η οικογενειακή επανένωση με βάση το Δουβλίνο 3 είναι πολύ σημαντική διαδικασία, απαιτητική ωστόσο, γιατί απαιτεί βάση του κανονισμού συλλογή εγγράφων τα οποία να αποδεικνύουν τους συγγενικούς δεσμούς μεταξύ του παιδιού που υποβάλλει το αίτημα και του μέλους της οικογένειας που είναι συνήθως ο γονιός ή αδέρφια ή υπόλοιποι συγγενείς -θείος, θεία, παππούς, γιαγιά. Βαρύνουσας σημασίας είναι το νομικό καθεστώς στο οποίο υπάγονται οι άνθρωποι αυτοί. Δυστυχώς, παρατηρείται διαφοροποίηση στις πρακτικές των κρατών –μελών σε σχέση με την εφαρμογή του κανονισμού και την αποδοχή ή την απόρριψη των αιτήσεων για επανένωση. Για παράδειγμα, η Γερμανία -κύρια αποδέκτρια αιτημάτων για οικογενειακές επανενώσεις- εφαρμόζει πολύ αυστηρά κριτήρια, όπως ότι διαφοροποιήθηκε από τις άλλες χώρες ως προς τον υπολογισμό της τρίμηνης προθεσμίας για την κατάθεση του αιτήματος. Ειδικότερα, η προθεσμία ξεκινά για τις υπόλοιπες χώρες από την πλήρη καταγραφή του αιτήματος, ενώ η Γερμανία την υπολογίζει από τη εκδήλωση της βούλησης -που σας προανέφερα-, δηλαδή από την πρώτη εκδήλωση ενδιαφέροντος για να υποβάλλει κάποιος αίτημα ασύλου. Αυτό πρακτικά δημιουργεί τεράστιες δυσκολίες, γιατί πρέπει ο φορέας που αναλαμβάνει το αίτημα για οικογενειακή επανένωση να κάνει κυριολεκτικά αγώνα δρόμου για να συγκεντρώσει τα έγγραφα και να κάνει την αξιολόγηση για το αν ο συγγενής που βρίσκεται στο άλλο κράτος μέλος είναι κατάλληλος για να αναλάβει το παιδί. Γιατί, αυτή είναι και η έννοια της παιδικής προστασίας, να ελέγχουμε και την καταλληλόλητα πάντοτε του συγγενή που θέλει να αναλάβει την φροντίδα και την επιμέλεια του παιδιού. Το θετικό είναι ωστόσο, ότι έχουμε αρκετές θετικές απαντήσεις εντός του ΚΥΤ κι έχουν φύγει και παιδιά, όπως προαναφέρθηκε, και απευθείας από το ΚΥΤ σε συγγενείς στη Γερμανία, πράγμα που θεωρήσαμε εξαιρετική επιτυχία. Σε σχέση με τις περιπτώσεις ατόμων που έχουν υποστεί έμφυλη βία, έχουμε αντιμετωπίσει περιπτώσεις ως οργάνωση σε συνεργασία με την κ. Διοικήτρια του ΚΥΤ, κυρίως γυναίκες μόνες ή μονογονεϊκές οικογένειες που συνόδευαν τα ανήλικα τέκνα τους ή περιπτώσεις ενήλικης αδερφής και ανήλικης που μας έχουν αναφέρει ότι έχουν 129

υποστεί ενδοοικογενειακή βία είτε από σύντροφο είτε από πατέρα. Το δύσκολο σε αυτές τις περιπτώσεις είναι να εντοπιστεί έγκαιρα η περίπτωση, να παραπεμφθεί άμεσα στην HUMANRIGHTS 360, για να παρασχεθεί η κατάλληλη νομική βοήθεια και η ψυχοκοινωνική στήριξη. Και με απώτερο σκοπό να τους εξασφαλίσουμε μια θέση σε δομές φιλοξενίας οι οποίες παρέχουν εξειδικευμένες υπηρεσίες σε θέματα έμφυλης βίας, αφού αναχωρήσουν από το ΚΥΤ. Έχουμε αναπτύξει έναν επιτυχή δίαυλο συνεργασίας με το Συμβουλευτικό Κέντρο για γυναίκες θύματα βίας του Δήμου Αλεξανδρούπολης και εδώ φαίνεται πόσο καθοριστικής σημασίας μπορεί να είναι συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στη λύση και στην αντιμετώπιση αυτών των περιπτώσεων. Με το που εντοπίζουμε λοιπόν, μια τέτοια περίπτωση, παρέχουμε νομική βοήθεια αν και υπάρχει περιορισμένος χρόνος, δεδομένου ότι οι ενήλικες αυτοί συνήθως ενδιαφέρονται να καταγραφούν και φύγουν. Οπότε, ενώ θέλουμε να τον βοηθήσουμε πολλές φορές δεν δέχεται να παραμείνει έστω και μια μέρα παραπάνω στο ΚΥΤ, προκειμένου να του βρούμε κατάλληλη δομή, επειδή είναι τρομοκρατημένοι κι έχουν υποστεί διάφορες μορφές βίας και επειδή γενικότερα είναι σε εξαιρετικά ευάλωτη θέση. Σχετικά με LGBTQ άτομα, δεν είχαμε αντιμετωπίσει πάρα πολλές τέτοιες περιπτώσεις, αλλά όταν τις αντιμετωπίσαμε, κάναμε τις κατάλληλες παραπομπές στους αρμόδιους και εξειδικευμένους φορείς και τους κατευθύναμε, για να ξέρουν οι άνθρωποι αυτοί πού να απευθυνθούν και πώς να ενταχθούν στην χώρα. Επιπρόσθετα, το πρόγραμμα ένταξης που υλοποιούμε στην Αθήνα έχει σημειώσει επιτυχία κι είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό. Ας μην ξεχνούμε ότι η ένταξη είναι θεμελιώδες δικαίωμα και είναι κάτι που δεν είχε αντιμετωπιστεί τα τελευταία χρόνια όπως θα έπρεπε, δεν είχε προβλεφθεί τι θα απογίνουν αυτοί οι άνθρωποι μετά την αναγνώρισή τους ή κατά την διάρκεια παραμονής τους στην ενδοχώρα. Βασικός στόχος της ένταξης είναι η διασφάλιση ενός ανεξάρτητου τρόπου ζωής των δικαιούχων και η ενίσχυση της αυτοπεποίθησής τους, το να μπορούν δηλαδή να πηγαίνουν μόνοι τους στις υπηρεσίες για να εκδώσουν ΑΦΜ, τον ΑΜΚΑ τους, να έχουνε πρόσβαση στο σύστημα Κοινωνικής Πρόνοιας, στο εκπαιδευτικό σύστημα αλλά και στις εργασιακές ευκαιρίες. Κλείνοντας, θα ήθελα να αναφέρω ως δικηγόρος της HUMANRIGHTS 360 ότι έχει διαπιστωθεί τον τελευταίο χρόνο -που στην ουσία ξεκινήσαμε οι περισσότεροι φορείς να δραστηριοποιούμαστε στο πεδίο της παιδικής προστασίας εντός του ΚΥΤ- ότι έχουμε μία ιδιαίτερα επιτυχή και αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ μας και με τη Διοίκηση του ΚΥΤ και με τις Εισαγγελικές Αρχές και μπορούμε να αναφερθούμε σε πολύ θετικά αποτελέσματα σε σχέση με το πώς ήταν η κατάσταση, πριν έρθει η βοήθεια των φορέων στο κέντρο. Βέβαια, πάντοτε με ιδιαίτερη επιμονή και υπομονή απ’ όλες τις πλευρές και είναι πολύ σημαντικό να το αναφέρουμε αυτό, γιατί οι προκλήσεις του πεδίου είναι πάρα πολλές, καθημερινές και απρόβλεπτες. Στόχος όλων μας και κοινός άξονας των δράσεών μας είναι το βέλτιστο συμφέρον των ανηλίκων. Οι προτάσεις μας αφορούν στην επικαιροποίηση του μηχανισμού παραπομπής των υποθέσεων, που μέχρι στιγμής έχει δείξει ότι είναι πολύ αποτελεσματικός για την άμεση ανάθεση των υποθέσεων και την άμεση αντιμετώπισή τους από τους φορείς. Θα προτείναμε την απλούστευση των διαδικασιών ανάθεσης προσωρινής φροντίδας σε συγγενικό πρόσωπο, στις περιπτώσεις όμως και μόνο που υπάρχουν εμπεριστατωμένα ψυχοκοινωνικές εκθέσεις του ΕΟΔΥ -που είναι ένας πολύ σημαντικός φορέας πλέον που δραστηριοποιείται στο κέντρο- από τις οποίες να προκύπτουν δύο πράγματα: όχι μόνο το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού αλλά και η καταλληλότητα του προσώπου που θα αναλάβει την προσωρινή του 130

φροντίδα Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τις περιπτώσεις που κάνουμε τις ενέργειες για να λάβουν, για παράδειγμα, την φροντίδα του ανηλίκου μεγαλύτερα αδέλφια ηλικίας δεκαοχτώ και έξι μήνες, που όμως, κι αυτά τα ίδια πολύ μικρά σε ηλικία για να τους ανατεθεί η φροντίδα ενός άλλου ατόμου. Τέλος, σχετικά με το προενταξιακό στάδιο στο οποίο αναφέρθηκα, θα πρέπει να εξασφαλίζουμε συνεχώς συνθήκες διαβίωσης υψηλού επιπέδου, να επιδιώκουμε την εξεύρεση των κατάλληλων δομών για τα παιδιά, να φροντίζουμε την προστασία της ψυχικής και σωματικής υγείας του παιδιού, να παρέχουμε εκπαίδευση και όλα τα αναγκαία θετικά ερεθίσματα για να αναπτύσσουν τα ταλέντα τους, προκειμένου να βρουν μελλοντικά πιο εύκολα εργασία. Θεωρώ ότι είναι και προτείνεται ως βιώσιμη λύση η ένταξη στις περιπτώσεις που τα παιδιά δεν θα έχουν για παράδειγμα την επιλογή της οικογενειακής επανένωσης με κάποιο άλλο μέλος είτε γιατί δεν έχουν συγκεντρώσει τα έγγραφα είτε γιατί δεν υπάρχει κατάλληλο άλλο μέλος της οικογένειας σε άλλο κράτος μέλος . Αναστασία Παπαθανάκη, Παιδαγωγός (ΑΡΣΙΣ) Θα σας παρουσιάσω τις εκπαιδευτικές δράσεις, που υλοποιεί η ΑΡΣΙΣ στο ΚΥΤ Φυλακίου, με εκπαιδευτική ομάδα που πρόσφατα ενισχύθηκε και πλέον συγκροτείται από τρεις εκπαιδευτικούς. Η δράση της κινείται σε τρεις άξονες: τα μαθήματα, τα workshops και οι εμψυχωτικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Σε συνεργασία πάντα και με τον εκπαιδευτικό του ΚΥΤ διαμορφώνουμε ένα πρόγραμμα που απευθύνεται σε όλους τους ασυνόδευτους που διαμένουν στο ΚΥΤ και όχι μόνο σε αυτούς που υποστηρίζονται από τη Κινητή Μονάδα της ΑΡΣΙΣ. Ο κορμός των εκπαιδευτικών μας δράσεων είναι η διεξαγωγή μαθημάτων για την εκμάθηση της ελληνικής και αγγλικής γλώσσας. Στόχος είναι να αποκτήσουν οι ασυνόδευτοι βασικές επικοινωνιακές δεξιότητες, που θα τους είναι χρήσιμες, όχι μόνο στην αλληλεπίδρασή τους με τους εργαζόμενους στο ΚΥΤ αλλά και για όταν αποχωρήσουνε από αυτό. Μπορεί να μαθαίνουνε στοιχειώδεις διαλόγους, όμως ήδη αυτό τους δίνει την ικανοποίηση ότι μπορούν να επικοινωνήσουν με το περιβάλλον τους και έτσι ενισχύεται και η αυτοπεποίθησή τους. Βέβαια, και τα ίδια τα παιδιά θεωρούν πολύ σημαντικό εφόδιο την εκμάθηση των γλωσσών, γιατί θέλουν να είναι σε θέση, φεύγοντας από το ΚΥΤ, να επικοινωνήσουνε με τους ανθρώπους που θα συναντήσουν και μάλιστα όσοι έχουν συγγενείς στο εξωτερικό δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην εκμάθηση αγγλικών. Πρόσφατα προστέθηκαν και μαθήματα υπολογιστών, τα οποία πραγματοποιούνται χάρη στη βοήθεια ενός διερμηνέα μας που έχει σχετική εμπειρία και στοχεύουν στην ανάπτυξη βασικών δεξιοτήτων χρήσης Η/Υ. Για τις ανάγκες των μαθημάτων έχουμε συμβάλει και στη βελτίωση της υλικοτεχνικής υποδομής, εξοπλίζοντας τους χώρους με πίνακες, καρέκλες και ό,τι άλλο χρειάζεται για τη διεξαγωγή τους. Τα workshops αποτελούν τον δεύτερο άξονα της παρέμβασής μας. Είναι ευέλικτες και ελεύθερες δραστηριότητες με στόχο να καλλιεργηθούν η δημιουργικότητα και η αυτενέργεια των ανηλίκων, καθώς και η συνεργασία και η αλληλεπίδραση μεταξύ των μελών της ομάδας. Έχουμε ασχοληθεί με πολλές θεματικές, όπως η ζωγραφική, η επαναχρησιμοποίηση υλικών, η δημιουργία σαπουνιών, κοσμημάτων, κατασκευών από πηλό. Οι δραστηριότητες αυτές δίνουν περιεχόμενο σε αυτό που κάνουν από άλλες συνθήκες θα αποκαλούσαμε ελεύθερο χρόνο και χρόνο χαλάρωσης και δημιουργίας, με βασικό χαρακτηριστικό την ενεργή συμμετοχή των ασυνόδευτων, που προτείνεται ή επιλέγεται η θεματική. Κι είναι πολύ μεγάλη

131

η ικανοποίηση που νιώθουν, βλέποντας τις δημιουργίες τους ολοκληρωμένες στο τέλος των workshops. Στις ψυχαγωγικές και εμψυχωτικές δραστηριότητες εντάσσονται αρχικά οι αθλητικές δραστηριότητες τις οποίες έχουμε συστηματοποιήσει τους τελευταίους μήνες -χάρη στη συμμετοχή ενός ακόμη διερμηνέα μας, ο οποίος έχει σπουδάσει φυσική αγωγή. Και είναι κάτι που έχουν αγκαλιάσει τα παιδιά, καθώς συμβάλλουν στην εκγύμνασή τους αλλά κυρίως στην αποφόρτιση και αποβολή της έντασης που βιώνουν λόγω της παραμονής τους στο ΚΥΤ. Φροντίσαμε να προμηθευτούμε κατάλληλο αθλητικό εξοπλισμό, ενώ και κάθε εβδομάδα μοιράζουμε μπάλες ανά πτέρυγα ώστε να μπορούν να αθληθούν και μόνοι τους. Οι προβολές ταινιών είναι επίσης κάτι για το οποίο ανυπομονούν. Κάποιες άλλες δράσεις τις υλοποιούμε εντός των πτερύγων, όπως ομαδικά παιχνίδια και party. Το καλοκαίρι είχαμε οργανώσει το δικό μας survivor, το οποίο είχε ιδιαίτερη επιτυχία και το διασκέδασαν πολύ. Και τέτοιου τύπου δράσεις έχουμε παρατηρήσει ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικές γιατί συμβάλλουν στην αποφόρτιση όχι μόνο των ανηλίκων αλλά και συνολικά του πληθυσμού της πτέρυγας, οι οποίοι έχουν την ευκαιρία να συμμετάσχουν σε αυτές και να ψυχαγωγηθούν. Είναι ένα ευχάριστο διάλειμμα στην καθημερινότητά τους κατά την παραμονή τους στο ΚΥΤ. Επίσης, έχουμε διανείμει και επιτραπέζια παιχνίδια σε όλα τα κοντέινερ, ώστε να έχουν οι ανήλικοι κάτι να απασχοληθούνε κατά τις ώρες που δεν έχουν δραστηριότητες ή μαθήματα. Σημαντική υπήρξε και η συνεργασία μας με φορείς όπως η ΕΛΜΕ αλλά και με εθελοντές της τοπικής κοινωνίας. Σημαντική όχι μόνο για τις ιδέες τους αλλά και γιατί προσέφεραν στους ασυνόδευτους πολύτιμες στιγμές δημιουργικότητας και αλληλεπίδρασης. Θεωρούμε ότι η συνεισφορά των εθελοντών αποκτά ιδιαίτερη αξία σε μια ιδιόμορφη συνθήκη, όπως είναι ένα κλειστό κέντρο και γι› αυτό το σκοπό είμαστε σε μια διαδικασία να αρχίσουμε να δομούμε ένα σταθερό πλαίσιο συμμετοχής εθελοντών στην παρέμβασή μας στο ΚΥΤ Φυλακίου, το οποίο ελπίζουμε ότι θα είμαστε σύντομα σε θέση να το ανακοινώσουμε και να απευθύνουμε ένα κάλεσμα σε όσους ενδιαφέρονται να συνεργαστούν. Είμαστε ανοιχτοί σε ιδέες που θα μπορούσαν να προσφέρουν νέες εμπειρίες στους ασυνόδευτους αλλά και να προωθήσουν τη διαπολιτισμικότητα, την αλληλεγγύη και την ισότητα. Στόχος των εκπαιδευτικών δράσεων συνολικά είναι να προσφέρουν στους ανηλίκους ένα ασφαλές πλαίσιο να μάθουν, να εκφραστούν να δημιουργήσουν και να ψυχαγωγηθούν. Έμφαση δίνεται σε βιωματικές δραστηριότητες που προάγουν την κοινωνικοποίηση και τη συνεργασία μεταξύ των ασυνόδευτων. Οι εκπαιδευτικές δράσεις της Κινητής Μονάδας αποκτούν ιδιαίτερη αξία σ› αυτό το κλειστό πλαίσιο του ΚΥΤ, καθώς τα παιδιά στερούνται και την πρόσβαση στο εθνικό εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά και -πολύ βασικότερα- ευκαιριών αλληλεπίδρασης με την κοινωνία. Επιπλέον, αποτελούν και μια δεύτερη ευκαιρία για κάποια παιδιά που δεν είχαν πρόσβαση στην εκπαίδευση ή που είχαν περιορισμένες σχολικές εμπειρίες, πριν έρθουν στη χώρα και μπορεί, για παράδειγμα, να μη γνωρίζουν γραφή. Έχουν, λοιπόν, τώρα μια δεύτερη ευκαιρία να αποκτήσουν τέτοιου είδους γνώσεις που για εμάς είναι στοιχειώδεις αλλά εκείνοι τις έχουν στερηθεί. Παράλληλα, όπως έχει αναφερθεί κι απ› τις συναδέλφους, συνεργαζόμαστε στενά και με τα υπόλοιπα μέλη της Κινητής Μονάδας και τους εργαζόμενους στο ΚΥΤ. Και όχι μόνο με τις υπεύθυνες παιδικής προστασίας αλλά και με τις/τους επιτρόπους. Γιατί σε περιπτώσεις που θα παρατηρήσουμε στα παιδιά που μένουν μακροχρόνια στο ΚΥΤ αλλαγή στη συμπεριφορά τους και στην ψυχολογία τους, θα ενημερώσουμε οπωσδήποτε τα πρόσωπα αναφοράς τους, ώστε να μπορέσουν και αυτά να υποστηριχθούν κατάλληλα. 132

Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε είναι βέβαια αρκετές. Κυρίως είναι η ρευστότητα και οι συνεχείς αλλαγές που χαρακτηρίζουν τον φιλοξενούμενο πληθυσμό του ΚΥΤ. Καταρχάς, ο πληθυσμός των εκπαιδευόμενων δεν είναι σταθερός κι αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αλλάζουν συχνά τα τμήματα. Δεύτερον, υπάρχουν διαδικασίες που σχετίζονται με τη λειτουργία του ΚΥΤ και τις οποίες δε μπορούμε να παρακάμψουμε. Είναι για παράδειγμα η ώρα διανομής του φαγητού, κατά την οποία εμείς δε μπορούμε να υλοποιήσουμε δραστηριότητες, ή η διαδικασία μετακίνησης των παιδιών από τις πτέρυγές τους στους χώρους δραστηριοτήτων, η οποία είναι ιδιαίτερα χρονοβόρα. Η συνθήκη αυτή επηρεάζει πολύ τη σταθερότητα που έχουν ανάγκη τόσο οι ασυνόδευτοι αλλά και η μαθησιακή διαδικασία. Είναι ενδεικτικό ότι κάθε φορά που αναβάλλεται ή ακυρώνεται μάθημα, αυτό είναι αιτία παραπόνων και απογοήτευσης απ› την πλευρά των παιδιών. Επιπλέον, λόγω και της αύξησης του αριθμού των ασυνόδευτων που διαμένουν στο ΚΥΤ το έργο μας γίνεται πιο δύσκολο. Ωστόσο, προσπαθούμε να ανταποκριθούμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ώστε να συμμετέχουν όλοι οι ασυνόδευτοι εξίσου. Απ› την άλλη αντιμετωπίζουμε και προκλήσεις που αφορούν τους μαθητές. Μία από τις κυριότερες είναι η δυσκολία τους να συνεργαστούν με παιδιά άλλων εθνικοτήτων. Έρχονται, φέροντας τις δικές τους προκαταλήψεις και στερεότυπα και αυτό οδηγεί σε μια άρνηση να συνεργαστούν με άλλα παιδιά. Γι› αυτό η διαπολιτισμική εξοικείωση μεταξύ των ασυνόδευτων είναι μία από τις βασικές στοχεύσεις των δράσεών μας, ώστε να βελτιωθεί όχι μόνο η συμβίωσή τους κατά την παραμονή τους στο ΚΥΤ αλλά και να αποκτήσουν ένα σημαντικό εφόδιο και για την πορεία της ζωής τους. Η τελευταία πρόκληση σχετίζεται με όσα παιδιά παραμένουν μακροχρόνια στο ΚΥΤ και παρατηρούμε ότι σταδιακά μειώνεται η συμμετοχή τους και το ενδιαφέρον τους για τις δραστηριότητες και για τα μαθήματα. Εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους για την κατάσταση και την απογοήτευσή τους και θεωρούν ότι δεν έχει νόημα να συμμετέχουν σ› αυτές τις δραστηριότητες όσο είναι στο ΚΥΤ. Βέβαια, εμείς κάνουμε ό,τι μπορούμε για να τους κινητοποιήσουμε και να έχουν μια δημιουργική καθημερινότητα. Πολυξένη Αλεξοπούλου, Μετάδραση, Συντονίστρια Β. Ελλάδος, «Εξουσιοδοτημένοι Εκπρόσωποι Ανηλίκων/Επίτροποι ΜΕΤΑδρασης» Θα αναφερθούμε σε μια γενική παρουσίαση του προγράμματος της επιτροπείας και κατόπιν θα περιγράψουμε τη συγκεκριμένη δράση στο ΚΥΤ Φυλακίου. Η ΜΕΤΑδραση ξεκίνησε την υλοποίηση του προγράμματος για την επιτροπεία πιλοτικά αρχικά από το 2014 με έναν περιορισμένο αριθμό επιτρόπων, περίπου δέκα, για να ανταποκριθεί στην ανάγκη να υπάρχει ένα πρόσωπο το οποίο να συγκεντρώνει τις ανάγκες των ασυνόδευτων ανηλίκων και να μπορεί να λειτουργήσει εκπροσωπώντας τους στις δημόσιες υπηρεσίες. Όπως επίσης, να μπορεί και με κάποιον τρόπο να έχει την καλύτερη εικόνα των αναγκών ενός ανήλικου και να τον παραπέμπει και στους αντίστοιχους φορείς. Οι επίτροποι έπρεπε να διαθέτουν κάποια εκπαίδευση πάνω σ› αυτό που θα καλούνταν να κάνουν, να είχαν έτσι γνώση του νομικού συστήματος, του εκπαιδευτικού συστήματος, να μιλούσαν τα ελληνικά, οπότε να μπορούσαν να κάνουν αυτή τη διασύνδεση του ασυνόδευτου ανήλικου με την κοινωνία. Οπότε, σε συνεργασία με τις εισαγγελίες, καθότι ο εισαγγελέας είναι ο κηδεμόνας των ασυνόδευτων ανηλίκων, -αλλά όπως είναι κατανοητό σε καμία περίπτωση ο εισαγγελέας δε μπορεί να ασχοληθεί προσωπικά με την κάθε περίπτωσηέλαβαν εξουσιοδοτήσεις για να μπορούν να πραγματοποιούν συγκεκριμένες πράξεις

133

και ενέργειες για τους ανηλίκους. Συγκεκριμένα, τους εκπροσωπούν στις νομικές τους διαδικασίες, είτε αυτές είναι το άσυλο είτε η οικογενειακή επανένωση και λαμβάνουν και εξουσιοδότηση για τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα που περιλαμβάνουν την εκπαίδευση, την ιατρική περίθαλψη. Και γενικότερα να παραπέμπουν τον ανήλικο άμα χρειάζεται ψυχοκοινωνική ή όποια άλλη στήριξη. Παλιότερα οι επίτροποι είχαν τη δυνατότητα να εκδίδουν ΑΜΚΑ για τους ασυνόδευτους ανηλίκους. Παράλληλα, για να μπορεί να γίνει όλη αυτή η δουλειά, ανάμεσα στον επίτροπο και στον ανήλικο δημιουργείται μία σχέση εμπιστοσύνης, η οποία μετά μπορεί να λειτουργήσει υποστηρικτικά σε πολλά επίπεδα. Να εμπνεύσει αισιοδοξία στον ανήλικο για να θέσει στόχους, και μαζί να οργανώσουν την πραγματοποίηση τους. Η επιτυχία του πιλοτικού προγράμματος οδήγησε στη διαπίστωση ότι όντως μπορούσε να καλύψει ανάγκες. Συνεπώς, επεκτάθηκε και αυτή τη στιγμή υπάρχουν επίτροποι της ΜΕΤΑδρασης σε όλα τα hotspot, -στα νησιά, στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη, στην Ορεστιάδα, στα Γιάννενα- γιατί αυτή τη στιγμή υποστηρίζουν και το πρόγραμμα ημιαυτόνομης διαβίωσης. Σε κάθε περιοχή οι αρμοδιότητες μπορεί κάπως να αλλάζουν σε σχέση πάντα με τις συγκεκριμένες ανάγκες και τη συνεργασία με την εισαγγελία. Η μεγάλη χρησιμότητα του προγράμματος φάνηκε και τον Ιούλιου του 2018, που τελικά ψηφίστηκε και ο νόμος για την επιτροπεία και κάποια στιγμή θεωρητικά το κράτος θα αναλάβει την επιτροπεία όλων των ασυνόδευτων ανηλίκων που βρίσκονται στην Ελλάδα. Ακόμα δεν έχει προχωρήσει ωστόσο η εφαρμογή του. Βρισκόμαστε σε μία κατάσταση που ισχύει μια τριμερής συμφωνία μεταξύ του ΕΚΚΑ, της Ύπατης Αρμοστείας και της ΜΕΤΑδρασης, με στόχο κυρίως να μεταφερθεί στο ΕΚΚΑ η τεχνογνωσία που η ΜΕΤΑδραση έχει αποκτήσει όλα αυτά τα χρόνια στον τομέα της επιτροπείας. Γιατί το ΕΚΚΑ θα είναι ο κρατικός φορέας που θα υλοποιήσει τον θεσμό της επιτροπείας. Το πρόγραμμα, όταν λειτουργήσει τελικά, προβλέπει 180 επιτρόπους σε όλη τη χώρα και 20 συντονιστές, οι οποίοι θα αναλαμβάνουν περίπου 20 ασυνόδευτους ανηλίκους ο καθένας. Θα αναφερθούμε στη συνέχεια στη συγκεκριμένη δράση της επιτροπείας στο ΚΥΤ Φυλακίου. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν τρεις εξουσιοδοτημένοι εκπρόσωποι που δραστηριοποιούνται στο ΚΥΤ, που καλύπτουν όλα τα παιδιά. Έχουν λάβει δύο εξουσιοδοτήσεις. Η μία είναι μία γενική εξουσιοδότηση που τους δίνει το δικαίωμα να είναι παρόντες κατά την καταγραφή του ανηλίκου στις υπηρεσίες υποδοχής και ταυτοποίησης του ΚΥΤ. Δηλαδή, κατά την άφιξη ενημερώνεται και ο επίτροπος ότι υπάρχει ασυνόδευτος ανήλικος, οπότε τον συνοδεύει στη συνάντηση για την καταγραφή του. Αυτό διασφαλίζει ότι η διαδικασία γίνεται με τον αρμόζοντα τρόπο, δηλαδή ότι τα στοιχεία που δίνει ο ανήλικος καταγράφονται με τον τρόπο που τα δίνει. Επίσης, υπάρχει διερμηνεία στη μητρική γλώσσα του ανηλίκου που, σε περίπτωση που δε μπορεί να καλυφθεί από το ΚΥΤ, συνδράμει η ΜΕΤΑδραση με τους δικούς της διερμηνείς. Οπότε, η σχέση του επιτρόπου με τον ανήλικο που θα μείνει στο ΚΥΤ ξεκινάει από το αρχικό στάδιο, πράγμα πολύ σημαντικό, γιατί αυτά τα παιδιά νιώθουν ότι υπάρχει μια υποστήριξη από την πρώτη μέρα, δεν είναι τελείως μόνα τους, σε διαδικασίες μάλιστα που δεν τις γνωρίζουν καθόλου. Μέσα στο επόμενο διάστημα, που ο ανήλικος θα παραμείνει στον χώρο διαμονής που υπάρχει στο ΚΥΤ Φυλακίου, ένας από τους εκπροσώπους –ανάλογα με τη δυνατότητα που έχει και το πόσα παιδιά έχει στην εποπτεία του εκείνη την περίοδο– θα αναλάβει τον ανήλικο με μία ονομαστική πλέον εξουσιοδότηση, που τον εξουσιοδοτεί για πιο συγκεκριμένες 134

ενέργειες σχετικά τόσο με την νομική του υπόθεση, δηλαδή για την αίτηση ασύλου ή την οικογενειακή επανένωση, όσο και για τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Στη συνέχεια, ο επίτροπος συναντά τον ανήλικο και γίνεται μία διερεύνηση των αναγκών -μέσα από μία ή και δεύτερη αν χρειαστεί λεπτομερή συζήτηση- βάσει της οποίας ο επίτροπος οργανώνει ένα ατομικό πλάνο για το παιδί με ιεράρχηση των αναγκών και των ενεργειών που θα τις καλύψουν. Κατόπιν, κάνει μία παραπομπή στο ΚΥΤ ανάλογα με τις ανάγκες που έχει εντοπίσει, δηλαδή αν ο ανήλικος χρειάζεται νομική υποστήριξη, αν χρειάζεται ψυχοκοινωνική στήριξη, και το ΚΥΤ παραπέμπει στον αρμόδιο φορέα που θα συνεργαστεί με τον ανήλικο για το συγκεκριμένο ζήτημα. Στις περιπτώσεις που δεν αναλάβει ή η ΑΡΣΙΣ ή η Human Rights 360 τη νομική εκπροσώπηση του ανηλίκου, ο επίτροπος αναλαμβάνει και την καταγραφή για το αίτημα ασύλου, που θα ακολουθήσει το επόμενο διάστημα. Κάθε παιδί που αυτή τη στιγμή φιλοξενείται στο ΚΥΤ έχει επίτροπο και τον γνωρίζει. Δηλαδή, ο επίτροπος υπάρχει παράλληλα και ανεξάρτητα από το αν κάποια οργάνωση έχει αναλάβει τις νομικές υποθέσεις του παιδιού ή τα εκπαιδευτικά του κ.α. Ο επίτροπος συνεργάζεται με την ΑΡΣΙΣ, με τη Human Rights, με τη Διοίκηση του ΚΥΤ και ενημερώνεται για την πορεία των παιδιών που έχει αναλάβει. Επίσης, σε περιπτώσεις που εμφανιστεί κάποια ανησυχητική συμπεριφορά, κάτι το οποίο χρειάζεται αντιμετώπιση, συμμετέχει κι ο επίτροπος στις προτάσεις και την ανάληψη δράσης για τη διαχείριση του θέματος. Οι επίτροποι ενημερώνουν, επίσης, την Διοίκηση του ΚΥΤ για τις υποθέσεις των ανηλίκων και για καταστάσεις που παρατηρούν και χρειάζεται να ληφθούν υπόψη. Γιατί, ουσιαστικά λειτουργούν σαν ένα ενδιάμεσο πρόσωπο μεταξύ των υπηρεσιών και των ανηλίκων. Παλιότερα, στο ΚΥΤ Φυλακίου η επιτροπεία κάλυπτε και κάποιες από τις φαρμακευτικές ανάγκες, το οποίο, δυστυχώς, πλέον δε συνεχίζεται. Και σε περιπτώσεις επίσης παιδιών που χρειάζονταν νοσοκομειακή περίθαλψη ή ιατρική φροντίδα οι επίτροποι αναλάμβαναν δράση και με διερμηνεία και με την παρουσία τους. Όπως γίνεται κατανοητό, ο θεσμός της επιτροπείας παρέχει συνολική στήριξη του παιδιού σε διάφορους τομείς. Ειδικότερα, υπάρχει μία καθημερινή επαφή με τα παιδιά, καθότι οι επίτροποι καθημερινά βρίσκονται στον χώρο. Καθώς το κάθε παιδί ξέρει ποιος είναι ο επίτροπός του, μπορεί να ζητήσει να μιλήσει μαζί του. Συνήθως τους μιλάνε για τα πάντα: δηλαδή, από το ότι χρειάζομαι ρούχα, χρειάζομαι παπούτσια, δε νιώθω καλά, ως το πότε θα φύγω, τι γίνεται με την υπόθεσή μου. Δηλαδή, είναι αποδέκτες όσων νιώθουν και αντιμετωπίζουν οι ανήλικοι. Άρα, μία από τις μεγάλες προκλήσεις του ρόλου του επιτρόπου είναι το να μπορεί να κρατηθεί η ισορροπία και να μη ταυτιστεί το πρόσωπο με τον ανήλικο, με τον εξυπηρετούμενο, γιατί, πραγματικά είναι πάρα πολύ μεγάλη η πίεση των αναγκών που δέχονται και πάρα πολύ μεγάλος ο αριθμός των παιδιών. Ας σκεφτούμε ότι κάθε επίτροπος αυτή τη στιγμή είναι υπεύθυνος για περίπου 80 παιδιά, που το καθένα πέρα από τα προσωπικά θέματα με τα οποία ήδη έχει φτάσει εδώ, ζει και μία καθημερινότητα πάρα πολύ πιεστική –όπως ήδη έχει περιγραφεί από τους ομιλητές. Ο επίτροπος λειτουργεί σε μεγάλο βαθμό σαν κυματοθραύστης όλης αυτής της πίεσης. Συνεπώς, καλείται να τηρήσει λεπτές ισορροπίες σε όλα όσα έχει να διαχειριστεί: τις σχέσεις με τον ανήλικο, με το ΚΥΤ και με τους άλλους φορείς και πάντα ενεργώντας για το βέλτιστο συμφέρον του ανηλίκου. Θα θέλαμε να υπάρχουν περισσότεροι επίτροποι, για να μπορεί να είναι καλύτερη η ποιότητα των υπηρεσιών που προσφέρουν στον συνεχώς αυξανόμενο αριθμό ανήλικων ασυνόδευτων. Να επισημάνω την πολύ καλή συνεργασία στο ΚΥΤ και με τη Διοίκηση και με τις άλλες οργανώσεις, που θεωρώ ότι δίνει μια ελπίδα, και αποτελεί βάση για να 135

γίνονται ουσιαστικές δράσεις. Θα συμφωνήσω με την κ. Λογοθέτη ότι είναι ουσιαστικό να καλλιεργηθεί στα παιδιά η έννοια της μεταβατικής περιόδου. Ότι αυτό που ζούνε τώρα δεν θα κρατήσει για την υπόλοιπη ζωή τους κι ότι παρά τα προβλήματα, υπάρχουν άνθρωποι που τους συμπαρίστανται για να λυθούν. Οι αλλαγές είναι αργές, αλλά γίνονται και αυτό που ζούνε τώρα μπορεί να γίνει μια βάση για ένα καλύτερο μέλλον που θα ακολουθήσει.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ: Ερώτηση κοινού: Ήθελα να ρωτήσω τους συνεργάτες από όλους τους φορείς, που έχουνε τον λόγο και κατευθύνουν την συζήτηση: Τι θεωρείτε ότι μπορεί να κάνει ο κάθε φορέας και να προσφέρει, για να έχουμε καλύτερα αποτελέσματα. Ειρήνη Λογοθέτη: Αυτή είναι μία ερώτηση που μας απασχολεί συνέχεια στις συναντήσεις που έχουμε, τι μπορούμε να κάνουμε για να βελτιώσουμε την ποιότητα, γιατί σαν ποσότητα έχουμε πάρα πολύ μεγάλη, των διαδικασιών στο ΚΥΤ. Νομίζω ότι όλα είναι θέμα βελτιστοποίησης της συνεργασίας εντός του ΚΥΤ. Αλλά όχι μόνο εντός. Θεωρώ ότι έχουμε ένα έλλειμμα προς τα έξω. Αναφορικά με την αποδοχή και ένταξη των παιδιών στις τοπικές κοινωνίες. Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι που παραμένουν στο κέντρο, δεν αποτελούν απειλή για την τοπική κοινωνία. Είναι παιδιά , μπορούσε να είναι τα δικά μας παιδιά, τα οποία είναι από τελείως διαφορετικό περιβάλλον, διαφορετικής κουλτούρας, σίγουρα διαφορετικής φυλής, χρώματος θρησκείας, αλλά για αυτό τον λόγο είμαστε εμείς στο ΚΥΤ, γιατί αποδεχόμαστε την διαφορετικότητα τους, και δεχόμαστε τα δικαιώματα τους, χωρίς αυτό να σημαίνει, πράγμα που το τονίζω πάντα, ότι η ενημέρωση που τους παρέχουμε δεν αφορά μόνο τα δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις όπως ορίζει το κανονιστικό πλαίσιο. Εάν αυτά τα παιδιά μέσα από το ΚΥΤ, δεν μάθουνε ότι υπάρχουν κανονισμοί που πρέπει να ακολουθούνται, υπάρχουν νόμοι που πρέπει να σέβονται, όταν θα βγούνε έξω, και είτε θα βρίσκονται σε ξενώνες, είτε σε διαμερίσματα, είτε σε στεγαστικά προγράμματα ημιαυτόνομης διαβίωσης, θα υπάρχει πρόβλημα στην ένταξη. Την τοπική κοινωνία πρέπει να την φέρουμε κοντά μας, να νιώσουν οι πολίτες ότι δεν έχουν κάτι να φοβούνται. Πολλά από τα ασυνόδευτα παιδιά θέλουν και πρέπει να επανενωθούν με την οικογένειά τους. Η διατήρηση της οικογενειακής ενότητας είναι το βέλτιστο και σίγουρα, αυτό πρέπει να επιδιώκουμε. Όχι όμως, ανάθεση και επιμέλεια οικογενειακής φροντίδας σε ανθρώπους που δεν αξιολογούμε θετικά, μια διαδικασία όπου εμείς τουλάχιστον προσπαθούμε να κάνουμε το καλύτερο δυνατό, αλλά δεν σημαίνει ότι είμαστε παντογνώστες. Στηριζόμαστε στα έγγραφα. Οι φορείς που υποστηρίζουνε αυτές τις αιτήσεις παρέχουνε πραγματικά ποιοτικές υπηρεσίες. Έχουνε να αντιμετωπίσουνε στο ΚΥΤ τεράστιο όγκο εργασίας, με πολύ λίγα μέσα από την άποψη του ανθρωπίνου δυναμικού. Χρειάζεται, λοιπόν, να δουλέψουμε πολύ προς την κατεύθυνση ευαισθητοποίησης της τοπικής κοινωνίας. Το χριστουγεννιάτικο σπιτάκι που έχουμε τώρα στις 21 -22/12, που μας παραχώρησε ευγενικά ο κύριος δήμαρχος είναι κάτι, αλλά δεν αρκεί. Πρέπει να συνεργαστούμε σε μία κοινή κατεύθυνση. Νομίζω ότι εκεί είναι η ουσία και εκεί πρέπει να αποθέσουμε τις ελπίδες μας, και όχι σε κάτι άλλο που το θεωρώ ουτοπία. Δηλαδή, να πω εγώ σαν διοικήτρια ότι θέλω περισσότερες θέσεις. Ευχής έργο. Αυτήν την στιγμή

