«Ψυχοκοινωνικές και υγειονομικές παρεμβάσεις για την ευημερία των παιδιών από ευάλωτους πληθυσμούς» by ARSIS - Association for the Social Support of Youth

Συνολική καταγραφή και αποτίμηση του έργου

«Ψυχοκοινωνικές και υγειονομικές παρεμβάσεις για την ευημερία των παιδιών από ευάλωτους πληθυσμούς» με τίτλο «In4Child»

To παρον υλοποιήθηκε και δημιουργήθηκε στο Πρόγραμμα “INTERREG IPA CBC “Ελλάδα Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας 2014-2020” με την χρηματοδότηση της Ευρωπαικής Ένωσης και των εθνικών πόρων των συμμετέχουσων χωρών. Το περιεχόμενο του βίντεο είναι αποκλειστική ευθύνη της ΑΡΣΙΣ- Κοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης Νέων και σε καμία περίπτωση δεν εκπροσωπεί τις απόψεις της Ευρωπαικής Ένωσης, των συμμετέχουσων χωρών και της διαχειριστικής αρχής.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Συνοπτική Παρουσίαση Έργου In4Child. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 “Ψυχοκοινωνικές και υγειονομικές παρεμβάσεις για την ευημερία των παιδιών από ευάλωτους πληθυσμούς”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 2. Παρουσίαση ΑΡΣΙΣ - Κοινωνική οργάνωση Υποστήριξης Νέων . . . . . . . . . . . . . 7 3. Συνοπτική Παρουσίαση αποτελεσμάτων έργου In4Child (11/6/2018-2020). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 3.1 Λειτουργία Κέντρου Υποστήριξης Νέων (Κ.Υ.Ν.) στη Θεσσαλονίκη. . . . . . . 8 3.2 Κινητή Μονάδα για την υλοποίηση παρεμβάσεων σε καταυλισμούς Ρομά και προσφύγων και δομές φιλοξενίας ασυνόδετων παιδιών αιτούντων άσυλο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 3.3 Κοινωνική Εργασία στο Δρόμο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 3.4 Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 4. Αναλυτική Παρουσίαση της μεθοδολογίας και των υπηρεσιών που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος In4Child . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1 Κέντρο Υποστήριξης Νέων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.1 Το Κέντρο Υποστήριξης Νέων ως κοινοτικό σύστημα παιδικής προστασίας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.2. Βασικές αρχές δομής και σύνδεση με τα δικαιώματα του παιδιού . . . . . 4.1.3. Παιδαγωγική Υποστήριξη παιδιών και εφήβων στο Κέντρο Υποστήριξης Νέων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.3.α Τομέας Εκπαίδευσης και Εργαστηρίων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.3.β Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα ΚΥΝ και τυπική εκπαίδευση. . . . . . . . . . . . 4.1.3.γ Προφίλ εξυπηρετούμενων παιδιών ΚΥΝ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.3.δ Παιδαγωγικοί Στόχοι του Κέντρου Υποστήριξης Νέων . . . . . . . . . . . . . 4.1.3.ε Οικογένεια και σχολική επίδοση. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.4 Παιδιατρικές Παρεμβάσεις στο Κέντρο Υποστήριξης Νέων. . . . . . . . . . . . 4.1.5 Μελέτη περίπτωσης μονογονεϊκής οικογένειας του Κέντρου Υποστήριξης Νέων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Σύνοψη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Εισαγωγή. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η περίπτωση της Μ. και των ανήλικών της τέκνων Σ. και Π. . . . . . . . . . . . . . . Προφίλ παιδιών. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Αποτύπωση παρεμβάσεων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Εν κατακλείδι. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.6 Παρουσίαση Παιδαγωγικών Εργαλείων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.6.α Υποστηρικτική διδασκαλία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19 19 20 22 22 22 23 23 24 26 27 28 28 29 29 30 30 33 34 34 3

4.1.6.β Εργαστήρια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ομάδα Εφήβων & Ομάδα Παιδιών. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Προφίλ συμμετεχόντων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Εκπαιδευτικό προφίλ συμμετεχόντων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Σκοποί και στόχοι των ομάδων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Μεθοδολογία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Συμπεράσματα - παρατηρήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Σεξουαλική Αγωγή. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Γενική Συνέλευση. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2. Κινητή Μονάδα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.1 Συνοπτική παρουσίαση βημάτων ψυχοκοινωνικών, εκπαιδευτικών & ιατρικών παρεμβάσεων στους καταυλισμούς Ρομά . . . . . . . . 4.2.2 Συνοπτική Περιγραφή των καταυλισμών Ρομά στις περιοχές παρέμβασης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ψυχοκοινωνική κατάσταση του πληθυσμού. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Συνθήκες διαβίωσης στις κοινότητες Ρομά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Εκπαιδευτικό προφίλ των παιδιών στις κοινότητες Ρομά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ελεύθερος χρόνος και παιχνίδι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ιατρικό προφίλ των παιδιών στις κοινότητες των Ρομά. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.3 Παρουσίαση Ειδικών Χαρακτηριστικών και παρεμβάσεων στις περιοχές παρέμβασης. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Θεσσαλονίκη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Καταυλισμός Δενδροποτάμου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Καταυλισμός Αγίας Σοφίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Καταυλισμός Περαίας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Σέρρες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Άγιος Ραφήλ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Καταυλισμός Ηράκλειας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Καταυλισμός Ποντισμένου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Πέλλα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Καταυλισμός Μελισσίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Κιλκίς. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Καταυλισμός Αξιούπολης. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.4 Παιδιατρικές Παρεμβάσεις στις περιοχές ενδιαφέροντος . . . . . . . . . . . . . . Θεσσαλονίκη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Καταυλισμός Αγίας Σοφίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Περαία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Σέρρες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ηράκλεια - Ποντισμένο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Πέλλα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

35 35 35 36 36 37 39 41 42 44 45 46 46 46 46 46 47 47 47 47 48 49 50 51 51 53 53 53 54 54 55 57 57 58 59 59 60

Μελίσσι. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Κιλκίς. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Αξιούπολη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.5 Εκπαιδευτική Υποστήριξη στο πλαίσιο της Κινητής Μονάδας. . . . . . . . . Κινητό Σχολείο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.5.β Κοινωνικό Τσίρκο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.5.γ Το θέατρο στην εκπαίδευση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.5.γ Δομημένα παιχνίδια και δραστηριότητες. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.5.δ Μελέτη Περίπτωσης Αγία Σοφία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Σχεδιασμός των εκπαιδευτικών παρεμβάσεων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Προφίλ μαθητικού πληθυσμού. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Χαρακτηριστικά μαθητικού πληθυσμού. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Αποθέματα μαθητικού πληθυσμού. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Περιορισμοί του πλαισίου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Σχεδιασμός και Υλοποίηση των εκπαιδευτικών Παρεμβάσεων της Κινητής Μονάδας (Ιανουάριος έως Απρίλιος 2019). . . . . . . . . . . . . . . . . . Καταγραφή εκπαιδευτικής παρέμβασης μη τυπικής μάθησης στο Νηπιαγωγείο του οικισμού της Αγίας Σοφίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3 Κοινωνική Εργασία στο Δρόμο (Street Work). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3.1.α Προφίλ ομάδας στόχου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3.1.β Μεθοδολογία Κοινωνικής Εργασίας στο Δρόμο (Street work). . . . . . . 1η φάση: Έρευνα και Εντοπισμός. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2η Φάση: Προσέγγιση και πλήρης καταγραφή στοιχείων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3η φάση: Παρέμβαση και Προστασία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3.1.γ Μελέτες Περίπτωσης. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1η Μελέτη Περίπτωσης: 8χρονο παιδί Ρομά, βουλγαρικής καταγωγής, Θεσσαλονίκη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2η Μελέτη Περίπτωσης: 14χρονο παιδί Ρομά, ελληνικής καταγωγής. . . . . . . 4.4 Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.1 Παρουσίαση εγχειριδίων Compass & Compasito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.2 Μεθοδολογία Εγχειριδίων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.3 Μεθοδολογία προγραμματισμού και υλοποίησης δράσεων σε σχολικές μονάδες. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.3.α Κατάθεση πρότασης υλοποίησης εκπαιδευτικού προγράμματος Εκπαίδευσης στα Ανθρώπινα Δικαιώματα στο Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.3.β Έγκριση πρότασης και ενημέρωση σχολικών μονάδων για το προς υλοποίηση εκπαιδευτικό πρόγραμμα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.3.γ Οργάνωση Συνεργασίας με τις Σχολικές Μονάδες. . . . . . . . . . . . . . . . . . Η επιλογή της θεματικής. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

60 61 61 62 66 68 68 68 69 70 70 71 71 71 71 72 74 74 75 76 76 77 78 78 79 81 81 82 83

83 84 84 84 5

Οι προϋποθέσεις διεξαγωγής μιας βιωματικής δραστηριότητας. . . . . . . . . . 85 Η μεθοδολογία διεξαγωγής βιωματικής δραστηριότητας . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Δημογραφικά στοιχεία των συμμετεχόντων μαθητών/τριών . . . . . . . . . . . . . 86 4.4.4 Εκπαιδεύσεις Εκπαιδευτών στη μεθοδολογία εκπαίδευσης στα ανθρώπινα δικαιώματα με παιδιά και νέους/ες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 4.4.5 Δίκτυο εθελοντών και εθελοντριών για την Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

Το παρόν αποτελεί μια προσπάθεια αποτύπωσης των ποσοτικών και των ποιοτικών αποτελεσμάτων της υλοποίησης του έργου “Ψυχοκοινωνικές και υγειονομικές παρεμβάσεις για την ευημερία των παιδιών από ευάλωτους πληθυσμούς” με ακρωνύμιο «In4Child»από την ΑΡΣΙΣ. 6

1. Συνοπτική Παρουσίαση Έργου In4Child “Ψυχοκοινωνικές και υγειονομικές παρεμβάσεις για την ευημερία των παιδιών από ευάλωτους πληθυσμούς” Το έργο “Ψυχοκοινωνικές και υγειονομικές παρεμβάσεις για την ευημερία των παιδιών από ευάλωτους πληθυσμούς” με ακρωνύμιο «In4Child» υλοποιήθηκε από την ΑΡΣΙΣ - Κοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης Νέων, το Πανεπιστήμιο St. Kliment Ohridski Ανώτατη Ιατρική Σχολή της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας, UKLO, UNESCO Club Σερρών και την Lifestart - Growing And Learning together από τον Ιούνιο του 2018 έως τον Νοέμβριο του 2020. Το διακρατικό αυτό πρόγραμμα στόχευσε στην ενδυνάμωση και την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ της Ελλάδας και της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας στο κομμάτι της παιδικής προστασίας και της υποστήριξης των ευπαθών κοινωνικών ομάδων. Το πρόγραμμα INTERREG IPA Cross Border Cooperation Programme CCI 2014 TC 16 I5CB 009 χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και από τους εθνικούς πόρους των συμμετεχουσών χωρών. Το έργο «In4Child» υλοποιήθηκε από τους Έλληνες εταίρους στις περιοχές της Θεσσαλονίκης, Πέλλας, Κιλκίς και Σερρών, στοχεύοντας στην παιδαγωγική, ψυχοκοινωνική και ιατρική υποστήριξη των παιδιών που εργάζονται στο δρόμο, ζουν σε καταυλισμούς Ρομά ή προσφύγων, όπως επίσης και σε μετακινούμενο πληθυσμό παιδιών που εντοπίζεται μεταξύ των συνόρων των δύο χωρών. Στη Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας, οι εταίροι του προγράμματος υλοποίησαν δράσεις στην περιοχή της Πελαγονίας, στοχεύοντας στην παιδαγωγική, ψυχοκοινωνική και ιατρική υποστήριξη των παιδιών που εργάζονται στο δρόμο, ζουν σε καταυλισμούς Ρομά και σε μετακινούμενο πληθυσμό παιδιών που εντοπίζεται μεταξύ των συνόρων των δύο χωρών. Σημαντικό πυλώνα του ίδιου έργου αποτέλεσε και η εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα. Πιο συγκεκριμένα, πραγματοποιήθηκαν εκπαιδευτικά προγράμματα σε εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με τη χρήση εγχειριδίων του Συμβουλίου της Ευρώπης, Compass & Compasito και εκπαιδευτικές παρεμβάσεις στα σχολεία των δύο προαναφερθέντων χωρών.

2. Παρουσίαση ΑΡΣΙΣ - Κοινωνική οργάνωση Υποστήριξης Νέων H ΑΡΣΙΣ - Κοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης Νέων δραστηριοποιείται στην Ελλάδα από το 1992. Μέσα από την πολύχρονη και πολύπλευρη δράση της υποστηρίζει παιδιά και νέους/ες που μειονεκτούν κοινωνικά, οργανώνει δράσεις και υπηρεσίες 7

για την προστασία των παιδιών και των οικογενειών τους που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, υποστηρίζει κοινωνικά ευπαθείς ομάδες όπως αστέγους, πρόσφυγες, μετανάστες/στριες, κρατούμενους/ες, άτομα που βιώνουν συνθήκες φτώχειας και είναι μακροχρόνια άνεργοι. Το έργο In4Child αποτέλεσε μια αφορμή για συνέχεια και ενίσχυση των δράσεων παιδικής προστασίας που αναπτύσσει η οργάνωση στη Θεσσαλονίκη, δίνοντας παράλληλα τη δυνατότητα ανάπτυξης νέων δράσεων και υπηρεσιών στις περιοχές των Σερρών, της Πέλλας και του Κιλκίς.

3. Συνοπτική Παρουσίαση αποτελεσμάτων έργου In4Child (11/6/2018-2020) Το πρόγραμμα In4Child στόχευσε στην ανάπτυξη υπηρεσιών και την οργάνωση παρεμβάσεων για την προστασία των παιδιών από ευάλωτους πληθυσμούς και ειδικότερα παιδιών Ρομά, προσφύγων και παιδιών που διαβιούν σε συνθήκες που ανακόπτουν την ομαλή ανάπτυξη και δυσκολεύουν την κοινωνικοποίηση τους. Οι δράσεις που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος στην Ελλάδα από την ΑΡΣΙΣ περιλαμβάνουν ένα δίκτυο υπηρεσιών που οργανώθηκε σε τέσσερις πυλώνες και ειδικότερα τη λειτουργία ενός Κέντρου Υποστήριξης Νέων στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, μια ομάδα Κοινωνικής Εργασίας στο δρόμο για τον εντοπισμό, την καταγραφή και την υποστήριξη παιδιών που εργάζονται στο δρόμο, μια Κινητή Μονάδα για το σχεδιασμό και την υλοποίηση ψυχοκοινωνικών, ιατρικών και εκπαιδευτικών παρεμβάσεων για παιδιά που διαβιούν σε καταυλισμούς και μια υπηρεσία εκπαίδευσης στα ανθρώπινα δικαιώματα για παιδιά και νέους. Ακολουθεί μια συνοπτική παρουσίαση των δράσεων του έργου και των ποσοτικών αποτελεσμάτων τους.

3.1 Λειτουργία Κέντρου Υποστήριξης Νέων (Κ.Υ.Ν.) στη Θεσσαλονίκη Το Κέντρο Υποστήριξης Νέων αποτελεί μια δομή άμεσης κοινωνικής παρέμβασης που απευθύνεται σε όλα τα παιδιά, τους νέους/ες και τις οικογένειες τους. Ειδικότερα, η δομή στοχεύει στην υποστήριξη και πλαισίωση παιδιών και νέων που διαβιούν σε συνθήκες ζωής οι οποίες επιβαρύνουν ή ανακόπτουν την ομαλή προσωπική τους ανάπτυξη και αντιμετωπίζουν εμπόδια στην προσπάθεια των ίδιων και των οικογενειών τους για πρόσβαση τους σε κοινωνικά και υλικά αγαθά. Τα παιδιά αυτά και οι νέοι/ες βρίσκονται αντιμέτωποι με ανεπαρκή υποστήριξη από την οικογένεια, απόρριψη από το εκπαιδευτικό σύστημα, παραμέληση, μετανάστευση, προσφυγιά, έλλειψη στέγης ή ανεπαρκείς συνθήκες διαβίωσης, ανεργία, σύγκρουση με το νόμο, κακοποίηση, εκμετάλλευση ή διαβιούν σε ιδρύματα. Η λειτουργία της δομής είναι σχεδιασμένη έτσι ώστε να προωθεί την κοινωνικο8

ποίηση, την ανάπτυξη των ατομικών και κοινωνικών δεξιοτήτων και τη διευκόλυνση της κοινωνικής και εκπαιδευτικής ένταξης των παιδιών και των νέων, ανεξάρτητα από την κουλτούρα, τη θρησκεία, τη φυλή, την εθνότητα, τη γεωγραφική και κοινωνική τους καταγωγή. Κατά τη διάρκεια υλοποίησης του προγράμματος το Κέντρο Υποστήριξης Νέων υποδέχθηκε και υποστήριξε … παιδιά. Αναλυτικά:

Υπηρεσίες που δόθηκαν σε ανήλικους εξηπηρετούμενους του ΚΥΝ 2000 1800

1779

1600 1400 1200

1182

1185

1098

1000 800

504

600 400 200

243

DI SE ST SS RI IO BU NS TI ON OF DI EM ST PS ER RI S GE BU NC TI ON YI TE OF M SC S AD H OO M IN LI IST TE RA M S TI VE PA SU RT PP IC OR LE IP T GA AT IO LS N UP IN M PO TH ED RT EE IC AL DU SU CA PP TI OR ON T AL PR OG RA M HO M EV ISI T

131

401

DI SE ST SS RI IO BU NS TI ON OF DI EM ST PS ER RI S GE BU NC TI ON YI TE OF M SC S AD H OO M IN LI IST TE RA M S TI VE SU PA PP RT OR IC LE IP T GA AT LS IO N UP IN M PO TH ED RT EE IC AL DU SU CA PP TI OR ON T AL PR OG RA M HO M EV ISI T

Υπηρεσίες που δόθηκαν σε ενήλικους Εξυπηρετούμενους του ΚΥΝ

1000

900

700

600

100

859

800

615 613

500

400

300

284

200

179

10 63 23 1

Ανήλικοι και εθνικότητες Άγνωστη Γεωργία Μαρόκο Υεμένη Νέα Γουινέα Σιέρα Λεόνε Αλγερία Ρουμανία Σουδάν Μπουρουντί Μπαγκλαντές Βοσνία Αίγυπτος Βιρμανία Ερυθραία Μαδαγασκάρη Ανιθαγενείς Παλαιστίνη Καμερούν Ρωσία Ινδία Κυυβέιτ Τσεχία Αρμενία Λίβανος Σομαλία Ακτή Ελεφαντοστού Ουγκάντα Καμπότζη Δυτική Σαχάρα Τουρκία Συρία Πακιστάν Νιγηρία Κονγκό Ιραν Ιράκ Ελλάδα Αλβανία Βουλγαρία Αφγανισταν

11 0

100

150

200

250

300

350

400

Ενήλικοι και εθνικότητες Άγνωστη Γεωργία Μαρόκο Υεμένη Νέα Γουινέα Σιέρα Λεόνε Αλγερία Ρουμανία Σουδάν Μπουρουντί Μπαγκλαντές Βοσνία Αίγυπτος Βιρμανία Ερυθραία Μαδαγασκάρη Ανιθαγενείς Παλαιστίνη Καμερούν Ρωσία Ινδία Κυυβέιτ Τσεχία Αρμενία Λίβανος Σομαλία Ακτή Ελεφαντοστού Ουγκάντα Καμπότζη Δυτική Σαχάρα Τουρκία Συρία Πακιστάν Νιγηρία Κονγκό Ιραν Ιράκ Ελλάδα Αλβανία Βουλγαρία Αφγανισταν

13 0

100

150

200

250

3.2 Κινητή Μονάδα για την υλοποίηση παρεμβάσεων σε καταυλισμούς Ρομά και προσφύγων και δομές φιλοξενίας ασυνόδετων παιδιών αιτούντων άσυλο. Η Κινητή Μονάδα πραγματοποίησε 483 παρεμβάσεις με τη συμμετοχή κοινωνικών επιστημόνων, εκπαιδευτικών, παιδιάτρου και εθελοντών/ντριών με σκοπό τον εντοπισμό, την προσέγγιση και την ψυχοκοινωνική, εκπαιδευτική και πρωτοβάθμια ιατρική υποστήριξη των παιδιών που ζουν σε καταυλισμούς Ρομά και προσφύγων καθώς και παιδιών που δουλεύουν στο δρόμο και είναι θύματα εκμετάλλευσης και παραμέλησης. Για την πληρέστερη υποστήριξη των παιδιών και των οικογενειών τους, η ΑΡΣΙΣ ανέπτυξε στις περιοχές παρέμβασης (Πέλλα, Σέρρες, Κιλκίς, Θεσσαλονίκη) ένα ευρύ δίκτυο συνεργασίας με Δήμους, φορείς, σχολικές μονάδες και τοπικές οργανώσεις. Η Κινητή Μονάδα πραγματοποίησε σειρά παρεμβάσεων στους καταυλισμούς Ρομά του Δενδροποτάμου, της Αγίας Σοφίας και της Περαίας στη Θεσσαλονίκη, του Μελισίου (Πέλλα), της Αξιούπολης (Κιλκίς), του Ποντισμένου, του Αγίου Ραφαήλ και της Ηράκλειας (Σέρρες), ξενώνες φιλοξενίας ασυνόδευτων παιδιών αιτούντων άσυλο στη Θεσσαλονίκη και υποβαθμισμένες γειτονιές της πόλης υποστηρίζοντας (ψυχοκοινωνικά, εκπαιδευτικά ή /και ιατρικά) συνολικά 1670 παιδιά. Αναλυτικά:

ΤΩ

ΕΣ

ΓΙ

ΣΑ

ΙΤ

ΙΚ

ΣΑ

ΙΑ Α ΕΡ

ΞΕ

ΕΣ

ΣΥ

ΕΥ

Ο Λ Ν Ξ Η Α ΕΝ Ν Η Ω Λ Ν Δ ΙΚ Ε ΕΝ Ω Σ Δ Ν ΡΟ -… Π Ο ΤΑ Μ Ο Σ Α ΓΙ Α ΣΟ Φ ΙΑ

ΥΠ Ο ΞΙ

ΤΙ Ν Ο Π

ΡΑ

ΚΛ

ΕΙ

(Σ

ΕΡ

ΣΜ

ΡΕ

ΕΝ

Σ)

149

150

128

148

423

477

ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΑΙΔΙΩΝ ΑΝΑ ΠΕΔΙΟ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ

Υπηρεσίες που δόθηκαν στους ενήλικους εξυπηρετούμενους της Κινητής Μονάδας 4706

5000 4500 4000 3500 3000 2500

1961

2000 1191

1500 1000

999

244

500

210

410

305

Ανηλικοι Εντοπισμός

Sessions

PSS

Distribution of Emergency Items

Distribution of School Items

Administrative Support

Legal Support

Medical Support

Home Visit

Participation in the Educational Program

Υπηρεσίες που δόθηκαν σε ενηλίκους εξυπηρετούμενους της Κινητής Μονάδας 250 222

200 150 100

100

50 43

Ενήλικοι Εντοπισμός

Sessions

PSS

Distribution of Emergency Items

Distribution of School Items Legal Support Home Visit

Administrative Support Medical Support Participation in the Educational Program

3.3 Κοινωνική Εργασία στο Δρόµο 14

Η κοινωνική εργασία στο δρόµο στοχεύει στην προστασία παιδιών

3.3 Κοινωνική Εργασία στο Δρόμο Η κοινωνική εργασία στο δρόμο στοχεύει στην προστασία παιδιών που εργάζονται στο δρόμο ή/ και είναι μέσω της εργασίας θύματα εμπορίας ή εκμετάλλευσης. Μια ομάδα ειδικά εκπαιδευμένων κοινωνικών επιστημόνων εργάστηκε στο δρόμο με στόχο τον εντοπισμό, την προσέγγιση και τη διασύνδεση των παιδιών και των οικογενειών τους με τα Κέντρα Υποστήριξης Νέων και άλλες υπηρεσίες και φορείς. Η υπηρεσία αυτή ανταποκρίθηκε επίσης σε ενημερώσεις πολιτών που παρατηρούσαν παιδιά και εφήβους να εργάζονται στο δρόμο. Για την καλύτερη ενημέρωση των πολιτών και την ευαισθητοποίηση του ευρύ κοινού γύρω από το φαινόμενο της παιδικής προστασίας η ΑΡΣΙΣ εξέδωσε στο πλαίσιο του έργου, τον πρώτο οδηγό στην Ελλάδα για τους πολίτες που καθημερινά γίνονται κοινωνοί του φαινομένου. Ο οδηγός παρήχθη μετά την ολοκλήρωση μιας έρευνας που πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά με τη μορφή ερωτηματολογίου από τις 20/11/2019 έως τις 9/1/2020 και αποτύπωσε τις απόψεις των πολιτών για την παιδική εργασία. Τα βασικά συμπεράσματα της έρευνας αυτής συνοψίζονται ως εξής: Η έρευνα έγινε σε δείγμα 1.281 ερωτώμενων, εκ των οποίων 1.070 γυναίκες, από 15 έως 50 ετών, με πτυχίο ΑΕΙ και ΑΤΕΙ (51,4%), με μεταπτυχιακό (32,2%), με διδακτορικό (3,1%), απόφοιτοι λυκείου (12,9%) και απόφοιτοι γυμνασίου (0,3%). Συγκεκριμένα: • Η παιδική εργασία αποτελεί ένα εξαιρετικά ορατό κοινωνικό φαινόμενο με το 92,4% των συμμετεχόντων να δηλώνει ότι βλέπει παιδιά που δουλεύουν στο δρόμο. • Το συντριπτικό ποσοστό των ερωτώμενων (91,6%) γνωρίζει ότι η παιδική εργασία είναι ποινικό αδίκημα για τους ενήλικες που εξωθούν και εκμεταλλεύονται τα παιδιά, ενώ πάνω από το 50% έχει δώσει ή δίνει χρήματα στα παιδιά που δουλεύουν στο δρόμο. • Το 73,6% όσων δίνουν χρήματα πιστεύει ότι με τον τρόπο αυτό δεν βοηθά το παιδί. Η συντριπτική πλειοψηφία μάλιστα γνωρίζει ότι με τον τρόπο αυτό συμβάλλει στη διατήρηση του φαινομένου της παράνομης παιδικής εργασίας. • Το στοιχείο που αξιολογείται ως εξόχως σημαντικό είναι ότι το 46,7% των συμμετεχόντων έχουν δώσει ή δίνουν χρήματα, ενώ γνωρίζουν ότι η παιδική εργασία είναι παράνομη. • Το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτώμενων γνωρίζει ότι τα παιδιά είναι θύματα εκμετάλλευσης. • Το 56,6% του δείγματος δεν γνωρίζει πού να απευθυνθεί όταν εντοπίζει ένα παιδί σε κίνδυνο. • Μόλις το 11% όσων γνωρίζουν πού μπορούν να απευθυνθούν το έχουν ήδη πράξει. • Η ορατή παιδική εργασία για το ευρύ κοινό αφορά την πώληση μικροαντικεμένων (86,1%), την επαιτεία (64,6%), τον καθαρισμό τζαμιών στα αυτοκίνητα (40,1%), το παίξιμο μουσικών οργάνων (36,5%) και την περισυλλογή σκουπιδιών (29,4%). 15

Οι περισσότεροι δηλώνουν ότι θα έδιναν χρήματα σε ένα παιδί που πουλά μικροαντικείμενα (36,4%) ή που παίζει μουσική ( 22,5%). Η «αόρατη» για τους πολλούς μορφή της εκμετάλλευσης παιδιών είναι η παιδική πορνεία και η εργασία σε αγροτικές, χειρωνακτικές και οικοδομικές εργασίες. Ακολουθεί πίνακας με τα εντοπισμένα παιδιά και τις εθνικότητες στην πόλη της Θεσσαλονίκης:

Παιδική εργασία στη Θεσσαλονίκη 350 300 289

250 200 150

4 πα ιδ ιώ ν

Σε νε γά λη

Αλ βα νί α

Βο υλ γα ρί α

Συ νο λο

Αγ νω στ η

Εθ νι κό τη τα

Μ ολ δα βί α

100

Ελ λά δα

Ρο υμ αν ία

100

Μπορείτε να διαβάσετε τον οδηγό εδώ: http://www.arsis.gr/odigos-gia-polites/

Μπορείτε να διαβάσετε τον οδηγό εδώ: http://www.arsis.gr/odigos-gia3.4 Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα polites/ Το 2006 το Συμβούλιο της Ευρώπης όρισε την ΑΡΣΙΣ επίσημο φορέα μετάφρασης στα ελληνικά, αναπαραγωγής και διάχυσης της μεθοδολογίας της εκπαίδευσης στα ανθρώπινα δικαιώματα του Compass. Μέχρι σήμερα και σε συνεργασία με τις διευθύνσεις εκπαίδευσης και τους εκπαιδευτικούς η ΑΡΣΙΣ έχει πραγματοποιήσει εκατοντάδες δράσεις με σκοπό την προώθηση της εκπαίδευσης στα ανθρώπινα δικαιώματα στα σχολεία και παράλληλα έχει οργανώσει δράσεις ενημέρωσης - ευαισθητοποίησης των νέων σε δημόσιους χώρους 3.4 Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώµατα και περιβάλλοντα μη τυπικής και άτυπης μάθησης. 16

Το 2006 το Συµβούλιο της Ευρώπης όρισε την ΑΡΣΙΣ επίσηµο φορέα µετάφρασης στα ελληνικά, αναπαραγωγής και διάχυσης της µεθοδολογίας της

Η εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα αποτέλεσε για ακόμα μια φορά βασικό πυλώνα σε πρόγραμμα που στοχεύει στην παιδική προστασία. Στο πλαίσιο του προγράμματος In4Child υλοποιήθηκαν: – 145 εκπαιδευτικές παρεμβάσεις σε 43 σχολικές μονάδες της Θεσσαλονίκης με τη συμμετοχή 2882 μαθητών και μαθητριών, Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου. – 4 σεμινάρια εκπαίδευσης εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στη χρήση των εκπαιδευτικών εγχειριδίων Compass και Compasito του Συμβουλίου της Ευρώπης με τη συμμετοχή 58 εκπαιδευτικών, – 3 σεμινάρια εκπαίδευσης εθελοντών και εθελοντριών στη χρήση των εκπαιδευτικών εγχειριδίων Compass και Compasito του Συμβουλίου της Ευρώπης με τη συμμετοχή 67 εθελοντών και εθελοντριών. Για την υλοποίηση των παραπάνω παρεμβάσεων και σεμιναρίων αξιοποιήθηκαν τα εκπαιδευτικά εγχειρίδια Compass και Compasito του Συμβουλίου της Ευρώπης για την εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα με παιδιά και νέους/ες. Μπορείτε να διαβάσετε και να κατεβάσετε δωρεάν το Compass και το Compasito σε αυτή τη διεύθυνση: https://www.arsis.gr/drasis-ke-ipiresies/ekpedefsi-stadikeomata/

4. Αναλυτική Παρουσίαση της μεθοδολογίας και των υπηρεσιών που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος In4Child

4.1 Κέντρο Υποστήριξης Νέων To ΚΥΝ αποτελεί μια από τις παλαιότερες δομές παιδικής προστασίας στη Θεσσαλονίκη, η λειτουργία του οποίου ενισχύθηκε από το πρόγραμμα In4Child, αναγνωριζόμενη ως η βάση όλων των υπηρεσιών και των παρεμβάσεων που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο της υλοποίησής του από τον Ιούνιο του 2018 έως τον Αύγουστο του 2020. Η λειτουργία της δομής είναι σχεδιασμένη έτσι ώστε να μπορεί να υποδέχεται και να προωθεί αιτήματα που σχετίζονται με ψυχοκοινωνική, κοινωνιοπρονοιακή και εκπαιδευτική υποστήριξη των εξυπηρετούμενων παιδιών, νέων καθώς και των οικογενειών τους, ανεξαρτήτως κουλτούρας, θρησκείας, φυλής, εθνότητας, γεωγραφικής και κοινωνικής καταγωγής. Κύριες πληθυσμιακές ομάδες παιδιών και νέων που εξυπηρετήθηκαν από το Κέντρο Υποστήριξης Νέων κατά τη διάρκεια του προγράμματος: – Παιδιά/ νέοι που αντιμετωπίζουν εμπόδια στη σχολική τους ένταξη και συμμετοχή, – Παιδιά/ νέοι Ρομά, – Παιδιά/νέοι πρόσφυγες και μετανάστες, 19

– – – – –

Παιδιά/ νέοι που διαβιούν σε συνθήκες φτώχειας, Ασυνόδευτοι έφηβοι που φιλοξενούνται σε δομές φιλοξενίας ανηλίκων, Ασυνόδευτοι έφηβοι σε συνθήκη αστεγίας, Παιδιά που δουλεύουν στο δρόμο, Νέοι που εκτίουν ποινή κοινωνικής εργασίας, με παραπομπή από την Εισαγγελία Ανηλίκων, – Νέοι που εκτίουν ποινή παρακολούθησης εκπαιδευτικού προγράμματος, με παραπομπή από την Εισαγγελία Ανηλίκων.

