NDSM Open krant 2015-2016

-

open.

nd

-

en.nl

-

s

op m

nl

nl

sm nd

NDSM

2015-2016

OPEN

ndsmop en .

2

1

12

11

9

7

13

10

8

6

18

19

17

16

25

27

26

Woord vooraf door Sarah Payton

Welkom bij de derde editie van NDSM OPEN, de krant van de NDSM broedplaats.

Broedplaats: een plek waar kunstenaars, ambachtslieden en andere creatievelingen samen worden ondergebracht, met het idee dat het geheel groter is dan de som der delen. Op de NDSM is dit gebleken waar te zijn, zoals de verschillende kunstenaars, ambachtslieden en andere creatieve makers geïnterviewd in de komende pagina’s getuigen.

Op de NDSM strekt deze ‘geheel’ zich uit tot de gebouwde omgeving en de ligging op een oude scheepswerf, met zijn monumentale gebouwen en grote open ruimtes. De industriële verleden van het scheepsbouwtijdperk is nog steeds zichtbaar en tastbaar, ook als nieuwe ontwikkelingen dreigen de resterende ruwe kantjes weg te poetsen – controversieel en ironisch genoeg, want het is juist deze ruige karakter dat zo gewaardeerd is door bewoners en bezoekers tegelijk.

redactie Sarah Payton Lyangelo Vasquez Anne van Laarhoven design Judith van der Velden Renata Sifrar cover Beelden van werk van Daan van Tulder, Annabet Philips, Sue Doeksen drukker Dijkman Print met dank aan Joost Habing, Eva de Klerk, Casper Oorthuys, Tim Stet, Jan Boeve, Ruud van der Sluis en iedereen die een bijdrage leverden aan de totstandkoming van deze krant.

Mede mogelijk gemaakt met steun van Stichting Kinetisch Noord, Stichting NDSM-werf (Kunstenplan), en Huurdersen Ondernemersvereniging De Toekomst.

Vijftien jaar zijn verstreken sinds de oorspronkelijke groep van kunstenaars, skaters – en, zo gaat het verhaal, een alleenstaande moeder - een stedelijk wedstrijd om een deel ​​ van de werf te ontwikkelen tot een culturele hotspot hebben gewonnen. Hun ambitieus plan stelt een experimentele, multi-disciplinaire “cultuurwerf” voor, ondersteund door een filosofie van “de stad als casco” – een bottom-up aanpak van ontwikkeling waarbij de eindgebruikers bepalen wat er zal gebeuren. In de praktijk betekende dit onder andere dat de kunstenaars bouwden hun eigen studio’s – op basis van hun eigen ontwerp, velen met hun eigen handen, en allemaal met hun eigen tijd en geld. In dit is het NDSM broedplaats ook uniek.

In 2014 heeft de stichting die de broedplaats beheert eigenaarschap van eigendom, van het Scheepsbouwloods waar de meeste studio’s zijn gelegen, overgenomen van de stad.

Het contract garandeert dat de bestaande studio’s voor 50 jaar zullen blijven. We zijn hier om te blijven. Ook dit is uniek.

NDSM OPEN 2015-2016 neemt de polsslag van de broedplaats. En vindt het bloeiende, vol energie, mening en visionaire ideeën. Er is in de afgelopen jaren een nieuwe toestroom van mensen, van wie velen een ruimte zijn gaan delen met oorspronkelijke bewoners, en wie een frisse blik met zich mee brengt samen met nieuwe mogelijkheden voor creatieve samenwerkingsverbanden. De NDSM broedplaats is vandaag de dag een groot en divers gemeenschap: schilders, tekenaars, gespecialiseerd ambachten-werknemers, beeldhouwers, architecten, fotografen, webdesigners, grafisch ontwerpers, productontwerpers, uitvinders, musici, verlichting specialisten, theatermakers, filmmakers, meubelmakers, decor makers, een bedrijf voor drone film registraties, een circus, een theatrale weddingplanner, en nog veel meer.

Zoals in elke stad, en misschien in een grote groep, zijn er meningsverschillen, buren die elkaar spreken en degenen die dat niet doen. Voor een jaar nu praten de huurders ver-

eniging en de stichting die eigenaar is van het loods niet met elkaar.. Verschillende partijen hebben pogingen om de kloof te overbruggen gedaan, maar tot nu toe kruipt de detente kruipt door. En op de een of andere manier, wordt iedereen in de NDSM gemeenschap beïnvloed. Het staat ons in de weg.

En dus het is onmogelijk om de mogelijkheid om deze ruimte te gebruiken om een ​​oproep te geven voor beide partijen te weerstaan: afstemmen! Vind een manier om de dialoog, om compromissen te sluiten, vinden sommige gemeenschappelijke grond, hoe klein ook. Laat ons een manier om verder te gaan vinden, samen.

In 2015 heeft de groep achter NDSM OPEN de gedurfde stap genomen om een nieuwe stichting op te richten, die zal werken om de broedplaats en de individuele kunstenaars, ambachtslieden en andere makers . Om te beginnen, in een nieuwe Expo-Store die het brede aanbod van kunst, objecten en ideeën dat binnen de broedplaats gecreëerd worden, te kunnen presenteren - en verkopen. We hopen in 2016 reguliere openingstijden te hebben. Je kan onze vooruitgang online volgen, en natuurlijk, kan je ons bezoeken.

Voor de eerste keer NDSM OPEN publiceert een volledig tweetalige editie. Dit weerspiegelt niet alleen onze lezers, maar ook de make-up van de kunstenaars, ambachtslieden en andere creatievelingen, en niet in het minst de rijke mix van de stad om ons heen. De NDSM broedplaats verwelkomt dagelijks een groeiende en zeer diverse publiek; we hopen dat ieder van jullie zal iets in de volgende pagina’s te vinden.

Wij vragen weer: wat is de sociale, artistieke, historische en economische waarde van de NDSM-werf, en de NDSM broedplaats, voor de stad, en daarbuiten? Wat moet zo’n plek aanbieden, aan wie, en vooral waarom? NDSM OPEN 20152016 geeft geen enkel antwoord; het is eerder een uitnodiging, een aansporing om te dromen, stof tot nadenken. Onze antwoorden zullen zo creatief, inspirerend en divers als de broedplaats zelf. Droom met ons!

NDSM OPEN: je bent uitgenodigd, wees welkom.

Sarah Payton NDSM OPEN

‘New school’ NDSM-ers over werken op de NDSM

Achter de studiodeuren door Anne van Laarhoven

Luca Boscardin speelgoedontwerper Studio K12 lucabosca.com

Marta Veludo ­ grafisch ontwerper & art director Studio ​N8 martaveludo.com

Judith van der Velden ­ grafisch ontwerper Studio K12 judithvandervelden.nl

Wat heeft je doen beslissen om in NDSM Kunststad te komen werken?

LUCA 5 jaar geleden verhuisde ik van Italië naar Amsterdam. Ik bezocht de Kunststad en het was liefde op het eerste gezicht. Een droomlocatie!

MARTA Het was winter en het regende toen ik voor het eerst met het pontje naar de Kunststad kwam. Ik dacht: nee, dit wordt niets. Tot ik de plek zag: ik was meteen om.

JUDITH Er hangt hier een hele fijne vibe. Wanneer je binnenkomt zie je de verschillende studio’s met een eigen karakter. Toch past het geheel goed samen; net als de mensen hier.

MARJANNE Het is erg levendig, dynamisch en ook politiek interessant omdat het een geïnstitutionaliseerde ruimte is voor kunstenaars in een commercieel veranderende omgeving.

LOUISE Mijn compagnon en ik hebben twee jaar lang kleding gemaakt vanuit mijn woonkamer, dus het werd tijd voor een eigen studio.

De NDSM was onze ultieme droomlocatie.

TIM We hadden een grote ruimte nodig om een testbrug te bouwen voordat we het live gaan printen. Daarvoor bleek de NDSM dé geschikte plek.

LYANGELO De rauwe omgeving, creatieve energie en de eigenheid van de locatie ten opzichte van de binnenstad vind ik tof. Het was voor mij de ideale plek om een nieuw avontuur aan te gaan.

Hoe is het om in een gebouw te werken met zoveel andere creatieven?

LUCA Omringd zijn door kunst en design is voor mij zo belangrijk en inspirerend. Op de NDSM kan ik constant ideeën delen met anderen en discussiëren over projecten waar ik aan werk.

MARTA In drie woorden: geweldig, verfrissend en energiek!

MARJANNE Het is inspirerend om te zien wat anderen doen. De mogelijkheid om samen te werken en van elkaar te leren, met zoveel skills en talent tezamen.

LOUISE Het is een geweldige en tegelijkertijd gekke ervaring. Ik ben de ene op de andere dag geswitched van de eenzame wereld in mijn flat naar een omgeving met 230 andere creatieven.

TIM De dynamiek tussen alle verschillende typen creatieven.

LYANGELO Ik vind het inspirerend en motiverend om iedereen zo aan het werk te zien en mooie dingen te zien maken. Daar krijg ik zelf ook een creatieve boost van.

Marjanne van Helvert ­ design research & textielontwerp Studio M10 dirty­design.net

Wat vind je bijzonder aan de NDSM Kunststad?

Louise Perot­Bonnell ­ Textielontwerper & Art director Studio M10 louiseperotbonnell.com​ costaudscostauds.com

Tim Geurtjens Studio: MX3D www.MX3D.com

Lyangelo Vasquez ­ Story designer & historicus Studio K12 lyangelovasquez.com

LUCA Ik vind het een mooi idee dat ik eerst het water over moet steken met de pont om bij mijn studio te komen. Dat maakt de beleving nog specialer en haast magisch.

MARTA De ruwheid van de plek en het idee dat je eenvoudig skills met elkaar kunt delen. Maar ook dat het zo ruimtelijk is; je kijkt eenvoudig naar de lucht en de ruimte in.

JUDITH In mijn studio voelt het een beetje als een eigen bubbel. Tegelijkertijd is er constant het rumoer van mensen die aan het werk zijn op de achtergrond, zonder dat het stoort.

MARJANNE Werken in een community met veel verschillende creatieve mensen, in een interessante post-industriële, stedelijke en publieke ruimte.

LOUISE Ik houd van het box-in-box effect. Het is een microkosmos met een eigen klimaat: geen regen, geen wind en geen sneeuw. Het is alsof je in iemand anders fantasie stapt.

TIM De ruimte, het uitzicht, de mensen, de dynamiek en de uniciteit.

LYANGELO Het is een werkplek, trekpleister en dorp in één. Daar zijn vaak de ruimte en omstandigheden niet voor op andere plekken en dat maakt het uniek.

Wat draagt de NDSM Kunststad bij aan je werk?

LUCA Door samen te werken met andere studio’s, heb ik onlangs mijn eerste houten speelgoedpop geproduceerd. Dit zou nooit gebeurd zijn in andere studio’s waar ik eerder werkte.

MARTA Natuurlijk de plek zelf. Maar ook de mogelijkheid om mooie samenwerkingen aan te gaan. Zo heb ik samengewerkt met Lyangelo Vasquez uit K12 en Sue Doeksen uit mijn eigen studio.

LOUISE De mogelijkheid om direct contact te maken met mensen. Dat kan in de meeste ‘normale’ studio’s niet. Om een of andere reden voelen mensen zich vrijer in deze omgeving.

TIM De plek is heel fotogeniek en er is zoveel ruimte voor mooie projecten. We kijken ernaar uit om nieuwe, interessante mensen te ontmoeten.

LYANGELO Op de NDSM ben je onderdeel van een bijzonder netwerk van creatieven.

Daardoor ontstaan er soms mooie samenwerkingen.

LUCA Er is ruimte voor meer studio’s; ik zou het graag nog zien uitbreiden. NDSM is een groot kloppend kunsthart, dat voor de hele stad kan pulseren.

MARTA Ik zou het leuk vinden als nog meer jonge creatieven hier een plek kunnen hebben. En hopelijk niet meer corporate gebouwen en bedrijven. De artistieke en speelse kant van de NDSM moet beschermd worden.

JUDITH Omdat ik hier pas nieuw ben is dat moeilijk om te zeggen. Maar ik hoop in ieder geval nog mooie samenwerkingen aan te gaan met de anderen hier.

MARJANNE Een plek die beschikbaar blijft voor kunstenaars met een klein budget, waarbij de focus ligt op een community van kunstenaars die open staan voor elkaars werk.

LOUISE Ik mis nog een kantine; een plek die zowel door huurders van de studio’s als bezoekers kan worden bezocht. Wie de kantine moet runnen? Ik houd me graag aanbevolen!

TIM Ik hoop dat de NDSM zijn unieke karakter behoudt. Natuurlijk verandert de tijd en dus ook de NDSM, maar ik hoop en geloof dat dit niet de echtheid van de plek hoeft aan te tasten.

LYANGELO Als dynamische incubator voor kunst en cultuur, maar ook hopelijk als duurzame biotoop voor innovatie. En hopelijk blijken dat geen lege begrippen, maar realistische richtlijnen voor de toekomst. Ik hoop dat er toffe dingen gemaakt blijven worden.