136

φαντάζει ουτοπία. Μετά από δύο μήνες μπορεί το σενάριο αυτό να ευοδωθεί. Και να είμαστε σε πολύ καλύτερη θέση. Πρέπει να βλέπουμε πάντα την θετική διάσταση και όχι να κινούμαστε με την αρνητική. Και είναι πολύ σημαντικό το μήνυμα που περνάμε στα παιδιά αυτά, τα οποία, όπως προείπα, έχουν εγκλωβιστεί σε πολλά συναισθήματα. Γίνεται μία σύγκρουση μέσα τους και από ένα σημείο και μετά παθητικοποιούνται εντελώς. Είναι χαρακτηριστικό ότι εντοπίζω σε συναντήσεις στο γραφείο μου παιδιά, τα οποία ήτανε καθόλα ζωντανά στις αντιδράσεις τους, και από ένα σημείο και μετά, λειτουργούνε, όπως είναι ένα ρομποτάκι, αυτοματοποιημένα. Θα πρότεινα, να συμπεριλάβουμε έναν εκπρόσωπο της τοπικής κοινωνίας στις εβδομαδιαίες συναντήσεις που έχουμε όλοι οι συνεργαζόμενοι φορείς στο ΚΥΤ. Νικολέτα Αρβανιτούδη: Θα ήθελα να ευχαριστήσουμε προσωπικά και τον Δημήτρη και την Έφη και την Μυρτώ, τους τρείς επιτρόπους που έχουμε στο ΚΥΤ. Γιατί πραγματικά η συνεργασία μας είναι άψογη και η έννοια της επιτροπείας είναι νομικά πολύ σημαντική. Επικροτώ τα σχόλια της κ. Λογοθέτη ότι η λύση είναι η συνέχιση της ήδη πολύ πετυχημένης συνεργασίας. Όλοι όσοι δραστηριοποιούμαστε και δουλεύουμε στο πεδίο θέλουμε το καλό των παιδιών. Το θέμα είναι να βρούμε εμείς τον τρόπο, ώστε μέσω κοινού προσανατολισμού να επιφέρουμε τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα. Έχω ήδη κάνει στο κλείσιμο της εισήγησής μου δύο προτάσεις για τον μηχανισμό παραπομπής αλλά και για την απλούστευση των διαδικασιών στην περίπτωση της ανάθεσης προσωρινής φροντίδας. Ερώτηση κοινού: Προσπαθήσαμε και στο παρελθόν να αγκαλιάσουμε το ΚΥΤ, αλλά υπήρχαν πολλά προβλήματα στην μετακίνηση των παιδιών. Νομίζω αυτό είχαμε συζητήσει. Η δική μας πρόταση από το γραφείο εθελοντισμού και από το γραφείο κοινωνικής πολιτικής του Δήμου είναι ότι υπάρχουν κάποιοι φορείς με πολλά εκπαιδευτικά προγράμματα, όπως είναι το μουσείο της πόλης. Αυτές οι δραστηριότητες θα μπορούσαν να ανοίξουν προς το ΚΥΤ. Το ζήτημα όμως, της μετακίνησης θα πρέπει να διασφαλιστεί από την δική σας πλευρά. Το να μπορέσουμε να το οργανώσουμε καλύπτοντας μάλιστα και κάποια κόστη σε αυτά τα προγράμματα είναι κάτι εφικτό. Μπορούμε να εμπλέξουμε και εθελοντές, όπως και στο παρελθόν, καθώς έχουμε μητρώο εθελοντών το οποίο αριθμεί πάνω από 250 άτομα. Πολλοί από αυτούς είναι εκπαιδευτικοί και άλλες ειδικότητες. Εάν εσείς έχετε το πλαίσιο, εμείς μπορούμε να εκπαιδεύσουμε εθελοντές πάνω σε αυτό το πλαίσιο -καθώς θεωρούμε απαραίτητο να στέλνουμε επιμορφωμένους εθελοντές γιατί πιστεύουμε ότι έτσι έχουμε πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα. Άλλωστε, υπάρχουν και πολλές εθελοντικές οργανώσεις παρά τη μικρή δυναμική της πόλης αλλά και αξιοσημείωτοι φορείς. Και με αφορμή τις γιορτές θα μπορούσαν να γίνουνε πράγματα και να ζεστάνουν λίγο την ατμόσφαιρα, παρότι βλέπω ότι έχετε προχωρήσει πολύ και χαίρομαι πάρα πολύ, που είναι η πρώτη οργανωμένη παρουσίαση του κέντρου προς τα έξω, και άκουσα πράγματα με πάρα πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. Ειρήνη Λογοθέτη: Καταρχήν να ευχαριστήσω για μια ακόμη φορά την κοινωνική υπηρεσία του δήμου Ορεστιάδας, που είναι αρωγός στην προσπάθεια του ΚΥΤ ΦΥΛΑΚΙΟΥ. Είναι πολύ καλή η τοποθέτηση της εκπροσώπου από την κοινωνική υπηρεσία με την οποία έχουμε συνεργαστεί εξαιρετικά στο παρελθόν. Ωστόσο, έχω εδώ τον εκπρόσωπο της Ύπατης αρμοστείας τον κ Πετριτζίκη, με τον οποίο προσπαθήσαμε κάποια στιγμή, επισκεφθήκαμε την πρώην εισαγγελέα για να μην αδικώ την νυν, των πρωτοδικών Ορεστιάδας, προκειμένου να ζητήσουμε κάποια άδεια , έγκριση, να μετακινηθούν αυτά τα παιδιά, εκτός του κέντρου. Γιατί και στο νομοθετικό πλαίσιο ορίζεται ρητά ότι κατόπιν άδειας του διοικητή και έγκρι-

137

σης -γιατί φυσικά πρόκειται για ασυνόδευτα παιδιά- της εισαγγελέα Πρωτοδικών μπορεί να υπάρξει μια τέτοια δραστηριότητα εκτός ΚΥΤ. Ωστόσο, η απάντηση που εισπράξαμε και η διάδραση ήτανε αρνητική. Ήτανε αρνητική λόγω του μεγέθους των ασυνόδευτων ανηλίκων, λόγω της τοπικής κοινωνίας εν γένει, ότι μπορεί να διαταραχθεί η ισορροπία και η λειτουργία της κοινωνίας. Ότι δηλαδή, μπορεί να υπάρξει μια κινητοποίηση προς την τελείως αντίθετη κατεύθυνση. Τονίζω ότι αυτή η απάντηση ήρθε με το προηγούμενο καθεστώς, δεν έχει επανέλθει στο προσκήνιο μία τέτοια δράση, αλλά είναι κάτι το οποίο το βλέπουμε πάρα πολύ θετικά. Ευχαριστώ και πάλι για την πρόταση και τοποθέτηση. Νομίζω ότι είναι κάτι που πρέπει να συζητήσουμε εκ νεόυ. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι μπορεί να γίνει επειδή υπάρχουν πολλοί αστάθμητοι παράγοντες. Διότι είμαστε κλειστό ΚΥΤ. Έχουμε, βέβαια, την πρόθεση να συνεργαστούμε με τέτοιες προτάσεις, ώστε να αποφορτίζεται η δυσχερής κατάσταση που προκαλείται λόγω της πολύμηνης παραμονής στις εγκαταστάσεις του ΚΥΤ σε συνθήκες προστατευτικής φύλαξης. Δώρα Τσοβίλη: Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω κ. Λογοθέτη γιατί ως Διοικήτρια δημιουργείτε συνθήκες συνεργασίας για όλους τους φορείς που δραστηριοποιούνται στο ΚΥΤ. Είναι ενθαρρυντικό το αίσθημα της συνεργασίας όλων σε έναν κοινό σκοπό, την αποτελεσματική φροντίδα των ασυνόδευτων ανήλικων, ιδίως τώρα που ο αριθμός των φιλοξενούμενων στο ΚΥΤ αυξάνεται κατακόρυφα. Όμως, παρατηρούμε ότι, παρόλη τη σύμπνοια και την προθυμία για την από κοινού επίλυση προβλημάτων, δεν έχουμε το θεσμικό πλαίσιο που θα βοηθούσε στην επίτευξη αυτού του κοινού σκοπού. Όλοι οι φορείς εργαζόμαστε επίμονα, ώστε να έχουμε κάποια στιγμή αυτό το θεσμικό πλαίσιο. Τα ΚΥΤ είναι κάτω από την υπηρεσία της ΥΠΥΤ. Συνεργαζόμαστε πολύ και στενά για να μπορέσουμε να έχουμε εναρμονισμένους τρόπους διαχείρισης των περιστατικών των ασυνόδευτων ανηλίκων και όλων των θεμάτων που τους απασχολούν σε όλα τα ΚΥΤ. Δηλαδή να ισχύσει ένας κανονισμός λειτουργίας αναφορικά με τα ασυνόδευτα παιδιά. Συγκεκριμένα, να υπάρχουν τυποποιημένες βέλτιστες διαδικασίες που να περιγράφουν με λεπτομέρεια, όλα τα προβλήματα και το τι πρέπει να γίνει, ποιοι φορείς να συνεργαστούν με ποιον τρόπο και τα λοιπά. Ώστε να απλοποιηθούν οι διαδικασίες επιτρέποντας την άμεση κινητοποίηση απέναντι στα ζητήματα που προκύπτουν. Εδώ και πολύ καιρό, μέσα από την επικοινωνία με την Διοικήτρια του ΚΥΤ Φυλακίου, επιτύχαμε να απεικονίσουμε τον μηχανισμό παραπομπών ανάμεσα στους φορείς και τη Διοίκηση και αυτή η απεικόνιση υιοθετείται πλέον και από τα υπόλοιπα ΚΥΤ, ως ένα εργαλείο, του οποίου η χρήση στη συνέχεια θα θεσμοθετηθεί. Βέβαια, το θεσμικό πλαίσιο δε λείπει μόνο όσον αφορά την φροντίδα των ασυνόδευτων ανήλικων στα ΚΥΤ. Ας δούμε τι συμβαίνει στο θέμα της Επιτροπείας. Ο σχετικό νόμος ψηφίστηκε τον Ιούνιο του 2018. Επρόκειτο να μπει σε εφαρμογή το Σεπτέμβρη του 2019. Αναβλήθηκε η εφαρμογή του, γιατί ακριβώς οι φορείς οι σχετικοί δεν ήταν έτοιμοι, παρόλο που από το Γενάρη του ’19 ισχύει αυτό το μεταβατικό πρόγραμμα -που ανέφερε και η συνάδελφος- με τη ΜΕΤΑδραση και το Υπουργείο Εργασίας και το ΕΚΚΑ. Οι καθυστερήσεις αφορούν την ενεργοποίηση διοικητικών μηχανισμών για την πρόσληψη των 180 επιτρόπων που πρέπει να γίνουν μέσω ΑΣΕΠ, όπως επίσης και τη δημιουργία εσωτερικών οργάνων στο ΕΚΚΑ και ενός πλαισίου ώστε οι υπάλληλοι του ΕΚΚΑ να βγουν στο πεδίο και όχι να είναι στα κεντρικά γραφεία.

138

Στη συνέχεια, συμφωνήσαμε να ξεκινήσει η εφαρμογή του στις 31 Δεκέμβρη, αλλά ενημερωθήκαμε πρόσφατα ότι αναβάλλεται για τις 31 Μάρτη 2020. Πιθανότατα, ούτε τότε θα ξεκινήσει η εφαρμογή... Όλες αυτές οι αναβολές, δεν είναι κάτι θεωρητικό, είναι τα υπαρκτά προβλήματα που δε βρίσκουν λύση και δεν οδηγούν σε δράσεις. Δηλαδή, συγκεκριμένα, πότε θα προσληφθούν οι επίτροποι; Για να προσληφθούν, πρέπει το Ταμείο Ασύλου να συντονιστεί με το Υπουργείο Εσωτερικών, το Υπουργείο Εσωτερικών να συντονιστεί με τον ΑΣΕΠ, ο ΑΣΕΠ να συντονιστεί με το ΕΚΚΑ, το ΕΚΚΑ να συντονιστεί με το Υπουργείο Εργασίας… Τα αναφέρω πολύ απλά κι επιγραμματικά, γιατί εμπλέκονται πάρα πολλοί παράγοντες και πολύπλοκες διαδικασίες. Αναρωτιόμαστε για πόσο ακόμη θα συνεχιστεί η μεταβατική περίοδος κατά την οποία η ΜΕΤΑδραση θα προσπαθεί να παίξει αυτό το ρόλο σχετικά με την επιτροπεία, χωρίς να καλύπτεται από τον νόμο. Όσο η πολιτεία δεν είναι έτοιμη να αναλάβει τη λειτουργία του θεσμού της επιτροπείας για τους ασυνόδευτους ανήλικους, η ΜΕΤΑδραση αναγκάζεται να παρέχει ελλιπείς υπηρεσίες. Ειδικότερα, ο νόμος ορίζει ότι ο επίτροπος θα μεριμνά, ώστε το παιδί να λαμβάνει τη στήριξη και τη φροντίδα και τις υπηρεσίες που χρειάζεται. Άρα, θα πρέπει να διατίθενται νομικές υπηρεσίες, ιατρικές, ψυχοκοινωνικές, και πολλά άλλα που τώρα δεν υπάρχουν. Και εκεί μπαίνει το ερώτημα πώς θα υπάρξουν όλα αυτά που περιγράφει ο νόμος; Μόνο με τον διυπουργικό συντονισμό, δηλαδή το Υπουργείο Υγείας να πει «για να λειτουργήσει η Επιτροπεία στην Ελλάδα, θα παρέχω αυτή τη φροντίδα», το Υπουργείο Δικαιοσύνης να πει «θα παρέχω δωρεάν νομική βοήθεια», το Υπουργείο Εργασίας να πει ότι «παράλληλα με τους επιτρόπους θα προσλάβω και διερμηνείς, θα δώσω και κονδύλια για τις μεταφορές των παιδιών». Όλα αυτά τα θέματα τα έχουμε γνωστοποιήσει στους αρμόδιους φορείς και αγωνιζόμαστε από την πλευρά μας να δείξουμε σε άλλες χώρες το μοντέλο αυτό δουλεύει και τι είναι καλύτερο να γίνει. Ελπίζουμε ότι σε αυτήν την κατεύθυνση θα συμβάλλει ο ρόλος της Εθνικής Συντονίστριας για τη φροντίδα των ασυνόδευτων παιδιών. Θεωρούμε, δε, ότι αυτός ο διυπουργικός συντονισμός χρειάζεται να εφαρμοστεί όχι μόνο για την Επιτροπεία, αλλά για πάρα πολλά άλλα θέματα που αφορούν τη φροντίδα των ασυνόδευτων παιδιών.

139

3Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: «ΤΟ ΜΕΤΡΟ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΗΣ ΦΥΛΑΞΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ: ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ Η ΚΡΑΤΗΣΗ;» Ανθή Αργυρίου, Δικηγόρος Παιδικής Προστασίας Κινητής Μονάδας Έβρου (ΑΡΣΙΣ) Είμαι δικηγόρος παιδικής προστασίας στην Κινητή Μονάδα Έβρου της ΑΡΣΙΣ. Είμαι η μία εκ των δύο δικηγόρων της ομάδας. Δικό μας έργο είναι η νομική ενημέρωση των ασυνόδευτων ανηλίκων και ο χειρισμός υποθέσεων ανάλογα με τα αιτήματα που έχουν οι ανήλικοι, είτε αυτά αφορούν σε αίτημα για χορήγηση διεθνούς προστασίας είτε σε αίτημα για οικογενειακή επανένωση με κάποιο συγγενή τους σε κάποια χώρα της Ευρώπης είτε στην ανάληψη της προσωρινής τους φροντίδας από κάποιο κοντινό συγγενή που συνήθως τους συνοδεύει ή και όχι. Μπορεί να βρίσκεται ήδη στην Ελλάδα και να έχει νόμιμη διαμονή εδώ. Οι διαδικασίες έχουν αναφερθεί ήδη από τη συνάδελφο της Οργάνωσης Human Rights 360. Ωστόσο, θα ήθελα να αναφερθώ ειδικά στην οικογενειακή επανένωση, καθώς την περίοδο αυτή έχουμε αρκετές αποδοχές στα αιτήματα οικογενειακής επανένωσης που κινούμε με την ομάδα, γεγονός που οδηγεί στο να φεύγουν τα παιδιά απευθείας από το Φυλάκιο -με την αρωγή βέβαια της συνοδείας της ΜΕΤΑδρασης- στις χώρες στις οποίες βρίσκονται οι συγγενείς τους. Αυτό βέβαια, είναι θετικό αλλά έχει και μιαν αρνητική επίπτωση. Ειδικότερα, επειδή ολοκληρώνουμε την υπόθεση του αιτήματος μέσα στο ΚΥΤ και απαιτείται κάποιο διάστημα ως και 7 μήνες, αναγκάζονται και τα παιδιά να μείνουν τόσο πολύ σε αυτόν τον κλειστό χώρο, ελλείψει βέβαια και θέσεων σε δομές φιλοξενίας. Δεν είναι ευχάριστη τροπή αυτή και δε συνέβαινε πάντα. Θωμάς Χαραλαμπίδης, Δικηγόρος Παιδικής Προστασίας (ΑΡΣΙΣ) Το θέμα μου είναι η «προστατευτική φύλαξη» ως κράτηση, διάλογος με την πρόσφατη νομολογία του ΕΔΔΑ. Ακριβώς επειδή είναι νομικό θέμα και επειδή όσον αφορά και τα άρθρα και το τι αποφάνθηκε το δικαστήριο κάθε λέξη μετράει, θα μου επιτρέψετε να χρησιμοποιήσω κείμενο. Ι. Η Προστατευτική Φύλαξη (ΠΦ) Σύμφωνα με το άρθρο 118 ΠΔ 141/1991 περί προστατευτικής φύλαξης προσώπων «1. Σε προστατευτική φύλαξη τίθενται πρόσωπα τα οποία, λόγω ηλικίας ή ψυχικής ή πνευματικής κατάστασης στην οποία βρίσκονται, είναι επικίνδυνα στη δημόσια τάξη ή εκθέτουν τον εαυτόν τους σε κίνδυνο. 2. Σε προστατευτική φύλαξη τίθενται, μέχρι την παράδοσή τους στους οικείους τους, ιδίως: α. Ανήλικοι, που εκούσια ή ακούσια, έχουν εξαφανιστεί. β. Ψυχοπαθείς. γ. Μεθυσμένοι. 3. Η προστατευτική φύλαξη δεν θεωρείται σύλληψη υπαγόμενη στις διατάξεις του κώδικα Ποινικής Δικονομίας. 4. Τα πρόσωπα που τίθενται σε προστατευτική φύλαξη δεν κλείνονται στο κρατητήριο, εκτός αν δεν μπορεί να αποτραπούν με άλλο τρόπο οι κίνδυνοι που προκαλούν στον εαυτό τους ή τους άλλους. 5. Για τη θέση προσώπου σε προστατευτική φύλαξη συντάσσεται έκθεση που υποβάλλεται στον Εισαγγελέα πλημμελειοδικών και γίνεται σχετική εγγραφή στο βιβλίο. Αδικημάτων και Συμβάντων. Στην έκθεση αναγράφονται εκτός των άλλων ο λόγος της προστατευτικής φύλαξης και ο χρόνος έναρξης και λήξης αυτής.»

140

Και μόνο από την απλή ανάγνωση του παραπάνω άρθρου είναι πρόδηλη η διαπίστωση ότι ο νομοθέτης είχε τελείως άλλα πράγματα στο μυαλό του όταν θέσπιζε την ΠΦ. Το μακρινό 1991 δεν υπήρχαν ασυνόδευτοι αλλοδαποί ανήλικοι που να είχαν κάνει μόνοι τους το μεγάλο ταξίδι από τις χώρες προέλευσης τους. Υπήρχαν όμως παιδάκια που σε καταστάσεις κοσμοσυρροής μπορεί να έχαναν τους γονείς τους. Υπήρχαν επίσης έφηβοι που τσακώνονταν με τους γονείς τους και έφευγαν για λίγο από το σπίτι τους και τους αναζητούσαν οι αστυνομικές αρχές. Αυτούς φαίνεται να είχε στο νου τους ο νομοθέτης. Κάτι τελείως βραχυχρόνιο, ένα μέτρο που δεν προβλέπει καν ότι ο υπό προστατευτική φύλαξη τελών πρέπει να εγκλείεται στο κρατητήριο, κάτι που δεν θα προϋπέθετε καν μεταφορά από μία αστυνομική υπηρεσία σε άλλη, παρόμοιας χρονικής τάξεως με τον χρόνο που απαιτείται για να επανέλθει ένας μεθυσμένος. Από αυτή την άποψη και οι εν δυνάμει κίνδυνοι για την παραβίαση δικαιωμάτων όσων τίθενται υπό προστατευτική φύλαξη φαίνονταν να μην είναι πολύ μεγάλης έκτασης και έντασης. Ωστόσο η θεωρία, μεμονωμένα μεν, αλλά εγκαίρως και με ιδιαιτέρως πειστικό τρόπο, ασχολήθηκε και επεσήμανε τους υπαρκτούς κινδύνους για την παραβίαση δικαιωμάτων. Ειδικότερα ο αναπληρωτής καθηγητής Νομικής ΔΠΘ Κ. Κοσμάτος, σε άρθρο του που είχε δημοσιευθεί στο νομικό περιοδικό «Υπεράσπιση» ήδη το 1993 υπό τον τίτλο «Σκέψεις σχετικά με την προστατευτική φύλαξη προσώπων κατά το αρθ.118 του ΠΔ 141/1991» (Υπεράσπιση/1993/σελ.1041-1045), υποστήριξε με ουσιώδη θεμελίωση ότι με την εν λόγω διάταξη θεσπίζεται προληπτικό διοικητικό και όχι ποινικό-κατασταλτικό μέτρο που αφορά περιορισμό της προσωπικής ελευθερίας και οπωσδήποτε συνιστά δεινό για αυτόν/ην που το υφίσταται, το οποίο πλήττει το έννομο αγαθό της προσωπικής ελευθερίας και μάλιστα στον πυρήνα του. Υποστήριξε επίσης όχι μόνο την αντισυνταγματικότητα της διάταξης, λόγω αντίθεσης της με το άρθ.5 παρ.4 του Συντάγματος, αλλά και -σχεδόν προφητικά- την ασυμβατότητα της με το άρθρο 5 της ΕΣΔΑ, 25 ολόκληρα χρόνια πριν την έκδοση των σχετικών αποφάσεων του ΕΔΔΑ που θα επισκοπηθούν στην παρούσα εισήγηση. Τούτο επειδή ο τεθείς υπό προστατευτική φύλαξη αφενός δεν μπορεί να ασκήσει το δικαίωμα ακροάσεως πριν του επιβληθεί το μέτρο, αφετέρου στερείται ενδίκου βοηθήματος για να αμφισβητήσει το δυσμενές διοικητικό μέτρο που εκτελείται εναντίον του. ΙΙ. Η ΠΦ ειδικότερα για ασυνόδευτους αλλοδαπούς ανηλίκους (ΑΑΑ) Ειδικότερα όσον αφορά την επιβολή της ΠΦ σε ΑΑΑ παρατηρούμε τα εξής: Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στατιστικά του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ) στις 30/11/2019 σε ΠΦ βρίσκονταν 257 ανήλικοι σε όλη την Ελλάδα, σε κρατητήρια σε αστυνομικά τμήματα, σε Τμήματα Διαχείρισης Μετανάστευσης (ΤΔΜ), Τμήματα Συνοριακής Φύλαξης (ΤΣΦ) και Προαναχωρησιακά Κέντρα Κράτησης Αλλοδαπών (ΠΡΟΚΕΚΑ). Στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης είχαμε 71 από αυτούς, στα κρατητήρια 2 διαφορετικών υπηρεσιών της ΕΛ.ΑΣ. Σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης φυλάσσονται ανά την Ελλάδα, σε συνθήκες που αφενός δεν είναι ελεύθερης διαβίωσης, αφετέρου δεν θεωρούνται κατάλληλες για να ζουν ασυνόδευτοι ανήλικοι, 1.746. Δηλαδή σύνολο διαβιούντων σε καθεστώς μη ελεύθερης διαβίωσης περίπου 2.000. Αν σκεφτούμε ότι τοποθετημένοι σε δομές μακροχρόνιας ή προσωρινής φιλοξενίας είναι 1.932, αμέσως αντιλαμβανόμαστε ότι οι τοποθετημένοι σε κατάλληλες δομές είναι λιγότεροι από αυτούς που διαβιώνουν σε καθεστώς μεγαλύτερης ή μικρότερης στέρησης της ελευθερίας. Αν τώρα συνυπολογίσουμε και τους ευρισκόμενους είτε σε συνθήκες πλήρους αστεγίας, είτε σε συνθήκες άτυπης ή επισφαλούς στέγασης, που ανέρχονται σε 1.184, γίνεται σαφές ότι το 141

ισχύον εν Ελλάδι σύστημα παιδικής προστασίας καλύπτει όχι περισσότερο από το 40% των ΑΑΑ που ζουν σήμερα στην Ελλάδα. ΙΙΙ. Το ΕΔΔΑ για την κράτηση αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων γενικότερα Οι αποφάσεις του ΕΔΔΑ κατά της Ελλάδας αναφορικά με τους ασυνόδευτους ανηλίκους ασχολούνται κυρίως με τρία άρθρα της ΕΣΔΑ. Το άρθρο 3, το άρθρο 5 και το άρθρο 13. Εν συντομία θα πούμε ότι το αρθ.3 απαγορεύει τα βασανιστήρια και την απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση, το αρθ.5 ορίζει ότι κανείς δεν πρέπει να κρατείται χωρίς τις νόμιμες διαδικασίες, χωρίς να πληροφορείται γιατί κρατείται, χωρίς άμεση παραπομπή σε αρμόδιο όργανο που θα αποφασίσει αν η κράτηση θα συνεχιστεί ή όχι, χωρίς δικαίωμα αποτελεσματικής προσφυγής ενώπιον δικαστικού οργάνου που θα αποφασίσει σε σύντομο χρονικό διάστημα επί της υπόθεσης. Το δε άρθρο 13 θεσπίζει το δικαίωμα σε πραγματική και αποτελεσματική προσφυγή εντός της εσωτερικής έννομης τάξης για όποιον ισχυρίζεται ότι παραβιάστηκαν δικαιώματα του που προστατεύονται από την ΕΣΔΑ. Η απόφαση Rahimi κατά Ελλάδος του 2011 (αριθμός προσφυγής 8687/2008) έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 5, αλλά και του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ. Ειδικότερα το αρθ.3 παραβιάσθηκε επειδή κατά την κρίση του Δικαστηρίου (σκ.95) τόσο οι συνθήκες κράτησης στο Κέντρο της Παγανής στη Λέσβο, όσο και οι παραλείψεις των αρχών να αναλάβουν τη φροντίδα του ΑΑΑ μετά την απελευθέρωση του ισοδυναμούν με εξευτελιστική μεταχείριση. Το αρθ.5 παραβιάστηκε τόσο επειδή η κράτηση δεν ήταν νόμιμη, διότι είχε επιβληθεί χωρίς προηγουμένως να εξετασθεί ποιο ήταν το βέλτιστο συμφέρον του ανηλίκου και χωρίς προηγουμένως να εξετασθεί εξατομικευμένα αν υπήρχαν άλλα πλην της κράτησης, λιγότερο επαχθή για τον ανήλικο μέτρα που να μπορούν να υπηρετήσουν τον ίδιο σκοπό (σκ.109), όσο και διότι δεν είχε στη διάθεση του μία αποτελεσματική προσφυγή που να μπορούσε πραγματικά να ασκήσει ενώπιον δικαστηρίου αμφισβητώντας τη νομιμότητα της κράτησης του (σκ.120-121). Στην απόφαση Mohamad κατά Ελλάδας του 2014 κρίθηκε ότι παραβιάστηκε το αρθ.3 της ΕΣΔΑ επειδή οι συνθήκες κράτησης του ΑΑΑ στο συνοριακό φυλάκιο του Σουφλίου για διάστημα 6 μηνών ήταν απάνθρωπες και εξευτελιστικές (σκ.62), αλλά επίσης παραβιάστηκε και το άρθρο 13 της ΕΣΔΑ, διότι ο κρατούμενος δεν είχε στη διάθεση του ένα αποτελεσματικό ένδικο βοήθημα για να αμυνθεί ενάντια σε αυτές τις απάνθρωπες και εξευτελιστικές συνθήκες (σκ.76). Περαιτέρω το ΕΔΔΑ έκρινε ότι παραβιάστηκε το αρθ.5 της ΕΣΔΑ επειδή οι αρχές, ενώ είχαν από την εθνική νομοθεσία την υποχρέωση να τον τοποθετήσουν ως ΑΑΑ σε κατάλληλη δομή φιλοξενίας, όχι μόνο δεν το έπραξαν, αλλά περίμεναν να ενηλικιωθεί, ώστε να συνεχίσουν την κράτηση για άλλους 2 μήνες, μέχρι να αφεθεί ελεύθερος με απόφαση του Διοικητικού Πρωτοδικείου Αλεξανδρούπολης (σκ.84-86). Και άλλες βεβαίως ευρωπαϊκές χώρες έχουν καταδικαστεί από το ΕΔΔΑ. Ενδεικτικά αναφέρουμε την απόφαση Mayeka και Mitunga κατά Βελγίου, όπου το 2006 το Βέλγιο καταδικάστηκε για παραβίαση των αρθ.3 και 5 ΕΣΔΑ, καθώς είχε θέσει παρανόμως υπό κράτηση προς απέλαση για διάστημα 2 μηνών, σε συνθήκες απάνθρωπες και εξευτελιστικές, μια πεντάχρονη κογκολέζα, που ταξίδευε μόνη της για να επανενωθεί με τη μητέρα της, αναγνωρισμένη πρόσφυγα στον Καναδά. IV. Eιδικότερα οι αποφάσεις του ΕΔΔΑ για την ΠΦ (κανονική διαδικασία και διαδικασία προσωρινών μέτρων) Πρόσφατα, εντός του 2019, το ΕΔΔΑ εξέδωσε δύο εξαιρετικά σημαντικές αποφάσεις 142

επί προσφυγών κατά της Ελλάδας: • την απόφαση επί της υποθέσεως Η.Α. κλπ κατά Ελλάδας που εξεδόθη στις 28/2/19 επί της προσφυγής υπ’αριθμόν 19951/16 και • την απόφαση επί της υποθέσεως SΗ.D. κλπ κατά Ελλάδας, Αυστρίας, Κροατίας, Ουγγαρίας, Βόρειας Μακεδονίας, Σερβίας και Σλοβενίας που εξεδόθη στις 13/6/19 επί της προσφυγής υπ’αριθμόν 14165/16. Θα παρουσιάσουμε εν συντομία τι αποφανθεί το Δικαστήριο στις περιπτώσεις αυτές. Στην Η.Α. κλπ κατά Ελλάδος εννέα ασυνόδευτοι ανήλικοι, οι έξι από τη Συρία, οι δύο από το Ιράκ και ένας από το Μαρόκο, που είχαν κρατηθεί υπό ΠΦ σε διάφορες αστυνομικές υπηρεσίες του Νομού Κιλκίς, προσέφυγαν στο ΕΔΔΑ θεωρώντας ότι η θέση τους και η παραμονή τους υπό προστατευτική φύλαξη για χρονικά διαστήματα από 25 έως 35 ημέρες κατά περίπτωση, συνιστούσε κράτηση και μάλιστα υπό συνθήκες απάνθρωπες και εξευτελιστικές, χωρίς μάλιστα να διαθέτουν ένδικο βοήθημα που να τους παρέχει η εσωτερική έννομη τάξη για να αμφισβητήσουν τη νομιμότητα της κράτησης τους. Περαιτέρω υποστήριζαν ότι και στον χώρο ασφαλούς φύλαξης ανηλίκων (safe zone) εντός του ανοιχτού κέντρου φιλοξενίας των Διαβατών Θεσσαλονίκης, όπου τοποθετήθηκαν με διατάξεις της Εισαγγελέως Πρωτοδικών Κιλκίς μετά τη λήξη της ΠΦ τους, οι συνθήκες διαβίωσης ήταν απάνθρωπες και εξευτελιστικές. Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι οι συνθήκες κράτησης στα διάφορα αστυνομικά τμήματα, σε αντίθεση με αυτές στο χώρο ασφαλούς φύλαξης ανηλίκων (safe zone) εντός του ανοιχτού κέντρου φιλοξενίας των Διαβατών Θεσσαλονίκης, ήταν απάνθρωπες και εξευτελιστικές (σκ.176), συνεπώς παραβιάστηκε το άρθρο 3 ΕΣΔΑ. Περαιτέρω έκρινε ότι παραβιάστηκε το αρθ.13 ΕΣΔΑ, διότι δεν είχαν στη διάθεση τους καμία πραγματική και αποτελεσματική προσφυγή για να ασκήσουν κατά των συνθηκών αυτών (σκ.183, σε εσφαλμένη μετάφραση στην ελληνική γλώσσα όπως καταχωρήθηκε στην ιστοσελίδα του ΝΣΚ, η οποία αλλάζει τελείως το νόημα από το ορθό «…το Δικαστήριο δεν μπορεί παρά να διαπιστώσει ότι έλαβε χώρα παραβίαση του άρθρου 13 της Συμβάσεως σε συνδυασμό με το άρθρο 3, ως προς το σημείο αυτό.», στη γαλλική γλώσσα του πρωτοτύπου της απόφασης «la Cournepeutqueconstaterqu’il y a euviolation de l’article 13 de la Convention combinéavecl’article 3 surcepoint.», στο όλως εσφαλμένο και ακριβώς αντίθετο «…το Δικαστήριο δεν μπορεί να διαπιστώσει ότι έλαβε χώρα παραβίαση του άρθρου 13 της Συμβάσεως σε συνδυασμό με το άρθρο 3, ως προς το σημείο αυτό.»). Ως προς το άρθρο 5 κρίθηκε ότι η στέρηση της ελευθερίας των προσφευγόντων υπό το καθεστώς της θέσης τους σε ΠΦ κατά τις διατάξεις του άρθ. 118 ΠΔ 141/1991 συνιστά στέρηση της ελευθερίας κατά την έννοια του άρθ. 5 παρ.1 εδ στ’ της ΕΣΔΑ (σκ.200 και 208). Μάλιστα στη σκέψη 202 το Δικαστήριο επισημαίνει ότι το άρθ. 118 ΠΔ 141/1991, ενώ δεν είχε συνταχθεί για ΑΑΑ, εφαρμόστηκε στην πρακτική από τις ελληνικές αρχές για να τοποθετήσουν υπό κράτηση τους ΑΑΑ σε κέντρα κράτησης ή αστυνομικά τμήματα μέχρι να βρεθεί θέση σε κατάλληλες δομές φιλοξενίας και μολονότι δεν προβλέπει κανένα χρονικό περιορισμό, ενώ ως γνωστόν οι συνθήκες κράτησης σε αστυνομικά τμήματα είναι ασυμβίβαστες με τις κρατήσεις για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Στην απόφαση SΗ.D. κλπ κατά Ελλάδας κ.ά. κρατών ομοίως κρίθηκε ότι η τοποθέτηση των τριών εκ των πέντε προσφευγόντων ανηλίκων ασυνόδευτων Αφγανών σε διάφορα αστυνομικά τμήματα ανά την Ελλάδα υπό ΠΦ είναι στέρηση της ελευθερίας και ότι η Ελλάδα δεν απάντησε με πειστικό τρόπο στο ερώτημα γιατί τους τοποθέτησε σε τμήματα υπό κράτηση και όχι σε άλλους χώρους προσωρινής φιλοξενίας (σκ.69), συνεπώς η κράτηση τους δεν ήταν νόμιμη και παραβιάστηκε το αρθ. 5 παρ.1 της ΕΣΔΑ. Κρίθηκε επίσης 143

(σκ.51) ότι οι συνθήκες κράτησης των προσφευγόντων σε αστυνομικά τμήματα συνιστούν απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση κατά την έννοια του άρθ.3 της ΕΣΔΑ. Τέλος, κρίθηκε ότι οι συνθήκες διαβίωσης στον άτυπο καταυλισμό της Ειδομένης συνιστούσαν ομοίως απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση (σκ.62). Υπάρχουν όμως και αποφάσεις που εκδόθηκαν από το ΕΔΔΑ κατά της Ελλάδας με την διαδικασία των προσωρινών μέτρων του αρθ.39 του Κανονισμού του ΕΔΔΑ, όπου την προσωρινή απόφαση εκδίδει την ίδια ή την αμέσως επόμενη μέρα από την αποστολή της αίτησης ένας δικαστής υπηρεσίας του ΕΔΔΑ. Όσον αφορά αυτές θα ξεχωρίζαμε, στα ασφυκτικά χρονικά όρια της εισήγησης μας, τις αποφάσεις που εξεδόθησαν στις 10 και τις 18/10/2019 αναφορικά με ΑΑΑ υπό ΠΦ στο ΑΤ Κολωνού και στο ΠΡΟΚΕΚΑ Αμυγδαλέζας και διέτασσαν την άμεση μεταφορά τους σε δομές φιλοξενίας, την απόφαση που εξεδόθη στις 21/3/2019 και διέτασσε την άμεση μεταφορά σε κατάλληλες για την ηλικία τους δομές φιλοξενίας δύο ασυνόδευτων κοριτσιών που είχαν τεθεί υπό ΠΦ στα κρατητήρια της Γενικής Αστυνομικής Διεύθυνσης Αλλοδαπών Αττικής (Πέτρου Ράλλη), καθώς και την από 24/7/2018 απόφαση προσωρινών μέτρων στην υπόθεση A.J. κατά Ελλάδας με την οποία απετράπη, κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή, η επιστροφή τεσσάρων ΑΑΑ που ήδη είχαν λάβει πολιτικό άσυλο στην Ελλάδα στη χώρα καταγωγής τους, στα κατεχόμενα από το Ισραήλ εδάφη της Δυτικής Όχθης. Τα τέσσερα αδερφάκια είχε κριθεί με εισαγγελική απόφαση ότι πρέπει να επανενωθούν με τη μητέρα τους, που ήταν υπήκοος τρίτης χώρας χωρίς χαρτιά στο Ισραήλ, και ότι αυτό συνάδει προς το βέλτιστο συμφέρον τους! Η υπόθεση εκκρεμεί ενώπιον του ΕΔΔΑ και τα διαταχθέντα προσωρινά μέτρα έχουν διατηρηθεί. V. Τι κάνουμε και τι μπορούμε να κάνουμε για το ζήτημα της ΠΦ Ως προς την εμπειρία μας από τη συνεργασία της ΑΡΣΙΣ με την Εισαγγελία Ανηλίκων Θεσσαλονίκης τα τελευταία 4 χρόνια που οι ΑΑΑ εξυπηρετούμενοι μας έχουν πληθύνει, αυτή αποτιμάται ως θετική. Είμαστε σε άμεση και συνεχή επαφή μαζί της, τηλεφωνική, μέσω mail και δια ζώσης, όπως και με το ΕΚΚΑ, για την προτεραιοποίηση των πλέον ευάλωτων περιπτώσεων ΑΑΑ που τελούν σε προστατευτική, ώστε να τοποθετηθούν σε δομές φιλοξενίας, έστω και προσωρινής. Ας μην ξεχνούμε άλλωστε ότι στα Διαβατά και στα Λαγκαδίκια Θεσσαλονίκης άνοιξαν τα πρώτα δύο safe zones-ασφαλείς για ανηλίκους ζώνες σε ανοιχτά κέντρα φιλοξενίας προσφύγων. Υπάρχουν όμως σίγουρα ακόμη πολλά να γίνουν. Τίποτα από αυτά δεν θα είναι αρκετό αν δεν καταργηθεί η ΠΦ, διότι οι καταδίκες στο ΕΔΔΑ είναι κάτι παραπάνω από σίγουρες. Θα κλείσω τη σημερινή εισήγηση μου με τα λόγια του προέδρου του ΝΣΚ σε χαιρετισμό του σε πρόσφατη εκδήλωση που έλαβε χώρα στην Αθήνα πριν από 20 ημέρες. “Εκτιμώ ότι ως χώρα πλέον πρέπει να καταστρώσουμε ένα πρόγραμμα δράσης και να βάλουμε ένα στόχο, έστω μαξιμαλιστικό: Καμιά χαμένη δίκη στο Στρασβούργο. Πως θα γίνει αυτό; Υπάρχουν βήματα που είναι καιρός η πατρίδα μας να κάνει, βήματα απλά που όμως θα φέρουν σημαντικές αλλαγές. Σήμερα σε βάρος της Ελλάδας στο ΕΔΔΑ εκκρεμούν 716 υποθέσεις! Σχεδόν οι μισές από αυτές έχουν επαναλαμβανόμενο χαρακτήρα και αφορούν στις συνθήκες κράτησης στις φυλακές και στην έλλειψη συναφούς αποτελεσματικής προσφυγής (άρθρα 3 και 13 ΕΣΔΑ). Πρώτο, καίριο βήμα είναι ο «επαναπατρισμός» όλων των υποθέσεων που εκκρεμούν. Με ποιο τρόπο θα γίνει; Με την άμεση θέσπιση ενός ένδικου βοηθήματος με τα χαρακτηριστικά που επιτάσσει το άρθρο 13 της ΕΣΔΑ, που θα επιλύει με φιλικό διακανονισμό σε εθνικό επίπεδο, διαφορές που προκαλούνται από παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Κάτι τέτοιο θα μείωνε αυτόματα τον αριθμό των καταδικαστικών για την Ελλάδα αποφάσεων, αλλά 144