4.1.1 Το Κέντρο Υποστήριξης Νέων ως κοινοτικό σύστημα παιδικής προστασίας To Κέντρο Υποστήριξης Νέων αποτελεί μια δομή προστασίας ανηλίκων οργανωμένη σε επίπεδο κοινότητας, εκεί δηλαδή που ζουν και δραστηριοποιούνται τα παιδιά, οι νέοι και το οικογενειακό / πυρηνικό τους περιβάλλον. Η οργάνωση της λειτουργίας του Κέντρου πραγματοποιείται από μια κεντρική Κοινωνική Υπηρεσία, η οποία λειτουργεί καθημερινά και υποδέχεται οικογένειες, γονείς και παιδιά. Στοχεύει στη σύσταση και διατήρηση ενός συστήματος παιδικής προστασίας, ικανό να κάνει διάγνωση των αναγκών των παιδιών, των νέων και των οικογενειών τους σε συνεργασία με τους ίδιους τους εξυπηρετούμενους και να προωθεί ενέργειες για την κάλυψη των αναγκών και την υποστήριξη τους για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους. Η μεθοδολογία κοινωνικής παρέμβασης που ακολουθείται στο πλαίσιο λειτουργίας της δομής έχει ως εξής: – Γνωριμία με το παιδί και το άμεσο περιβάλλον του. Στο στάδιο αυτό είναι αναμενόμενο πολλές από τις πληροφορίες που προσλαμβάνει η Κοινωνική Υπηρεσία να είναι ανεπαρκείς ή ψευδείς, καθώς η σχέση εμπιστοσύνης παραμένει ζητούμενο. – Λήψη κοινωνικού ιστορικού από το άμεσο περιβάλλον του παιδιού, καταγραφή των αναγκών όπως αυτές περιγράφονται, προώθηση όσων είναι άμεσες. Είναι πολύ σημαντικό το κοινωνικό ιστορικό να ανανεώνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα και να συμπληρώνεται οποιαδήποτε νέα πληροφορία αποκτά το προσωπικό της δομής κατά τη διάρκεια της συμμετοχής/ παρουσίας του παιδιού ή του νέου στο ΚΥΝ. – Διερεύνηση της αντίληψης που έχει το άμεσο περιβάλλον του παιδιού για το παιδί και την παιδικότητα γενικότερα. Το στάδιο αυτό είναι απαραίτητο προκειμένου να αποκτήσει η Κοινωνική Υπηρεσία του ΚΥΝ μια πρώτη πληροφορία για την κοινωνική πραγματικότητα στην οποία το παιδί ή ο νέος μεγαλώνει. Για τις περισσότερες περιπτώσεις παιδιών η αντίληψη που έχει η οικογένεια για τον ανήλικο, καθορίζει σε πολύ μεγάλο βαθμό την αυτό-αντίληψή του αλλά και το βαθμό αυτό-εκτίμησης του. Είναι πολύ σημαντικό να τονιστεί ότι δεν αναμένεται να στοχοποιηθούν περιπτώσεις οικογενειών που αντιλαμβάνονται την έννοια της 20

– – – –

–

παιδικότητας και της παιδικής ηλικίας με τρόπο που δε συμβαδίζει με το δυτικό ορισμό των εννοιών αυτών. Σε κάθε περίπτωση γίνεται προσπάθεια κατανόησης του πλαισίου μέσα στο οποίο το παιδί αναπτύσσεται, προκειμένου να αξιοποιείται η γνώση αυτή κατά τη συνεργασία του ΚΥΝ με το παιδί και την οικογένεια. Ενημέρωση του παιδιού για το ισχύον πρόγραμμα δραστηριοτήτων και εργαστηρίων, σε συνεργασία με το τμήμα εκπαίδευσης του ΚΥΝ. Διερεύνηση προσωπικών επιλογών του παιδιού και πλαισίωση κατά την επιλογή εργαστηρίου ή/και μαθήματος, σε συνεργασία με το τμήμα εκπαίδευσης του ΚΥΝ. Προσπάθεια για κάλυψη κάποιας εκπαιδευτικής ανάγκης στην οποία το ισχύον πρόγραμμα δεν ανταποκρίνεται, όπως για παράδειγμα, κατ’ οίκον ενισχυτική διδασκαλία για περιπτώσεις παιδιών που δεν μπορούν να μετακινηθούν. Καταγραφή της πορείας που διαγράφει κάθε παιδί ή νέος εντός του ΚΥΝ και διαρκής αλληλοενημέρωση μεταξύ εκπαιδευτικών, Κοινωνικής Υπηρεσίας και οικογένειας. Στο πλαίσιο λειτουργίας του Κέντρου Υποστήριξης Νέων επιχειρείται η διαρκής επικοινωνία με το οικογενειακό περιβάλλον του παιδιού ή του νέου, ή για τις περιπτώσεις των παιδιών που φιλοξενούνται σε δομές φιλοξενίας ή /και παραπέμπονται από άλλους φορείς και υπηρεσίες η ενημέρωση του εκάστοτε προσωπικού φροντίδας ή προσώπου αναφοράς τους. Ενημέρωση των εξυπηρετούμενων οικογενειών για κοινωνικά προγράμματα (επιδόματα κ.α), η γνωστοποίηση διαδικασιών, όπως οι εγγραφές στα σχολεία και οι επισκέψεις στα νοσοκομεία, η εγγραφή των παιδιών στις καλοκαιρινές κατασκηνώσεις μέσω του προγράμματος του ΟΑΕΔ κ.α.

Για την καλύτερη και πληρέστερη υποστήριξη των παιδιών και των οικογενειών τους η Κοινωνική Υπηρεσία: – συνεργάζεται με τα σχολεία όπου φοιτούν τα παιδιά, – συνεργάζεται με τη ΣΥΜΠΡΑΞΗ, δομή συλλογής και διάθεσης ειδών πρώτης ανάγκης της ΑΡΣΙΣ και υποστηρίζει τις οικογένειες που το έχουν ανάγκη με είδη πρώτης ανάγκης, – συνεργάζεται με κοινωνικές υπηρεσίες εντός και εκτός της ΑΡΣΙΣ, άλλους φορείς και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, παραπέμποντας τους εξυπηρετούμενους/ες για υπηρεσίες που δεν διαθέτει (π.χ λογοθεραπεία, εργοθεραπεία κ.α), – συνεργάζεται με εξειδικευμένες σε άλλους τομείς υπηρεσίες (φορείς προστασίας κακοποιημένων γυναικών, ιατροπαιδαγωγικά κέντρα, κέντρα φιλοξενίας οικογενειών, δομές φιλοξενίας αστέγων κ.α., – συνεργάζεται με την Εισαγγελία Ανηλίκων και τις Αρχές, – συνεργάζεται με τους Επιμελητές Ανηλίκων που παραπέμπονται στην ΑΡΣΙΣ για κοινωνική εργασία. Να σημειωθεί πως στόχος της κοινωνικής υπηρεσίας του Κ.Υ.Ν είναι να ανεξαρτητοποιήσει τους γονείς, ενημερώνοντας τους ως προς τον τρόπο που πρέπει να μερι21

μνούν για την οικογενειακή τους φροντίδα και όχι η ανάληψη της διεκπεραίωσής της.

4.1.2. Βασικές αρχές δομής και σύνδεση με τα δικαιώματα του παιδιού Η ΑΡΣΙΣ αναγνωρίζει το παιδί ως φορέα δικαιωμάτων, ως ενεργό υποκείμενο, με δικαίωμα συμμετοχής στη δημόσια σφαίρα και στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Η αντίληψη αυτή, είναι απολύτως συνυφασμένη με τις αρχές της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Μεταξύ άλλων, η Σύμβαση κατοχυρώνει το δικαίωμα των παιδιών στον ελεύθερο χρόνο, τις πολιτισµικές δραστηριότητες, τη χρήση της δικής τους κουλτούρας και γλώσσας, την ιδιωτικότητα, την προστασία, την αυτονοµία, τη συµµετοχή κτλ. Στο Κέντρο Υποστήριξης Νέων τα παιδιά αναγνωρίζονται ως άνθρωποι με τα δικά τους δικαιώματα, προτεραιότητες, προβληματισμούς, απόψεις και όνειρα. Αυτή είναι η μεθοδολογική βάση της δουλειάς που πραγματοποιείται στο πλαίσιο της δομής, και μπορεί να διαγνωστεί σε όλα τα επίπεδα της λειτουργίας της, από το απλούστερο στο πιο σύνθετο. Στόχο της λειτουργίας της αποτελεί η συμπαράσταση στους γονείς/κηδεμόνες/ φροντιστές των παιδιών και των νέων, βασισμένη στις αρχές της κοινωνικής αλληλεγγύης, της ισότιμης σχέσης και της αλληλοϋποστήριξης. Το Κέντρο Υποστήριξης Νέων αναγνωρίζει την οικογένεια και το οικογενειακό περιβάλλον ως έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες στη ζωή ενός παιδιού ή νέου, καθοριστικού για την πρόσβασή του στην παιδικότητα. Η βασική επιδίωξη της Κοινωνικής Υπηρεσίας του Κέντρου Υποστήριξης Νέων είναι να δημιουργήσει μια σχέση συμμαχίας με τους γονείς και τους φροντιστές των ανηλίκων, ικανή να προωθήσει την υγιή αντίληψη για την παιδικότητα και την παιδική ηλικία, τα δικαιώματα των παιδιών και την πρόσβαση τους σε αυτά, τόσο από το ΚΥΝ, όσο και από το ίδιο το περιβάλλον του ανηλίκου με έναν κατά το δυνατόν συντονισμένο τρόπο. Η Κοινωνική Υπηρεσία βρίσκεται σε διαρκή επικοινωνία και συνδιαλλαγή, τόσο με το παιδί, όσο και με το περιβάλλον του, με την ευθύνη της οργάνωσης του ατομικού πλάνου κοινωνικής παρέμβασης, πάντα με γνώμονα το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού και με σεβασμό στην αρχή της συμμετοχής του ανηλίκου στις αποφάσεις που το αφορούν.

4.1.3. Παιδαγωγική Υποστήριξη παιδιών και εφήβων στο Κέντρο Υποστήριξης Νέων 4.1.3.α Τομέας Εκπαίδευσης και Εργαστηρίων

Οι συνεργάτες του ΚΥΝ στον τομέα της εκπαίδευσης και των εργαστηρίων του Κέντρου Υποστήριξης Νέων αναλαμβάνουν να οργανώσουν τη διάρθρωση του προγράμματος δραστηριοτήτων και μαθημάτων που πραγματοποιούνται στο πλαίσιο λειτουργίας της δομής. Στόχος της υπηρεσίας αυτής είναι η εκπαιδευτική πλαισίωση 22

των παιδιών και των νέων, αλλά και η δημιουργία ενός προγράμματος δημιουργικής απασχόλησης. Η φύση της δομής και του πληθυσμού που υποστηρίζει ορίζει εκ των πραγμάτων ότι το πρόγραμμα των δραστηριοτήτων παραμένει απολύτως ευέλικτο προκειμένου να μπορεί να αναγνωρίζει και να ανταποκρίνεται κάθε φορά στις ανάγκες, ατομικές, αλλά και συλλογικές των παιδιών και των νέων που συμμετέχουν. Ως υπηρεσία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την Κοινωνική Υπηρεσία, για την από κοινού διαμόρφωση και παρακολούθηση της πορείας του κάθε παιδιού και νέου που είναι μέλος του ΚΥΝ. Παράλληλα, συνεργάζεται στενά με το Τμήμα Εθελοντισμού της δομής, προκειμένου να αναζητούνται κάθε φορά τα κατάλληλα πρόσωπα για την ανάληψη της ευθύνης της εκάστοτε εκπαιδευτικής παρέμβασης. Αξίζει να σημειωθεί ότι το σύστημα εκπαίδευσης που ακολουθείται στο πλαίσιο της δομής, οργανώνεται κάθε φορά με γνώμονα τις ανάγκες που παρουσιάζονται και επιχειρώντας σε κάθε περίπτωση να ενισχύει την αυτό-εικόνα των παιδιών, απομακρυνόμενο κατά το δυνατόν από το κλασσικό σχολικό σύστημα αξιολόγησης.

4.1.3.β Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα ΚΥΝ και τυπική εκπαίδευση

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Κέντρου Υποστήριξης Νέων διαμορφώνεται, όπως προαναφέρθηκε με βάση τις εκπαιδευτικές ανάγκες των παιδιών και των εφήβων που συμμετέχουν στο ΚΥΝ. Αυτό στην πράξη σημαίνει ότι οι ωφελούμενοι αποκτούν πρόσβαση σε εκπαιδευτική υποστήριξη, ατομικά ή σε ομάδες, ανάλογα με τις ανάγκες που διαπιστώνονται σε σχέση με την εκπαιδευτική πορεία τους στο σχολείο. Έτσι, ένα παιδί μπορεί να κάνει μαθήματα ενισχυτικής διδασκαλίας, μαθήματα ελληνικής ή άλλης γλώσσας ή /και πρώτου γραμματισμού, ατομικά ή σε ομάδα, με κύριο στόχο την ομαλή ένταξη και τη διαρκή υποστήριξή του κατά τη διάρκεια της σχολικής του φοίτησης. Το ΚΥΝ δεν επιδιώκει την υποκατάσταση του σχολείου, αντίθετα επιδιώκει την υποστήριξη των παιδιών και των εφήβων προκειμένου να εγγραφούν και να παραμείνουν στο σχολικό πλαίσιο, στοχεύοντας στην μείωση της σχολικής διαρροής και την ενίσχυση της αυτό-εικόνας των παιδιών εντός του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος. Σε αυτό, συμβάλλουν εκτός του τομέα εκπαίδευσης, η Κοινωνική Υπηρεσία μέσα από την υποστήριξη του οικογενειακού πλαισίου, αλλά και η κοινωνική εργασία στο δρόμο με τον εντοπισμό παιδιών που εργάζονται στο δρόμο και την προσέγγιση των ίδιων και των οικογενειών τους, προκειμένου να προωθηθούν στο τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα, υποστηριζόμενα παράλληλα από το Κέντρο Υποστήριξης Νέων.

4.1.3.γ Προφίλ εξυπηρετούμενων παιδιών ΚΥΝ

Το ΚΥΝ εξυπηρετεί παιδιά και νέους, οι οικογένειες των οποίων παρεμποδίζονται από την απορρόφηση κοινωνικών και δημόσιων αγαθών, όπως είναι η εκπαίδευση, η υγειονομική περίθαλψη, η εργασία, οδηγούμενες στην οικονομική ανέχεια και την 23

περιθωριοποίηση. Βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό, ο οποίος χαρακτηρίζει τόσο μια κατάσταση, όσο και μια διαδικασία.1 Ως αποτέλεσμα της οικονομικής και κοινωνικής περιθωριοποίησης των οικογενειών τους, αλλά και της ταυτόχρονης ένταξης τους σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που αδυνατεί να λάβει υπόψη της ιδιαίτερες συνθήκες της ζωής και της καθημερινότητάς τους απευθυνόμενο στο “μέσο παιδί”, τα παιδιά και οι νέοι εξωθούνται στο περιθώριο, που απειλεί το παρόν και το μέλλον τους. Τα παιδιά και οι νέοι που υποστηρίζονται από το Κέντρο Υποστήριξης Νέων ανήκουν κατά κανόνα στις κοινωνικές ομάδες εκείνες των οποίων το μορφωτικό κεφάλαιο δεν έχει θέση και δεν τυγχάνει εκτίμησης στο σχολικό πλαίσιο, προδιαγράφοντας όχι μόνο τη σχολική αποτυχία στο παρόν, αλλά υποθηκεύοντας ταυτόχρονα τη μελλοντική επαγγελματική τους πορεία και αποκατάσταση. Ως αποτέλεσμα αλλά και ως αιτία της κοινωνικής πραγματικότητας που βιώνουν, τα παιδιά έχουν ήδη εσωτερικεύσει την αρνητική εικόνα που τους υπαγορεύεται για τον εαυτό τους, με αποτέλεσμα τα κίνητρα για συμμετοχή σε διαδικασίες μάθησης τυπικές, μη τυπικές ή ακόμα και άτυπες, η δυνατότητα να αρθρώσουν το δικό τους λόγο και η έκφραση των συναισθημάτων και των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν, να καθίστανται αδύνατα.

4.1.3.δ Παιδαγωγικοί Στόχοι του Κέντρου Υποστήριξης Νέων

Με αφετηρία το παρόν μέσα στο οποίο τα παιδιά και οι νέοι ζουν και αναπτύσσονται το Κέντρο Υποστήριξης Νέων καλείται να: • να υποστηρίξει κάθε παιδί ώστε να αναπτύξει μια αυτό-εικόνα και ταυτότητα που θα χαρακτηρίζεται από αυτοπεποίθηση, • να καλλιεργήσει ένα κλίμα ενσυναίσθησης στην επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους • να αναπτύξει την κριτική σκέψη των παιδιών και των νέων για τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις που κυριαρχούν και ορίζουν το κοινωνικό γίγνεσθαι επηρεάζοντας τη ζωή τους σε πολύ μεγάλο βαθμό, • να εκπαιδεύσει τα παιδιά στη διεκδίκηση και στην υπεράσπιση του εαυτού και των άλλων όταν γίνονται αντικείμενα διακρίσεων στο σπίτι, στο σχολείο, στην κοινότητα, • να οργανώσει παρεμβάσεις για την κοινωνική συμπαράσταση σε όλες τις προσπάθειες των παιδιών να επιτύχουν όλα τα παραπάνω (δημιουργία σχέσης με την οικογένεια και το ευρύτερο περιβάλλον του παιδιού και το σχολείο του), • να οργανώσει ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που θα αξιοποιεί το γνωστικό κεφάλαιο των παιδιών, των οικογενειών και των κοινωνικών ομάδων στις οποίες ζουν και μεγαλώνουν, 1 Γιώργος Τσιάκαλος, Κοινωνικός Αποκλεισμός: Ορισμοί, Πλαίσιο και σημασία, (1995), Κοινωνικός Αποκλεισμός: Η ελληνική εμπειρία, Gutenberg

• να τα υποστηρίξει στην προσπάθειά τους να συμμετέχουν στο τυπικό εκπαιδευτικό πλαίσιο με τους καλύτερους δυνατούς όρους, • να δώσει ευκαιρίες κοινωνικοποίησης και λαμβάνοντας υπόψη την κυρίαρχη κοινωνική δομή να αντιπροτείνει τρόπους κοινωνικής οργάνωσης και συμμετοχής, • να αντιπροτείνει ένα μοντέλο συνύπαρξης και διάδρασης που δεν ανέχεται την ποικιλότητα, αλλά την αξιοποιεί, τη σέβεται και την προωθεί εκλαμβάνοντάς την ως πλούτο και όχι ως προς διαχείριση πρόβλημα, • να δώσει κίνητρα στα παιδιά να υπάρχουν και να δημιουργούν ομάδες και συλλογικότητες, • να αποκτούν ενδιαφέροντα και να διευρύνουν τους ορίζοντές τους. Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων είναι αναγκαίο να προωθούνται και να υιοθετούνται ορισμένες παιδαγωγικές αρχές από το σύνολο του προσωπικού και των εθελοντών /ντριών που έρχονται σε επαφή με τα παιδιά και τους νέους που υποστηρίζονται από το Κέντρο Υποστήριξης Νέων. Η βάση των αρχών αυτών είναι οι οικουμενικές αξίες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων του παιδιού. Ειδικότερα: • Σεβασμός και καθολική αποδοχή της ταυτότητας του κάθε παιδιού (μητρική γλώσσα, καταγωγή, φυσικά χαρακτηριστικά, θρήσκευμα κτλ) • Ανάδειξη της ποικιλότητας του εξυπηρετούμενου πληθυσμού ως θετικού στοιχείου • Καλλιέργεια της ελευθερίας έκφρασης • Καλλιέργεια κλίματος ασφάλειας, αποδοχής και ενσυναίσθησης • Δημιουργία των προϋποθέσεων ισότιμης συμμετοχής σε όλους/ες, με σεβασμό στον ατομικό ρυθμό ένταξης κάθε παιδιού • Διατήρηση της κοινωνικής και εκπαιδευτικής ευελιξίας που θα μπορέσει να “χωρέσει” κάθε παιδί και την ξεχωριστή του ιστορία Το εκπαιδευτικό προσωπικό, η κοινωνική υπηρεσία και οι εθελοντές/ντριες του Κέντρου Υποστήριξης Νέων επιδιώκουν μέσα από την καθημερινή επαφή και συνδιαλλαγή τους με τους εξυπηρετούμενους: • Να εντοπίσουν τις ανάγκες των παιδιών • Να κατανοήσουν το περιβάλλον μέσα στο οποίο τα παιδιά ζουν και αναπτύσσονται καθώς και τους ρόλους που επιτελούν στην καθημερινότητά τους (φροντιστές μικρότερων αδερφών, βοηθοί στις δουλειές του σπιτιού, καλοί μαθητές) καθώς και τις προσδοκίες που προκύπτουν από αυτούς • Να τροποποιήσουν το περιβάλλον μέσα στην εκπαιδευτική διαδικασία (μέσα από τα εργαστήρια και τις ομάδες) ή να παρέμβουν στις δια μαθητικές σχέσεις • Να εφαρμόσουν την αρχή της «προσεκτικής ακρόασης». Είναι πολύ σημαντικό να ακούγεται το παιδί, ιδιαίτερα όταν προέρχεται από περιβάλλον, όπου δεν μπορεί να ακουστεί καθόλου. • Να δημιουργήσουν σχέσεις ανοιχτές, σχέσεις φροντίδας και σχέσεις αμοιβαιότητας. 25

4.1.3.ε Οικογένεια και σχολική επίδοση

Το οικογενειακό περιβάλλον διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του παιδιού και στα συναισθήματά του απέναντι στον κόσμο αλλά και απέναντι στον εαυτό του, στην αυτό-εικόνα του. Αποτελεί το πρώτο πλαίσιο κοινωνικοποίησης και μέσα σε αυτό παιδί αποκτά δεξιότητες, υιοθετεί αξίες και διαμορφώνει στάσεις (Μπρούζος, 2007). Οι σχολικές επιδόσεις των παιδιών, αλλά και η κοινωνικοποίησή του και η συμμετοχή του στο κοινωνικό σύνολο επηρεάζονται από άλλους παράγοντες πέρα από τη γενική νοημοσύνη, όπως τα κίνητρα, η υγεία, οι κοινωνικές δεξιότητες, η ποιότητα διδασκαλίας, οι προηγούμενες γνώσεις, η συναισθηματική ευεξία και η οικογενειακή υποστήριξη (Γεωργίου, 2000). Το Κέντρο Υποστήριξης Νέων και το δυναμικό του, για να είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις προσωπικές ανάγκες του κάθε παιδιού, αλλά και να βοηθήσει στη βελτίωσή του, είναι σημαντικό να διαθέτει βασικές πληροφορίες για την οικογενειακή του κατάσταση του κάθε μαθητή και της κάθε μαθήτριας, τον αριθμό μελών οικογένειας, προβλήματα υγείας που μπορεί να υπάρχουν στην οικογένεια, διαζύγια, διαστάσεις, ξενιτεμός, βία (κάθε είδους) και καταπάτηση των δικαιωμάτων του παιδιού, οικονομικές δυσχέρειες, μετανάστευση κ.ά. Είναι σημαντικό οι παραπάνω πληροφορίες να αξιοποιούνται σωστά και να μη γίνονται πληροφορίες υποστήριξης προκαταλήψεων και στιγματισμού του τύπου: «τι μπορώ να περιμένω από ένα παιδί που ο μπαμπάς του είναι αλκοολικός;» (Γεωργίου 2000). Η κοινωνική υπηρεσία στο ΚΥΝ συλλέγει καθημερινά με υπευθυνότητα και εμπιστευτικότητα τις πληροφορίες αυτές, σε μία προσπάθεια για βελτίωση των συνθηκών ζωής των παιδιών. Στην προσπάθεια το ΚΥΝ να έρθει κοντά στην οικογένεια με απώτερο σκοπό την ενίσχυση του περιβάλλοντος του κάθε παιδιού το εκπαιδευτικό προσωπικό και η κοινωνική υπηρεσία που συνδιαλέγεται με τους γονείς και φροντιστές τους φροντίζει ώστε: • Να μην αποθαρρύνεται ο γονέας για τις ικανότητες του παιδιού του • Να προσδιορίζονται τα θετικά στοιχεία είτε της προσωπικότητας είτε των επιδόσεων του παιδιού σε οποιοδήποτε μάθημα ή σε άλλες δραστηριότητες και η επισήμανσή τους στους γονείς, προκειμένου να επικρατεί η θετική ανατροφοδότηση • Να αποφεύγονται οι αρνητικοί χαρακτηρισμοί των παιδιών από τους γονείς και το κοντινό οικογενειακό τους περιβάλλον • Να αποφεύγονται οι υπερβολικές απαιτήσεις και η τιμωρία, ειδικά σε ό,τι αφορά τη σχολική επίδοση, καθώς λειτουργούν αποτρεπτικά στη ενίσχυση των προσπαθειών ένταξης των παιδιών στο σχολείο • Να προωθείται η δημιουργία κατάλληλων συνθηκών για μελέτη στο σπίτι, δηλ. ηρεμία, ησυχία, κλειστή τηλεόραση, χώρος γραφείου, ελεγχόμενη χρήση του δια δικτύου 26

• Να καλλιεργηθεί η συνήθεια της συζήτησης των γονέων με τα παιδιά για όσα συμβαίνουν στο σχολείο, σε ήρεμο κλίμα • Να καλλιεργηθεί η συνήθεια των γονέων να επικοινωνούν με το σχολείο, να ενημερώνονται για το πρόγραμμα της επόμενης ημέρας και να συμμετέχουν στο βαθμό που μπορούν στην προετοιμασία των παιδιών • Συστήνεται στους γονείς να μην τηρούν στάση αδιαφορίας, αλλά ούτε και άγχους για την πρόοδο των παιδιών στο σχολείο • Συστήνεται στους γονείς να καλλιεργούν την επιβράβευση για την προσπάθεια και όχι για το αποτέλεσμα των προσπαθειών των παιδιών τους • Επιχειρείται να αποδεσμευτεί η αποδοχή ή μη της προσωπικότητας του παιδιού από τις σχολικές επιδόσεις του

4.1.4 Παιδιατρικές Παρεμβάσεις στο Κέντρο Υποστήριξης Νέων Κατά τη διάρκεια της υλοποίησης του έργου In4Child πραγματοποιήθηκαν στο Κέντρο Υποστήριξης Νέων 87 ιατρικές παρεμβάσεις (341 ιατρικές πράξεις) για την πρωτοβάθμια περίθαλψη παιδιών και νέων που εξυπηρετούνταν από το ΚΥΝ, που εντοπίστηκαν από την Ομάδα Κοινωνικής Εργασίας στο δρόμο ή παραπέμφθηκαν από άλλους φορείς (Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων παιδιών αιτούντων άσυλο, ομάδες κοινωνικής εργασίας στο δρόμο για τον εντοπισμό άστεγων παιδιών προσφύγων κ.α.). Η παιδίατρος του έργου προχώρησε σε παροχή ποικίλων ιατρικών υπηρεσιών, όπως κλινικούς ελέγχους σε παιδιά και εφήβους που νοσούσαν, μετάφραση και προσαρμογή του εμβολιαστικού σχήματος στα ελληνικά για τα παιδιά με καταγωγή από άλλες χώρες (μετανάστες και πρόσφυγες), μεταφορά των δεδομένων σε Ατομικά Βιβλιάρια Υγείας, χορήγηση Ατομικών Δελτίων Υγείας, χορήγηση PRIORIX, παραπομπή σε ιατρούς άλλων ειδικοτήτων, παροχή Πιστοποιητικών Υγείας για τη συμμετοχή παιδιών και εφήβων σε αθλητικές δραστηριότητες. Στις περιπτώσεις που κρίθηκε αναγκαίο, η Παιδίατρος πραγματοποίησε παρεμβάσεις σε δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων αιτούντων άσυλο και δομές φιλοξενίας ανηλίκων θυμάτων παραμέλησης ή /και κακοποίησης. Πραγματοποίησε συνολικά 14 επισκέψεις και προχώρησε σε παροχή 139 υπηρεσιών πρωτοβάθμιας περίθαλψης. Ειδικότερα προχώρησε σε: • έλεγχο ιατρικών ιστορικών • κλινική εξέταση • χορήγηση ΑΔΥΜ • έλεγχο εμβολιαστικής κάλυψης και εμβολιασμός • οργάνωση εβδομαδιαίου διαιτολογίου για τις δομές φιλοξενίας • παραπομπή σε άλλες ιατρικές ειδικότητες • Παράλληλα και προκειμένου να ενισχυθούν οι προσπάθειες μιας όσο το δυνατόν 27

• • • • • • •

πληρέστερης ιατρικής πλαισίωσης των παιδιών από ευάλωτους πληθυσμούς η Παιδίατρος οργάνωσε: τη συνεργασία με τον ΕΟΔΥ για την προμήθεια δωρεάν εμβολίων και Ατομικών Εμβολίων Υγείας με αποτέλεσμα τη χορήγηση 145 εμβολίων σε παιδιά χωρίς ΑΜΚΑ τη συνεργασία με τα Κέντρα Υγείας και νοσοκομεία στις περιοχές παρέμβασης της Κινητής Μονάδας του έργου τη συνεργασία με Σχολικές Μονάδες στις περιοχές παρέμβασης της Κινητής Μονάδας του έργου τη συνεργασία με το THESS CHECKPOINT τη συνεργασία με κατά τόπους φαρμακεία για την εξυπηρέτηση των αναγκών σε εμβόλια τη συνεργασία με τα κατά τόπους Κέντρα Κοινότητας για το συντονισμό των ιατρικών παρεμβάσεων στις περιοχές ενδιαφέροντος της Κινητής Μονάδας την ηλεκτρονική συνταγογράφηση για τα εξυπηρετούμενα παιδιά

4.1.5 Μελέτη περίπτωσης μονογονεϊκής οικογένειας του Κέντρου Υποστήριξης Νέων Για την καλύτερη αποτύπωση της μεθοδολογίας ακολουθεί μία μελέτη περίπτωσης μιας εκ των εξυπηρετούμενων οικογενειών του Κέντρου Υποστήριξης Νέων που στοχεύει να δώσει στον αναγνώστη μια καλύτερη εικόνα των παρεχόμενων υπηρεσιών και της μεθοδολογίας που αναπτύσσεται στο πλαίσιο της λειτουργίας της δομής. Σύνοψη Η παρούσα μελέτη εστιάζει στην παρουσίαση των παρεμβάσεων που οργανώθηκαν από την Κ. Υ. για την υποστήριξη μιας μονογονεϊκής οικογένειας, με σκοπό την ενεργοποίηση των ψυχικών και κοινωνικών της αποθεμάτων, που είχαν μειωθεί ως αποτέλεσμα της κακοποίησης της μητέρας και του μεγαλύτερου από τα δύο παιδιά της από τον πατέρα και πρώην σύζυγό της. Σκοπός μας αφενός είναι η κοινωνική ευαισθητοποίηση ως προς την ενδοοικογενειακή βία. Μέσω της έμμεσης γνωριμίας του αναγνώστη με μια κακοποιημένη μητέρα και τα δυο της ανήλικα τέκνα, επιδιώκεται η καταπολέμηση κοινωνικών στερεοτύπων και η αφύπνιση των επαγγελματιών για άμεση και κατάλληλη παρέμβαση σε ανάλογες περιπτώσεις. Αφ’ ετέρου, η εργασία στόχο έχει να εμπνεύσει μέσω των περιγραφόμενων δραστηριοτήτων, τους επαγγελματίες που ασχολούνται ή θα ασχοληθούν με τη συγκεκριμένη ομάδα στόχου. Υπογραμμίζει τις δυσκολίες της παρέμβασης και σημειώνει την αναγκαιότητα παρέμβασης στην οικογένεια υπό το πρίσμα της κοινωνικής εργασίας και της ψυχολογίας.