‘Old school’ NDSM-ers over werken op de NDSM

Rafelranden en

door Sarah Payton

Gusta van Eijk oogst bladen van de X-Helling, foto Tim Stet

BOT Speelt Ramkoers, foto Ilton-K.-Do-Rosario

Gusta van Eijk - Verf van de Werf

Geert Jonkers - Vrijdenker

Ik ben hier gekomen omdat ik strandstoelen wilde maken met foto’s op het doek, en dat kon niet in mijn eigen atelier thuis op de Keizersgracht. Ik kwam op het idee doordat ik een grote partij onderdelen van strandstoelen op de kop kon tikken die anders in de open haard verdwenen zouden zijn, en daar kan ik niet zo goed tegen. Dus ik heb hier samen men mijn man een atelier gebouwd, dat was in 2006.

Ik ben Geert Jonkers en ik ben Audiomachinist. Ik bouw geluiden – letterlijk: ik verzin en maak machines die op een of andere manier muziek, geluid of herrie maken. Die staan ten dienst van alles maar voornamelijk maak ik ze voor muziektheatergroep BOT. Tegenwoordig is een sounddesigner vooral iemand die achter een computer zit en van alles en nog wat synthetisch maakt. Dat kan heel mooi zijn, maar ik vind dat niet spannend. Wat ik spannend vind is geluid dat zichtbaar, voelbaar wordt. Dat is meteen ook een belangrijk ding van BOT. Als je als toeschouwer kan zien waar geluid vandaan komt, en beleeft dat alles écht is, dan raak je iets. Dat kent iedereen, er is geen tekst voor nodig. Bloed zweet en tranen, door een speler of een apparaat, dat maakt op den duur niets meer uit.

Een machine is ook maar een mens.

Ik heb heel lang in de film gewerkt als geluidsvrouw maar moest daarmee stoppen. Ik wilde heel graag zonder ‘woorden’ verder, want film en documentaire zijn heel verbaal. Toen ben ik drie jaar naar de fotoacademie gegaan om me te verdiepen in het beeld. Verhalen zonder woorden. Ik was toen ook al bezig met minerale stenen, daar maak ik sieraden van. Dus ik heb meteen een edelsmidhoekje in het atelier gemaakt. En ik had voor de strandstoelen een industriële naaimachine gekocht, dus ik kon met veel meer materialen werken, zoals zeil en leer. Het was een enorme verrijking van mijn kunnen.

Ik heb een paar winters met vilt, wol en zijde gewerkt en door het werken met dit materiaal ontstond het idee voor het project Verf van de Werf. Op een dag fietste ik de werf op, langs MTV en langs het Brooklyn Hotel, en ineens schrok ik van hoe ongehoord aangeveegd het terrein er begon uit te zien. Naast de gerenoveerde gebouwen een lege kale vlakte waar je alleen auto’s geparkeerd zag en verder niets. En zodra je bij ‘ons stuk’ kwam, in de buurt van de X helling, zag je weer hoe de verlaten werf ooit was, dat overal de planten de grond uit komen. Wilde kruiden en wilgen, vlieren en berken. De appelbomen naast de Y Helling die daar zijn opgeschoten komen van de klokhuizen die de kraanbestuurders naar beneden gooiden. Een ontzettende rijkdom. En toen begon de renovatie van de Y Helling, en was alles opeens weg. En mijn vraag is, waarom?

Dus vorige zomer, alles stond in bloei, dacht ik, ik ga verven met wat ik tegenkom.

En ik ben gaan rondkijken. Ik kwam sint janskruid tegen, beukenbladen, vlier, en heel veel wilde bramen, daar kan je heel mooi mee verven. Tot mijn verrassing kwamen er ontzettend mooie kleuren uit. Mijn atelier was een soort Willy Wortel fabriek geworden, met overal gasbrandertjes en pruttelende potten.

De ondertitel van Verf van de Werf is Ode aan het Rafelrandje. Het is een statement om mensen te laten nadenken. Ik hoop dat de ambtenaren die bepalen wat hier gebeurt ook kunnen bedenken dat niet al dat wilde groen weg hoeft. Je moet de wil hebben de sfeer van de plek te behouden. Want dit is een verlaten werf, en overal waar de boel in de steek gelaten wordt, neemt de natuur het over, en dat is juist zo mooi! En het is best in de hand te houden.

Je ziet hoe ongelofelijk veel mensen genieten van deze plek. Mensen komen hier kijken, en ze komen omdat het ruig is, niet omdat het aangeharkt is. Ze komen omdat je opeens tegen een boom van ijzer loopt, of tegen een wereldbol van plastic flesjes. Mensen komen om zich te laten verrassen door dingen die je ergens anders in de stad niet tegenkomt . Daar gaat het over!. Zulke rafelrandjes zijn heel belangrijk en ze verdwijnen helaas op grote schaal. En het gaat over vrijheid: rafelrandjes gaan over vrijheid. www.take2design.com

Ik heb altijd een fascinatie voor geluiden gehad, en ook voor uitvinden en het zelf knutselen van dingen. En eerlijk is eerlijk: ik ben er niet goed in, en dat hou ik ook zo. Ik heb een soort naïviteit die ik erg graag vasthoud. Ik kan een motortje heel goed uit elkaar halen, maar vervolgens heb ik drie keer zoveel tijd nodig om het weer in elkaar te zetten. Ik ga nooit uit van de vanzelfsprekendheid van dingen, laat me graag verrassen door hoe materiaal klinkt, of door de beperkingen van materiaal, of de beperkte beschikbaarheid. Iets maken van wat er beschikbaar is of toevallig rondslingert. Re-use or die.

Hoe laat je een heel mooi zacht liedje zo klinken dat het voelt alsof je in een knusse huiskamer zit? Dan denk ik: ik wil een kat horen spinnen. Dan is ‘t aanrommelen met een emmer, een motortje en een tandwieltje, en ontstaat het geluid van een spinnende kat. Die ziet er niet uit als een kat, maar zodra hij aangaat voel je meteen “ah...thuis”.

Een oude accordeon met een klein hulpmotortje beweegt zichzelf erg moeizaam en traag voort, als een soort rups, stapje voor stapje. Iedere seconde is het de vraag hoe lang hij het nog volhoudt. Het is gewoon dode materie met een stekker, maar in een voorstelling van BOT krijgen mensen meteen mededogen met dat ding. Het geeft troost, of hoop – als het dat ding lukt om overeind te blijven... wat zeur ik dan nog?

Ik ben 12 jaar geleden op de NDSM werf gekomen: een rommelig zooitje, iedereen deed zijn ding op zijn eigen eilandje maar de onderlinge lijntjes waren erg kort.

Er kon héél veel, er was letterlijk vrije ruimte. Dat gaf ook ruimte in je kop. Er was geen pont, je moest een eind fietsen en dan kwam je op vaag terrein. Als buitenstaander wist je niet precies wat je zou aantreffen. Geweldig!

De NDSM werf van toen is er niet meer. De vrije ruimte is steeds verder beperkt, de samenhang van toen is uit elkaar geslagen door te veel grote belangen die niks met kunst of cultuur te maken hebben. NDSM is nu een voorspelbaar geheel met palen en perken, twee pontverbindingen en een pannenkoekenboot. De plek is mainstream geworden. Een hoop individuele kunstenaars zijn nu nog lekker bezig, die maken deze plek waardevol voor zolang het duurt. Ik denk dat NDSM over vijftien jaar een aangeharkt evenemententerrein is met een verhipte shopping mall. Ik hoop het niet, maar vrees van wel.

Ik verbaas me erover dat de gemeente zowat alle rafelrandjes van de stad aan het aanharken is – en dus minder bewegingsruimte voor kunst overhoudt, en ondertussen wél als autonome stad het kunstbudget terug ophoogt naar een fatsoenlijk niveau. Een tegensignaal na de bezuinigingen, dat vind ik echt waardevol. Kunst en cultuur zijn een eerst levensbehoefte. Het stelt je voor vragen.

Het geeft energie, die je niet ergens anders vandaan kan halen. Kunst geeft je de mogelijkheid om over grenzen te kijken, ook die van jezelf. Daar wordt ieder mens rijker van. www.audiomachinist.net / www.wijzijnbot.nl / www.hetgeluidvan.nl

Een korte geschiedenis van de NDSM

Het wordT nooit meer steeds weer zoals vroeger door Lyangelo Vasquez

De oude klok naast de ingang van de Scheepsbouwloods is bevroren in de tijd en slaat voor altijd kwart voor één. Het is één van de klokken waar men ooit tijdens het werk in de loods naar omhoog keek. Nu kijkt de klok, ondergestoft en onopvallend, op ons neer als een stille getuige van de lopende geschiedenis van de loods en de NDSM. Een geschiedenis waarin periodes in schril contrast met elkaar staan, elk met een eigen dynamiek en gedachtengoed. Van ongebreidelde groei tot hopeloos verval, van vrijplaats tot broedplaats. En hoewel de klok al jaren stil staat, is één ding zeker: de tijd tikt door en het wordt nooit meer/steeds weer zoals vroeger.

Bloei

Het verhaal van de NDSM begint niet op de NDSM, maar op de Oostelijke Eilanden, waar al sinds de VOC-tijd schepen worden gebouwd. In 1894 krijgt de noodlijdende scheeps-bouwindustrie in het gebied een doorstart als de Nederlandse Scheepsbouw Maatschap-pij (NSM) het levenslicht ziet. De locatie wordt al snel te klein voor de steeds grotere stoomschepen die de NSM bouwt en het oog valt op de overkant van het IJ. Een gebied in de Noorder IJpolder wordt vanaf 1916 met zand opgehoogd en drie hellingen worden aangelegd. In 1922 verlaat de NSM de Oostelijke Eilanden en wordt de werf in Amster-dam-Noord gebruik genomen.

Op de nieuwe locatie is er ruimte voor een grotere ambitie en zo kan de NSM uitgroeien tot de grootste Nederlandse scheepswerf. Om de bouwkosten van een dure oeververbin-ding te voorkomen periode bouwt de gemeente Amsterdam in diezelfde periode de eer-ste arbeiderswijken in Amsterdam-Noord zoals Tuindorp Oostzaan. De tuindorpen zijn een verademing ten opzichte van de verpauperde volksbuurten in de binnenstad. Het ge-bied krijgt een heel eigen karakter en cultuur. De NDSM-werkers vormen een hechte ge-meenschap en kijken met trots naar hun werk op de bloeiende scheepswerf. De schepen die op de werf van stapel lopen gaan de wereld over.

Ondertussen komen gesprekken op gang over een fusie met van de NSM met de Neder-landse Dok Maatschappij (NDM), dat zich vanaf 1920 ten westen van de NSM-werf ves-tigt. Met name de machinefabriek van de NDM is een welkome toevoeging op de produc-tie van de NSM. Vlak na de Tweede Wereldoorlog fuseren de twee samen en vormen in 1946 de NDSM. Een jaar later loopt het eerste NDSM-schip van stapel: het vrachtschip de ‘Bourgainville’.

Verval

De fusie en de Wederopbouw brengen de NDSM na de oorlog grote voorspoed. De werf is gespecialiseerd in de productie van grote vrachtschepen en tankers en de vraag daar-naar groeit snel. Tegelijkertijd groeit de wereldwijde concurrentie, vooral van de Japanse scheepsbouw. Om met de tijd mee te gaan verlegt de NDSM verschillende keren de aan-dacht van de productie. Er worden bijvoorbeeld onderdelen van het Deltaplan en comple-te raffinaderijen voor het Botlekgebied gebouwd. Tijdens de jaren zestig legt de werf zich toe op de bouw van enorme ‘mammoettankers’. Weinig andere Europese werven be-schikken over hellingen die groot genoeg zijn hiervoor.

Ondanks deze pragmatische aanpak kan de NDSM niet op tegen de internatio-

nale con-currentie. Het bedrijf raakt in financiële problemen en de Amsterdamse scheepsbouwtrots gaat op in grotere concerns. Eerst in Verolme uit Rotterdam, later in Rijn-Schelde-Verolme (RSV). Het mag allemaal niet baten. Zelfs met overheidssteun kan de scheeps-nieuwbouw in Nederland niet overleven. In de nadagen wordt er op de NDSM-werf nog met trots gewerkt aan de laatste mammoettanker: de ‘Schelderix’. Maar het pijnlijke pro-ces van verval is niet te keren. De werf gaat vanaf 1979 verder als NSM, maar wordt in 1984 definitief failliet verklaard.

Vrijplaats

Door het vrij abrupte vertrek van de NSM blijft de werf als niemandsland achter. Objec-ten, materialen en werktuig zijn achtergelaten alsof ze de volgende dag nog gebruikt zou-den worden; tot de gereedschapskisten aan toe. Voor avontuurlijke ondernemers biedt het verlaten terrein nieuwe kansen.

Het bedrijf Vervako probeert in 1990 tevergeefs de scheepsbouw op de werf nog een een doorstart te geven. Op de gevel van de Scheeps-bouwloods is het bedrijfslogo nog te zien.

Maar het zijn vooral krakers, kunstenaars en theatergroepen die met succes hun thuis maken van de werf. Zij vestigen hun werkplaatsen in de loodsen en onder de hellingen en brengen in de jaren negentig de bedrijvigheid definitief terug op de NDSM-werf, zij het vanuit een compleet ander gedachtengoed dan in de voorgaande jaren. Het is een andere Amsterdamse traditie die hier de drijvende kracht is: die van tolerantie.