και το ύψος των ποσών που καταβάλλει η Ελλάδα ως δίκαιη ικανοποίηση. Επίσης θα μείωνε δραστικά και τον αριθμό των εκκρεμών προσφυγών ενώπιον του ΕΔΔΑ. …. Να υπάρξει πλήρης συμμόρφωση, αλλά και εναρμόνιση της δράσης των νομοθετικών, διοικητικών και δικαστικών οργάνων του Κράτους με τα όσα προβλέπονται στη ΕΣΔΑ και στη νομολογία του ΕΔΔΑ.” Θα προσυπέγραφα πλήρως τις παραπάνω σκέψεις. Όχι μόνον επειδή η πλήρης και άμεση εκτέλεση των αποφάσεων του ΕΔΔΑ είναι διεθνής συμβατική υποχρέωση της Ελλάδας, που απορρέει από την ίδια την ΕΣΔΑ και το άρθρο 46 παρ.1 αυτής. Αλλά και επειδή δεν νοείται η Ελλάδα να αναμένει φαταλιστικά, σαν να πρόκειται για μια αναπόφευκτη κακή μοίρα, για ένα κακό ριζικό, τις επόμενες ορθές και απολύτως αιτιολογημένες καταδίκες από το ΕΔΔΑ για θέματα που έπρεπε να έχουν λυθεί από καιρό. Το ζήτημα της προστατευτικής φύλαξης-κράτησης ασυνόδευτων ανηλίκων είναι ένα από αυτά. Μπορεί να φαίνεται δύσκολος δρόμος, όμως άλλος δρόμος δεν φαίνεται να υπάρχει στον ορίζοντα. Ευαγγελία Κωνσταντίνου, Ψυχολόγος, Υπεύθυνη δράσης για την υποστήριξη αστέγων ασυνόδευτων ανηλίκων (ΑΡΣΙΣ) Εργάζομαι στον τομέα της παιδικής προστασίας στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης από το 2016. Η ομάδα μας του Streetwork λειτουργεί τα τελευταία δυόμιση χρόνια και υποστηρίζει τα άστεγα ασυνόδευτα παιδιά, καθώς και τα παιδιά που βρίσκονται σε προστατευτική φύλαξη στα δύο αστυνομικά τμήματα στη Θεσσαλονίκη -στη Μυγδονία και στη Μενεμένη. Παρέχουμε υλική υποστήριξη, ψυχοκοινωνική και νομική. Σήμερα υπάρχουν 61 παιδιά σε προστατευτική φύλαξη στα δύο αστυνομικά τμήματα και γενικά κάθε μήνα το πρόγραμμά μας που χρηματοδοτείται από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ υποστηρίζει 200 παιδιά, εκ των οποίων τα 50 με 70 βρίσκονται στην προστατευτική φύλαξη και τα υπόλοιπα είναι είτε στο δρόμο είτε μένουνε με ομοεθνείς τους είτε ζούνε σε εγκαταλελειμμένα κτήρια. Η χρονική διάρκεια της κράτησης κατά μέσο όρο πλέον είναι 40 μέρες, ωστόσο πολλές φορές μπορεί να ξεπεράσει και τους δύο μήνες. Τα παιδιά, όπως έχουμε αναφέρει, δεν προαυλίζονται καθόλου και δυστυχώς εντός της κράτησης δεν υπάρχει εξειδικευμένο προσωπικό που να τα υποστηρίζει πέρα από τη δική μας υπηρεσία. Μόλις τεθεί σε κράτηση ένα παιδί, θα λάβει το ποσό των 5,87 ευρώ κάθε μέρα. Από αυτά το παιδί θα πρέπει να καλύψει τα έξοδά του για να πιει νερό, φαγητό και να αγοράσει τηλεκάρτες, γιατί απαγορεύεται η χρήση κινητών. Μέχρι να παραλάβουνε τα παιδιά μας τα kit-πακέτα που δίνουμε εμείς με ρούχα, παπούτσια και ό,τι άλλο χρειάζονται, δυστυχώς δεν έχουνε ρούχα ούτε είδη ατομικής υγιεινής και, απ’όσο έχουμε παρατηρήσει, τα στρώματα που κοιμούνται είναι αρκετά βρώμικα, γιατί κοιμούνται στο πάτωμα σε στρώματα που πολλές φορές δε φτάνουν και αναγκάζονται και κοιμούνται και δύο και τρία παιδιά στο ίδιο στρώμα,. Και επίσης η καθαριότητα του κάθε κελιού επαφίεται στα ίδια τα παιδιά. Εξαιρετικά δυσχερές είναι ότι δεν προαυλίζονται, πράγμα που σημαίνει ότι τα παιδιά για 60 μέρες μπορεί να μην περπατάνε καθόλου, να μην έχουνε πρόσβαση στον καθαρό αέρα ούτε στο φυσικό φως. Αν προκύψει κάποιο ιατρικό θέμα, θα συνοδευτούν από τους αστυνομικούς στο πλησιέστερο Κέντρο Υγείας. Ωστόσο, επειδή δεν υπάρχουν διερμηνείς εκεί, έχει τύχει πολλές φορές να γίνει λανθασμένα κάποια διάγνωση και τις περισσότερες φορές δεν καταλαβαίνει το ίδιο το παιδί να έχει. Επίσης, μόλις ξεκινήσει η προστατευτική φύλαξη, τα παιδιά υπόκεινται σε σωματικό έλεγχο που σημαίνει ότι θα πρέπει να ξεγυμνωθούν και πολλές φορές αυτό συμβαίνει και μπροστά σε άλλους συγκρατούμενούς τους. Επειδή δεν υπάρχουν διερμηνείς στα αστυνομικά τμήματα, τις περισσότερες φορές τα παιδιά δε γνωρίζουν τι είναι

145

η προστατευτική φύλαξη. Απ’όσο μας έχουν αναφέρει στις ατομικές συνεδρίες, νομίζουν ότι ξεκινάει κάποια διαδικασία απέλασης, επειδή δεν έχουν νομιμοποιητικά έγγραφα. Επιπλέον, όσα παιδιά έχουνε έγγραφα, έχει τύχει πολλές φορές να χάσουνε τις συνεντεύξεις τους, επειδή δεν υπάρχει προσωπικό στην αστυνομία για να παρακολουθεί τις υποθέσεις τους. Όπως αναφέρθηκε και πρωτύτερα στην ημερίδα αυτή, σε ορισμένα αστυνομικά τμήματα έχει τύχει να παρουσιαστούν κάποια άτομα φερόμενα ως συγγενείς τους και, επειδή δεν υπάρχει προσωπικό να εξακριβώσει τους οικογενειακούς δεσμούς, μπορεί αυτά τα παιδιά να αφεθούν ελεύθερα με τους διακινητές τους ή με οποιονδήποτε άλλον άνθρωπο. Επίσης, πολλές φορές οι αστυνομικοί μπορεί να αμφιβάλουν για την ηλικία κάποιου ατόμου μέσα στην κράτηση και να ξεκινήσουν διαδικασία ηλικιακού περιορισμού. Ωστόσο, το πόρισμα τις περισσότερες φορές αργεί να βγει και αυτό σημαίνει ότι μπορεί να συνυπάρχουν ανήλικα με ενήλικες στο ίδιο κελί. Αναφορικά με το προφίλ των παιδιών που συναντάμε στο δρόμο και στην προστατευτική φύλαξη, μπορεί να είναι α) παιδιά που βρίσκονται σε κίνηση, δηλαδή έχουνε την Ελλάδα ως ένα ενδιάμεσο σταθμό, με σκοπό να μεταβούν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, β) παιδιά που θέλουν να παραμείνουν στη χώρα και να ζητήσουνε άσυλο και επίσης γ) παρατηρούμε τελευταία έντονα το φαινόμενο της κυκλικής μετακίνησης, το οποίο σημαίνει ότι μπορεί ένα παιδί να έχει τοποθετηθεί σε κάποια δομή, από την οποία είτε θα αποχωρήσει οικειοθελώς είτε θα διαγραφεί, επειδή δεν τηρεί τους κανονισμούς, και θα βρεθεί στο δρόμο και μετά πιθανόν ξανά στην κράτηση. Αναφορικά με τις χώρες καταγωγής που συναντήσαμε εμείς ως Streetwork το 2019, στα στατιστικά μας στοιχεία επικρατεί το Πακιστάν, ενώ γενικά στα στατιστικά του ΕΚΚΑ επικρατεί το Αφγανιστάν. Σε εμάς το Αφγανιστάν έρχεται δεύτερο και μετά συναντάμε και υποστηρίζουμε παιδιά από τις υπόλοιπες χώρες: το Μπαγκλαντές, την Αλγερία, τη Συρία, την Αίγυπτο, το Μαρόκο, το Ιράκ και σε μικρότερο ποσοστό παιδιά από το Ιράν. Όσον αφορά τις ηλικίες που συναντάμε, περίπου σε ένα 60% θα είναι παιδιά που είναι 17χρονα, περίπου σε ένα 30% 16χρονα και σε ένα μικρότερο ποσοστό της τάξης του 10% θα είναι παιδιά των 15. Ως ομάδα εντοπισμού και υποστήριξης άστεγων παιδιών, έχουμε συναντήσει φυσικά και κάτω των 14ων σε μικρότερα ποσοστά, για τα οποία, όπως είπε και ο κ. Θωμάς Χαραλαμπίδης, ακολουθείται συνήθως μια άλλη πρακτική, δηλαδή τα παιδιά φιλοξενούνται βραχυπρόθεσμα σε εφημερεύοντα νοσοκομεία -στις παιδιατρικές κλινικές τους- μέχρι να τοποθετηθούν μέσω ΕΚΚΑ σε κάποια δομή. Συνήθως, δυστυχώς, ένας άστεγος ασυνόδευτος ανήλικος δεν μπορεί ποτέ να τοποθετηθεί κατευθείαν σε κάποια δομή. Πολλές φορές από την εμπειρία μας στο δρόμο βλέπουμε ότι τα ίδια τα παιδιά επιλέγουν ως άμεση λύση να τεθούν τα ίδια σε προστατευτική φύλαξη. Όπως αναφέρθηκε ήδη πολλές φορές σήμερα, υπάρχει σοβαρή έλλειψη δομών φιλοξενίας. Βλέπουμε στα στατιστικά στοιχεία ότι από τα 5.276 ασυνόδευτα παιδιά περίπου τα 3.000 είναι είτε στο δρόμο είτε σε ΚΥΤ ή στην κράτηση σε αστυνομικά τμήματα. Και δυστυχώς στις ήδη υπάρχουσες δομές δεν υπάρχει συστηματική παρέμβαση προσωπικού που να εξειδικεύεται, ώστε να υποστηρίζει παιδιά με ψυχοπαθολογία ή παιδιά που είναι χρήστες ουσιών. Ας δούμε αναλυτικά όλες τις ψυχολογικές συνέπειες που έχουμε συναντήσει εμείς ως ομάδα στα παιδιά που ζούνε στην προστατευτική φύλαξη μέσα σε ένα κελί. Δυστυχώς, η ίδια η συνθήκη του εγκλεισμού, η έλλειψη προαυλισμού και η μειωμένη επαφή με τον έξω κόσμο προκαλούν σε όλα τα παιδιά βαθιά απογοήτευση και απόγνωση. Συναντάμε παιδιά που εμφανίζουν διάφορες διαταραχές της διάθεσης, εκδηλώνουν καταθλιπτικά συμπτώματα, αρνούνται δηλαδή να φάνε, να κοιμηθούνε, πολλές φορές στις συνεδρίες μας ξεσπούν 146

σε λυγμούς και δεν μπορούνε να σταματήσουνε. Άλλα παιδιά παρουσιάζουν κατατονική συμπεριφορά, δηλαδή έρχονται να μας μιλήσουν και ουσιαστικά δεν μπορούν να μιλήσουν και έχουν ένα κενό βλέμμα, ενώ άλλα παιδιά έχουν συναισθηματική απόσυρση, δηλαδή δεν εκδηλώνουν κανένα απολύτως συναίσθημα. Άλλα παιδιά για πρώτη φορά μέσα στην κράτηση έχουνε κρίση πανικού. Τα περισσότερα έχουν έντονο άγχος και άλλα σωματοποιούν το στρες που σημαίνει ότι εμφανίζουνε επίμονους πονοκεφάλους, ναυτίες από την πίεση και μόνο της κράτησης. Ακόμη χειρότερα, υπάρχει και ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών που αυτοτραυματίζονται και προβαίνουν σε απόπειρες αυτοκτονίας: πριν ένα μήνα δύο παιδιά κατανάλωσαν σαμπουάν, ένα άλλο παιδί έκοψε την τηλεκάρτα στη μέση και χαρακώθηκε στα χέρια του και πριν μια εβδομάδα ένα παιδί μας έκοψε την κουβέρτα και προσπάθησε να κρεμαστεί. Και επίσης, δεν είναι σπάνιο ένας ανήλικος για πρώτη φορά στη ζωή του να εκδηλώσει κάποιο ψυχωσικό επεισόδιο αποκλειστικά από την πίεση που βιώνει μέσα στην κράτηση. Ακόμη, πολλές φορές τα παιδιά θα υποστούν bullying ή θα παρενοχληθούν σεξουαλικά από συγκρατούμενους, καθώς μπορεί να είναι και ενήλικες μέσα στα ίδια κελιά. Επίσης, λόγω όλων των προηγούμενων συμπτωμάτων που ανέφερα, μπορεί αυτά να αντιμετωπιστούν πρόχειρα με μία φαρμακευτική αγωγή που μπορεί να είναι πολύ ισχυρή και να έχει γίνει και λάθος η διάγνωση, εφόσον δεν υπάρχουν διερμηνείς. Σε περίπτωση που τα παιδιά είναι χρήστες ουσιών, επειδή δεν υπάρχει κάποια διαδικασία απεξάρτησης μέσα στην κράτηση, πολλές φορές χρησιμοποιούν την παραπάνω συνθήκη και παίρνουνε φάρμακα ως υποκατάστατα. Επίσης, για πάρα πολλά παιδιά με πολύ έντονα βιώματα -δηλαδή μπορεί να έχουνε υποστεί βασανιστήρια, να είναι θύματα έμφυλης βίας, απαγωγών, τροχαίων δυστυχημάτων ή θύματα εμπορίας- είναι ακόμη πιο οδυνηρή η κράτηση σε ένα κελί. Παράδειγμα απ’ τη δουλειά μας στο δρόμο: πριν δύο μήνες έγινε ένα θανατηφόρο τροχαίο στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης, απ’ όπου επέζησαν τρεις ανήλικοι, οι οποίοι μεταφέρθηκαν προσωρινά σε ένα νοσοκομείο για λίγες ώρες και μετά κατέληξαν -με νωπό ακόμη το έντονο τραύμα- στην προστατευτική φύλαξη. Φυσικά, τα τραύματα μπορεί να έχουνε συμβεί είτε στη χώρα καταγωγής τους ή κατά τη διάρκεια του ταξιδιού ή κι απ’ την εμπειρία τους στη χώρα μας. Συνεπώς, ένα άστεγος ασυνόδευτος ανήλικος με το που μπαίνει στην Ελλάδα, στην πρώτη του επαφή με το σύστημα παιδικής προστασίας τη νιώθει σαν να είναι μια διαδικασία τιμωρίας, με αποτέλεσμα να περιορίζει την πραγματική του ένταξη στην Ελλάδα, όπως και να περιορίζει πολύ έντονα τη σχέση εμπιστοσύνης που θέλουμε να αναπτύξουμε με τα παιδιά. Επειδή είναι πολύ δύσκολο ένα παιδί να καταλάβει αν υπάρχει διαφορά – που δεν υπάρχει – ανάμεσα στην προστατευτική φύλαξη και στην ποινική κράτηση, ο ίδιος νομίζει πάντα ότι έχει κάνει κάτι πολύ κακό και βρίσκεται μέσα στο κελί. Κλείνοντας, θεωρούμε ότι θα πρέπει επιτέλους να εφαρμοστεί άμεσα η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, θα πρέπει να μην περιοριζόμαστε μόνο στο να μην προκαλούμε κι άλλη βλάβη στα παιδιά. Θεωρούμε ότι δεν μπορεί να συνεχίσει η προστατευτική φύλαξη να τελείται σε οποιοδήποτε κρατητήριο και κάποιες προτάσεις που έχουν αναφέρει ήδη οι συνάδελφοι προηγουμένως είναι να δημιουργηθούν κατάλληλες μεταβατικές δομές. Συγκεκριμένα, τα Safe Zones να λειτουργήσουν αντί για την κράτηση, όπως αρχικά είχαν διαμορφωθεί, ενώ παράλληλα να δημιουργηθούν περισσότερες δομές φιλοξενία και να εφαρμοστούν κι άλλες καλές πρακτικές, όπως αυτή της ημιαυτόνομης διαβίωσης -που ξεκίνησε και πρόσφατα στη Θεσσαλονίκη-, ο θεσμός της αναδοχής και της υιοθεσίας και να επιταχυνθεί η διαδικασία οικογενειακής επανένωσης -η οποία διαρκεί ένα με ενάμιση χρόνο. 147

Ευαγγελία Λιάσου, Εισαγγελέας Πρωτοδικών Ορεστιάδας Ήδη μέσω των προηγούμενων εισηγήσεων έχει παρουσιαστεί το προφίλ των ασυνόδευτων ανηλίκων, το νομοθετικό πλαίσιο που τους αφορά και οι διαδικασίες διαχείρισής τους. Για τις συνθήκες της προστατευτικής φύλαξης στα αστυνομικά κρατητήρια αναφέρθηκε αναλυτικά η κ. Κωνσταντίνου. Να προσθέσω σχετικά με το εάν αποτελεί κράτηση ή μη η φιλοξενία στα κέντρα πρώτης υποδοχής και ταυτοποίησης. Από ποινικής άποψης, και με βάση και αποφάσεις δικές μας, του Αρείου Πάγου, γνωμοδοτήσεις των εισαγγελέων Εφετών και Αρείου Πάγου, αλλά και της νομολογίας του ΕΔΔΑ, πραγματικά όσοι άνθρωποι και οι ασυνόδευτοι ανήλικοι που ζούνε στα ΚΥΤ θεωρούνται κρατούμενοι. Αυτό σημαίνει ότι σε περίπτωση που αποδράσουν για τον οποιοδήποτε λόγο, είτε αυτοβούλως είτε με τη συνδρομή οιουδήποτε υπευθύνου για την κράτησή τους προσώπου, τελείται το αδίκημα της ελευθέρωσης κρατουμένου, είτε από αμέλεια είτε από πρόθεση. Και επιβάλλονται οι σχετικές ποινικές κυρώσεις. Ας συνεχίσουμε με τη συζήτηση, για να τοποθετηθούμε μέσα από ερωτήσεις που θα μας υποβληθούν, να έχουμε διάδραση και να μοιραστούμε με τους παρευρισκόμενους προβληματισμούς που έχουνε προκύψει από όσα ακούστηκαν ήδη αναλυτικά στην ημερίδα.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ: Δώρα Τσοβίλη: Είναι γνωστές οι θέσεις του οργανισμού που εκπροσωπώ -της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών- για τους πρόσφυγες και για την κράτηση των ασυνόδευτων παιδιών υπό τον τίτλο «προστατευτική φύλαξη». Έχουμε καταθέσει τις θέσεις μας και επίσημα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και σε όλες τις περιπτώσεις που αναφερθήκατε και είναι αναρτημένες στο διαδίκτυο για όποιον θα ήθελε να τις δει. Η Ελλάδα οφείλει να κινητοποιηθεί και να σταματήσει να καταδικάζεται κι ίσως θα πρέπει όλοι να συντονιστούμε και να συνεργαστούμε, ώστε να προτείνουμε λύσεις οι οποίες να είναι και εφαρμόσιμες. Γιατί έχουμε ήδη 700 καταδίκες, που αναφέρατε, και αυξάνονται κάθε χρόνο όσο δεν αλλάζουν οι δυσχερείς καταστάσεις τις οποίες έχουμε συζητήσει σήμερα. Το θέμα είναι ότι δεν έχουμε επεξεργαστεί σε βάθος βιώσιμες προτάσεις-λύσεις. Με τους συναδέλφους μας παρατηρούμε στις συναντήσεις που κάνουμε με την ελληνική αστυνομία ότι δε θέλει να συνεχίσει να παίζει τον ρόλο που της έχει δοθεί απέναντι στους ασυνόδευτους ανήλικους. Αυτή τη δήλωση της ελληνικής αστυνομίας τη βρίσκουμε πολύ ειλικρινή, γιατί ούτε οι συνθήκες είναι οι κατάλληλες ούτε οι αστυνομικοί έχουν την κατάλληλη εξειδίκευση για να παρέχουν προστατευτική φύλαξη των παιδιών. Και μιλάμε για την ηγεσία της ελληνικής αστυνομίας, η οποία μας έχει συντροφεύσει σε πολλές στρογγυλές τράπεζες στις οποίες ήταν και η ΑΡΣΙΣ. Και στην τράπεζα που αφορούσε τα ασυνόδευτα άστεγα παιδιά, στην οποία ήταν και η κυρία Δημητρίου, η πρώην Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου. Και στην τελευταία στρογγυλή τράπεζα που κάναμε πριν από ενάμιση μήνα που αφορά τα παιδιά που εξαφανίζονται σε όλη την Ελλάδα και στην οποία είχαμε μαζί με την ηγεσία της Ελληνικής Αστυνομίας και την ηγεσία του Λιμενικού. Από την άλλη πλευρά, -κι όχι σε αντίθεση με όσα είπα- βλέπω την ανησυχία όλων μας για τα παιδιά που ζούνε στον δρόμο. Στη Θεσσαλονίκη το φαινόμενο πραγματικά είναι αυξημένο αλλά πολύ πιο αυξημένο είναι στην Αθήνα χωρίς να λείπει και σε άλλες πόλεις

148

της χώρας και δε λύνεται παρά τη δράση των οργανώσεων στον δρόμο. Μάλιστα, το τελευταίο διάστημα η ελληνική αστυνομία προκειμένου να διαχειριστεί τον μεγάλο αριθμό ασυνόδευτων παιδιών που εντοπίζονται στο δρόμο, αποφάσισε να τα συγκεντρώσει σε τρία συγκεκριμένα αστυνομικά τμήματα, πράγμα που όμως δε βελτίωσε την κατάσταση. Ίσα-ίσα μάλιστα την επιδείνωσε. Γιατί τελικά σε σχετικά μικρά αστυνομικά τμήματα, άρχισαν να συγκεντρώνονται μεγάλοι αριθμοί παιδιών: 50, 60, 70 στον Κολωνό, στην Ομόνοια, στην Παιανία. Επιπρόσθετα, να αναφέρω χαρακτηριστικά ότι εκπρόσωπος νομικού φορέα που δε γνώριζε πολύ καλά την κατάσταση, σ› αυτή την τελευταία στρογγυλή τράπεζα, εξεπλάγη με όλη αυτή την κατάσταση και είπε: « μα χίλια παιδιά είναι στον δρόμο! Κι εμείς τι κάνουμε γι› αυτό; Η αστυνομία που είναι;» Δηλαδή, ειπώθηκε ότι αυτά τα χίλια παιδιά πρέπει να πάνε σε αστυνομικά τμήματα, αφού δεν υπάρχει ο κατάλληλος χώρος για να φιλοξενηθούν, σε ξενώνες κι άλλες δομές. Αυτό ειπώθηκε ως πρώτη λύση. Γιατί φαίνεται να είναι η μόνη λογική λύση. Αν ερχόταν ένας ξένος άνθρωπος στη χώρα κι άκουγε ότι 1.200 παιδιά βρίσκονται στο δρόμο θα εκπλησσόταν και λογικά θα αναρωτιόταν: Πού είναι αυτά τα παιδιά στον δρόμο; Ποιος τα φροντίζει; Πού βρίσκονται; Γιατί βρίσκονται εκεί; Δεν υπάρχουν θέσεις. Ποιος θα μαζέψει αυτά τα παιδιά; Η αστυνομία πού είναι; Λυπάμαι που το λέω έτσι κι ακούγεται δυσάρεστο, αλλά τώρα εδώ πλέον αντιμετωπίζουμε μία κρίση παιδικής προστασίας. Ποιες είναι οι εναλλακτικές προτάσεις μας, όλων όσων εργαζόμαστε για τα ασυνόδευτα παιδιά; Είναι ανάγκη να βρούμε εφαρμόσιμες προτάσεις, απτές προτάσεις. Οι προτάσεις που κάνουμε συνήθως μιλάνε για αναδοχή, για communitybased -δηλαδή με βάση την κοινότητα- των παιδιών λύσεις. Λύσεις μακροπρόθεσμες και αόριστης εφαρμογής. Έχουμε καθίσει να δούμε με χρονοδιαγράμματα και πραγματικές συνθήκες τι έχουμε να προτείνουμε αντί για την προστατευτική φύλαξη; Μπορούμε για πολλά χρόνια ακόμα να λέμε τι καταδικάζουμε. Γιατί λέμε «No child detention, End detention». Το λέμε έτσι απερίφραστα: «Σταματήστε την κράτηση». Τι σημαίνει, όμως, αυτό στην πράξη; Στην Ελλάδα, εδώ, τώρα. Που έχουμε 5300 παιδιά… Όλοι το ξέρουμε αυτό. Το Υπουργείο το ίδιο. Η Υπηρεσία Ασύλου το ξέρει… πηγαίνουν τα παιδιά στο γραφείο της και ξέρουν οι συνάδελφοι εκεί ότι όταν φύγει το παιδί θα είναι στον δρόμο. Τα Safe Zones-Ασφαλείς Ζώνες δημιουργήθηκαν ως λύση αντί της προστατευτικής φύλαξης. Βέβαια, αντί για προσωρινές λύσεις κατέληξαν μόνιμες. Τώρα υπάρχει σκέψη για αύξηση του αριθμού των Safe Zones από 10 σε 15. Είναι, όμως, επαρκής αυτή η λύση; Δεν έχουμε δει να ‹ναι στα περίπου 4 έτη που έχει δοκιμαστεί. Ας μην είμαστε μόνον καταγγελτικοί και ας γίνουμε πιο δημιουργικοί, να συμπράξουμε για να σχεδιάσουμε εφαρμόσιμες λύσεις. Ευγενία Πολυχρονίδου, Αντιπρόσωπος Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, Έβρος: Ευχαριστούμε την ΑΡΣΙΣ γι’ αυτή την πολύ ενδιαφέρουσα ημερίδα, καθώς είναι σημαντικό να ενημερωθεί και η τοπική κοινωνία για τα θέματα που διαχειριζόμαστε εμείς στο Φυλάκιο. Όπως ανέφερε προηγουμένως και ο κ. Θωμάς Χαραλαμπίδης, βλέπουμε ότι και οι αριθμοί των ανθρώπων θα αυξάνονται όσο περνάει ο καιρός και ότι, δυστυχώς, βιώσιμες άμεσες λύσεις δεν υπάρχουνε. Ωστόσο, ας σταθούμε λίγο και στα καλά που έχει κάνει αυτή η -εντός ή εκτός εισαγωγικών- κρίση για το ελληνικό κράτος και για θεσμούς

149

που υπήρχαν, προβλέπονταν νομικά, αλλά δεν είχαν την ανάπτυξη που θέλαμε, ή που ενδεχομένως δεν είχε ανάγκη τότε η ελληνική κοινωνία, αλλά που ίσως τώρα να πρέπει να τους ενισχύσουμε ακόμα περισσότερο προς όφελος καταρχήν των παιδιών, γιατί για τα παιδιά μιλάμε στη σημερινή ημερίδα. Και ενδεχομένως αργότερα και για τους υπόλοιπους ξένους ανθρώπους που έρχονται, που έχουνε κι όλη αυτή την –όπως εμείς τη θεωρούμεξένη νοοτροπία, για να δούμε πώς θα μπορούσαμε να τους εντάξουμε. Έλεγε προηγουμένως η κ. Δώρα Τσοβίλη ότι ένας λογικός άνθρωπος από μία άλλη χώρα θα έλεγε «πού είναι αυτά τα παιδιά, πού είναι η αστυνομία;» Και σκεφτόμουνα, -ακριβώς επειδή έχω το background του νομικού, άρα έχω ίσως και μία άλλη σκέψη με την αστυνομία-, ότι θα αναρωτιόμουν πού είναι η κοινωνική πρόνοια. Πράγματι στην Ελλάδα υπάρχει κοινωνική πρόνοια, νομικά θεσπισμένη εδώ και πάρα πολλά χρόνια, αλλά που ήτανε στα σπάργανα σχεδόν πριν ξεκινήσει όλη αυτή η κρίση, νομίζω. Και η οποία πραγματικά έχει αρχίσει σιγά-σιγά να ανθεί όπως βλέπουμε να γίνεται και με το ΕΚΚΑ. Κοινωνικές υπηρεσίες και φορείς για την προστασία του παιδιού υπήρχαν ήδη και αφορούσαν τον ελληνικό πληθυσμό, δηλαδή παιδιά για τα οποία είχε αφαιρεθεί η επιμέλεια απ› τους γονείς είτε βρίσκονταν σε κίνδυνο και κοινωνικό αποκλεισμό, είτε για άλλους λόγους. Αλλά οι δράσεις τους δεν είχανε τέτοια έκταση σαν αυτή που καλούνται να έχουνε τώρα. Να αναφέρουμε ως παράδειγμα τον θεσμό του επιτρόπου ο οποίος αναβαθμίζεται και θα μπορεί να αξιοποιείται και για πολλές άλλες περιπτώσεις πέραν των προσφύγων. Στο ΚΥΤ του Φυλακίου Έβρου έχουν ήδη εφαρμοστεί σημαντικές πιλοτικές προσπάθειες που αναφέρθηκαν στην ημερίδα και με τη συνεργασία όλων των φορέων που δραστηριοποιούνται σε αυτό θα μπορούσε να αποτελεί πρότυπο και για άλλα ΚΥΤ και Κέντρα φιλοξενίας. Για παράδειγμα, θα μπορούσαν οι φορείς που είναι υπεύθυνοι εκ του νόμου για αυτά τα παιδιά να δίνουνε άδεια σε πέντε άτομα, δέκα άτομα, να επισκεφθούνε ένα μουσείο, όπως αναφέρθηκε. Επίσης, πολλά από αυτά τα παιδιά, όπως ανέφεραν και πριν οι νομικοί, φεύγουν από το ΚΥΤ κατευθείαν για τη Σουηδία, το Βέλγιο και άλλες για οικογενειακή επανένωση. Μπορεί να έχουν δει τους πανέμορφους μεν κάμπους της Ορεστιάδας αλλά σε μια πολύ άσχημη κατάσταση, το ΚΥΤ και το αεροδρόμιο Αλεξανδρούπολης. Ενώ σε αυτόν τον τόπο υπάρχουν πολύ ωραία πράγματα να δούνε, να συμμετέχουν και να δημιουργήσουν θετικές εντυπώσεις από το πέρασμά τους στην χώρα μας. Σε πολλές περιπτώσεις τα παιδιά τοποθετούνται σε μια δομή φιλοξενίας και φεύγουν απ› τη δομή κι αναρωτιόμαστε γιατί… Άμα έχουμε έναν έφηβο 10, 15, 17 ετών για 7 μήνες υπό κράτηση, ο μόνος τρόπος να εκδηλώσει την οργή του είναι η άτακτη φυγή. Πώς θα ενταχθεί ένας οργισμένος έφηβος σε μία κοινωνία, αν δεν τον έχεις εξοικειώσει με την κουλτούρα της, με τους ανθρώπους και μάλιστα τους συνομήλικους, αν δεν τον εντάξεις στην ζωή του σχολείου. Νομίζω ότι η περιβαλλοντική ομάδα του 2ου Γυμνασίου έχει έρθει κατά καιρούς στο ΚΥΤ για τη δημιουργική απασχόληση των παιδιών. Κι είναι πολύ ευχάριστο όταν ακούγονται προσκλήσεις από ένα τοπικό Γυμνάσιο για να έρθουν κάποια παιδιά και να δούνε πώς κάνουνε μάθημα. Δυστυχώς, ξέρουμε ότι η απάντηση είναι ότι δεν μπορούνε, γιατί βρίσκονται σε προστατευτική φύλαξη. Νομίζω ότι αυτή η ημερίδα είναι μία πολύ ωραία αρχή, όλοι οι φορείς από το μετερίζι μας να δούμε πώς θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε συνθήκες επικοινωνίας των παιδιών με την κοινωνία και γνωριμίας με τα ωραία πράγματα που διαθέτει.

150

Γενικά, θεωρώ ότι η Ελλάδα με τις πολύ μεγάλες ανάγκες που καλείται τώρα να εξυπηρετήσει, σιγά-σιγά αναπτύσσει και θεσμούς που σε άλλα κράτη της Ευρώπης είναι αυτονόητοι. Εδώ πέρα ήτανε πραγματικά σε εμβρυακή μορφή. Θα μπορούμε πλέον να τους χρησιμοποιήσουμε και για τον ξένο πληθυσμό που δεχόμαστε αλλά και για τον ντόπιο, γιατί θέματα υπάρχουν ένθεν κι ένθεν. Και κυρίως προς όφελος των ασυνόδευτων παιδιών γιατί τόση μαζεμένη οργή σε τέτοια ηλικία, όπως ήδη αναφέρθηκε, μειώνει τις δυνατότητες ομαλής τους ένταξης σε όποια κοινωνία ζήσουν τελικά, Ελλάδα, άλλη ευρωπαϊκή χώρα, ακόμη και πίσω στη χώρα τους. Μαργαρίτης Πετριτζίκης, Αντιπρόσωπος της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, Έβρος: Για μένα είναι μια πολύ συγκινητική στιγμή σήμερα γιατί είναι η πρώτη φορά τα εφτά - οχτώ χρόνια που εκπροσωπώ την Ύπατη Αρμοστεία στην περιοχή, που φορείς από διάφορα μετερίζια συναντιόμαστε και μιλάμε με αρκετή ειλικρίνεια και ανοιχτά. Κι είναι η πρώτη φορά που επικοινωνείται το έργο και η παρουσία του Κέντρου Υποδοχής και Ταυτοποίησης και στην τοπική κοινωνία, παρόλο που θεωρώ ότι θα υπήρχαν και δυνατότητες και πιο σημαντικής εκπροσώπησης τόσο από την τοπική αυτοδιοίκηση όσο και από την τοπική κοινωνία. Θεωρώ ότι η «προστατευτική κράτηση» είναι ένα πολύ ευαίσθητο ζήτημα. Ως νομικός αντιλαμβάνομαι κι έχω διαβάσει και τη νομολογία που κι η κυρία Εισαγγελέας ανέφερε. Και μάλιστα είδα μια πρόσφατη απόφαση του Πρωτοβάθμιου Δικαστηρίου εδώ, του Μονομελούς Πρωτοδικείου, που αφορούσε μια υπόθεση, η οποία έκρινε την προστατευτική φύλαξη ως κράτηση. Ας το εξετάσουμε και λίγο πιο ηθικά και πολύπλευρα πέρα από τη στυγνή νομική ορολογία. Η «προστατευτική κράτηση» είναι ένα ευρύτερο και ηθικό ζήτημα με πάρα πολλές διαφορετικές προεκτάσεις. Είναι πολύ εύκολο να επιβάλλουμε την κράτηση ως μέτρο, παρόλο που σε οποιοδήποτε νομοθετικό κείμενο η κράτηση γενικά ορίζεται ως το αυστηρότερο και έσχατο μέτρο, όταν δεν υπάρχει εναλλακτική. Σχετικά με το τι συμβαίνει σήμερα στην Ελλάδα, για παράδειγμα ας δούμε το Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης, όπου το έχω ζήσει με 20 ασυνόδευτους ανήλικους, με 40, με 70, με 100… Σήμερα με 243… Το να επιβάλλουμε τη σκληρότερη κράτηση σε ένα γενικότερο πνεύμα κράτησης, περιφρούρησης, και σε μια γενικότερη ρητορική που αναπτύσσεται αυτή τη στιγμή στη χώρα σχετικά με το προσφυγικό, μόνο πρόβλημα μπορεί να δημιουργήσει. Κι αν θέλετε να μιλήσουμε και με γεγονότα, οι μεγαλύτερες ροές των παιδιών ή των προσφύγων που έρχονται στον Έβρο, έχουν καθαρό προσφυγικό προφίλ. Και τα παιδιά που σήμερα έχουμε στο ΚΥΤ, ανεξαρτήτως του ότι είναι ανήλικα άρα αυτόματα εκ του νόμου ανήκουν σε μια ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα και χρειάζονται προστασία και φροντίδα, έχουν κι αυτά προσφυγικό προφίλ. Οπότε η προστατευτική φύλαξη θα πρέπει να είναι μόνον το ορμητήριο με βάση το οποίο όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς, -η κοινωνία των πολιτών, είτε οι οργανώσεις είτε η Ύπατη Αρμοστεία είτε θεσμικοί φορείς, όπως είναι η Εισαγγελία, η αστυνομία, διάφορα όργανα- να δώσουν σ› αυτά τα παιδιά το επόμενο βήμα. Δεδομένου ότι ο μέσος χρόνος κράτησης στα ΚΥΤ είναι από τρεις μέχρι οχτώ, δέκα, έντεκα, δώδεκα μήνες, εκεί τα παιδιά πρέπει να αποκτήσουν τα εφόδια για το επόμενο βήμα, για το πού θα πάνε. Πρέπει να εκμεταλλευτούμε αυτόν τον χρόνο, προκειμένου αυτά τα παιδιά αύριο, όταν βγουν στην κοινωνία, να έχουνε κάνει δύο-τρία βασικά βήματα. Το τελευταίο διάστημα, για παράδειγμα, στο ΚΥΤ έχουμε αντιμετωπίσει σοβαρά θέματα, που αφορούσαν τη γενικότερη λειτουργία και τον συντονισμό του κέντρου.