Εισαγωγή Η ενδοοικογενειακή βία δεν είναι φαινόμενο της αυτής της εποχής. Για αιώνες η κακοποίηση γυναικών και παιδιών από τον σύζυγό - σύντροφό - πατέρα τους πλαισιωνόταν από προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες που στόχο είχαν την επιβολή της πατριαρχίας. Η κακοποίηση κατά κανόνα έχει ως αποτέλεσμα ο άνθρωπος που έχει υποστεί τραυματική εμπειρία να έχει την τάση να απομονώνεται, να αισθάνεται αβοήθητος, κι ως εκ τούτου να διαθέτει περιορισμένες ενδοψυχικές και διαπροσωπικές επιλογές. Επιπλέον, η κακοποίηση και παραμέληση των παιδιών, περιλαμβάνει διάφορες μορφές ενεργητικής και παθητικής βίας, η δε αναγνώριση και αντιμετώπιση του εξαρτάται από τα όρια που κάθε κοινωνία θέτει στην ανθρώπινη συμπεριφορά και στις διαστάσεις του γονικού ρόλου. Επίσης εξαρτάται και από την ευρύτερη αντίληψη για τη γενική ποιότητα ζωής, την αξία και την επένδυση που κάθε κοινωνία εναποθέτει στο παιδί (Αγάθωνος- Γεωργοπούλου, 1991, σ. 261). Η περίπτωση της Μ. και των ανήλικών της τέκνων Σ. και Π. Η Μ. παραπέμφθηκε στο ΚΥΝ από την Κοινωνική Υπηρεσία του Ιατροπαιδαγωγικού Τμήματος του Γενικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης «Γεώργιος Παπανικολάου». Η κοινωνική λειτουργός του Ιατροπαιδαγωγικού ενημερώθηκε για τις παρεχόμενες υπηρεσίες της δομής και μας έδωσε μια πρώτη εικόνα της οικογένειας.. Η πρώτη επίσκεψη της Μ. στο ΚΥΝ πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο του 2018. Η μητέρα (31 χρονών) αλβανικής καταγωγής παντρεύτηκε με αναγκαστικό προξενιό στην Αλβανία το 2005 τον κατά 12 χρόνια μεγαλύτερό της σύζυγο, Ν (Αλβανικής καταγωγής). Ούσα έγκυος στο πρώτο παιδί (Σ. 13χρονών σήμερα) μετανάστευσαν με τον πρώην σύζυγό της στην Ελλάδα - Θεσσαλονίκη και εγκαταστάθηκαν στο σπίτι των γονιών και αδελφιών του συζύγου, οι οποίοι κατοικούσαν ήδη στην πόλη. Η μητέρα δούλευε -και δουλεύει έως σήμερα- ως καθαρίστρια με ένσημα. Όπως δηλώνει η ίδια, ο σύζυγός της καταχράστηκε πολλές φορές τα λεφτά της εργασίας της, όπως επίσης και η οικογένειά του που έμεναν στο ίδιο σπίτι. Ο Ν. πολύ συχνά έπινε και γινόταν επιθετικός και κακοποιητικός με αυτήν και το μεγάλο της τον γιο. Το δεύτερο παιδί τους (Π. 11 χρονών σήμερα) έγινε χωρίς την θέληση της όπως μας είπε η ίδια. Ανέφερε συγκεκριμένα, πως δεν ήταν λίγες οι φορές που σε στιγμές απελπισίας έφτασε σε ακραία επικίνδυνες καταστάσεις για να αποφύγει την ανατροφή ενός ακόμη παιδιού σε ένα τέτοιο περιβάλλον, με πιο χαρακτηριστική την επιτήδεια πτώση της από τις σκάλες της πολυκατοικίας προκειμένου να προκαλέσει αποβολή του εμβρύου της. Η κακοποιητική συμπεριφορά του συζύγου της δεν σταμάτησε ποτέ ακόμα και μετά την γέννηση του δεύτερου παιδιού (Π.) Τα παιδιά έγιναν πολλές φορές μάρτυρες πολλών περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας, μέχρις ότου η μητέρα διέφυγε 29

στην Αλβανία μαζί τους, εγκαταλείποντας το σύζυγό της. Χώρισε το 2016 και ανέλαβε την επιμέλεια και την μέριμνα των παιδιών. Ο πατέρας συνέχισε να την παρενοχλεί και να της επιτίθεται μετά το διαζύγιο (παραβίασε το σπίτι της και κατέστρεψε αντικείμενα της περιουσίας της, την χτύπησε ξανά, την απειλούσε κ.α). Η Μ. προχωρούσε σε μηνύσεις για καθένα από τα προανεφερθέντα περιστατικά, με αποτέλεσμα τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων για την ίδια το 2017. Η δικαστική αυτή απόφαση παραβιάστηκε, πολλές φορές από τον πρώην σύζυγο, με σπουδαιότερο περιστατικό την επίθεση που της έκανε χτυπώντας την στο κεφάλι με κατσαβίδι, συνοδεία ενός φίλου του. Η ίδια διάφυγε και πάλι μαζί με τα παιδιά της στην Αλβανία για ανάρρωση στην οικογένειά της, κάνοντας για πολλοστή φορά μήνυση. Προφίλ παιδιών Τα παιδιά ήταν αρκετά επιβαρυμένα από τον πατέρα, και ιδίως ο μεγάλος γιος (Σ.). Πρόκειται για ένα παιδί 13 χρονών με συναισθηματικές και κοινωνικές δυσκολίες, το οποίο αντιμετώπιζε πολύ μεγάλο πρόβλημα στην επικοινωνία της σκέψης του για οποιοδήποτε ζήτημα. Ωστόσο ο Σ. δεν αντιμετώπιζε γνωστικές δυσκολίες. Κύριο χαρακτηριστικό της συμπεριφοράς του θα λέγαμε ότι ήταν η ασυγκράτητη και σπασμωδική έκφραση της οργής του, προς τους φίλους, τη μητέρα, τον αδελφό ή το προσωπικό του ΚΥΝ. Η επιθετικότητά του σπάνια ανταποκρινόταν στις περιστάσεις και ήταν κυρίως μια συμπεριφορά που αναδυόταν κάθε φορά που έχανε την υπομονή του. Τέλος, το χαρακτηριστικότερο στοιχείο αυτής της επιθετικότητας ήταν ότι εκφραζόταν ακόμα και με τη μορφή χιούμορ, ακόμα και στις πιο χαρούμενες στιγμές της καθημερινότητάς του. Δεν ήταν λίγες οι φορές που μια δυνατή σφαλιάρα στον αδερφό του συνοδευόταν από γέλιο. Από την άλλη πλευρά, ήταν σαφές ότι ο Σ. διέθετε πολύ ευγενικά και γλυκά χαρακτηριστικά. Είναι ιδιαίτερα προστατευτικός με τον αδελφό, την μητέρα και τους φίλους του και ανησυχεί όταν κάποιος στην δομή είναι στεναχωρημένος ή αντιμετωπίζει προβλήματα. Το δεύτερο παιδί της οικογένειας, ο Π. Ο οποίος δεν έζησε καθόλου με τον πατέρα του, τον οποίο συναντούσε κάποια Σαββατοκύριακα τον χρόνο. Το παιδί ήταν δυσλειτουργικά προσκολλημένο στην μητέρα του. Όταν εκείνη απουσίαζε, το ρόλο της αναλάμβανε ο αδερφός του. Αυτή η εξάρτηση του Π. από τον αδερφό του φαίνεται να είναι και το βασικότερο πρόβλημα του Π., το οποίο έχρηζε άμεσης διαχείρισης. Ο Π. είναι ένα πολύ γλυκό παιδί που ωστόσο απαιτεί ό,τι χρειάζεται ή επιθυμεί με υπερβολική γκρίνια, πείσμα ή/ και επιθετικότητα. Αποτύπωση παρεμβάσεων Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, η διεπιστημονική ομάδα του ΚΥΝ (Κοινωνική Υπηρεσία, παιδαγωγοί) προέκρινε τις εξής παρεμβάσεις: 30

• Συμβουλευτική και ψυχοκοινωνική υποστήριξη με τη συμμετοχή κοινωνικού λειτουργού, ψυχολόγου - μητέρας και μητέρας - παιδιών Η ψυχοκοινωνική υποστήριξη της Μ. φαινόταν εξ αρχής αναγκαία. Ήταν έκδηλο πως η τραυματική εμπειρία την είχε ψυχικά και σωματικά αποδυναμώσει, ένιωθε αποκομμένη από το κοινωνικό της σύνολο και είχε εξαντλήσει τα απαραίτητα ψυχικά της αποθέματα για την διαμόρφωση μιας συμπαγούς και ισχυρής ατομικής ταυτότητας και αυτονομίας, που της ήταν προσωπικά απαραίτητα, αλλά ταυτόχρονα απαραίτητα στοιχεία του ρόλου της ως μητέρα δύο ανηλίκων. Η Μ. είχε μειωμένη αίσθηση προσωπικής αποτελεσματικότητας, αισθανόταν να κατακλύζεται από απώλεια ελέγχου και δυσκολευόταν να δημιουργήσει και να παραμείνει σε στενές σχέσεις με το περιβάλλον της. Η ΚΥ πραγματοποίησε μαζί τις και ενίοτε παρουσία των παιδιών, 34 προγραμματισμένες συναντήσεις, με βασικό θέμα το ρόλο της ως μητέρα. Παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε, η Μ. γρήγορα έδειξε την προθυμία της να αναλάβει πρωτοβουλίες. Όσες φορές έδειξε να αποσύρεται, αρκούσε η υπενθύμιση από την πλευρά της Κοινωνικής Υπηρεσίας, ότι είχε ήδη κάνει το πρώτο βήμα, ζητώντας βοήθεια, παρά το φόβο που αισθανόταν και τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε, γεγονός που την καθιστούσε παραπάνω από ικανή να ξαναδομήσει τη ζωή της και τη ζωή των παιδιών σε μία νέα βάση. Η στάση αυτή της ΚΥ φαινόταν να την ενδυναμώνει και άρχισε σύντομα να έχει αποτελέσματα, που η ίδια θέλησε να μοιραστεί και με τα παιδιά της σε ένα δομημένο πλαίσιο, με τη στήριξη της Κ. Υ. Οι συζητήσεις που πραγματοποιήθηκαν παρουσία των παιδιών της είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και βοήθησαν τις ειλικρινείς τοποθετήσεις και από τις δύο πλευρές. Σκοπός των συναντήσεων με τα παιδιά ήταν η υποστήριξη της μητέρας να ανακτήσει τον έλεγχο της οικογένειάς της με τον υγιέστερο δυνατό τρόπο. Όπως όμως ήταν αναμενόμενο, οι συνεχιζόμενες επιθέσεις του πρώην συζύγου, που παρά τις μηνύσεις δεν σταματούσαν, είχαν σαν αποτέλεσμα την ανακοπή σε πολλές φάσης της τάσης για πρόοδο, γιατί τρομοκρατούσαν τη μητέρα, η οποία όπως ήταν σαφές, άρχισε ασυνείδητα να προσκαλεί τον μεγαλύτερο γιό της να αναλάβει ρόλο προστάτη της ίδιας και του κατά τρία χρόνια μικρότερού του αδερφού, ιδίως στις δραστηριότητες που τα παιδιά ήταν μόνα, χωρίς την παρουσία της. Τα δυναμικά αυτά ήταν έκδηλα κατά τη διάρκεια της καθημερινής κοινής παρουσίας των παιδιών στο Κέντρο Υποστήριξης Νέων. Ως αποτέλεσμα ο Σ. αισθανόταν ιδιαίτερα δεσμευμένος από αυτήν την ευθύνη, καθώς η ηλικιακή διαφορά των δύο παιδιών και άρα οι διαφοροποιημένες με βάση την ηλικία τους κοινωνικές ανάγκες τους, περιόριζαν την ελευθερία και την δυνατότητα ανεξαρτητοποίησης από τον αδερφό του, ο οποίος κατ’ απαίτηση της μητέρας του ήταν υπό την ευθύνη του. Παράλληλα, ο Π. συχνά αισθανόταν σύγχυση και εκνευρισμό από την απόρριψη του αδερφού του, από τον οποίο απαιτούσε διαρκή παρουσία. Η Κοινωνική Υπηρεσία μοιράστηκε με τη μητέρα την εικόνα που διαμορφωνόταν 31

σχετικά με τη σχέση των δύο παιδιών της μεταξύ τους και μαζί της. Χρειάστηκαν αρκετές συναντήσεις προκειμένου η ίδια να καταφέρει να δει αυτό που για το προσωπικό της δομής ήταν έκδηλο. Κατέληξε να αναγνωρίζει την ασυνείδητη ανάθεση στο μεγαλύτερο γιο της του ρόλου του προστάτη, στον οποίο επέβαλλε ένα καθημερινό πρόγραμμα προσαρμοσμένο, όχι στις δικές του ανάγκες, αλλά στις ανάγκες του μικρότερου αδερφού του, περιορίζοντας έτσι τις αναπτυξιακές του προοπτικές. Αναγνώρισε ότι το παράδοξο αυτό σχήμα δημιουργούσε αμηχανία και στα δύο παιδιά, καθώς επίσης και την αίσθηση αδικίας και στους δυο, με αποτέλεσμα την συχνή βίαιη συμπεριφορά τους, που η ίδια αδυνατούσε να κατανοήσει και να διαχειριστεί. H μητέρα και η Κοινωνική Υπηρεσία συναποφάσισαν ότι πρωτεύουσας σημασίας ήταν πλέον η επανασύνδεση του Σ με το ρόλο του παιδιού στην οικογένεια και η απαλλαγή του από το καθήκον προστασίας του αδερφού του. Για τη διευκόλυνση της συνθήκης, τα προγράμματα των δύο παιδιών διαχωρίστηκαν χρονικά, με τη μητέρα να αφιερώνει χρόνο ξεχωριστά στον καθένα, ενώ παράλληλα καθένα από τα δύο παιδιά μπορούσαν ανεξάρτητα πια να κοινωνικοποιούνται. Προτάθηκε η υιοθέτηση της ίδιας λογικής και στο σπίτι, καθώς επίσης και ο εμπλουτισμός των αυτόνομων προγραμμάτων των παιδιών με δραστηριότητες εκτός Κέντρου Υποστήριξης Νέων. • Συμμετοχή των παιδιών στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Κ.Υ.Ν Όπως κάθε παιδί που υποστηρίζεται από το ΚΥΝ τα δύο αδέρφια ενημερώθηκαν για τον τρόπο λειτουργίας της δομής και τη διάρθρωση του προγράμματος. Κλήθηκαν να διαμορφώσουν σταδιακά το πρόγραμμα δραστηριοτήτων που θα ακολουθούσαν και ενημερώθηκαν για τη δυνατότητα που είχαν να το αλλάζουν αν και εφόσον αισθανθούν ότι χρειάζεται. Ενεγράφησαν στο πρόγραμμα ενισχυτικής διδασκαλίας, σε εργαστήρια, και στην ομάδα εφήβων και παιδιών. Τα παιδιά ακολούθησαν με απόλυτη συνέπεια όλους αυτούς τους μήνες τη ροή του εκπαιδευτικού προγράμματος του Κ.Υ.Ν. (ενισχυτική διδασκαλία, εργαστήρια, εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα του παιδιού, ομάδες εφήβων - παιδιών, εξωτερικές δραστηριότητες). Δείχνουν να έχουν επωφεληθεί και να έχουν ωριμάσει ως αποτέλεσμα της συμμετοχής τους στο Κ.Υ.Ν. Έχουν σημαντικά εμπλουτίσει το φιλικό τους περιβάλλον και το περιβάλλον αναφοράς τους, γεγονός που εκπληρώνει τον σημαντικότερο από τους στόχους που είχαμε ορίσει στην διεπιστημονική ομάδα του Κ.Υ.Ν. Οι παιδαγωγοί που δούλεψαν μαζί τους δεν παρατήρησαν γνωστικά και μαθησιακά προβλήματα. Ωστόσο, ο Σπύρος δείχνει αδυναμία στη χρήση της γλώσσας, συγκεκριμένα συχνά χρησιμοποιεί πολύπλοκες λέξεις άσχετες με το περιεχόμενο της πρότασής του. Αυτό μάλλον σχετίζεται περισσότερο με το γεγονός ότι δεν πρόλαβε να κατακτήσει τον γραπτό λόγο στην μητρική του γλώσσα πριν ενταχθεί στο ελληνικό σχολείο. • Διασύνδεση των παιδιών με ένα πρόσωπο αναφοράς της επιλογής τους Τα δύο αδέρφια, όπως και κάθε άλλο παιδί ή έφηβος που συμμετέχει στην κοι32

νότητα των νέων του Κέντρου Υποστήριξης Νέων, είχαν από την αρχή και καθ΄ όλη τη διάρκεια της παρουσίας τους στο χώρο τη δυνατότητα επιλογής των ενήλικων προσώπων (εργαζομένων και εθελοντών/ντριών) με τα οποία θα συνεργάζονται, είτε για την εκπαιδευτική τους υποστήριξη, είτε για ο,τιδήποτε τους απασχολεί και επιθυμούν να συζητήσουν. Η δυνατότητα της αυτόνομης επιλογής από την πλευρά των παιδιών των προσώπων αναφοράς τους δίνει την ελευθερία να συνδέονται κάθε φορά με ένα εθελοντή ή μέλος του προσωπικού με βάση τα κριτήρια που τα ίδια θέτουν, με αποτέλεσμα να μπορούν να απολαμβάνουν τη δημιουργία των σχέσεων με τη νοηματοδότηση που τους προσδίδουν κάθε φορά. Δώσαμε στον Σ. και τον Π. το δικαίωμα να επιλέξουν ξεχωριστά ο καθένας όποιο πρόσωπο αναφοράς εργαζομένων του Κ.Υ.Ν. προτιμούσαν οι ίδιοι, με απώτερο σκοπό να εκδηλώσουν τους παιδικούς/ εφηβικούς προβληματισμούς τους. Η προσέγγιση αυτή φάνηκε κομβική μιας και τα συγκεκριμένα παιδιά δεν είχαν τον απαραίτητο χρόνο για ανάπτυξη περαιτέρω σχέσεων στο οικογενειακό -φιλικό περιβάλλον ώστε να μοιράζονται ανησυχίες και θέματα που τους απασχολούν (σχολικοί τσακωμοί, υπαρξιακοί προβληματισμοί, η οργή και ο θυμός τους, οι σχέσεις με τους φίλους, τα αγόρια και τα κορίτσια κ.α.). Χαρακτηριστική ενίσχυση της προσωπικότητάς τους φαίνεται να έλαβαν και τα δύο παιδιά. Ο Σ. είναι πλέον ελάχιστα επιθετικός, συμβουλεύεται το πρόσωπο αναφοράς ή το επικαλείται όταν δεν είναι παρόν με σκοπό να τακτοποιήσει την σκέψη του, και τον απροσδιόριστο θυμό του. Ο Π. παρακολουθεί με περισσότερη επιμέλεια τα μαθήματά του, δεν γίνεται τόσο χειριστικός για να αποκτήσει κάτι και έχει ελαττώσει το πείσμα και την γκρίνια του που τον έκαναν ανεπιθύμητο πολλές φορές στις παρέες του. Στις συζητήσεις των προσώπων αναφοράς με τα παιδιά υπήρξαν οι απαραίτητες εντάσεις και συμβουλές τονίζοντας τους πάντα πως η σχέση αυτή που σχηματίζουμε μαζί τους θα είναι αποτελεσματική μόνο εάν το προϊόν της χρησιμοποιηθεί από τους ίδιους εργαλειακά ώστε να βρουν κάποια στιγμή τα κατάλληλα άτομα (φίλους, συγγενείς) που να μπορούν εξίσου να τους εμπιστευτούν, γεγονός που με τον καιρό επετεύχθη. • Συνεδρίες ψυχολόγου - μητέρας Η ψυχολόγος του Κ.Υ.Ν πραγματοποίησε 17 συνεδρίες με την Μ., οι οποίες δεν αποτέλεσαν θεραπεία. Στόχο είχαν την ενδυνάμωσή της στο ρόλο της γυναίκας και της μητέρας. Η Μ. είχε χάσει τις δυνάμεις της και χρειαζόταν εκ νέου να τις αποκαταστήσει μέσα στο πλαίσιο νέων πιο λειτουργικών αυτήν την φορά, σχέσεων. Η Μ. παρουσίασε πολύ μεγάλη αλλαγή στη διάρκεια των δύο χρόνων, έδειξε να ανακτά την αυτονομία της και την ψυχική της δύναμη. Επιπλέον παραπέμφθηκε στο Κέντρο Ψυχικής Υγείας για να ακολουθήσει πρόγραμμα οικογενειακής θεραπείας με τα παιδιά της. Εν κατακλείδι Στις παραπάνω παραγράφους επιχειρήθηκε η καταγραφή των χαρακτηριστικότερων στιγμών, μεθόδων, προσεγγίσεων και παρεμβάσεων που αναπτύχθηκαν για 33

την υποστήριξη αυτής της οικογένειας. Ωστόσο, πρέπει να επισημανθεί πως καμιά καταγραφή και καμιά μελέτη περίπτωσης δεν μπορεί να αποδώσει την ικανοποίηση της διεπιστημονικής ομάδας και των εργαζομένων του Κ.Υ.Ν για την θετική εξέλιξη αυτής της οικογένειας. Μελετώντας την περίπτωσή της οικογένειας, από την πρώτη ημέρα της παραπομπής τους στην δομή μας έως και σήμερα, διαπιστώνουμε πως οι οικογενειακοί ρόλοι είναι εμφανώς πιο τακτοποιημένοι και ρυθμισμένοι. Τα παιδιά είναι ξεκάθαρο πως έχουν ηρεμήσει από αγωνίες του παρελθόντος, ανταποκρίνονται με ωριμότητα στα λάθη τους, αναπτύσσουν φιλίες, μιλούν ανοιχτά για τα προβλήματα τους και σίγουρα κατέκτησαν γνώση σχετικά με τις μεθόδους που πρέπει να χρησιμοποιούν για να ανταποκρίνονται με επάρκεια στις σχέσεις τους με τους άλλους. Η Μ. μας επισκέπτεται συχνά, χωρίς να βρίσκεται σε καθεστώς εξάρτησης από την δομή μας, δίνοντας βαρύτητα και φροντίδα στο συναισθηματικό, εκπαιδευτικό, αναπτυξιακό, φιλικό κόσμο των παιδιών, αλλά και τον δικό της ως μητέρα και γυναίκα και παραμένει ένα ενεργό μέλος της ομάδας γονέων του Κέντρου. Τέλος, από την πλευρά της δομής του Κ.Υ.Ν αξίζει να αναφερθεί ότι η θετική εξέλιξη της οικογένειας αποδίδεται εξίσου στη άρτια συνεργασία της διεπιστημονικής ομάδας, και στο καθολικά όμορφο επαγγελματικό -συναδελφικό περιβάλλον.

4.1.6 Παρουσίαση Παιδαγωγικών Εργαλείων 4.1.6.α Υποστηρικτική διδασκαλία

Το Κέντρο Υποστήριξης Νέων, στην προσπάθεια ενίσχυσης και ενδυνάμωσης των νέων παρέχει υποστηρικτή διδασκαλία σε μαθήματα δημοτικού, γυμνασίου και λυκείου: • Ενισχυτική Διδασκαλία για τους μαθητές /τριες Δημοτικού/ Γυμνασίου και Λυκείου: Το ΚΥΝ παρέχει τη δυνατότητα ενισχυτικής ατομικής ή ομαδικής διδασκαλίας, με τη συνδρομή εθελοντών και των εργαζομένων εκπαιδευτικών. Παράλληλα, οργανώνει διδασκαλία βασικών εννοιών των θετικών επιστημών και της γλώσσας (μητρικής και ελληνικής). • Μαθήματα ενισχυτικής διδασκαλίας για μαθητές/τριες Γυμνασίου και Λυκείου: Το ΚΥΝ παρέχει τη δυνατότητα ενισχυτικής ατομικής ή ομαδικής διδασκαλίας για κάθε διδακτικό αντικείμενο με τη συνδρομή εθελοντών και των εργαζομένων εκπαιδευτικών. Το πρόγραμμα μαθημάτων είναι εξαιρετικά δυναμικό και αναδιαμορφώνεται διαρκώς, καθώς η παρουσία των παιδιών και των νέων είναι εξίσου δυναμική και εξαρτώμενη από πολλές παραμέτρους που καθορίζουν, ανεξαρτήτως της βούλησης των παιδιών, τη συχνότητα της παρουσίας τους στο χώρο.

4.1.6.β Εργαστήρια

Τα εργαστήρια αποτελούν βασικό μεθοδολογικό εργαλείο εκπαίδευσης και κοινωνικοποίησης των παιδιών και των νέων, αναπροσαρμόζονται διαρκώς, ακολουθούν τις διαπιστωμένες ανάγκες τους, και αξιολογούνται διαρκώς από τη διεπιστημονική ομάδα του ΚΥΝ, βάσει των αποτελεσμάτων και του βαθμού συμμετοχής των παιδιών και των νέων σε καθένα από αυτά. Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται τρεις ενδεικτικές παρεμβάσεις που υλοποιήθηκαν στο Κέντρο Υποστήριξης Νέων κατά τη διάρκεια υλοποίησης του προγράμματος In4Child. Ομάδα Εφήβων & Ομάδα Παιδιών Η δημιουργία ομάδων παιδιών και εφήβων προέκυψε από τη διαπίστωση ότι υπάρχει ανάγκη για ύπαρξη ενός πλαισίου όπου τα παιδιά και οι έφηβοι θα συζητούν γύρω από διάφορες θεματικές και θα μοιράζονται τις σκέψεις και τους προβληματισμούς τους. Βασικό χαρακτηριστικό και των δύο ομάδων αποτελεί η ενεργοποίηση και η χρήση της προσωπικής εμπειρίας και του βιώματος. Βάσει του εξυπηρετούμενου πληθυσμού του Κ.Υ.Ν. δημιουργήθηκαν δύο ομάδες: 1. Ομάδα εφήβων: Καλύπτει το ηλικιακό φάσμα 13-17 ετών. 2. Ομάδα παιδιών: Καλύπτει το ηλικιακό φάσμα 7-12 ετών. Οι δύο ομάδες λειτουργούν με την βιωματική, ομαδοσυνεργατική μέθοδο και το project. Οι παρεμβάσεις γίνονται μέσω του brainstorming και της συζήτησης, μέσω του παιχνιδιού, αλλά και των προσωπικών εμπειριών των συμμετεχόντων. Παράλληλα, στο πλαίσιο της οργάνωσης των δύο ομάδων πραγματοποιούνται εκπαιδευτικές παρεμβάσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα του παιδιού, οι οποίες είναι βιωματικές και οργανώνονται με βάση, τη φιλοσοφία και την μεθοδολογία των εγχειριδίων Compass και Compasito, επίσημων εγχειριδίων του Συμβουλίου της Ευρώπης για την εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα με παιδιά και νέους. Προφίλ συμμετεχόντων Είναι πολύ σημαντικό, για να γίνει αντιληπτός ο λόγος ύπαρξης και η σημαντικότητα αυτής της ομάδας, να γίνει μία μικρή αναφορά στο κοινωνικό προφίλ των συμμετεχόντων παιδιών που συμμετάσχουν σε αυτή. Κοινωνικό προφίλ συμμετεχόντων • Παιδιά/ νέοι που αντιμετωπίζουν εμπόδια στη σχολική τους ένταξη και συμμετοχή, • Παιδιά/ νέοι Ρομά, • Παιδιά/νέοι πρόσφυγες και μετανάστες, • Παιδιά/ νέοι που διαβιούν σε συνθήκες φτώχειας, • Παιδιά που δουλεύουν στο δρόμο. 35

Εκπαιδευτικό προφίλ συμμετεχόντων Η συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών και των εφήβων που συμμετείχαν στις δύο ομάδες πρόκειται για μαθητές και μαθήτριες που υποχρεώνονται να φοιτούν σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που δεν λαμβάνει υπόψη του τις ιδιαιτερότητές τους και τις ιδιαίτερες συνθήκες ζωής τους. Ως αποτέλεσμα, ο βαθμός ικανότητας χρήσης ακόμα και του προφορικού λόγου να είναι συγκριτικά χαμηλότερος από αυτόν που έχουν μαθητές και μαθήτριες της ηλικίας τους που προέρχονται από άλλες κοινωνικές ομάδες. Η αδυναμία του σχολικού πλαισίου να τους υποστηρίξει μεταφράζεται κατά κανόνα σε μαθησιακές δυσκολίες που ο/η μαθητής/τρια αντιμετωπίζει προσωπικά, καλλιεργώντας έτσι την αποφυγή της συμμετοχής του/της σε ο,τιδήποτε προσιδιάζει σε μαθησιακή διαδικασία, καθώς είναι εκ προοιμίου σίγουρος/η ότι θα αποτύχει. Κατέχουν τον προφορικό λόγο σε βαθμό που τους επιτρέπει να επικοινωνούν, ωστόσο, ο λόγος τους τις περισσότερες φορές περιέχει λάθη και παρουσιάζει ασυνέχεια. Ειδικότερα, όσον αφορά στον προφορικό λόγο, αυτός μπορεί να είναι διακοπτόμενος και ασυνάρτητος, να έχει μικρό λεξιλογικό εύρος ή και να παρουσιάζει δυσκολίες κατά την έκφρασή. Οι προτάσεις που διατυπώνονται σε περιπτώσεις μπορεί να μην έχουν συνοχή, ενώ ακολουθούν τη ροή της σκέψης, με αποτέλεσμα πολλές φορές σκέψεις, θεματικές και καταστάσεις να συγχέονται. Η πλειονότητα των παιδιών και των εφήβων γνωρίζουν να γράφουν, αλλά δεν γνωρίζουν να συντάσσουν, ενώ τις περισσότερες φορές συσχετίζουν την προφορική με τη γραπτή αποτύπωση. Έτσι, για παράδειγμα, μπορεί να ακούσουν προφορικά δύο λέξεις αλλά να τις μεταφέρουν στο γραπτό λόγο ως μία ( στη συνέχεια -> στισυνέχια), ο λόγος είναι ανορθόγραφος και πολλές φορές λειψός (κόβουν γράμματα). Ο βαθμός ικανότητας κατανόησης γραπτού λόγου είναι εξαιρετικά μειωμένος συγκριτικά με το για την εκάστοτε ηλικία αναμενόμενο. Τέλος, οι συμμετέχοντες χαρακτηρίζονται κατά κανόνα από χαμηλή αυτοπεποίθηση. Σκοποί και στόχοι των ομάδων Σκοπό της δημιουργίας των ομάδων αποτελεί η δημιουργία ενός πλαισίου, όπου τα παιδιά θα μπορούν να εκφράσουν ελεύθερα τις σκέψεις, τους προβληματισμούς και τις απορίες τους. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο έρχεται να προστεθεί και η δημιουργία συνεργατικού κλίματος μεταξύ των παιδιών, η δημιουργία διαύλων συνεργασίας και επικοινωνίας και η καλύτερη και ομαλότερη ένταξή τους στο κοινωνικό σύνολο και την ευρύτερη κοινωνία. Συναισθηματικοί στόχοι (αφορούν σε στάσεις και συμπεριφορές): • Να μπορούν να εκφράζουν τις απόψεις τους • Να μπορούν να εκφράζουν και να κατανοούν τα συναισθήματά τους • Να αντέχουν να περιμένουν το συνομιλητή τους να ολοκληρώσει 36

• Να αντέχουν να ακούν διαφορετικές απόψεις, χωρίς να κρίνουν το συνομιλητή τους • Να μπορούν να δέχονται μία άποψη, ακόμη και αν είναι αντίθετη από τη δική τους και να διαχωρίζουν την άποψη από το πρόσωπο που την εκφράζει • Να έρθουν σε επαφή με έννοιες όπως τα δικαιώματα, η ελευθερία, η αγάπη, η ισονομία, η ισότητα κ.α. Ψυχοκινητικοί στόχοι (αφορούν σε δεξιότητες): • Να καταστούν ικανά να δημιουργήσουν και να συμμετέχουν σε ομάδες συνεργασίας • Να καταστούν ικανά να πραγματοποιήσουν διάλογο • Να καλλιεργήσουν τη φυσική τους περιέργεια για ανεξάρτητη γνώση • Να καλλιεργήσουν τη δυνατότητά τους να διεκδικούν τα δικαιώματά τους • Να αποσυνδέσουν τη μάθηση από την επίδοση και την κρίση • Να μπορούν να κάνουν αξιοποιούν τη γνώση για τα δικαιώματα του παιδιού και τα ανθρώπινα δικαιώματα στην καθημερινή τους ζωή. • • • • • • •

Γνωστικοί στόχοι (αφορούν στη γνωστική και μαθησιακή ανάπτυξη των παιδιών): Να προσπαθούν να παράξουν ορθότερο γραπτό λόγο Να καταφέρουν να εκφράζονται σωστότερα στο προφορικό λόγο Να μάθουν να αποτυπώνουν σωστά την πληροφορία Να μάθουν να διατυπώνουν απορίες Να εμπλουτίσουν τις γενικές γνώσεις τους Να εμπλουτίσουν τις ειδικές γνώσεις τους Να αποκτήσουν ενδιαφέροντα ή να εμπλουτίσουν τα ενδιαφέροντά τους

Μεθοδολογία Ομάδα εφήβων: Η ομάδα των εφήβων (13-ως17 ετών) συναντιόταν συστηματικά μία φορά την εβδομάδα για 1 ½ ώρα κάθε Παρασκευή. Πραγματοποίησε 12 συναντήσεις από τον Σεπτέμβριο του 2019 έως και τον Φεβρουάριο του 2020. Ο αριθμός των συμμετεχόντων κυμαίνονταν από 8 ως13 παιδιά. Ομάδα παιδιών: Η ομάδα των παιδιών (7-ως 12 ετών) συναντιόταν συστηματικά μία φορά την εβδομάδα για 1 ½ ώρα κάθε Τετάρτη. Πραγματοποίησε 6 συναντήσεις από τον Σεπτέμβριο του 2019 έως και τον Νοέμβριο του 2019. Ο αριθμός των συμμετεχόντων κυμαίνονταν από 5 ως7 παιδιά. Ο ρόλος των παιδαγωγών ήταν υποστηρικτικός. Ενώ δίνονταν γενικές κατευθύνσεις στα παιδιά και γινόταν προσπάθεια έμμεσου προσανατολισμού, η διαδικασία του εργαστηρίου προωθούνταν κυρίως από τα ίδια τα μέλη. Ακολουθώντας τη φιλοσοφία και τις αρχές του Compass, ως συντονιστές της ομάδας, κύριο μέλημα ήταν η δημιουργία ενός περιβάλλοντος, όπου τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι σεβαστά και 37

τα παιδιά μπορούν να μάθουν, να βιώσουν και να πειραματιστούν. Αυτό πρακτικά σημαίνει, πως οι παιδαγωγοί- συντονιστές δεν ακολούθησαν το παραδοσιακό μοντέλο διδασκαλίας του δάσκαλου- καθοδηγητή, όπου τα παιδιά έχουν συνηθίσει να εξαρτώνται από έναν ενήλικα για να τους μεταδώσει πληροφορίες, αλλά προσπάθησαν να τα ενισχύσουν στο να αναλάβουν την ευθύνη της ίδιας τους της μάθησης. Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε στα πλαίσια της ομάδας είναι η ομαδοσυνεργατική μέθοδος, το brainstorming, η συζήτηση και το «τετράδιο». Επιπλέον, μέσα στα πλαίσια της ομάδας εντάχθηκαν και ασκήσεις από τα εγχειρίδια Compass - Compasito, τα οποία βασίζονται στον βιωματικό κύκλο μάθησης του David Kolb. Ομαδοσυνεργατική μέθοδος Αρχικά πραγματοποιήθηκε η δημιουργία της ομάδας μέσα στην οποία τα παιδιά έθεσαν τους δικούς τους κανόνες, δικαιώματα και υποχρεώσεις, που θα είχαν και θα έπρεπε να συμμορφώνονται βάσει αυτών. Οι κανόνες αυτοί ήταν κοινοί για όλους και στόχο είχαν την ομαλότερη λειτουργία του εργαστηρίου. Ταυτόχρονα, ως ομάδα και έπειτα από ψηφοφορία όρισαν το όνομα αυτής. Η ομάδα των εφήβων ονομάστηκε «Gods of Google», ενώ η ομάδα των παιδιών «Οι Βυζαντινοί». Brainstorming Η μέθοδος του brainstorming χρησιμοποιήθηκε αρκετά στα πλαίσια της ομάδας, κυρίως για να μπορέσουν τα παιδιά να εκφράσουν τις προσωπικές τους απόψεις. Έτσι, μέσα από καταιγισμούς ιδεών, που προέρχονταν από τους ίδιους, γίνονταν η καταγραφή ιδεών και η συλλογή των θεματικών και των προβληματισμών. Από το brainstorming οι παιδαγωγοί-συντονιστές οδηγούνταν στα θέματα της κάθε εβδομάδας. Συζήτηση Βασικός πυλώνας στις παρεμβάσεις ήταν η συζήτηση, η οποία αποτελούσε το αρχικό έναυσμα αλλά και την τελική αποτίμηση. Μέσα από αυτή τη διαδικασία οι παιδαγωγοί-συντονιστές είχαν ως στόχο την ελεύθερη έκφραση των μαθητών, και την βελτίωση του προφορικού λόγου των παιδιών. Τετράδιο Ένα πολύ σημαντικό κομμάτι για τη βελτίωση δεξιοτήτων της ομάδας και των γνωστικών στόχων ήταν το «Τετράδιο». Το προσωπικό τετράδιο καταγραφής ήταν ένα αντικείμενο που έπρεπε να φέρουν πάντοτε τα παιδιά στο εργαστήριο, μέσα στο οποίο κατέγραφαν τις θεματικές, την προσωπική τους άποψη και ό,τι συζητήθηκε μέσα στην ομάδα. Στόχος του τετραδίου αυτού, ήταν να μάθουν να αποτυπώνουν γραπτώς τόσο τις νέες πληροφορίες, όσο και τον προφορικό τους λόγο. Μέσα από το τετράδιο έγινε προσπάθεια βελτίωσης του γραπτού λόγου, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις παιδιών, έγινε προσπάθεια εκμάθησης πρώτης γραφής. Ταυτόχρονα, λειτουργούσε και ως 38