De (sub)culturele activiteiten op de werf trekken de aandacht van de overkant.

Het eerste ‘Over het IJ’ theaterfestival vindt in 1993 voor het eerst plaats op de NDSM en keert daarna jaarlijks terug. In 1994 speelt de internationaal gerenommeerde theatergroep Dog-troep de buitenvoorstelling ‘Noordwesterwals’ tegen de rauwe, industriële setting van de werf. Een geheel nieuwe gemeenschap kijkt wederom met trots naar wat er op de werf gemaakt wordt.

Broedplaats

In dezelfde periode ontstaat een project voor de herontwikkeling van de IJoevers met de titel ‘Manhatten aan het IJ’. Het betekent de sloop van industrieel erfgoed om plaats te maken voor commerciële nieuw- en hoogbouw. Een groep kunstenaars en (voormalige) bewoners van gekraakte gebouwen aan het IJ komen samen in de Gilde van Werkge-bouwen om zich daartegen te verzetten. Zij opperen het idee van de ‘Stad als casco’: be-staande gebouwen en structuren als uitgangspunt gebruiken voor herontwikkeling. In 2000 wordt een plan van leden van de gilde door stadsdeel Amsterdam-Noord uitgeko-zen voor de herontwikkeling van de NDSM-werf.

De NDSM wordt een broedplaats voor kunst en cultuur. In de Scheepsbouwloods verrijst het skelet van een ‘kunststad’ waarbinnen ruim 240 creatieven zelf hun studio- en atelier-ruimte zullen opbouwen. Met de komst van een indrukwekkend skatepark en het jaarlijkse Robodock festival in 2005, krijgt de werf de reputatie van culturele hotspot. Twee jaar la-ter worden de Kraanspoor en de Kunststad in gebruik genomen en vestigt ook MTV zich op het terrein. In recente jaren kwamen ook Greenpeace en Pllek naar de NDSM en wer-den in laatste nog staande hijskraan hotelkamers gebouwd.

Terwijl de ondergestofte klok in de Scheepsbouwloods nog altijd stil staat, tikt de tijd overduidelijk door. De meeste pioniers zijn inmiddels al lang en breed vertrokken, net als het skatepark en Robodock. Ondertussen staat de volgende lichting klaar. Wellicht met minder staal en meer bits, maar even veel trots op wat er op de NDSM-werf gemaakt wordt.

Meer weten over de geschiedenis van de scheepsbouw op de NDSM? Kijk op www.stichting-ndsm-herleeft.nl & www.ndsm-werfmuseum.nl

door Sarah Payton

Woord in beeld

De NDSM in 4 teksten

The first to appear was Niet Bang Zijn (“Don’t be afraid”).

Spelled out in light, suddenly shining in the winter gloom up high in the steel beams of the Scheepsbouwloods. No announcement, no name. It was late 2012. The artist turned out to be Thierry van Raay, long term resident of the NDSM broedplaats with a studio in the East wing of the warehouse. A ‘message to the Kunststad (“Art City”)” he said when asked.

Back then the Kunststad needed a boost; the cost of renting had risen sharply, internal politics were fierce and many in the artists community were uncertain. Later van Raay removed his artwork in protest of the policies regarding the warehouse.

A year later in November 2013 another light artwork appeared at the shipyard, out in the water near the ferry landing; this one announced in advance, with press releases and a chic opening at artists platform Nieuw Dakota. A Place Beyond Belief, a work by internationally renowned Scottish artist Nathan Coley, was not conceived with the NDSM in mind, but was a temporary installation; eventually it would relocate to the Van Abbe museum in Eindhoven. Did his work describe the area? Who was it speaking to? Was it speaking to us, about us or for us? Were we, once again, being spoken for and spoken about, rather than speaking for ourselves?

In 2014 another long time resident of the broedplaats, designer Marjolijn Stappers, put a text work (“Stay Gold Pony Boy”) on the front cover of the NDSM OPEN newspaper: Stay Bold Pony Bold, Stay Bold NDSM. Inspired by a phrase from the 1967 American novel ‘The Outsiders’ by S.E. Hinton, Stappers added a call to the NDSM to “stay pure and brave, not get driven by hypes and money, but stay driven by itself. Then this special place, as it is, will last for the longer time even if there are tremendous changes.”

Not long after came the fourth text, appearing unexpectedly and daringly high on the brick facade of the Lasloods; it was just there one morning when people arrived for work: Make Art Not €. Online the artwork caused a big stir, and the message was adapted into several new versions, including Make Art & €, Make Art With €, and Make Art not €€€€. A year on no one has claimed the work. Nor has anyone painted over it.

Een jaar later, in november 2013 verscheen een ander lichtkunstwerk op de werf, in het water vlakbij de pont; ditmaal van tevoren aangekondigd, met persberichten en een chique opening bij kunstenaars platform Nieuw Dakota. ‘A Place Beyond Belief’, een werk van internationaal gerenommeerde Schotse kunstenaar Nathan Coley, werd niet bedacht met de NDSM in het achterhoofd; op den duur zal het naar het Van Abbe Museum in Eindhoven verhuizen. Beschreef zijn werk het gebeid? Tegen wie spraak het? Spraak het tot ons, over ons of voor ons? Was er, voor de zoveelste keer, voor en over ons gesproken, in plaats van dat wij voor ons zelf zouden spreken?

In 2014 zette nog een langdurige inwoner van de broedplaats, ontwerper Marjolijn Stappers, de tekst “Stay Gold Pony Boy” op de voorpagina van de krant van NDSM OPEN. Geïnspireerd door een zin uit de 1967 Amerikaanse roman ‘The Outsiders’ door SE Hinton, voegde Stappers een oproep toe aan de NDSM om “puur en dapper te blijven, niet gedreven door hypes en geld, maar gedreven door zichzelf. Dan kan deze bijzondere plek, zoals het is, voor een langere tijd bestaan, zelfs als er enorme veranderingen komen.”

Niet lang daarna verscheen een vierde tekst plotseling op gedurfde hoogte op de bakstenen gevel van de Lasloods. Op een willekeurige ochtend kwam men op de NDSM aan en was het er gewoon: “Make Art Not €”.

Het kunstwerk veroorzaakte online een grote opschudding en het bericht werd meerdere malen aangepast in een aantal nieuwe versies, waaronder “Make Art & €”, “Make Art Met €”, en “Make Art niet €€€€”. Een jaar verder heeft niemand het werk geclaimd. Er is evenmin overheen geschilderd.

The NDSM in 4 texts

Hij plaatste het werk in een periode waarin de Kunststad een impuls nodig leek te hebben; de kosten van het huren waren sterk gestegen, interne politiek was fel en veel kunstenaars binnen de gemeenschap waren onzeker over hun toekomst op de NDSM. Van Raay verwijderde zijn werk later weer, uit protest tegen het van beleid van ten aanzien van de loods.

Woord in beeld

door Sarah Payton

De eerste die verscheen was ‘Niet Bang Zijn’. Het was eind 2012. De tekst was losjes met licht geschreven en scheen opeens door de winterse somberheid hoog in de stalen balken van de Scheepsbouwloods. Geen aankondiging, geen naam. De kunstenaar bleek Thierry van Raay te zijn, een langdurig ingezetene van de NDSM broedplaats met een studio in de Oostvleugel. “Een boodschap aan de Kunststad,” zei hij toen hij ernaar gevraagd werd.

Fragment uit de Boekmanlezing van 2015

door Lyangelo Vasquez Wat een mooi beeld: de stad slaapt, misschien is ze wel dood, niks of niemand kan haar wakker krijgen. En dan komt de kunstenaar, en hij geeft de stad iets – een KUS, een klapzoen, een dikke pakkerd – waardoor zij weer ademt en straalt en bloeit. De kus is een krachtige metafoor. Wat mij betreft komt een goede kus altijd van twee kanten. Moet de kunstenaar al het kuswerk doen, of kust de stad ook wel eens terug? En wat voor kus geven ze elkaar dan?

Toen de scheepsbouwindustrie aan de Amsterdamse IJ-oevers in de jaren 80 stil kwam te liggen, kwamen tientallen pakhuizen en loodsen leeg te staan. Omliggende terreinen en werven raakten in verval. Zoals het iedere goede wereldstad betaamt kwamen daar eerst de stadsnomaden, hoeren, daklozen en vluchtelingen, onmiddellijk gevolgd door kunstenaars, paradijsvogels en jongeren die vrij buiten wilden spelen. Zo ook aan de zuidelijke IJ-oevers.

Er ontstond een levendige subcultuur waar Amsterdam zo bekend om stond.

Een stad van contra-imago’s, vrijzinnigheid, tolerantie en cultureel experiment.

Internationaal geroemd als de Hollandse avant-garde.

Tot de jaren 90. Toen bedachten de stad en een consortium van banken en ontwikkelaars het plan om de IJ-oevers te transformeren tot Wall Street aan het IJ met skyscrapers, luxe-appartementen en zonnige boulevards. Als antwoord op de plannen – die overigens jaren later sneuvelden omdat de financiële sector toch liever voor de Zuidas koos – richtten wij, pandgebruikers op de zuidelijke IJ-oever, in 1993 Het Gilde van Werkgebouwen aan het IJ op. Het Gilde lanceerde het manifest “de stad-als-casco” om zo als serieuze partner gezien te worden en mee te doen met de ambities van gemeente en ontwikkelaar.

De stad als casco is een methode waarover ik veel kan vertellen maar het komt hierop neer: “Geld verdienen in het pand en niet aan het pand.” Let op! We zijn echt niet vies van geld, we betalen huur, onderhoud, belasting etc. We ontwikkelen kostendekkend en dat betekent dat de opbrengsten voortkomen uit het gebruik van het gebouw en niet op vermeende waardestijging en verpanding daarvan.

Desondanks ontruimde toen de gemeente Amsterdam 1.000 kunstenaars en jongereninitiatieven zoals het beroemde 3rd Floor Skatepark in Vrieshuis Amerika.

Met het stad-als-casco manifest onder mijn arm heb ik in 1999 samen met de skateboarders en een bijstandsmoeder een plan gemaakt voor de herontwikkeling van een deel van de NDSM-werf. Wij noemden ons Kinetisch Noord en beschreven de IJsprong naar Noord. Onze ambitie: naar de bank, zelf een stad ontwerpen, zelf financieren, zelf bouwen in een gigantische loods van twee voetbalvelden groot. Toenmalige burgemeester Schelto Patijn riep “geen cultuur zonder subcultuur!” Dat was nog eens een goede kus van de stad terug.

Vervolgens kwamen de eerste hobbels. De grond was zwaar vervuild, het dak van de loods stond op instorten en er waren geen enkele voorzieningen. Totale kosten om het gebouw schoon, droog en veilig te maken en in te richten: 28 miljoen.

Met de bouw van 28.000 verhuurbare m2 konden we het investeringsbedrag zelf opbrengen mits we eigenaar zouden worden en naar de bank konden. Maar de gemeente wilde de loods in de toekomst slopen en de grond aan de hoogste bieder verkopen. Toen werd het kussen al wat minder gepassioneerd.

We kregen een huurcontract van tien jaar, en een paar jaar later 25 jaar, na aandringen van de buurt voor het behoud van de werf. We kwamen 8 miljoen tekort omdat we voor een periode van tien jaar, zonder eigendom, niet naar de bank konden. De eigenaar van de loods, het stadsdeel, wilde er geen geld in stoppen.

De gemeente en het Rijk wel. Het is toch eigenlijk gek dat de jongen met wie je staat te zoenen, je niet leuk vindt maar zijn ouders wel. Het Rijk riep ons zelfs uit tot meest innovatieve voorbeeldproject van Nederland. Met de zelf ondernomen subsidies konden we het achterstallig casco onderhoud wegwerken, de vervuilde grond saneren en infrastructuur aanleggen. De inbouw financierde we zelf.

In 2002 hadden we het financieel rond en konden we aan de slag. Nog voor de verbouwing – eerst de mensen, dan het ontwerp – trokken 70 makers in de kapotte hal. Met krijtjes bakenden we onze meters af en iedereen betaalde een vast bedrag per m2. Daarmee toonden we commitment en konden we beginnen met een tijdelijke stichting, een rekeningnummer en een kleine werkteam. Een groot deel van de subsidies parkeerden we in goed vertrouwen bij het stadsdeel, onze samenwerkingspartner en eigenaar van de loods. Samen schreven we een uitvoeringsplan voor tien jaar (2002-2012) waarin alle bouwprojecten, budgeten, de meerjarenbegroting en planning werden vastgelegd.

Voor de uitvoering van het plan bleken we tot onze schrik met de verkeerde partner in bed te liggen. Deze was duidelijk op ons uiterlijk afgekomen maar begreep niets van onze innerlijk. Van kussen was allengs geen sprake meer. Na de oplevering van de eerste zes (van tien) bouwprojecten werd ons plan in 2007 stilgelegd en het skatepark is eind 2013 ontruimd om plaats te maken voor commercieel vastgoed. En is onze werf een festivalterrein geworden.