151

Κι εδώ υπάρχει το μεγάλο θέμα, όλοι εμείς οι φορείς να διαφυλάξουμε την πρόσβαση αυτών των παιδιών τόσο στις διαδικασίες ασύλου όσο και σε διαδικασίες ψυχοκοινωνικής εκτίμησης, υποστήριξης, στήριξης, νομικής κάλυψης, όσο και στην πρόσβαση που πρέπει να έχουνε σε ψυχολογικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Το τελευταίο διάστημα ταλαιπωρηθήκαμε πάρα πολύ κι εδώ χρειάζεται η συνδρομή όλων προκειμένου άμεσα να συζητήσουμε το πώς θα λειτουργήσει αυτό το ΚΥΤ ουσιαστικότερα, προς όφελος των παιδιών. Με δικαιώματα αλλά κι από την άλλη με κανόνες. Με κανόνες λειτουργίας που πρέπει να θεσπιστούν σε όλο το επίπεδο, είτε στο ΚΥΤ στο Φυλάκιο είτε σε όλα τα ΚΥΤ στην Ελλάδα. Γιατί σήμερα, για να είμαστε ειλικρινείς, υπάρχουν παιδιά στη Λέσβο που κοιμούνται κάτω από τα δέντρα, όπως ανέφεραν ήδη σήμερα οι συνάδελφοι, αλλά υπάρχουν και παιδιά στη Λέσβο που το καλοκαίρι πηγαίνανε για μπάνιο, μπορούσαν να δουν ένα θεατρικό έργο, μπορούσαν να παρακολουθήσουν μαθήματα αγγλικών. Στο δικό μας ΚΥΤ μπορεί να έχουμε ανήλικους που κοιμούνται μέσα σ› ένα κοντέινερ, άσχετα αν είναι περισσότερα άτομα απ› όσα θα ‹πρεπε, άσχετα αν σε πολλά υπάρχει μικτή κράτηση, γιατί δεν υπάρχουν άλλες δυνατότητες. Παράλληλα, αυτά τα παιδιά αντιμετωπίζουν πολύ σοβαρά προβλήματα όσον αφορά τη δημιουργική τους απασχόληση, την πρόσβαση σε δομές υγείας και σε ψυχοκοινωνική υποστήριξη. Συνεπώς, για μας, η προστατευτική φύλαξη, πέρα απ› το σκληρό και πολλές φορές καθαρά νομικό πλαίσιο, πρέπει να είναι ένα επόμενο βήμα για το πώς θα δημιουργηθούνε αυτές οι διαδικασίες υπό καθεστώς προστατευτικής φύλαξης που τα παιδιά στην ουσία θα κάνουν ένα βήμα μπροστά. Κι όχι να περιχαρακωθούν, γιατί έτσι θα εγκλειστούν περισσότερο. Ευαγγελία Λιάσου: Θα ήθελα να απαντήσω στον προλαλήσαντα ότι αυτή η «προστατευτική φύλαξη» μπορεί να έχει μια μορφή κράτησης –με την οποία και δε συμφωνώ και με επιφορτίζει με βαριές ευθύνες, αφού πρέπει να υπογράφω για κάθε τους έξοδο- αλλά να επισημάνουμε ότι ο στόχος της είναι η προστασία των ανηλίκων. Γιατί σε αντίθετη περίπτωση θα μπορούσαν εύκολα να θυματοποιηθούν και να τύχουν και της εκμετάλλευσης ακόμα και εγκληματικών οργανώσεων ή κυκλωμάτων. Στο δικό μας ΚΥΤ καταβάλλονται σημαντικές προσπάθειες και από τους υπαλλήλους και από τις οργανώσεις που δραστηριοποιούνται εδώ και για να εκπαιδευθούν τα ασυνόδευτα παιδιά, να αναπτύξουν δεξιότητες και να εξοικειωθούν με την κουλτούρα μας –πάντα με σεβασμό προς τη δική τους- και τα περισσότερα παιδιά ανταποκρίνονται. Όσο όμως, αυξάνονται οι αριθμοί των ασυνόδευτων παιδιών και δεν επαρκούν οι θέσεις στις υφιστάμενες δομές φιλοξενίας, παρατείνεται ο χρόνος παραμονής τους στο ΚΥΤ οπότε έχει εμφανιστεί ως νέα ανάγκη να τροποποιήσουμε τις συνθήκες ζωής τους εδώ για να είναι πιο κατάλληλες. Είμαι διατεθειμένη να συνεργαστούμε και να δούμε τι και πώς μπορούμε να προσφέρουμε σε αυτά τα παιδιά, πάντα νομότυπα. Περιμένω προτάσεις από εσάς, καθώς οι υπηρεσιακές μου υποχρεώσεις είναι πάρα πολλές. Κι έχω και αυτόν τον διττό ρόλο, από τη μια να είμαι η εισαγγελέας που πρέπει να επιβάλλει ποινές και απαγορεύσεις και από την άλλη θέλω να προσφέρω ό,τι μπορώ από τη θέση μου για τη βελτίωση των συνθηκών ζωής των ασυνόδευτων παιδιών. Ξέρω ότι θα μπορούσαμε ενδεχομένως να κάνουμε και περισσότερα πράγματα αλλά και ο χρόνος πολλές φορές είναι περιορισμένος.

152

Αυτό που με στεναχωρεί ιδιαίτερα είναι -για να επανέλθω στο προηγούμενο κομμάτι που είπαμε της θυματοποίησης και του γεγονότος ότι πολλές φορές τυγχάνει να πέσουνε θύματα αυτά τα παιδιά και κυκλωμάτων- ότι μολονότι καταβάλουμε αυτές τις προσπάθειες, βρίσκουμε δομές για να φιλοξενηθούν, πολύ σύντομα είτε φεύγουν από αυτές τις δομές. Μάλιστα, πολλές φορές έρχονται ποινικές δικογραφίες και δη από τη Θεσσαλονίκη, γιατί είναι και το πιο κοντινό σημείο, όπου πλέον αυτά τα παιδιά έχουν εμπλακεί ακόμα και σε εγκληματικές οργανώσεις διακίνησης ναρκωτικών ουσιών σε βαθμό κακουργήματος. Νιώθω ότι παρά τις προσπάθειες όλων μας δεν έχουμε πετύχει τίποτα γι αυτά τα παιδιά. Έχω την εντύπωση ότι ήδη τα περιμένουν κάποιοι επιτήδειοι, μέλη εγκληματικών κυκλωμάτων, και μόλις φθάσουν σε μία δομή τα παίρνουν ή τα παρασύρουν. Ας ελέγχουμε περισσότερο και πιο αυστηρά πού πηγαίνουν και τις οικογενειακές επανενώσεις, δηλαδή να ελέγχουμε ακόμα και το ποινικό παρελθόν αυτών εκεί όπου πηγαίνουν για επανένωση. Μακάρι, να μπορέσουμε όλοι από την πλευρά μας να βάλουμε το λιθαράκι μας, έτσι ώστε να μην μείνουμε, όπως είπατε, στις διαπιστώσεις και στο να καταγγέλλουμε, αλλά να δράσουμε πρακτικά για να βελτιώσουμε την ζωή των ασυνόδευτων παιδιών, είτε μέσα είτε έξω από τα κέντρα φύλαξης και ποτέ ξανά σε κελιά ή σε αστυνομικά τμήματα. Ειρήνη Λογοθέτη: Ως διοικήτρια του Κέντρου, θέλω να ευχαριστήσω την κυρία εισαγγελέα πρωτοδικών Ορεστιάδας, γιατί καταβάλει πραγματικά το μέγιστο των προσπαθειών της για το Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης. Ξέρουμε πάρα πολύ καλά τον φόρτο εργασιών της. Αυτή και μόνο η διάθεσή της στη συνεργασία προς την κατεύθυνση που πρότεινε ο κύριος Πετρετζίκης, ο εκπρόσωπος της Ύπατης Αρμοστείας -και το έχουμε συζητήσει πολλές φορές σε συναντήσεις- δηλώνει πάρα πολλά. Θα ήθελα να επισημάνω αυτό που ήδη είπε η κυρία εισαγγελέας κι ανέφερα κι εγώ πριν από λίγο στη σύντομη εισήγησή μου είναι ότι τελικά όλα καταλήγουν σε αυτό ακριβώς το σημείο. Δηλαδή, ότι ο εγκλεισμός παράγει παραβατική συμπεριφορά και η παραβατική συμπεριφορά με τη σειρά της παράγει θύματα. Έχουμε το σύνδρομο της Στοκχόλμης όπως σας είπα και έχουμε το χαρακτηριστικό αποτέλεσμα αυτής της συμπεριφοράς, που είναι να βλέπουμε παιδιά τα οποία έχουν φύγει, όχι μόνο από τα δικά μας τα κέντρα κι από άλλα, είτε κρατητήρια, είτε άλλα κέντρα hotspot, να βρίσκονται μπλεγμένα σε κυκλώματα διακίνησης ναρκωτικών, trafficking , παιδικής διακίνησης. Ανέφερα προηγουμένως -είναι κάτι βέβαια που θα συζητήσω πιο εμπεριστατωμένα με την κυρία εισαγγελέα πρωτοδικών- κάτι το οποίο είναι ένα φαινόμενο που έχει προκύψει το τελευταίο διάστημα εντός του Κέντρου να έχουμε περιστατικά φερόμενων σαν συγγενείς, οι οποίοι λόγω της πολύμηνης παραμονής τους, προκειμένου να συγκεντρωθούν τα απαραίτητα έγγραφα για να τους ανατεθεί επιμέλεια, έρχονται και από μόνοι τους δηλώνουν ότι δεν έχουν καμία συγγένεια. Έχουμε λοιπόν, νεαρά ασυνόδευτα ανήλικα, ηλικίας τρία, πέντε, εφτά, εννιά χρονών ξαφνικά, ενώ εμείς γνωρίζαμε ότι πρόκειται για τέκνα, να πρόκειται απλά για γνωστούς. Ούτε καν για γνωστούς. Δεν μπορεί να διερευνήσει κάποιος εύκολα τι ακριβώς μπορεί να συνέβη. Και όλα αυτά το τελευταίο χρονικό διάστημα με την πολύ μεγάλη αύξηση που έχουμε από τις αφίξεις από το λιμενικό.

153

Πρέπει όλοι να κινηθούμε συντονισμένα, να έχουμε τα αντανακλαστικά μας σε εγρήγορση και να προσέχουμε πάρα πολύ τα έγγραφα τα οποία προσκομίζονται, προκειμένου να ανατεθούν επιμέλειες. Θωμάς Χαραλαμπίδης: Νομίζω ότι η σημερινή ημερίδα γενικότερα και ειδικότερα αυτό το πάνελ ανέδειξε ότι τα ελλείμματα προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων σχετίζονται άμεσα με ελλείμματα στο σύστημα παιδικής προστασίας. Είναι συστημικά ελλειμματικό,-αν μου επιτρέπεται αυτήν την έκφραση- το σύστημα. Αλλά αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι θα μείνουμε εκεί. Ας αναφέρουμε, τελείως ενδεικτικά, ότι νόμο για την αναδοχή έχουμε και δεν έχουμε, νόμο για την επιτροπεία έχουμε και δεν έχουμε, δικαστές οικογενειακού δικαίου έχουμε και δεν έχουμε, εισαγγελείς ανηλίκων έχουμε αλλά ταυτόχρονα έχουνε και έδρα, έχουνε και ποινική δίωξη, έχουνε και γνωμοδοτήσεις. Δηλαδή κάτι πάμε να κάνουμε αλλά κάτι λείπει. Αυτό το έλλειμμα είναι συστημικό αλλά όπως είπε και ο κ. Μαργαρίτης υπάρχει και το ατομικό επίπεδο. Μίλησε για ηθικά διλλήματα και σκεφτείτε πόσο επαχθές είναι για μας όταν ένα παιδί που έρχεται από το δρόμο και μας λέει «δεν την παλεύω άλλο, βάλτε με σε ένα κελί» , να ξέρουμε ότι το κελί δεν είναι μέρος για παιδί. Οπότε εκεί που εφάπτονται το συστημικό με το ατομικό, εκεί, σε συλλογικές απαντήσεις και τις κατά τόπου απαντήσεις και συνέργειες , ίσως εκεί να βρίσκεται η ελπίδα. Ευαγγελία Κωνσταντίνου: Θα ήθελα να προσθέσω ότι μπορεί όντως ο εγκλεισμός να προκαλεί θυμό στα παιδιά και εκείνα μετά να εμπλέκονται σε παραβατικά κυκλώματα που τους φαίνονται δελεαστικά, κυρίως επειδή ξέρουνε ότι για να μπουν σε μια δομή πρέπει πρώτα να περάσουν από κράτηση εξήντα μέρες. Τα ίδια δεν θέλουνε να περάσουνε από αυτήν την διαδικασία και για να επιβιώσουνε στο δρόμο, συνδέονται με όποιον γνωρίσουνε και τους προσφέρει κάποια δουλειά που θα την κάνουνε απλά για να εξασφαλίσουν τα προς τα ζην.

154

ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΗΜΕΡΙΔΑΣ Βασίλης Παπαγέωργας: Νομίζω ότι η ημερίδα ήτανε μια πολύ δημιουργική διαδικασία και είναι η πρώτη πρωτοβουλία για μια δημόσια εκδήλωση στην περιοχή που κάνουμε ως ΑΡΣΙΣ. Με τη δική σας παρουσία και τη συμμετοχή στη συζήτηση, με τις ερωτήσεις και τις τοποθετήσεις φαίνεται ότι υπάρχει ο χώρος και η ανάγκη για τα τέτοιες εκδηλώσεις και τέτοιες συζητήσεις που θα προωθούνε τον προβληματισμό, τον διάλογο και τη συνεργασία. Οι στόχοι της εκδήλωσης νομίζω ότι επετεύχθησαν σε πολύ μεγάλο βαθμό, με την έννοια ότι και αναδείχθηκε το έργο όλων των συνεργαζόμενων φορέων -και οι θεσμικοί και οι φορείς της κοινωνίας των πολιτών και οι διεθνείς οργανισμοί- σε σχέση με τους ασυνόδευτους ανήλικους και εδώ στην περιοχή αλλά και ευρύτερα. Νομίζω ότι και ο δεύτερος στόχος επετεύχθη, που είχε να κάνει με το να αναδείξουμε και να προωθήσουμε τις καλές πρακτικές, τις οποίες έχουμε καταφέρει να εισάγουμε στο πλαίσιο όλο αυτό το διάστημα μέσα από αυτή τη συνεργασία. Όπως, επίσης, εντοπίστηκαν και δυσκολίες και ποιες είναι και οι άμεσες προκλήσεις που έχουμε να αντιμετωπίσουμε αλλά και πιο μακροπρόθεσμες, που ενδεχομένως είναι και πιο συστημικές και πιθανόν και να μας ξεπερνούν. Το πιο βασικό, ωστόσο, και ελπιδοφόρο είναι ότι μέσα από αυτή τη συζήτηση καταφέραμε να καθίσουμε όλοι αυτοί οι διαφορετικοί φορείς σε ένα τραπέζι και να συζητήσουμε με ειλικρίνεια και κυρίως με κοινό το κίνητρο να μπορέσουμε να βρούμε ένα κοινό έδαφος, έτσι ώστε οι υπηρεσίες που παρέχουμε να είναι πιο αποτελεσματικές και πιο προσαρμοσμένες στις ανάγκες των ανηλίκων ασυνόδευτων. Χαίρομαι, δηλαδή, γιατί και η τοποθέτηση της κυρίας Λογοθέτη εστίασε πάρα πολύ στην ανάγκη για συνεργασία μεταξύ των φορέων, το ίδιο επανέλαβε και η κυρία εισαγγελέας και όλοι οι εκπρόσωποι των οργανισμών και των οργανώσεων, οπότε μπορούμε να κλείσουμε την ημερίδα αυτή ανοίγοντας νέες συνθήκες σταθερής συνεργασίας όλων μας. Συγκεκριμένα, αναδεικνύεται μέσα από τις εργασίες μας η ανάγκη όλοι οι φορείς της περιοχής –και όσοι δεν παρευρέθηκαν σήμερα, όπως η αστυνομία- να συζητούμε τακτικά –ίσως μια φορά το μήνα- και να θέτουμε προτεραιότητες, να συγκεκριμενοποιούμε στόχους και το πλαίσιο της σύμπραξής μας. Ως ΑΡΣΙΣ αναλαμβάνουμε την πρωτοβουλία να καλέσουμε όλους αυτούς τους φορείς σε επόμενη συνάντηση όπου να εξετάσουμε πώς όλα αυτά τα οποία είπαμε σήμερα -και θέσαμε τις βάσεις- να τα εξειδικεύσουμε και να τα εξελίξουμε. Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ για τη συμμετοχή, για την παρουσία σας. Καλή δύναμη σε όλους.

155

Η Μεθοδολογία της ΑΡΣΙΣ για την Υποστήριξη των Ασυνόδευτων Ανηλίκων κατά τη διάρκεια της Προστατευτικής Φύλαξης

Σοφία Παπαδοπούλου Ψυχολόγος, Υπεύθυνη Παιδικής Προστασίας

Θωμάς Χαραλαμπίδης Δικηγόρος Παιδικής Προστασίας

157

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Μέρος Πρώτο: Προστατευτική φύλαξη στην Ελλάδα – Μια εκτενής αναφορά 1.

Εισαγωγή 1.1. Νομικό πλαίσιο για την προστατευτική φύλαξη 1.2. Κατευθυντήριες αρχές για την παιδική προστασία 1.3. Το φαινόμενο της προστατευτικής στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια 1.4. Η παρέμβαση της ΑΡΣΙΣ

Βασικό προφίλ των ασυνόδευτων ανηλίκων σε προστατευτική φύλαξη 2.1. Οι βασικές ανάγκες

Oι συνθήκες κράτησης σε γενικές γραμμές 3.1. Διαδικασίες εντός προστατευτικής φύλαξης

Ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις της κράτησης ανηλίκων

Μέρος Δεύτερο: Η Μεθοδολογία των παρεμβάσεων στην προστατευτική φύλαξη 5.

Μεθοδολογία της παρέμβασης 5.1. Επιστημονικό προσωπικό 5.2. Πρόσβαση 5.3. Παρεχόμενες υπηρεσίες 5.3.1. Ψυχοκοινωνική υποστήριξη 5.3.2. Νομική ενημέρωση και συμβουλευτική 5.3.3. Υλικές παροχές 5.4. Συνέντευξη με τον ανήλικο

Στοχοθεσία της παρέμβασης 6.1. Γενική εποπτεία και κατ’εξαίρεση προτεραιοποιήσεις 6.2. Detention monitoring

Προκλήσεις

Προτάσεις

Παραπομπές

158

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΗ ΦΥΛΑΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΑΡΣΙΣ – Κοινωνική Οργάνωσης Υποστήριξης Νέων ιδρύθηκε το 1992 και έκτοτε λειτουργεί αναπτύσσοντας δράσεις για την προστασία και υποστήριξη των παιδιών και των νέων που αντιμετωπίζουν προβλήματα κοινωνικού αποκλεισμού, την προάσπιση των δικαιωμάτων τους, καθώς και την πρόληψη της περιθωριοποίησης και την προώθηση της κοινωνικής τους συμμετοχής. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΑΡΣΙΣ έχει αναπτύξει, ανάμεσα σε άλλα, συστηματικές παρεμβάσεις που αφορούν στον εντοπισμό και την προστασία παιδιών σε κίνδυνο μέσα από τα Κέντρα Υποστήριξης Νέων και τις ομάδες για κοινωνική εργασία στο δρόμο, δομές φιλοξενίας για ασυνόδευτους ανηλίκους και παιδιά/εφήβους σε κίνδυνο, παρεμβάσεις σε προσφυγικούς καταυλισμούς, προγράμματα ανακούφισης από την φτώχεια και παρεμβάσεις στις φυλακές. Επιπλέον, αναφορικά με την κράτηση ανηλίκων (διοικητική ή ποινική), η ΑΡΣΙΣ υλοποιεί παρεμβάσεις για την υποστήριξη παιδιών και εφήβων σε συνθήκες κράτησης είτε πρόκειται για εκτεταμένη προστατευτική φύλαξη σε αστυνομικά τμήματα ή Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) είτε πρόκειται για ανήλικους παραβάτες σε Ειδικά Καταστήματα Κράτησης Νέων, ενώ σημαντικό κομμάτι των παρεμβάσεων αποτελεί και η πρόληψη της περαιτέρω θυματοποίησής τους. Η παρούσα παρουσίαση εστιάζει στην προστατευτική φύλαξη ασυνόδευτων ανηλίκων, οι οποίοι τελούν σε καθεστώς κράτησης σε αστυνομικά τμήματα της Βορείου Ελλάδος για το διάστημα Νοεμβρίου 2015-Δεκεμβρίου 2019, και δίνει έμφαση στο μηχανισμό που εφαρμόζεται και στις συνθήκες που επικρατούν στα αστυνομικά τμήματα της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλονίκης καθώς και τις ιδιαίτερες ανάγκες των ασυνόδευτων ανηλίκων που τελούν υπό αυτό το καθεστώς αλλά και τις συνέπειες σε ψυχοκοινωνικό επίπεδο που η κράτηση συνεπάγεται. Πρόκειται για μια προσπάθεια αποκρυστάλλωσης της εμπειρίας των παρεμβάσεων που ξεκίνησαν σε χώρους τέλεσης της προστατευτικής φύλαξης ήδη από τα μέσα του 2015. Έπειτα από τέσσερα χρόνια συστηματικής καταγραφής και υποστήριξης των αναγκών των ασυνόδευτων ανηλίκων σε προστατευτική φύλαξη, μπορούν να εξαχθούν κάποια ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με τη μεθοδολογία των παρεμβάσεων στο συγκεκριμένο πεδίο. Για την καλύτερη κατανόηση της συνθήκης της προστατευτικής φύλαξης, όπως έχει διαμορφωθεί, και των διαχρονικών αναγκών που προκύπτουν, θεωρήσαμε σημαντική τη συζήτηση πάνω στο νομοθετικό πλαίσιο, τις διεθνείς προδιαγραφές, το προφίλ των ασυνόδευτων ανηλίκων σε προστατευτική φύλαξη και των αναγκών τους, των συνθηκών κράτησης καθώς και της μεθοδολογίας και γενικότερης στοχοθεσίας της παρέμβασης. 1.1. Νομικό πλαίσιο για την προστατευτική φύλαξη Η προστατευτική φύλαξη, όπως αυτή προβλέπεται στο άρθρο 118 του Προεδρικού Διατάγματος 141/1991, θεσπίζει προληπτικό διοικητικό και όχι ποινικό-κατασταλτικό μέτρο που αφορά περιορισμό της προσωπικής ελευθερίας και οπωσδήποτε συνιστά δεινό για αυτόν/ην που το υφίστατο, το οποίο πλήττει το έννομο αγαθό της προσωπικής ελευθερίας και μάλι159

στα στον πυρήνα του (ενδεικτικά έτσι Κ. Κοσμάτος, Σκέψεις σχετικά με την προστατευτική φύλαξη προσώπων κατά το άρθρο 118 ΠΔ 141/1991, εις «Υπεράσπιση», 1993, σελ.1041 και επ.). Επομένως, ήδη η διάταξη του άρθρου 118 ΠΔ 141/1991 φαινόταν προβληματική από την άποψη της συμβατότητας της διάταξης με το άρθρο 5 παρ.4 του Συντάγματος. O νομοθέτης του 1991 αντιλαμβάνεται αφενός ως απολύτως βραχυπρόθεσμο το μέτρο, αφετέρου θεωρεί ορθά ότι ο υπό προστατευτική φύλαξη τελών δεν πρέπει να εγκλείεται στο κρατητήριο (παραγρ.4). Μόνο που στην πράξη, στην περίπτωση των ασυνόδευτων ανηλίκων αλλοδαπής υπηκοότητας και η διάρκεια ήταν μεγαλύτερη, πλησιάζοντας ενίοτε και τους 3 μήνες, και υπήρχαν κανονικότατες συνθήκες κράτησης και μάλιστα συχνά χωρίς δυνατότητα προαυλισμού. Τόσο το άρθρο 46 του Ν.4375/2016 παλιότερα, όσο και τώρα το άρθρο 48 του Ν.4636/2019 όπως ισχύει, είναι απολύτως σαφή σχετικά με τις ακολουθητέες διαδικασίες προκειμένου να επιβληθεί σύννομα κράτηση σε ασυνόδευτο ανήλικο. Ιδίως κατά τα οριζόμενα στην παράγραφο 2 του άρθρου 48 Ν.4375/2016 η κράτηση ανηλίκου επιβάλλεται μόνο σε έσχατη ανάγκη. Όταν δεν είναι εφικτό να αποφευχθεί, πρέπει να συνοδεύεται από ψυχαγωγικές δραστηριότητες, παιχνίδι κλπ. Μεταξύ άλλων και ο Βοηθός Συνηγόρου του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιού έχει εκδώσει ήδη από το 2005 ειδική έκθεση για τη διοικητική κράτηση και απέλαση ανηλίκων, ενώ στις 28/3/2016 απέστειλε επιστολή του προς τους συναρμόδιους υπουργούς (διαθέσιμη ηλεκτρονικά στο http://www.synigoros.gr/resources/160330-epistoli-asynodeytoi-anilikoi.pdf), όπου εκθέτει αναλυτικά τους λόγους για τους οποίους πρέπει να αποφεύγεται η κράτηση και η προστατευτική φύλαξη ασυνόδευτων ανηλίκων (ιδίως υπό αριθμούς 1,8 και 9 αυτής). Το 2018 ο Συνήγορος του Παιδιού εξέδωσε πολυσέλιδη έκθεση για τα δικαιώματα των παιδιών που μετακινούνται στην Ελλάδα, (διαθέσιμη ηλεκτρονικά στο https://www.synigoros. gr/resources/docs/ee2018-kdp-dikaiom-paid-pou-metakin.pdf, δείτε ιδίως τις σελ.147151 για την κράτηση/προστατευτική φύλαξη). Η διοικητική κράτηση και τα χρονικά όριά της ρυθμίζονται από τα άρθρα 14 σε συνδυασμό με το άρθρο 9 και το άρθρο 46 Ν.4375/16 και ήδη από τα άρθρα 47 και 48 του Ν.4636/2019. Πάντως, κατά τη ρητή διατύπωση του άρθρου 48 παρ.2 Ν.4636/19: «Οι ανήλικοι κρατούνται μόνο σε έσχατη ανάγκη, πάντα με γνώμονα το βέλτιστο συμφέρον τους, και εφόσον αποδειχθεί ότι δεν μπορούν να εφαρμοστούν εναλλακτικά και λιγότερο περιοριστικά μέτρα. Η κράτηση είναι όσο το δυνατό συντομότερη και καταβάλλεται κάθε δυνατή προσπάθεια για την άρση της κράτησης και την παραπομπή σε κέντρα φιλοξενίας κατάλληλα για ανηλίκους και ποτέ σε σωφρονιστικά ιδρύματα. Σε κάθε περίπτωση το διάστημα έως την ολοκλήρωση της διαδικασίας παραπομπής των ανηλίκων σε κέντρα φιλοξενίας, δεν μπορεί να υπερβαίνει τις είκοσι πέντε (25) ημέρες. Αν, λόγω εξαιρετικών περιστάσεων, όπως η σημαντική αύξηση του αριθμού των ανηλίκων που εισέρχονται στην Ελληνική Επικράτεια, παρά τις εύλογες προσπάθειες των αρμόδιων αρχών, δεν έχει καταστεί εφικτή η ασφαλής παραπομπή των ανηλίκων, εντός του ανωτέρω χρονικού διαστήματος των είκοσι πέντε (25) ημερών, η κράτηση μπορεί να παραταθεί για διάστημα είκοσι (20) ημερών. Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι κρατούνται μόνο σε εξαιρετικές περιστάσεις κατά τους όρους των προηγούμενων εδαφίων και ποτέ δεν κρατούνται σε σωφρονιστικά καταστήματα. Οι ανήλικοι κρατούνται χωριστά από ενήλικες. Οι ανήλικοι πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να ασχολούνται με δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου, συμπεριλαμβανομένων των παιχνιδιών και των εκπαιδευτικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων που αρμόζουν στην ηλικία τους.» Οι παραπάνω χρονικοί περιορισμοί, ωστόσο, ουδέποτε θεωρήθηκε ότι αφορούσαν την προστατευτική φύλαξη ανηλίκων και ουδέποτε τηρήθηκαν όσον αφορά την προστατευτική φύλαξη. 160

1.2. Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού και κατευθυντήριες αρχές Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού ορίζει συγκεκριμένες διεθνείς νομικές υποχρεώσεις σχετικά με τα παιδιά μαζί με κατευθυντήριες αρχές για την προστασία τους: i. Η αρχή του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού, που αποτελεί τη βάση για κάθε ενέργεια που λαμβάνεται για το παιδί. ii. Η αρχή της μη διάκρισης ως προς τη φυλή, το χρώμα, το φύλο, τη γλώσσα, τη θρησκεία, πολιτικές ή άλλες πεποιθήσεις, την εθνική, εθνοτική ή κοινωνική καταγωγή, την ιδιοκτησία, την αναπηρία, ή κάποιο άλλο στάτους του παιδιού ή των γονέων/κηδεμόνων/ φροντιστών του. iii. Κάθε παιδί έχει θεμελιώδες δικαίωμα στη ζωή, την επιβίωση και την ανάπτυξη, στο μέγιστο δυνατό βαθμό. iv. Το δικαίωμα του παιδιού να εκφράζει τη γνώμη του ελεύθερα πρέπει να διασφαλίζεται, γνώμη που πρέπει να συνυπολογίζεται κατά τη λήψη αποφάσεων για το παιδί. Το άρθρο 37 της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού ορίζει ότι η κράτηση παιδιών μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο ως έσχατο μέτρο και για την ελάχιστη δυνατή χρονική περίοδο. Σαν γενικό κανόνα, ωστόσο, οι ασυνόδευτοι και χωρισμένοι από την οικογένειά τους ανήλικοι δεν πρέπει να κρατούνται, καθώς η κράτηση δεν μπορεί να δικαιολογηθεί σε καμία βάση, ούτε στη βάση ότι πρόκειται για ασυνόδευτο ανήλικο, ούτε στη βάση του μεταναστευτικού στάτους του παιδιού. Μάλιστα, σύμφωνα με το Γενικό Σχόλιο 6 της Επιτροπής του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού «επιχειρήματα πολιτικής, όπως για παράδειγμα μέτρα ελέγχου της μετανάστευσης δεν υπερτερούν του μείζονος συμφέροντος του παιδιού» (παραγρ. 86). Περαιτέρω, σύμφωνα και με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Συνηγόρων του Παιδιού, «η κράτηση είναι πάντοτε αντίθετη προς το υπέρτατο συμφέρον του παιδιού» (23η Σύνοδος του Ευρωπαϊκού Δικτύου Συνηγόρων του Παιδιού – 27/9/2019). Βέβαια, στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού γίνεται λόγος για εναλλακτικά μέτρα φροντίδας, όπως οι ανάδοχες οικογένειες και τα σπίτια φιλοξενίας, καθώς και για προσαρμοσμένη ανταπόκριση σε ειδικές ανάγκες που αφορούν την ηλικία και το φύλο. Τέλος, η διασφάλιση της διαδικασίας του προσδιορισμού ηλικίας αποτελεί πρόκληση, ούτως ώστε να μην καταλήγει στην κράτηση ανηλίκων μαζί με ενήλικες, αλλά ούτε και στη φιλοξενία ενηλίκων μαζί με ανήλικους σε δομές φιλοξενίας. Πυξίδα σε όλες τις ενέργειες που αφορούν το παιδί ορίζεται η έννοια του βέλτιστου συμφέροντός του. Παράλληλα, στις Κατευθυντήριες Οδηγίες για την Κράτηση των Αιτούντων Άσυλο από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (2012), αναφέρεται ρητά πως η επ’αόριστον κράτηση είναι αυθαίρετη και πρέπει να ορίζονται στο νόμο σχετικά χρονικά όρια (σελ. 26). Επιπλέον, οι αποφάσεις για κράτηση ή παράταση της κράτησης πρέπει να υπόκεινται σε κάποιες ελάχιστες διαδικαστικές εγγυήσεις και να μπορούν να προσβληθούν με τα κατάλληλα ένδικα βοηθήματα (σελ. 27-28). Ορίζεται ότι οι συνθήκες κράτησης πρέπει να είναι ανθρώπινες και αξιοπρεπείς, ενώ οι ειδικές συνθήκες και ανάγκες συγκεκριμένων αιτούντων άσυλο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. 1.3. Το φαινόμενο της προστατευτικής φύλαξης τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα Η κράτηση ασυνόδευτων ανηλίκων λόγω ελλιπών δομών φιλοξενίας αποτελεί ένα μακροχρόνιο πρόβλημα στην Ελλάδα, το οποίο είχε οξυνθεί σημαντικά με τις αυξημένες αφίξεις ασυνόδευτων ανηλίκων από το 2015 και έπειτα, οι οποίοι κατά τη μαζική μετακίνηση προ161

σφύγων και μεταναστών προς την Ευρώπη διέσχιζαν τη χώρα με στόχο να συνεχίσουν την πορεία τους προς άλλες ευρωπαϊκές χώρες του Βορρά. Το κλείσιμο των συνόρων, ωστόσο, στις αρχές του 2016 είχε ως αποτέλεσμα τον εγκλωβισμό ενός μεγάλου αριθμού ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα, χωρίς ταυτόχρονα να έχουν δημιουργηθεί οι κατάλληλες υποδομές για την άμεση φιλοξενία τους. Χαρακτηριστικά, σύμφωνα με τα στατιστικά από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, τους πρώτους μήνες του 2016, πάνω από 160.500 άνθρωποι έφτασαν τις ελληνικές ακτές, ενώ οι ελληνικές αρχές κατέγραψαν πάνω από 3.300 ασυνόδευτους ανηλίκους. Σε αυτό το σημείο θα ήταν χρήσιμο να αναφερθούν ορισμένα στατιστικά στοιχεία από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ) που αναδεικνύουν τη διαχρονική προβληματική της ύπαρξης ασυνόδευτων ανηλίκων σε καθεστώς προστατευτικής φύλαξης. Προς επίρρωση των παραπάνω, αντιπαραβαλουμε δύο διαφορετικές περιόδους για τον Ιούνιο του 2018 και τον Ιούνιο του 2019, ο οποίος καταγράφεται ως ένας με αυξημένη ένταση σε αριθμούς ασυνόδευτων ανηλίκων. Τον Ιούνιο του 2018 υπήρχαν 216 ασυνόδευτοι ανήλικοι σε καθεστώς προστατευτικής φύλαξης σε κρατητήρια αστυνομικών τμημάτων σε όλη την Ελλάδα, 368 σε ΚΥΤ, ενώ 928 βρίσκονταν σε καθεστώς επισφαλών συνθηκών διαβίωσης (αστεγία, άτυπη φιλοξενία, κτλ). Ένα χρόνο αργότερα, τον Ιούνιο του 2019 οι ασυνόδευτοι ανήλικοι σε καθεστώς προστατευτικής φύλαξης σε κρατητήρια αστυνομικών τμημάτων ήταν 116, ενώ στα ΚΥΤ ο αριθμός των ασυνόδευτων ανηλίκων έφτασε τους 687, με τον αριθμό των επισφαλώς διαμένοντων να φτάνουν τους 1065. Πράγματι, οι ελληνικές αρχές επί σειρά ετών απέδιδαν τη χρήση του μέτρου της προστατευτικής φύλαξης στην έλλειψη εναλλακτικών μέτρων της κράτησης. Σύμφωνα με στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης, οι διαθέσιμες θέσεις φιλοξενίας τον Αύγουστο του 2016 ήταν 729, ενώ τα εκκρεμή αιτήματα φιλοξενίας έφταναν τα 1.295. Τρία χρόνια αργότερα, η προβληματική εξακολουθούσε να διαρμοφώνεται με αντίστοιχους αριθμούς: 2.169 διαθέσιμες θέσεις φιλοξενίας και 4.684 εκκρεμή αιτήματα για φιλοξενία. Καθώς οι κατάλληλες δομές φιλοξενίας δεν ανταποκρίνονται στον αριθμό των ασυνόδευτων ανηλίκων που χρήζουν προστασίας, αυτό έχει ως αποτέλεσμα αυξημένους αριθμούς ασυνόδευτων ανηλίκων σε συνθήκη αστεγίας, προστατευτικής φύλαξης σε κρατητήρια αστυνομικών τμημάτων, αλλά και την παρατεταμένη κράτησή τους στα ΚΥΤ. Όσον αφορά στην προστατευτική φύλαξη καθεαυτή, δε θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι ακολουθεί ένα πανομοιότυπο μοτίβο σε όλη την ελληνική επικράτεια. Προφανώς και δεν υπάρχει κατάλληλα διαμορφωμένος χώρος για την τέλεσή της και οι «εναλλακτικές» που παρέχονται ως προς τους χώρους μπορεί να ποικίλλουν από κελιά αστυνομικών τμημάτων, σε μεταγωγικά κρατητήρια, σε πτέρυγες εντός προαναχωρησιακών κέντρων κράτησης (ΠΡΟΚΕΚΑ), αλλά και σε πτέρυγες εντός των ΚΥΤ. Πέρα από την έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού ως προς την παιδική προστασία και την έλλειψη ψυχοκοινωνικών και εκπαιδευτικών παρεμβάσεων, σε ελάχιστες περιπτώσεις οι συνθήκες κράτησης παρέχουν τη δυνατότητα προαυλισμού, ενώ το χρονικό διάστημα της κράτησης συχνά ξεπερνά τους δύο μήνες. Από τον Σεπτέμβριο του 2017, ξεκίνησε να συστηματοποιείται η προστατευτική φύλαξη και η διαχείρισή της σε κεντρικό επίπεδο για την περιοχή της Θεσσαλονίκης: το Τμήμα Διαχείρισης Μετανάστευσης (ΤΔΜ) Μυγδονίας ορίστηκε ως το αρμόδιο για τη διαχείριση όλων των υποθέσεων ασυνόδευτων ανηλίκων σε καθεστώς προστατευτικής φύλαξης στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, ενώ συστάθηκε υπηρεσία εντός της Διεύθυνσης Μεταναστευτικής Πολιτικής για την παρακολούθηση των παραπομπών των ανηλίκων από την προστατευτική φύλαξη σε κατάλληλη δομή φιλοξενίας. Μόλις στα μέσα του 2018 ανέλαβε το Εθνικό 162

Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ) την εποπτεία όλων των παραπομπών συνολικά που αφορούν στη στέγαση ασυνόδευτων ανηλίκων.