μέσο για βελτίωση ή/και εκμάθηση ανάγνωσης. Εντός του πλαισίου της εβδομαδιαίας συνάντησης της ομάδας στόχος ήταν όχι μόνο η καταγραφή της πληροφορίας στο τετράδιο, αλλά και η προφορική παρουσίαση αυτής στην ολομέλεια της ομάδας. Πολλά από τα ωφελούμενα παιδιά, δεν έχουν κατακτήσει ακόμη το κομμάτι της ανάγνωσης και αυτό θα φέρει προβλήματα όχι μόνο μέσα στο σχολείο, αλλά και στη μετέπειτα ζωή τους. Αυτό που είχαμε θέσει ως στόχο, είναι να μπορούν τα παιδιά στο τέλος να μπορούν να διαβάζουν και να αντιλαμβάνονται πληροφορίες που τους δίνονται γραπτώς. Ενδεικτική Θεματολογία Συναντήσεων Στην ομάδα εφήβων οι θεματολογίες που αναπτύχθηκαν αφορούσαν ζητήματα: (ενδεικτικά) 1. Ταυτότητα: “Παρουσίαση της χώρας/πόλης μου” 2. Ψυχοσυναισθηματικά: “Το συναίσθημα που μου είναι δύσκολο να εκφράσω” 3. Όνειρα/Φιλοδοξίες: “Τι θέλω να γίνω όταν μεγαλώσω και πως θα το καταφέρω” 4. Γνωστικά: “Τα επτά θαύματα του κόσμου” 5. Δικαιώματα του Παιδιού: “Ποιά είναι η θέση σου;” (Compass) 6. “Η μάχη του πορτοκαλιού” (Compasito) Στην ομάδα παιδιών οι θεματολογίες που αναπτύχθηκαν αφορούσαν ζητήματα: (ενδεικτικά) 1. Συνεργασία: “Συλλογική δημιουργία κανόνων” 2. Δημοκρατικές Διαδικασίες: “Δημιουργία ταυτότητας ομάδας - Ψηφοφορία” 3. Δικαιώματα του παιδιού: “Τα πέντε δάχτυλα” “Οι λέξεις που πληγώνουν” (Compasito) Συμπεράσματα - παρατηρήσεις Ομάδα παιδιών (7-12) Κάνοντας μία αποτίμηση των μέχρι τώρα συναντήσεων, κρίνεται πως αξίζει να αναφερθούν οι δυσκολίες και οι προκλήσεις που αντιμετώπισε η συγκεκριμένη ομάδα οι οποίες και λειτούργησαν ανασταλτικά ως προς την ομαλή λειτουργία της. Αρχικά, η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίστηκε ήταν η συνέπεια στη συμμετοχή των παιδιών. Η παρουσία των συμμετεχόντων δεν ήταν σταθερή σε κάθε συνάντηση, με τη σύσταση της ομάδας να διαφοροποιείται. Αυτό δυσκόλευε τόσο την ανάπτυξη του αισθήματος συνοχής μεταξύ των μελών, όσο και τον ρόλο των παιδαγωγών - συντονιστών, οι οποίοι αναγκαζόντουσαν να επανεκκινούν πολλές φορές τη διαδικασία. Επιπλέον, σε αυτή την ηλικιακή ομάδα, η ποικιλότητα των παιδιών ήταν αρκετά μεγάλη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα σε αρκετές περιπτώσεις, την απουσία μιας κοινής γλώσσας αναφοράς. Κατά συνέπεια, η έλλειψη επικοινωνίας δημιουργούσε πολλές δυσκολίες στον ορισμό και την τήρηση των κανόνων. 39

Μέσα από τη σύντομη πορεία της ομάδας και λόγω της αποσπασματικής της φύσης, δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα, αλλά η μέχρι τώρα εμπειρία μας αποτελεί χρήσιμο υλικό, στην επόμενη φάση της ομάδας. Ως καθοριστικό εκτιμάται ότι θα είναι το κίνητρο που θα αποτελέσει τη βάση της σύστασης της ομάδας από την αρχή καθώς και η ένταξη του παιχνιδιού ως κύριο μέσο οργάνωσης των επόμενων συναντήσεων, που αναμένεται να επιλύσει κάθε προηγούμενη δυσκολία οργάνωσης των επικοινωνιακών διαύλων και να αναπτύξει τις δεξιότητες συνεργασίας, αρμονικής συνύπαρξης και αλληλοσεβασμού. Ομάδα εφήβων (13-17) Κάνοντας μία αποτίμηση των μέχρι τώρα συναντήσεων, εκτιμάται πως η ομάδα κατάφερε να λειτουργήσει επιτυγχάνοντας ένα μεγάλο μέρος των επιμέρους στόχων και του σκοπού της. Όσον αφορά στους γνωστικούς στόχους, μέσα από τις θεματολογίες επιτεύχθηκε η ανάπτυξη γενικών γνώσεων. Κάθε φορά που γινόταν η επιλογή ενός θέματος, μέσα από τη διαδικασία αναζήτησης της πληροφορίας, της αποτύπωσης της (Τετράδιο) αλλά και της προφορικής παρουσίασης της στην ολομέλεια της ομάδας, οι συμμετέχοντες εξάσκησαν και ανέπτυξαν,τόσο την προφορική, όσο και τη γραπτή τους έκφραση. Παράλληλα, μέσα από τις ασκήσεις των εγχειριδίων Compass Compasito διεύρυναν τις γνώσεις τους γύρω από τα ζητήματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων του παιδιού. Αναλύοντας τους ψυχοκινητικούς στόχους, παρατηρήθηκε πως μέσα από τις εβδομαδιαίες συναντήσεις αναπτύχθηκαν οι δεξιότητες συνεργασίας και συνοχής της ομάδας. Ένα παράδειγμα που αξίζει να αναφερθεί είναι ο ορισμός και η τήρηση των κανόνων για την ομαλή λειτουργία της ομάδας. Οι συμμετέχοντες ορίζοντας οι ίδιοι τους κανόνες ανέπτυξαν ένα αίσθημα ευθύνης, ως αποτέλεσμα της ενεργητικότητας που κλήθηκαν να επιδείξουν . Η τήρηση τους δεν έπαψε ποτέ να είναι πρόκληση, παρ’ όλα αυτά, ήταν οι ίδιοι που τους επικαλούνταν, κάθε φορά που κάποιος παρέκκλινε από αυτούς. Παράλληλα αναπτύχθηκε το αίσθημα της ατομικής ευθύνης, ως προς την αναζήτηση της γνώσης και της πληροφορίας. Κάθε φορά που οριζόταν μία θεματική, οι συμμετέχοντες καλούνταν να ανακαλύψουν μόνοι τους την πληροφορία που θα κατέγραφαν και θα παρουσίαζαν στην ομάδα. Μέσα από την ανάπτυξη δεξιοτήτων συνεργασίας, αλληλοσεβασμού, αποδοχής της διαφορετικότητας ακολουθούνταν στην πράξη οι βασικές αρχές των δικαιωμάτων του παιδιού. Τέλος, αποτιμώντας τους συναισθηματικούς στόχους, μέσα από τη δομή των συναντήσεων μας, η οποία βασίζονταν στη συζήτηση, οι συμμετέχοντες ανέπτυξαν βασικές αρχές του διαλόγου και του σεβασμού. Κάθε φορά, που παρουσίαζαν τις θεματικές, εξασκούνταν, τόσο στο να μπορούν να εκφραστούν μπροστά στους άλλους και να μιλήσουν για αυτά που σκέφτονται, όσο και στο να μπορούν να ακούν με 40

υπομονή τα υπόλοιπα μέλη και να δέχονται διαφορετικές απόψεις και οπτικές από τις δικές τους. Όσον αφορά τη δημιουργία και την απόκτηση μία κουλτούρας που βασίζεται στις αρχές των δικαιωμάτων, δεν μπορεί να αποτιμηθεί στο σήμερα, καθώς μέσα από την ομάδα έγινε προσπάθεια μετάδοσης της γενικότερης αντίληψης και αξιών των δικαιωμάτων, αλλά το κάθε άτομο, έχει το δικό του χρόνο εμπέδωσης της πληροφορίας και μετουσίωσης αυτής σε δράση. Ολοκληρώνοντας, αξίζει να αναφερθεί, πως οι προκλήσεις και οι δυσκολίες στην επίτευξη των στόχων δεν έπαψαν να υπάρχουν. Δεδομένου, όμως, της πληθυσμιακής ομάδας που συμμετείχε, είναι εξαιρετικής σημασίας, πως στις περισσότερες περιπτώσεις κινήθηκαν προς βελτιωτικές κατευθύνσεις. Σεξουαλική Αγωγή Βασισμένο στην ιδέα μιας ολιστικής προσέγγισης και ολοκληρωμένης παροχής υπηρεσιών για τα παιδιά που υποστηρίζει ψυχοκοινωνικά και εκπαιδευτικά το Κέντρο Υποστήριξης Νέων (ΚΥΝ), αποφάσισε να εντάξει στις παροχές του και την εκπαίδευση για σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Στο πλαίσιο αυτό, το ΚΥΝ ξεκίνησε συνεργασία με τo Checkpoint Θεσσαλονίκης, κέντρο πρόληψης και ενημέρωσης για τον HIV, τις ιογενείς Ηπατίτιδες και άλλες σεξουαλικά μεταδιδόμενες λοιμώξεις. Ειδικά εκπαιδευμένοι σύμβουλοι του Checkpoint επισκέφτηκαν το ΚΥΝ και παρείχαν πλήρη και αναλυτική ενημέρωση σε αγόρια και κορίτσια εφηβικής ηλικίας. Η συζήτηση ήταν προσαρμοσμένη στις ανάγκες παιδιών στην εφηβεία και πλήρως εναρμονισμένη με τα διαπολιτισμικά χαρακτηριστικά της εν λόγω συνθήκης. Τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν για τους τρόπους μετάδοσης σεξουαλικά μεταδιδόμενων λοιμώξεων, τους τρόπους προφύλαξης και ενδεχόμενης αντιμετώπισης τους σε περίπτωση έκθεσης σε κάποιο ιό ή βακτήριο. Επιπρόσθετα, διδάχτηκαν σωστή χρήση του προφυλακτικού, συζήτησαν για ζητήματα εμπιστευτικότητας μέσα στις ερωτικές σχέσεις για τη θέσπιση ορίων μέσα στη σχέση και το σεβασμό αυτών, καθώς επίσης και ζητήματα διαφορετικότητας αναφορικά με το σεξουαλικό προσανατολισμό και την έκφραση φύλου. Μέσα από τη συγκεκριμένη συνθήκη κατέστη σαφές ότι τα παιδιά είχαν σημαντική έλλειψη γνώσεων στο συγκεκριμένο πεδίο, ενώ κάποια από αυτά ανέφεραν ότι είχαν ήδη σεξουαλικές επαφές ή ερωτικές εμπειρίες. Για το λόγο αυτό, το επιστημονικό προσωπικό του ΚΥΝ, αποφάσισε να εισάγει πιλοτικά ένα κύκλο εκπαιδευτικών σεμιναρίων για τα παιδιά της δομής το οποίο βασίστηκε στη λογική των ομάδων. Τόσο το περιεχόμενο της εκπαίδευσης όσο και ο διαχωρισμός των ομάδων έγινε βάσει του επίσημου εκπαιδευτικού οδηγού της UNESCO για ζητήματα σεξουαλικής αγωγής. Συνεπώς, οι ομάδες χωρίστηκαν με βασικό κριτήριο την ηλικία και την οικειότητα που είχαν τα παιδιά μεταξύ τους βάση καθημερινής τριβής και επιλογής φίλων. Το εκπαιδευτικό υλικό προσαρμόστηκε στα διαπολιτισμικά δεδομένα του ΚΥΝ και οι 41

εκπαιδευτικές ενότητες επικεντρώθηκαν, τόσο σε ζητήματα σεξουαλικής υγείας και πρόληψης, όσο και διαπροσωπικών σχέσεων μέσα στην οικογένεια ή άλλα κοινωνικά πλαίσια. Δόθηκε έμφαση στο σεβασμό στη διαφορετικότητα, η οποία μπορεί να εντοπίζεται στη μορφή της οικογένειας, στους ρόλους που έχουν τα μέλη μιας οικογένειας, στη σεξουαλικότητα, στους φίλους και σε δομές όπως το ΚΥΝ. Είναι σημαντικό να σημειωθεί πως κάθε παρέμβαση γινόταν κατόπιν σύσκεψης της επιστημονικής ομάδας του ΚΥΝ και με βασικό γνώμονα τις ανάγκες και τις δυνατότητες των παιδιών που επισκέπτονταν τη δομή. Την εκπαίδευση των παιδιών ανέλαβε ο ψυχολόγος του ΚΥΝ, ο οποίος έχει τριετή εμπειρία στον τομέα της σεξουαλικής αγωγής και των ΣΜΛ και είναι εκπαιδευμένος από το ελληνικό CDC και από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα ESTICOM. Γενική Συνέλευση Μέσα στο κλίμα της θεώρησης των αναγκών των μαθητών για αγάπη, έλεγχο, ελευθερία και χαρά, έχει προταθεί από τον Glasser το μοντέλο της γενικής συνέλευσης. Μέσα σε αυτό το μοντέλο τα παιδιά παίρνουν έναν υπεύθυνο και αυτοπειθαρχούμενο ρόλο και δείχνουν ενδιαφέρον για την κοινή τους ζωή και τη συμπεριφορά μεμονωμένων ατόμων μέσα σε αυτήν. Στο Κέντρο Υποστήριξης Νέων (ΚΥΝ), δημιουργήθηκε και τέθηκε σε λειτουργία η Γενική Συνέλευση Παιδιών και Εργαζομένων (παιδαγωγών, κοινωνικών επιστημών) η οποία σε τακτά χρονικά διαστήματα, είχε την ευθύνη της τροποποίησης ή και της δημιουργίας των κανόνων και των ορίων της κοινότητας. Ως εργαλείο της αξιοποιήθηκε ο διάλογος σε κλίμα αποδοχής και υπευθυνότητας για ζητήματα που προέκυπταν εντός και εντός δομής και επηρέαζαν τη ζωή της κοινότητας στη δομή. Στόχο της δημιουργίας και της λειτουργίας της αποτέλεσε η συμμετοχή των παιδιών στη λήψη αποφάσεων που τα αφορά. Κάθε συνάντηση οργανωνόταν ως εξής: 1. Δημιουργία κλίματος συμμετοχής: όλα τα μέλη της ομάδας ενθαρρύνονται να διατυπώσουν τις προσωπικές τους απόψεις. Κρίσεις και αξιολογήσεις που αφορούν πρόσωπα ή απόψεις δεν επιτρέπονται 2. Καταγραφή και περιγραφή των προς συζήτηση θεμάτων 3. Τοποθέτηση των μελών της ομάδας γύρω από τα θέματα που αποτυπώθηκαν στην προηγούμενη φάση 4. Προτάσεις των μελών σχετικά με τις αποφάσεις που κατά την άποψή τους πρέπει να ληφθούν και απόπειρα για συμφωνία γύρω από βασικούς άξονες κάθε θέματος 5. Λήψη αποφάσεων 6. Δέσμευση των μελών για την εφεξής τήρηση όσων συμφωνήθηκαν 7. Ανανέωση συνάντησης ομάδας συνέλευσης Με τη χρήση της συνέλευσης ως κυρίαρχου εργαλείου οργάνωσης της λειτουργίας του Κέντρου Υποστήριξης Νέων, οι συμμετέχοντες δημιουργούν μια κοινωνική ομάδα που καλείται να αντιμετωπίσει τα ζητήματα που προκύπτουν με υπευθυνότητα 42

και σεβασμό προς όλους και όλες. Τα παιδιά και οι νέοι: • Αναπτύσσουν την αίσθηση ευθύνης για όσα λένε και κάνουν • Μαθαίνουν να διατυπώνουν τα ζητήματα που τους απασχολούν • Μαθαίνουν να συμμετέχουν στην επίλυση ζητημάτων ακόμα και όταν αυτά φαίνεται να μην τους απασχολούν • Μαθαίνουν να ακούνε και να αντέχουν να διαφωνούν με τις απόψεις που διατυπώνονται από άλλα μέλη. • Μαθαίνουν να αυτο-αξιολογούν τις προτάσεις τους και τις προτάσεις των άλλων μελών • Μαθαίνουν να συνθέτουν τις απόψεις τους με τις απόψεις των άλλων στην προσπάθεια να διατυπώσουν προτάσεις που θα λαμβάνουν υπόψη το συμφέρον του συνόλου και των μελών ξεχωριστά

4.2. Κινητή Μονάδα

Η Κινητή Μονάδα του έργου In4Child αποτέλεσε το βασικό εργαλείο προσέγγισης των πληθυσμών ενδιαφέροντος, ψυχοκοινωνικής και ιατρικής υποστήριξης τους: 1. στους καταυλισμούς Ρομά στις περιοχές της Θεσσαλονίκης, των Σερρών, της Πέλλας και του Κιλκίς, 2. στις περιθωριοποιημένες γειτονιές της Θεσσαλονίκης, 3. σε καταυλισμούς προσφύγων στη Θεσσαλονίκη, 4. σε ξενώνες φιλοξενίας ασυνόδευτων παιδιών αιτούντων άσυλο. Η Κινητή Μονάδα της ΑΡΣΙΣ παρεμβαίνει στοχεύοντας στη παιδική προστασία μέσα από Ψυχοκοινωνική Υποστήριξη. Ειδικότερα μέσω: • Αξιολόγησης των ψυχοκοινωνικών αναγκών των παιδιών και των οικογενειών τους • Παραπομπής και διασύνδεσης με τις κατά τόπους κοινωνικές υπηρεσίες • Παροχής ειδών πρώτης ανάγκης • Ένταξης των παιδιών στο εκπαιδευτικό σύστημα • Εγγραφής στις σχολικές μονάδες • Εκπαιδευτικής υποστήριξης μέσω παρεμβάσεων μη τυπικής εκπαίδευσης • Παρέμβασης για τον περιορισμό της παιδικής εργασίας • Ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων και αξιοποίησης ελεύθερου χρόνου 44

• Παρέμβασης σε περιπτώσεις παιδικής παραμέλησης / κακοποίησης / εκμετάλλευσης Πρωτοβάθμια παιδιατρική περίθαλψη μέσω: • Κλινικού ελέγχου των παιδιών για τον εντοπισμό καρδιολογικών, αναπνευστικών, δερματολογικών ή γαστρεντερολογικών προβλημάτων • Ενημερωτικών συνεδριών για την υγιεινή, τον εμβολιασμό και την πρόληψη από τους ιούς HA/ HB/ HIV & δερματολογικές μεταδιδόμενες ασθένειες • Ελέγχου εμβολιαστικής κάλυψης των παιδιών και προγραμματισμός εμβολίων • Εμβολιασμού • Διανομής ατομικού βιβλιαρίου υγείας • Διασύνδεσης με τα τοπικά κέντρα υγείας • Συμβουλευτικής για διατροφή και υγειινή

4.2.1 Συνοπτική παρουσίαση βημάτων ψυχοκοινωνικών, εκπαιδευτικών & ιατρικών παρεμβάσεων στους καταυλισμούς Ρομά Βήμα 1ο Χαρτογράφηση περιοχών ενδιαφέροντος με σκοπό των εντοπισμό των επίσημων και των άτυπων καταυλισμών Ρομά στη Θεσσαλονίκη, τις Σέρρες, την Πέλλα και το Κιλκίς. Βήμα 2ο Διασύνδεση της Κινητής Μονάδας με τις ήδη υπάρχουσες Κοινωνικές Υπηρεσίες στην εκάστοτε περιοχή (Κοινωνικές Υπηρεσίες, Κέντρα Κοινότητας, Κέντρα Υγείας, Σχολεία, κατά τόπους Εισαγγελίες Ανηλίκων) με σκοπό την ενημέρωσή τους για την υλοποίηση του έργου και τον συντονισμό των δράσεων του έργου με τις ήδη παρεχόμενες υπηρεσίες. Βήμα 3ο Έναρξη εκπαιδευτικών, ψυχοκοινωνικών και ιατρικών παρεμβάσεων με την Κινητή Μονάδα στον εκάστοτε καταυλισμό Ρομά ή στη γειτονιά που αποτελεί σημείο ενδιαφέροντος. Βήμα 4ο Διερεύνηση των διαπιστωμένων ψυχοκοινωνικών, παιδαγωγικών και ιατρικών αναγκών της ομάδας στόχου, ενημέρωση των υπαρχουσών Κοινωνικών Υπηρεσιών και συν-διαμόρφωση -όπου αυτό ήταν εφικτό, της συνέχειας των δράσεων. Βήμα 5ο Συνέχιση και ολοκλήρωση των ψυχοκοινωνικών, παιδαγωγικών και ιατρικών υπηρεσιών και εγκαθίδρυση ενός συστήματος παραπομπών.

4.2.2 Συνοπτική Περιγραφή των καταυλισμών Ρομά στις περιοχές παρέμβασης Στο σημείο αυτό θα θέλαμε να διευκρινίσουμε ότι η παρακάτω περιγραφή δεν περιλαμβάνει τις ειδικές συνθήκες διαβίωσης ανά καταυλισμό, αλλά μια γενική εικόνα όπως αυτή διαμορφώθηκε κατά τη διάρκεια των διετών παρεμβάσεων. Ψυχοκοινωνική κατάσταση του πληθυσμού • Περιορισμένη πρόσβαση σε κοινωνικές υπηρεσίες και πληροφόρηση • Περιορισμένη πρόσβαση σε νομική συμβουλευτική • Καμία πρόσβαση στην εκπαίδευση ανθρωπίνων δικαιωμάτων Συνθήκες διαβίωσης στις κοινότητες Ρομά • Φτωχό βιοτικό επίπεδο • Εγκαταστάσεις σε μεγάλη απόσταση και με ελλιπή συγκοινωνία από και προς τα κοντινότερα αστικά κέντρα • Ανεπαρκείς προσωρινές εγκαταστάσεις στέγασης, οι περισσότερες χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, υδροδότηση και θέρμανση • Καθόλου ή ανεπαρκής οικιακός εξοπλισμός • Ελάχιστη συγκομιδή απορριμμάτων • Μεγάλος αριθμός αδέσποτων και ανεμβολίαστων σκυλιών συνυπάρχουν με παιδιά και βρέφη • Μεγάλος αριθμός εντόμων και φιδιών κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού • Οικονομική ανισότητα μεταξύ του πληθυσμού και των μελών της ίδιας κοινότητας • Ελλιπή νομικά έγγραφα Εκπαιδευτικό προφίλ των παιδιών στις κοινότητες Ρομά • Κατά κανόνα ανυπαρξία σχολικής στέγης στην πλειονότητα των κοινοτήτων Ρομά • Ελλιπής συγκοινωνία από και προς τα κοντινότερα σχολεία • Χαμηλό ποσοστό εγγραφής στα σχολεία • Μεγάλο ποσοστό σχολικής διαρροής • Υψηλό ποσοστό αναλφαβητισμού και μαθηματικού αναλφαβητισμού • Ισχνές δεξιότητες ομιλίας στην ελληνική γλώσσα • Δυσκολία στην παρακολούθηση των οδηγιών στη διάρκεια του παιχνιδιού λόγω χαμηλού αναπτυξιακού επιπέδου • Χαμηλή ικανότητα λεπτής κινητικότητας (πιάσιμο και σταθερότητα στη χρήση αντικειμένων) • Ελλιπείς ψυχοκινητικές δεξιότητες • Παιδική εργασία (επαιτεία, πώληση μικροαντικειμένων) • Γάμοι ανηλίκων που οδηγούν στην πρώιμη διακοπή φοίτησης των κοριτσιών Ελεύθερος χρόνος και παιχνίδι • Έλλειψη υποδομών για παιδιά και νέους (παιδικές χαρές, αθλητικές εγκαταστάσεις, 46

• • • • •

δημόσιες πλατείες, σχολεία, βιβλιοθήκες, κέντρα νέων κ.α.) Ελεύθερο παιχνίδι σε ακατάλληλο περιβάλλον (μολυσμένο νερό, κοντά σε σκουπίδια) Βίαια παιχνίδια, λεκτική και σωματική κακοποίηση είναι τα βασικά κανάλια επικοινωνίας των παιδιών Παιδιά και έφηβοι οδηγούν μοτοσυκλέτες και αυτοκίνητα Κορίτσια ηλικίας 9 - 10 ετών σπάνια συμμετέχουν σε ομαδικά παιχνίδια Κορίτσια στην εφηβεία αναλαμβάνουν τις οικιακές εργασίες

Ιατρικό προφίλ των παιδιών στις κοινότητες των Ρομά • Ελλείπεις εμβολιασμός • Κακή στοματική υγιεινή • Φτωχή διατροφή • Κακή υγιεινή • Κακή περίθαλψη τραυμάτων • Φτωχός ρουχισμός • Εγκυμοσύνη ανηλίκων • Κατάχρηση ουσιών και αλκοόλ • Κάπνισμα

4.2.3 Παρουσίαση Ειδικών Χαρακτηριστικών και παρεμβάσεων στις περιοχές παρέμβασης Θεσσαλονίκη Οι επίσημοι καταυλισμοί της πόλης είναι αυτοί του Δενδροποτάμου, της Αγίας Σοφίας και της Περαίας, περιοχές όπου η ΑΡΣΙΣ έχει οργανώσει ψυχοκοινωνικές και εκπαιδευτικές παρεμβάσεις επί σειρά ετών και στο παρελθόν. Καταυλισμός Δενδροποτάμου Πρόκειται για καταυλισμό στον οποίο κατοικούν κατά προσέγγιση 3000 άτομα. Βρίσκεται κοντά στο κέντρο της Θεσσαλονίκης και πιο συγκεκριμένα στα δυτικά προάστια της πόλης. Η οικονομική ανισότητα μεταξύ των κατοίκων είναι έκδηλη. Ειδικότερα, στο ένα κομμάτι της καταυλισμού βρίσκονται χτισμένες πολυτελείς κατοικίες. Στο άλλο μισό κομμάτι της περιοχής βρίσκονται τα τσαντίρια, όπου διαμένουν τα «φιτσίρια», όπως αποκαλούνται. Πρόκειται για κοινωνικά και οικονομικά περιθωριοποιημένες οικογένειες που διαβιούν σε κάκιστες συνθήκες, σε πολλές περιπτώσεις χωρίς ρεύμα και νερό. Το αστυνομικό τμήμα της περιοχής βρίσκεται σχεδόν στο κέντρο του καταυλισμού, αδυνατώντας παρόλα αυτά να περιορίσει το υψηλό επίπεδο παραβατικότητας και διακίνησης ναρκωτικών στην περιοχή. 47

Η υγειονομική περίθαλψη του πληθυσμού δυνητικά καλύπτεται από τα νοσοκομεία της πόλης. Το Κέντρο Κοινότητας του Δήμου, όπως επίσης και ο Σύλλογος Γυναικών Ρομά βρίσκονται στο κέντρο του καταυλισμού, εξυπηρετούν αιτήματα ψυχοκοινωνικής και διοικητικής υποστήριξης και έχουν καταφέρει να έχουν πολύ ενεργό ρόλο στην κοινότητα. Στον καταυλισμό, λειτουργεί επίσης ξενώνας ανηλίκων. Τα σχολεία της περιοχής βρίσκονται επίσης εντός του καταυλισμού, γεγονός που έχει συντελέσει καταλυτικά στην αυξημένη φοίτηση των παιδιών τα τελευταία χρόνια. Οι παρεμβάσεις στο Δενδροπόταμο ξεκίνησαν τον Αύγουστο 2018 και ολοκληρώθηκαν πριν την έναρξη της συνεργασίας μας με την Παιδίατρο. Η αρχική στόχευση ήταν να αξιοποιηθεί η επαφή και χρόνια συνεργασία της ΑΡΣΙΣ με το Σύλλογο Γυναικών Δενδροποτάμου για τη λειτουργία μια Κοινωνικής Υπηρεσίας με στόχο την προώθηση τυχόν κοινωνικό-προνοιακών αιτημάτων των οικογενειών του καταυλισμού και σκοπό την προώθηση των ζητημάτων παιδικής προστασίας που θα ανέκυπταν. Λαμβάνοντας υπόψη τη λειτουργία στον καταυλισμό του Κέντρου Κοινότητας, ο κύκλος αυτού του τύπου των παρεμβάσεων ολοκληρώθηκε πολύ σύντομα, μετά και από αξιολόγηση των αποτελεσμάτων που κατέδειξαν τη μη αναγκαιότητα αυτού του είδους παρέμβασης, Η Κινητή Μονάδα επικεντρώθηκε στη συνέχεια στην οργάνωση παρεμβάσεων μη τυπικής εκπαίδευσης, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν στην πλατεία του καταυλισμού με τη χρήση των εκπαιδευτικών εργαλείων του Κινητού Σχολείου (mobile school) και του Κοινωνικού Τσίρκου. Οι παρεμβάσεις πραγματοποιούνταν μετά τη λήξη του σχολικού ωραρίου, προκειμένου να μην παρακωλύουν τη σχολική φοίτηση των παιδιών που αναγνωρίζεται σε κάθε περίπτωση ως ύψιστη προτεραιότητα. Οι βασικοί άξονες των παρεμβάσεων αυτών διαμορφώθηκαν μετά από αξιολόγηση των εκπαιδευτικών και κοινωνικών αναγκών ως εξής: – Δικαιώματα του παιδιού – Εξοικείωση με βασικές δεξιότητες (ώρα, μέρες τις εβδομάδας, μήνες του χρόνου) – Προσωπική ανάπτυξη (δεξιότητες επικοινωνίας, βασικές αρχές ειρηνικής συνύπαρξης) – Η ΑΡΣΙΣ στο πλαίσιο της υλοποίησης των παρεμβάσεων στον καταυλισμό του Δενδροποτάμου ήρθε σε επαφή προκειμένου να ενημερώσει για την υλοποίηση του In4Child και συνεργάστηκε με: • το Κέντρο Κοινότητας - Παράρτημα Ρομά στο Δενδροπόταμο, • το Σύλλογο Γυναικών Δενδροποτάμου. Καταυλισμός Αγίας Σοφίας Ο καταυλισμός της Αγίας Σοφίας βρίσκεται στα Διαβατά, πολύ κοντά στις φυλακές, με 2000 κατοίκους κατά προσέγγιση. Οι συνθήκες υγιεινής είναι χείριστες, καθώς ο καταυλισμός είναι γεμάτος σκουπίδια. Η υδροδότηση και ηλεκτροδότηση 48