Als kunstenaar willen we de gemeenschap wakker kussen voor een duurzame doelstelling langs vier lijnen van ontwikkeling: 1) circulair (economisch), 2) door een gemeenschap gedragen, niet door een abstract instituut of individu (sociaal), 3) door alle partijen mede tot stand gebracht (bestuurlijk) en 4) met respect voor de omgeving en het milieu (technisch). Dat sluit helemaal niet uit dat we enthousiast zijn met de komst van de commerciële bedrijven als buren en andere gebruikers van het casco. Dat is de kus die we willen geven. Maar de gemeente zat - en zit nog steeds - in een lineaire logica van winstmaximalisatie waarbinnen een non-profit initiatief per definitie een kostenpost is of gesubsidieerd moet worden. Daar is het spaak gelopen.

Dus, lieve mensen, blijf vooral kussen! Maar let altijd op of je terug gekust wordt.

En hoe dat gebeurt. Ook jij kan wakker gekust worden, want misschien verkeer je ook nog in een droom- of waanwereld waar de ander je uit kan halen. Laat de prins maar komen. Maar bedenk wel dat we het hier hebben over het wakker kussen, het tot leven wekken met de zoen. Er bestaat ook een andere kus, de Kiss of Death. Een kunstenaar die gaat kussen met de stad moet oppassen dat hij niet de doodskus krijgt.

Dit is een ingekorte versie van de tekst “De kunst die de stad wakker kust” voor de Boekman Lezing van Eva de Klerk (initiatiefnemer van de NDSM-broedplaats) tijdens het Holland Festival in Amsterdam op 8 juni 2015.

De complete tekst is te lezen op www.evadeklerk.com/boekmanlezing.

STICHTING NDSM-WERF

De wisseling van de wacht door Lyangelo Vasquez

Stichting NDSM-werf is de overkoepelende organisatie die zorgt voor de beheer en programmering van de NDSM-werf. In oktober 2015 verlaat haar post als directeur Anne Marie Hoogland. Haar opvolger, Kim Tuin, was tot voor kort directeur van Club Trouw en gaat op de NDSM een nieuw avontuur aan. We spraken beide dames over hun ervaringen op de werf en de toekomst van de NDSM.

WAT IS JE OUDSTE HERINNERING AAN DE NDSM? ANNE MARIE HOOGLAND “Mijn prilste herinnering aan de NDSM gaat terug naar de vierde klas van de lagere school. Ik woonde in Zaandam en kreeg verkering met een jongetje wiens vader ingenieur was bij de NDSM. Als meisje van een jaar of tien kwam ik bij een gezin thuis dat helemaal NDSM was. De vader zat bij de directie en maakte de moeilijke tijden van dichtbij mee, de teloorgang van de werf. Dat was een heel triest verhaal, dat kreeg ik ook mee. Tijdens een bezoek aan de werf heb ik het wel in volle glorie gezien, maar op zo’n jonge leeftijd besef je nog helemaal niet hoe bijzonder dat wel niet is.”

KIM TUIN “Ik denk de Dogtroep voorstelling (Noordwesterwals [red.]), dat moet ergens in 1994 geweest zijn.”

WAT WAS JE MOOISTE ERVARING OP NDSM? AMH “Toen we hier net begonnen, was het heel spannend om een verhaal voor de toekomst van de NDSMwerf te maken. Met een klein groepje mensen hadden we bedacht dat we met een rode container hier op de werf een ontmoeting zouden veroorzaken onder de noemer ‘Self Made Future’.

We begonnen in september 2015 met de eerste ontmoeting. Het was bloedheet en de energie kwam op ons af. Er waren zowel kunstenaars uit de loods als betrokken ambtenaren bij, maar ook bijvoorbeeld de mensen van MTV, Pllek en Noorderlicht. Het was zo’n succes en we hebben de ontmoetingen daarna vier maanden lang wekelijks georganiseerd. Het was prachtig om te merken dat zoveel mensen zich zo betrokken voelden en ook mensen die hier echt hun hart hebben liggen dachten: ‘Hier wil ik bij zijn.’

KT “Het eerste Kikkenstein feestje wat wij organiseerden in de Aflopende Zaak, oftewel de Helling. Peter van de Meulen en ik vonden het Amsterdamse uitgaansleven destijds te serieus worden dus stapten we op een

goeie dag in de auto en hebben we een rondje stad gemaakt, op zoek naar het minst prestigieuze plekje van Amsterdam. Die vonden we dus in Noord. Het was die dag mooi weer, er waren veel leuke mensen, muziek en ook heel belangrijk: lauw bier. Zoals het hoort.”

HOE PAST NDSM VOLGENS JOU HET BESTE BINNEN HET AMSTERDAMSE EN NEDERLANDSE CULTURE LANDSCHAP? AMH “Wat ik bijzonder vind aan de NDSM is dat het echt nog een werf-karakter heeft, met authentieke hellingen, pompkamers, en noem maar op. Dat is mooi.

Op heel veel plekken zie je dat niet meer. Als zo’n locatie compleet wordt aangeharkt en ingericht krijg je gewoon stedelijk gebied. Dat is jammer. Punt.

En als het gaat over zelforganisatie, beheer en internationalisering van de culturele programmering op de werf, hebben we heel veel ambitie. We willen bovendien zelfvoorzienend worden. Werken aan een werf waar we je eigen stroom opwekt om te voorzien in de energiebehoefte van de werf en ook volledig duurzame evenementen mogelijk maakt. Dat is een toekomstscenario dat heel onderscheidend is van de rest van Amsterdam, van Nederland en zelfs van Europa.”

KT “Waarom niet ook in het internationale culturele landschap? Ik heb begrepen dat de NDSM de grootste broedplaats is van Europa. Dat is een mooi uitgangspunt om allerlei culturele disciplines te verenigen.

Deze basis is wat mij betreft al gelegd.”

EEN GROTE UITDAGING VOOR NDSM OM HET UNIEKE VAN DE LOCATIE TE BEHOUDEN, MAAR OOK MET DE TIJD EN NIEUWE ONTWIKKELINGEN MEE TE GAAN. WAT MOET ER VOLGENS JOU BEHOUDEN WORDEN? WAT MOET ER KOMEN? AMH “De werf is natuurlijk van oorsprong een bedrijven terrein en dat moet het ook blijven. Daarom heet ons boekje ‘Werk aan de werf’. We weten dat hier straks ook

gewoond gaat worden en andersoortig winkelbedrijvigheid gaat komen. Maar het moet bijzonder blijven; onderscheidend. Geen ketenbedrijven, geen Albert Heijn, Gall en Gall of Etos. Dat is dodelijk. We willen onderscheidende ondernemingen, met originele concepten.

Dat betekent initiatieven die echt nieuw zijn en anders dan in de rest van Amsterdam en Nederland.

In het tweede leven van de NDSM werd het echt een culturele hotspot. En dat moet het ook blijven. Qua programmering zitten we nu heel erg in de markt van de elektronische dansmuziek. Dat is mooi en levert heel veel op voor de werf. Maar ik zou graag willen dat we ieder jaar ook één of twee grote gratis publieksfestivals kunnen programmeren, die artistiek en feeëriek zijn en die ingaan op de schoonheid van licht, geluid en beweging. Neem bijvoorbeeld zo’n Amsterdam Light Festival, dat concentreert zich op de Dam en de grachten, maar past eigenlijk heel goed op de NDSM-werf.”

KT “Amsterdammers kennen de werf als een van de rauwe randen van de stad waar vrijheid hoog in het vaandel staat. Dat wil ik graag zo houden. Ik zou niet willen zeggen dat er iets ontbreekt. De NDSM is immers, net als vele andere plekken, onderhevig aan stedelijke ontwikkeling dus het is constant in beweging.

Het komen en gaan van allerlei elementen schept juist een kleurrijk geheel.

Ik zou me niet perse willen richten op het behouden of toevoegen van elementen, maar me meer willen bezighouden met grootstedelijke processen. Deze leggen een bepaalde noodzaak aan de dag voor het karakter van de werf. In mijn ideale wereld staat de NDSM-werf voor vrijheid, innovatie, synergie, ambacht en passie, en dat zoveel mogelijk vrij vertaald in een diversiteit aan disciplines. Denk hierbij aan cultureel ondernemerschap, educatie, design, architectuur en kunst.” www.ndsm.nl

Huurdersvereniging De Toekomst

Wij waren onze tijd ver vooruit door Sarah Payton De kunstenaars, ambachtslieden en creatieve ondernemers van de NDSM broedplaats bundelen hun krachten in Huurders en Ondernemersvereniging De Toekomst. De Toekomst maakt zich sterk voor het behoud van het vrijplaats-karakter van de NDSM, organiseren toffe dingen en kom op voor de rechten van de huurders en ondernemers. Ze organiseren toffe dingen en kom op voor hun rechten. Sarah Payton sprak met voorzitter Hessel Dokkum.

Ik ben vanaf de jaren 80 met panden, vrije ruimte, en collectiviteit bezig. Eind jaren 90 behoorde ik onder andere met Eva de Klerk tot de initiatiefnemers van de NDSM broedplaats. Samen met Eva heb ik het oorspronkelijke plan geschreven.

Dat was naar aanleiding van een prijsvraag die Stadsdeel Noord had uitschreven voor het werf. Ze waren op zoek naar een cultureel ondernemer voor de loods, de hellingen, en het hele gebied er omheen. Daarna ben ik op de achtergrond nauw betrokken geweest, en momenteel ben ik voorzitter van Huurders- en Ondernemersvereniging de Toekomst.

dus niet meer in een gesubsidieerd atelier. Red je het niet, dan ben je mislukt, en dan moet je plaats maken voor iemand die het wel gaat maken. Toen het broedplaatsenbeleid begon was het omdat een kunstenaar meerwaarde had voor de stad, puur omdat hij kunstenaar was. Wij geven al wat terug. Waarom wil mensen in Amsterdam zitten? Vanwege de culturele uitstraling.

De NDSM werf is de enige broedplaats waar de huurders zelf kapitaal hebben ingebracht, en waar ze zelf financieel risico hebben gelopen. Ik ken andere panden, bijvoorbeeld de Plantage Doklaan, waar ik zelf heb gezeten, waar men ontzettend veel energie in heeft gestopt, maar geen eigen kapitaal. Op de NDSM werf waren er in 2005 al veel mensen bijgekomen, en iedereen vond het te gek, het idee van de broedplaats. Totdat het zo ver was, en je kon beginnen met bouwen. Toen haakte de helft van de mensen af omdat ze moesten investeren. Niet iedereen kon dat of durfde dat risico te lopen. De mensen die er nu zitten hebben allemaal doelbewust voor een ondernemersrisico gekozen. Dat maakt de NDSM uniek.

Het is een groot succes geworden. De broedplaats heeft grote, internationale bekendheid gekregen door de sfeer en de uitstraling die wij met elkaar hebben gecreëerd. Het succes heeft gezorgd voor gentrificatie, de opwaardering van de omgeving. Dat proces is zo oud als de weg naar Rome. De broedplaats dreigt aan dit succes ten onder te gaan. Het zou anders kunnen. Een rustige plek, waar je langs het IJ kan flaneren. Je heb rustplekken in de stad nodig, een plek waar je je eigen gang kan gaan. Vrije ruimte om te spelen.

Wij waren met het plan voor de NDSM werf onze tijd ver vooruit. Als je kijkt naar de huidige maatschappij, zie je vaak groepen mensen die bij elkaar komen, samen een plan maken, samen een architect inhuren, en zo ruimte creëren voor een kleine gemeenschap. Dat heet Collectief Particulier Opdrachtgeverschap(CPO).

En dat was ook ons idee met de NDSM. CPO, dat heeft niets met de cultuur of idealen van krakers te maken. Het houdt in dat je een plek creëert waarbij de huurder of de gebruiker bepaalt wat daar gebeurt, onder bepaalde voorwaarden.

Ik vind het heel grappig dat wat wij toen hebben bedacht, nu heel belangrijk geworden is.

Wat ik het liefst zou zien gebeuren is dat de broedplaats verder ontwikkeld en uitgebreid wordt zoals het ooit bedoeld was. Gedacht vanuit de inhoud. Ik zou willen dat wij ons samen afvragen wat goed is voor dit gebied, en voor deze broedplaats, en hoe wij weer meer werkplekken kunnen creëren. Bijvoorbeeld met een derde laag op de kunststad. Met een cultureel programma of een filmhuis kan er meer interactie komen. Het is mogelijk als je er een visie op loslaat.

Als je de energie van mensen vorm kan geven, de collectieve kracht, en de vrijheid die je samen creëert , en als je dat aan anderen kunt overbrengen, dan is dat een enorme meerwaarde. Voor de plek en jezelf, maar ook voor de stad.