1.4. Η Παρέμβαση της ΑΡΣΙΣ Η συστηματική ενασχόληση της ΑΡΣΙΣ με τους ασυνόδευτους ανηλίκους χρονολογείται ήδη από το 2006 και το 2009, όταν ξεκίνησε και τη λειτουργία των πρώτων δομών για τη φιλοξενία ασυνόδευτων ανηλίκων στη Μακρυνίτσα Βόλου και το Ωραιόκαστρο Θεσσαλονίκης, αντίστοιχα. Επομένως, ξεκίνησε και η συστηματοποίηση των επικοινωνιών με τις αρχές αναφορικά με την υποδοχή ανηλίκων που είχαν εντοπιστεί και τελούσαν σε καθεστώς προστατευτικής φύλαξης. Επιπρόσθετα, κατά τα έτη 2011-2012, η ΑΡΣΙΣ ανέπτυξε συστηματικές παρεμβάσεις στην περιοχή του Έβρου απευθυνόμενες σε ασυνόδευτους ανήλικους που βρίσκονταν σε καθεστώς προστατευτικής φύλαξης σε Τμήματα Συνοριακής Φύλαξης (Σουφλί, Ίασμος, Τυχερό) αλλά και στο ΚΥΤ Φυλακίου. H παροχή ειδών πρώτης ανάγκης, η λήψη κοινωνικού ιστορικού και η ενημέρωση αναφορικά με τα δικαιώματα, η εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας και η λειτουργία ομάδων δημιουργικής απασχόλησης, και, τέλος, η διευκόλυνση της μετάβασης των ανηλίκων σε δομές φιλοξενίας αποτελούσαν τους κύριους στόχους της παρέμβασης. Ο συνολικός αριθμός των ασυνόδευτων ανηλίκων που έλαβαν τις σχετικές υπηρεσίες υπερβαίνει τους 350 ανηλίκους ανά έτος. Η ουσιαστική, ωστόσο, αποκρυστάλλωση της προηγούμενης εμπειρίας στον τομέα της προστασίας ασυνόδευτων ανηλίκων γενικά και σε αυτόν της προστατευτικής τους φύλαξης ειδικότερα, έλαβε χώρα το 2015 στην περιοχή της Ειδομένης. Καθώς μεγάλος αριθμός προσφύγων και μεταναστών προσέγγιζε τα σύνορα της Ελλάδας με τη Βόρειο Μακεδονία από την περιοχή αυτή, καθιερώθηκε η ανάγκη για συστηματική υποστήριξη των ασυνόδευτων ανηλίκων που διέρχονταν από την περιοχή. Αρχικά, ήταν επιτακτικός ο εντοπισμός τους για την κατάλληλη ενημέρωση και παραπομπή τους σε φορείς προστασίας στον επόμενο σταθμό διέλευσης στη Βόρεια Μακεδονία και κατόπιν στη Σερβία. Ο εντοπισμός ήταν μια μεγάλη πρόκληση καθώς οι περισσότεροι ασυνόδευτοι ανήλικοι δήλωναν ενήλικες ή ταξίδευαν μαζί με οικογένειες συντοπιτών ή συγγενών τους. Όσο συστηματοποιούνταν η παρουσία των ελληνικών αρχών στην περιοχή, ξεκίνησε και η πιο θεσμική διαχείριση των περιπτώσεων των ασυνόδευτων ανηλίκων με αποτέλεσμα να συστηματοποιείται και η διαδικασία της προστατευτικής φύλαξης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, ασυνόδευτοι ανήλικοι να βρίσκονται σε κελιά αστυνομικών τμημάτων όπως το ΑΤ Ειδομένης, το ΤΣΦ Πολυκάστρου, το ΑΤ Πολυκάστρου, το ΑΤ Ευζώνων και το ΤΣΦ Αξιούπολης σε ιδιαιτέρως ακατάλληλες συνθήκες και για χρονικά διαστήματα που κυμαίνονταν από τις 4 έως τις 45 ημέρες. Η ομάδα των επαγγελματιών της ΑΡΣΙΣ υποστήριζε τους ανηλίκους αυτούς σε καθημερινή βάση με υλικές παροχές, ψυχοκοινωνική και νομική στήριξη. Από τη συνθήκη του συνωστισμού μεγάλου αριθμού ασυνόδευτων ανηλίκων σε άκρως ακατάλληλους χώρους κράτησης για παρατεταμένα διαστήματα, προέκυψε μετά από ένα ισχυρό πλαίσιο συνηγορίας της οργάνωσης με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, τη Unicef και την Εισαγγελία Αρείου Πάγου η καλή πρακτική των Safe Zones. Η ΑΡΣΙΣ πρότεινε τα Safe Zones ως εναλλακτική της κράτησης, με τη διαμόρφωση ειδικών χώρων εντός των προσφυγικών καταυλισμών για την προσωρινή φιλοξενία των ασυνόδευτων ανηλίκων μέχρι να βρεθεί ένα κατάλληλο πλαίσιο για τη μονιμότερη φιλοξενία τους.

163

Πρώτη τέτοια δομή λειτούργησε τον Μάρτιο του 2016, ενώ στη συνέχεια καθιερώθηκε ως επίσημη πρακτική για την προσωρινή φιλοξενία ασυνόδευτων ανηλίκων που εφαρμόζεται μέχρι και σήμερα σε ευρεία κλίμακα από διαφορετικές μη κυβερνητικές οργανώσεις. Στο σήμερα, λειτουργούν πάνω από 10 Safe Zones εντός προσφυγικών καταυλισμών, εκ των οποίων τα 8 υπό την επίβλεψη της ΑΡΣΙΣ. Ωστόσο, λόγω της αύξησης του αριθμού των νεοεισερχόμενων ασυνόδευτων ανηλίκων, οι ανάγκες για την φιλοξενία και την προστασία τους δεν καλύπτονται και η προστατευτική φύλαξη παραμένει μια «εναλλακτική» για έναν μεγάλο αριθμό ανηλίκων, για χρονικά διαστήματα που υπερβαίνουν κατά πολύ τις 45 ημέρες. Από το 2016 και έπειτα, οι παρεμβάσεις της Οργάνωσης αναφορικά με την προστατευτική φύλαξη επεκτάθηκαν σε όλη τη Βόρειο Ελλάδα με επίκεντρο την περιοχή της Θεσσαλονίκης και του Κιλκίς, ενώ δημιουργήθηκαν ειδικές διεπιστημονικές ομάδες στη Θεσσαλονίκη, το Πολύκαστρο, τα Ιωάννινα. Στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, από το 2017 και μέχρι τον Δεκέμβριο του 2019, πραγματοποιούνταν σταθερά εβδομαδιαίες παρεμβάσεις στους δύο χώρους που λαμβάνει χώρα η προστατευτική φύλαξη ασυνόδευτων ανηλίκων (ΤΔΜ Μυγδονίας και κρατητήρια ΔΑΛΘ). Παράλληλα, οι παρεμβάσεις επεκτάθηκαν και στα ΠΡΟΚΕΚΑ Παρανεστίου, Ξάνθης, Κορίνθου και Αμυγδαλέζας. Από το 2018 έχει ξεκινήσει παρέμβαση που καλύπτει ολόκληρη την περιοχή του Έβρου με καθημερινές παρεμβάσεις στο ΚΥΤ Φυλακίου και τα κοντινά αστυνομικά τμήματα στα οποία πραγματοποιείται η προστατευτική φύλαξη των νεοεισερχόμενων ασυνόδευτων ανηλίκων. Η παρέμβαση των επαγγελματιών μας στους χώρους τέλεσης της προστατευτικής φύλαξης έχει υπάρξει κομβικής σημασίας για την κατάλληλη υποστήριξη και φροντίδα των ασυνόδευτων ανηλίκων, αλλά και για την επιτυχημένη και ολοκληρωμένη διαχείριση των υποθέσεών τους (case management). Παράλληλα, συνέδραμε σημαντικά στην απόκτηση ενός ενοποιημένου συστήματος διαχείρισης υποθέσεων μέσα από τη διασύνδεση των φορέων και την γνωστοποίηση και εφαρμογή καλών πρακτικών.

2. ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΗ ΦΥΛΑΞΗ Το προφίλ των ασυνόδευτων ανηλίκων στην προστατευτική φύλαξη διαφέρει ανάλογα με τις γενικότερες τάσεις που επικρατούν στο μεταναστευτικό και προσφυγικό πληθυσμό. Κατά τα έτη 2015-2017 η μεγαλύτερη πλειοψηφία των ασυνόδευτων ανηλίκων στην προστατευτική φύλαξη ήταν παιδιά που βρίσκονταν σε κίνηση, τα οποία προσπαθούσαν να διακινηθούν από την Ελλάδα σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες ή αποτελούσαν θύματα παράνομης επαναπροώθησης από τις γειτονικές χώρες. Στη συνέχεια, η τάση άλλαξε, με έναν σημαντικό αριθμό να αποτελείται από παιδιά που ήθελαν να παραμείνουν στη χώρα και να τοποθετηθούν σε ασφαλή δομή φιλοξενίας. Ανά διαστήματα και βάσει των γεωπολιτικών συνθηκών, οι τάσεις αυτές αλλάζουν, ωστόσο, εντοπίζεται σταθερά ένας ικανός αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων σε κίνηση. Συνήθως οι ασυνόδευτοι ανήλικοι τίθενται σε προστατευτική φύλαξη μετά από ελέγχους ρουτίνας της αστυνομίας, κατά τη διαπίστωση ότι πρόκειται για ασυνόδευτο ανήλικο σε συνθήκη αστεγίας. Το ίδιο ισχύει και κατόπιν συνοριακών ελέγχων για τον νεοαφιχθέντα πληθυσμό. Σε κάποιες περιπτώσεις, ελλείψει άλλης στεγαστικής εναλλακτικής, οι ίδιοι οι ανήλικοι ζητούν την προστατευτική τους φύλαξη, καθώς δεν μπορούν πλέον να αντεπεξέλ164

θουν στις εξουθενωτικές συνθήκες της αστεγίας. Αυτό το φαινόμενο εντείνεται ιδιαίτερα κατά τους χειμερινούς μήνες, όταν οι καιρικές συνθήκες καθιστούν τη συνθήκη αστεγίας ιδιαιτέρως επώδυνη. Δυστυχώς, δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο συνωστισμού άστεγου (και ακατάγραφου) πληθυσμού (ενηλίκων και ανηλίκων) έξω από αστυνομικά τμήματα, οι οποίοι επιδιώκουν την παράδοσή τους στις αρχές. Άλλοι λόγοι που μπορεί να οδηγήσουν στην προστατευτική φύλαξη αφορούν στην παραπομπή των ασυνόδευτων ανηλίκων εκεί από άλλους φορείς όπως το Περιφερειακό Γραφείο Ασύλου, τα Δημόσια Νοσοκομεία, κτλ, οι οποίοι εντοπίζουν τους ανηλίκους σε συνθήκη αστεγίας. Σε περίπτωση που ένας ανήλικος διαγραφεί από δομή φιλοξενίας, επίσης, παραπέμπεται εκ νέου σε προστατευτική φύλαξη. Επιπλέον, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ένας ασυνόδευτος ανήλικος που συλλαμβάνεται ως κατηγορούμενος για ποινικό αδίκημα κατά κανόνα δεν προφυλακίζεται, ωστόσο σε περίπτωση που δε φιλοξενείται σε δομή φιλοξενίας θα κρατηθεί σε καθεστώς προστατευτικής φύλαξης. Δεν σχετίζεται δηλαδή με το ποινικό αδίκημα, ωστόσο το ποινικό αδίκημα αποτέλεσε την αφορμή για την κράτησή του σε καθεστώς προστατευτικής φύλαξης. Η εμπειρία δείχνει ότι η μεγαλύτερη πλειοψηφία των ασυνόδευτων ανηλίκων καταλήγουν στην προστατευτική φύλαξη μετά από αστυνομικό έλεγχο στο δρόμο και, σε μικρότερο βαθμό, κατόπιν σύλληψης για κάποια παραβατική συμπεριφορά. Επιπλέον, μας έχει προβληματίσει ιδιαίτερα το φαινόμενο των ανηλίκων που τίθενται κατ’επανάληψη σε καθεστώς κράτησης. Αυτό συμβαίνει γιατί οι ανήλικοι δεν καταφέρνουν να ενταχθούν ομαλά σε μια δομή φιλοξενίας και είτε διαγράφονται από τη δομή είτε αποχωρούν οικειοθελώς από αυτήν, με αποτέλεσμα σε επόμενο έλεγχο από την αστυνομία να εντοπιστούν πάλι ως άστεγοι και να τοποθετηθούν εκ νέου σε προστατευτική φύλαξη. 2.1. Οι βασικές ανάγκες Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, η βασικότερη ανάγκη που προκύπτει είναι η ενημέρωση των ανηλίκων στη μητρική τους γλώσσα αναφορικά με τους λόγους κράτησής τους, τη διαδικασία που πρόκειται να ακολουθήσει, αλλά και τα δικαιώματά τους εντός της κράτησης. Η διαδικασία της προστατευτικής φύλαξης είναι ιδιαίτερα τρομακτική και αγχωτική, καθώς στην πράξη ο ανήλικος αντιμετωπίζεται όπως οποιοσδήποτε ποινικός κρατούμενος, ενώ παράλληλα αδυνατεί να κατανοήσει τη διαφορά με διοικητικά ή “προστατευτικά” μέτρα, πόσο μάλλον όταν εφαρμόζονται στο ίδιο πλαίσιο, αυτό της κράτησης. Εξίσου δυσνόητο φαντάζει και το σύστημα παιδικής προστασίας στην Ελλάδα, κάτι που δυσχεραίνεται από την συνύπαρξη όρων που αναφέρονται στα δικαιώματα του παιδιού με την πρακτική της κράτησής τους. Καθώς στη μεγαλύτερη πλειοψηφία τους οι ανήλικοι καταλήγουν σε συνθήκες κράτησης έπειτα από έλεγχο ρουτίνας, αυτό σημαίνει ότι δεν έχουν τη δυνατότητα να ενημερώσουν τους δικούς τους ανθρώπους για αυτήν την έκβαση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ανησυχία τόσο των συγγενών των ανηλίκων, αλλά όσο και των ίδιων αναφορικά με την ξαφνική παύση της επικοινωνίας και πολλές φορές την αδυναμία περαιτέρω επικοινωνίας. Να σημειωθεί εδώ ότι, όσο διαρκεί η προστατευτική φύλαξη, δεν υπάρχει πρόσβαση σε συσκευές κινητών τηλεφώνων και άρα στις επαφές των συγγενών τους, παρά μόνο σε τηλεκάρτες τις οποίες οι ανήλικοι καλούνται να αγοράσουν. Εξαίρεση αναφορικά με τη δυνατότητα χρήσης των κινητών τηλεφώνων από τους ανηλίκους συνιστά το πλαίσιο όπως έχει διαμορφωθεί στο ΠΡΟΚΕΚΑ Αμυγδαλέζας και το ΚΥΤ Φυλακίου.

165

Η δυνατότητα τηλεφωνικής επικοινωνίας με τους συγγενείς είναι κομβική, καθώς δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις χωρισμένων από την οικογένειά τους ανηλίκων που συνοδεύονται από συγγενείς πρώτου βαθμού. Αυτό σημαίνει ότι σε περίπτωση επικοινωνίας μαζί τους, θα μπορούσαν, κατόπιν των διαδικασιών που παρατίθενται παρακάτω, να παραλάβουν τους ανηλίκους από την κράτηση. Στη συνέχεια, ως μια βασική ανάγκη που προκύπτει από όλους τους ανηλίκους είναι αυτή της παροχής καθαρού ρουχισμού και ειδών υγιεινής. Καθώς οι συνθήκες κράτησης σε καμία περίπτωση δεν πληρούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις ελάχιστης υγιεινής, οι ανήλικοι επιζητούν το ελάχιστο δυνατό αίσθημα καθαριότητας μέσα από μια καινούρια αλλαξιά ρούχων και τη δυνατότητα να κάνουν ένα μπάνιο. Πέρα από αυτό, η παροχή ειδών όπως οι τηλεκάρτες εντάσσεται στις βασικές τους ανάγκες, καθώς τους επιτρέπει την ελάχιστη επαφή με τον έξω κόσμο και την επικοινωνία με σημαντικούς άλλους. Η παροχή ενός πλήρους γεύματος αποτελεί μια περαιτέρω υλική ανάγκη που εκφράζεται συστηματικά από τους ανηλίκους, οι οποίοι συχνά χρησιμοποιούν το χρηματικό ποσό των 5,85 ευρώ που λαμβάνουν καθημερινά από τις αρχές για να καλύψουν άλλες ανάγκες τους. Η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη αφορά περίπου το 70% των αιτημάτων που καταγράφουν οι επαγγελματίες μας στους χώρους κράτησης. Τα αιτήματα επίσκεψης σε γιατρό, πέρα από τους ανηλίκους με χρόνιες παθήσεις, διαφέρουν από σωματικές ενοχλήσεις όπως πονοκέφαλοι, πονόδοντοι, δερματικές ενοχλήσεις, συμπτώματα γρίπης σε συμπτώματα ψυχικής υγείας όπως αϋπνίες, ταχυπαλμίες, πόνο στο στήθος και ζαλάδες. Δυστυχώς η έγκαιρη πρόσβαση σε νοσοκομεία και κέντρα υγείας δεν είναι κάτι που μπορεί να διασφαλιστεί άμεσα σε κάθε περίπτωση. Αρκετά συχνά οι ανήλικοι αναφέρονται με αγωνία στις εκκρεμείς υποθέσεις ασύλου τους, είτε αυτές αφορούν την καθυστέρηση της καταγραφής του αιτήματός τους στην Υπηρεσία Ασύλου τόσο για άσυλο στην Ελλάδα όσο και για οικογενειακή επανένωση, είτε τυχόν ημερομηνία για την συνέντευξη στην Υπηρεσία Ασύλου ή για ανανέωση του δελτίου τους που πλησιάζει και οι ίδιοι δε θα μπορούν να παραστούν λόγω της κράτησής τους. Αντίστοιχα, ανήλικοι με ποινικές υποθέσεις που εκκρεμούν εναντίον τους εκφράζουν έντονη την ανάγκη για νομική συμβουλευτική και εκπροσώπηση. Παράλληλα, οι ανάγκες ψυχαγωγίας και δημιουργικής απασχόλησης των ανηλίκων είναι αυξημένες, καθώς δε διαθέτουν κανένα μέσο για να περνάει ο άπλετος χρόνος που διαθέτουν. Χωρίς πρόσβαση σε κινητά τηλέφωνα, βιβλία ή παιχνίδια δημιουργικής απασχόλησης, χωρίς προαυλισμό, είναι αναγκασμένοι να περνούν όλο το 24ωρο στο κελί στο οποίο κρατούνται μαζί με τους υπόλοιπους εξίσου αναστατωμένους συγκρατούμενούς τους. Σε κάθε περίπτωση, η κάθε συνεδρία με τους ανηλίκους ξεκινάει και τελειώνει με την βασική ερώτηση για την τελική ημερομηνία απελευθέρωσής τους. Το αόριστο χρονικό διάστημα της αναμονής μέχρι να βρεθεί θέση σε κατάλληλη δομή φιλοξενίας συνιστά τη συνθήκη που τους υπερβαίνει και τους βασανίζει καθ’όλη τη διάρκεια της κράτησής τους.

3. ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ ΣΕ ΓΕΝΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ Οι συνθήκες κράτησης ρυθμίζονται πρωτίστως από τις αρχές της Ευρωπαϊκής επιτροπής κατά των Βασανιστηρίων, θέτοντας ως πρωταρχικά δικαιώματα αυτά του προαυλισμού, του προσωπικού χώρου (7 τετραγωνικά μέτρα ανά άτομο) και της απρόσκοπτης ιατροφα166

μακευτικής περίθαλψης. Ωστόσο, στην πράξη, αυτό που διαπιστώνεται είναι μια παντελής έλλειψη σχεδιασμού αναφορικά με τις συνθήκες κράτησης ενηλίκων, πόσο μάλλον όταν γίνεται λόγος για κράτηση ασυνόδευτων ανηλίκων, η οποία, σύμφωνα με το αρθ.48 παρ.2 του Ν.4636/19, όπως ισχύει, θα έπρεπε να περιορίζεται στις 25 ημέρες, σε κατάλληλα διαμορφωμένο χώρο, με την παρουσία καταρτισμένου προσωπικού και την καθημερινή υλοποίηση εκπαιδευτικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων. Στην πραγματικότητα, σε καμία άλλη εγκατάσταση πέρα από τα ΚΥΤ δεν υπάρχει η δυνατότητα προαυλισμού των ασυνόδευτων ανηλίκων. Αυτό σημαίνει ότι οι ανήλικοι σε καθεστώς προστατευτικής φύλαξης παραμένουν εντός των συχνά συνωστισμένων κελιών τους για περίπου δύο με τρεις ολόκληρους μήνες, όσο διαρκεί δηλαδή η διαδικασία μέχρι να βρεθεί θέση σε κατάλληλη δομή φιλοξενίας. Με άλλα λόγια, οι ανήλικοι για σχεδόν δύο μήνες δεν έχουν τη δυνατότητα κάποιας μορφής φυσικής άσκησης, με αθλητικές δραστηριότητες σε εξωτερικούς ή εσωτερικούς χώρους, ούτε και τη δυνατότητα πρόσβασης σε κατάλληλο υπαίθριο χώρο, συμπεριλαμβανομένου του καθαρού αέρα και του φυσικού φωτός. Τα κελιά δε διαθέτουν τον κατάλληλο εξοπλισμό (καρέκλες, τραπέζια, αποθηκευτικούς χώρους) πέρα από στρώματα τα οποία εναποτίθενται στο πάτωμα και τα οποία δεν επαρκούν σε όλες τις περιπτώσεις για όλους τους ανηλίκους, με αποτέλεσμα να αναγκάζονται να μοιράζονται ακόμη και τα στρώματα στα οποία κοιμούνται. Οι κουβέρτες και τα κλινοσκεπάσματα δεν καθαρίζονται συστηματικά και πολλές φορές επαναχρησιμοποιούνται από έναν μεγάλο αριθμό κρατουμένων, κάτι που είναι ιδιαίτερα προβληματικό, ειδικά αναφορικά με την εξάπλωση δερματικών παθήσεων. Ταυτόχρονα αναφέρεται έλλειψη πόρων από τις ελληνικές αρχές αναφορικά με την παροχή ρουχισμού, ειδών υγιεινής και καθαρών κλινοσκεπασμάτων στους κρατούμενους ανηλίκους. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των ανηλίκων, το προσωπικό των υπηρεσιών καθαριότητας δεν εισέρχεται στα κελιά που κρατούνται οι ανήλικοι και απαιτείται από τους ίδιους να αναλάβουν την καθαριότητα του χώρου με τα καθαριστικά είδη που τους παρέχονται περιστασιακά. Η πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη εξασφαλίζεται μετά από επανειλημμένες οχλήσεις από πλευράς των ανηλίκων, ενώ η ψυχοκοινωνική στήριξη περιορίζεται στην παραπομπή σε παιδοψυχιατρικές κλινικές, τις περισσότερες φορές ελλείψει διερμηνείας. Καθώς δεν υπάρχει δυνατότητα σίτισης, η καθημερινή διατροφή των ανηλίκων εξαρτάται από την χωροταξία του εκάστοτε τμήματος καθώς και τα καταστήματα πώλησης προϊόντων με τα οποία υπάρχει συνεργασία (συμβάσεις με κυλικεία, ψητοπωλεία, κτλ). Οι ανήλικοι λαμβάνουν 5,85 ευρώ την ημέρα με τα οποία καλούνται να καλύψουν τις ανάγκες τους σε σίτιση, αγορά τηλεκαρτών, απορρυπαντικών για τον καθαρισμό των ρούχων τους, αλλά και ειδών υγιεινής. Παράλληλα, τα προσωπικά είδη των ανηλίκων φυλάσσονται από τις αρχές και παραδίδονται στους ανηλίκους μόνο όσα είδη δεν θεωρούνται επικίνδυνα για την σωματική ακεραιότητα (για παράδειγμα, τα κορδόνια, τα εύφλεκτα υλικά, τα αιχμηρά αντικείμενα, κ.ά. απαγορεύονται). Με τον ίδιο τρόπο αποκλείεται και η πρόσβαση σε γραφική ύλη και επιτραπέζια παιχνίδια, καθώς θεωρείται ότι διάφορα αντικείμενα μπορεί να χρησιμοποιηθούν από τους ανηλίκους για να βλάψουν τους ίδιους ή τρίτους. Παρά τις διεθνείς οδηγίες αναφορικά με την κράτηση αιτούντων άσυλο, αλλά και τη σχετική προαναφερθείσα ρύθμιση του αρθ.48 παρ.2 Ν.4636/2019, όπου αναφέρεται ρητά ότι οι ανήλικοι πρέπει να κρατούνται σε ξεχωριστούς χώρους από τους ενήλικες, στην πράξη δεν είναι πάντα αυτή η περίπτωση. Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο ενήλικες να κρατούνται στα ίδια κελιά με ανηλίκους είτε λόγω συνωστισμού και υπέρβασης των δυνατοτήτων του 167

εκάστοτε κρατητηρίου είτε λόγω διάκρισης των κρατουμένων βάσει εθνικότητας και όχι βάσει του άξονα ενηλικότητας/ανηλικότητας. Επιπλέον, δεν υπάρχει πρόβλεψη για την παρουσία διερμηνέα ούτε κατά τη διαδικασία έναρξης της προστατευτικής φύλαξης, ούτε για την ανταπόκριση στις καθημερινές ανάγκες των ανηλίκων ή για την επίσκεψη σε γιατρούς. Αναφορικά με την άσκηση θρησκευτικών καθηκόντων, δεν υπάρχει κάποιος κατάλληλα διαμορφωμένος χώρος, ενώ έχουν καταγραφεί περιστατικά παρακώλυσής τους, ειδικά κατά τη διάρκεια μεγάλων μουσουλμανικών θρησκευτικών εορτών όπως το Ραμαζάνι. Συνοψίζοντας, οι συνθήκες διαβίωσης δε διασφαλίζουν σε καμία περίπτωση την αξιοπρεπή και ανθρώπινη μεταχείριση των ανήλικων που βρίσκονται σε καθεστώς προστατευτικής φύλαξης. Ούτε διασφαλίζεται με οποιονδήποτε τρόπο η μεταχείριση ευάλωτων ατόμων ή ατόμων με αυξημένο κίνδυνο επαναθυματοποίησης (ανήλικοι με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό, ανήλικοι με εξαρτήσεις από ουσίες, ανήλικοι θύματα απαγωγής, εξαναγκασμού, σεξουαλικής εκμετάλλευσης, κ.ά.). Το Human Rights Watch και άλλες οργανώσεις αναφέρουν επανειλημμένα σε εκθέσεις τους τις εξευτελιστικές συνθήκες που υφίστανται παιδιά και έφηβοι σε κρατητήρια αστυνομικών τμημάτων, τόσο στα νησιά, όσο και στην ενδοχώρα. Οι συνθήκες αυτές έχουν οδηγήσει σε επανειλημμένες καταδίκες της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ). 3.1. Διαδικασίες εντός προστατευτικής φύλαξης Το Προεδρικό Διάταγμα 141/1991 θεσπίζει την προστατευτική φύλαξη ασυνόδευτων ανηλίκων ως προληπτικό διοικητικό μέτρο μέσα από το άρθρο 118, χωρίς να παρέχει κάποια περαιτέρω εξειδίκευση ως προς την πραγματική εφαρμογή του μέτρου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η μεταχείριση των ασυνόδευτων ανηλίκων σε καθεστώς προστατευτικής φύλαξης να προσιδιάζει περισσότερο στη μεταχείριση ανηλίκων κρατουμένων που έχουν διαπράξει κάποιο ποινικό αδίκημα. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη που να διασφαλίζει στο ελάχιστο τις προδιαγραφές παιδικής προστασίας που πρέπει να έχει μια τέτοια ρύθμιση, πόσο μάλλον όταν εφαρμόζεται τόσο μαζικά. Το κενό αυτό έχει οδηγήσει σε έναν συνδυασμό πρακτικών κράτησης και φυλάκισης (υπόδικοι, κατάδικοι). Παρότι, δε, πρόκειται για μακροχρόνια κράτηση, δεν υπάρχει καμία ρύθμιση αναφορικά με τις ελάχιστες εγγυήσεις που αφορούν την μακροχρόνια κράτηση στο πλαίσιο της προστατευτικής φύλαξης. Τόσο κατά την αρχική τοποθέτηση των ασυνόδευτων ανηλίκων σε προστατευτική φύλαξη, όσο και κατόπιν μεταγωγής τους σε νέο χώρο τέλεσης αυτής, έχει αναφερθεί από τους ανηλίκους ότι λαμβάνει χώρα σωματικός έλεγχος. Πέρα από το γεγονός ότι σε καμία περίπτωση ανήλικοι που κρατούνται διοικητικά δεν πρέπει να υποβάλλονται σε αυτή τη διαδικασία, αυτή λαμβάνει χώρα μάλιστα με έναν δεόντως υποτιμητικό τρόπο, καθώς οι ανήλικοι συχνά γδύνονται σε κοινή θέα είτε μαζί με άλλους ασυνόδευτους ανηλίκους είτε μαζί με ενήλικες κρατούμενους. Επιπλέον, στις περισσότερες περιπτώσεις η μεταγωγή των ανηλίκων σε κέντρα υγείας ή στην Υπηρεσία Ασύλου γίνονται με τη χρήση χειροπέδων. Αναφορικά με την πρόσβαση στην Υπηρεσία Ασύλου καθεαυτή, μόνο στα ΚΥΤ καταγράφεται η βούληση των ανηλίκων να αιτηθούν διεθνή προστασία και λαμβάνει χώρα η πλήρης καταγραφή τους στην Υπηρεσία Ασύλου. Η καταγραφή του αιτήματος για διεθνή προστασία δε λαμβάνει χώρα, ωστόσο, όταν πρόκειται για προστατευτική φύλαξη σε χώρους αστυνομικών τμημάτων/μεταγωγικών κρατητηρίων. Επιπλέον, η πλειοψηφία των υποθέσεων που απαιτούν παράσταση στην Υπηρεσία Ασύλου αναφορικά με την ανανέωση του δελτίου αι-

168

τούντος διεθνή προστασία δεν γίνονται. Ακόμη πιο σοβαρή είναι η έλλειψη μέριμνας για μεταγωγή στην Υπηρεσία Ασύλου ασυνόδευτων ανηλίκων που έχουν ορισμένη ημερομηνία συνέντευξης για εξέταση του αιτήματος ασύλου τους, γεγονός που μπορεί να περιπλέξει εξαιρετικά την εξέλιξη του αιτήματος για διεθνή προστασία1. Μια ακόμη διαδικασία την οποία θα θέλαμε να αναδείξουμε στο πλαίσιο εφαρμογής της κατά την προστατευτική φύλαξη είναι αυτή του ηλικιακού προσδιορισμού. Αρχικά θα θέλαμε να τονίσουμε ότι η παραπομπή ενός ασυνόδευτου ανηλίκου για προσδιορισμό ηλικίας γίνεται από τους αστυνομικούς, γεγονός που εγείρει έντονες αμφιβολίες αναφορικά με την αρμοδιότητα. Αντίστοιχα, στα ΚΥΤ οι παραπομπές λαμβάνουν χώρα από τη διοίκηση των ΚΥΤ. Και στις δύο περιπτώσεις έχουν διαπιστωθεί περιστατικά κατά τα οποία το κριτήριο παραπομπής για ηλικιακό προσδιορισμό δεν είναι η περί ηλικίας αμφιβολία, αλλά αναφέρεται περισσότερο σε μη διαχειρίσιμη συμπεριφορά του ατόμου. Επιπλέον, καλό είναι να σημειωθεί ότι η διαδικασία καθυστερεί σημαντικά, από την παραπομπή ως την υλοποίηση και το τελικό πόρισμα, με αποτέλεσμα ενήλικα άτομα που εσφαλμένα δηλώθηκαν ως ανήλικοι να παραμένουν για παρατεταμένα χρονικά διαστήματα σε κελιά μαζί με ανηλίκους. Προφανώς, παρά τη συστηματοποίηση της προστατευτικής φύλαξης δεν υπάρχει μέριμνα αναφορικά με την διερμηνεία. Αυτό σημαίνει ότι όλες οι προαναφερθείσες διαδικασίες λαμβάνουν χώρα χωρίς την κατάλληλη ενημέρωση των ανηλίκων αναφορικά με ζητήματα που τους αφορούν άμεσα. Έχουν αναφερθεί περιστατικά κατά τα οποία οι ανήλικοι υποβλήθηκαν στη διαδικασία του ηλικιακού προσδιορισμού, χωρίς να έχουν ενημερωθεί, θεωρώντας πως πρόκειται για έναν ιατρικό έλεγχο ρουτίνας. Εξίσου προβληματική είναι η έλλειψη διερμηνείας και κατά την αρχική καταγραφή των ανηλίκων, καθώς συχνά λάθη στα στοιχεία τους προκύπτουν από αυτό. Τα λάθη αυτά μπορούν να τους οδηγήσουν να λάβουν την ιδιότητα του κατηγορουμένου για το ποινικό αδίκημα της ψευδούς κατάθεσης. Ακόμη πιο αμφίβολη είναι η αποτελεσματικότητα των επισκέψεων σε κέντρα υγείας και νοσοκομεία χωρίς την παρουσία διερμηνέα αναφορικά με την επαρκή διερεύνηση των συμπτωμάτων του ανηλίκου προκειμένου να δοθούν οι κατάλληλες οδηγίες και αγωγή. Η έλλειψη διερμηνείας αναφορικά με ζητήματα καθημερινής διαβίωσης των ανηλίκων δεν είναι λιγότερο αμελητέα, καθώς οι ανήλικοι δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν τις ανάγκες τους στους αστυνομικούς που είναι υπεύθυνοι για την προστατευτική τους φύλαξη. Τέλος, οι διαδικασίες που αφορούν ειδικές συνθήκες και ανάγκες δεν λαμβάνονται σε κάθε περίπτωση υπόψη. Οι ασυνόδευτες ανήλικες κρατούνται συνήθως σε ξεχωριστά κελιά από τους άνδρες2, σε καμία περίπτωση όμως δεν υπάρχει διαχωρισμός τους από ενήλικες κρατούμενες. Για τα παιδιά κάτω των 14 ετών, δεν υπάρχει κάποια άλλη εναλλακτική μορφή της κράτησης, με αποτέλεσμα να βρίσκονται σε συνθήκες κράτησης πολύ μικρά παιδιά. Σημαντική εξαίρεση αποτελεί η καλή πρακτική τοποθέτησης ασυνόδευτων ανηλίκων κάτω των 14 ετών σε παιδιατρικές κλινικές νοσοκομείων, η οποία ωστόσο παραμένει άτυπη και

1 Σε αυτήν την περίπτωση, η εξέταση του αιτήματος για διεθνή προστασία του ανηλίκου διακόπτεται, με αποτέλεσμα να πρέπει να λάβει χώρα η διαδικασία της αίτησης θεραπείας. Σε περίπτωση, δε, που ο ανήλικος δε λάβει εγκαίρως νομική βοήθεια κατά την τοποθέτησή του σε δομή φιλοξενίας, μπορεί να διακινδυνεύσει το αναφαίρετο δικαίωμά του για αιτηθεί άσυλο. 2 Δυστυχώς, όμως, για την περίπτωση των ΚΥΤ κάτι τέτοιο δεν ισχύει σε όλες τις περιπτώσεις, καθώς υπάρχουν μόνες γυναίκες ή/και ασυνόδευτες ανήλικες που διαμένουν όχι μόνο στις ίδιες πτέρυγες αλλά και στα ίδια κοντέινερ με ενήλικες άνδρες.

169

δεν έχει συστηματοποιηθεί3. Έμφαση καλό θα ήταν να δοθεί και στο γεγονός ότι δεν υπάρχει κάποιο λιγότερο επαχθές της κράτησης μέτρο αναφορικά με ανηλίκους θύματα τραυματικών εμπειριών, βασανιστηρίων, σεξουαλικής εκμετάλλευσης, καταναγκαστικής εργασίας, παράνομης κατακράτησης, παράνομης διακίνησης ή εμπορίας. Οι ανήλικοι αυτοί τίθενται υπό κανονικές συνθήκες κράτησης, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει στην περαιτέρω θυματοποίηση και σε ουσιαστικό επανατραυματισμό τους. Το ίδιο ισχύει και για ανηλίκους οι οποίοι λόγω της σεξουαλικής τους ταυτότητας μπορεί να θυματοποιηθούν κατά τη διάρκεια της κράτησής τους. Το γεγονός ότι τέτοιες περιπτώσεις συνήθως προτεραιοποιούνται ως προς την ανεύρεση θέσης σε δομές φιλοξενίας δεν μειώνει τον κίνδυνο της δευτερογενούς θυματοποίησής τους.

4. ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ ΑΝΗΛΙΚΩΝ Η συνθήκη του εγκλεισμού είναι επιβαρυντική από μόνη της, πόσο μάλλον όταν συντρέχουν όλες οι προαναφερθείσες συνθήκες. Οι συνέπειες της κράτησης είναι άμεσες για την σωματική υγεία των ανηλίκων όσο και για την ψυχική τους ακεραιότητα. Η κακή διατροφή και η έλλειψη δυνατότητας σωματικής άσκησης επιβαρύνουν σημαντικά τη σωστή λειτουργία ενός αναπτυσσόμενου οργανισμού, ενώ οι κακές συνθήκες υγιεινής αυξάνουν τον κίνδυνο για μόλυνση ή μετάδοση ασθενειών (με αυξημένη πιθανότητα για τις δερματικές παθήσεις), επιδεινώνοντας την κατάσταση υγείας ανηλίκων με χρόνιες παθήσεις. Αναφορικά με ζητήματα ψυχικής υγείας, η απογοήτευση, η απόγνωση και πολλές φορές το αίσθημα αβοηθησίας κατακλύζουν τους ανηλίκους. Οι διαταραχές διάθεσης, τα καταθλιπτικά συμπτώματα, η κατατονική συμπεριφορά και η συναισθηματική απόσυρση αποτελούν τις πιο συνήθεις εκφάνσεις δυσκολιών ψυχικής υγείας. Οι ανήλικοι συχνά αναφέρουν κρίσεις πανικού, εκδήλωση φοβιών, έντονο άγχος, ψευδαισθητικά συμπτώματα και σωματοποίηση κατά τη διάρκεια της συνθήκης παρατεταμένου εγκλεισμού τους. Προφανώς και δεν απουσιάζει η εκδήλωση αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς, η οποία κυμαίνεται από αυτοτραυματισμούς, αυτοκτονικό ιδεασμό αλλά και απόπειρες αυτοκτονίας. Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθούν και περιπτώσεις ανηλίκων οι οποίοι εκδήλωσαν ψυχωσικά επεισόδια ως αποτέλεσμα των ψυχοπιεστικών συνθηκών στο πλαίσιο της κράτησης. Με βάση τα παραπάνω, παρατηρείται μια αυξανόμενη τάση παραπομπής των ανηλίκων σε παιδοψυχιατρικές κλινικές δημόσιων νοσοκομείων, η οποία δεν έχει ως αποτέλεσμα την εκκίνηση κάποιας θεραπευτικής διαδικασίας, αφού, άλλωστε το νοσοκομείο δεν διαθέτει διερμηνείς για να μπορεί να συνεννοηθεί με τον εξεταζόμενο, αλλά τη συνταγογράφηση συχνά ισχυρής φαρμακευτικής αγωγής στο πλαίσιο της προστατευτικής φύλαξης. Το ζήτημα που προκύπτει είναι καθεαυτή η συνταγογράφηση που βασίζεται σε συμπτώματα ενδημικά της συνθήκης της κράτησης και δεν αντιμετωπίζει τους ανηλίκους και την κατάσταση με την οποία είναι αντιμέτωποι με έναν ολιστικό τρόπο, αλλά κατακερματίζει την εμπειρία

3 Καλό θα ήταν να σημειωθεί ότι η προστατευτική φύλαξη σε νοσοκομείο για παιδιά κάτω των 14 ετών δεν προβλέπεται σε κάποιο νομικό κείμενο και, άρα, δε διαθέτει δεσμευτική ισχύ. Είναι καλό να σημειωθούν, από την άλλη, και οι έντονες αντιδράσεις των δημοσίων νοσοκομείων καθώς και των αστυνομικών ενάντια στη θέσπιση μιας τέτοιας ρύθμισης, καθώς για τους μεν δεν τα παιδιά δε συνιστούν ασθενείς προς νοσηλεία ενώ για τους αποσπά σημαντικές αστυνομικές δυνάμεις για την πραγματοποίησή της (2 αστυνομικοί ανά 8ωρη βάρδια).

170

τους και παθολογικοποιεί ένα σύμπτωμα που ανταποκρίνεται απολύτως φυσιολογικά στη νοσηρότητα της συνθήκης. Με αυτόν τον τρόπο, οι ανήλικοι με ιστορικό χρήσης ουσιών εκμεταλλεύονται την παραπάνω συνθήκη: ζητούν παραπομπή σε παιδοψυχιατρική κλινική προκειμένου να τους χορηγηθεί μια φαρμακευτική αγωγή, η οποία θα λειτουργήσει σε ένα βαθμό ως υποκατάστατο. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, δεν υπάρχει καμία μέριμνα από τις αρχές αναφορικά με ανήλικα θύματα τραυματικών εμπειριών (θύματα βασανιστηρίων, έμφυλης βίας, απαγωγών, τροχαίων δυστυχημάτων κατά τη διακίνηση, θύματα εμπορίας). Το πρότερο τραύμα παίζει σημαντικό ρόλο στην κλινική εικόνα που μπορεί να αναπτύξει ένας ανήλικος στο πλαίσιο της κράτησης και πηγαίνει πέρα από τη συνθήκη του επανατραυματισμού, καθώς μπορεί να εγκλωβίσει τον ανήλικο σε δυσλειτουργικές αποκρίσεις, κατόπιν παρατεταμένης έκθεσής του σε εξευτελιστικές και απάνθρωπες συνθήκες ζωής.