δε φαίνεται να είναι πρόβλημα για τους κατοίκους, χωρίς αυτό φυσικά να ισχύει για όλους. Ταυτόχρονα, η ηλεκτροδότηση σε πολλές περιπτώσεις είναι παράνομη και επισφαλής. Το αστυνομικό τμήμα που εξυπηρετεί την περιοχή βρίσκεται στη Σίνδο, 8χλμ από τον καταυλισμό. Οι ανάγκες υγείας καλύπτονται από το Κέντρο Υγείας Διαβατών, το οποίο απέχει από τον καταυλισμό περίπου 3-4 χλμ. Ο πληθυσμός εξυπηρετείται και από τα νοσοκομεία της πόλης. Τα δημοτικά και τα γυμνάσια σχολεία της περιοχής βρίσκονται εκτός καταυλισμού, εκτιμάται ότι δεν μπορούν να καλύψουν τις εκπαιδευτικές ανάγκες του ενώ παράλληλα, η οργάνωση της μετακίνησης των μαθητών και των μαθητριών αποτελεί πάγιο αίτημα των κατοίκων. Στον καταυλισμό λειτουργεί ένα νηπιαγωγείο, που στεγάζεται σε ένα λυόμενο που διαθέτει έναν ενιαίο χώρο και ένα μπάνιο. Σε αυτό είναι εγγεγραμμένα περίπου 90 παιδιά. Το σχολείο λειτουργεί ως το μοναδικό επίσημο σημείο αναφοράς για τους κατοίκους και πολλές φορές εξυπηρετεί διοικητικές και ψυχοκοινωνικές ανάγκες του πληθυσμού, χάρη στις προσπάθειες του ελλιπούς, αλλά εξαιρετικά ενεργού προσωπικού του. Σταθμό στην ιστορία του σχολείου αποτέλεσε η ολοσχερής καταστροφή του από μερίδα των κατοίκων το Πάσχα του 2019. Η επαναλειτουργία του επετεύχθη τον Οκτώβρη του 2019. Το σύνολο των παρεμβάσεων για την ιατρική, εκπαιδευτική και ψυχοκοινωνική υποστήριξη των παιδιών και των οικογενειών τους πραγματοποιήθηκαν σε αγαστή συνεργασία με το σχολείο, στο χώρο του νηπιαγωγείου, που αν και στεγάζεται σε εξαιρετικά ανεπαρκείς εγκαταστάσεις, είναι ένας εξαιρετικά φιλόξενος και γνώριμος χώρος για τα παιδιά. Έχει εγγεγραμμένα περίπου 90 παιδιά-νηπιακής ηλικίας τα οποία φοιτούν περιστασιακά και χρήζουν ιατρικής και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης. Με αυτό ως δεδομένο, η ΑΡΣΙΣ συνεργάστηκε με το προσωπικό του νηπιαγωγείου και πραγματοποίησε εκπαιδευτικές παρεμβάσεις τρεις φορές την εβδομάδα, κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του σχολείου. Καταυλισμός Περαίας Ο καταυλισμός ανήκει γεωγραφικά στο Δήμο Θερμαϊκού. Η ιδιαιτερότητα του έγκειται στην κατά περιόδους θεαματική μετακίνηση και εναλλαγή του πληθυσμού, άλλοτε λόγω συρράξεων μεταξύ των οικογενειών και άλλοτε λόγω δικαστικών διαμαχών που ξεσπούν για την αξιοποίηση της έκτασης όπου έχει στηθεί ο καταυλισμός. Ο καταυλισμός αποτελείται από αυτοσχέδια κτίσματα, στα οποία το ρεύμα και το νερό δεν είναι πάντα διαθέσιμα. Οι συνθήκες υγιεινής είναι εξαιρετικά κακές. Η συχνή καύση σκουπιδιών και ελαστικών στην περιοχή καθώς και ο μεγάλος πληθυσμός φιδιών και τρωκτικών επιδεινώνει την κατάσταση. Το αστυνομικό τμήμα βρίσκεται σε απόσταση 5 χλμ από τον καταυλισμό. Νοσοκομείο δεν υπάρχει στην περιοχή. Οι ανάγκες που προκύπτουν μπορούν να 49

καλυφθούν από το Κέντρο Υγείας Θέρμης, το Κέντρο Υγείας Ν .Μηχανιώνας και τα Νοσοκομεία της Θεσσαλονίκης. Όλα απέχουν αρκετά χιλιόμετρα από τον καταυλισμό της Περαίας και είναι προσβάσιμα μόνο με όχημα. Ο αριθμός των σχολείων στην περιοχή επαρκεί για την φοίτηση όλων των παιδιών. Τα τελευταία δύο χρόνια παρατηρήθηκε πολύ μεγάλη αύξηση του ποσοστού φοίτησης των παιδιών, η οποία ανακόπτεται κατά περιόδους λόγω της αναγκαστικής μετακίνησης μεγάλου μέρους του πληθυσμού για λόγους προστασίας από τις συρράξεις. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί πως για να μεταβούν τα παιδιά στο σχολείο απαιτείται η μετακίνηση τους με όχημα καθώς είναι κάποια χιλιόμετρα μακριά. Κοινώς, κανένα παιδί δεν μπορεί να πάει με τα πόδια. Επίσης, τα παιδιά μοιράζονται στα σχολεία, για να μην υπάρξει γκετοποίηση. Στο πλαίσιο της προσπάθειας δικτύωσης και της συνεργασίας με άλλους φορείς, η ΑΡΣΙΣ πραγματοποίησε συνάντηση με το Κέντρο Κοινότητας του Δήμου και απέστειλε προσκλήσεις συνεργασίας στα δημοτικά σχολεία όπου διαπιστώθηκε μετά από έρευνα ότι φοιτούν τα παιδιά που μένουν στον καταυλισμό. Το 1ο, 2ο, 3ο, 4ο & 5ο Δημοτικά Σχολεία Περαίας μας μετέφεραν μια εξαιρετικά καλή εικόνα για τη φοίτηση των παιδιών για πρώτη φορά σε όλα αυτά τα χρόνια ύπαρξης του καταυλισμού και πολύ έντονο ενδιαφέρον συνεργασίας. Ο καταυλισμός εν τω μεταξύ καταστράφηκε στις 31/1/2019, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός να μετακινηθεί προς άλλες περιοχές και ειδικότερα σύμφωνα με πληροφορίες στην Κατερίνη, στην Καρδίτσα (Σοφάδες) και στα Τρίκαλα. Προκειμένου να αποκτήσουμε μια καλύτερη εικόνα, πραγματοποιήσαμε συνάντηση στις 25/2/2019 με την κοινωνική λειτουργό του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, η οποία εργάζεται στην κοινότητα Ρομά στην Περαία. Η αρχική εικόνα ήταν αυτή ενός ερημωμένου καταυλισμού, αλλά σταδιακά ο αριθμός των κατοίκων άρχισε να αυξάνεται. Σήμερα, φαίνεται να έχουν όλοι επιστρέψει. Η κατάσταση και οι σχέσεις μεταξύ των κατοίκων, έδειξαν να βελτιώνονται. Οι συνθήκες του καταυλισμού παραμένουν εξαιρετικά κακές, δεδομένου ότι δεν υδροδοτείται. Οι τελευταίες πληροφορίες θέλουν περίπου 50 παιδιά Δημοτικού (εγγεγραμμένα στα 5 Δημοτικά Σχολεία της Περαίας και της ευρύτερης περιοχής) και 10 παιδιά προσχολικής ηλικίας. Στον καταυλισμό η Κινητή Μονάδα Παρέμβασης έχει πραγματοποιήσει παρεμβάσεις ψυχοκοινωνικής, παιδαγωγικής και ιατρικής φύσης. Πιο συγκεκριμένα, στο πλαίσιο της χορήγησης ΑΔΥΜ για τα παιδιά του δημοτικού και νηπιαγωγείου και εμβολιασμού όλων των ανηλίκων που εντοπίζονται, πραγματοποιήθηκαν ταυτόχρονα παιδαγωγικές παρεμβάσεις, αλλά δόθηκαν και υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής συμβουλευτικής στους ενήλικους και ανήλικους γονείς. Σέρρες Οι επίσημοι καταυλισμοί της πόλης είναι αυτοί του Αγίου Ραφαήλ, του Σαρανταπόρου (πόλη Σερρών) της Ηράκλειας και του Ποντισμένου. Στην περιοχή 50

των Σερρών έχουν προβλεφθεί στο πλαίσιο του έργου 40 παρεμβάσεις. Στην περιοχή των Σερρών υπάρχουν καταυλισμοί στην πόλη, αλλά και στην Ηράκλεια, χωριό περίπου 20χλμ μακριά από τις Σέρρες. Για την υποστήριξη του πληθυσμού των Ρομά οι δύο Δήμοι διατηρούν Κέντρα Κοινότητας με το προσωπικό των οποίων ήρθαμε σε επαφή προκειμένου να μπορέσουμε να συστηθούμε στον πληθυσμό των καταυλισμών. Στις 7/12/2018 πραγματοποιήθηκε συνάντηση δικτύωσης μεταξύ της ΑΡΣΙΣ, της UNESCO, του Κέντρου Κοινότητας Σερρών, του Κέντρου Κοινότητας Σερρών - Παράρτημα Ρομά και του Κέντρου Κοινότητας Ηράκλειας προκειμένου να γίνει μια πρώτη διάγνωση των αναγκών και των δυνατοτήτων συνεργασίας για τις παρεμβάσεις που θα πραγματοποιηθούν στην περιοχή των Σερρών στο πλαίσιο του έργου In4Child. Παράλληλα με την ανάπτυξη των παρεμβάσεων στους καταυλισμούς της περιοχής των Σερρών, η ΑΡΣΙΣ υλοποίησε 15 παρεμβάσεις ψυχοκοινωνικής υποστήριξης / εργαστήρια στο χώρο της Εταιρίας Προστασίας Ανηλίκων Σερρών με τη συμμετοχή εφήβων από τον καταυλισμό Ρομά του Αγίου Ραφαήλ. Η δράση αυτή προκρίθηκε καθώς μετά την επίσκεψη στον καταυλισμό του Αγίου Ραφαήλ, συνοδεία των εργαζομένων του Κέντρου κοινότητας - Παραρτήματος Ρομά και του Προέδρου της Κοινότητας Ρομά κρίθηκε επίφοβη η είσοδος της Κινητής Μονάδας στον καταυλισμό, όπου μερίδα των κατοίκων αντιδρά στην παρουσία οργανώσεων στην περιοχή τους. Άγιος Ραφήλ Πρόκειται για καταυλισμό που βρίσκεται κοντά στην πόλη των Σερρών. Οι κάτοικοι εξυπηρετούνται από την αστική συγκοινωνία. Η συνθήκη στον καταυλισμό είναι περίπλοκη, καθώς οι οικογένειες έχουν πολύ κακές σχέσεις μεταξύ τους, που συχνά οδηγούν σε βίαιες διενέξεις. Στον καταυλισμό γίνεται διακίνηση ναρκωτικών και εμπορεία όπλων. Δεν υπάρχει επαρκής εικόνα για την κατάσταση της υγιεινής και διαβίωσης των οικογενειών, καθώς λόγω επικινδυνότητας δεν επιχειρήθηκαν παρεμβάσεις σε βάθος. Καταυλισμός Ηράκλειας Πρόκειται για καταυλισμό που βρίσκεται περίπου 3χλμ από την πόλη της Ηράκλειας. Οι συνθήκες που επικρατούν στον καταυλισμό είναι εξαιρετικά κακές. Ο καταυλισμός θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί σκουπιδότοπος, με έλη και πολλά ζώα, όπως ποντίκια, φίδια και ανεμβολίαστα αδέσποτα σκυλιά να ευθύνονται για τραυματισμούς παιδιών και ενηλίκων. Η διακίνηση ναρκωτικών και η εμπορία όπλων είναι επίσης από τα εξαιρετικά επιβαρυντικά φαινόμενα. Η ηλεκτροδότηση και υδροδότηση των λημμάτων γίνεται παράνομα και επισφαλώς και πολλά από τα οικήματα είναι αυτοσχέδια και ανεπαρκή. Το αστυνομικό τμήμα της περιοχής βρίσκεται στο κέντρο της Ηράκλειας, όπως και τα σχολεία, σε σημαεία που είναι θεωρητικά προσβάσιμα, αλλά η προσέγγισή τους δυσκολεύει κατά τους χειμερινούς μήνες. 51

Το Κέντρο Υγείας της περιοχής βρίσκεται 1.5χλμ από τον καταυλισμό. Το Κέντρο Κοινότητας Δήμου Ηράκλειας βρίσκεται περίπου 2-3χλμ από τον καταυλισμό και εξυπηρετεί κατά βάση πληθυσμό Ρομά με αποτελεσματικότητα. Μετά την πρώτη συνάντηση δικτύωσης με το Κέντρο Κοινότητας της παριοχής, πραγματοποιήθηκε στις 25/2/2019 η πρώτη επίσκεψη της Κινητής Μονάδας στον καταυλισμό που βρίσκεται πολύ κοντά στο χωριό, συνοδεία του προσωπικού του Κέντρου Κοινότητας Ηράκλειας. Η υποδοχή από τους κατοίκους ήταν εξαιρετικά ενθαρρυντική, γεγονός που μας επέτρεψε την απρόσκοπτη είσοδο στον καταυλισμό. Παράλληλα με τις παρεμβάσεις εκπαιδευτικής και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης που πραγματοποιήθηκαν στον καταυλισμό, η ΑΡΣΙΣ σε συνεργασία με το Κέντρο Κοινότητας Ηράκλειας οργάνωσε το χώρο του Κέντρου Κοινότητας τις ιατρικές εξετάσεις και τον εμβολιασμό των παιδιών του καταυλισμού. Πιο συγκεκριμένα, στη διάρκεια των επισκέψεων μας στον καταυλισμό δημιουργήθηκαν δύο εστίες ενδιαφέροντος. Η πρώτη στόχευε στην κάλυψη ιατρικών αναγκών και η δεύτερη στην ψυχοκοινωνική - παιδαγωγική ανάπτυξη των παιδιών, καθώς η συντριπτική πλειοψηφία δεν φοιτούν στο σχολείο - ούτε καν περιστασιακά, και αντ’ αυτού επαιτούν στις τοπικές λαϊκές αγορές σε καθημερινή βάση. Βασιζόμενοι σ’ αυτό επιδιώξαμε αφενός να δημιουργήσουμε εκπαιδευτικές παρεμβάσεις οι οποίες καλλιέργησαν τη θετική στάση προς τη φοίτηση και αφετέρου τη συνεργασία μας με το 1ο και 2ο δημοτικό σχολείο Ηράκλειας με σκοπό τη συνεργατική δράση μας απέναντι στο φαινόμενο. Επιπλέον, στο πλαίσιο της ίδιας προσπάθειας οργανώθηκε μία κοινή δράση μεταξύ της ΑΡΣΙΣ, του Κέντρου Κοινότητας, τις διευθύνσεις των δημοτικών σχολείων Ηράκλειας, καθώς επίσης και της διεύθυνσης του Νηπιαγωγείου Διαβατών ως παράδειγμα καλών πρακτικών. Μετά την παραπάνω συνάντηση, πραγματοποιήθηκε επίσκεψη στην εισαγγελία Σερρών Τμήμα Ανηλίκων, με σκοπό να εκθέσουμε τους προβληματισμούς και τις προτάσεις για λύσεις που ανέκυψαν κατά την προαναφερθείσα συνάντηση. Συζητήθηκε εκτενώς το θέμα της μη σχολικής φοίτησης και διαρροής, καθώς και η δυσλειτουργικότητα της χορήγησης επιδομάτων που σχετίζονται με το σχολείο ελλείψει σαφών κριτηρίων. Προς την κατεύθυνση της ύφεσης του φαινομένου αυτού, συμφωνήθηκε να αποσταλεί επίσημη εντολή από την εισαγγελική αρχή, η οποία να απαιτεί την καταγραφή των απουσιών από τις διευθύνσεις των σχολείων, με στόχο να προσκομίζεται το επίδομα μόνο όταν ένα παιδί έχει συμπληρώσει το 50% των παρουσιών φοίτησης. Χωρίς να έχει εντοπιστεί ο ακριβής λόγος, τα παιδιά δε φαίνεται να έχουν αλλάξει τη συχνότητα φοίτησης τους. Τελικά, μετά από κάποιες παρεμβάσεις του Κέντρου Κοινότητας Ηράκλειας στον καταυλισμό που σχετίζονταν με εισαγγελικές εντολές αφαίρεσης επιμέλειας, οι κάτοικοι έγιναν επιθετικοί και στα μέλη της Κινητής Μονάδας με αποτέλεσμα οι παρεμβάσεις εντός καταυλισμού να μην είναι πλέον εφικτές. Παρά το γεγονός αυτό, οι παρεμβάσεις συνεχίστηκαν σε συνεργασία με το Κέντρο Κοινότητας, 52

όπου πραγματοποιήθηκαν οι τακτικοί εμβολιασμοί των παιδιών εντός του χώρου του Κέντρου Κοινότητας με ραντεβού, μετά από ειδοποίηση των κατοίκων από την κοινωνική λειτουργό της υπηρεσίας. Επιπλέον, με την κοινωνική λειτουργό του Κέντρου Κοινότητας Ηράκλειας πραγματοποιήθηκε πολύ στενή συνεργασία για τη διαχείριση περίπτωσης περιστατικού παιδιού από τον καταυλισμό Ηράκλειας που εντοπίστηκε από την ομάδα Street Work του έργου In4Child να επαιτεί και να κάνει χρήση στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Στη συνεργασία συμμετείχαν οι εισαγγελικές αρχές Σερρών και Θεσσαλονίκης, ανάλογα με το που εντοπίζονταν το παιδί την εκάστοτε χρονική στιγμή. Καταυλισμός Ποντισμένου Πρόκειται για καταυλισμό στο χωριό Ποντισμένο Σερρών, πολύ κοντά στον καταυλισμό της Ηράκλειας. Οι κάτοικοι ζουν μέσα στο χωριό σε σχετικά ικανοποιητικά οικήματα, με εξαιρέσεις αυτοσχέδιων καταλυμάτων χωρίς ηλεκτροδότηση και υδροδότηση. Τα σχολεία βρίσκονται εντός του Ποντισμένου. Παρόλα αυτά, για κατοίκους του καταυλισμού που μένουν στα πιο απόμακρα σημεία δεν υπάρχει πλάνο μεταφοράς μαθητών, ειδικότερα για τους χειμερινούς μήνες που η ανάγκη χρήσης οχήματος είναι απαραίτητη για τη μεταφορά από και προς το σχολείο. Η σχολική φοίτηση είναι μειωμένη. Οι υπόλοιπες ανάγκες του καταυλισμού εξυπηρετούνται από την Ηράκλεια Σερρών. Πέλλα Καταυλισμός Μελισσίου Πρόκειται για καταυλισμό στο χωριό Μελίσσι σε απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων από τα Γιαννιτσά. Οι κάτοικοι του καταυλισμού μένουν σε σπίτια, καταπατώντας σε αρκετές περιπτώσεις ιδιωτικές περιουσίες, με πρόσβαση σε ηλεκτροδότηση και υδροδότηση. Οι συνθήκες στον καταυλισμό είναι αρκετά καλές, αν εξαιρεθεί το γεγονός πως δεν υπάρχουν ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι, γεγονός που κατά τους χειμερινούς μήνες δυσκολεύει τη μετακίνηση στους δρόμους που μετατρέπονται σε έλη. Το αστυνομικό τμήμα και το νοσοκομείο βρίσκονται στα Γιαννιτσά. Το δημοτικό σχολείο και το νηπιαγωγείο βρίσκονται στο χωριό του Μελισσίου, άμεσα προσβάσιμα στους κατοίκους. Η εξαιρετική δουλειά των εκπαιδευτικών των δύο σχολείων και η άριστη σχέση που αναπτύσσουν και διατηρούν με την κοινότητα των Ρομά έχει επιτύχει την σχεδόν καθολική φοίτηση των παιδιών, την πλαισίωση των οικογενειών, αλλά και την ειρηνική συνύπαρξη των κατοίκων του καταυλισμού με τους κατοίκους του χωριού, με ένα τρόπο που χαρακτηρίζεται υποδειγματικός. Για την έναρξη των παρεμβάσεων η Κινητή Μονάδα ξεκίνησε επικοινωνίες με τις 53

κοινωνικές υπηρεσίες από όπου έγινε αναφορά στο φαινόμενο της παιδικής εργασίας. Ειδικότερα, έχουν διαπιστώσει ότι παιδιά από το χωριό Μελίσσι (6 χιλιόμετρα από τα Γιαννιτσά) εργάζονται περιστασιακά στην πόλη. Τον Ιανουάριο και το Φεβρουάριο του 2019 πραγματοποιήθηκαν 3 παρεμβάσεις στην πόλη των Γιαννιτσών με σκοπό τον εντοπισμό παιδιών που εργάζονται στην πόλη και την καταγραφή του φαινομένου. Με δεδομένο ότι δεν εντοπίσαμε παρά μόνο δύο παιδιά, πραγματοποιήσαμε συνάντηση με το Δημοτικό Σχολείο Μελισσίου και το νηπιαγωγείο Μελισσίου με σκοπό την έναρξη των παρεμβάσεων στην περιοχή με τη συμβολή τους. Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς και τις διευθύνεις των σχολείων πρώτη ανάγκη προς κάλυψη στο δημοτικό αποτελούσε η συμπλήρωση των Ατομικών Δελτίων Μαθητών για ορισμένα παιδιά Ρομά που δεν έχουν. Από το σύνολο των 67 μαθητών Ρομά, οι 20 δε διέθεταν ΑΔΥΜ. Η ίδια ανάγκη διατυπώθηκε και από το Νηπιαγωγείο καθώς 10 από τα 20 παιδιά Ρομά επίσης δε διέθεταν ΑΔΥΜ. Οι παιδαγωγοί μας ενημέρωσαν πως η σχολική φοίτηση δεν είναι πρόβλημα στο συγκεκριμένο καταυλισμό, καθώς οι ίδιοι έχουν παρεμβαίνουν κοινωνικά στον καταυλισμό για αρκετά χρόνια, με αποτέλεσμα η κοινότητα Ρομά να είναι πλήρως ενταγμένη με ελάχιστα δείγματα παραβατικής συμπεριφοράς. Με δεδομένο ότι το ζήτημα των ιατρικών εξετάσεων για τους μαθητές και τις μαθήτριες Ρομά αποτελεί κάθε ακαδημαϊκή χρονιά ζήτημα προς επίλυση, υλοποιήσαμε σειρά ιατρικών παρεμβάσεων με την έναρξη της ακαδημαϊκής χρονιάς 2019 - 2020, με τη στήριξη των εκπαιδευτικών από το Δημοτικό Σχολείο, οι οποίες περιγράφονται εκτενέστερα στη συνέχεια. Ταυτόχρονα, πραγματοποιήθηκαν παιδαγωγικές παρεμβάσεις εντός του καταυλισμού με την πλήρη συμμετοχή των παιδιών, καθώς επίσης καλύφθηκαν ανάγκες ένδυσης και υπόδησης για όλες τις οικογένειες του καταυλισμού. Την αγαστή συνεργασία επισφράγισε μια δράση που πραγματοποίησε η ΑΡΣΙΣ με τους μαθητές και της μαθήτριες του Δημοτικού και συμμαθητές τους από άλλες χώρες της Ευρώπης που φιλοξενήθηκαν στο χωριό στο πλαίσιο ενός προγράμματος ανταλλαγής που υλοποίησε το σχολείο του Μελισσίου. Κιλκίς Καταυλισμός Αξιούπολης Πρόκειται για καταυλισμό με πολύ μικρό αριθμό κατοίκων. Βρίσκεται περίπου 2χλμ από το κέντρο της Αξιούπολης στη βιομηχανική περιοχή. Οι συνθήκες διαβίωσης είναι συγκριτικά χειρότερες από οποιοδήποτε άλλο καταυλισμό όπου πραγματοποιήθηκαν παρεμβάσεις. Στην περιοχή δεν υπάρχει υδροδότηση και η ηλεκτροδότηση γίνεται παράνομα και επισφαλώς. Κατά τους χειμερινούς μήνες ο πληθυσμός μετακινείται στην πόλη της Ξάνθης, όπου υπάρχουν δεσμοί συγγένειας με πολλούς από τους κατοίκους, καθώς οι συνθήκες διαβίωσης στην Αξιούπολη δεν επιτρέπουν την παραμονή τους εκεί (κρύο, κακή κατάσταση αυτοσχέδιων οικημάτων, έλλειψη εργασίας). Η περιοχή είναι επί της ουσίας σκουπιδότοπος, με γυαλιά και σίδερα πεταμένα στο 54

χώρο, με αποτέλεσμα πέρα από τον υγειονομικό κίνδυνο να αποτελούν άμεσο κίνδυνο τραυματισμού για τον πληθυσμό που κατά βάση κυκλοφορεί χωρίς υποδήματα. Το Κέντρο Κοινότητας Αξιούπολης βρίσκεται στο κέντρο του χωριού και εξυπηρετεί με αποτελεσματικότητα τον πληθυσμό. Στο ίδιο κτίσμα, φιλοξενείται και το Περιφερειακό Ιατρείο Αξιούπολης, το οποίο εξυπηρετεί τον πληθυσμό, αν και εφόσον υπάρχει ιατρικό προσωπικό των αναγκαίων ειδικοτήτων. Κατά βάση, οι κάτοικοι εξυπηρετούνται στο Πολύκαστρο. Τα σχολεία βρίσκονται εντός του χωριού, εύκολα προσβάσιμα από τους κατοίκους του καταυλισμού, με εξαίρεση τους χειμερινούς μήνες. Η επίσημη εποχιακή μετακίνηση του πληθυσμού στην Ξάνθη, έχει οδηγήσει στην εδραίωση μιας συνεργασίας μεταξύ των σχολείων των δύο περιοχών που διευκολύνει τη μετεγγραφή των μαθητών και μαθητριών κατά τη διάρκεια της ακαδημαϊκής χρονιάς, γεγονός που επιτρέπει την απρόσκοπτη φοίτησή τους. Στο πλαίσιο της απόπειρας παρέμβασης στην περιοχή του Νομού Κιλκίς, πραγματοποιήθηκε τηλεφωνική επικοινωνία με το Κέντρο Κοινότητας Κιλκίς με σκοπό να ενημερωθούμε για την ύπαρξη ή μη πληθυσμού Ρομά στην περιοχή. Ενημερωθήκαμε πως στο νομό υπάρχει ένας καταυλισμός έξω από το χωριό της Αξιούπολης. Σε αξιοποίηση της πληροφορίας αυτής, πραγματοποιήθηκε συνάντηση με την κοινωνική υπηρεσία του Κέντρου Κοινότητας Αξιουπόλεως. Με τη βοήθεια της κοινωνικής υπηρεσίας η Κινητή Μονάδα ήρθε σε επαφή με τους κατοίκους του καταυλισμού και δρομολογήθηκαν οι ιατρικές τους εξετάσεις και εμβολιασμοί. Επίσης, καλύφθηκαν ανάγκες ένδυσης και υπόδησης στους κατοίκους του καταυλισμού. Ταυτόχρονα, στα πλαίσια της χαρτογράφησης της περιοχής του νομού, πραγματοποιήθηκαν δράσεις και δρομολόγια έρευνας για τυχόν εστίες πληθυσμού που ενδεχομένως να μην έχουν εντοπιστεί από τα Κέντρα Κοινότητας. Μέχρι και την τελευταία δράση δεν εντοπίστηκε άλλος καταυλισμός στη περιοχή του νομού εκτός από αυτόν της Αξιούπολης.

4.2.4 Παιδιατρικές Παρεμβάσεις στις περιοχές ενδιαφέροντος H ένταξη των παιδιατρικών υπηρεσιών σε πρόγραμμα παιδικής προστασίας βρήκε έδαφος υλοποίησης για πρώτη φορά στην ΑΡΣΙΣ μέσω του έργου In4Child. Ως πρώτο βήμα των ιατρικών παρεμβάσεων που ξεκίνησαν τον Δεκέμβριο του 2019, ορίστηκε η εκτίμηση των ιατρικών αναγκών των ωφελούμενων ανά περιοχή και η όσο το δυνατόν ρεαλιστικότερη προσέγγιση λύσεων. Για την υλοποίηση κατά το δυνατόν αποτελεσματικότερων παρεμβάσεων έγινε προμήθεια ιατρικού εξοπλισμού και έναρξη συνεργασίας με το ΚΕΕΛΠΝΟ προκειμένου να γίνει προμήθεια δωρεάν εμβολίων ΜΜR καθώς και Ατομικών Βιβλιαρίων Υγείας. Οι παιδιατρικές παρεμβάσεις πραγματοποιούνταν σε κάθε περίπτωση ως τμήμα μιας γενικότερης παρέμβασης με εκπαιδευτικές ή και ψυχοκοινωνικές παραμέτρους σε κάθε περιοχή ενδιαφέροντος. 55

Η γενική εικόνα που αποκομίσαμε από τους καταυλισμούς των Ρομά όπου δραστηριοποιήθηκε η Κινητή Μονάδα, είναι αναγκαίο να καταγραφεί. Η συντριπτική πλειοψηφία των εξυπηρετούμενων παιδιών ήταν ανασφάλιστα, τα περισσότερα από αυτά διέθεταν ΑΜΚΑ, αλλά δεν υπήρχε κανένας μηχανισμός ελέγχου και παρακολούθησης της κατάστασης της υγείας τους και της εμβολιαστικής τους κάλυψης. Αρχικά, η παιδίατρος του έργου δεν είχε δικαίωμα συνταγογράφησης σε ανασφάλιστα παιδιά, καθώς το έργο της δεν εντασσόταν σε κάποια Δημόσια Κεντρική Υγειονομική Δομή. Ως αποτέλεσμα των περιορισμών αυτών, η ΑΡΣΙΣ εστίασε στην προληπτική κλινική εξέταση όλων των παιδιών, από την οποία συχνά προέκυπτε η ανάγκη παραπομπής σε Νοσοκομεία. Η σταθερή παρουσία της Κινητής Μονάδας με τη συνοδεία γιατρού επέτρεψε στην ΑΡΣΙΣ να καταγραφεί ως ένα σημείο αναφοράς στις κατά τόπους περιοχές και να οργανώνει παρεμβάσεις που στόχευαν στο μετασχηματισμό αντιλήψεων που σχετίζονταν με την ευημερία των παιδιών σε σχέση με ιατρικά ζητήματα (υγιεινή, διατροφή, βία, γάμοι και εγκυμοσύνη ανηλίκων). 56

Παράλληλα, η δυνατότητά μας να χορηγούμε Ατομικά Δελτία Υγείας Μαθητή (ΑΔΥΜ) επέτρεψε την έναρξη της συνεργασίας της Κινητής Μονάδας με τα κατά τόπους σχολεία, Κέντρα Υγείας και Κέντρα Κοινότητας - αν προηγουμένως δεν είχε ήδη βρεθεί έδαφος συνεργασίας. Οι συνεργασίες που αναπτύξαμε στόχευαν πάντα στη δημιουργία ενός δικτύου που θα λειτουργούσε προς όφελος των παιδιών ακόμα και μετά τη λήξη του χρονοδιαγράμματος υλοποίησης του έργου και θα διαμορφωνόταν με τρόπο που δε θα προϋπέθετε τη διαμεσολάβηση της ΑΡΣΙΣ. Κατά η διάρκεια υλοποίησης του έργου, προέκυψε μια τροποποίηση του ισχύοντος καθεστώτος συνταγογράφησης, η οποία επέτρεψε την εφεξής δυνατότητα συνταγογράφησης της γιατρού σε ανασφάλιστους πληθυσμούς. Η τροποποίηση προκάλεσε την επικέντρωσή μας στο μαζικό, αλλά εξατομικευμένα προγραμματισμένο εμβολιασμό των παιδιών σε όλους τους καταυλισμούς. Η υλοποίηση αυτού του μεγαλεπήβολου στόχου οργανώθηκε με τη συνεργασία των κατά τόπους Κέντρων Κοινότητας - όπου υπήρχαν, με τα σχολεία -όπου ήταν δυνατόν, ή αυτόνομα για τους καταυλισμούς που δε διαθέτουν Υπηρεσίες σε κοντινή και εύκολα προσβάσιμη απόσταση. Οι διαδικασίες εμβολιασμού προχώρησαν με μεγάλη επιτυχία και κατά τόπους ολοκληρώθηκε σε πολύ μεγάλο ποσοστό. Προκρίθηκε η χορήγηση πολυδύναμων εμβολίων για της επίσπευση των διαδικασιών. Η διαδικασία του εμβολιασμού που έτυχε εξαιρετικά υψηλής αποδοχής από τους πληθυσμούς, μας επέτρεψε την αποτύπωση της γενικότερης ιατρικής εικόνας στις περιοχές ενδιαφέροντος. Παρατηρήθηκε χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη των παιδιών και ιδιαίτερα των εφήβων, υψηλός επιπολασμός της Ηπατίτιδας Β στους ενήλικες και εκτεταμένη χρήση ενδοφλέβιων ναρκωτικών. Θεσσαλονίκη Καταυλισμός Αγίας Σοφίας Οι παρεμβάσεις στον καταυλισμό της Αγίας Σοφίας πραγματοποιήθηκαν το διάστημα που προηγήθηκε της δυνατότητάς μας να συνταγογραφούμε και να εμβολιάζουμε. Πραγματοποιήθηκαν 43 ιατρικές παρεμβάσεις (340 ιατρικές πράξεις σε 315 παιδιά) Η παρουσία της γιατρού ήταν σχεδόν καθημερινή στην τάξη του νηπιαγωγείου όπου ήδη πραγματοποιούνταν εκπαιδευτικές παρεμβάσεις. Πέραν των προληπτικών κλινικών εξετάσεων των μαθητών, της παροχής ΑΔΥΜ, του ελέγχου της εμβολιαστικής κάλυψής τους, επιχειρήθηκε η συνεργασία με τους παιδιάτρους του Κέντρου Υγείας Διαβατών, προκειμένου να συνταγογραφούνται εκεί εμβόλια σε παιδιά δικαιούχων του ν. 4368/ 2016, αλλά να διενεργούνται απο εμάς μέσα στον καταυλισμό, χωρίς να απαιτείται η μετακίνηση των οικογενειών που καθίσταται δύσκολη λόγω της απόστασης. Δυστυχώς, γραφειοκρατικοί περιορισμοί δεν επέτρεψαν την υλοποίηση 57