Er heerst nu een heel andere tijdsgeest dan vijftien jaar terug. Tegenwoordig is er liberalisering, marktwerking, een ander gedachtegoed gaande. Kunstenaars moeten iets terug doen voor de maatschappij, een verbinding met de buurt maken, of in buurthuizen cursussen geven. Heeft dat iets met kunst te maken? Nee, dat is ‘voor wat hoort wat’. Er wordt gesproken over een nieuw beleid, waarmee je als kunstenaar maar tien jaar gebruik mag maken van je atelier. Het idee erachter is, dat als je dat redt, dan ben je een talent en wordt je commercieel. Je hoeft

Wil je meer weten, zelf iets doen met de creatieven op de NDSM, of heb je vragen over huurderszaken, het ondernemersklimaat of de rafelrandjes van de NDSMwerf? Mail secretariaat@ndsm-toekomst.nl. www.toekomst-ndsm.nl www.ndsm.pro

Stichting Kinetisch Noord

Een nieuwe gevel door Sarah Payton Ook de gebouwen op de NDSM-werf zijn steeds aan het veranderen. Hierboven de Westgevel van de Scheepsbouwloods met zijn karakteristieke belettering. De gevel kwam in zicht toen de oude Docklandshal gesloopt was in 2009. Toen namen graffiti-artiesten het onderste deel over als een Hall of Fame en je kon ze vaak vroeg op een ochtend aan het werk zien; door hun veranderde de gevel continu. Nu gaat het voor goed veranderen, want eind zomer 2015 begin een grootschalige renovatie van de west- noord- en oost-gevels, volgens een ontwerp van Dynamo Architecten, die ook de renovatie van de Zuidgevel hebben begeleid. Over een jaar moeten 6.400 m2 van staalframe en metselwerk hersteld worden; eind 2016 zou de renovatie klaar zijn.

3

4

5

15

13

14

17

12

16

18

19

20

28

29

26

31

32

1. Hope Box Train, Hope Box / Rienke Enghardt 2. Maartje Korstanje 3. Karel de Boer 4. The hunt for the hidden dimension, Kjell van Noel 5. Knitted outcast, Louise Perot-Bonnell 6. Flagship NDSM, Buro Spelen / Bart Stuart & Klaar van der Lippe 7. Travel Trailer, Studio Admiraal / Robert Admiraal 8. Kiwi Aerial Shots 9. Jan Selen 10. David van Neerbos 11. Straatjutter / Krista Peters 12. Chickens; Scared by Torpedo, Chris Teerink 13. De bruid (uitsnede), Amerens Hedwich 14. Cosmopolitan Stranger, Charlie Citron 15. Step Right Up! / Pieter Post, foto Jan Boeve 16. Duizel in het park, Theater Babok 17. Allard Boterenbrood 18. Barbie Bomber, Eef in Vorm / Eef van der Meer 19. Nederlands elftal shirt 2014, Floor Wesseling 20. Jouw Avontuur, Rianne van Duin 21. Palupod, Rob Boeije 22. Take2Design / Gusta van Eijk 23. Daniela Buonvino 24. Zeekomkommer, Eibert Draisma 25. Circus Kristal 26. NDSM Treehouse A.I.R. 27. Kresty (filmstill), Dock District / Paul de Heer & Allard Detiger 28. what it seems to be vs. Seven Compositions, Sarah Payton & Mick La Rock 29. Atelier Wildschut / Corinna Wildschut 30. SM IV-The celebration of Marat, Rombout Oomen 31. Het Mobiel Naaiatelier 32. The Reflective Workspace

27

30

Info & Maps NDSM AREA 1 2 3 4 5 6 7 9 10 12 13 14 15 17 18 19 21

Scheepsbouwloods (Kunsstad, Oostvleugel, Vrij Kavels) Stichting Kinetisch Noord X Helling Y Helling (temporarily closed for renovation) NDSM Treehouse NDSM Expo Store / Stichting Open NDSM Rhebergen Multihull Yachts Gewoonboot Nieuw Proef Stoom Plaats Lasloods IJ-Hallen vlooienmarkt Greenpeace Pernod Ricard NDSM Energie Skatepool Trams Stichting NDSM-werf

38 41 40

22 24 25 26 27 32 38 39 40 41 42 43 44

CAFES RESTAURANTS HOTELS

Over Het IJ Festival Stichting NDSM-herleeft Nieuw Dakota Francis Boeske Projects A Place Beyond Belief Student container houses Maritime Training Center ROC HEMA Biesterbos/Mediawharf Hiswa Amsterdam Marina Kraanspoor

8 11 16 20 23 28 29 30 31 33 34 35 36 37 45

Noorderlicht Faralda Kraan Hotel Hilton Doubletree NDSM Pllek Bistro Noord Pannenkoekenboot Brrood Ijscuypje Pontstation IJ-kantine Veronica Schip Botel Pollux Kebec Pizza Loetje

37

39

12 13

32 27

7

31

33

30 29

34

1

35 27

2

14

28

15 16

26 17

25

5 3 4

6

36 18

24

8 9

23 22

21

11

19 20

10

KUNSTSTAD DOWNSTAIRS

A R CH I T E CT URE IN T E RI O R F UR N ITURE

R2 R2 K5 K5 L2 M6 M6 M6 M7 N5 N5 N7 P3

Buro Kees (Joost Habing) Lab6 / Haijo Post Take2design (Gusta van Eijk) Paul Dams Timmerwerk (Paul Dams) Anja van Eyl Joris Berger Bouwt (Joris Berger) Akertree (Thomas Akerboom) Studio de Klijn (David de Klijn) Patrick Straatman Jeroen Schilperoort Jolanda Lanslots Studio Anton Surink (Anton Surink) Eefinvorm (Eva van der Meer)

ontwerper ontwerper ontwerper timmerman timmerlui/meubelmakers meubelmaker/interieurbouw meubelmaker meubelmaker/interieurbouw architect decor- en meubelmaker decor/meubelmaker architectuur, binnen/buiten decor en interieur/grafkunst

www.burokeesamsterdam.nl www.lab6.nl www.take2design.com www.timmerwerkplaatstibor.nl

R3 K1-A K1-B K4 P4

Lumasol / Atelier A8 (Remco Verveer) Bouwe Jan Swart Han Furnee Heer en Meester (Paul de Heer & Allard Detiger) Kiwi Aerial Shots (Willem de Groot & Kim Hoogervorst)

experimentele fotografie fotograaf fotograaf film flying objects/lucht opnames

www.lumasol.nl

G R A PHI C WEB P R OD UC T D E SI G N

K8 K8 K3 N7 M6 M7

Ultra Studio (Daan van Tulder) Studio Annebet Philips Primordial (Niels Geurs) David van Neerbos TWO-O (Bob Koning & Rodny Heemskerk) Location Light (Erik van Raalte)

grafisch & industrieel ontwerp product ontwerper webdesign/grafisch/geluid illustratie en animatie industrieel ontwerp/gadgets lichtontwerp

www.ultrastudio.nl www.annabetphillips.com www.primordial.nl www.davidvanneerbos.nl www.two-o.nl www.locationlight.nl

M USI C T H E ATER

M2 M5 N4 P2

DansJobs (Job Cornelissen) Alien Voyagers (Franck Le Lay) Theaterplatform PickUp (olv Marc Koolen) Winnies Drumkit (Winnie Mensink)

dans/acteren theater theaterwerkplaats/muziekstudio/podiumkunst drumschool

www.dansjobs.com www.alienvoyagers.nl www.pickupclub.nl www.winniesdrumkit.nl

P A I NTI NG S C U L P TURE H A N D MAD E

R1 R3 R3 R3 K6 K7 K9 K9 L3 M3 M4 N2 N3 N6 N7 N7 P1 K2 K2

Eva Klee / Zwijntje Ellen van Baal / Atelier A8 Frank Hietbrink / Atelier A8 Ellen Klijzing / Atelier A8 Carelain Bergtop/Rodrigue van Hulsen Joris Volger & EJM de Vries Giovanni Aspria Denise Roosenboom Joris Speelman Hantzen Ploeger Renee Marcus Janssen Edelsmederij (Jorke Schaling) Suzan Hidding Atelier Okan Akin Jan Selen Elvira Vroomen Atelier Wildschut (Corinna Wildschut) Chantal Spit Jaring Lokhorst

beeldende kunst beeldende kunst monumentaal keramist beeldhouwer gemengde technieken/installaties/zilversmid meubelmaker/houtbewerking beeldende kunst/schilderen beeldende kunst beeldhouwer beeldende kunst beeldhouwer edelsmid edelsmid textiel/glas-in-lood/fresco’s tekenen/visueel denken/zandkunst tassenontwerpster beeldende kunst/schilderen beeldende kunst beeldende kunst

www.evaklee.nl www.keramischekunst.nl

K8 R2

Stichting Zwerfkunst (Mandy Haakmeester & Tim Kmiecik) creatieve/culturele evenementen Stichting Open NDSM kunst, cultuur en ambacht

F I LM VI D EO P H O T O G R A PHY

OVERI G

www.jorisbergerbouwt.nl www.akertree.nl www.studiodeklijn.nl www.straatman.eu

www.studioantonsurink.nl www.eefinvorm.nl

www.profielfotografie.nl www.heerenmeester.net www.kiwi-aerialshots.nl

www.ellenklijzing.nl

www.giovannispaspria.nl www.deniseroosenboom.blogspot.nl www.jorisspeelman.nl www.hantzen.exto.nl www.reneemarcusjanssen.nl www.edelsmederij.com www.suzanhidding.nl www.atelierokanakin.com www.elviravroomen.nl www.atelierwildschut.nl www.chantalspit.nl www.jaringlokhorst.nl www.stichtingzwerfkunst.nl www.ndsmopen.nl

KUNSTSTAD UPSTAIRS

A R CH I T E CT URE I N T E RI O R F U R N IT URE

K14 L1 L4 L4 N11 N12 N12

Conny Deerenberg Karel (Karel de Boer) Studio Markunpoika (Tuomas Markunpoika) Roca Metal (Ernest Roca) Studio Plots (Monique Philippo & Jasper Tuinema) Sponge Architects (Bjรถrn van Rheenen) Jasper Etten

binnenhuisarchitectuur industrieel ontwerp/meubelmaker ontwerper ontwerper architectuur/projecten architect architectuur-adviseur

www.cdeerenberg.nl www.karel.to www.markunpoika.com www.rocametal.com www.studioplots.nl www.sponge.nl

F I LM VI D EO P H OT O G R APHY

L1 M1 M8 M8 M11 M12 N8 N8 N8 P7 P10

NurLimonade Media (Josefine Salden & Tine Reischl) Tim Stet Xander XAM Moutham Nellie de Boer Turned on Media (Jasper Luit & Philip Klees) Maasja Ooms Marc Faasse Hugo Schuitenmaker Menno Fokma Chris Teerink Amerens Hedwich

film fotograaf fotografie, video & livestream fotograaf film/video/postproduction film fotografie fotografie film/motion design film regisseur/editor fotograaf

www.nurlimonade.nl www.timstet.nl www.planetxam.nl www.nelliedeboer.nl www.turnedonmedia.n www.maasjaooms.nl www.marcfaasse.com www.hugoschuitenmaker.nl www.mennofokmastudio.com www.christeerink.nl www.amerenshedwich.nl

K1-C K10+11 K10+11 K12 K12 K12 K13 K15 K16 K16 K16 K17 K17 L4 L4 L4 L5 M1 M8 M8 M9 M10 M10 N11 N8 N8 N8 N9 P8

Floor Wesseling Bram de Leeuw Kosmonauts (Jim van Aalst) Lyangelo Vasquez Judith van der Velden Luca Boscardin Studio Admiraal (Robert Admiraal) Eibert Draisma Stoepkrijt (Mattijs Arts) Marcia Nolte Frederique Hesp Jeroen van Leur Thijmen van der Steen Studio Markunpoika (Tuomas Markunpoika) Roca Metal (Ernest Roca) Johannes Verwoerd Lex Pott Studio Maar Echt (Daniel Gravemaker) NSD*ZYN (Nelson Silva) Daniela Buonvino Rob Boeije Sven van Asten Stijn van Kervel Erna Boomers Rianne van Duin Sue Doeksen Marta Veludo Andrew Eddy Mathilde Drooger

grafisch ontwerp industrieel/grafisch ontwerp grafisch/webontwikkeling programmamaker/webdesign/geschiedenis grafisch ontwerp/illustratie illustration/graphic design/product design industrieel/grafisch ontwer/3D industriele vormgeving grafisch ontwerp product en ruimtelijk ontwerp (WeMakeCarpets) product ontwerp en interieur industrieel ontwerp product en meubel ontwerp ontwerper ontwerper ontwerper/film ontwerper (hout,steen,metaal) concept development, design grafisch /communicatie ontwerp/3D lichtobjecten grafisch ontwerp ontwerper grafische vormgeving grafisch ontwerp/illustratie grafisch ontwerp/illustratie grafisch ontwerp/illustratie multimedia design grafische vormgeving

www.floorwesseling.nl www.bramdeleeuw.nl www.kosmonauts.nl www.lyangelovasquez.com www.judithvandervelden.nl http://www.lucabosca.com www.studioadmiraal.nl www.eibertdraisma.nl www.stoepkrijt.org www.marcianolte.com www.frederiquehesp.tumblr.com www.jeroenvanleur.nl thijmenvandersteen.nl/ www.markunpoika.com www.rocametal.com www.johannesverwoerd.nl www.lexpott.nl www.maarecht.nl www.nsdzyn.nl

N13

Fluitstudio (Maarten Visser)

muziekinstrumenten

www.fluitstudio.nl

L5 M10 M10 M10 N13 N13 P9 P9 P11 P12 P13

Maartje Korstanje Cosima Montavoci Louise Perot Bonnell Marjanne van Helvert Barbara van Schajik Metaalrestauratie (Eveline Los) Vladimir Hristov Daniel Mullen Zardoz (Dennis Velthuijzen) Valerie van Leersum Allard Boterenbrood

beeldende kunst beeldende kunst beeldende kunst beeldende kunst edelsmid metaalrestauratie beeldende kunst/schilder schilder schilder tegeltableaus beeldende kunst/installaties beeldende kunst/fotografie

www.maartjekorstanje.nl www.cosimamontavoci.com www.louiseperotbonnell.com www.dirty-design.net www.uwgoudsmid.nl