171

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: Η ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΗ ΦΥΛΑΞΗ 5. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ Μέσα στο πλαίσιο που σκιαγραφήθηκε παραπάνω, η ΑΡΣΙΣ ανέπτυξε μια μεθοδολογία για τις παρεμβάσεις στην προστατευτική φύλαξη, προκειμένου να διασφαλίζεται σε κάθε περίπτωση το βέλτιστο συμφέρον των ανηλίκων. Στόχος της μεθοδολογίας αυτής ήταν η συστηματοποίηση των παρεμβάσεων και η προσαρμογή του πλαισίου και των αρχών παιδικής προστασίας της ΑΡΣΙΣ σε αυτόν τον ειδικό πληθυσμό υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες (κράτηση σε κελιά αστυνομικών τμημάτων ή χώρους κράτησης). Πυξίδα, δε, για το σχεδιασμό και την υλοποίηση της παρέμβασης είναι η διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού. Το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού είναι μία από τις τέσσερις θεμελιώδεις αρχές της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Περιγράφεται στο άρθρο 3 αυτής ως το πρωταρχικό κριτήριο για όλα τα ζητήματα που αφορούν στο παιδί και μαζί με την αρχή της μη διάκρισης, το δικαίωμα στη ζωή, την επιβίωση και την ανάπτυξη, καθώς και το δικαίωμα στη συμμετοχή και την ακρόαση, συγκροτούν τον πυρήνα της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Σύμφωνα με τη Διακήρυξη Καλών Πρακτικών (2009) του Ευρωπαϊκού Προγράμματος για τα Ασυνόδευτα Παιδιά, «για όλες τις αποφάσεις που αφορούν στα ασυνόδευτα παιδιά πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού. Οποιοσδήποτε καθορισμός ή αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος πρέπει να στηρίζεται στις προσωπικές περιστάσεις κάθε παιδιού και να συνεκτιμά την κατάσταση της οικογένειας του παιδιού, την κατάσταση που επικρατεί στη χώρα καταγωγής του, τις ευπάθειες του παιδιού, την ασφάλεια και τους κινδύνους στους οποίους εκτίθεται και τις ανάγκες προστασίας του, το επίπεδο της ένταξής του στη χώρα υποδοχής καθώς και την πνευματική και σωματική του υγεία, τις συνθήκες εκπαίδευσης αλλά και τις κοινωνικο - οικονομικές συνθήκες. Αυτές οι εκτιμήσεις εντάσσονται στο πλαίσιο του φύλου, της ιθαγένειας καθώς και του εθνοτικού, πολιτισμικού και γλωσσικού υπόβαθρου του παιδιού. Ο καθορισμός του βέλτιστου συμφέροντος των ασυνόδευτων παιδιών είναι διεπιστημονική διεργασία στην οποία συμμετέχουν οι αρμόδιοι φορείς και ανατίθεται σε ειδικευμένους επαγγελματίες και εμπειρογνώμονες που εργάζονται με παιδιά». Με δεδομένο ότι ο καθορισμός ή η αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος ενός ανηλίκου σε προστατευτική φύλαξη ολοκληρώνεται στην πραγματοποίηση της τελικής τοποθέτησής του εκτός κράτησης σε κατάλληλη δομή φιλοξενίας, η μεθοδολογία της παρέμβασης κινείται στα επίπεδα της αξιολόγησης των αναγκών, της διαχείρισης υπόθεσης και της παροχής υπηρεσιών “πρώτων βοηθειών”. Με άξονα την αρχή της μη περαιτέρω βλάβης, ο σχεδιασμός της παρέμβασης είναι ιδιαίτερα προσεκτικός, ενσωματώνοντας τους περιορισμούς του ίδιου του συστήματος (νομοθετικά κενά, δομικές ελλείψεις σε παροχές και υπηρεσίες, χωρικοί και χρονικοί περιορισμοί). 5.1. Επιστημονικό προσωπικό Οι ομάδες παρέμβασης και υποστήριξης των ασυνόδευτων ανηλίκων στην προστατευτική φύλαξη αποτελούνται από τους επαγγελματίες του Δικτύου της ΑΡΣΙΣ για την Παιδική 172

Προστασία και προκρίνουν ένα διεπιστημονικό μοντέλο συνεργασίας. Οι ομάδες αποτελούνται από κοινωνικούς επιστήμονες, δικηγόρους, ψυχολόγους και διερμηνείς για τις γλώσσες και διαλέκτους που μιλούν οι ασυνόδευτοι ανήλικοι. Σε περίπτωση που η οργάνωση δε διαθέτει διερμηνέα στη διάλεκτο την οποία μιλάει ο ανήλικος, επιδιώκεται τηλεφωνική διερμηνεία με επαγγελματία διερμηνέα. Συνήθως, σε κάθε συνεδρία με τον ανήλικο συμμετέχει ένας κοινωνικός επιστήμονας και ένας διερμηνέας, και βάσει της αξιολόγησης των αναγκών ακολουθούν πιο εξειδικευμένες συνεδρίες. H εποπτεία του επιστημονικού προσωπικού που παρεμβαίνει στους χώρους κράτησης είναι απαραίτητη τόσο σε επίπεδο διαχείρισης υποθέσεων όσο και σε επίπεδο συναισθηματικής διαχείρισης. Καθώς πρόκειται για μια συνθήκη σύνθετη, για την επαρκή διαχείριση των ζητημάτων που επιφέρει προκρίνεται η διαθεματικότητα όχι μόνο κατά τη διάρκεια της παρέμβασης, αλλά και κατά την αξιολόγηση και επαναξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος των ανηλίκων. Στις εβδομαδιαίες συναντήσεις διαχείρισης υπόθεσης εκτίθενται οι παράμετροι που επηρεάζουν την κάθε ατομική υπόθεση καθώς και οι βραχυπρόθεσμοι, αλλά και μακροπρόθεσμοι στόχοι για τον κάθε ανήλικο. Στη μηνιαία εξωτερική εποπτεία των εργαζομένων υπάρχει η δυνατότητα συζήτησης ζητημάτων συνεργασίας, αλλά και συναισθηματικών δυσκολιών σχετιζόμενων τόσο με τις υποθέσεις των ανηλίκων, όσο και με τη φύση του αντικειμένου της παρέμβασης. 5.2. Πρόσβαση στους εκάστοτε χώρους τέλεσης της προστατευτικής φύλαξης Το πρώτο βήμα για την διαμόρφωση των παρεμβάσεων είναι η εξασφάλιση της πρόσβασης στα εκάστοτε αστυνομικά τμήματα που λειτουργούν ως χώροι τέλεσης της προστατευτικής φύλαξης. Για συστηματικές παρεμβάσεις συνίσταται να εκδίδεται γενική άδεια εισόδου από το αρχηγείο της ΕΛ.ΑΣ, ενώ ο χρόνος των εβδομαδιαίων συναντήσεων μπορεί να καθοριστεί στη συνέχεια με το κατά τόπον τμήμα. Σε κάθε περίπτωση, οι συνθήκες και οι όροι αναφορικά με τη δυνατότητα και το περιεχόμενο των επισκέψεων των επαγγελματιών μας είναι σημαντικό να τοποθετούνται στο πλαίσιο μιας από πριν ορισμένης συμφωνίας. Επίσης, είναι άκρως σημαντικό να διασφαλίζεται η ιδιωτικότητα κατά τη διάρκεια της συνάντησης με τον κάθε ασυνόδευτο ανήλικο ως το ελάχιστο εχέγγυο εμπιστευτικότητας. 5.3. Παρεχόμενες υπηρεσίες Οι επισκέψεις στους χώρους της προστατευτικής φύλαξης καθεαυτές έχουν πολύ συγκεκριμένη στοχοθεσία όσον αφορά στις παροχές, οι οποίες συνίστανται σε υλική, διαδικαστική, αλλά και ψυχοκοινωνική και νομική υποστήριξη των ανηλίκων. Όλες οι παρεχόμενες υπηρεσίες είναι προσαρμοσμένες πλήρως στο πλαίσιο της παρέμβασης ούτως ώστε να βελτιώνουν στο μέγιστο δυνατό βαθμό τις συνθήκες διαβίωσης των ανηλίκων, να τους εμψυχώνουν και να μπορούν να επιλύσουν επιπλοκές αναφορικά με νομικό τους καθεστώς. Ο εντοπισμός, η παρακολούθηση, η πρόληψη και η αντιμετώπιση δυσμενών καταστάσεων στο πλαίσιο μιας φύσει δυσμενούς συνθήκης αποτελεί τον στόχο των παρεχόμενων υπηρεσιών. 5.3.1 Ψυχοκοινωνική υποστήριξη Τι θα μπορούσε να ορίζεται ως ψυχοκοινωνική στήριξη στο ειδικό πλαίσιο της κράτησης ασυνόδευτων ανηλίκων σε καθεστώς προστατευτικής φύλαξης; Πώς θα μπορούσε να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα ανηλίκων οι οποίοι έρχονται αντιμέτωποι με ένα τόσο άκαμπτο και ανελαστικό πλαίσιο, το οποίο αγγίζει τα όρια του τοξικού; Τι είδους ψυχοκοινωνικές 173

παρεμβάσεις είναι εφικτές εντός ενός τέτοιου πλαισίου; Λαμβάνοντας υπόψη τη θέση ότι η ψυχοκοινωνική προσέγγιση έχει ως κύρια πρόθεση να αναδεικνύει τη συνδυασμένη επίδραση των ενδοψυχικών, διαπροσωπικών και κοινωνικοπολιτικών πτυχών ενός ατόμου (Παπαδόπουλος Ρ.Κ.), η χρήση του όρου για το πλαίσιο της προστατευτικής φύλαξης εγείρει προβληματισμούς. Λόγω της μη μονιμότητας/σταθερότητας του πλαισίου, σε συνδυασμό με την ακαμψία του αλλά και την έλλειψη οποιασδήποτε σχετικής πρόβλεψης από την πολιτεία, μια πιο συστημική, δομική και κοινοτικά προσανατολισμένη παρέμβαση κρίνεται αδύνατη. Αντιθέτως, ο σχεδιασμός και οι στόχοι της ψυχοκοινωνικής στήριξης στο πλαίσιο της προστατευτικής φύλαξης προσιδιάζουν περισσότερο σε περιπτώσεις εκτάκτου ανάγκης: αρχή της μη βλάβης, αξιοπρέπεια και σεβασμός, εξασφάλιση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ισότητας, πρόσβαση σε αμερόληπτη βοήθεια, αξιολόγηση αναγκών. Η ψυχοκοινωνική στήριξη λαμβάνει χώρα μέσα από μια σειρά συνεντεύξεων με τον ανήλικο. Προφανώς και η στόχευση μιας τέτοιας υποστήριξης έχει περιορισμένο βεληνεκές και προσδοκίες (τόσο για τους επαγγελματίες που υποστηρίζουν όσο και για τα παιδιά που λαμβάνουν τις υπηρεσίες), περιορισμοί που προκύπτουν από το πλαίσιο της προστατευτικής φύλαξης αυτό καθεαυτό. Για αυτό και, άλλωστε, ο οδηγός “Πρώτες Βοήθειες Ψυχικής Υγείας” (Psychological First Aid-PFA) συνιστά το βασικό εργαλείο με τεχνικές για την αντιμετώπιση ατόμων σε κατάσταση έντονου δυσφορικού στρες που χρησιμοποιείται από τους επαγγελματίες που παρεμβαίνουν στους χώρους κράτησης. Παρά τα σοβαρά ζητήματα ψυχικής υγείας που είτε προϋπάρχουν της κράτησης είτε προκύπτουν κατά τη διάρκεια αυτής, είναι σημαντικό να τονιστεί ο περιορισμός αναφορικά με τη δυνατότητα παροχής ουσιαστικής ψυχολογικής υποστήριξης, η οποία δεν μπορεί να λάβει χώρα σε ένα πλαίσιο κατεξοχήν τραυματικό. Η στέρηση της ελευθερίας αυξάνει το άγχος, το φόβο, την αναστάτωση και την δυσφορία και μπορεί να επιδεινώσει πρότερες τραυματικές εμπειρίες (UNHCR, 2015). Τις περισσότερες φορές οι επαγγελματίες μας καλούνται να διαχειριστούν το θυμό και την απόγνωση των ανηλίκων σχετικά με την συνθήκη του εγκλεισμού τους, το αβέβαιο της διάρκειας της κατάστασης αυτής ή κάποιο τραγικό γεγονός που συνέβη σε κοντινούς τους ανθρώπους. Η ουσιαστική συνεισφορά συνίσταται στην ενεργό παρουσία του επαγγελματία και προσπάθεια για κατανόηση του βιώματος του ανηλίκου, βοηθώντας τον να διαχειριστεί και να διοχετεύσει συντριπτικά συναισθήματα, συνδέοντάς τον με τα αποθέματα ψυχικής ανθεκτικότητας και τις δυνάμεις που διαθέτει. Στόχος, λοιπόν, είναι η ενδυνάμωση του ανηλίκου μέσα από την προσπάθεια να κατανοήσει το συντριπτικό “πλαίσιο παιδικής προστασίας” που του έχει επιβληθεί και να αντιληφθεί τη λειτουργία του, καθώς και να σχεδιάσει το επόμενο βήμα. Ένα από τα πιο ουσιαστικά κομμάτια της παρέμβασης, θα λέγαμε ότι συνίσταται στην ενημέρωση των ανηλίκων σε γλώσσα που κατανοούν του λόγου για τον οποίο βρίσκονται σε προστατευτική φύλαξη, ότι δεν οφείλεται σε κάποια ποινική δίωξη εναντίον τους, αλλά στο γεγονός ότι είναι ασυνόδευτοι ανήλικοι για τους οποίους δεν έχει οριστεί κατάλληλη δομή φιλοξενίας. Αξίζει να αναφερθεί ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ανηλίκων σε προστατευτική φύλαξη θεωρούν ότι βρίσκονται υπό κράτηση επειδή κατηγορούνται για κάποιο σοβαρό έγκλημα και φοβούνται ότι θα απελαθούν. Παρότι η κατανόηση των σχετιζόμενων εννοιών των ασυνόδευτων ανηλίκων, της προστατευτικής φύλαξης, του ρόλου της Εισαγγελίας Ανηλίκων και του ΕΚΚΑ απαιτεί σύνθετες διεργασίες και προϋποθέτει την κατανόηση και του σύνθετου νομοθετικού πλαισίου στην Ελλάδα, οι επαγγελματίες μας είναι ιδιαίτερα ενεργοποιημένοι απέναντι σε αυτήν τη δυσκολία. 174

Για αυτό το σκοπό έχει αναπτυχθεί ένα φιλικό προς το παιδί εγχειρίδιο στα αραβικά, τα φαρσί, τα ουρντού και τα γαλλικά, το οποίο εξηγεί στους ανηλίκους σχετικά με τη συνθήκη της προστατευτικής, ποια βήματα απαιτούνται για να παύσει η προστατευτική και πόσο καιρό πιθανόν να διαρκέσει αυτό. Προφανώς, λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι πολλά παιδιά είναι αναλφάβητα οι επαγγελματίες της οργάνωσης φροντίζουν να δίνουν τον απαραίτητο χώρο και χρόνο στους ανηλίκους για να εξηγούν την συνθήκη και να συζητήσουν τις απορίες τους. Η συνθήκη της κράτησης αποδεδειγμένα επιδεινώνει την κατάσταση υγείας του ατόμου και σε ορισμένες περιπτώσεις προκαλεί ασθένειες και συμπτώματα (UNHCR, 2015). Για αυτό το λόγο η συστηματική αξιολόγηση και παρακολούθηση της σωματικής και ψυχικής υγείας των κρατουμένων είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ψυχοκοινωνικής στήριξης. Στο ίδιο πλαίσιο παροχής υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής στήριξης συμπεριλαμβάνεται και η διευκόλυνση διασύνδεσης με φορείς. Καθώς η παραπομπή δε μπορεί να είναι άμεση μιας και η αστυνομία είναι επιφορτισμένη με τη διαχείριση των υποθέσεων των ανηλίκων, η συνεισφορά των επαγγελματιών μας συνίσταται στην επισήμανση στους αστυνομικούς των υποθέσεων που χρήζουν ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και της παρακολούθησης της εξέλιξης του αιτήματος. Για περιπτώσεις που οι ανήλικοι χρήζουν ιατρικής εξέτασης και, δη, για τις παραπομπές σε παιδοψυχιατρικές κλινικές υπάρχει η δυνατότητα συνδρομής από διερμηνέα της οργάνωσης είτε δια ζώσης είτε τηλεφωνικά και σχετικής επανατροφοδότησης. Επιπλέον, σχετικές ενημερώσεις και προτάσεις γίνονται και προς την Εισαγγελία Ανηλίκων όταν ο ανήλικος χρήζει παραπομπής σε εξειδικευμένους φορείς (απεξάρτησης, ψυχικής υγείας, κτλ). Παρομοίως, η επικοινωνία με τους συγγενείς των ανηλίκων είναι κομβική για την πληρέστερη υποστήριξή τους, είτε πρόκειται για περιπτώσεις όπου η οικογενειακή επανένωση μέσω της διαδικασίας του Κανονισμού του Δουβλίνου είναι εφικτή είτε για περιπτώσεις όπου οι συγγενείς μπορούν να αναλάβουν την επιμέλεια των ανηλίκων στην Ελλάδα (βλέπε παρακάτω). Επιπλέον, η επικοινωνία με τους συγγενείς μπορεί να δώσει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για τον κάθε ανήλικο και τις εξατομικευμένες του ανάγκες. Συχνό αίτημα των ίδιων των ανηλίκων είναι η επικοινωνία των επαγγελματιών μας με τους συγγενείς τους, προκειμένου να τους καθησυχάσουν αναφορικά με την συνθήκη στην οποία έχουν περιέλθει οι ανήλικοι. Επιπρόσθετα, χρειάζεται να τονιστεί το γεγονός ότι η ενδυνάμωση και προετοιμασία για την εισαγωγή του ανηλίκου σε δομή φιλοξενίας είναι ουσιαστικής σημασίας για την αποτελεσματική του ένταξη εκεί. Κατά τη λήψη του κοινωνικού ιστορικού προκύπτουν χρήσιμες πληροφορίες που μπορεί να καθορίσουν την παραμονή ή όχι ενός ανηλίκου σε μια δομή φιλοξενίας, όπως το αν ανήκει σε κάποια συγκεκριμένη μειονότητα ή το αν διαθέτει κάποιο υποστηρικτικό δίκτυο σε κάποια περιοχή της Ελλάδας ή αν απειλείται από κάποιο εγκληματικό κύκλωμα. Πληροφορίες όπως οι παραπάνω είναι καλό -κατόπιν συγκατάθεσης του ανηλίκου- να κοινοποιηθούν στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης και την Εισαγγελία Ανηλίκων προκειμένου να ληφθούν υπόψη κατά τη διαδικασία τοποθέτησης του ανηλίκου σε κατάλληλη δομή φιλοξενίας. Κατά αυτόν τον τρόπο, μπορεί να πραγματοποιηθεί ένας από κοινού σχεδιασμός και συμβουλευτική διαδικασία με τον ανήλικο αναφορικά με τα επόμενα βήματα και τους τρόπους στο πλαίσιο του δυνατού για να καλυφθούν οι ιδιαίτερες ανάγκες του. Τέλος, οι σχέσεις των ανηλίκων με τους συγκρατούμενούς τους είναι κάτι που διερευνάται οπωσδήποτε κατά τη διαδικασία ψυχοκοινωνικής αξιολόγησης και διερεύνησης. Καθώς δεν εκλείπουν τα φαινόμενα εκφοβισμού, επικράτησης του ισχυρότερου, αλλά και σεξουαλικών 175

παρενοχλήσεων, απαιτείται άμεση και αποτελεσματική ωστόσο και ταυτόχρονα διακριτική διαχείριση τέτοιων περιστατικών. 5.3.2 Νομική ενημέρωση και συμβουλευτική Η νομική υποστήριξη αποτελεί εξίσου κομβικό κομμάτι που αφορά στην επείγουσα μα όσο το δυνατόν πληρέστερη και ουσιώδη υποστήριξη του ανηλίκου στην κράτηση. Αποτελεί μέρος της διερεύνησης και αξιολόγησης των αναγκών του καθώς και της κατάρτισης ενός εξατομικευμένου πλάνου δράσης. Πέρα από την ενημέρωση για τα δικαιώματά του ως ανηλίκου και για το ιδιαίτερο νομικό πλαίσιο που υπάρχει για τα παιδιά στην Ελλάδα και την Ευρώπη, ο νομικός της ομάδας είναι επιφορτισμένος με ένα σύνολο δράσεων που αφορούν τον ανήλικο. Η πρόσβαση των ανηλίκων στην Υπηρεσία Ασύλου και το στάδιο εξέλιξης των αιτημάτων τους καθορίζουν άμεσα τις ενέργειες που πρέπει να λάβουν χώρα. Σε σπάνιες περιπτώσεις γίνεται καταγραφή των ανηλίκων όσο βρίσκονται σε καθεστώς κράτησης στην Υπηρεσία Ασύλου, καθώς θεωρείται σκόπιμο ο ανήλικος να βρεθεί σε μια ασφαλή και κατάλληλη δομή πριν καταθέσει ένα τόσο σημαντικό αίτημα, ούτως ώστε να είναι κατάλληλα προετοιμασμένος (πνευματικά και ψυχικά). Εξαιρέσεις συμβαίνουν συνήθως για τις περιπτώσεις ανηλίκων που ενηλικιώνονται σύντομα καθώς και για περιπτώσεις ανηλίκων που θέλουν να αιτηθούν οικογενειακή επανένωση, μιας και πρόκειται για χρονοβόρο διαδικασία. Πιθανές εκκρεμότητες όπως η ανανέωση δελτίου αιτούντος διεθνή προστασία είτε η συνέντευξη του ανηλίκου ενώπιον του Περιφερειακού Γραφείου Ασύλου αποτελούν εξίσου σημαντική προτεραιότητα για τη νομική ομάδα. Ειδικά όσον αφορά σε συνεντεύξεις ενώπιον της Υπηρεσίας Ασύλου για την εξέταση του αιτήματος του ανηλίκου για διεθνή προστασία, λαμβάνει χώρα ενδελεχής προετοιμασία του ανηλίκου από την ομάδα των νομικών καθώς και συνοδεία του κατά τη διάρκεια της διαδικασίας από τη νομική ομάδα. Σε περιπτώσεις οικογενειακής επανένωσης διερευνάται το στάδιο εξέλιξης του αιτήματος του αιτούντα καθώς και το είδος των εγγράφων που έχουν κατατεθεί, προκειμένου να διασφαλιστεί η προσθήκη κάποιου ενδεχομένως απαραίτητου εγγράφου. Σε κάθε περίπτωση οι επαγγελματίες μας ενημερώνονται για το στάδιο εξέλιξης όλων των αιτημάτων, προκειμένου να υπάρχει επαρκής χρόνος για ενδεχόμενη προσφυγή κατά απορριπτικών αποφάσεων. Εξίσου σημαντική είναι η νομική συνδρομή αναφορικά με περιπτώσεις ποινικών εκκρεμοτήτων κατά των ανηλίκων, όπου και οι επαγγελματίες μας φροντίζουν κατόπιν σχετικής εξουσιοδότησης από τους ανηλίκους και την Εισαγγελέα Ανηλίκων να λάβουν τη δικογραφία και να επικοινωνήσουν με την Υπηρεσία Επιμελητριών Ανηλίκων για τις υποθέσεις. Αυτή η πληροφορία είναι εξαιρετικά σημαντική προκειμένου να αποφευχθεί το ενδεχόμενο να δικαστεί ερήμην κάποιος ανήλικος επειδή απλά δε γνώριζε την ημερομηνία της δικασίμου του, ειδικά το διάστημα κατά το οποίο τελεί υπό καθεστώς προστατευτικής φύλαξης. Εξίσου σημαντική είναι η ενημέρωση της δομής φιλοξενίας στην οποία θα μεταβεί ο ανήλικος στη συνέχεια, ούτως ώστε να υπάρξει ο κατάλληλος σχεδιασμός και παρακολούθηση της υπόθεσής του. Προφανώς και η νομική υποστήριξη επεκτείνεται και στην επαγρύπνηση αναφορικά με την τήρηση όλων των εχέγγυων για την ανηλικότητα και τη διαφύλαξη των διαδικασιών που τους αφορούν όπως για παράδειγμα η τήρηση των υπουργικών αποφάσεων κατά τη διαδικασία ηλικιακού προσδιορισμού από δημόσια νοσοκομεία ή άλλους φορείς που τη διεξάγουν. Σε περιπτώσεις που ανήλικος μας γνωστοποιεί ότι υπήρξε θύμα παραβατικής αυμπεριφοράς πληροφορούμε για το περιστατικό τις αρμόδιες αρχές και διευκολύνουμε τον ανήλικο να καταθέσει σε αυτές τη μαρτυρία του. Για ανηλίκους στους οποίους έχουν επιβληθεί 176

περιοριστικοί όροι μετά από ανάκριση για πράξη που θα ήταν κακούργημα αν την τελούσε ενήλικος τους εξηγούμε τι σημαίνει αυτό και τους διασυνδέουμε με τις αρμόδιες αστυνομικές, εισαγγελικές και δικαστικές αρχές καθώς και με την Υπηρεσία Επιμελητριών Ανηλίκων. 5.3.3 Υλικές παροχές Οι παρεμβάσεις στους χώρους κράτησης θα ήταν αρκετά ελλιπείς αν δεν προέβλεπαν το επιτακτικό ζήτημα των υλικών παροχών. Καθώς στους χώρους κράτησης δεν υπάρχει καμία δυνατότητα για παροχή ειδών υγιεινής και ρουχισμού, οι ανήλικοι είναι αναγκασμένοι να περάσουν ένα μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς πρόσβαση σε ατομική υγιεινή, κάτι εξαιρετικά επιβλαβές για την ψυχική και σωματική τους υγεία. Αν λάβει κανείς υπόψη του ότι η μεγάλη πλειοψηφία των ανηλίκων δεν διαθέτει τα προσωπικά τους αντικείμενα (καθώς κατά το χρόνο του εντοπισμού και σύλληψής τους από τις αρχές δεν κυκλοφορούσαν με αυτά), η αδυναμία εξασφάλισης της απαραίτητης υγιεινής καθίσταται ακόμη πιο επώδυνη. Για αυτό το λόγο, για κάθε παρέμβαση στην προστατευτική φύλαξη έχει διαμορφωθεί ένα σακίδιο με βασικά είδη υγιεινής και ρουχισμού όπως υγρό σαπούνι, πετσέτα, αποσμητικό, σαγιονάρες, εσώρουχα και φανελάκια, ρούχα εποχιακά κατάλληλα (ισοθερμικά και φλις για το χειμώνα, κοντομάνικα και σορτς για το καλοκαίρι). Το περιεχόμενο αυτού του σακιδίου είχε εγκριθεί εκ των προτέρων σε συνεννόηση με τη Διεύθυνση Αλλοδαπών. Είδη όπως σεντόνια, υπνόσακοι με κορδόνια ή ξυραφάκια απαγορεύονται, για παράδειγμα, για λόγους ασφαλείας. Το σακίδιο αυτό αποτελεί, ωστόσο, την ελάχιστη συνδρομή μας σε αντικείμενα προσωπικής υγιεινής και αξιοπρέπειας για το διάστημα στο οποίο τα παιδιά παραμένουν σε προστατευτική. Επιπλέον, παρέχονται στους ανήλικους καθαρές κουβέρτες, ενώ διασταυρώνεται με την αστυνομία ότι υπάρχει η δυνατότητα καθαρισμού των κουβερτών αυτών κάθε φορά που αλλάζουν χρήστη. Εξίσου σημαντική είναι και η παροχή τηλεφωνικών καρτών έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η δυνατότητα επικοινωνίας των παιδιών με τους συγγενείς τους, αναγνωρίζοντας τη δυνατότητα αυτή ως το ελάχιστο μέτρο ψυχικής ανακούφισης του παιδιού. Κατόπιν αξιολόγησης των κενών που υπάρχουν στην παροχή υλικών υπηρεσιών στους ανηλίκους από τις αρχές και στάθμισης της ευεργετικής επίδρασής τους στην καθημερινή διαβίωση των ανηλίκων, η οργάνωση διασφαλίζει πόρους για τη δωρεά σχετικών ειδών όπως τηλεοράσεις, κουρευτικές μηχανές, βιβλία, ακόμη και στρώματα. Ανά διαστήματα η οργάνωση έχει καταφέρει να εξασφαλίσει πόρους για την παροχή καθημερινής σίτισης στους χώρους κράτησης ανηλίκων, παροχή εξαιρετικά σημαντική αν αναλογιστεί κανείς ότι οι ανήλικοι δεν έχουν καμία πρόσβαση σε γεύματα με διατροφική αξία για όλο το διάστημα της παραμονής τους στην προστατευτική φύλαξη. 5.4. Συνέντευξη με τον ανήλικο To κύριο εργαλείο στο οποίο βασίζεται οποιαδήποτε ενέργεια για τον ανήλικο αποτελεί η γνωριμία με αυτόν και την προσωπική του ιστορία, μέσα από δια ζώσης συναντήσεις με το επιστημονικό προσωπικό της οργάνωσης. Η ιδιωτικότητα συνιστά μια από τις κύριες προϋποθέσεις αυτών των συναντήσεων, καθώς αποτελεί ουσιαστικό εχέγγυο της αρχής της εμπιστευτικότητας, προκειμένου να εγκαθιδρυθεί μια σχέση εμπιστοσύνης με τον ανήλικο. Προφανώς και στην πλειοψηφία των περιπτώσεων ο βαθμός ιδιωτικότητας εξαρτάται από τις διαθέσιμες υποδομές των χώρων κράτησης, ωστόσο, είναι επιτακτικής σημασίας η σχετική διασφάλιση ως εχέγγυο της διαδικασίας καθεαυτής.

177

Σε κάθε περίπτωση οι επαγγελματίες πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί σχετικά με τη συλλογή πληροφοριών και την τυχόν δημιουργία προσδοκιών. Ο στόχος είναι να σχηματιστεί ένα όσο το δυνατόν πιο πλήρες προφίλ για τον κάθε ανήλικο, χωρίς ωστόσο να γίνει επέκταση σε πληροφορίες που δεν αφορούν στην υπόθεση του παιδιού όσο αυτό βρίσκεται ακόμη σε προστατευτική φύλαξη. Πιο συγκεκριμένα, οι πληροφορίες στις οποίες επικεντρώνονται οι επαγγελματίες της κοινωνικής υπηρεσίας συνοψίζονται στα εξής: • Πληροφορίες σχετικά με τις συνθήκες εισόδου στη χώρα (ημερομηνία, σημείο εισόδου, ποια η μεταναστευτική του διαδρομή μέχρι να φτάσει στην Ελλάδα) Σχόλιο: Σε αυτό το σημείο μας ενδιαφέρει να μάθουμε το νομικό καθεστώς στο οποίο υπάγεται ο ανήλικος, αν έχει καταγραφεί και από ποιες αρχές, αν υπάρχει γεωγραφικός περιορισμός αναφορικά με τη διανομή του στην ελληνική επικράτεια κτλ. • Πληροφορίες σχετικά με την καταγραφή του παιδιού (αν έχει καταγραφεί από κάποια δημόσια ελληνική αρχή όπως η Υπηρεσία Ασύλου ή τα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) ή η Διεύθυνση Αλλοδαπών, τι στοιχεία δηλώνει και εάν αυτά διαφέρουν από αυτά της καταγραφής του) Σχόλιο: Συχνό φαινόμενο αποτελεί από τη μία η καταγραφή ασυνόδευτων ανηλίκων στα κατά τόπους ΚΥΤ στα νησιά ως ενήλικες, γεγονός που σημαίνει ότι εάν εμφανιστούν σε ένα Περιφερειακό Γραφείο Ασύλου στην ηπειρωτική Ελλάδα, θα συλληφθούν και θα επιστραφούν στο νησί πρώτης καταγραφής, εάν δεν αποδειχθεί η ανηλικότητά τους. Από την άλλη, παρατηρούνται επίσης φαινόμενα ανηλίκων οι οποίοι όχι μόνο έχουν καταγραφεί στα Κλιμάκια της Υπηρεσίας Ασύλου που διαθέτουν τα ΚΥΤ, αλλά και έχουν περάσει από την κύρια συνέντευξη ουσίας αναφορικά με το άσυλό τους. Αυτή είναι μια πολύ σημαντική πληροφορία την οποία καλό είναι να διαθέτει ο φορέας που θα αναλάβει τη φιλοξενία του παιδιού, ώστε να αναληφθούν και οι ανάλογες ενέργειες. Σε γενικές γραμμές η ενημερότητα ως προς το στάδιο στο οποίο βρίσκεται το νομικό καθεστώς του ανηλίκου είναι εξαιρετικής σημασίας για την αποτελεσματική διαχείριση της υπόθεσής του. • Πληροφορίες σχετικά με το υποστηρικτικό δίκτυο του παιδιού (αν συνοδευόταν από κάποιον, αν έχει συγγενείς ή φίλους στην Ελλάδα ή το εξωτερικό) Σχόλιο: Εδώ μας ενδιαφέρει να διερευνήσουμε το κατά πόσο εισήλθε ως ασυνόδευτος στη χώρα, για πόσο χρονικό διάστημα είναι ασυνόδευτος, αν υπάρχει κάποιο εν δυνάμει προστατευτικό πλαίσιο για τον ανήλικο είτε στην Ελλάδα είτε σε κάποια ευρωπαϊκή χώρα καθώς και το ενδεχόμενο για οικογενειακή επανένωση. Επίσης, σε περίπτωση που υπάρχει συγγενικό πλαίσιο στην Ελλάδα διερευνάται το ενδεχόμενο να δοθεί προσωρινά η επιμέλεια του ανηλίκου στο συγγενικό του πρόσωπο, εφόσον συντρέχουν οι συνθήκες που καθιστούν κάτι τέτοιο ως την πιο ευνοϊκή εναλλακτική για τον ανήλικο. • Πληροφορίες σχετικά με τη σύλληψη του παιδιού από τις αρχές (πού έμενε πριν τη σύλληψη, πού έγινε η σύλληψη, με ποιον ήταν και τι έκανε όταν τον συνέλαβαν) Σχόλιο: Σε αυτό το σημείο μας ενδιαφέρει η διερεύνηση του πλαισίου του παιδιού πριν τη σύλληψη, κατά πόσο σύχναζε σε συγκεκριμένες περιοχές γνωστές για τη δραστηριοποίηση παραβατικών δικτύων ή φιλοξενούνταν άτυπα σε κάποιο χώρο. Επίσης μας ενδιαφέρει η διερεύνηση ποινικών εκκρεμοτήτων εναντίον του παιδιού. • Ιστορικό υγείας και πιθανής κακοποίησης του παιδιού (κάποιο πρόβλημα υγείας, χρόνια πάθηση, ζήτημα ψυχικής υγείας, επιζών περιστατικού κακοποίησης ή εκμετάλλευσης, εμπορίας, διακίνησης, παράνομης επαναπροώθησης και άλλων) Σχόλιο: Όπως έχει αναφερθεί, μας αφορούν ιδιαίτερα τα συγκεκριμένα στοιχεία, καθώς αποτελούν το υς παράγοντες που πιθανόν να συντελέσουν στη συντομότερη παύση της 178

προστατευτικής, εντείνοντας την ευαλωτότητα σε ακραίο βαθμό, καθιστώντας πολλές φορές επείγουσα την τοποθέτηση παιδιού σε δομή φιλοξενίας. Στόχος είναι η διερεύνηση των αναγκών του παιδιού στο παρόν, λαμβάνοντας ωστόσο υπόψη την κινητικότητα και ύπαρξη του παιδιού σε ένα ευρύτερο κοινωνικο-πολιτικό και νομικό πλαίσιο, πριν καν ακόμη τον εντοπισμό και εξυπηρέτησή του από την Κοινωνική Υπηρεσία της ΑΡΣΙΣ. Βέβαια, είναι σημαντικό να τονιστεί η πάγια θέση ότι η διεξαγωγή αξιολογήσεων για το βέλτιστο συμφέρον εκκινούν και ολοκληρώνονται στην τελική παύση της προστατευτικής φύλαξης, με τις ενδιάμεσες ενέργειες να κινούνται στο πλαίσιο της μείωσης βλάβης και της ελαχιστοποίησης των κινδύνων που διατρέχει το ανήλικο άτομο. Εν συνεχεία, θα υπάρξει η κατάλληλη συνθήκη για τη διερεύνηση του βέλτιστου συμφέροντος, προκειμένου να εκτυλιχθεί με ασφάλεια το ατομικό πλάνο μαζί με το ίδιο το παιδί, κάτι το οποίο δε μπορεί να λάβει χώρα σε πλαίσιο κράτησης.