αυτού του σχεδίου. Παρόλα αυτά, η ιατρική παρέμβαση στον καταυλισμό της Αγίας Σοφίας κρίνεται ως εξαιρετικά παραγωγική, καθώς 1. η πλειοψηφία των γονέων απέκτησαν άμεση πρόσβαση σε συμβουλευτική γύρω από ζητήματα υγείας και υγιεινής, διατροφής και φροντίδας και 2. πραγματοποιήθηκε χορήγηση ΑΔΥΜ σε όλον τον μαθητικό πληθυσμό της Αγίας Σοφίας (μαθητών/τριών όλων των σχολικών βαθμίδων). Η ροή των οργανωμένων παρεμβάσεων διεκόπη απότομα μετά από καταστροφή του νηπιαγωγείου την περίοδο του Πάσχα του 2019. Παρόλα αυτά, κατά την περίοδο των εγγραφών του ακαδημαϊκού έτους 2019-2020, το Σεπτέμβριο, οπότε το σχολείο παρέμενε κλειστό το όχημα της Κινητής Μονάδας έδωσε τη λύση στο πρόβλημα στέγασης των δασκάλων για το επίμαχο εκείνο διάστημα, που επιχειρούνταν η απρόσκοπτη εγγραφή του μαθητικού πληθυσμού τα σχολεία. Οι ιατρικές παρεμβάσεις που επανεκκινήθηκαν το διάστημα αυτό είναι οι κάτωθι: • κλινική εξέταση ασθενών & υγειών παιδιών, νεογνών και βρεφών, • χορήγηση ΑΔΥΜ για το ακαδημαϊκό έτος 2019-2020 σε μαθητές /τριες όλων των σχολικών βαθμίδων που φοιτούν στα 1ο δημοτικό Καλοχωρίου, το 2ο δημοτικό Καλοχωρίου, το 1ο δημοτικό Διαβατών, το 2ο & 3ο δημοτικό Διαβατών και το 3ο δημοτικό Σϊνδου. • έλεγχος εμβολιαστικής κάλυψης • οργάνωση εξατομικευμένου προγράμματος εμβολιασμών • εμβολιασμός MMR όπου κρίθηκε αναγκαίο Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι παρά την ισχυρή παρουσία της Κινητής Μονάδας στον καταυλισμό κατά τη διάρκεια υλοποίησης του έργου, η συνέχιση των ιατρικών παρεμβάσεων με σκοπό τον εμβολιασμό του παιδικού-νεανικού πληθυσμού θα ήταν πολύ ουσιαστική, καθώς το ποσοστό εμβολιαστικής κάλυψης είναι πολύ χαμηλό και σε κάποιες γειτονιές έως και ανύπαρκτο. Περαία Τον Ιανουάριο του 2019 μεγάλο μέρος του πληθυσμού του οικισμού εγκατέλειψε τα σπίτια του μετά από ένα βίαιο επεισόδιο που είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή ενός τμήματος του καταυλισμού και την αναγκαστική μετακίνηση πολλών οικογενειών. Το Μάιο του ίδιου έτος, οι κάτοικοι ξεκίνησαν να συγκεντρώνονται και πάλι στην περιοχή, ενώ τον Σεπτέμβριο νέοι διαπληκτισμοί οδήγησαν εκ νέου σε μερική εκκένωση του καταυλισμού, ο οποίος πλέον και από ο Δεκέμβρη του 2019 επανήλθε σε μια σχετική κανονικότητα. Εν μέσω όλων αυτών των εξελίξεων, η Κινητή Μονάδα πραγματοποίησε 22 ιατρικές παρεμβάσεις (189 ιατρικές πράξεις σε 144 παιδιά) Για την υλοποίηση τους η ΑΡΣΙΣ συνεργάστηκε με του Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Ρομά του Παιδαγωγικού Τμήματος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Η ΑΡΣΙΣ προχώρησε σε: • Κλινική εξέταση • Έκδοση ΑΔΥΜ 58

• Εμβολιασμό MMR • Υλοποίηση εξατομικευμένων εμβολιασμών Ένα από τα ιδιαίτερα στοιχεία του καταυλισμού είναι ότι η πλειονότητα του πληθυσμού έχει πολλές διασυνδέσεις και οικογενειακούς δεσμούς με καταυλισμούς Ρομά σε Λάρισα και Ξάνθη, περιοχές όπου πολύ συχνά πραγματοποιούνται τακτικοί εμβολιασμοί παιδιών, κάτι που φυσικά και λήθφηκε υπόψη κατά τον προγραμματισμό των εμβολιασμών που η Κινητή Μονάδα οργάνωσε. Παρόλα αυτά, η εμβολιαστική κάλυψη των παιδιών είναι ανεπαρκής και σε ορισμένες περιπτώσεις ανύπαρκτη, κυρίως στον πληθυσμό των εφήβων. Η απόσταση του Κέντρου Υγείας από τον καταυλισμό επισκιάζει την πρόθεση της υπηρεσίας να εξυπηρετήσει τον πληθυσμό, καθώς για την προσέγγισή του απαιτείται όχημα. Ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα υγείας που αντιμετωπίζει το σύνολο του πληθυσμού είναι η συχνή καύση σκουπιδιών και ελαστικών στην περιοχή. Ο μεγάλος πληθυσμός φιδιών και τρωκτικών επιδεινώνει την κατάσταση. Σέρρες Ηράκλεια - Ποντισμένο Ο καταυλισμός της Ηράκλειας είναι από τους καταυλισμούς με το υψηλότερο επίπεδο παραβατικότητας μεταξύ αυτών στους οποίους οργανώσαμε παρεμβάσεις. Το αναπτυξιακό επίπεδο και το επίπεδο διαβίωσης είναι εξαιρετικά χαμηλά, με χαρακτηριστικότερα στοιχεία την παραμέληση ανηλίκων, τα υψηλά επίπεδα χρήσης και διακίνησης ουσιών, την εξαιρετικά υψηλή σχολική διαρροή, το εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο εμβολιαστικής κάλυψης, την κακή ποιότητα νερού στον καταυλισμό και την ανυπαρξία υδροδότησης των καταλυμάτων του πληθυσμού, την παράνομη και επισφαλή ηλεκτροδότηση, τον τεράστιο όγκο απορριμάτων εντός του καταυλισμού και τέλος τη μεγάλη συγκέντρωση στάσιμων υδάτων. Στο διάστημα των 8 μηνών κατά τη διάρκεια των οποίων η Κινητή Μονάδα πραγματοποίησε παρεμβάσεις δύο βρέφη (2 & 4 μηνών) βρήκαν τραγικό θάνατο λόγω πλημμελούς γονικής μέριμνας. Σημειώνεται εδώ ότι και στις δύο περιπτώσει οι γονείς ήταν χρήστες ουσιών. Η Κινητή Μονάδα πραγματοποίησε 19 συνολικά παρεμβάσεις στην Ηράκλεια (122 παιδιά) και 2 παρεμβάσεις στο Ποντισμένο (34 παιδιά), συνολικά 199 ιατρικές πράξεις. Η ασφαλής είσοδός μας στον καταυλισμό επετεύχθη χάρη στη συνεργασία μας με το Κέντρο Κοινότητας του Δήμου Ηράκλειας, μια υπηρεσία που συστάθηκε στην περιοχή λίγο καιρό πριν την έναρξη και των δικών μας παρεμβάσεων. Κατά τη διάρκεια των πρώτων μηνών των παρεμβάσεων, η Κινητή Μονάδα πραγματοποίησε κατ’ οίκων επισκέψεις σε όλα τα καταλύματα προκειμένου να γίνει η καταγραφή του πληθυσμού και η συγκέντρωση των ΑΜΚΑ των παιδιών και των εφήβων. Κατά τη διάρκεια της καταγραφής, το προσωπικό ήρθε αντιμέτωπο με σκηνές 59

εξαθλίωσης και την ευρέως διαδεδομένη τακτική ανεπίσημων - ενδο-οικογενειακών και μη, υιοθεσιών παιδιών, παιδιών με τραύματα κακώς φροντισμένα, υποσιτισμένων παιδιών, καθώς και ανηλίκων γονέων. Τον Ιούνιο του 2019 η Κινητή Μονάδα αξιολογήθηκε ότι στον ιατρικό τομέα θα πρέπει να εντείνει τις προσπάθειες για τον κατά το δυνατόν πιο συντονισμένο εμβολιασμό των παιδιών και των εφήβων, και επιχείρησε την έναρξη μιας συνεργασίας με το Κέντρο Υγείας της Ηράκλειας που είναι εξαιρετικά προσβάσιμο από τον πληθυσμό. Η συνεργασία του Κέντρου Υγείας εδραιώθηκε σύντομα και απέδωσε σε ικανοποιητικό βαθμό, καθώς η παιδίατρος της ΑΡΣΙΣ ανέλαβε να εξετάζει την εμβολιαστική κάλυψη κάθε παιδιού και την υπόδειξη των εκκρεμοτήτων, ενώ το Κέντρο Υγείας αναλάμβανε την συνταγογράφηση και τον εμβολιασμό αυθημερόν. Τον Σεπτέμβριο προχωρήσαμε στην κλινική εξέταση και χορήγηση των ΑΔΥΜ στο μαθητικό πληθυσμό. Επίσης, πραγματοποιήθηκαν εμβολιασμοί MMR σε μη έχοντες ΑΜΚΑ. Η συνέχεια των ιατρικών παρεμβάσεων στεγάστηκε στο Κέντρο Κοινότητας, όπου η Παιδίατρος προχώρησε σε συνταγογράφηση, διαμόρφωση ενός εξατομικευμένου πλάνου υποχρεωτικού εμβολιασμού. Το Κέντρο Κοινότητας ανέλαβε τον προγραμματισμό και το συντονισμό των επισκέψεων των οικογενειών. Κατά τη διάρκεια των παρεμβάσεων της Κινητής Μονάδας στον καταυλισμό της Ηράκλειας, ένα παιδί νοσηλεύτηκε στο Νοσοκομείο όπου διαπιστώθηκε ότι νοσούσε από Ηπατίτιδα Β. Το γεγονός αυτό, στάθηκε αφορμή να αφυπνιστεί ο πληθυσμός ζητώντας οδηγίες πρόληψης και αντιμετώπισης. Για την ικανοποίηση του αιτήματός τους, συνεργαστήκαμε με το ΤHESS CHECKPOINT, που ανέλαβε τη διενέργεια rapid tests διάγνωσης στις οικογένειες και πληροφόρησε τον πληθυσμό για τους τρόπους αντιμετώπισης και προφύλαξης από τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Η παρέμβασή μας διακόπηκε στην περιοχή λόγω της πανδημίας του COVID-19. Στο Ποντισμένο ο πληθυσμός Ρομά είναι ενταγμένος στην κοινότητα και τα σπίτια διάσπαρτα μέσα στο χωριό. Η φτώχεια, οι κακές συνθήκες υγιεινής και η χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη είναι τα βασικότερα χαρακτηριστικά. Η Κινητή Μονάδα προχώρησε στην κλινική εξέταση όλων των παιδιών και τη χορήγηση ΑΔΥΜ, σε παρεμβάσεις που οργανώθηκαν έξω από την αυλή του Δημοτικού Σχολείου Ποντισμένου, με τη συνδρομή των Διευθυντών Δημοτικού και Νηπιαγωγείου. Ο εμβολιασμός των παιδιών συνεχίστηκε στην πορεία στο Κέντρο Κοινότητας Ηράκλειας. Πέλλα Μελίσσι Ο καταυλισμός του Μελισσίου αποτελεί τον πιο συγκροτημένο από τους καταυλισμούς όπου η Κινητή Μονάδα υλοποίησε παρεμβάσεις κατά τη διάρκεια του έργου In4Child. Η καλή του οργάνωση αποδίδεται τόσο στην εγγύτητα του οικισμού 60

στο σχολείο και το χωριό, όσο και στην σταθερή εδώ και χρόνια συνεργασία του Διευθυντή του Δημοτικού Σχολείου και του Νοσοκομείου Γιαννιτσών με τον πληθυσμό. Στην περιοχή πραγματοποιήθηκαν 7 ιατρικές παρεμβάσεις (86 πράξεις σε 45 παιδιά), κατά τη διάρκεια των οποίων, το προσωπικό του έργου επισκέφτηκε όλα τα σπίτια του καταυλισμού. Κατά τη διάρκεια των κατ’ οίκων επισκέψεών μας πραγματοποιήθηκαν: – κλινικοί έλεγχοι – χορήγηση ΑΔΥΜ – παραπομπές στο νοσοκομείο Χαρακτηριστικό του καταυλισμού θα λέγαμε ότι είναι ο αναλογικά μεγάλος αριθμός κατοίκων ΑΜΕΑ όλων των ηλικιών. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί ότι πριν από 2 χρόνια το Νοσοκομείο Γιαννιτσών έστειλε 2 φορές Επισκέπτρια Υγείας και Παιδίατρο στο Δημοτικό Σχολείο σε μια απόπειρα να καλυφθεί εμβολιαστικά ο μαθητικός πληθυσμός. Όσο η δράση πραγματοποιούνταν στο Μελίσσι έτυχε υψηλού βαθμού συμμετοχής, ο οποίος μειώθηκε στη συνέχεια, όταν ζητήθηκε να τηρηθούν ραντεβού των κατοίκων στα νοσοκομεία. Η ΑΡΣΙΣ ανέλαβε την επανέναρξη του προγράμματος, από την άνοιξη του 2019 και έως το τέλος της ακαδημαϊκής χρονιάς, με την ελπίδα να στελεχωθεί η Παιδιατρική με νέο προσωπικό και να συνεχιστεί το έργο. Η επανέναρξη των παρεμβάσεων της ΑΡΣΙΣ με τη νέα σχολική χρονιά ‘19-’20 στόχευσε: – στην έκδοση ΑΔΥΜ, – στη συνταγογράφηση σε ανασφάλιστα παιδιά με ΑΜΚΑ, – συνέχιση του εμβολιασμού Οι παρεμβάσεις στέφτηκαν με απόλυτη επιτυχία, χάρη στην άριστη συνεργασία μεταξύ πληθυσμού, σχολείου και Κινητής Μονάδας. Κιλκίς Αξιούπολη Ο καταυλισμός της Αξιούπολης είναι ο συγκριτικά μικρότερος σε πληθυσμό από όσους επισκεφτήκαμε και ένας από τους πλέον εκτεθειμένος από άποψη υγιεινής και συνθηκών διαβίωσης. Όταν η Κινητή Μονάδα ξεκίνησε τις παρεμβάσεις στην περιοχή, το Κέντρο Κοινότητας δεν είχε διαμορφώσει σχέσεις με τον πληθυσμό, γεγονός που άλλαξε κατά τη διάρκεια της παρέμβασης μας. Στην περιοχή πραγματοποιήθηκαν 9 ιατρικές παρεμβάσεις (83 ιατρικές πράξεις σε 49 παιδιά) Αρχικά, οι επισκέψεις πραγματοποιήθηκαν στον καταυλισμό με σκοπό τη χορήγηση ΑΔΥΜ και την κλινική εξέταση νεογνών και βρεφών. Στη συνέχεια, η παρέμ61

βαση επεκτάθηκε και στο μαθητικό πληθυσμό του Δημοτικού της περιοχής. Οι κακές καιρικές συνθήκες καθιστούσαν απαγορευτικό τον προγραμματισμό δράσεων, με αποτέλεσμα να αιτηθούμε παραχώρηση χώρου στο Κέντρο Κοινότητας Παιονίας. Η δράση ολοκληρώθηκε με 100% εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού των παιδιών. Τα ΑΔΥΜ και τα ενημερωμένα βιβλιάρια εμβολιασμών που προσκομίσθηκαν στον διευθυντή μετά τις ιατρικές παρεμβάσεις που πραγματοποιήθηκαν από την Κινητή Μονάδα, εστάλησαν και στα εν λόγω δημοτικά σχολεία της Ξάνθης, με σκοπό την ενημέρωση του ιατρικού αρχείου-ιστορικού των μαθητών που φοιτούν στα σχολεία. Η πρόσληψη νέας παιδιάτρου στο τοπικό Κέντρο Υγείας θεωρούμε ότι θα δώσει τη δυνατότητα για περαιτέρω συνέχιση των ιατρικών παρεμβάσεων στον πληθυσμό του καταυλισμού, παρά την ολοκλήρωση της παρέμβασης από πλευράς ΑΡΣΙΣ. Οι κακές συνθήκες διαβίωσης παραμένουν μια σοβαρή πρόκληση για όσα παιδιά ζουν και μεγαλώνουν στον καταυλισμό.

4.2.5 Εκπαιδευτική Υποστήριξη στο πλαίσιο της Κινητής Μονάδας

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται τα εκπαιδευτικά εργαλεία που αξιοποιήθηκαν από την Κινητή Μονάδα για την εκπαιδευτική και ψυχοκοινωνική υποστήριξη των παιδιών και των εφήβων στους καταυλισμούς Ρομά. Πρόκειται για τρία εργαλεία μη τυπικής εκπαίδευσης που αξιοποιούνται από την ΑΡΣΙΣ - Κοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης Νέων και είναι ειδικά σχεδιασμένα για την προσέγγιση και την πλαισίωση πληθυσμού που διαμένει σε απομακρυσμένες περιοχές, σε υποβαθμισμένες περιοχές, σε περιοχές όπου παρουσιάζεται μεγάλος βαθμός σχολικής διαρροής καθώς 62

και σε περιοχές με μειωμένη δυνατότητα πρόσβασης στην τυπική εκπαίδευση, στην εκπαίδευση στα δικαιώματα του παιδιού και του ανθρώπου και ελλιπή πρόσβαση σε υπηρεσίες και πληροφόρηση. Πρόκειται για εργαλεία εξαιρετικά ευέλικτα που παρέχουν τη δυνατότητα προσαρμογής στις εκάστοτε διαπιστωμένες ανάγκες της ομάδας στόχου διαθέτοντας μια ευρεία θεματολογία, καθώς και πολλαπλά μέσα υλοποίησης των εκπαιδευτικών παρεμβάσεων. Πυρηνικός στόχος τους είναι η επανασύνδεση των παιδιών με τη διαδικασία μάθησης, η αποσύνδεση της μάθησης από την επίδοση, η αύξηση της συγκέντρωσης των συμμετεχόντων, η ανάπτυξη των δεξιοτήτων τους καθώς και η βελτίωση της αυτο-εικόνας τους. Ο ρόλος των εκπαιδευτικών στα παιδαγωγικά εργαλεία που αξιοποιούνται από την Κινητή Μονάδα δεν είναι ο κλασικός της τυπικής εκπαίδευσης και αυτού του δασκάλου που επιβάλλεται και κατέχει τη γνώση. Η παρουσία του εκπαιδευτή αποτελεί ερέθισμα και δεν ταυτίζεται με την έννοια του δασκάλου σε ένα τυπικό σχολείο. Ο εκπαιδευόμενος έχει την ελεύθερη βούληση να επιλέξει αν θέλει να παραστεί ή όχι στις δραστηριότητες. Οι δραστηριότητες σέβονται την προσωπικότητα του και τον χώρο του ατόμου και της κατάστασης στην οποία ζει και δεν θέλει να την αλλοιώσει. Πιο συγκεκριμένα, ο εκπαιδευτής θα πρέπει να περάσει από μια ειδική εκπαίδευση καθώς το ότι μπορεί να έχει παιδαγωγικές γνώσεις δεν σημαίνει απαραίτητα πως μπορεί να διαχειριστεί το εν λόγω εργαλείο. Υπάρχει ειδική εκπαίδευση η οποία εστιάζει αρχικά στα εκάστοτε εκπαιδευτικά πάνελ. Ταυτόχρονα, όμως γίνεται και μια διεργασία με σκοπό να επιτυγχάνεται ο σεβασμός στα χαρακτηριστικά του χώρου και του παιδιού. Δεν πρέπει να περνάει απαρατήρητο το ότι ο πληθυσμός στον οποίο αναφερόμαστε είναι πολύ ιδιαίτερος και έχει πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Αυτό δημιουργεί την ανάγκη να υπάρχει εν συναίσθηση από την πλευρά του εκπαιδευτή. Πολύ σημαντική είναι η ύπαρξη συνείδησης μιας δομημένης και δοκιμασμένης σε δύσκολες καταστάσεις προσωπικότητας απέναντι του. Να υπάρχει εμπιστοσύνη. Θετική ενθάρρυνση και ανατροφοδότηση. Αξίζει να σημειωθεί πως θα πρέπει να εστιάζει η ομάδα εκπαιδευτών στα θετικά στοιχεία του παιδιού. Περαιτέρω, θα πρέπει ο εκπαιδευτής να εμψυχώνει τα παιδιά που συμμετέχουν στη δράση. Γίνεται αναγκαίο να υπάρχει σαφής ορισμός προσωπικών ορίων προς αποφυγή προσωπικής ματαίωσης. Πολύ σημαντική είναι η συνεργασία με συνάδελφο εκπαιδευτή και ερεθισματοδότηση, παρουσίαση ευκαιριών που έχουν μέσα και έξω από το σχολείο. Τέλος, τονίζεται η δημιουργία συνθηκών στις οποίες αναδεικνύονται τα ταλέντα των παιδιών. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε πως ένα παιδί που ζει και εργάζεται στο δρόμο συχνά είναι κλειστό και επιθετικό. Δεν έχει συνηθίσει στο να ακούει και να του δίνουν προσωπικό χώρο και χρόνο, ούτε και έχει συνηθίσει να του δίνονται ερεθίσματα στα οποία να ανταποκριθεί. Τέλος, έχει πολύ συχνά θέματα εμπιστοσύνης 63

με τις αρχές και τους ενήλικες. Σε αντίθεση με τα κλασσικά δίκτυα τα οποία περιέχουν μικρό αριθμό αισθητήρων, οι οποίοι αναπτύσσονται στο χώρο με συγκεκριμένο σχεδιασμό, τοποθετούνται αρκετά μακριά από το σημείο ενδιαφέροντος και απαιτούν μεγάλο κόστος και εξειδικευμένες λειτουργίες προκειμένου να εξαλείφουν τις παρεμβολές που προκύπτουν λόγω της απόστασης και να αποστέλλουν ανά τακτά χρονικά διαστήματα τις μετρήσεις σε ένα κεντρικό κόμβο, ένα ασύρματο δίκτυο αισθητήρων περιλαμβάνει πολλούς κόμβους που είναι αναπτυγμένοι με τυχαίο τρόπο στο χώρο, πολύ κοντά ή μέσα στο σημείο ενδιαφέροντος, με σχεδόν καθόλου παρεμβολές. Έχουν μικρότερο κόστος, προσαρμόζονται δυναμικά στις συνθήκες και έχουν την δυνατότητα να αποστέλλουν μόνο τα επεξεργασμένα δεδομένα που είναι χρήσιμα και όχι όλα τα δεδομένα. Χρησιμοποιώντας τον όρο «εκπαιδευτικό σύστημα» δεν εννοούμε απλώς τα διάφορα επίπεδα και τύπους της τυπικής εκπαίδευσης (πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια, μετα-δευτεροβάθμια, γενική και εξειδικευμένη) αλλά επίσης και όλα εκείνα τα συστηματικά προγράμματα και διαδικασίες εκπαίδευσης και κατάρτισης που βρίσκονται εκτός της «τυπικής» εκπαίδευσης (Coombs, 1968). Εκτός του τυπικού σχολείου στο εκπαιδευτικό μας σύστημα και της τυπικής εκπαίδευσης άλλη μια μεθοδολογία που βασίζεται στη συμμετοχή, ενεργή μάθηση και τις προσωπικές εμπειρίες των παιδιών είναι η μη τυπική εκπαίδευση. Μέσω αυτής της μαθητο-κεντρικής προσέγγισης μπορούν να αναπτυχθούν δεξιότητες και αξίες που θα φανούν χρήσιμες στην καθημερινότητα. Αυτή η μορφή εκπαίδευσης άρχισε να κερδίζει έδαφος τη δεκαετία του 1970 σε σχέση με την τυπική εκπαίδευση. Στην Ευρώπη ήδη, η μη τυπική εκπαίδευση αναγνωρίζεται επίσημα, ενσωματώνεται και χρησιμοποιείται σε ειδικές ομάδες. Αντίθετα στην Ελλάδα η ενσωμάτωση της μη τυπικής εκπαίδευσης είναι αναιμική και εμφανίζεται μεμονωμένα σε κάποιες πιστοποιήσεις και εκπαιδεύσεις ενηλίκων. Μια από τα λίγες επιτυχημένες προσπάθειες μη τυπικής εκπαίδευσης είναι τα προγράμματα Περιβαλλοντικής Αγωγής σε σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας. Δυστυχώς αυτό το χρήσιμο εργαλείο εντός και εκτός σχολείου παραμένει ανενεργό παρά τη πληθώρα θεμάτων όπως ρατσισμός, ξενοφοβία, διακρίσεις, ανθρώπινα δικαιώματα κ.α. που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί. Μόνη εξαίρεση στη χώρα μας είναι κάποιες προσπάθειες της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς σε συνεργασία με εξειδικευμένους Διεθνείς Οργανισμούς και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ). Αναλυτικά οι ορισμοί της τυπικής, άτυπης και μη τυπικής μάθησης δίνονται ως ακολούθως (Παγγέ, 2005): Η τυπική μάθηση (formal learning) σύμφωνα με Jeffs και Smith (1990) είναι « το ιεραρχημένο, δομημένο και οργανωμένο χρονικά σε βαθμίδες εκπαιδευτικό σύστημα, από τη πρωτοβάθμια εκπαίδευση έως το πανεπιστήμιο, που περιλαμβάνει τόσο τις 64

γενικές ακαδημαϊκές σπουδές όσο και τα εξειδικευμένα προγράμματα και θεσμούς ολοκληρωμένης επαγγελματικής και τεχνικής εκπαίδευσης. Στη χώρα μας έχουμε τις ακόλουθες βαθμίδες εκπαίδευσης: νηπιαγωγείο, δημοτικό, γυμνάσιο, λύκειο, ΤΕΕ, ΙΕΚ, ΤΕΙ, ΑΕΙ.». Η άτυπη μάθηση (informal learning) σύμφωνα με Jeffs και Smith (1990) είναι « η διαδικασία με την οποία κάθε άτομο, σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, μαθαίνει και αποκτά στάσεις, αξίες, ικανότητες - δεξιότητες και γνώσεις, από την καθημερινή εμπειρία και τις επιδράσεις που δέχεται από το περιβάλλον του (εργασία, οικογένεια, γειτονιά, ελεύθερες ασχολίες, βιβλιοθήκες, μέσα μαζικής ενημέρωσης κ.ά.). Είναι η μάθηση που προκύπτει από δραστηριότητες της καθημερινής ζωής οι οποίες σχετίζονται µε την εργασία, την οικογένεια ή τον ελεύθερο χρόνο και δεν είναι διαρθρωμένη από άποψη μαθησιακών στόχων, χρόνου μάθησης ή διδακτικής υποστήριξης, γι’ αυτό και τυπικά δεν οδηγεί σε επίσημη πιστοποίηση». Η μη τυπική μάθηση (non formal Learning) σύμφωνα με Jeffs και Smith (1990) είναι « η οποιαδήποτε οργανωμένη εκπαιδευτική δραστηριότητα εκτός του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος, που απευθύνεται σε συγκεκριμένους εκπαιδευόμενους και έχει συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς στόχους. Διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα κυρίως για εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων αποτελούν μέρος της μη τυπικής μάθησης στη χώρα μας. Ένα άλλο παράδειγμα μη τυπικής μάθησης είναι η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση που είναι η διαδικασία η οποία στοχεύει στην ανάπτυξη, σε διάφορους τομείς της κοινωνίας, περιβαλλοντικών εννοιών, δεξιοτήτων, στάσεων και περιβαλλοντικού ήθους. Η μη τυπική μάθηση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό και από το πλαίσιο στο οποίο παρέχεται, και γι’ αυτό το πρόβλημα της εγκυρότητας των αποκτώμενων γνώσεων είναι ιδιαίτερα έντονο». Κατά αντίστοιχο τρόπο στο σχετικό νόμο Ν.3879/21-09-2010 προσδιορίζεται το περιεχόμενο των όρων: Τυπική εκπαίδευση είναι η εκπαίδευση που παρέχεται στο πλαίσιο του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος, οδηγεί στην απόκτηση πιστοποιητικών αναγνωρισμένων σε εθνικό επίπεδο από τις δημόσιες αρχές και αποτελεί μέρος της διαβαθμισμένης εκπαιδευτικής κλίμακας. Το Τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα αφορά, το σύστημα της πρωτοβάθμιας, της δευτεροβάθμιας και της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η Άτυπη μάθηση είναι οι μαθησιακές δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα εκτός οργανωμένου εκπαιδευτικού πλαισίου, σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου, στο πλαίσιο του ελεύθερου χρόνου ή επαγγελματικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Περιλαμβάνει τις κάθε είδους δραστηριότητες αυτομόρφωσης, όπως η αυτομόρφωση με έντυπο υλικό ή μέσω διαδικτύου ή με χρήση ηλεκτρονικού 65

υπολογιστή ή ποικίλων εκπαιδευτικών υποδομών, καθώς και τις γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες που αποκτά το άτομο από την επαγγελματική εμπειρία του. Μη τυπική εκπαίδευση θεωρείται, η εκπαίδευση που παρέχεται σε οργανωμένο εκπαιδευτικό πλαίσιο εκτός του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος και μπορεί να οδηγήσει στην απόκτηση πιστοποιητικών αναγνωρισμένων σε εθνικό επίπεδο. Περιλαμβάνει την αρχική επαγγελματική κατάρτιση, τη συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση και τη γενική εκπαίδευση ενηλίκων (Τόκη, 2011). Κινητό Σχολείο Το mobile School (κινητό σχολείο) είναι ένα καινοτόμο εκπαιδευτικό «εργαλείο» που δημιουργήθηκε από τον ομώνυμο βέλγικο Οργανισμό για τα παιδιά που δεν έχουν εύκολη πρόσβαση στην εκπαίδευση ή ζουν σε ειδικές συνθήκες οι οποίες εμποδίζουν την ένταξή τους στην εκπαίδευση. Τα τελευταία 16 χρόνια συναντάται το mobile school στον κόσμο. Υπάρχουν 36 Mobile Schools σε 21 χώρες του κόσμου, σε Λατινική Αμερική, Αφρική Ευρώπη και Ασία. Τα πρώτα κινητά σχολεία εφαρμόστηκαν από το 2000 σε χώρες του τρίτου κόσμου (Γουατεμάλα, Βολιβία, Τανζανία, Κένυα, Καμπότζη, Φιλιππίνες κα) και έχουν σαν βασικό στόχο να προσφέρουν βασικές γνώσεις γραμματισμού σε παιδιά περιοχών όπου δεν λειτουργούν σχολικές μονάδες. Στη συνέχεια, το «κινητό σχολείο» εξελίχθηκε σε ένα ευέλικτο εκπαιδευτικό μέσο με πολυποίκιλο μαθησιακό και επιμορφωτικό-παιδαγωγικό περιεχόμενο και εφαρμόστηκε και σε χώρες της Ευρώπης (Ελλάδα, Γερμανία, Ρουμανία, Αλβανία, Πολωνία). Το κινητό σχολείο είναι ένα τροχήλατο από μαυροπίνακες. Οι μαυροπίνακες επεκτείνονται και φτάνουν στα 6 μέτρα δεξιά κι αριστερά. Το εκπαιδευτικό υλικό το οποίο χρησιμοποιείται είναι τέτοιο ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί οπουδήποτε. Το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένο είναι ευπροσάρμοστο, εύκολο στην μεταφορά και σχεδιασμένο με τρόπο τέτοιο ώστε να διαρκεί, να είναι ανθεκτικό στις καιρικές συνθήκες και να μην θελκτικό για κλοπή. Τα εκπαιδευτικά πάνελ είναι μαγνητικοί πίνακες οι οποίοι προσαρμόζονται απόλυτα επάνω στους πίνακες του σχολείου. Χωρίζονται σε κατηγορίες εκπαιδευτικά και ψυχαγωγικά. Τα εκπαιδευτικά περιλαμβάνουν: • Γραμματική • Γλώσσα • Χωρική κατανόηση • Δημιουργική θεραπεία Τα ψυχαγωγικά περιλαμβάνουν: 66

• • • • •

Επιτραπέζια Μουσικοκινητικά Muppet show - role play Ζωγραφική Πάνελ χειροτεχνίας

Το κινητό σχολείο Στο σύνολο τους τα πάνελ αριθμούνται πάνω από 300 και είναι διαβαθμισμένης δυσκολίας. Συνήθως στην αρχή των παρεμβάσεων ξεκινάμε από το ευκολότερο επίπεδο με στόχο να προχωρήσουν οι παρεμβάσεις προς το δυσκολότερο. Το Κινητό Σχολείο στοχεύει να επαναπροσδιορίσει τη σχέση μεταξύ των παιδιών και της εκπαιδευτικής διαδικασίας, στοχεύοντας στην ανάκτηση της σχέσης των παιδιών με το σύστημα της τυπικής εκπαίδευσης και την ενίσχυση της αυτο-εικόνας τους. Το Κινητό Σχολείο είναι μια εφαρμογή ανοιχτής συμμετοχής. Στόχος δεν είναι σε καμία περίπτωση να υποκαταστήσει το σχολείο αλλά, αντίθετα, να ενεργοποιήσει στα παιδιά αυτά τους υποδοχείς και το κίνητρο που θα τα οδηγήσει προς στο σχολείο και προς την άσκηση ενός πολύ βασικού και κεντρικού δικαιώματος του παιδιού: αυτού της εκπαίδευσης. Τα δικαιώματα του παιδιού, άλλωστε, βρίσκονται στο επίκεντρο της

εφαρμογής. Το δικαίωμα να παίζει, να είναι στο σχολείο, να επικοινωνεί, να σχετίζεται.

4.2.5.β Κοινωνικό Τσίρκο

To Κοινωνικό Τσίρκο είναι ένα πολυτομεακό εκπαιδευτικό εργαλείο μη τυπικής εκπαίδευσης, κατάλληλο για να προσεγγίσει και να αναπτύξει θεματικές όπως η ένταξη, η επικοινωνία, το ανήκειν, η αυτο-εκτίμηση, η αποδοχή, η έκφραση, ο σεβασμός και η κατανόηση του σώματος και η συγκέντρωση, μέσα από τα ακροβατικά, τα ζογκλερικά, τη δυναμική του θεάτρου και άλλες πλευρές των εφαρμοσμένων τεχνών. Οι δράσεις του χωρίζονται σε θεματικά εργαστήρια συγκεκριμένης διάρκειας, τα οποία προσαρμόζονται στις ανάγκες των συμμετεχόντων και στο διαθέσιμο χώρο και εξοπλισμό. Για τις ανάγκες του έργου In4Child η ΑΡΣΙΣ δημιούργησε μια ομάδα 15 εθελοντών και εθελοντριών που σε συνεργασία με το επιστημονικό προσωπικό του έργου εκπαιδεύτηκαν στη χρήση του εργαλείου, οργάνωσαν και υλοποιήσαν πληθώρα παρεμβάσεων σε καταυλισμούς Ρομά, προσφύγων και γειτονιές της Θεσσαλονίκης.