L1 N10 N9 P6 P7

The Refelctive Workspace (Edith Winkkler) Eva de Klerk Steve Green Hopebox (Rienke Enghardt) Sarah Payton

bedrijf organisatie/consultancy booster bottom-up projecten in creatieve industrie vertaler (Ned/Eng) kunstprojecten cultural producer/visual artist

www.reflectiveworkspace.nl www.evadeklerk.com www.stevegreen.nl www.hopebox.nl www.sarah-payton.com

G R APHI C WEB P R OD UC T D ESI GN

MUSI C P A I NT I NG S C U L PTURE H A N D MAD E

O R G A NI SATI E T E CHNI EK OVERI G

www.robboeije.com

www.boosbv.nl www.riannevanduin.nl www.suedoeksen.nl www.martaveludo.com www.artage.nu

www.hristov.nl www.daniel-mullen.com www.zardoz.nl www.valerievanleersum.nl www.allardboterenbrood.com

KUNSTSTAD OUTSIDE

OOSTVLEUGEL A R CH I T E CT URE IN T E RI O R F UR N ITURE F I LM M USI C T H E ATER

P A I NTI NG S C U L P TURE H A N D MAD E T E C HNI EK

19A-4+5 19A-4+5 19A-4+5 19A-12 19A-11

Octant Objects by Kjell van Norel Helmich Houtwerken (Bert Helmich) Buro Blaseloeff (Vincent Loeff & Rinse Blasé) Rob Vrijen Hetty van Bommel

19A-4+5 Superelectric (Henk Loorbach) 19A-4+5 Andre Maat

interieur/ toegepaste vormgeving/decor/beeldhouwer meubelmaker/toegepaste vormgeving architecten toegepaste vormgeving/decor/beeldhouwer beeldende kunst/openbare ruimte/decor-ontwerp

www.kjellvannorel.nl e: bert.helmich@gmail.com www.buroblaseloeff.nl

regisseur en beeldmaker film regie

www.superelectric.nl www.andremaat.com

www.rozestudio.nl

19A-6 19A-7 19A-7 19A-11 19A-11 19A-12 19A-13 19A-13 19A-13 19A-14 19A-14 19A-16 19A-17

Anton der Kinderen theater vormgeving/design/beeldende kunst Het Mobiele Naaiatelier locatiehteater Monsterverbond (Casper Oorthuys ) locatietheater, decorontwerp Convoi Exceptionnel (Hetty van Bommel) ritueel lokatietheater Trouw Eiland (Hetty van Bommel) theatrale weddingplanning Troost Modelmaking (Martijn Troost & Saskia Rinsema) decorontwerp/special effects Babok beeldende straattheater BOT (Geert Jonkers) beeldend muziektheater Compagnie MOBIL (Aat Dirks) straat theater, decor SIN Straattheater Instituut Nederland (Pieter Post) circus, straattheater/variété Iwan Snel decorontwerp/uitvoering PI Kwadraat PI-2 (Inez van der Meer & Balthasar Prinsen) kostuums/decor Circus Kristal (Aschwin vd Brugh) circus

www.antonderkinderen.nl www.hetmobielenaaiatelier.nl www.monsterverbond.nl www.convoiexceptionnel.nl www.trouweiland.nl www.troostmodelmaking.com www.babok.nl www.wijzijnbot.nl www.compagniemobil.nl www.steprightup.nl

19A-6 19A-6 19A-12 19A-13 19A-15

Artery Henk Schut Rombout Oomen Straatjutter (Krista Peters) Bisscheroux & Voet (Jeroen Bisscheroux & Michiel Voet)

kunst projecten beeldende kunstenaar beeldende kunst/schilderen beeldende kunst van gevonden materiaal beeldende kunst openbare ruimte

www.artery.nl www.henkschut.nl www.romboutoomen.eu www.straatjutter.net www.bisscheroux-voet.nl

19A-9 19A-13

Make Art Projects (Boris van Nes) Pudding Theatertechniek (Jochem Vrijland)

techniek/tentoonstellingeninrichten theatertechniek

www.makeartprojects.nl www.puddingtheatertechniek.nl

www.pi2.nl www.circuskristal.nl

HELLING, KANTOOR & TRAMS D E SI G N M USI C T H E ATER P A I NTI NG S C U L P TURE T E C HNI EK

X X4

Cees Hin Chiel Snijders

interieurbouw multimedia design

X2 X2

creatieve communicatie/poppen analoog clubhuis

www.opvallendgoed.com

trams

Opvallend Goed (Evelien de Jong) Klup X (Dirk Verhoeven, Evelien de Jong & Laurens van Wieringen) Stichting Trammeland

theater/vormgeving/decorbouw

e: trammetjes@gmail.com

X3 X5 X7 X7

Hanneke de Munck Tom Wagenaar Hélène Min Lennaart Allan

beeldende kunst/ beeldhouwster beeldende kunst beeldende kunst beeldende kunst

www.hannekedemunck.nl www.beeldhouwerscollectiefabk.nl www.apelles.nl www.hellingx.nl

X1

Buro Spelen (Klaar van der Lippe & Bart Stuart)

beeldende kunst & stedenbouw

www.burospelenblog.nl

1

2

10

7

6

8

9

11

25

21

22

23

24

Huurdersvereniging De Toekomst

We were ahead of our time door Sarah Payton Tenants and Entrepreneurs Association De Toekomst (literally ‘the Future’) represents the artists, artisans and other creatives in the NDSM broedplaats (‘breeding ground’). De Toekomst defends the character of the NDSM as a ‘free space,’ organises cool events and looks after the rights of the tenants and entrepreneurs.

Sarah Payton spoke with chairman Hessel Dokkum I’ve been involved since the 80s with buildings, free space and collectivity. In the late 90’s I was together with Eva de Klerk one of the initiators of the NDSM broedplaats; along with Eva I wrote the original plan. That was when local city governement in the North of Amsterdam held a competition for a cultural entrepreneur for the shipyard - for the warehouse, the slopes, where [cafe restaurant] Noorderlicht is - really the whole area. Since then I’ve kept involved in the background, and I’m currently head of the Association of Tenants and Entrepreneurs, De Toekomst.

With the NDSM we were really ahead of our time. If you look at the society now, you often see groups of people come together, make a plan together, hire an architect, and so create space for a small community. That’s called Private Collective Property Development. And that was our idea with the NDSM. Collective private patronage, which has nothing to do with squatter culture or squatter ideals. What it involves is, that you create a place where the tenant - the user determines what can happen there, under preconditions. I find it quite funny that what we thought up back then, has now become very important.

The spirit of the times are very different now compared to fiftien years ago.

Nowadays there is a liberalization of ideas. Nowadays an artist is expected to do something for society, to make a connection with the neighborhood or give courses in community centers. Does that have anything to do with art? No, that’s “give some get some.” There is talk of a new policy that will allow you as an artist to use your studio for only ten years. The idea behind this is, if you are successful, then you’re a talent and you will become commercial and won’t need a subsidized studio, and if you don’t make it, then you’re a failure and you should make way for someone who is going to make it. When the city first began its ‘broedplaats’

policy, the idea was that an artist had added value for the city, purely because he was an artist. We give already give something back. Why do people want to be in Amsterdam? Because of the cultural climate and reputation.

The NDSM is the only ‘broedplaats’ where the tenants themselves have contributed capital, and where they themselves have run a financial risk. I know other buildings, such as the Plantage Doklaan, where I used to have a studio, where people have put in a lot of energy, but no capital. With NDSM, in 2005 there were already lots of people signed up, and everyone thought it was fantastic, the idea of ​​the broedplaats. Until it reached the point, where you could begin building - and suddenly half the people fell off, because they had to invest, and not everyone could run that risk. The people who are there now, they have all chosen deliberately for an entrepreneurial risk. That makes the NDSM unique.

It has been a great success. It has become internationally famous, from the atmosphere and the climate that we have created together. Now people are taking advantage of the m2 price, that’s called gentrification and that is as old as Rome.

They build on the success and therefore ruin the success. It could be different. A restful place where you can come strolling along the IJ. You need places of rest in the city, a place where you can - under certain conditions of course – do what you like. Free space to play.

What I would like to see happen is that the broedplaats is further developed and expanded as it was once meant to – based on the content. I want to see us asking ourselves, together, what is good for this area, what is good for the Broedplaats, and how we can open up again and create free space which people want to come to. For example, with the third floor, or else with a cinema. Develop a cultural programming - that would give a spin-off to the breeding ground, there would be interaction. It’s possible - if you have a vision. If you can take the energy of people and give it a form, the community that you form together, and the freedom that you create together - if you can showcase to the outside world, that is enormously valuable, for the place, but also for yourself, and for the city. www.toekomst-ndsm.nl www.ndsm.pro

Stichting Kinetisch Noord

Een nieuwe gevel door Sarah Payton The buildings at the NDSM-shipyard are also changing. Here, the western facade of the Scheepsbouwloods, which came into view when the old Docklandshal was demolished in 2009. Then the graffiti artists took it over as a Hall of Fame, and you would see them often in the early mornings working; they ensured the facade changed continuously. Now it will change once and for all, because in august 2015 major renovations will begin of the western, northern and eastern facades of the building, following a design from Dynamo Architects who earlier renovated south facade. In the coming year 6,400 m2 of steelframe and brickwork will be renovated; the work is scheduled to be finished by the end of 2016.

STICHTING KINETISCH NOORD (literally: Kinetic North Foundation) is owner and leaseholder since 2014 of the Scheepsbouwloods.

STICHTING NDSM-WERF

Changing of the guard door Lyangelo Vasquez

Stichting NDSM-werf is organisation that manages and takes care of the programming for the NDSM site. In October 2015 Anne Marie Hoogland will step down as director of this foundation. Her successor Kim Tuin was formerly director of renowned nightclub Trouw Amsterdam en will now start a new adventure at the NDSM. We spoke to the ladies about their experiences at the wharf and their view on the future of NDSM.

WHAT’S YOUR OLDEST MEMORY ABOUT NDSM? ANNE MARIE HOOGLAND “My oldest NDSM-memory is from my schooldays. Fourth grade. I was living in Zaandam and had a boyfriend who’s father was an engineer at the NDSM. As a ten year old girl visiting his family at home, it was all NDSM. The father was on the board and was closely involved in those hard times, the end of the shipyard. It was a sad story that also took in, even at that young age. While visiting the shipyard one time, I did get to see the old wharf in all it’s glory. But at the time I didn’t realise how special that was.”

KIM TUIN “I think it must have been a Dogtroep performance I saw here in1994. It was a enormous water extravaganza. It was theatre with big gestures. Something which did the NDSM justice. Very impressive!”

WHAT’S YOUR MOST PRECIOUS EXPERIENCE AT NDSM? AMH “When I just started here, it was very exciting to articulate a story about the NDSM’s future. With a small group of people we came up with the idea use a red container to trigger meeting on the wharf, under the flag of ‘Self Made Future.

We started with the first meeting in september 2013.

The weather was scorching hot and the energy bursted right at us. Both the artist from the Scheepsbouwloods and involved officials showed up, as well as people from MTV, Pllek and Noorderlicht for example.

It was such a succes that we organised the meetings on a weekly basis for four months straight, posing the question: ‘What do you want to see grow on the NDSM?”. It was great to notice how involved people were and people who’s heart really belongs to NDSM thought: ‘I want to be a part of this.’”

KT “The first Kikkenstein party we organised in the ‘Aflopende Zaak’ (Downhill), the descending slope on the wharf. Peter van de Meulen and I had decided that the nightlife in Amsterdam had become too serious. So

one day we hopped in the car and did explored the city, looking for the least prestigious part of it. We found that in the north. It turned out to be a great day, with nice weather, fun people, music and also, very important: lukewarm beer. Exactly as it supposed to be.”

WHAT’S THE NDSM’S PLACE IN THE CITY’S AND COUNTRY’S CULTURAL LANDSCAPE? AMH “What’s special about the NDSM to me is that it still has some of the atmosphere of a real shipyard, with authentic slopes, pumping rooms, you name it.

That’s great. You don’t see that so often in other places. If a location like this is raked and decorated it will become urban space just like any other in a city. That would be a great shame. Period.

And regarding self-organisation, management and doing more international cultural programming, we have great ambition. We want to become self-sufficient. That means working towards becoming an area were we generate our own electricity and it that way also make possible completely sustainable events.

That scenario would make the NDSM very distinct compared to the rest of Amsterdam, the Netherlands and even Europe.”

KT “Why not the international cultural landscape? I understand that the NDSM is the largest ‘breeding ground’ in Europe. That’s a great starting point to unite all kinds of cultural disciplines. In my view the foundations have already been laid for that.”

ONE OF THE CHALLENGES FOR THE NDSM IS MAINTAINING THE UNIQUENESS OF THE LOCATION, WHILE ALSO MOVING ALONG WITH CHANGING TIMES EN CIRCUMSTANCES. WHAT SHOULD IN YOUR VIEW BE KEPT AT ALL COST? WHAT SHOULD BE ADDED? AMH “The shipyard was originally a space for work and it should stay that way. That’s why our publication is called ‘Werk aan de werf’ (Working on the wharf). We

know that there will also be a residential area built, along with some commercial zoning. But it has to stay special, remain distinct. Not the bigger chains. So no Albert Heijn, Gall en Gall or Etos. That would be deadly.