6. ΣΤΟΧΟΘΕΣΙΑ 6.1. Γενικότερη εποπτεία και κατ’εξαίρεση προτεραιοποιήσεις Η γενικότερη εποπτεία των υποθέσεων των ανηλίκων που τελούν υπό καθεστώς προστατευτικής φύλαξης αποτελεί βασικό στόχο των παρεμβάσεων της οργάνωσης, πέρα από την εξατομικευμένη διαχείριση και συνδρομή στο σύνολο των υποθέσεων των ανηλίκων. Θύματα βασανιστηρίων, σωματικής, ψυχολογικής ή σεξουαλικής βίας χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και σε γενικές γραμμές δεν πρέπει να κρατούνται (UNHCR, 2015). Ωστόσο, κατά την αρχική διαδικασία τοποθέτησης ενός ασυνόδευτου ανηλίκου σε καθεστώς προστατευτικής φύλαξης από τις αρχές, μια τέτοιου είδους αξιολόγηση δεν λαμβάνει χώρα. Για αυτό και αναδεικνύεται η ανάγκη για επαγρύπνηση για τις υποθέσεις ανηλίκων με εξαιρετική ευαλωτότητα, των οποίων η παραμονή σε καθεστώς κράτησης πρόκειται να τους θυματοποιήσει περαιτέρω. Είναι αναρίθμητη η λίστα με τις περιπτώσεις που έχουν καταγραφεί τα τελευταία έτη, όπου βρίσκονται υπό παρατεταμένη κράτηση ανήλικοι θύματα τροχαίων δυστυχημάτων κατά τη διακίνηση, παράνομης κατακράτησης από τους διακινητές, θύματα ακραίας βίας αλλά και ανήλικοι που καθίστανται ευάλωτοι λόγω της έμφυλης ή σεξουαλικής ταυτότητάς τους, του νεαρού της ηλικίας τους ή των ιατρικών ζητημάτων και σοβαρών ζητημάτων ψυχικής υγείας που αντιμετωπίζουν. Δεν είναι σπάνιο φαινόμενο, μάλιστα, ένας ασυνόδευτος ανήλικος ο οποίος αρχικά βρίσκεται σε καθεστώς προστατευτικής φύλαξης σε νοσοκομειακή μονάδα να παραπεμφθεί στο κρατητήριο, παρά το γεγονός ότι πρόκειται για περιπτώσεις ακούσιας νοσηλείας, χειρουργικής επέμβασης, άλλου τύπου τραυματισμό και σεξουαλικής βίας. Στόχος μας είναι η καθιέρωση ενός μηχανισμού παραπομπών ο οποίος θα είναι άμεσος και ευέλικτος και θα εμπλέκει άμεσα φορείς όπως η Εισαγγελία Ανηλίκων, το ΕΚΚΑ, οι Υγειονομικές Περιφέρειες και η Υπηρεσία Ασύλου. Σε ένα γενικότερο πλαίσιο ανάπτυξης συμμετοχικών παρεμβάσεων, η κατανόηση της πολυμορφίας, των ιδιαίτερων αναγκών και των κινδύνων που αντιμετωπίζουν «ειδικότεροι πληθυσμοί» εντός του «ειδικού πληθυσμού» αποτελούν ουσιαστικούς κόμβους. Προφανώς και ένας τέτοιου τύπου προσανατολισμός βρίσκεται αντιμέτωπος με δομικά εμπόδια, καθώς δεν υπάρχει καμία θεσμική πρόβλεψη αναφορικά με άτομα με κινητικές δυσκολίες, την σεξουαλική πολυμορφία ή το φύλο των

179

ανηλίκων ή τη στελέχωση με διερμηνείς των δημόσιων φορέων που θα εξυπηρετούν αυτούς τους πληθυσμούς. Αρχική αξίωση αναφορικά με την προστατευτική φύλαξη παραμένει η οριστική παύση της, με τα περαιτέρω ζητήματα διερεύνησης της ευαλωτότητας των ήδη ευάλωτων ανηλίκων να προκύπτουν λόγω των περιορισμένων θέσεων σε δομές φιλοξενίας και του εκτεταμένου χρονικού διαστήματος αναμονής. Το βασικό κριτήριο που ισχύει αναφορικά με την τοποθέτηση της πλειοψηφίας των ανηλίκων σε δομές φιλοξενίας είναι το χρονικό διάστημα παραμονής τους σε καθεστώς κράτησης. Ωστόσο, σε ορισμένες εξαιρετικά επείγουσες περιπτώσεις εφαρμόζονται και κάποια επιπλέον κριτήρια προτεραιοποίησης: ανήλικοι μικρότερης ηλικίας, αλλά και ανήλικοι που έχουν επιζήσει πρόσφατων τραυματικών καταστάσεων. Επιπλέον, στην παραπάνω κατηγορία προτεραιοποίησης ως έκτακτα εντάσσονται και παιδιά με χρόνιες ιατρικές παθήσεις ή ψυχιατρικές διαταραχές, με την προϋπόθεση βέβαια ότι μια δομή κρίνεται κατάλληλη για να υποστηρίξει παιδιά με τέτοια ζητήματα και ότι καταστάσεις έξαρσης της διαταραχής έχουν ήδη αντιμετωπιστεί επιτυχώς με θεραπεία σε κατάλληλες δομές υγείας. Η διαδικασία της προτεραιοποίησης καθεαυτή συνίσταται αφενός στη διερεύνηση με το ΕΚΚΑ της δυνατότητας άμεσης τοποθέτησης ενός παιδιού, με ταυτόχρονη κοινοποίηση στον αρμόδιο Εισαγγελέα (Ανηλίκων ή Πρωτοδικών). Σε ορισμένες περιπτώσεις, συνιστάται και η παραπομπή του παιδιού στην Εισαγγελία Ανηλίκων, προτείνοντας η προστατευτική του φύλαξη να συνεχιστεί σε κάποια νοσοκομειακή μονάδα, μέχρι να βρεθεί η κατάλληλη δομή φιλοξενίας. Αυτό το μέτρο δεν προτιμάται συνήθως από τις αρμόδιες αρχές, αλλά σε ορισμένες ιδιαίτερα ευάλωτες περιπτώσεις κρίνεται αναπόφευκτο και απαραίτητο. Κατά τη διάρκεια των χρόνων έχουν σημειωθεί τόσο καλές όσο και κακές πρακτικές αναφορικά με τη δυνατότητα ή μη προτεραιοποίησης και άμεσης προστασίας ανήλικων θυμάτων βίας ή ευάλωτων ανηλίκων απέναντι σε περαιτέρω θυματοποίηση. Η διαμόρφωση ενός γενικού μητρώου με τις υποθέσεις των ανηλίκων και η επεξεργασία των προσωπικών τους δεδομένων με σκοπό τη διατήρηση μιας συνέχειας στις ενέργειες που αφορούν την υποστήριξή τους αποτελεί τόσο οργανωτικό όσο και μεθοδολογικό κομμάτι της παρέμβασης. Η εξασφάλιση της συνέχειας των υποθέσεων των ανηλίκων και εκτός του πλαισίου διαχείρισης της οργάνωσης διασφαλίζεται μέσα από τη διαδικασία της μεταφοράς υπόθεσης κατά την τελική τοποθέτηση του ανηλίκου σε κατάλληλη δομή φιλοξενίας. Η παραπομπή αυτή στον φορέα που αναλαμβάνει την πραγματική φροντίδα του ανηλίκου αποτελείται από κομμάτια του ιστορικού που μοιράστηκε με τους επαγγελματίες μας ο ανήλικος, κατόπιν σχετικής συναίνεσής του. Πληροφορίες όπως η κατάσταση της υγείας του, το νομικό του status, το υποστηρικτικό του δίκτυο καθώς και το τελικό αίτημα του ανηλίκου αλλά και μια σχετική αξιολόγηση του επιστημονικού προσωπικού της ομάδας αναφορικά με το βέλτιστο συμφέρον του αποτελούν τον κορμό των παραπομπών. Αυτό συμβαίνει προκειμένου να υπάρχει η αίσθηση συνέχειας στον ίδιο τον ανήλικο, ο οποίος δεν καλείται να επαναλάβει την ίδια ιστορία σε μεγάλο αριθμό ατόμων αλλά μιλάει για αυτήν στη βάση μιας ροής και εξέλιξης. Επίσης, δίνεται έμφαση σε τυχόν ενέργειες - νομικές ή ψυχοκοινωνικής φύσης που πρέπει να υλοποιηθούν άμεσα για το βέλτιστο συμφέρον του ανηλίκου. 6.2. Παρακολούθηση συνθηκών στη διάρκεια της κράτησης Επιπλέον, η τήρηση μιας ημερήσιας αναφοράς κατά τις παρεμβάσεις συνεισφέρει στην καλύτερη καταγραφή των συνθηκών στους χώρους κράτησης, τυχόν περιστατικών βίας που

180

μπορεί να έχουν λάβει χώρα, επαναλαμβανόμενων αιτημάτων από πλευράς των ανηλίκων αλλά και ανησυχητικών τάσεων που παρατηρούνται. Για παράδειγμα, μετά από ένα μήνα συστηματικών παρεμβάσεων σε χώρο κράτησης, οι επαγγελματίες μας διαπίστωσαν την τάση παραπομπής ανηλίκων με ιστορικό χρήσης ουσιών σε παιδοψυχιατρικές κλινικές στη βάση συμπτωμάτων έντονου άγχους και δυσφορίας, με αποτέλεσμα τη χορήγηση φαρμακευτικών αγωγών. Αυτή η διαπίστωση μας οδήγησε σε σχετικές ενέργειες ενημέρωσης των εμπλεκόμενων φορέων για την περαιτέρω διερεύνηση του ζητήματος. Πέρα από τον σχεδιασμό για την άμεση ανταπόκριση σε επείγουσες καταστάσεις, η παρακολούθηση των συνθηκών στην κράτηση αποτελεί δομικό στοιχείο του μηχανισμού προστασίας ανηλίκων που στερούνται της ελευθερίας τους. Και αυτό συμβαίνει γιατί με τη στέρηση της ελευθερίας, οι κρατούμενοι ανήλικοι εξαρτώνται αποκλειστικά από τις αρχές όσον αφορά στη διασφάλιση της προστασίας, των δικαιωμάτων και της επιβίωσής τους (UNHCR, 2015). Eπομένως, οι στρατηγικές που εφαρμόζονται σε αυτό το πλαίσιο έχουν ως στόχο την αποτροπή αδικαιολόγητης παράτασης της κράτησης, την αναζήτηση εναλλακτικών της κράτησης όταν κάτι τέτοιο είναι εφικτό, τη διασφάλιση της αξιοπρεπούς μεταχείρισης όλων των κρατουμένων καθώς και την ανταπόκριση σε ειδικές ανάγκες ευαλωτότητας των ανηλίκων. Στο ίδιο πλαίσιο, περιλαμβάνεται η υποστήριξη των αρχών ως προς τη βελτίωση των συνθηκών κράτησης και η ανάπτυξη καλών πρακτικών ως προς τις εναλλακτικές της κράτησης. Συμπερασματικά, η συνολική παρακολούθηση των αναγκών και τάσεων, όπως προκύπτουν μέσα από την εβδομαδιαία καταγραφή τους, συνεισφέρει σημαντικά στην υλοποίηση και υποστήριξη ενεργειών συνηγορίας αναφορικά με τη βελτίωση των συνθηκών στην προστατευτική φύλαξη, την προάσπιση των δικαιωμάτων των ανηλίκων, αλλά και την εγκαθίδρυση και προώθηση καλών πρακτικών.

7. ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ Οι προκλήσεις που παρουσιάζονται στο πεδίο των παρεμβάσεων στους χώρους κράτησης ασυνόδευτων ανηλίκων είναι πολλαπλές, συνδεόμενες με διάφορες πτυχές του συστήματος παιδικής προστασίας και μηχανισμών του κράτους, και περιπλέκουν ακόμη περισσότερο την έννοια της πραγματικής φροντίδας και προστασίας των ανηλίκων. Αρχικά, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ο θεσμός της διοικητικής κράτησης υπό τη μορφή της προστατευτικής φύλαξης δεν έχει νομοθετηθεί με ουσιαστικές και τυπικές λεπτομέρειες, με αποτέλεσμα να εφαρμόζεται διαδικαστικά ό,τι και στην ποινική κράτηση (μεταγωγή με χειροπέδες, επισκεπτήρια, τηλέφωνο, 5.85 ευρώ/ημέρα, κτλ). Προέκταση του παραπάνω αποτελεί το γεγονός ότι δεν υπάρχει μια κοινή βάση γνώσης και πρακτικών από τις αστυνομικές αρχές σε όλη την επικράτεια αναφορικά με τη διαχείριση και τους όρους εφαρμογής της προστατευτικής φύλαξης, κάτι που ορισμένες φορές κρίνεται ευνοϊκό για τους ανήλικους και ορισμένες όχι (δυνατότητα προαυλισμού, πρόσβασης σε κινητά τηλέφωνα, κ.ά.). Ένας σημαντικός προβληματισμός προκύπτει ακόμη όσον αφορά τον προσδιορισμό ηλικίας των ανηλίκων. Καθώς η διαδικασία της καταγραφής από τις αρχές λαμβάνει χώρα χωρίς την παρουσία διερμηνέα, η εσφαλμένη καταγραφή των στοιχείων των ανηλίκων είναι συχνό φαινόμενο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, συχνά ενήλικες να κρατούνται στους ίδιους χώρους με ανηλίκους. Επιπλέον, καθώς για την αλλαγή στοιχείων όπως η ημερομηνία γέννησης 181

γίνεται δεκτή η προφορική δήλωση του ατόμου, παρατηρείται εξίσου συχνά το φαινόμενο ανήλικοι να δηλώνουν ενήλικες προκειμένου να ξεφύγουν από τη συνθήκη της προστατευτικής τους φύλαξης, παρότι αυτό μακροπρόθεσμα θα επιφέρει δυσμενή έκβαση στην υπόθεσή τους όχι μόνο αναφορικά με το ποινικό αδίκημα της ψευδούς δήλωσης στοιχείων στις αρχές αλλά και αναφορικά με τις ελλιπείς εναλλακτικές κατάλληλης υποστήριξής τους εφόσον δηλώνοντας ενήλικες δεν εντάσσονται στο σύστημα παιδικής προστασίας. Περαιτέρω, δηλώνοντας ενήλικες, κινδυνεύουν να τεθούν σε διοικητική κράτηση μεγαλύτερης διάρκειας από όσο θα διαρκούσε η προστατευτική τους φύλαξη. Στο πλαίσιο διαχείρισης της μετανάστευσης συνολικά όπως διαμορφώνεται το τελευταίο διάστημα καταγράφονται περαιτέρω ανησυχητικά φαινόμενα: ανήλικοι οι οποίοι ενηλικιώθηκαν κατά τη διάρκεια της προστατευτικής τους φύλαξης, παραπέμπονται πλέον σε καθεστώς διοικητικής κράτησης παρά την ενδεχόμενη δήλωση βούλησης για αίτηση παροχής διεθνούς προστασίας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ανήλικοι που δεν πρόλαβαν να συμπεριληφθούν στο σύστημα παιδικής προστασίας, με το που γίνουν 18 ετών, να γίνονται αντικείμενο μεταχείρισης πλέον ως παράτυποι αλλοδαποί και να κρατούνται, χωρίς αξίωση σε κανένα σύστημα προστασίας και περαιτέρω να στερούνται των ωφελημάτων που παρέχει η νομοθεσία σε αιτούντες που κατέθεσαν αίτηση ως ασυνόδευτοι ανήλικοι. Η διαδικασία ηλικιακού προσδιορισμού εγείρει μια σειρά προβληματισμών σε διεθνές επίπεδο, αλλά και σε επίπεδο πρακτικής εφαρμογής της στο ελληνικό πλαίσιο. Καθώς η KYA 1982/2016 (ΦΕΚ Β’ 335/16-2-2016) δεν αποσαφηνίζει αρκετά σημεία, παραμένει ζητούμενο η πιστή και ορθή εφαρμογή της διαδικασίας. Πέρα από το ζήτημα της δικαιοδοσίας του φορέα που εντέλλεται τη διεξαγωγή του ηλικιακού προσδιορισμού, συχνά μας προβληματίζει και η διαδικασία που ακολουθείται από ορισμένα δημόσια νοσοκομεία. Παρά το γεγονός ότι στην ΚΥΑ ορίζονται ξεκάθαρα τρία στάδια προσδιορισμού της ηλικίας, που αφορούν σε παθολογική-παιδιατρική, ψυχοκοινωνική και σωματική αξιολόγηση, πολύ συχνά παρατηρείται η απευθείας μετάβαση στο τρίτο στάδιο μέσα από ακτινογραφία καρπών και γνάθου ή οδοντικής εξέτασης ή οδοντικής ακτινογραφίας. Στις προκλήσεις αναφορικά με την παιδική προστασία συγκαταλέγονται και οι διαφορετικές πρακτικές που σημειώνονται γύρω από την παράδοση ανηλίκου σε συγγενικό του πρόσωπο. Σε κάποιους χώρους κράτησης όπως τα ΚΥΤ, κάτι τέτοιο είναι εφικτό μόνο κατόπιν προσκόμισης σε φυσική μορφή πρωτότυπων εγγράφων από τη χώρα καταγωγής που αποδεικνύουν τη συγγένεια ή κατόπιν αποτελεσμάτων ελέγχου DNA. Σε άλλα σημεία ανά την Ελλάδα, παρατηρείται η έγγραφη ενημέρωση προς την Εισαγγελία και η προσκόμιση κοινωνικής έκθεσης αναφορικά με το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού από καταρτισμένους επαγγελματίες, μαζί με την προσκόμιση των όποιων εγγράφων είναι διαθέσιμα. Τέλος, έχουν παρατηρηθεί και περιπτώσεις στις οποίες αρκεί η προφορική δήλωση του υποτιθέμενου συγγενούς προκειμένου να παύσει η προστατευτική του φύλαξη και να παραδοθεί από τις αρχές στον ενήλικα. Προφανώς και η απουσία διεξαγωγής σχετικής αξιολόγησης για το βέλτιστο συμφέρον του ανηλίκου μπορεί να διακινδυνεύσει ουσιαστικά τη σωματική και ψυχική υγεία του ανηλίκου. Καθώς σε κάποιες περιπτώσεις ο φερόμενος συγγενής μπορεί να μην έχει συγγενικό δεσμό, ενώ σε άλλες μπορεί να είναι απλά ακατάλληλος για την πραγματική φροντίδα του ανηλίκου, μόνο η ύπαρξη ενός μηχανισμού για τη σχετική αξιολόγηση και μετέπειτα εποπτεία θα μπορούσε να διασφαλίσει τον ανήλικο. Σε κάθε περίπτωση, ένας τέτοιος μηχανισμός πρέπει να είναι άμεσος και αποτελεσματικός, ούτως ώστε οι ανήλικοι που πραγματικά διαθέτουν ένα κατάλληλο και προστατευτικό πλαίσιο να μην παραμένουν καταχρηστικά σε καθεστώς εγκλεισμού. 182

Ακόμη, ανήλικοι που ανήκουν σε ιδιαίτερα ευάλωτες ομάδες όπως χρήστες ουσιών, άτομα με δυσκολίες ψυχικής υγείας και θύματα εμπορίας βρίσκονται αντιμέτωποι με μια παντελή έλλειψη εξειδικευμένων δομών για την άμεση προστασία τους. Αυτό σημαίνει ότι ενόψει απουσίας κατάλληλης δομής φιλοξενίας, η παραμονή τους στην κράτηση μπορεί να παραταθεί περαιτέρω αντί να περιοριστεί στο ελάχιστο δυνατό. Η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού στις δομές φιλοξενίας μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη διαρροή ευάλωτων ανηλίκων, αλλά και στη διακινδύνευση των ήδη διαμενόντων ανηλίκων στη δομή. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την παρατεταμένη κράτηση ανηλίκων με σοβαρά ζητήματα ψυχικής υγείας ή την εγκατάλειψή τους σε παιδοψυχιατρικές κλινικές επί μήνες. Η ίδια αδυναμία προκύπτει και στις περιπτώσεις νεαρών παραβατών, για τους οποίους υπάρχει μεγάλος δισταγμός ως προς την ένταξή τους σε δομές φιλοξενίας, ακριβώς λόγω του διακυβεύματος της διακινδύνευσης μιας ολόκληρης δομής. Οπότε και οι επαγγελματίες μας καλούνται να υποστηρίξουν υποθέσεις ανηλίκων, οι οποίοι ενόψει θεμελιωδών κρατικών ελλείψεων αντί να λαμβάνουν τη μέγιστη φροντίδα και υποστήριξη, καταλήγουν αποκλεισμένοι από οποιαδήποτε παροχή υπηρεσιών. Ειδικά αναφορικά με τις περιπτώσεις παιδιών που εμφανίζουν συμπτώματα σχετιζόμενα περισσότερο με τη συνθήκη του εγκλεισμού παρά με ζητήματα ψυχικής υγείας (κρίσεις πανικού, δυσφορία, διαταραγμένος ύπνος), σημειώνεται λογική και προφανής αδυναμία διαχείρισης από τις αστυνομικές αρχές. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την παραπομπή των ανηλίκων για παιδοψυχιατρική εκτίμηση, κάτι που καταλήγει στην πλειοψηφία των περιπτώσεων σε φαρμακευτική αγωγή. Η τάση αυτή όμως έχει περαιτέρω επεκτάσεις, καθώς ανήλικοι που αντιμετωπίζουν ζητήματα εθισμού, αιτούνται να μεταφερθούν σε παιδοψυχιατρικές κλινικές προκειμένου να λάβουν και αυτοί φαρμακευτική αγωγή ως υποκατάστατο για τις ουσίες. Το φαινόμενο αυτό της φαρμακευτικής καταστολής, η οποία χορηγείται χωρίς διάγνωση και συστηματική παρακολούθηση και την απαραίτητη ψυχοθεραπευτική φροντίδα, εγείρει θεμελιώδεις αμφιβολίες αναφορικά με τη διαφύλαξη της ψυχικής ακεραιότητας των ανηλίκων, χωρίς να υπάρχουν οι προδιαγραφές για την κατάλληλη ψυχική φροντίδα ανηλίκων που κρατούνται σε κελιά αστυνομικών τμημάτων, χωρίς καμία πρόσβαση σε οποιουδήποτε τύπου ψυχαγωγική, εκπαιδευτική ή σωματική δραστηριότητα. Στη συνέχεια, αξίζει να αναφερθεί η έλλειψη διασύνδεσης των φορέων που ασχολούνται με υποθέσεις ανηλίκων, όπως η Υπηρεσία Πρώτης Υποδοχής, η Υπηρεσία Ασύλου, η Εισαγγελία, οι αστυνομικές αρχές, οι δικαστικές και ανακριτικές αρχές, το ΕΚΚΑ. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι τα αποτελέσματα ενός ηλικιακού προσδιορισμού μπορεί να μη γίνουν γνωστά στην Υπηρεσία Ασύλου και το ΕΚΚΑ, αφήνοντας το άτομο σε ένα μετέωρο καθεστώς. Ή ότι η ημερομηνία της δικασίμου ενός ανηλίκου να μη γίνει γνωστή στον χώρο στον οποίο κρατείται υπό καθεστώς προστατευτικής φύλαξης, με αποτέλεσμα να δικαστεί ερήμην. Ή ότι ένα θύμα εμπορίας δε θα λάβει την άμεση προστασία που χρήζει μέσα από την άμεση γνωστοποίηση στην Εισαγγελία και το ΕΚΚΑ. Μια τελευταία πρόκληση στην οποία θα αναφερθούμε και η οποία αναδύεται συστηματικά μέσα από το πεδίο των παρεμβάσεών μας είναι τα φαινόμενα βίας που ασκείται στους ανήλικους. Το πλαίσιο της κράτησης καθεαυτό συνιστά μια καταλυτική μορφή βίας που επιβάλλει στους ανηλίκους μια υποκουλτούρα παρόμοια με αυτή των φυλακών, από την οποία αναπόδραστα δε μπορούν να ξεφύγουν ούτε και οι αστυνομικοί υπάλληλοι, των οποίων η λειτουργία μπορεί να παρομοιαστεί με αυτή των σωφρονιστικών υπαλλήλων. Προφανώς και τα φαινόμενα εκφοβισμού εντός των κελιών, των απειλών και της επικράτησης του ισχυρότερου όχι απλά δεν εκλείπουν, αλλά αναδεικνύονται και ως το μόνο μέσο επιβίωσης 183

για τους ανηλίκους σε καθεστώς προστατευτικής φύλαξης. Η διαδικασία, λοιπόν, «υποδοχής» των ασυνόδευτων ανηλίκων στο σύστημα παιδικής προστασίας δε μπορεί παρά να γίνεται αντιληπτή από τους ανηλίκους ως μια διαδικασία πειθάρχησης και τιμωρίας τους, με αποτέλεσμα να μειώνονται οι προοπτικές για την πραγματική τους ένταξη στη συνέχεια. Πρόκειται, δηλαδή, για μια πρώτη εμπειρία διαχείρισής της ζωής και της υπόθεσής τους που πετυχαίνει μια ανεπίστρεπτη ρήξη στην ανάπτυξη οποιασδήποτε σχέσης εμπιστοσύνης με τους επαγγελματίες παιδικής προστασίας. Παράλληλα, τείνει στην σχετικοποίηση της έννοιας της παραβατικότητας, η οποία οριακά «κανονικοποιείται». Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δυσκολία να γίνει διακριτή η διαφορά ανάμεσα στην προστατευτική φύλαξη και την ποινική κράτηση στο τρόπο που αυτή βιώνεται και ενσωματώνεται από τον ανήλικο, με καταστροφικές συνέπειες στη συνέχεια για την πορεία της ζωής του. Τούτο συμβαίνει και όταν ο ανήλικος τίθεται σε προστατευτική φύλαξη αφού αμέσως προηγουμένως έχει κατηγορηθεί για σοβαρό ποινικό αδίκημα (κακούργημα).

8. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Έχοντας υπόψη το γεγονός ότι τα στερούμενα της ελευθερίας τους άτομα είναι εξαιρετικά ευάλωτα και σε κίνδυνο κακομεταχείρισης και βασανιστηρίων και ότι η στέρηση της ελευθερίας έχει μόνιμα αρνητικές συνέπειες στο άτομο, η στέρηση της ελευθερίας σε ανηλίκους και παιδιά μπορεί να δράσει καταστροφικά για την σωματική, συναισθηματική και ψυχολογική τους ανάπτυξη (UNHCR, 2014). Ωστόσο, η κράτηση ανηλίκων παραμένει η μοναδική εναλλακτική για εκατοντάδες ανηλίκους που βρίσκονται σε επισφαλές καθεστώς, μέχρι να ρυθμιστούν πιο κατάλληλες συνθήκες στέγασης. Μάλιστα στην πλειοψηφία των περιπτώσεων πρόκειται για μακροχρόνια κράτηση (που υπερβαίνει τις 45 ημέρες και έχει καταγραφεί ότι φτάνει μέχρι και τους 9 μήνες) σε συνθήκες που ούτε κατά διάνοια δεν ανταποκρίνονται στις διεθνείς προδιαγραφές ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Υπό αυτό το πρίσμα, η ανάγκη για διασφάλιση της πλήρους εφαρμογής της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού (βέλτιστο συμφέρον, απαγόρευση διακρίσεων, ασφαλής διαβίωση και ανάπτυξη και όχι μόνον απλός περιορισμός στη μείωση βλάβης) παραμένει παραπάνω από καίρια. Το ουσιαστικό διακύβευμα είναι ο επαναπροσδιορισμός της προστατευτικής φύλαξης ως μιας πρακτικής πλήρως ασύμβατης με οποιαδήποτε μορφή κρατητηρίου, καθώς η έννοια της κράτησης δεν νοείται να συνυπάρχει με την έννοια της παιδικής προστασίας σε συμφωνία και με όσα ορίζει η Επιτροπή Δικαιωμάτων του Παιδιού στο γενικό Σχόλιο της με αριθμό 6. Προκειμένου να καταρτιστεί ένα πλαίσιο παιδικής προστασίας πραγματικά προστατευτικό, είναι πλέον απολύτως απαραίτητη η δημιουργία των θεμελιωδών προϋποθέσεων για την παιδική προστασία. Η άμεση δημιουργία κατάλληλων μεταβατικών δομών με καταρτισμένο προσωπικό και παροχές είναι πλέον αδιαπραγμάτευτη, προκειμένου αυτοί οι χώροι να δέχονται αρχικά τις παραπομπές των νεοεισαχθέντων ανηλίκων αντί των αστυνομικών τμημάτων. Στη συνέχεια, είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί η συνέχιση των ήδη υπαρχουσών δομών φιλοξενίας ανηλίκων μέσα από τη δημιουργία ενός βιώσιμου πλάνου ομαλοποιημένης χρηματοδότησης, η οποία θα επιτρέπει την παροχή ποιοτικών υπηρεσιών στους ανηλίκους και, άρα, θα αποτρέπει τις διαρροές από τις δομές. Προφανώς και είναι καιρός να δημιουργηθεί ένα εθνικό πλαίσιο διαχείρισης των υποθέσεων των ασυνόδευτων ανη184

λίκων, στο οποίο θα περιλαμβάνονται και οδηγίες για την επαρκή διαχείριση περιπτώσεων ασυνόδευτων ανηλίκων με σοβαρά ζητήματα υγείας (σωματική αναπηρία, ζητήματα ψυχικής υγείας) αλλά και συμπεριφορικές δυσκολίες (εξαρτήσεις, δυσκολίες ψυχικής υγείας). Για να καταστεί κάτι τέτοιο εφικτό, πέρα από προτυποποιημένες διαδικασίες διαχείρισης απαιτείται και η δημιουργία εξειδικευμένων δομών για την υποστήριξη πληθυσμού με ειδικές ανάγκες. Επιπρόσθετα, η επιτάχυνση της διαδικασίας κατά περίπτωση είτε της οικογενειακής επανένωσης μέσω Κανονισμού Δουβλίνου, είτε του relocation σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες όχι μόνο θα συνέβαλε ουσιαστικά στην συνολικά αποτελεσματικότερη διαχείριση των υποθέσεων των ανηλίκων, αλλά και θα μείωνε σημαντικά τον αριθμό των ασυνόδευτων ανηλίκων που χρήζουν προσωρινής προστασίας μέχρι να μετεγκατασταθούν στις χώρες όπου διαμένουν οι συγγενείς τους. Τέλος, η ευρύτερη εφαρμογή περαιτέρω καλών πρακτικών όπως η ημι-αυτόνομη διαβίωση και η αναδοχή συνιστούν πάγιες προτάσεις για την αποτελεσματικότερη και αμεσότερη παύση της κράτησης ασυνόδευτων ανηλίκων. Με την υιοθέτηση πρακτικών που είναι προστατευτικές στον πυρήνα τους, προστίθενται προοπτικές με συγκεκριμένη στόχευση στο μηχανισμό παιδικής προστασίας. Απαιτείται, δε, να συνδυαστεί η παιδική προστασία με πολιτικές ένταξης που θα αρχίζουν ήδη από την παιδική ηλικία, αλλά θα αφορούν και τον ενήλικο βίο. Αυτές οι προοπτικές, σε αντίθεση με μια παρατεταμένη συνθήκη στέρησης της ελευθερίας, είναι που θα βοηθήσουν τον ανήλικο να αναπτύξει το απαραίτητο αίσθημα εμπιστοσύνης και ασφάλειας προκειμένου να μπορέσει να επεξεργαστεί το σήμερα και να επενδύσει στο μέλλον.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ • •

•

UNHCR, Policy on Detention Monitoring, 2015, available at: https://www.unhcr.org/ protection/basic/56de90b69/unhcr-policy-on-detention-monitoring.html UNHCR, Association for the Prevention of Torture (APT) and the International Detention Coalition (IDC), Monitoring Immigration Detention: Practical Manual, 2014, available at: http://www.refworld.org/docid/53706e354.html UNHCR, Beyond Detention: A Global Strategy to support governments to end the detention of asylum-seeker and refugees 2014-2019, 2014, available at: http://www. refworld.org/docid/536b564d4.html UNHCR, Guidelines on the Applicable Criteria and Standards relating to the Detention of Asylum-Seekers and Alternatives to Detention, 2012, available at: http://www. refworld.org/docid/503489533b8.html Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα για τα Ασυνόδευτα Παιδιά Separated Children in Europe Programme, Διακήρυξη Καλών Πρακτικών, 2009, διαθέσιμο στο: https://www.refworld. org/cgi-bin/texis/vtx/rwmain/opendocpdf.pdf?reldoc=y&docid=4d35313b2 Παπαδόπουλος Ρ.Κ. (Επιμ.) Ψυχοκοινωνικές διαστάσεις της προσφυγικής συνθήκης Συνεργική προσέγγιση. Έκδοση του Κέντρου Ημέρας Βαβέλ (Συν-ειρμός ΑμΚΕ Κοιν. Αλληλεγγύης) και του Centre for Trauma, Asylum and Refugees (University of Essex). Αθήνα, 2019.

185

«Ταξίδι στην άκρη της νύχτας» για ανήλικους ασυνόδευτους πρόσφυγες Οι 12 ιστορίες υπό τον γενικό τίτλο «Ταξίδι στην άκρη της νύχτας»* βασίστηκαν σε συνεντεύξεις με ασυνόδευτους ανήλικους που διαβιούσαν στις Ασφαλείς Ζώνες των Ανοιχτών Δομών Φιλοξενίας Προσφύγων Διαβατών και Λαγκαδικίων Θεσσαλονίκης, Αγίας Ελένης Ιωαννίνων, Καβάλας και Δράμας. Οι συνεντεύξεις με τους ασυνόδευτους ανήλικους έγιναν κατά το χρονικό διάστημα Νοεμβρίου - Δεκεμβρίου 2019.

Επιμέλεια: Κεκελιάδης Κώστας, δημοσιογράφος

*Ο τίτλος είναι δανεισμένος από το ομώνυμο μυθιστόρημα του Λουί Φερντινάν Σελίν (1932)

187

Το αγόρι που έψαχνε τον αδερφό του Α. 17, Safe Zone Η μηχανή έχει χαλάσει κι η βάρκα παίρνει νερά. Είναι νύχτα και βρίσκονται κάπου ανάμεσα στα τουρκικά παράλια και στη Λέσβο. Στριμωγμένος με καμιά 40αριά άλλους πρόσφυγες στη βάρκα, χωρίς σωσίβια, ο Α.Γ.,16 ετών, περιμένει τη στιγμή που θα πνιγεί… Γεννήθηκε σε χωριό της Γουινέας, ο πατέρας του εργάτης, ο μεγάλος του αδερφός έφυγε πριν από χρόνια από το σπίτι κι έκτοτε χάθηκαν τα ίχνη του. Του άρεσε πολύ το ποδόσφαιρο, ο πατέρας του τον έγραψε σε ομάδα. Έπαιζε μπάλα παντού, σε γήπεδα και σε χωματόδρομους, με τους φίλους του οριοθετούσαν με πέτρες τα δοκάρια της εστίας του τερματοφύλακα. Του λείπουν πολύ οι φίλοι με τους οποίους έπαιζε μπάλα. Τις Κυριακές πήγαινε με τους γονείς και τα αδέρφια του στην παραλία, κολυμπούσαν κι έπαιζαν όλη τη μέρα. Οι γονείς του σκοτώθηκαν σε τροχαίο, έμεινε μόνος με τη δεύτερη σύζυγο του πατέρα του. Εκείνη είχε κι άλλα παιδιά, δήλωσε ότι δεν μπορούσε να πληρώνει δίδακτρα για να πηγαίνει στο σχολείο ο Α.Γ. Τον έστειλε να δουλέψει σε συνεργείο αυτοκινήτων, χωρίς αμοιβή, για να μάθει την τέχνη. Άντεξε έναν μήνα στο συνεργείο, δεν μπορούσε άλλο να μείνει με τη μητριά του. Έφυγε στο Κονακρί, την πρωτεύουσα, εκεί ζούσε ο θείος του. Ήθελε να πάει στο δημοτικό σχολείο, αλλά ο θείος του ήταν άρρωστος, τον συντηρούσε η γυναίκα του πουλώντας ρύζι στην αγορά. Τον πήρε μαζί της, να τη βοηθάει. Έπλενε το ρύζι και πουλούσε νερό σε σακούλες. Μια μέρα, εκεί που δούλευε, συνάντησε έναν αγαπημένο φίλο του πατέρα του. Μίλησαν, ο Α.Γ. είπε ότι θέλει να πάει στο σχολείο. Ο φίλος του πατέρα του πήγε και βρήκε τον θείο του. Συμφώνησε να τον πάρει στο σπίτι του ο φίλος του πατέρα του, εκεί είχε δύο γυναίκες, ο ίδιος έλειπε όλη τη μέρα στη δουλειά. Η μία γυναίκα αγάπησε τον Α.Γ., η άλλη όχι. Τον έβαζε να τρώει μόνος του, μακριά από τους υπόλοιπους. Όταν ο φίλος του πατέρα του κατάλαβε ότι η παρουσία του Α.Γ. απειλούσε τις ισορροπίες στο σπίτι του, επέλεξε να διώξει το παιδί. Του μίλησε για την Ευρώπη και τον δελέασε, λέγοντάς του ότι μπορεί να βρει τον μεγάλο, χαμένο αδερφό του. Τον Ιανουάριο του 2018 ξεκίνησε το μεγάλο ταξίδι, μαζί μ’ ένα ακόμη παιδί. Τα είχε κανονίσει όλα ο φίλος του πατέρα του. Πήγαν με αεροπλάνο από το Κονακρί στην Τεχεράνη. Μόλις έφτασαν εκεί, τους κράτησαν κλειδωμένους σ’ ένα δωμάτιο χωρίς τουαλέτα. Έτρωγαν σκέτες πίτες κι έπιναν τσάι. Ύστερα από περίπου μία βδομάδα, έφυγαν για την Τουρκία. Ταξίδευαν το βράδυ με αυτοκίνητο, τη μέρα τους κλείδωναν όπου έβρισκαν. Είχε χιόνια κι ένα βράδυ τρόμαξε πολύ, γιατί ακούγονταν πυροβολισμοί. Όταν ύστερα από 20 μέρες έφτασε στην Κωνσταντινούπολη, πήγε και παραδόθηκε στην αστυνομία. Τον κράτησαν για λίγες μέρες, μετά τον άφησαν ελεύθερο, έμεινε στο δρόμο. Καθώς τριγύριζε νηστικός και άστεγος, συνάντησε έναν σενεγαλέζο εργάτη. Ο Σενεγαλέζος τού πρόσφερε στέγη, μοιράστηκαν το ίδιο δωμάτιο για τέσσερις μήνες. Τον βοήθησε να βρει δουλειά σε βιοτεχνία υποδημάτων. Μισθός 200 ευρώ, δουλειά έξι μέρες τη βδομάδα, από τις 8 το πρωί μέχρι τις 8 το βράδυ. Από τα 200 ευρώ έδινε τα μισά στον Σενεγαλέζο. Μέσα σε τέσσερις μήνες κατάφερε και μάζεψε συνολικά 300 ευρώ. Δεν έφταναν για να περάσει στην Ελλάδα με βάρκα, από το Τσανά Καλέ στη Λέσβο, πήρε από τον Σενεγαλέζο άλλα 150 ευρώ, τα 100 για να συμπληρώσει το ποσό που ζήτησε ο διακινητής, τα 50 για τα έξοδα του ταξιδιού. Κολύμπι είχε μάθει στη Γουινέα, αλλά εκεί η θάλασσα ήταν πολύ ήρεμη.. Όταν είδε τα τουρκικά παράλια φοβήθηκε… …Στριμωγμένος με καμιά 40αριά άλλους πρόσφυγες στη βάρκα, χωρίς σωσίβια, ανάμεσα 188

στα τουρκικά παράλια και τη Λέσβο, ο Α.Γ., 16 ετών περιμένει τη στιγμή που θα πνιγεί… Τελικά, τους έσωσε το τουρκικό λιμενικό. Έμειναν δύο μέρες στα κρατητήρια της αστυνομίας. Επέστρεψαν ύστερα από διήμερη πεζοπορία στο μέρος όπου έμεναν. Περίμεναν ειδοποίηση για το επόμενο ταξίδι. Λίγες μέρες μετά, ειδοποιήθηκαν. Περπάτησαν πάλι δύο μέρες, έφτασαν στο λιμάνι απ’ όπου θα αναχωρούσε η βάρκα. Μπήκαν όλοι, ξεκίνησε το ταξίδι, αυτή τη φορά η βάρκα έπεσε σε ξέρα στο λιμάνι και βούλιαξε. Ο κόσμος που ήταν στην ακτή τους βοήθησε να βγουν ζωντανοί, μια γυναίκα λιποθύμησε. Αυτή τη φορά δεν τους συνέλαβε η αστυνομία, περπάτησαν πάλι μία μέρα και μία νύχτα μέχρι να φτάσουν στο μέρος όπου έμεναν. Την τρίτη φορά που ειδοποιήθηκε ότι θα φύγει, είχε τόση αγωνία που την παραμονή δεν κοιμήθηκε καθόλου. Είχαν τελειώσει τα λεφτά του. Αυτή τη φορά έφτασε στη Λέσβο. Έμεινε πέντε μήνες στη Μόρια. Ύστερα από όσα είχε ζήσει, η Μόρια του φάνηκε ωραίο μέρος, εκεί έμαθε αγγλικά. Από τον Δεκέμβριο του 2018 έχει μεταφερθεί στην Ασφαλή Ζώνη της Ανοιχτής Δομής Υποδοχής Προσφύγων στα Διαβατά. Νιώθει ασφαλής και κάνει τα δύο πράγματα που είχε ονειρευτεί: πηγαίνει σχολείο και παίζει ποδόσφαιρο. Υποστηρίζει την Μπαρτσελόνα και τον ΠΑΟΚ, αλλά παίζει ποδόσφαιρο σε ακαδημία του Άρη. Θέλει να μοιάσει στον Μέσι. Το σχολείο του αρέσει κι από όλα τα μαθήματα περισσότερο αγαπάει τη βιολογία. Πηγαίνει στη β’ τάξη ΕΠΑΛ. Στην τάξη είναι 15 κορίτσια και δύο αγόρια. Είναι ο μόνος μαύρος. Την πρώτη φορά που πήγε στο σχολείο είχε το πρόσωπό του κρυμμένο μέσα στις παλάμες. Είχε αγωνία αν θα τον αγαπήσουν. Τώρα ξέρει, τον αγαπάνε και τον αποδέχονται όλοι.