4.2.5.γ Το θέατρο στην εκπαίδευση

Το Θέατρο στην εκπαίδευση χρησιμοποιεί τις τεχνικές του θεάτρου και του δράματος, διαδραστικά με στόχο την εκπαίδευση των συμμετεχόντων. Το εκπαιδευτικό θέατρο συνδυάζει τους γνωστικούς στόχους με την βιωματική μάθηση και προωθεί διαφορετικούς τρόπους μάθησης διασφαλίζοντας τη μέγιστη δέσμευση και εμπέδωση των μηνυμάτων. Μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία του θεάτρου δημιουργείται ένα ασφαλές περιβάλλον συζήτησης για τα παιδιά, στο οποίο αναδεικνύονται τα ζητήματα της κοινότητας τους. Μέσα από το παιχνίδι ρόλων αντανακλάται μια ποικιλία από διαφορετικές οπτικές πάνω στις κοινωνικές καταστάσεις που οι συμμετέχοντες αναγνωρίζουν ως σημαντικές, επιτρέποντας στους συντονιστές να κατανοήσουν βαθύτερα την αντίληψη που τα ίδια τα παιδιά έχουν για τη ζωή και την καθημερινότητά τους. Δημιουργικότητα, αυτοεκτίμηση, κίνητρο και αίσθηση της επίτευξης είναι τα αποτελέσματα του θεάτρου στα εκπαιδευτικά προγράμματα. Το εκπαιδευτικό αυτό εργαλείο εφαρμόστηκε σε καταυλισμούς Ρομά, με χαρακτηριστικότερη και πιο επιτυχημένη εφαρμογή στο Νηπιαγωγείο του καταυλισμού της Αγίας Σοφίας.

4.2.5.γ Δομημένα παιχνίδια και δραστηριότητες

Στο πλαίσιο του έργου In4Child η ΑΡΣΙΣ δημιούργησε με τη βοήθεια του επιστημονικού προσωπικού του έργου δομημένες δραστηριότητες με τη μορφή λούνα παρκ, στοχεύοντας στην ενίσχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων των παιδιών, στη βελτίωση 68

της λεπτής τους κινητικότητας (πιάσιμο και σταθερότητα στη χρήση αντικειμένων) και ταυτόχρονα προσπαθώντας να εισάγει έναν καινούριο τρόπο διάδρασης και συνύπαρξης μεταξύ των συμμετεχόντων στο ομαδικό παιχνίδι.

4.2.5.δ Μελέτη Περίπτωσης Αγία Σοφία

Ο Ρομά οικισμός της Αγίας Σοφίας Διαβατών έχει 3000 κατοίκους. Το μοναδικό σχολείο στον καταυλισμό είναι το Νηπιαγωγείο Διαβατών Αγίας Σοφίας. Πρόκειται για ένα λυόμενο κτίσμα 60 περίπου τετραγωνικών στο οποίο είναι εγγεγραμμένοι 90 μαθητές/τριες νηπιακής ηλικίας, ενώ καθημερινά φοιτούν είκοσι έως πενήντα παιδιά. Διαθέτει μια ενιαία αίθουσα στην οποία υπάρχουν η γωνία της παρέας, η τραπεζαρία και ο χώρος ελεύθερου παιχνιδιού. Στην ίδια αίθουσα βρίσκεται και το γραφείο των νηπιαγωγών. Αξίζει να αναφέρουμε ότι το λυόμενο σχολείο της Αγία Σοφίας Διαβατών δεν τηρεί τους κανόνες της άδειας λειτουργίας ενός συμβατικού νηπιαγωγείου σε ότι αφορά τις κύριες αίθουσες διδασκαλίας, τις τουαλέτες κ.ο.κ. Χαρακτηριστικά υπάρχει μόνο μια τουαλέτα και ένας λουτήρας για όλα τα παιδιά του σχολείου. Το Νηπιαγωγείο στελεχώνεται από δυο εκπαιδευτικούς και την προϊσταμένη τους κα Ροδή Καβούνη. Στην καθημερινότητα της τάξης επικρατεί συνωστισμός και μεγάλη δυσκολία σε εξατομικευμένη φροντίδα. Ο μαθητικός πληθυσμός χαρακτηρίζεται από ρευστότητα ως προς την φοίτησή του. Ένας πολύ μικρός αριθμός παιδιών έχει καθημερινή παρουσία μέσα στην τάξη, ενώ η πλειοψηφία του πληθυσμού είναι σταθερά απούσα ή παρουσιάζει μεγάλα χρονικά διαστήματα απουσίας με τις αντίστοιχες συνέπειες που μπορεί να έχει αυτό στην εξέλιξη των μαθητών του σχολείου, καθώς και στο ίδιο το πρόγραμμα μαθημάτων. Η σταθερότητα της παρουσίας και η σχολική διαρροή φαίνεται να είναι άμεσα συνδεδεμένες με τις αντιλήψεις και τα κίνητρα των γονέων σε σχέση με τη σχολική μόρφωση και τις επιδόσεις. Δίνουμε εδώ το παράδειγμα οικογενειών οι οποίοι εγγράφουν το παιδί στο σχολείο με μοναδικό κίνητρο την απόκτηση του κοινωνικού επιδόματος. Έπειτα από την ημέρα της εγγραφής πολλά παιδιά δεν εμφανίζονται ποτέ ξανά στην τάξη και τα περισσότερα παρουσιάζουν ασταθή και ελλιπή φοίτηση. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι στο Νηπιαγωγείο της Αγίας Σοφίας είναι εγγεγραμμένοι 90 μαθητές, μισοί εκ των οποίων δεν έχουν παρουσιαστεί ποτέ στο σχολείο. Η συνεργασία μας με το Νηπιαγωγείο του οικισμού της Αγίας Σοφίας διήρκησε τέσσερις μήνες. Η Κινητή Μονάδα πραγματοποιούσε σταθερά παρεμβάσεις τρεις φορές την εβδομάδα για τους μαθητές και τις μαθήτριες του Νηπιαγωγείου. Αξίζει 69

να σημειωθεί ότι οι εκπαιδευτικές αυτές παρεμβάσεις εντάχθηκαν με την υποστήριξη του εκπαιδευτικού προσωπικού στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα της τάξης και έγιναν κομμάτι της καθημερινότητας των παιδιών. Σχεδιασμός των εκπαιδευτικών παρεμβάσεων Ο σχεδιασμός των εκπαιδευτικών παρεμβάσεων βασίστηκε στην καθημερινή παρατήρηση των δεξιοτήτων και των αναγκών του μαθητικού πληθυσμού, λαμβάνοντας φυσικά υπόψιν το χωρικό και χρονικό πλαίσιο, την καθημερινότητα και τις συνθήκες διαβίωσης των μαθητών, τις λειτουργικές δυσκολίες και τις ελλείψεις του σχολείου σε υλικοτεχνική υποδομή καθώς και τα αποθέματα των νηπιαγωγών, οι οποίες υπήρξαν εξαιρετικά δημιουργικές στηρίζοντας, παρά τις αντιξοότητες, την καθημερινή λειτουργία του σχολείου. Προφίλ μαθητικού πληθυσμού Όπως αναφέραμε, στο Νηπιαγωγείο της Αγίας Σοφίας φοιτεί μαθητικός πληθυσμός ασταθής ως προς την παρουσία του. Οι μαθητές είναι προνήπια και νήπια. Αρκετοί μαθητές είναι 6 ετών και επαναφοιτούν στο Νηπιαγωγείο. Η πλειοψηφία δεν γνωρίζει την ελληνική γλώσσα. Η γλώσσα επικοινωνίας είναι τα Ρομανί και πολλά από τα παιδιά παρουσιάζουν μεγάλη δυσκολία στην κατανόηση ακόμα και απλών οδηγιών. Τα παιδιά τα οποία μιλούν και κατανοούν τα ελληνικά παρουσίασαν μεγαλύτερο βαθμό συμμετοχής, ανταποκρίνονταν πιο ενεργητικά στο καθημερινό πρόγραμμα και έμοιαζαν να απολαμβάνουν αρκετά την διαμονή τους στο σχολείο. Τα παιδιά ηλικίας τεσσάρων ετών (προνήπια) συμμετείχαν σε από κοινού δραστηριότητες με τα μεγαλύτερα παιδιά. Επίσης παιδιά με ιδιαίτερες μαθησιακές ανάγκες δεν λάμβαναν υποστήριξη, καθώς δεν υπήρχε τμήμα ένταξης ή ειδικός παιδαγωγός μέσα στην τάξη. Οι δεξιότητες της λεπτής κινητικότητας ήταν αρκετά περιορισμένες στην πλειοψηφία των μαθητών και σε αρκετά από τα σχέδια ζωγραφικής τους παρουσιάζονταν στοιχεία ψυχοσυναισθηματικής ανωριμότητας. Αναφερόμενοι τώρα στα αποθέματα του μαθητικού πληθυσμού, μέσα από τις παρατηρήσεις μας, συμπεράναμε ότι τα περισσότερα παιδιά ήταν αρκετά καλά προσαρμοσμένα στην καθημερινότητα της τάξης και τηρούσαν το πρόγραμμα της. Ιδιαίτερα τα μεγαλύτερα παιδιά αναλάμβαναν συχνά αυτοβούλως πρωτοβουλίες οργάνωσης και παρείχαν βοήθεια στα μικρότερα παιδιά της τάξης. Τα κινητικά παιχνίδια με σταθερούς απλούς κανόνες φάνηκε να τραβούν ιδιαίτερα τη προσοχή των παιδιών και σε αυτά η συμμετοχή και η συγκέντρωση των παιδιών ήταν μεγαλύτερη. Τα ρυθμικά ερεθίσματα με έντονο κινητικό στοιχείο φαινόταν να κεντρίζουν και να ενεργοποιούν το ενδιαφέρον των παιδιών. Στα μουσικοκινητικά παιχνίδια, ρυθμικά τραγούδια, animation χωρίς λόγια με μουσική και κίνηση έντονη, οι μαθητές παρουσίαζαν ιδιαίτερες ικανότητες ως προς την απομνημόνευση, τη μίμηση και τη 70

ενεργή επεξεργασία τους. Στο παρακάτω σχεδιάγραμμα παρουσιάζουμε τα γενικά χαρακτηριστικά του μαθητικού πληθυσμού όπως αυτά προέκυψαν από τις παρατηρήσεις της διεπιστημονικής ομάδας που υλοποίησε τις εκπαιδευτικές παρεμβάσεις. Χαρακτηριστικά μαθητικού πληθυσμού – δυσκολίες στην κατανόηση και γνώση της ελληνικής γλώσσα – ψυχοσυναισθηματικές δυσκολίες – μαθησιακές δυσκολίες – μη σταθερή παρουσία στην τάξη – αυξημένη σχολική διαρροή Αποθέματα μαθητικού πληθυσμού – ανεπτυγμένες δεξιότητες αδρής κινητικότητας – συνεργατικές δεξιότητες – δεξιότητες οριοθέτησης σε κανόνες – επικοινωνιακές δεξιότητες μη λεκτικής επικοινωνίας Περιορισμοί του πλαισίου – έλλειψη χώρου και συνθήκες συνωστισμού μέσα στην τάξη – μεγάλη αυλή χωρίς δυνατότητα χρήσης της λόγω έλλειψης προστατευτικών μέτρων από τις καιρικές συνθήκες – ελλιπής έλεγχος της σχολικής συμμετοχής – κακές συνθήκες υγιεινής (κοινή τουαλλέτα για 50 παιδιά) Σχεδιασμός και Υλοποίηση των εκπαιδευτικών Παρεμβάσεων της Κινητής Μονάδας (Ιανουάριος έως Απρίλιος 2019) Ο αρχικός σχεδιασμός των εκπαιδευτικών μας παρεμβάσεων τροποποιήθηκε πολύ μετά από τις παρατηρήσεις και τις πληροφορίες που συλλέξαμε για τις ιδιαιτερότητες του πλαισίου μέσα στο οποίο κληθήκαμε να παρέμβουμε. Εργαλεία μας εξακολούθησαν να είναι τα εργαλεία μη τυπικής μάθησης (θεατρικό παιχνίδι, παιδαγωγική των τεχνών) παρόλα αυτά διαφοροποιήθηκαν οι στόχοι μας, οι οποίοι απομακρύνθηκαν από το κυρίως γνωστικό αντικείμενο και εστίασαν περισσότερο στην ψυχοσυναισθηματική ενίσχυση των παιδιών, καθώς και στην ενίσχυση των γλωσσικών τους δεξιοτήτων προκειμένου να βιώνουν το σχολείο ως ένα ασφαλές πλαίσιο το οποίο τους περιλαμβάνει και στο οποίο μπορούν να επιτυγχάνουν. Οι παρατηρήσεις της διεπιστημονικής ομάδας, οι οποίες περιγράφηκαν παραπάνω, μας έδωσαν νέα ώθηση ως προς τη χρήση των μεθοδολογικών μας εργαλείων, καθώς ήταν αναγκαίο για εμάς να βασιστούμε στα αποθέματα των δεξιοτήτων των παιδιών για να ενισχύσουμε την ενεργή συμμετοχή τους στο σχολικό πλαίσιο. 71

Άλλο ένα σημαντικό στοιχείο που καθόρισε το είδος των παρεμβάσεων που σχεδιάστηκαν ήταν η διευκόλυνση της καθημερινότητας, όχι μόνο των παιδιών της τάξης, αλλά και των νηπιαγωγών του σχολείου, μέσα από τη δημιουργία ενός προγράμματος παράλληλης μη τυπικής εκπαίδευσης, το οποίο θα έδινε στις νηπιαγωγούς την ευκαιρία να πάρουν μια απαραίτητη απόσταση αναστοχασμού, κάτι που σπάνια είχαν την ευκαιρία να κάνουν οι εκπαιδευτικοί του συγκεκριμένου σχολείου, λόγω του φόρτου εργασίας από τις πολλές υλικοτεχνικές ελλείψεις σε συνδυασμό με τον μεγάλο αριθμό παιδιών μέσα στην τάξη. Όλα αυτά συντέλεσαν στο να διαφοροποιηθεί ο αρχικός σχεδιασμού των παρεμβάσεων μας. Στη συνέχεια παραθέτουμε ένα παράδειγμα διαγράμματος με την βασική πορεία που ακολουθούσαν οι σχεδιασμοί των παρεμβάσεών μας.

Καταγραφή εκπαιδευτικής παρέμβασης μη τυπικής μάθησης στο Νηπιαγωγείο του οικισμού της Αγίας Σοφίας Για την καλύτερη κατανόηση του είδους των παρεμβάσεων που πραγματοποιήθηκαν παραθέτουμε την καταγραφή της υλοποίησης μιας εκ των 49 παρεμβάσεων. • Στη συγκεκριμένη παρέμβαση στόχος μας ήταν να κατανοήσουν τα παιδιά την χρονική συνέχεια και την διαδοχή των δράσεων των ηρώων στο μύθο του Aισώπου «το λιοντάρι και το ποντίκι» και να αναδιηγηθούν με ποικίλους τρόπους την 72

• •

•

• •

ιστορία που παρακολούθησαν. Στην αρχή της δραστηριότητάς μας παρακολουθήσαμε σε dvd τον μύθο του Αισώπου «Το λιοντάρι και το ποντίκι». Xωριστήκαμε σε τρεις ομάδες των δέκα παιδιών περίπου και κάθε ομάδα δούλεψε σε διαφορετικό σημείο της τάξης. Οι ομάδες παρατήρησαν εικόνες της ιστορίας. Η νηπιαγωγός έκανε απλές ερωτήσεις σχετικά με τα θέματα των εικόνων και ζήτησε από τα παιδιά να τις τοποθετήσουν στη σωστή χρονολογική σειρά. Τα παιδιά φάνηκε να δυσκολεύονται ιδιαίτερα στην κατανόηση των οδηγιών. Οι περιγραφές τους ανέδειξαν το πολύ φτωχό λεξιλόγιο, ιδιαίτερα σε ότι αφορά τα ρήματα και τη σύνταξη απλών προτάσεων. Η πλειοψηφία των παιδιών γνωρίζει μόνο βασικές λέξεις και προτάσεις από τα τραγουδάκια που έχουν μάθει μέσα στην τάξη, χωρίς να κατανοούν το περιεχόμενό τους. Kάναμε ανά διήγηση του παραμυθιού μέσα από ομαδικά παιχνίδια. Παίξαμε το παιχνίδι «ο βασιλιάς και το κουδουνάκι»: ένα παιδί γίνεται το λιοντάρι και κάνει ότι κοιμάται. Τα άλλα παιδιά προσπαθούν να πάρουν τα μουσικά οργανάκια που κρύβονται κάτω από την καρέκλα του «λιονταριού» χωρίς να το ξυπνήσουμε. Το «ποντικάκι» που ξυπνάει το «βασιλιά λιοντάρι» είναι αυτό το οποίο ο « βασιλιάς λιοντάρι» θα κυνηγήσει. «Η Παγίδα των κυνηγών»: Αναπαριστούμε με ένα κινητικό παιχνίδι το σημείο της ιστορίας όπου το λιοντάρι πέφτει μέσα στην παγίδα των κυνηγών. Τα παιδιά μαζεύονται σε κύκλο. Μια μεγάλη κορδέλα απλώνεται από το ένα παιδί στο άλλο δημιουργώντας έναν μεγάλο ιστό. Το παιδί που αναπαριστά το λιοντάρι πρέπει να περάσει μέσα από τις κορδέλες χωρίς να τις ακουμπήσει. Αν τις ακουμπήσει ακινητοποιείται και πέφτει στην παγίδα. Το δεύτερο παιδί που μπαίνει στην παγίδα παριστάνει το ποντικάκι που σώζει το λιοντάρι από τα δίχτυα των κυνηγών. Τα παιδιά, όπως είχαμε αρχικά υποθέσει, δείχνουν μεγαλύτερη συγκέντρωση κατά τη διάρκεια των κινητικών παιχνιδιών. Έχοντας συνδέσει κάθε χρονικό στάδιο της ιστορίας με συγκεκριμένο παιχνίδι επαναλαμβάνουμε το παραμύθι και ξαναπαίζουμε τα παιχνίδια αφού χωριστούμε αυτή τη φορά σε δύο ομάδες. Η κάθε ομάδα παίζει ένα κινητικό παιχνίδι αναπαριστώντας τη δράση και τη χρονική ακολουθία των γεγονότων της ιστορίας. Στο τέλος των δραστηριοτήτων ζητάμε από τα παιδιά να ζωγραφίσουν την ιστορία ή να φτιάξουν τους ήρωες της με πλαστελίνη. Τα παιδιά διαλέγουν τους τρόπους με τους οποίους θα επεξεργαστούν το παραμύθι. Κατά τη διάρκεια της ελεύθερης δημιουργίας τους κάναμε εκ νέου διερευνητικές ερωτήσεις σε σχέση με την πορεία που ακολούθησε η ιστορία και τα επιμέρους στοιχεία της.

4.3 Κοινωνική Εργασία στο Δρόμο (Street Work)

Στο πλαίσιο του έργου In4Child προβλέφθηκαν παρεμβάσεις κοινωνικής εργασίας στο δρόμο για τον εντοπισμό, την προσέγγιση και την υποστήριξη παιδιών και νέων που εργάζονται, ζουν και δραστηριοποιούνται στον δρόμο, καθώς και την καταγραφή και αξιολόγηση του φαινομένου της εκμετάλλευσης / εμπορίας ανηλίκων. Η Κοινωνική Εργασία στο δρόμο αποτελεί εδώ και χρόνια ένα βασικό μεθοδολογικό εργαλείο για την παιδική προστασία και βασικό άξονα στον οποίο στηρίζεται η ΑΡΣΙΣ για την διασύνδεση των παιδιών και των οικογενειών τους με το Κέντρο Υποστήριξης Νέων για την παροχή υπηρεσιών και ειδών πρώτης ανάγκης.

4.1.3.α Προφίλ ομάδας στόχου 1. Παιδιά που εργάζονται / που μένουν στο δρόμο ασυνόδευτα Παιδιά που επαιτούν, πουλάνε μικροπράγματα διαφόρων ειδών, παίζουν μουσική, αναζητούν είδη ανάγκης, ανακυκλώσιμα είδη και σίδερα σε κάδους απορριμμάτων ή πλένουν τζάμια αυτοκινήτων στα φανάρια. 2. Παιδιά που συνοδεύουν ενήλικες εν ώρα εργασίας Παιδιά που συνοδεύουν ενήλικες που επαιτούν, πουλάνε μικροπράγματα διαφόρων ειδών, παίζουν μουσική, αναζητούν είδη ανάγκης, ανακυκλώσιμα είδη και σίδερα σε κάδους απορριμμάτων. Κάθε παιδί που εκτίθεται σε κίνδυνο και σε ακατάλληλο περιβάλλον ως συνοδός ενήλικα που εργάζεται στο δρόμο. 74

3. Παιδιά που ανήκουν σε κοινωνικά ευάλωτες ομάδες Παιδιά που παραμελούνται από την οικογένεια τους, κυρίως λόγω χαμηλού βιοτικού ή/και μορφωτικού επίπεδου της οικογένειας. 4. Παιδιά ρομά που δεν έχουν ενταχθεί στο σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον Εντοπίζονται τόσο στις κοινότητες ρομά, όσο και σε γειτονιές μέσα στην πόλη. 5. Παιδιά που μετακινούνται διαρκώς εντός ή/και εκτός χώρας χωρίς να εντάσσονται στο εκάστοτε σχολικό περιβάλλον Ανήκουν κυρίως στις κοινότητες ρομά, κατάγονται τόσο από την Ελλάδα, όσο και από την Αλβανία, την Βουλγαρία και την Ρουμανία. Λόγω της συχνής τους μετακίνησης για βιοποριστικούς λόγους αδυνατούν να ενταχθούν στο εκάστοτε σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον. 6. Παιδιά που εντοπίζονται σε σπίτια, αποκλεισμένα από την κοινωνική και σχολική ένταξη Παιδιά που εντοπίζονται κατά κανόνα σε δεύτερη φάση, αφού προηγουμένως έχει εντοπιστεί κάποιο άλλο ανήλικο τέκνο της οικογένειας και η ομάδα παρέμβασης έχει ξεκινήσει κατ’ οίκον επισκέψεις. Συνήθως πρόκειται για παιδιά, κυρίως κορίτσια Ρομά, 11-16 ετών που σταματούν την φοίτηση στο σχολείο και ασχολούνται αποκλειστικά με το νοικοκυριό και την ανατροφή των μικρότερων παιδιών της οικογένειας, προκειμένου οι γονείς να εργαστούν. Τα παιδιά αυτά είναι δύσκολο να εντοπιστούν καθώς βγαίνουν σπανίως έξω από το σπίτι και δεν συμμετέχουν σε δραστηριότητες εκτός σπιτιού. Ηλικιακές ομάδες 1 μηνός -18 ετών (αγόρια και κορίτσια) Τα βρέφη και τα μικρότερης ηλικίας παιδιά εντοπίζονται συνήθως μαζί με την μητέρα τους ή τον πατέρα τους. Στην περίπτωση αυτή προσεγγίζεται ο ενήλικας. Περιοχές Παρέμβασης • Κεντρικές πλατείες και κεντρικοί δρόμοι της πόλης όπου έχει παρατηρηθεί η παρουσία παιδιών της ομάδας στόχου. Συμπεριλαμβάνονται ιδιαίτερα οι εκκλησίες, τα μεγάλα σούπερ μάρκετ, οι λαϊκές αγορές, κέντρα μαζικής εστίασης και τα πολυσύχναστα μέρη εντός της πόλης • Περιοχές και γειτονιές στις οποίες μένουν παιδιά της ομάδας στόχου • Κοινότητες Ρομά

4.1.3.β Μεθοδολογία Κοινωνικής Εργασίας στο Δρόμο (Street work) Η κοινωνική εργασία στο δρόμο περιλαμβάνει τις εξής φάσεις : • Έρευνα και εντοπισμό • Προσέγγιση και καταγραφή στοιχείων • Παρέμβαση και προστασία

1η φάση: Έρευνα και Εντοπισμός Η έρευνα πραγματοποιείται στις περιοχές παρέμβασης όπως περιγράφηκαν πιο πάνω και έχει σκοπό: • τον εντοπισμό παιδιών που ανήκουν στις ομάδες στόχου • τη χαρτογράφηση των περιοχών όπου εντοπίζονται • την καταγραφή της δραστηριότητάς τους (επαιτεία, πώληση μικροαντικειμένων, επαιτεία με συνοδεία μουσικού οργάνου, καθαρισμός τζαμιών αυτοκινήτων στα φανάρια, περισυλλογή σίδερων και άλλων αντικειμένων από τους κάδους σκουπιδιών) • την καταγραφή των ωρών εργασίας και της περιοχής δραστηριοποίησής τους 2η Φάση: Προσέγγιση και πλήρης καταγραφή στοιχείων Μετά τον εντοπισμό της ομάδας στόχου ακολουθεί το στάδιο της προσέγγισης των παιδιών, το οποίο πραγματοποιείται μέσω: – αγοράς των προϊόντων τους ή δίνοντας χρήματα σε αυτούς που επαιτούν. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να θεωρηθεί ότι με τον τρόπο αυτό επιδοκιμάζεται η οικονομική ενίσχυση των παιδιών και η επιβράβευση της παιδικής προστασίας. Η μέθοδος αυτή αποτελεί εργαλείο προσέγγισης και μόνον, καθώς δίνει τη δυνατότητα για επικοινωνία και τη συλλογή των πρώτων πληροφοριών που σχετίζονται με το παιδί. – εκδήλωσης ενδιαφέροντος για το παιδί. Ο τρόπος αυτός είναι περισσότερο διαδεδομένος. Η ομάδα των κοινωνικών επιστημών προσεγγίζει το παιδί και το συνοδό του -αν υπάρχει, και ρωτούν πώς είναι, αν χρειάζονται κάτι ή κάνουν ερωτήσεις γενικού ενδιαφέροντος, π.χ. αν κρυώνει/ αν ζεσταίνεται, ή απλώς κάνοντας μια θετική δήλωση, ότι έχει π.χ. ωραία μάτια, φοράει ωραίο καπέλο κλπ. Στην προσέγγιση αυτού του τύπου βοηθάει ιδιαίτερα, ο ένας κοινωνικός ερευνητής να μιλάει την μητρική γλώσσα της ομάδας στόχου. Η γνώση της γλώσσας είναι καθοριστική καθώς το παιδί αισθάνεται οικεία να μιλήσει, μπορεί να εκφραστεί καλύτερα και κυρίως αισθάνεται ότι έχει ένα άτομο, το οποίο το καταλαβαίνει, γνωρίζει την χώρα καταγωγής του με αποτέλεσμα να δημιουργείται πιο γρήγορα η σχέση εμπιστοσύνης . – προσέγγισης από την πλευρά των ίδιων των παιδιών ή των συνοδών τους. Η μέθοδος αυτή πραγματοποιείται όταν η ομάδα κάθεται σε ένα καφέ ή σε μια ταβέρνα, όπου προηγουμένως έχει παρατηρηθεί το φαινόμενο της παιδικής εργασίας. Όταν το παιδί προσεγγίσει το τραπέζι, η ομάδα επιχειρεί θέτοντας τα κατάλληλα ερωτήματα να γνωρίσει το παιδί με σκοπό να δημιουργήσει μια έστω υποτυπώδη σχέση, η οποία θα επιτρέψει την επαναπροσέγγιση του παιδιού σε μια ενδεχόμενη τυχαία συνάντηση. Το ίδιο ισχύει και για τα παιδιά που δουλεύουν στα φανάρια. Η ομάδα περνάει πολλές φορές με το αμάξι από το σημείο ενδιαφέροντος και ύστερα πεζή προκειμένου να υπάρχει διαθέσιμος χρόνος μεγαλύτερος από ότι επιτρέπει η διάρκεια του φαναριού. 76

– προσέγγισης από την πλευρά των ίδιων των παιδιών ή των συνοδών τους που προκύπτει από το γεγονός ότι έχουν πληροφορηθεί από άλλους για την ύπαρξη του Κέντρου Υποστήριξης Νέων από όπου μπορούν να ζητήσουν υποστήριξη. – προσέγγισης με σκοπό την ενημέρωση για τα δικαιώματά τους ή τις υπηρεσίες που παρέχονται – επίσκεψης της ομάδας κοινωνικής εργασίας στο δρόμο σε κοινότητες Ρομά ή γειτονιές με μεγάλο αριθμό παιδιών που ανήκουν στην ομάδα-στόχο. Στις περιοχές αυτές, η προσέγγιση μπορεί να γίνει και με το Κινητό Σχολείο (mobile school), το οποίο αποτελεί βασικό μεθοδολογικό εργαλείο του Streetwork, καθώς είναι ιδιαίτερα ελκυστικό για τα παιδιά. – ανταπόκρισης σε ενημερώσεις πολιτών για παιδιά που ζουν ή δραστηριοποιούνται στο δρόμο. Ανεξάρτητα από τον τρόπο προσέγγισης που επιλέγεται κάθε φορά, σκοπός είναι η συλλογή πληροφοριών για το παιδί, την οικογένεια του, τις ώρες και περιοχές της εργασίας του, το λόγο για τον οποίο δουλεύει και δεν πηγαίνει στο σχολείο, τα συναισθήματα του, τις σκέψεις του, τους φόβους του, τα άγχη του και τους προβληματισμούς του. 3η φάση: Παρέμβαση και Προστασία Μετά τον εντοπισμό, την πρώτη προσέγγιση των παιδιών και την καταγραφή των πληροφοριών που συλλέχθηκαν στα πρώτα δύο στάδια της παρέμβασης, η ομάδα streetwork κάνει τη διασύνδεση των οικογενειών με το Κέντρο Υποστήριξης Νέων με σκοπό την: – Υλική υποστήριξη (παροχή ρούχων, παπουτσιών, παιχνιδιών, είδη οικιακής χρήσης και ειδών πρώτης ανάγκης) – Εκπαιδευτική υποστήριξη (παροχή σχολικών ειδών, μαθήματα ενισχυτικής διδασκαλίας, δημιουργικά εργαστήρια, συνοδεία και στήριξη κατά την εγγραφή στο σχολείο, σύνδεση με και εγγραφή στο σχολείο, παρακολούθηση σχολικής πορείας) – Ψυχοκοινωνική υποστήριξη – Νομική υποστήριξη (συνεργασία με εισαγγελείς/αστυνομία, νομική συμβουλευτική, έκδοση πιστοποιητικών, ζητήματα νόμιμης παραμονής στην Ελλάδα κλπ.) – Διοικητική υποστήριξη (πληροφόρηση, διασύνδεση & συνοδεία όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο σε υπηρεσίες και άλλες δομές υποστήριξης) – Πρωτοβάθμια ιατρική υποστήριξη (κλινική εξέταση, ενημέρωση για την πρόσβαση στα δημόσια νοσοκομεία, έλεγχος εμβολιαστικής κάλυψης των παιδιών, πληροφόρηση και διασύνδεση για άλλους φορείς που παρέχουν ιατρική υποστήριξης, συνοδεία σε νοσοκομεία - όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο) – Φιλοξενία και/ή εθελούσιος επιβοηθούμενος επαναπατρισμός (συνεργασία με εισαγγελείς/αστυνομία, επικοινωνία / κοινωνική έρευνα στη χώρα καταγωγής των παιδιών, συνεργασία με νοσοκομεία. – Σε περιπτώσεις παιδιών όπου έχει διαπιστωθεί ότι παρά την παρέμβαση και την 77

• • • • • • • • • • • • •

στήριξη που δέχτηκαν / ή αρνήθηκαν να δεχτούν συνεχίζουν να εκμεταλλεύονται τα παιδιά τους, η ομάδα streetwork οφείλει να ενημερώσει την Εισαγγελέα Ανηλίκων. Για την πληρέστερη υποστήριξη της ομάδας στόχου η ΑΡΣΙΣ συνεργάζεται με: την Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Διεύθυνση Εκπαίδευσης τις Διευθύνσεις Νηπιαγωγείων, Δημοτικών Σχολείων, Γυμνασίων και Λυκείων την ΕΛ.ΑΣ. τις Εισαγγελικές Αρχές τα Προξενεία (Αλβανικό, Βουλγαρικό) τα Κέντρα Κοινότητας των Δήμων τις Κοινωνικές Υπηρεσίες Ξενώνων Αστέγων το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης την Κοινωνική Υπηρεσία Ξενώνα Κακοποιημένων Γυναικών τα κατά τόπους Δημοτικά Ιατρεία τα Δημόσια Νοσοκομεία τις Κοινωνικές Υπηρεσίες των Δημόσιων Νοσοκομείων άλλες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και φορείς

4.1.3.γ Μελέτες Περίπτωσης

Για την καλύτερη αποτύπωση της μεθοδολογίας παρέμβασης της Κοινωνικής Εργασίας στο Δρόμο παρατίθενται ορισμένες μελέτες περίπτωσης που στοχεύουν να δώσουν στον αναγνώστη μια πληρέστερη εικόνα της μεθοδολογίας. 1η Μελέτη Περίπτωσης: 8χρονο παιδί Ρομά, βουλγαρικής καταγωγής, Θεσσαλονίκη Κατά τη διάρκεια της 1ης φάσης της κοινωνικής έρευνας στη Θεσσαλονίκη, η ομάδα κοινωνικής εργασίας στο δρόμο εντόπισε το καλοκαίρι του 2018 ένα παιδί περίπου 8 ετών να απαιτεί, συνοδεία μιας ενήλικης γυναίκας. Κατά τη διάρκεια των επόμενων 12 μηνών η γυναίκα και το παιδί εντοπίζονταν σποραδικά σε διάφορα σημεία της πόλης, σε χρονικά διαστήματα που ήταν συνδεδεμένα κατά βάση με τις εορταστικές περιόδους. Η συχνή επαφή της ομάδας μαζί τους επέτρεψε τη δημιουργία μιας σχέσης που οδήγησε στην επιτυχή διασύνδεση τους με το Κέντρο Υποστήριξης Νέων. Εκεί, έγινε λήψη του ολοκληρωμένου κοινωνικού ιστορικού, καθώς και διερεύνηση των συνθηκών διαβίωσης και των αναγκών τους. Κατά τη διάρκεια της συνεργασίας της ομάδας με την οικογένεια η μητέρα υποστηρίχθηκε στην επαφή της με το βουλγαρικό προξενείο για την έκδοση ταυτότητας και τη διαδικασία νόμιμης διαμονής της στη χώρα. Επίσης, πραγματοποιήθηκαν οι απαραίτητες επαφές με τη Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, ώστε να εγγραφεί το παιδί στο σχολείο. Ακολούθησε η διαδικασία μετεγγραφής του σε άλλο σχολείο μετά τη μετακόμιση της οικογένειας. Παρά την πλαισίωση της η μητέρα δεν επέτρεπε τη συστηματική φοίτηση του αγοριού στο σχολείο, ενώ παράλληλα χαρακτηριστικό είναι ότι το σχολείο δεν προχώρησε σε ενημέρωση της Εισαγγελίας 78