We want distinctive companies, with original concepts. That means initiatives that are truly new en different from the rest of the city and the country.

In it’s second life the NDSM really became a cultural hotspot. This also has to stay that way. Right now we program a lot of electronic dance music. That’s great and benefits the NDSM a lot. But I’d also like to see us program one or two bigger public festivals, for a larger audience. More artistic and magical festivals that could really speak to the beauty of the light, sound and movement on the wharf.”

KT “Amsterdammers know the NDSM as one of the raw edges of the city, where freedom is an important element. We would like to keep it that way. I wouldn’t say something is missing. Like other places, the NDSM is subject to urban development and therefore constantly in motion. The coming and going of different elements creates a colourful whole.

I wouldn’t like to focus on keeping or changing elements, but more on the broader urban processes. They highlight an urgency for the wharf’s identity. In my ideal world the NDSM stands for freedom, innovatie, synergy, artisanship and passion, translated as freely as possible to a diversity of disciplines. Think cultural entrepreneurship, education, design, architecture and art.” www.ndsm.nl

Fragment uit de Boekmanlezing van 2015

An

K s ’ t iss to s i Art door Lyangelo Vasquez

Every five years the Boekman Foundation organises a reading in partnership with the Holland Festval. In june 2015 the honors went to Eva de Klerk, intiatiefnemer van de NDSM broedplaats.

What a beautiful image: The city is sleeping. Maybe she’s lost her pulse. Nothing and no one can awaken her. Then comes the artist with a gift for the city: A KISS. A soft delicious kiss on the mouth. A flowery kiss that brings back radiance, vitality and breath. A kiss is a powerful metaphor. I believe it takes two for a really good kiss. Must the artist do all the kissing, or does the city kiss back? And what is the nature of their kiss?

During the 80’s the shipbuilding industry of Amsterdam along the river IJ closed down, leaving dozens of empty hangers and warehouses behind. The areas around the buildings also deteriorated quickly. As one would expect in any metropolis, a mixture of city nomads, prostitutes and refugees soon arrived, followed by artists, utopians and young people who seeking creative free space outdoors. And so it went on the southern banks of the IJ. All this off the grid activity was a welcome spark for the lively subculture that Amsterdam is often celebrated for: a liberal city of counter cultures, tolerance, cultural experiments and an internationally renowned Dutch avant-garde.

Then came the 90’s. The city and a consortium of bankers and developers drew up plans to transform the area into a Wall Street upon Het IJ. It was destined to become the new heart of the financial sector with skyscrapers, luxury apartments and sunny boulevards similar to the cities of Southern Europe. These plans were never realized, because eventually the financial sector decided on De Zuidas for it’s new Wall Street location. A group of people who had taken the warehouses back into use, and who were threatened by the plans at that time founded The Guild of Industrial Buildings upon Het IJ. Together with two Dutch housing corporations the guild launched the manifest The City as a Framework.

The guild wanted to be recognized as a serious partner and to sit at the table and share its ambitions with the city and the developers involved in the area.

The City as a Framework is a method I could say many things about but it comes down to this: “Make money in the building, not on the building.” Attention please!

Money is mentioned twice in this sentence. Believe me, we the artists, are not allergic to money. We pay rent, do maintenance, pay taxes etc. We develop so that our costs are covered and so our revenue is generated by activity in the warehouse and not by speculating on profits by selling the building or by leasing it.

Nevertheless in 1998 the city of Amsterdam closed down many warehouses and evicted over a thousand artists and other initiatives, among them the famous 3rd Floor Skate Park in the Vrieshuis America. Armed with the The City as a Framework manifest, and with the help and of the skateboarders and a mom on welfare, we called ourselves Kinetisch Noord (literally, Kinetic North) and described the I Jump (IJsprong) to the North (in Dutch IJsprong is a pun on eisprong, literally egg-jump, meaning ovulation. How fertile!). Our ambition: Go to the bank.

Design our own city. Finance it ourselves and build it in a giant warehouse the size of two football fields. The mayor then, Schelto Patijn declared: “No culture without subculture!” Now that was a good kiss back.

Then came the first obstacles: The ground was severely polluted. The roof of the warehouse was nearly collapsing and there were zero working facilities. The total

costs to make the warehouse clean, dry and safe: 28 million euros. We already had 450 enrollments. By creating 28.000 square meters of rentable space we could cover the full cost of investment, that is if we could own the building. However, ownership was not an option. The city was interested in demolishing the site in the near future. The kiss was losing its passion.

We were given a lease for 10 years, and a few years later with pressure from the neighborhood we won a 25 year lease and the warehouse was declared a monument. At the start we had been short eight million because we could not go to the bank for the ten years. At this time the owner of the warehouse was the local district, and they had no intention of investing in their own warehouse. The greater city and the national government were interested. Isn’t it a little odd that the boy you are kissing isn’t really interested, but his parents are? With grants and contributions we bridged the gap to complete the overdue structural repairs and maintenance, clean up the pollution in the ground and finish the work on the infrastructure. The costs for the interior of the warehouse we financed ourselves.

In 2000 the feasibility study was completed and we were given the green light.

Our approach is bottom-up, we want to put the people first and then work together on the designs of a building. So one day, seventy creators entered the huge broken down warehouse and we demarcated the spaces with crayons. Everyone paid a fixed price per square meter right there on the spot. This was proof of commitment by the artists and entrepreneurs involved. Now we were ready to create an organization: a temporary co-operative with a bank account and a small working team. A large share of our funding was held in trust by the local district government, our development partner and the owner of the shipyard. Together we drew up a plan of action for ten years (2002-2012) that covered all the construction projects, a multi-annual financial budget and planning schedules.

But when it came to completing our plans, we found out to our surprise that we were in bed with the wrong partner. They were clearly only interested in our good looks and not in who we were on the inside. The kiss was over. After six of the ten planned building projects were completed, construction was halted in 2007, and now the Skatepark had been evicted to make way for commercial development.

And our shipyard has become a festival terrain.

As artists we want to awaken the community with a kiss that will bring us closer to our goals of sustainability, following four paths of development: 1) Circular (economic); 2) Carried by the community and not by institutions or individuals (social); 3) Founded by all of the involved parties (administrative governance), ; 4) With respect for the surroundings and the environment (technical). This is the kiss we have to offer. But the city was – and is still – trapped in a linear logic of profit maximization in which non-profit initiatives are per definition either an expense or in need of funding. This is where it goes wrong.

So dear people, keep on kissing, but stay aware of who is kissing back and how the kiss tastes. Maybe you are still living in a world of dreams and illusions that someone could help you out of. Bring on the prince. But remember we are talking here about a kiss that awakens us and brings us back to life. There is another kiss and it’s called the kiss of death. An artist kissing the city should watch out and avoid that kind of kiss.

This is a shortened version of the Boekman Reading “An Artist’s Kiss to Awaken the City” which Eva de Klerk presented during the Holland Festival in Amsterdam on June 8the 2015.

You can read the complete text online at www.evadeklerk.com/boekmanlezing.

door Sarah Payton

Woord in beeld

De NDSM in 4 teksten

The first to appear was Niet Bang Zijn (“Don’t be afraid”).

Spelled out in light, suddenly shining in the winter gloom up high in the steel beams of the Scheepsbouwloods. No announcement, no name. It was late 2012. The artist turned out to be Thierry van Raay, long term resident of the NDSM broedplaats with a studio in the East wing of the warehouse. A ‘message to the Kunststad (“Art City”)” he said when asked.

Back then the Kunststad needed a boost; the cost of renting had risen sharply, internal politics were fierce and many in the artists community were uncertain. Later van Raay removed his artwork in protest of the policies regarding the warehouse.

A year later in November 2013 another light artwork appeared at the shipyard, out in the water near the ferry landing; this one announced in advance, with press releases and a chic opening at artists platform Nieuw Dakota. A Place Beyond Belief, a work by internationally renowned Scottish artist Nathan Coley, was not conceived with the NDSM in mind, but was a temporary installation; eventually it would relocate to the Van Abbe museum in Eindhoven. Did his work describe the area? Who was it speaking to? Was it speaking to us, about us or for us? Were we, once again, being spoken for and spoken about, rather than speaking for ourselves?

In 2014 another long time resident of the broedplaats, designer Marjolijn Stappers, put a text work (“Stay Gold Pony Boy”) on the front cover of the NDSM OPEN newspaper: Stay Bold Pony Bold, Stay Bold NDSM. Inspired by a phrase from the 1967 American novel ‘The Outsiders’ by S.E. Hinton, Stappers added a call to the NDSM to “stay pure and brave, not get driven by hypes and money, but stay driven by itself. Then this special place, as it is, will last for the longer time even if there are tremendous changes.”

Not long after came the fourth text, appearing unexpectedly and daringly high on the brick facade of the Lasloods; it was just there one morning when people arrived for work: Make Art Not €. Online the artwork caused a big stir, and the message was adapted into several new versions, including Make Art & €, Make Art With €, and Make Art not €€€€. A year on no one has claimed the work. Nor has anyone painted over it.

Een jaar later, in november 2013 verscheen een ander lichtkunstwerk op de werf, in het water vlakbij de pont; ditmaal van tevoren aangekondigd, met persberichten en een chique opening bij kunstenaars platform Nieuw Dakota. ‘A Place Beyond Belief’, een werk van internationaal gerenommeerde Schotse kunstenaar Nathan Coley, werd niet bedacht met de NDSM in het achterhoofd; op den duur zal het naar het Van Abbe Museum in Eindhoven verhuizen. Beschreef zijn werk het gebeid? Tegen wie spraak het? Spraak het tot ons, over ons of voor ons? Was er, voor de zoveelste keer, voor en over ons gesproken, in plaats van dat wij voor ons zelf zouden spreken?

In 2014 zette nog een langdurige inwoner van de broedplaats, ontwerper Marjolijn Stappers, de tekst “Stay Gold Pony Boy” op de voorpagina van de krant van NDSM OPEN. Geïnspireerd door een zin uit de 1967 Amerikaanse roman ‘The Outsiders’ door SE Hinton, voegde Stappers een oproep toe aan de NDSM om “puur en dapper te blijven, niet gedreven door hypes en geld, maar gedreven door zichzelf. Dan kan deze bijzondere plek, zoals het is, voor een langere tijd bestaan, zelfs als er enorme veranderingen komen.”

Niet lang daarna verscheen een vierde tekst plotseling op gedurfde hoogte op de bakstenen gevel van de Lasloods. Op een willekeurige ochtend kwam men op de NDSM aan en was het er gewoon: “Make Art Not €”.

Het kunstwerk veroorzaakte online een grote opschudding en het bericht werd meerdere malen aangepast in een aantal nieuwe versies, waaronder “Make Art & €”, “Make Art Met €”, en “Make Art niet €€€€”. Een jaar verder heeft niemand het werk geclaimd. Er is evenmin overheen geschilderd.

The NDSM in 4 texts

Hij plaatste het werk in een periode waarin de Kunststad een impuls nodig leek te hebben; de kosten van het huren waren sterk gestegen, interne politiek was fel en veel kunstenaars binnen de gemeenschap waren onzeker over hun toekomst op de NDSM. Van Raay verwijderde zijn werk later weer, uit protest tegen het van beleid van ten aanzien van de loods.

Woord in beeld

door Sarah Payton

De eerste die verscheen was ‘Niet Bang Zijn’. Het was eind 2012. De tekst was losjes met licht geschreven en scheen opeens door de winterse somberheid hoog in de stalen balken van de Scheepsbouwloods. Geen aankondiging, geen naam. De kunstenaar bleek Thierry van Raay te zijn, een langdurig ingezetene van de NDSM broedplaats met een studio in de Oostvleugel. “Een boodschap aan de Kunststad,” zei hij toen hij ernaar gevraagd werd.

Een korte geschiedenis van de NDSM

Het wordT nooit meer steeds weer zoals vroeger door Lyangelo Vasquez

De oude klok naast de ingang van de Scheepsbouwloods is bevroren in de tijd en slaat voor altijd kwart voor één. Het is één van de klokken waar men ooit tijdens het werk in de loods naar omhoog keek. Nu kijkt de klok, ondergestoft en onopvallend, op ons neer als een stille getuige van de lopende geschiedenis van de loods en de NDSM. Een geschiedenis waarin periodes in schril contrast met elkaar staan, elk met een eigen dynamiek en gedachtengoed. Van ongebreidelde groei tot hopeloos verval, van vrijplaats tot broedplaats. En hoewel de klok al jaren stil staat, is één ding zeker: de tijd tikt door en het wordt nooit meer/steeds weer zoals vroeger.

Bloei

Het verhaal van de NDSM begint niet op de NDSM, maar op de Oostelijke Eilanden, waar al sinds de VOC-tijd schepen worden gebouwd. In 1894 krijgt de noodlijdende scheeps-bouwindustrie in het gebied een doorstart als de Nederlandse Scheepsbouw Maatschap-pij (NSM) het levenslicht ziet. De locatie wordt al snel te klein voor de steeds grotere stoomschepen die de NSM bouwt en het oog valt op de overkant van het IJ. Een gebied in de Noorder IJpolder wordt vanaf 1916 met zand opgehoogd en drie hellingen worden aangelegd. In 1922 verlaat de NSM de Oostelijke Eilanden en wordt de werf in Amster-dam-Noord gebruik genomen.