Απόδραση από ένα βίαιο περιβάλλον Γιασίντ, 18, Safe Zone Ο Γ., 18 ετών, από το Πακιστάν, ήρθε στην Ελλάδα το 2018. Γεννήθηκε και μεγάλωσε σε χωριό, οι γονείς του είναι αγρότες, καλλιεργούν σιτάρι και ρύζι. Έχει τρεις αδερφές και τρεις αδερφούς, είναι ο μεγαλύτερος. Του αρέσει το σχολείο, θέλει να σπουδάσει, οι γονείς του δεν μπορούσαν να πληρώσουν τα δίδακτρα που αντιστοιχούν σε 100 με 150 ευρώ το μήνα, συν τα έξοδα για βιβλία. Δεχόταν βία από το συγγενικό του περιβάλλον επειδή έκανε παρέα με αγόρια διαφορετικού σεξουαλικού προσανατολισμού. Αποφάσισε να φύγει. Ένας μήνας το ταξίδι από το Πακιστάν, στο Ιράν, την Τουρκία και την Ελλάδα μέσω Έβρου. Ένας μήνας ταξίδι από την Ορεστιάδα στη Θεσσαλονίκη κι ένας μήνας στη λεγόμενη «προστατευτική φύλαξη». Έφυγε νύχτα, έφτασε με λεωφορείο στα σύνορα με το Ιράν. Σχεδόν καθόλου τρόφιμα, μόνο νερό. Ήταν ο μικρότερος από ομάδα περίπου 30 παιδιών. Είχαν πρηστεί τα πόδια τους, εάν δεν περπατούσαν ο διακινητής έριχνε κλωτσιές και σφαλιάρες. Έφτασαν στη Κωνσταντινούπολη, έμειναν μαζί με άλλα παιδιά σε σπίτι του διακινητή, μέχρι να επουλωθούν τα τραύματα από το ταξίδι. Τρέφονταν με μπισκότα και χυμούς. Την τελευταία μέρα έφαγαν κοτόπουλο. Έφτασαν νύχτα στις όχθες του Έβρου και τα 30 παιδιά. Πρώτη φορά έβλεπε ποτάμι. Δεν ήξερε κολύμπι, ούτε φορούσε κανείς σωσίβιο. Η βάρκα τρύπησε, άρχισε να παίρνει νερό, με τα χέρια τους προσπαθούσαν να κλείσουν την τρύπα. Κατάφεραν να περάσουν αλλά φοβήθηκαν πολύ, ο διακινητής δεν ήταν στη βάρκα, κολυμπούσε δίπλα τους. 189

Περπάτησαν από την Ορεστιάδα μέχρι τη Θεσσαλονίκη. Όταν απείχαν από τη Θεσσαλονίκη περίπου μία ώρα, ο διακινητής κάλεσε ταξί. Λίγο πριν φτάσουν ήρθε η αστυνομία και τους συνέλαβε. Έμεινε έναν μήνα στην «προστατευτική φύλαξη». Από την άνοιξη του 2019 ζει σε Safe Zone. Θέλει να συνεχίσει το ταξίδι και να πάει στην Ισπανία, όπου ζει ένας θείος του. Από την ομάδα των 30 παιδιών που άρχισαν μαζί το ταξίδι από το Πακιστάν, μόνον δύο - τρεις έχουν μείνει στην Ελλάδα, οι υπόλοιποι πήγαν σε Ιταλία και Ισπανία. Περιμένει τη στιγμή που θα φύγει. Μέχρι τότε μαθαίνει ελληνικά και αγγλικά, ακούει ελληνική μουσική και μαθαίνει χορούς, ιδιαίτερα του αρέσει το συρτάκι.

Με οδηγό την ακραία φτώχεια Σ. 17 ετών, Safe Zone Γεννήθηκε σ ένα μικρό χωριό του Πακιστάν, ο πατέρας του πέθανε όταν ήταν 5 χρονών. Ζούσε με τη μητέρα του και τις δύο μικρότερες αδερφές του. Ήταν δύσκολο να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες. Μόνον ένα βουβάλι είχαν, για να παίρνουν το γάλα και να φτιάχνουν τυρί και γιαούρτι. Η μητέρα του καθάριζε σπίτι. Δεν πήγαινε σχολείο, δεν υπήρχαν λεφτά για δίδακτρα. Δούλευε σ έναν ράφτη, κάθε μέρα 12 ώρες. Στην καλύτερη περίπτωση έπαιρνε 10.000 ρουπίες, δηλαδή 100 ευρώ το μήνα, στη χειρότερη 3 - 4.000 ρουπίες, σχεδόν 30 ευρώ. Έφυγε από το Πακιστάν τον Νοέμβριο του 2018. Ταξίδι τρεις μήνες. Από το Πακιστάν πήρε αεροπλάνο για την Τεχεράνη. Μέχρι την Τουρκία ταξίδεψε με φορτηγό και με τα πόδια μαζί με άλλα 30 παιδιά. Ο διακινητής ήταν βίαιος, χτυπούσε τα παιδιά σ’ όλη τη διαδρομή. Έτρωγαν πίτα και τυρί, καθώς κι ένα γλυκό, σαν σβώλος από ζάχαρη, το μισρί. Κάποια στιγμή, ενώ κοιμόταν σε ένα βουνό στο Ιράν, ο διακινητής έφυγε και τους άφησε μόνους. Δεν ήξεραν το δρόμο και φοβόταν. Ένας βοσκός έδωσε στα παιδιά να φάνε και τους έδειξε πώς να συνεχίσουν τη διαδρομή για την Τουρκία. Ο βοσκός ήθελε να τους κρατήσει μέχρι να ξεκουραστούν, αλλά φοβόταν την αστυνομία. Όταν έφτασαν στην Τουρκία, η αστυνομία τους μετέφερε σε προσφυγικό καταυλισμό, όπου έμεινε περίπου δύο βδομάδες. Έφυγε και συνέχισε το ταξίδι για την Ελλάδα. Πέρασε τον Έβρο μαζί με άλλα 20 παιδιά μέσα σε μία βάρκα, κανείς δεν ήξερε κολύμπι. Φοβόταν. Από τον Έβρο ήρθε στη Θεσσαλονίκη μαζί με άλλα πέντε παιδιά μέσα στο πορτμπαγκάζ αυτοκινήτου, όπου τους στρίμωξε δέρνοντάς τους ο διακινητής. Δεν σταμάτησαν καθόλου στη διαδρομή. Από τον Οκτώβριο του 2019 ζει σε Safe Zone. Τώρα, ο Σ. περιμένει τον θείο του μέχρι να πάρει άσυλο στην Ισπανία, ώστε να πάει κι ο ίδιος να τον συναντήσει εκεί. Του λείπουν οι φίλοι του, τις Κυριακές στο χωριό τους έπαιζαν όλοι μαζί κρίκετ. Πηγαίνει στο σχολείο, μαθαίνει ελληνικά και αγγλικά.

Από τις όχθες του Νείλου στο Safe Zone Σ., 17 ετών, Safe Zone Ο Σ. θυμάται ακριβώς πότε έφυγε από την Αίγυπτο: Ήταν 22 Μαρτίου του 2018. Ζούσε με τους γονείς του και τις πέντε αδερφές του σε μια κωμόπολη, χτισμένη δίπλα στον Νείλο. Έβλεπε το ποτάμι από το δωμάτιό του. Είναι το μικρότερο παιδί της οικογένειας. Πήγαινε στο σχολείο, στην Α΄ λυκείου. Του άρεσαν η ιστορία, η γεωγραφία και όλα τα μαθήματα 190

της θετικής κατεύθυνσης. Μετά το σχολείο πήγαινε φροντιστήριο κι ύστερα έβγαινε μια βόλτα με τους φίλους του για καφέ και μπιλιάρδο. Ο πατέρας του είναι αγρότης, καλλιεργεί καλαμπόκι, σιτάρι, ντομάτες και τριφύλλι. Νοσταλγεί τους φίλους του, κυρίως όμως του λείπουν οι γονείς του και οι αδερφές του. Η μητέρα του έφτιαχνε συχνά τα αγαπημένα του φαγητά, κεμπάπ και κεφτέδες με ταχίνι, καθώς και ρύζι με κρέας, το κάμπσε. Τότε, γιατί έφυγε; Είχε μια ξαδέρφη, κοπέλα 22 χρονών, που έμενε στα ανατολικά της κωμόπολης. Μια Κυριακή τους επισκέφθηκε μαζί με τον πατέρα της, τον θείο του Σ. Ο θείος κάποια στιγμή έφυγε, κι έμεινε στο σπίτι η ξαδέρφη του. Όταν αποφάσισε να φύγει, ειδοποίησε ταξί. Ο ταξιτζής την οδήγησε σε έναν απόμερο δρόμο και τη βίασε. Ο θείος του βρήκε τον βιαστή της κόρης του και τον σκότωσε. Μαζί μ’ αυτόν, σκότωσε και την ίδια του την κόρη. Το έσκασε και καταδικάστηκε ερήμην. Η οικογένεια του βιαστή ήθελε να πάρει εκδίκηση. Ο πατέρας του Σ. είναι άρρωστος, οπότε, ο κλήρος θα έπεφτε στον μοναδικό γιο της οικογένειας. Έφυγε αεροπορικώς στην Τουρκία για να γλιτώσει τα αντίποινα της βεντέτας. Στην Κωνσταντινούπολη έμεινε ένα μικρό χρονικό διάστημα κι ύστερα προσπάθησε να περάσει στην Ελλάδα. Πλήρωσε σε διακινητή 2.000 ευρώ κι άρχισε το περιπετειώδες ταξίδι. Την πρώτη φορά πέρασαν το ποτάμι, αλλά όταν έφτασαν τρία χωριά παρακάτω έπεσαν σε αστυνομικό μπλόκο. Ήταν μέσα σε φορτηγό 56 άτομα, είχαν μαζί τους κι ένα παιδί που άρχισε να κλαίει κι έτσι τους έπιασαν. Το ίδιο βράδυ τους επαναπροώθησαν στην Τουρκία. Τους άφησαν τα σακίδια, πήραν μόνο τα κινητά τους τηλέφωνα. Τους παρέλαβε ο τουρκικός στρατός και τους οδήγησε σ έναν προσφυγικό καταυλισμό κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Τη δεύτερη φορά τους έπιασαν οι Τούρκοι πριν καταφέρουν να περάσουν το ποτάμι. Την τρίτη φορά κατάφεραν και πέρασαν το ποτάμι, αλλά τους έπιασαν στην Ελλάδα λίγο πριν μπουν στο φορτηγό. Αυτή τη φορά τους έδειραν όλους, μαζί και τις γυναίκες, χτυπούσαν στα σώματα με γκλομπ κι έριχναν σφαλιάρες στα πρόσωπα. Την τέταρτη φορά συνελήφθησαν από τους Τούρκους. Την πέμπτη φορά κατάφεραν και πέρασαν το ποτάμι χωρίς να συλληφθούν ούτε από Τούρκους, ούτε από Έλληνες. Μπήκαν σε ένα φορτηγό – ψυγείο, 150 άτομα. Στη διαδρομή τελείωνε ο αέρας, χτυπούσαν με τα χέρια το εσωτερικό του φορτηγού, αλλά κανείς δεν άνοιγε. Στα διόδια της Καβάλας, ο οδηγός άνοιξε επιτέλους την πόρτα του ψυγείου κι όλοι όρμησαν έξω τρέχοντας. Φοβήθηκαν ότι θα πεθάνουν από ασφυξία. Τους εντόπισε στα γύρω βουνά και τους συνέλαβε η αστυνομία κι ύστερα τους έστειλαν στην Τουρκία. Την έκτη φορά τα κατάφεραν. Το φορτηγό τούς κατέβασε στο ύψος του εργοστασίου Τιτάν. Ήταν 15 Μαΐου του 2018. Πήγε στην Αθήνα, αλλά ήταν χειρότερα, έμεινε 25 μέρες στην «προστατευτική φύλαξη» κι από τον Μάιο του 2019 ζει σε Safe Zone. Πηγαίνει στην Α’ λυκείου ΕΠΑΛ, έχει καλούς συμμαθητές σε τάξη υποδοχής. Μετά, όταν πηγαίνει στην κανονική τάξη απλώς ακούει και δεν καταλαβαίνει. Κάνει παρέα και με αγόρια και με κορίτσια. Θέλει να σπουδάσει ή πολιτικός μηχανικός ή λογιστής. Τα λογιστικά αρέσουν στον ίδιο, ο πατέρας του ήθελε πάντα να τον δει πολιτικό μηχανικό. Αναπολεί τις βόλτες με τη βάρκα μέχρι το χωριό στην απέναντι όχθη του ποταμού. Όταν είχε καλό καιρό ψάρευε κι έβλεπε τη δύση του ήλιου στον Νείλο.

191

Τρεις μήνες δουλειά για 150 ευρώ Χ., 17 ετών, Safe Zone O Χ. ήρθε στην Ελλάδα όταν ήταν 15 χρονών. Μέχρι τότε ζούσε με τη μητέρα και την αδερφή του σε χωριό του Πακιστάν. Έμαθε ότι από το διπλανό χωριό θα έφευγε για την Ευρώπη μια ομάδα αγοριών. Χρήματα του έστειλε ένας αδερφός του πατέρα του. Τα είχε ζητήσει και με αφορμή μια γιορτή ο θείος του έστειλε περίπου 5.000 ευρώ. Έφυγε κρυφά από τη μητέρα του. Από το Πακιστάν στην Τουρκία ένας μήνας ταξίδι. Από την Τουρκία στην Ελλάδα χρειάστηκαν άλλοι δυόμιση μήνες. Ταξίδευαν με τα πόδια, μέσα σε φορτηγά, με αυτοκίνητα. Ταξίδευαν νύχτα, τη μέρα κοιμόντουσαν οπουδήποτε έβρισκαν, ο δρόμος ήταν δύσκολος, φοβόταν πολύ ότι θα πεθάνει. Όταν ταξίδευαν με αυτοκίνητο, οι διακινητές τους χτυπούσαν για να χωρέσουν τρεις ή και τέσσερις μέσα στο πορτμπαγκάζ. Χτυπούσαν τα παιδιά, για να περπατούν γρηγορότερα, όταν κουράζονταν και δυσκολεύονταν να συνεχίσουν το ταξίδι. Ταξίδευαν χωρίς φαγητό και με ελάχιστο νερό για αρκετές μέρες. Η στιγμή που φοβήθηκε περισσότερο από κάθε άλλη φορά ήταν στο Ιράν. Ήταν μέσα σε φορτηγό που έτρεχε πολύ. Για να μην πέσουν από την καρότσα σ’ όλη τη διαδρομή κρατούσε ο ένας τα χέρια του άλλου. Αλλά το δυσκολότερο κομμάτι της διαδρομής ήταν το πέρασμα του Έβρου. Έντεκα φορές επιχείρησαν να φτάσουν στην Ελλάδα. Κάθε φορά τους έπιανε είτε η τουρκική είτε η ελληνική αστυνομία. Σ΄ όλη τη διαδρομή έφαγαν ξύλο απ’ όλους, από τους διακινητές, από τους έλληνες κι από τους τούρκους αστυνομικούς. Τα κατάφεραν και πέρασαν τα σύνορα τη δωδέκατη φορά, όταν άλλαξαν διακινητή. Αυτός έκανε μικρότερες διαδρομές από τον πρώτο διακινητή. Από την Ορεστιάδα στη Θεσσαλονίκη έφτασαν με αυτοκίνητο. Οκτώ παιδιά μέσα στο ΙΧ και τρία στο πορτμπαγκάζ. Συνέχισε το ταξίδι του για την Αθήνα κι από κει βρέθηκε στο Άργος. Μάζευε πορτοκάλια οκτώ ώρες τη μέρα, επί τρεις μήνες, με ένα ρεπό τη βδομάδα. Ο ιδιοκτήτης του πορτοκαλεώνα δεσμεύτηκε ότι θα τον αμείψει με συνολικά 400-450 ευρώ για την τρίμηνη εργασία,. Τελικά του έδωσε μόλις 150 και μια υπόσχεση ότι τα χρήματα που του οφείλει θα τα στείλει στην οικογένειά του Χ. στο Πακιστάν. Ακόμα δεν τα έχει στείλει. Στο Άργος έμενε σε σπίτι που είχε δύο δωμάτια, τα οποία μοιράζονταν μαζί με άλλα δώδεκα παιδιά. Στο Άργος δουλεύουν πολλοί, κυρίως από το Πακιστάν, αλλά και από το Μπαγκλαντές. Έφυγε, πέρασε από «προστατευτική φύλαξη» για δύο βδομάδες και από τον Φεβρουάριο του 2019 μένει σε Safe Zone. Στο Πακιστάν τα πράγματα είναι χειρότερα από το Άργος. Εκεί δεν υπάρχει καθόλου ανθρωπιά. Τώρα φοιτά στην Α› λυκείου σε ΕΠΑΛ και του αρέσει πολύ. Πασχίζει να μάθει αγγλικά, δεν αντέχει τις φασαρίες, ούτε τους τσακωμούς.

Το αγόρι που έχασε τη μητέρα του Φ., 17 ετών, Safe Zone Ο Φ. ζούσε στο Πακιστάν μέχρι τα 14 χρόνια του. Ο πατέρας του παντρεύτηκε άλλη γυναίκα και η μητέρα του πήρε τον Φ. κι έφυγαν για την Τουρκία. Έμειναν στην Κωνσταντινούπολη, έναν χρόνο κι έναν μήνα. Ο Φ. ήθελε να προσέχει τη μητέρα του. Δούλευε σε βιοτεχνία ρούχων. Νοίκιασαν ένα σπίτι, η μητέρα του τον φρόντιζε, δεν μπορούσε να δουλέψει. Η μητέρα του αρρώστησε σοβαρά, αποφάσισαν να έρθουν στην Ελλάδα. Επιχείρησαν 192

να περάσουν το ποτάμι, νύχτα, μαζί με άλλους. Η μητέρα του δεν ήξερε κολύμπι, ήταν σε διαφορετική βάρκα. Όταν αναποδογύρισε η βάρκα, η μητέρα του χάθηκε. Ο Φ. δεν θέλει να μιλήσει καθόλου γι αυτό. Έφτασε στη Θεσσαλονίκη μαζί με άλλα δεκαέξι ασυνόδευτα ανήλικα προσφυγόπουλα μέσα σε βαν. Από τον Απρίλιο του 2018 ζει σε Safe Zone, πηγαίνει στην Α’ τάξη ΕΠΑΛ. Του λείπει -πολύ- η μητέρα του.

Ο ράφτης που υφαίνει τα όνειρά του Α.Τ., 15 ετών, Safe Zone O A.T., 15 ετών έφυγε από το Πακιστάν, όπου ζούσε με τους γονείς του και τα δύο αδέρφια του. Έχει στόχο να φτάσει στη Μεγάλη Βρετανία, εκεί βρίσκεται ένας αγαπημένος του θείος. Έφτασε στο Ιράν κι έπειτα στην Τουρκία, όπου έζησε περίπου έναν χρόνο μαζί με φίλους και συγχωριανούς δουλεύοντας σε βιοτεχνία ρούχων. Αποφάσισε να συνεχίσει το ταξίδι του και πέρασε στην Ελλάδα μέσω του Έβρου. Έφτασε στη Θεσσαλονίκη, ακολούθως στην Αθήνα, συνελήφθη, οδηγήθηκε σε «προστατευτική φύλαξη» κι έπειτα σε Safe Zone. Περιγράφει τη δομή και τους ανθρώπους σαν μια μεγάλη οικογένεια, που νοιάζεται και ενδιαφέρεται γι’ αυτόν. Γνωρίζει πολύ καλά την τέχνη της ραπτικής και βοηθάει κι άλλα παιδιά, μαθαίνοντας τους, όταν αυτό χρειάζεται, στα εργαστήρια ραπτικής. Του αρέσει που πηγαίνει στο σχολείο, ονειρεύεται τη στιγμή που θα συναντήσει το θείο του στην Αγγλία και εκεί σε λίγα χρόνια να βρει μια καλή δουλειά και να περάσει μια όμορφη ζωή.

Μαθήματα ζωής Μ.Κ., 17 ετών, Safe Zone O M.K. 17 ετών είναι από το Ιράκ. Σε νεαρή ηλικία έχασε τον πατέρα του από ασθένεια. Έχει έναν αδερφό ακόμη. Έκτοτε τη φροντίδα της οικογένειας ανέλαβε ένας θείος, ο οποίος τον ανάγκασε να διακόψει το σχολείο. Με πρωτοβουλία του θείου, εργάστηκε σε διάφορες δουλειές, όπως για παράδειγμα σε οικοδομή και σε αποθήκη. Ο θείος ασκούσε και σωματική βία στον Μ.Κ. Η μητέρα δεν μπορούσε να αντιδράσει εύκολα, μολονότι ήταν αντίθετη. Δούλευε και συγκέντρωνε χρήματα έχοντας στόχο να εγκαταλείψουν την χώρα και τον βίαιο θείο, όταν θα μπορούσαν. Βρήκαν έναν διακινητή και η μητέρα με τα δύο παιδιά πέρασαν από το Ιράκ στην Τουρκία, όπου έμειναν περίπου έναν μήνα και από εκεί αποπειράθηκαν να εισέλθουν στην Ελλάδα. Στα σύνορα, οι τουρκικές αρχές τους κατεδίωξαν και συνέλαβαν τη μητέρα και τον αδερφό του. Έκτοτε αγνοούνται. Εκείνος κατόρθωσε να διαφύγει πηδώντας στον ποταμό Έβρο. Κολυμπώντας κατόρθωσε να φτάσει στην Ελλάδα, όπου και τον συνέλαβαν οι ελληνικές αρχές και τον οδήγησαν στο Τμήμα Συνοριακής Φύλαξης Έβρου, απ’ όπου και οδηγήθηκε στο Safe Zone. Στο Safe Zone o Μ.Κ. έμαθε να μιλάει γλώσσες διαφορετικές από αυτές που ήδη γνώριζε, όπως ελληνικά και φαρσί. Έμαθε να σέβεται και να τον σέβονται. Πηγαίνει στο σχολείο, του αρέσει πολύ και θέλει να το ολοκληρώσει. Αυτό που τον δυσκόλευε στη δομή ήταν οι καθαριότητες, αλλά αντιλήφθηκε ότι είναι κάτι που θα τον βοηθήσει στη ζωή του και γι’ αυτό συμμετείχε, ακόμη και αν δεν του άρεσε πολύ. Στόχος του είναι να μείνει στην Ελλάδα, να έχει ένα δικό του σπίτι και να δουλέψει ως διερμηνέας. Θέλει πολύ να βοηθάει τα προσφυγόπουλα μέσω της διερμηνείας Γι’ αυτό άλλωστε τώρα το κάνει εθελοντικά. 193

Αναζητώντας κώδικες επικοινωνίας Κ.Κ., 18 ετών, Safe Zone Ο Κ.Κ, 18 ετών κατάγεται από χώρα της υποσαχάριας Αφρικής. Ζούσε στην πρωτεύουσα της χώρας του μαζί με τον πατέρα του, καθώς η μητέρα του είχε πεθάνει. Επειδή κινδύνευαν αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τη χώρα. Ξεκίνησαν το ταξίδι τους και έφτασαν μέχρι Τουρκία. Εκεί έμειναν για περίπου ενάμιση μήνα. Από την Τουρκία συνέχισαν το ταξίδι τους με βάρκες προς τα παράλια της Ελλάδας. Εκεί ήταν που έχασε τα ίχνη του πατέρα του, καθώς μπήκαν σε διαφορετική βάρκα και χωρίστηκαν, χωρίς να έχουν κάποιον τρόπο επικοινωνίας. Κατά τη διαμονή του στο Safe Zone δυσκολεύτηκε αρχικά στη συναναστροφή του με τους άλλους ανθρώπους, καθώς του φαινόταν εξαιρετικά δύσκολο να προσαρμοστεί σε ένα καινούργιο περιβάλλον. Έπειτα από αρκετό καιρό, περίπου τρεις μήνες, συνήθισε το νέο περιβάλλον και τις συμπεριφορές των ανθρώπων, τόσο του προσωπικού όσο και των υπόλοιπων παιδιών. Μπόρεσε να βρει δύο άτομα του προσωπικού που ένιωθε οικεία και μιλούσε περισσότερο μαζί τους. Από τα υπόλοιπα παιδιά δεν ένιωσε να έρχεται κοντά με κάποιον, καθώς νιώθει ότι δε βλέπουν τα πράγματα με την ίδια οπτική. Επίσης, δεν του άρεσε ότι έμεναν πολλά παιδιά σε ένα δωμάτιο. Του είναι δύσκολο να αλληλεπιδρά με άτομα που έχουν διαφορετικό τρόπο ζωής και συμπεριφοράς, και που προέρχονται από διαφορετικές περιοχές και μιλούν διαφορετικές γλώσσες. Δεν υπάρχει κοινός τρόπος επικοινωνίας, για να μπορεί να συνδεθεί. Έχει την ευκαιρία να πηγαίνει στο σχολείο, αλλά και να ανακαλύψει το επάγγελμα που θα ήθελε να ακολουθήσει στην ενήλικη ζωή του.

Ταξίδι με πυξίδα τον ευρωπαϊκό Βορρά Α. 17 ετών, Safe Zone Ο Α. κατάγεται από το Ιντλίμπ της Συρίας. Προέρχεται από επταμελή οικογένεια (οι γονείς του και τέσσερα αδέρφια). Ο πατέρας του είχε δική του εταιρεία επισκευής ψυγείων και η μητέρα του ασχολούνταν με τα οικιακά και την ανατροφή των παιδιών. Διέθεταν σπίτι στην πόλη και στο χωριό, είχαν χωράφια με δέντρα. Ο Α. φοίτησε μόνο τέσσερα χρόνια στο σχολείο. Αναγκάστηκε να σταματήσει λόγω του πολέμου. Θυμάται πως μια μέρα που βρισκόταν στο σχολείο, ξεκίνησαν βομβαρδισμοί, όπου σκοτώθηκαν η δασκάλα του και 50 συμμαθητές του. Θυμάται επίσης πως μια μέρα που ο πατέρας βρισκόταν στην δουλειά και εκείνος, μαζί με τα αδέρφια και την μητέρα του, στο σπίτι του θείου του, βίωσε έναν ακόμη βομβαρδισμό. Ο θείος τους μετέφερε στο σπίτι τους στο χωριό, όπου αναφέρει πως κρύφτηκαν κάτω από την σκάλα όταν ξεκίνησαν οι βομβαρδισμοί. Εκείνη την ημέρα τραυματίστηκε βαριά στο αριστερό του χέρι και έπρεπε να χειρουργηθεί (2015). Ο πατέρας αποφάσισε να μεταφέρει τον Α. στην Τουρκία, για να γίνει το χειρουργείο στο χέρι του παιδιού. Παρέμεινε στο νοσοκομείο για 25 ημέρες. Μετά από τέσσερις μήνες έφτασε στην Τουρκία και η υπόλοιπη οικογένεια. Διέμεναν σε καταυλισμό στο χωριό Καρκαμίς, κοντά στην πόλη Ιντάμπ, από το 2015 μέχρι το 2017. Αυτά τα δύο χρόνια παραμονής στον συγκεκριμένο καταυλισμό, η οικογένεια αντιμετώπισε αρκετές δυσκολίες. Ο πατέρας, για να καλύψει τις βασικές ανάγκες της οικογένειας, δούλευε περιστασιακά και όποτε είχε ευκαιρία στα χωράφια. Το 2016 η οικογένεια υποδέχτηκε ένα νέο μέλος, τον μικρό αδερφό του Α. 194

Τον Μάρτιο του 2017 έπρεπε να φύγουν από τον καταυλισμό. Ο πατέρας γνώριζε πως θα ήταν δύσκολο να εργαστεί στο Ιντάμπ, οπότε μαζί με τον Α. πήγαν στην Κωνσταντινούπολη, όπου ο πατέρας εργαζόταν σε κάποιο συνεργείο ως βαφέας αυτοκινήτων και ο Α. σε κάποιο ζαχαροπλαστείο φτιάχνοντας γλυκά. Η υπόλοιπη οικογένεια έμεινε στο Ιντάμπ και μεταφέρθηκε μετά από τέσσερις μήνες στην Κωνσταντινούπολή, όταν ο πατέρας νοίκιασε σπίτι. Ένα βασικό πρόβλημα που αντιμετώπισαν ήταν πως τα έγγραφα τούς περιόριζαν μόνο στην πόλη του Ιντάμπ, οπότε αναγκάστηκαν να φύγουν από την Κωνσταντινούπολη. Όλη η οικογένεια μεταφέρθηκε και φιλοξενήθηκε στην Αττάλεια, από τον αδερφό του πατέρα. Ο Α. ξεκίνησε να εργάζεται πάλι σε ζαχαροπλαστείο και ο πατέρας σε συνεργείο αυτοκινήτων. Όπως αναφέρει ο Α., επειδή στην συγκεκριμένη πόλη δεν είχε τόσο πολλές οικογένειες προσφύγων, θεώρησαν πως θα ήταν πιο δύσκολο να τους εντοπίσουν. Οι γονείς του Α. συζήτησαν μαζί του και συμφώνησαν ότι έπρεπε να φύγει σε κάποια ευρωπαϊκή χώρα, για να χτίσει την ζωή του. Το ταξίδι του διήρκησε συνολικά 25 μέρες και έκανε τρεις προσπάθειες μέχρι να καταφέρει να φτάσει στην Ελλάδα. Από την Αττάλεια ταξίδεψε στον Μαρμαρά πληρώνοντας τον διακινητή 2.200 λίρες Τουρκίας. Αυτή ήταν η πρώτη ανεπιτυχής προσπάθειά του. Η δεύτερη προσπάθεια ήταν από το Μπόντρουμ, όπου έμεινε για λίγες μέρες. Και η δεύτερη προσπάθεια ήταν ανεπιτυχής εξαιτίας ενός γεγονότος. Κάποια άλλα παιδιά που ήταν συγχωριανοί του, όταν βρισκόντουσαν μέσα στην βάρκα με προορισμό κάποιο νησί της Ελλάδος, έστειλαν μέσω κινητού την τοποθεσία στον Α. καθώς η βάρκα ήταν έτοιμη να βυθιστεί. Ο Α. ενημέρωσε την αστυνομία, ώστε οι αρχές να τους βοηθήσουν. Λόγω αυτού και της έντονης αστυνομικής δύναμης που είχε συγκεντρωθεί στην περιοχή, ο Α. δεν μπόρεσε να ταξιδέψει. Από το Μπόντρουμ πήγε στην Σμύρνη, όπου μετά από τρεις μέρες ξεκίνησε με βάρκα. Θυμάται πως έδωσε στον διακινητή 1.400 δολάρια. Ήταν μέσα στην βάρκα τέσσερις ώρες. Θυμάται ένα περιστατικό, όπου ένα άλλο παιδί έπεσε στην θάλασσα και ο ίδιος προσπάθησε να το ανασύρει. Κουράστηκε αρκετά, ήπιε αρκετό νερό και φοβήθηκε. Η βάρκα προσάραξε σε ένα νησί, όπως αναφέρει ο Α. (δεν θυμάται την ονομασία), όπου έψαχναν να βρουν κάποιο αστυνομικό τμήμα. Εκεί ήρθε αντιμέτωπος με ένα βίαιο περιστατικό. Θυμάται πως ένας ένστολος φώναξε τρία άτομα και εξέτασε τα κινητά τους. Ζήτησαν και από τον Α. το κινητό του. Εξήγησε πως δεν χρησιμοποιεί εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης. Εξέτασαν το κινητό του και δεν βρήκαν κάτι. Επειδή ήταν πολύ κοντά στην Τουρκία, το κινητό είχε ακόμη τουρκικό σήμα. Ο Α. δεχόταν κλήσεις από την μητέρα του, από τουρκικό νούμερο, κάτι που, όπως λέει, εξόργισε τον ένστολο. Δεν του επέτρεψε να απαντήσει στις κλήσεις, παρόλο που εξήγησε πως ήταν η μητέρα του. Φοβήθηκε πως θα πιστέψουν οι δικοί του πως κάτι κακό θα του χει συμβεί και στεναχωρήθηκε αρκετά. Ο ένστολος έσπασε το κινητό του, τον χτύπησε ρίχνοντάς τον στο έδαφος και κλωτσώντας τον. Φοβήθηκε πολύ, ακόμη και για την ζωή του. Θυμάται πως ένα από τα παιδιά που καταλάβαινε αγγλικά, άκουσε τον ένστολο να τους απειλεί πως θα επιστρέψουν πίσω στην Τουρκία. Έπειτα μεταφέρθηκαν με πλοίο στο νησί της Λέρου. Στο καράβι κρύωνε πολύ και ο καιρός δεν ήταν καλός. Όταν πλέον έφτασαν στο νησί της Λέρου, ένιωσε αρκετά ανακουφισμένος και ξέχασε ό,τι είχε περάσει μέχρι τότε. Τοποθετήθηκε σε Ασφαλή Ζώνη για ανηλίκους. Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν πολύ δύσκολες. Αποφάσισαν μαζί με κάποιους άλλους ανήλικους να φύγουν από το νησί. Πήγαν στο λιμάνι. Μπήκαν σε ένα φορτηγό παράνομα, όπου συνάντησαν άλλους δύο. Μετά μπήκαν και άλλοι επτά, που είπαν στα παιδιά πως αυτός που τους έβαλε στο φορτηγό τους ζήτησε 400 ευρώ. Έπειτα, όταν πλέον το καράβι ξεκίνησε, 195

προσπάθησαν να βγουν από το φορτηγό. Εντοπίστηκαν από τους εργαζόμενους και οδηγήθηκαν σε έναν απομονωμένο χώρο. Με το που έφτασαν στον Πειραιά, οδηγήθηκαν στις αρχές και από εκεί στην «προστατευτική φύλαξη» στην Αμυγδαλέζα κι από κει σε Safe Zone. Νιώθει ήρεμος και ασφαλής. Το όνειρό του είναι να συναντήσει έναν ξάδερφό του στη Νορβηγία. Δεν θέλει να νιώθει κυνηγημένος. Επιθυμεί να εργαστεί και να ανοίξει δικό του ζαχαροπλαστείο. Εάν δεν καταφέρει να επανενωθεί με τον ξάδερφό του στη Νορβηγία, θα μείνει στην Ελλάδα και θα ξεκινήσει την ζωή του εδώ.

Παιδιά – σκλάβοι H. 17 ετών, Αφγανιστάν Ο Η., 17 ετών, από το Αφγανιστάν βίωνε μια ιδιαίτερα δύσκολη καθημερινότητα. Από μικρός, χωρίς ο ίδιος να το θέλει και χωρίς να γνωρίζει γιατί και πώς, βρέθηκε στα χέρια ενός ενήλικα και της συζύγου του, οι οποίοι τον εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο σε συνθήκες σύγχρονης δουλείας και παιδικής εκμετάλλευσης με σκοπό το κέρδος. Ο ίδιος δεν γνώρισε ποτέ του τι πάει να πει παιδική ευτυχία και ανεμελιά παίζοντας με άλλα παιδιά. Καθώς η καθημερινότητα του παιδιού συνεχιζόταν σε αυτό το μοτίβο και η εξαθλίωση του σώματος και της ευαίσθητης ιδιοσυγκρασίας του μεγάλωνε μέρα με τη μέρα, ήρθαν να προστεθούν και άλλα καινούργια στοιχεία σκληρότητας και κακοποίησης του. Και αυτό γιατί ο ίδιος έπεσε θύμα απαγωγής από αγνώστους κατά την διάρκεια της μετάβασής του στον χώρο της εργασίας. Οι απαγωγείς ήταν στυγνοί εκμεταλλευτές παιδιών, καθώς εκτός από τον ίδιο, υπήρχαν μαζί του στον ίδιο χώρο και άλλα παιδιά τα οποία είχαν απαχθεί με σκοπό την καταβολή λύτρων από τους γονείς τους για την απελευθέρωσή τους. Οι απαγωγείς, φυσικά και δεν είχαν τα παιδιά να κάθονται άπραγα, αφού κατά την διάρκεια της παραμονής τους στο κτίριο το οποίο τα είχαν, τα έβαζαν να δουλεύουν, με σκοπό να ολοκληρωθεί το κτίσμα στο οποίο διέμεναν. Όσα από τα παιδιά δεν δούλευαν όπως αυτοί ήθελαν ή δεν είχαν την προσδοκώμενη απόδοση, βασανίζονταν. Αυτό συνέβαινε και όταν οι απαγωγείς έπαιρναν τηλέφωνο τους γονείς για να τους επηρεάσουν, έτσι ώστε να καταβληθούν ταχύτερα τα λύτρα. Εν τέλει βρέθηκε λύτρωση για τον ανήλικο με την απελευθέρωση του, έπειτα φυσικά από την καταβολή των λύτρων. Τα βάσανα του όμως δεν τελείωσαν εδώ αλλά συνεχίστηκαν στο σπίτι όπου αντιμετώπισε νέο κύμα σκληρότητας καθώς οι θετοί του γονείς, τον κατηγόρησαν πως ξόδεψαν λεφτά για να τον ξαναφέρουν πίσω και πως αυτός θα έπρεπε τώρα να δουλέψει σκληρότερα, για να μπορέσει να ξεπληρώσει το χρέος που προκάλεσε. Ο ανήλικος, άρχισε να έχει τάσεις αυτοκτονίας. Η λύση βρέθηκε μέσω του εργοδότη του. Μέσω κάποιων διασυνδέσεων που είχε, κατάφερε να κλείσει μια θέση στο παιδί, ώστε να ταξιδέψει εκτός της χώρας του, αφού οπουδήποτε εκτός από εκεί θα ήταν γι αυτόν καλύτερα. Το ταξίδι θα γινόταν με την βοήθεια διακινητών οι οποίοι και θα έπρεπε να πληρωθούν για να το κάνουν. Το παιδί τούς είχε ξεκαθαρίσει από την αρχή πως δεν είχε λεφτά και έτσι συμφώνησαν να τον πάνε μέχρι την Τουρκία και εκεί να ξεκινήσει ο δεύτερος κύκλος εκμετάλλευσης, καθώς θα έπρεπε να δουλέψει γι αυτούς μέχρι να τους εξοφλήσει. Το ταξίδι ξεκίνησε από την Καμπούλ με ομάδα άλλων παιδιών και σύντομα μεταφέρθηκαν στα σύνορα της χώρας με το Πακιστάν. Διέσχισαν τα σύνορα των δύο χωρών περπατώντας, κρυβόντουσαν και έβρισκαν κατάλυμα στο δάσος. Μέσα σε λίγες μέρες μετέβησαν 196

στο Ιράν, διασχίζοντας περπατώντας τα ορεινά σύνορα. Πολύ σύντομα προσέγγισαν τα Ιρανο-τουρκικά σύνορα. Ύστερα από πολλαπλές προσπάθειες, κατάφερε να εισέλθει στην Τουρκία μετά από περίπου δέκα ημέρες. Από τα σύνορα μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου του παρείχαν κατάλυμα και εργασία, όπως είχε συμφωνηθεί. Μετά από περίπου ένα χρόνο ο διακινητής, ο οποίος εκμεταλλευόταν μέχρι τώρα τον ανήλικο, τον αποδέσμευσε αφού θεώρησε πως τον αποπλήρωσε. Το παιδί αμέσως είχε την επιθυμία να φύγει από την Τουρκία, αφού οι συνθήκες εργασίας και διαβίωσης εκεί δεν ήταν ιδανικές από την μία και από την άλλη υπήρχε ο φόβος της απομάκρυνσής του και της επαναπροώθησής του πίσω στην χώρα του, λόγω της παράνομης εισόδου στην Τουρκία. Στις αρχές του 2018, ο στόχος επετεύχθη και εισήλθε στην Ελλάδα. Αφού πέρασε περίπου έναν μήνα σε κατάσταση αστεγίας, τελικά συνελήφθη και τέθηκε σε καθεστώς «προστατευτικής φύλαξης». Κατόπιν τοποθετήθηκε σε Ασφαλή Ζώνη. Παρακολουθεί τακτικά σχολείο και έχει αναπτύξει δεξιότητες, που πριν δεν είχε καν φανταστεί. Του αρέσει πολύ να γυμνάζεται και προσπαθεί να ακολουθήσει την καθημερινότητα παιδιών της ηλικίας του. Θέλει να γίνει ανεξάρτητος και να ζήσει όπως ένας φυσιολογικός ενήλικας, ονειρεύεται να γίνει γυμναστής ή νοσοκόμος.

Χωρίς οικογένεια Α. 17 ετών, Ιράν Ο A.R., ζει σχεδόν τρία χρόνια στην Ελλάδα. Έχασε τους γονείς του σε πολύ μικρή ηλικία, έφυγε από την χώρα του μαζί με έναν μικρότερο αδερφό, την μεγαλύτερη αδερφή του και τον σύζυγό της. Από το Ιράν όπου και μεγάλωσε, πέρασαν μέσω Τουρκίας στην Ευρώπη, και διέμεναν όλοι μαζί στη Σερβία, σε δομή φιλοξενίας προσφύγων. Ο σύζυγος της αδερφής του πούλησε τον μικρότερο αδερφό τους. Ο A. είχε έρθει σε ρήξη αρκετές φορές με αυτόν και άρχισε να νιώθει πως κινδύνευε η ίδια του η ζωή. Έτσι ήρθε στην Ελλάδα και άφησε την αδελφή του που ήταν ουσιαστικά το μοναδικό στήριγμα στην ζωή του. Τώρα αναζητά την αδερφή του και το μικρό της παιδί. Ζει σε Safe Zone, νιώθει ασφάλεια και θέλει να βλέπει το μέλλον του με αισιοδοξία. Μαθαίνει ελληνικά και αγγλικά, του αρέσουν τα αυτοκίνητα και θα ήθελε να δουλέψει είτε ως διερμηνέας είτε σε συνεργείο αυτοκινήτων.

197