σχετικά με τη συστηματική απουσία του. Μια απρογραμμάτιστη εγκυμοσύνη της μητέρας την οδήγησε στο να ζητήσει και πάλι τη συμβολή της υπηρεσίας μας. Στο πλαίσιο της επανέναρξης της συνεργασίας μας, η οποία είχε διακοπεί μετά τη μετακόμισή της και την αλλαγή τηλεφώνου επικοινωνίας, η ομάδα κοινωνικής εργασίας στο δρόμο προχώρησε σε κατ’ οίκον επίσκεψη στο σπίτι όπου διέμενε η μητέρα με το παιδί. Διαπιστώθηκαν οι κάκιστες συνθήκες διαβίωσης και υγιεινής, καθώς και η συγκατοίκηση της οικογένειας με 5 ενήλικες άντρες. Στο σημείο αυτό υπήρξαν ενδείξεις για κακοποίηση της γυναίκας. Για την ιατρική περίθαλψή της κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών της εγκυμοσύνης της η ομάδα συνεργάστηκε με νοσοκομείο της πόλης και την Κοινωνική Υπηρεσία του. Μετά τη γέννηση του παιδιού, η μητέρα ζήτησε να δώσει το βρέφος για υιοθεσία, ισχυριζόμενη ότι δε μπορεί να το φροντίσει και παραδέχθηκε ότι είναι θύμα κακοποίησης στο σπίτι όπου διαμένει. Ως αποτέλεσμα και μετά από αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ της ΑΡΣΙΣ, της Κοινωνικής Υπηρεσίας του νοσοκομείου, της Εισαγγελίας Ανηλίκων και του Εθνικού Κέντρου Κοινωνική Αλληλεγγύης η μητέρα και ο οκτάχρονος γιος της μεταφέρθηκαν σε δομή φιλοξενίας κακοποιημένων γυναικών. Τη δήλωση στο ληξιαρχείο για το βρέφος ανέλαβε η ΑΡΣΙΣ. Ακολούθησε δια ζώσης συνάντηση για την παρουσίαση και αξιολόγηση της περίπτωσης με την Εισαγγελία Ανηλίκων, ενώ παράλληλα η ΑΡΣΙΣ ανέλαβε τη διαρκή επικοινωνία με τον Ξενώνα Κακοποιημένων Γυναικών για την πορεία της φιλοξενίας της οικογένειας. Δυστυχώς, η μητέρα σύντομα εγκατέλειψε τον Ξενώνα για να επιστρέψει στο σπίτι, οδηγώντας τους εμπλεκόμενους φορείς σε κατάθεση αιτήματος στην Εισαγγελία Ανηλίκων για πραγματοποίηση κοινωνικής έρευνας, προκειμένου να επαναξιολογηθούν οι συνθήκες διαβίωσης του παιδιού και να εξεταστεί η ανάγκη αφαίρεσης κηδεμονίας. Η κοινωνική έρευνα που διετάχθη πραγματοποιήθηκε από την Ελληνική Αστυνομία, με έφοδο στο σπίτι και έληξε με τη σύλληψη των ενηλίκων. Το παιδί μεταφέρθηκε συνοδεία της ΑΡΣΙΣ σε ξενώνα φιλοξενίας ανηλίκων, όπου διαμένει έως σήμερα. 2η Μελέτη Περίπτωσης: 14χρονο παιδί Ρομά, ελληνικής καταγωγής Το αγόρι εντοπίστηκε να επαιτεί σε κεντρικό δρόμο της Θεσσαλονίκης μόνο, χωρίς συνοδεία ενηλίκου. Το παιδί εκτιμήθηκε ότι έκανε χρήση ναρκωτικών ουσιών. Όταν εντοπίστηκε η μητέρα του, διαπιστώθηκε πως η μόνιμη κατοικία της οικογένειας ήταν ένας καταυλισμός Ρομά εκτός Θεσσαλονίκης, σε περιοχή που η Κινητή Μονάδα είχε ήδη ξεκινήσει παρεμβάσεις στο πλαίσιο του ίδιου έργου. Για την παρακολούθηση της υπόθεσης, η ΑΡΣΙΣ αξιοποίησε τη συνεργασία της με το Κέντρο Κοινότητας της περιοχής. Το Κέντρο Κοινότητας ενημέρωσε την ομάδα ότι είχε ήδη επικοινωνήσει με τις τοπικές εισαγγελικές αρχές, καθώς 2 παιδιά της μητέρας έκαναν χρήση ουσιών, 2 επαιτούσαν, ενώ η μεγαλύτερη κόρη της μητέρας, επίσης ανήλικη διέμενε σε καταυλισμό Ρομά ούσα η ίδια μητέρα ενός δίχρονου παιδιού και ήταν θύμα κακοποίησης από τον ενήλικο συμβίο της. Μετά και την ενημέρωση από 79

πλευράς της ΑΡΣΙΣ για τον εντοπισμό του 14χρονου παιδιού στη Θεσσαλονίκη το Κέντρο Κοινότητας, επικοινώνησε και πάλι με την τοπική Εισαγγελία προκειμένου να αιτηθεί επίσπευση των ενεργειών από πλευράς της. Σε συντονισμό με το Κέντρο Κοινότητας και με δεδομένο ότι το παιδί εντοπιζόταν σε δύο περιοχές ευθύνης, η ΑΡΣΙΣ προχώρησε σε τηλεφωνική και γραπτή επικοινωνία με την Εισαγγελία Ανηλίκων Θεσσαλονίκης, με αίτημα τη συνεργασία μεταξύ των δύο εισαγγελικών αρχών- για την βέλτιστη δυνατή διαχείριση της υπόθεσης. Οι διαδικασίες κινήθηκαν εξαιρετικά αργά, με αποτέλεσμα το παιδί να εντοπίζεται για πολύ καιρό ακόμη στους δρόμους της Θεσσαλονίκης. Μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα, ένας τυχαίος εντοπισμός του παιδιού από τις αστυνομικές αρχές οδήγησε στην έναρξη της προστατευτικής φύλαξής του σε νοσοκομείο της πόλης. Η ΑΡΣΙΣ έπειτα από αίτημα της Κοινωνικής Υπηρεσίας του νοσοκομείου ξεκίνησε να πραγματοποιεί καθημερινές επισκέψεις στο παιδί. Δυστυχώς, παρά το γεγονός ότι η συνεργασία του παιδιού και της ΑΡΣΙΣ με τους θεράποντες γιατρούς ήταν εξαιρετική, η Κοινωνική Υπηρεσία του νοσοκομείου δεν ανέλαβε τη διεκπεραίωση των καθηκόντων της, όπως αυτά προέκυπταν από το γεγονός ότι το παιδί φυλάσσονταν στο νοσοκομείο (ανεύρεση πιθανών διαθέσιμων ξενώνων φιλοξενίας, συνεργασία με κοινωνικές υπηρεσίες που είχαν στοιχεία για την υπόθεση του παιδιού, κοινωνική έρευνα στο σπίτι, πρόνοια για την καλή διατήρηση της υγείας και υγιεινής του παιδιού κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο νοσοκομείο). Μετά από τρεις μήνες εγκλεισμού μέσα στο δωμάτιο ενός νοσοκομείου, το παιδί μετά από πρόταση της Κοινωνικής Υπηρεσίας του νοσοκομείου στην Εισαγγελία Ανηλίκων ο ανήλικος επέστρεψε στη μητέρα του. Σημειώνεται εδώ ότι η ΑΡΣΙΣ είχε επανειλημμένως αποστείλει έγγραφα στις υπηρεσίες και των δύο περιοχών ευθύνης, αναφέροντας στοιχεία, όχι μόνο για τον αν λόγω ανήλικο, αλλά και για τα υπόλοιπα παιδιά της μητέρας του. Όπως ήταν αναμενόμενο, το παιδί βρέθηκε και πάλι στο δρόμο, όπου η ομάδα κοινωνικής εργασίας εντόπιζε πλέον και τα αδέρφια του να επαιτούν συνοδεία της μητέρας τους. Η ΑΡΣΙΣ συνέχισε τις επικοινωνίες με τις κατά τόπους Εισαγγελίες για την υπόθεση και την εξέλιξή της. Η υπόθεση παρόλα αυτά παρέμεινε στάσιμη για αρκετά μεγάλο διάστημα. Παρά την έλλειψη ουσιαστικής υποστήριξης από τις κατά τόπους Εισαγγελίες, η ΑΡΣΙΣ και το Κέντρο Κοινότητας της περιοχής όπου διέμενε η μητέρα, συνέχισαν τη συνεργασία τους και τις προσπάθειες εντοπισμού των ανηλίκων. Μετά από μήνες απουσίας, ο 14χρονος εντοπίστηκε στην πόλη που βρίσκεται κοντά στον καταυλισμό όπου διέμενε η μητέρα του. Η κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει ο ανήλικος δεν επέτρεψε την ολιγωρία από πλευράς Εισαγγελίας, με αποτέλεσα τον προγραμματισμό της μεταφοράς του στην Αθήνα σε Δομή Φιλοξενίας και Απεξάρτησης. Το παιδί αρνήθηκε να ενταχθεί στη δομή, με αποτέλεσμα αυτή τη στιγμή να συνεχίζει τα διαμένει με την μητέρα του.

4.4 Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα

Σύμφωνα με το άρθρο 26 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, «Η εκπαίδευση πρέπει να αποβλέπει στην πλήρη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας και στην ενίσχυση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών. Πρέπει να προάγει την κατανόηση, την ανεκτικότητα και τη φιλία μεταξύ των εθνών, των φυλετικών ή θρησκευτικών ομάδων και να ευνοεί την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων των Ηνωμένων Εθνών για τη διατήρηση της ειρήνης». Η εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα αποτέλεσε βασικό πυλώνα του προγράμματος In4Child και βρήκε ευρύ πεδίο εφαρμογής στο πλαίσιο της υλοποίησης του. Για την οργάνωση των εκπαιδευτικών παρεμβάσεων αξιοποιήθηκαν τα εκπαιδευτικά εργαλεία Compass και Compasito.

4.4.1 Παρουσίαση εγχειριδίων Compass & Compasito Το Συμβούλιο της Ευρώπης, με αφορμή την επέτειο των 50 χρόνων της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα δημιούργησε το Compass, ένα εγχειρίδιο εκπαίδευσης στα ανθρώπινα δικαιώματα με νέους και νέες και αργότερα το Compasito, ένα εγχειρίδιο εκπαίδευσης στα ανθρώπινα δικαιώματα για παιδιά. Πρόκειται για δύο μεθοδολογικούς οδηγούς εκπαίδευσης νέων στα ανθρώπινα 81

δικαιώματα οι οποίοι παρέχουν μεθοδολογικές οδηγίες, πρακτικές ασκήσεις, εκπαιδευτικό υλικό και προτάσεις δραστηριοτήτων, με στόχο να ενημερώσουν και να κινητοποιήσουν τους νέους να ασχοληθούν ενεργά με την ευρύτερη θεματολογία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κατ’ επέκταση των σύγχρονων κοινωνικών προβλημάτων που απασχολούν την τοπική και παγκόσμια κοινότητα. Απευθύνονται σε επιμορφωτές, οργανωτές, εκπαιδευτικούς, εθελοντές και σε όσους δραστηριοποιούνται στον τομέα της νεολαίας, προτείνοντας μια σειρά 90 βιωματικών δραστηριοτήτων, κατάλληλων για κάθε εκπαιδευτικό πλαίσιο, τυπικής, μη τυπικής και άτυπης μάθησης, και ικανών να προσαρμόζονται για κάθε ηλικία και ανάλογα με τις ανάγκες των εκπαιδευόμενων. Μέσα από μια ευρεία θεματολογία, οι δραστηριότητες του Compass και του Compasito βοηθούν τους νέους και τα παιδιά να προσεγγίσουν τις βασικές έννοιες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων του παιδιού και να κατανοήσουν τις αξίες τους, ώστε να θελήσουν να αγωνιστούν για την υπεράσπισή τους. Η βασική θεματολογία των δραστηριοτήτων στα δύο εγχιερίδια αφορά στα εξής: 1. Αναπηρία και Αναπηρισμός 2. Γενικά Ανθρώπινα Δικαιώματα 3. Δημοκρατία 4. Διακρίσεις και Μισαλλοδοξία 5. Ειρήνη και Βία 6. Εκπαίδευση 7. Εργασία 8. Θρησκεία και Πίστη 9. Ιδιότητα του Πολίτη και Συμμετοχή στα κοινά 10. Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης 11. Μετανάστευση 12. Μνήμη 13. Παγκοσμιοποίηση 14. Παιδιά 15. Περιβάλλον 16. Πόλεμος και Τρομοκρατία 17. Πολιτισμός και Αθλήματα 18. Υγεία 19. Φτώχεια 20. Φύλο

4.2.2 Μεθοδολογία Εγχειριδίων Το Compass και το Compasito είναι δύο εγχειρίδια η μεθοδολογία των οποίων είναι βασισμένη στην απλή λογική ότι τα δικαιώματα δεν είναι λέξεις σε ένα χαρτί που πρέπει όλοι και όλες να αποστηθίσουμε. Οι άνθρωποι θα πρέπει να αναπτύξουν δεξιότητες και συμπεριφορές για να δράσουν συλλογικά, ώστε να υπερασπιστούν τα ανθρώπινα δικαιώματα και θα πρέπει να χρησιμοποιούν το νου, την καρδιά και τα χέρια τους για να επιφέρουν τις προσωπικές και κοινωνικές αλλαγές που είναι απαραίτητες για τη δημιουργία μιας παγκόσμιας κουλτούρας ανθρωπίνων δικαιωμάτων. 2 Η εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα (ΕΑΔ) περιλαμβάνει τρεις διαστάσεις: • Τη μάθηση σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη γνώση δηλαδή για το τι είναι και πώς μπορούν να περιφρουρηθούν ή να προστατευθούν τα ανθρώπινα δικαιώματα. • Τη μάθηση μέσω των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αναγνωρίζοντας ότι το πλαίσιο και ο τρόπος που διδάσκονται τα ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει να οργανώνεται και να ενσωματώνεται με τρόπο συνεπή προς τις αξίες των ανθρωπίνων δικαιω2

Συμβούλιο της Ευρώπης, Compass - Εγχειρίδιο Εκπαίδευσης στα Ανθρώπινα Δικαιώματα με νέους/ες (2015)

μάτων (π.χ. τη συμμετοχή, την ελευθερία σκέψης και έκφρασης κτλ) και ότι στην εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα, η διαδικασία της μάθησης είναι εξίσου σημαντική με το περιεχόμενό της. • Τη μάθηση για τα ανθρώπινα δικαιώματα, μέσω της ανάπτυξης δεξιοτήτων, στάσεων και αξιών από τους εκπαιδευόμενους, ώστε να εφαρμόζουν τις αξίες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη ζωή τους και να αναλαμβάνουν δράση, μόνοι τους ή από κοινού με άλλους, για την προώθηση και την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. 3 Για την υποστήριξη των τριών αυτών διαστάσεων της ΕΑΔ, όλες οι βιωματικές δραστηριότητες των δύο εγχειριδίων έχουν χτιστεί πάνω στο μοντέλο της βιωματικής μάθησης του David Kolb. Ειδικότερα, κάθε δραστηριότητα ξεκινά με μια προγραμματισμένη δραστηριότητα, γεγονός ή ερέθισμα, όπως για παράδειγμα ένα παιχνίδι ρόλων που ακολουθείται από την ανασκόπηση του τι συνέβη (φάση 2). Στην ανασκόπηση οι συμμετέχοντες/ ουσες ανταλλάσουν σκέψεις και προβληματισμούς για ό,τι συνέβη στην πρώτη φάση και συζητούν γύρω από τα μοτίβα, τα πρότυπα και τις δυναμικές που αναπτύχθηκαν. Στόχος είναι να αποκτηθεί η γνώση μέσω της εμπειρίας. Ακολουθεί η γενίκευση (φάση 3), η συζήτηση δηλαδή γύρω από το το πώς όσα έμαθαν οι συμμετέχοντες σχετίζονται με τον «πραγματικό κόσμο». Ο τελικός στόχος των δραστηριοτήτων είναι οι συμμετέχοντες να προχωρήσουν στη φάση 4, αυτή της εφαρμογής, βάζοντας τη μάθησή τους σε δράση. Το Compass προτείνει επίσης προτάσεις για περαιτέρω δραστηριότητες, όπως το πώς μπορούν οι νέοι άνθρωποι να μετατρέψουν αυτό που έμαθαν σε ευεργετικές για την κοινότητά τους δράσεις.

4.4.3 Μεθοδολογία προγραμματισμού και υλοποίησης δράσεων σε σχολικές μονάδες Στο πλαίσιο του προγράμματος «In4Child», το Κέντρο Υποστήριξης Νέων της ΑΡΣΙΣ - Κοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης Νέων πραγματοποίησε 145 εκπαιδευτικές παρεμβάσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε σχολικές μονάδες στην περιοχή της Θεσσαλονίκης.

4.4.3.α Κατάθεση πρότασης υλοποίησης εκπαιδευτικού προγράμματος Εκπαίδευσης στα Ανθρώπινα Δικαιώματα στο Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων

Μεταξύ Απριλίου και Μαΐου κάθε ακαδημαϊκού έτους, η ΑΡΣΙΣ καταθέτει στο Υπουργείο Εκπαίδευσης και Θρησκευμάτων την πρόταση υλοποίησης εκπαιδευτικού προγράμματος Εκπαίδευσης στα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Η πρόταση αυτή γνωμοδοτείται από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.). Το ΙΕΠ αποτελεί τον επιτε3

Συμβούλιο της Ευρώπης, Compass - Εγχειρίδιο Εκπαίδευσης στα Ανθρώπινα Δικαιώματα με νέους/ες (2015)

λικό επιστημονικό φορέα που υποστηρίζει το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων (Υ.ΠΑΙ.Θ.) και τους εποπτευόμενους φορείς του, μεταξύ άλλων θεμάτων και για τα ζητήματα που αφορούν την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, τη μεταλυκειακή εκπαίδευση, καθώς και τη μετάβαση από τη δευτεροβάθμια στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Εκ του θεσμικού του ρόλου, βάσει του άρθρου 53 του Ν. 4547/2018, όπως ισχύει, το Ι.Ε.Π. γνωμοδοτεί ή εισηγείται ύστερα από σχετικό ερώτημα του/ της Υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων ή αυτεπαγγέλτως. Στο πλαίσιο αυτό, οι αρμόδιες Υπηρεσίες του Υ.ΠΑΙ.Θ. διαβιβάζουν προς το Ι.Ε.Π. αιτήματα φορέων για την έγκριση ποικίλων εκπαιδευτικών προγραμμάτων, καθώς και ερευνητών/-τριών ή ερευνητικών ομάδων όσον αφορά τη διεξαγωγή ερευνών σε σχολικές μονάδες ή σε δομές αρμοδιότητας του Υ.ΠΑΙ.Θ.

4.4.3.β Έγκριση πρότασης και ενημέρωση σχολικών μονάδων για το προς υλοποίηση εκπαιδευτικό πρόγραμμα Μετά την έγκριση του προγράμματος που κοινοποιείται στην ΑΡΣΙΣ από το Υ. ΠΑΙ.Θ., η οργάνωση προχωρά σε ενημέρωση των σχολικών μονάδων της περιοχής ενδιαφέροντος με την έναρξη του σχολικού έτους. Ειδικότερα, στο πλαίσιο της υλοποίησης του έργου In4Child, η ΑΡΣΙΣ έστειλε σε όλες τις σχολικές μονάδες της Θεσσαλονίκης, σχετικό Δελτίου Τύπου με όλες τις απαραίτητες πληροφορίες σχετικά με το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, ενώ ταυτόχρονα ανήρτησε ειδική ανακοίνωση στην ιστοσελίδα της οργάνωσης. Κατόπιν, οι αρμόδιοι ενδιαφερόμενοι/ες από τις σχολικές μονάδες προχώρησαν σε επικοινωνία με τον/την υπεύθυνο/η διοργάνωσης και υλοποίησης των παρεμβάσεων που ορίστηκε, με σκοπό τον προγραμματισμό μίας ή περισσότερων εκπαιδευτικών παρεμβάσεων στο εκάστοτε σχολείο. Ένα ημερολόγιο παρεμβάσεων δημιουργήθηκε βάσει προτεραιότητας επικοινωνίας των ενδιαφερόμενων.

4.4.3.γ Οργάνωση Συνεργασίας με τις Σχολικές Μονάδες

Η επικοινωνία με κάθε σχολείο πριν από τον προγραμματισμό της εκάστοτε εκπαιδευτικής παρέμβασης είναι η βασικότερη προϋπόθεση μιας επιτυχούς συνεργασίας μεταξύ της ΑΡΣΙΣ και του σχολείου. Στο στάδιο αυτό αποσαφηνίζονται: Η επιλογή της θεματικής Η επιλογή της θεματικής είναι από τα σημαντικότερα στοιχεία της οργάνωσης μιας παρέμβασης. Δεν είναι λίγες οι φορές που εκπαιδευτικοί σχολικών μονάδων, έχουν απευθυνθεί στην ΑΡΣΙΣ μετά από περιστατικά που έγιναν στα σχολεία τους και θορύβησαν την εκπαιδευτική και μαθητική κοινότητα, όπως για παράδειγμα περιστατικά ρατσιστικής βίας ή εκφοβισμού με θύματα μαθητές και μαθήτριες. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο/η δάσκαλος που επικοινωνεί μαζί μας έχει κατά κανόνα συμπεράνει ότι η διεξαγωγή μιας δραστηριότητας του Compass ή του Compasito πρόκειται να επιλύσει τα ζητήματα που έχουν προκύψει. Στο σημείο αυτό ο/η συνεργάτης/τρια 84

της ΑΡΣΙΣ που έχει αναλάβει την επικοινωνία με το σχολείο έχει την ευθύνη να επαναπροσδιορίσει τη στόχευση της επικείμενης δράσης, καθιστώντας σαφές ότι η διεξαγωγή της δεν πρόκειται για μέτρο πυρόσβεσης. Η εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα είναι μια αργή διαδικασία γνωριμίας των μαθητών /τριών με τις αξίες των δικαιωμάτων, που σπάνια καταλήγει στην άμεση υιοθέτηση και εφαρμογή τους. Σε αυτές τις συχνές περιπτώσεις προκρίνεται η οργάνωση ενός πιο μακροπρόθεσμου πλάνου παρεμβάσεων που θα αφορούν το σύνολο της εκπαιδευτικής και μαθητικής κοινότητας, με στόχο την αναγνώριση των προς αντιμετώπιση προκλήσεων και απώτερο σκοπό την εξομάλυνση της τεταμένης κατάστασης και αποθαρρύνεται η διεξαγωγή μιας δραστηριότητας που θα στοχεύει στην άμεση επίλυση των ζητημάτων, κάτι που όπως είναι κατανοητό δεν μπορεί να αποτελεί ρεαλιστική προσδοκία. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι στις περιπτώσεις που ένα σχολείο αιτείται τη διεξαγωγή μιας δραστηριότητας για μια οποιαδήποτε θεματική καλείται να λάβει υπόψη ότι στο πλαίσιο διεξαγωγής της, οι μαθητές και οι μαθήτριες θα κληθούν να αναλύσουν μέσω της βιωματικής μεθόδου μάθησης όλες τις πτυχές του επιλεχθέντος θέματος. Δεν είναι λίγα τα θέματα που προτείνονται στα δύο εγχειρίδια και που δυστυχώς αποτελούν ακόμη κοινωνικά ταμπού, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τη θεματική του φύλου και του κοινωνικού φύλου. Δεν είναι λίγες οι φορές που οι εκπαιδευτικοί μιας τάξης επιθυμούν τη διεξαγωγή μιας δράσης με αυτό το θέμα, ενώ παράλληλα επιθυμούν να αποφύγουν οποιαδήποτε συζήτηση γύρω από την ομοφυλοφιλία ή το γάμο ομοφυλοφίλων ή το δικαίωμα των ομοφυλοφίλων να αποκτήσουν παιδιά ή το δικαίωμα ενός ατόμου να αλλάξει φύλο. Όπως γίνεται κατανοητό, τέτοιου είδους αντιστάσεις από την πλευρά της εκπαιδευτικής κοινότητας οδηγούν στην απόρριψη του αιτήματος διεξαγωγής μιας δράσης με αυτή τη θεματική και οδηγούν, είτε στην επιλογή μιας άλλης ή στην αναβολή της δράσης. Οι προϋποθέσεις διεξαγωγής μιας βιωματικής δραστηριότητας Βάσει της βιωματικής φύσης της παρέμβασης ως μέγιστος αριθμός ορίζονται οι 25 συμμετέχοντες, αριθμός που δύναται να μειώνεται με βάση τα ειδικά χαρακτηριστικά της ομάδας των συμμετεχόντων. Η διάρκεια μιας οποιασδήποτε δραστηριότητας είναι δύο διδακτικές ώρες (90 λεπτά). Για τη διασφάλιση των καλύτερων δυνατών συνθηκών εντός του σχολικού πλαισίου που θα επιτρέψουν σε όλα τα παιδιά να έχουν τον απαραίτητο χώρο και χρόνο για να συμμετάσχουν ενεργά και να εκφράσουν τις απόψεις τους, ο ρόλος του εκπαιδευτικού της τάξης είναι επίσης σαφώς ορισμένος και ιδανικά περιορίζεται στην παρατήρηση της εξέλιξης της δράσης. Η ενεργός συμμετοχή του/της εκάστοτε εκπαιδευτικού που είναι παρών/ούσα κατά τη διάρκεια διεξαγωγής μιας βιωματικής δραστηριότητας αποθαρρύνεται από το συντονιστή που οργανώνει τη δράση, καθώς όπως έχει παρατηρηθεί, όσο πιο ενεργός είναι ο ρόλος του/της δασκάλου/ας των παιδιών, τόσο μικρότερος είναι ο βαθμός συμμετοχής των ίδιων των παιδιών. Ως εκ τούτου, οι εκπαιδευτικοί (ως παρευρισκόμενοι παρατηρητές) δεν θα πρέπει να πέσουν στην παγίδα του να υποθέσουν ότι εμείς (ως συντονιστές) 85

ή και οι ίδιοι κατέχουμε την απόλυτη αλήθεια. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως καλούμε τους εκπαιδευτικούς να συμμετέχουν με την παρουσία τους την ώρα της παρέμβασης σιωπηλά, διασφαλίζοντας πως τα παιδιά θα αισθανθούν ελεύθερα να φέρουν στην εκπαιδευτική διαδικασία τις εμπειρίες τους, στις οποίες θα πρέπει να δοθεί η απαραίτητη σημασία για να διασφαλιστεί το ενδιαφέρον τους. Τα ερωτήματα ή ακόμα και οι διαμάχες που θα προκύψουν, αντιμετωπίζονται ως θεμελιώδεις εκπαιδευτικές πηγές και αξιολογούνται με θετικό τρόπο. Η μεθοδολογία διεξαγωγής βιωματικής δραστηριότητας Ο εκπαιδευτικός ενημερώνεται για τη μεθοδολογία που αξιοποιείται για την εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα και ειδικότερα για τον κύκλο της βιωματικής μάθησης του David Kolb, όπως περιγράφηκε εκτενώς πιο πάνω και εφαρμόζεται κατ’ εξοχήν από το Compass και το Compasito. Μια εκπαιδευτική δράση για τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι μια ενημέρωση όπου τα παιδιά παρακολουθούν παθητικά, αλλά μία βιωματική διαδικασία στην οποία συμμετέχουν ενεργά και είναι απολύτως ελεύθερα να είναι ο εαυτός τους και φορείς των απόψεων και των προβληματισμών τους. Κατ’ αναλογία, ο εκπαιδευτής δεν έχει το ρόλο του δασκάλου που ηγείται μιας δασκαλοκεντρικής διαδικασίας, αλλά παραμένει ανοιχτός σε οποιαδήποτε κατεύθυνση, ακολουθώντας την μεθοδολογία του εργαλείου και εμπιστευόμενος την εκπαίδευσή του. Δημογραφικά στοιχεία των συμμετεχόντων μαθητών/τριών Για την καλύτερη προετοιμασία του εκπαιδευτή στα ανθρώπινα δικαιώματα, ο/η υπεύθυνος/η εκπαιδευτικός της τάξης καλείται να μοιραστεί χρήσιμες πληροφορίες για τους μαθητές και τις μαθήτριές του/της. Ειδικότερα, πληροφορίες όπως, η παρουσία παιδιών που κατάγονται από άλλες χώρες και δεν έχουν ευχέρεια στα ελληνικά ή παιδιών που αντιμετωπίζουν ζητήματα με άλλα παιδιά της τάξης ή στο οικογενειακό τους περιβάλλον είναι παράμετροι που επηρεάζουν σε πολύ μεγάλο βαθμό την επιλογή της θεματικής της άσκησης, αλλά και τη διεξαγωγή της. Όλες οι προαναφερθείσες παράμετροι έχουν σκοπό την κατά το δυνατόν ομαλότερη διεξαγωγή των δραστηριοτήτων στις σχολικές τάξεις, με τρόπο που θα επιτρέψει οι μόνες εκπλήξεις επί τις διαδικασίας να προκύψουν από τα ίδια τα παιδιά και τους νεόυς/ες που συμμετέχουν, επιτρέποντας στη βιωματική μάθηση για τα ανθρώπινα δικαιώματα και μέσω των ανθρωπίνων δικαιωμάτων να συμβεί.

4.4.4 Εκπαιδεύσεις Εκπαιδευτών στη μεθοδολογία εκπαίδευσης στα ανθρώπινα δικαιώματα με παιδιά και νέους/ες Η εκπαίδευση εκπαιδευτών στη χρήση του Compass και του Compasito είναι επί σειρά ετών η πρόταση της ΑΡΣΙΣ για τον πολλαπλασιασμό των αποτελεσμάτων της εκπαίδευσης στα ανθρώπινα δικαιώματα. Οι εκπαιδεύσεις απευθύνονται σε εθελοντές/ντριες, ενεργούς εκπαιδευτικούς και άλλους κοινωνικούς επιστήμονες που ερ86

γάζονται στον τομέα της νεολαίας και επιθυμούν να αφιερώσουν χρόνο και ενέργεια για την προώθηση της ΕΑΔ στο πεδίο δράσης τους, είτε για την ευασθητοποίηση των παιδιών και των νέων, είτε των συναδέλφων τους στο χώρο εργασίας τους. Η εκπαίδευση εκπαιδευτών είναι βιωματική και ακολουθεί τη μεθοδολογία των εγχειριδίων, όπως παρουσιάστηκε εκτενώς. Η διάρκειά τους κυμαίνεται από 16 έως και 40 ώρες. Ο αριθμός συμμετεχόντων δε μπορεί να ξεπερνάει τους 30. Για τη διεξαγωγή των σεμιναρίων είναι απαραίτητο να έχει προβλεφθεί μια ευρύχωρη αίθουσα, που επιτρέπει την ελεύθερη μετακίνηση των συμμετεχόντων και την μετακίνηση των καρεκλών. Μετά την ολοκλήρωση των σεμιναρίων, οι εκπαιδευτές της ΑΡΣΙΣ τίθενται στη διάθεση των συμμετεχόντων για την διαρκή υποστήριξη των συμμετεχόντων στα σεμινάρια σε όλη τη διάρκεια της από πλευράς τους εφαρμογής των εγχειριδίων στο πεδίο δράσης τους. Παράλληλα, οργανώνονται μηνιαίες συναντήσεις εποπτείας για την πλαισίωση της διαρκούς ανάγκης εκπαίδευσης όσων εφαρμόζουν τις δραστηριότητες των εγχειριδίων. Με τον τρόπο αυτό δίνεται ο απαραίτητος χώρος και χρόνος στην ομάδα να συναντηθεί και να ανταλλάξει εμπειρίες, απόψεις και προβληματισμούς, καθώς και τις προκλήσεις που μπορεί να συναντούν σε σχέση με την εφαρμογή του εργαλείου στα διάφορα πλαίσια εφαρμογής.

4.4.5 Δίκτυο εθελοντών και εθελοντριών για την Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα Πάγιος στόχος των εκπαιδεύσεων είναι η ενίσχυση με ανθρώπινο δυναμικό του δικτύου εθελοντών και εθελοντριών για την ΕΑΔ της ΑΡΣΙΣ. Οι συμμετέχοντες/ ουσσες που το επιθυμούν έχουν τη δυνατότητα να συμμετάσχουν ενεργά, αναλαμβάνοντας τη διεξαγωγή δραστηριοτήτων σε σχολικές μονάδες, συνεργαζόμενοι με τους εκπαιδευτές και τις εκπαιδεύτριες της ΑΡΣΙΣ. Σήμερα, η ομάδα εθελοντών και εθελοντριών μετρά από 14 ενεργά μέλη που πραγματοποιούν εκπαιδευτικές παρεμβάσεις σε μαθητές/τριες, εκπαιδευτικούς, συλλόγους γονέων, δομές της ΑΡΣΙΣ και άλλους οργανισμούς.