Op de nieuwe locatie is er ruimte voor een grotere ambitie en zo kan de NSM uitgroeien tot de grootste Nederlandse scheepswerf. Om de bouwkosten van een dure oeververbin-ding te voorkomen periode bouwt de gemeente Amsterdam in diezelfde periode de eer-ste arbeiderswijken in Amsterdam-Noord zoals Tuindorp Oostzaan. De tuindorpen zijn een verademing ten opzichte van de verpauperde volksbuurten in de binnenstad. Het ge-bied krijgt een heel eigen karakter en cultuur. De NDSM-werkers vormen een hechte ge-meenschap en kijken met trots naar hun werk op de bloeiende scheepswerf. De schepen die op de werf van stapel lopen gaan de wereld over.

Ondertussen komen gesprekken op gang over een fusie met van de NSM met de Neder-landse Dok Maatschappij (NDM), dat zich vanaf 1920 ten westen van de NSM-werf ves-tigt. Met name de machinefabriek van de NDM is een welkome toevoeging op de produc-tie van de NSM. Vlak na de Tweede Wereldoorlog fuseren de twee samen en vormen in 1946 de NDSM. Een jaar later loopt het eerste NDSM-schip van stapel: het vrachtschip de ‘Bourgainville’.

Verval

De fusie en de Wederopbouw brengen de NDSM na de oorlog grote voorspoed. De werf is gespecialiseerd in de productie van grote vrachtschepen en tankers en de vraag daar-naar groeit snel. Tegelijkertijd groeit de wereldwijde concurrentie, vooral van de Japanse scheepsbouw. Om met de tijd mee te gaan verlegt de NDSM verschillende keren de aan-dacht van de productie. Er worden bijvoorbeeld onderdelen van het Deltaplan en comple-te raffinaderijen voor het Botlekgebied gebouwd. Tijdens de jaren zestig legt de werf zich toe op de bouw van enorme ‘mammoettankers’. Weinig andere Europese werven be-schikken over hellingen die groot genoeg zijn hiervoor.

Ondanks deze pragmatische aanpak kan de NDSM niet op tegen de internatio-

nale con-currentie. Het bedrijf raakt in financiële problemen en de Amsterdamse scheepsbouwtrots gaat op in grotere concerns. Eerst in Verolme uit Rotterdam, later in Rijn-Schelde-Verolme (RSV). Het mag allemaal niet baten. Zelfs met overheidssteun kan de scheeps-nieuwbouw in Nederland niet overleven. In de nadagen wordt er op de NDSM-werf nog met trots gewerkt aan de laatste mammoettanker: de ‘Schelderix’. Maar het pijnlijke pro-ces van verval is niet te keren.

De werf gaat vanaf 1979 verder als NSM, maar wordt in 1984 definitief failliet verklaard.

Vrijplaats

Door het vrij abrupte vertrek van de NSM blijft de werf als niemandsland achter.

Objec-ten, materialen en werktuig zijn achtergelaten alsof ze de volgende dag nog gebruikt zou-den worden; tot de gereedschapskisten aan toe. Voor avontuurlijke ondernemers biedt het verlaten terrein nieuwe kansen. Het bedrijf Vervako probeert in 1990 tevergeefs de scheepsbouw op de werf nog een een doorstart te geven. Op de gevel van de Scheeps-bouwloods is het bedrijfslogo nog te zien.

Maar het zijn vooral krakers, kunstenaars en theatergroepen die met succes hun thuis maken van de werf. Zij vestigen hun werkplaatsen in de loodsen en onder de hellingen en brengen in de jaren negentig de bedrijvigheid definitief terug op de NDSM-werf, zij het vanuit een compleet ander gedachtengoed dan in de voorgaande jaren. Het is een andere Amsterdamse traditie die hier de drijvende kracht is: die van tolerantie.

De (sub)culturele activiteiten op de werf trekken de aandacht van de overkant.

Het eerste ‘Over het IJ’ theaterfestival vindt in 1993 voor het eerst plaats op de NDSM en keert daarna jaarlijks terug. In 1994 speelt de internationaal gerenommeerde theatergroep Dog-troep de buitenvoorstelling ‘Noordwesterwals’ tegen de rauwe, industriële setting van de werf. Een geheel nieuwe gemeenschap kijkt wederom met trots naar wat er op de werf gemaakt wordt.

Broedplaats

In dezelfde periode ontstaat een project voor de herontwikkeling van de IJoevers met de titel ‘Manhatten aan het IJ’. Het betekent de sloop van industrieel erfgoed om plaats te maken voor commerciële nieuw- en hoogbouw. Een groep kunstenaars en (voormalige) bewoners van gekraakte gebouwen aan het IJ komen samen in de Gilde van Werkge-bouwen om zich daartegen te verzetten. Zij opperen het idee van de ‘Stad als casco’: be-staande gebouwen en structuren als uitgangspunt gebruiken voor herontwikkeling. In 2000 wordt een plan van leden van de gilde door stadsdeel Amsterdam-Noord uitgeko-zen voor de herontwikkeling van de NDSM-werf.

De NDSM wordt een broedplaats voor kunst en cultuur. In de Scheepsbouwloods verrijst het skelet van een ‘kunststad’ waarbinnen ruim 240 creatieven zelf hun studio- en atelier-ruimte zullen opbouwen. Met de komst van een indrukwekkend skatepark en het jaarlijkse Robodock festival in 2005, krijgt de werf de reputatie van culturele hotspot. Twee jaar la-ter worden de Kraanspoor en de Kunststad in gebruik genomen en vestigt ook MTV zich op het terrein. In recente jaren kwamen ook Greenpeace en Pllek naar de NDSM en wer-den in laatste nog staande hijskraan hotelkamers gebouwd.

Terwijl de ondergestofte klok in de Scheepsbouwloods nog altijd stil staat, tikt de tijd overduidelijk door. De meeste pioniers zijn inmiddels al lang en breed vertrokken, net als het skatepark en Robodock. Ondertussen staat de volgende lichting klaar. Wellicht met minder staal en meer bits, maar even veel trots op wat er op de NDSM-werf gemaakt wordt.

Meer weten over de geschiedenis van de scheepsbouw op de NDSM? Kijk op www.stichting-ndsm-herleeft.nl & www.ndsm-werfmuseum.nl

‘Old school’ NDSM-ers over werken op de NDSM

Rafelranden en

door Sarah Payton

Gusta van Eijk oogst bladen van de X-Helling, foto Tim Stet

BOT Speelt Ramkoers, foto Ilton-K.-Do-Rosario

Gusta van Eijk - Shipyard Paint

Geert Jonkers - Free thinker

I came here because I wanted to make beachchairs with photos on the canvas, and that wasn’t possible in my studio at home on the Keizersgracht. I got the idea when I was able to aquire a large batch of beachchair parts on the cheap, that would otherwise have gone into the fireplace, and I couldn’t stand the idea of all that going to waste. So together with my husband I built a studio here, that was in 2006.

I’m a sound engineer – I construct noises, literally. I invent and build machines that in one way or another make music, sound or noise. They can be, and are, used for many things, but mostly I create for musical theater group BOT. Nowadays, a sound designer is typically someone who sits behind a computer and creates with a synthesizer. That can be very beautiful, but I don’t find it very exciting.

What’s exciting to me is making noise visible, tangible. And that is right off the important thing about BOT. If you as viewer can see where sound is coming from, and experience it as something really real, then you touch a nerve. It’s something everyone can relate to, there is no text required. Blood, sweat and tears, whether it’s coming from an actor or a machine, in the end that doesn’t matter. A machine is only human after all.

I worked a long time in the film industry as a sound recordist but I had to stop.

And since films and documentaries are very verbal, I decided I wanted to pursue work without ‘words’. I studied at the photography academy for three years, immersing myself in image making. Stories without words. I was already working for some time then with mineral stones, making jewelry. So I immediately made a jewelsmith corner in my studio. And for the beach chairs I’d bought an industrial sewing machine, so I could work with many more materials such as canvas and leather. It really broadend my horizons.

For a few winters I also worked with felt, wool and silk, and through the process of working with these materials I dveloped the idea for the project Shipyard Paint. One day I cycled up through the shipyard, past MTV and the Brooklyn Hotel, and suddenly I was shocked by how unbelievably tidy the terrain was becoming.

Next to the renovated buildings there was just empty barren space where you saw only parked cars and nothing else. And once you came to ‘our part”, near the X Helling, then you saw how the shipyard once was - abandoned, plants coming out of the ground everywhere. Wild herbs and willow, elder and birch. The apple trees next to the Y Helling which sprouted there from the applecores the crane operators threw down. A tremendous wealth. And then began the renovation of the Y Helling, and suddenly everything was gone. And my question is, why?

So last summer when everything was in bloom, I thought, I’m going to paint with what I encounter. And so I started looking around, and I found St. John’s wort, beech leaves, elderberry, and lots of wild blackberries - these are very good for painting with. My studio became a sort of Willy Wonka factory, with gas burners and simmering pots everywhere. And to my surprise I got these really wonderful colors.

The subtitle of Shipyard Paint is Ode to the Rough Edges. It is a statement to make people think. I hope that the civil servants who determine what happens here, will be able to conceive of a plan in which not all the green must go. You need to have the will to preserve the atmosphere of the place. Because this is a deserted yard, and wherever a place is abandoned, nature takes over, and that is beautiful the way it is! And it is possible to preserve it. If you have the will.

You can see that so many people enjoy this place. People come here to look around, and they come because it’s rough, not because it’s been tidied up. They come because you suddenly run into a tree made of iron or against a globe of plastic bottles. People come here to be surprised by things that you don’t encounter elsewhere in the city. That’s what it’s about! These rough edges are very important and unfortunately they are disappearing rapidly. And it’s about freedom: rough edges are about freedom. www.take2design.com

I’ve always had a fascination for sounds, and also for inventing and tinkering with things. And to be honest: I’m not very good at, and that’s the way I like it. I have a kind of naivety that I want to hold on to. I’m very good at taking an engine apart, but then I need three times longer to put it back together. I never take things for granted, instead I like to surprise myself with how a material sounds, or the limitations of material, or the limited availability. To make something out of what is available or just accidentally lying around. Reuse or die.

How can you make a very nice soft song sound so that it feels as if you’re sitting in a cozy living room? Then I think, I want to hear a cat purring. So it’s time to mess around with a bucket, a little motor and a sprocket, and out of these create the sound of a purring cat. It doesn’t look like a cat, but once you turn it on, you feel immediately ‘ah... at home’.

An old accordion with a small auxiliary motor moves itself with great difficulty and very slowly onwards, like a caterpillar, step by step. Each second begging the question, how long he can last. It’s just dead matter with a plug, but in one of BOT’s performances, people immediately develop compassion with that thing.

It gives solace, or hope – if that thing can manages to stay upright ... what am I complaining about?

I came to the NDSM 12 years ago: it was a cluttered mess, where everyone did his thing on his own island but among ourselves the lines were very short. So much was possible, there was literally free space. That also gave space in your head.

There was no ferry back then, you had a very long bike ride and then you arrived at a obscure area. As an outsider you never knew what you’d find. Fantastic!

The NDSM shipyard from then doesn’t exist any more. The free space is increasingly restricted, and the cohesion it once had has been beaten apart by too many vested interests that have nothing to do with art or culture. The NDSM has become predictable, with poles and flower beds, two ferry links and a pancake boat. The place has become mainstream. A lot of individual artists are still doing good work, and they still make this a valuable place, for as long as it lasts. I think the NDSM in fifteen years will be a tidy events ground with a hip shopping mall. I hope not, but I’m afraid it will be so.

I marvel that the city government is cleaning up almost all the rough edges of the city - and therefore leaving less space for the arts to flourish - while at the same time they have, as an autonomous city, raised the level of arts funding to back to a decent level. A counterpoint to the cuts, that’s something I find very valuable.

Art and culture are basic necessities of life. Art asks you questions. It gives energy, that you can’t get anywhere else. Art gives you the ability to look past boundaries, even your own. And that is enriching for anyone. www.audiomachinist.net / www.wijzijnbot.nl / www.hetgeluidvan.nl

‘New school’ NDSM-ers over werken op de NDSM

Achter de studiodeuren door Anne van Laarhoven

Luca Boscardin toy designer Studio K12 lucabosca.com

Marta Veludo ­ graphic designer & art director Studio ​N8 martaveludo.com

Judith van der Velden ­ graphic designer Studio K12 judithvandervelden.nl

What made you decide to want to work at the NDSM Kunststad?

Marjanne van Helvert ­ design research & textielontwerp Studio M10 dirty­design.net

What is it you like about working at the NDSM Kunststad?

LUCA I moved 5 years ago from Italy to Amsterdam. I visited the Kunststad and it was love at first sight. A dream location!

MARTA The first time I took the pont and came to the Kunststad it was winter and raining. I said to myself: no way! Until I saw the place, then I was convinced right away.

JUDITH There’s a very nice vibe here. When you enter you see so many different studios with different styles. But they all fit well together, just like the people.

MARJANNE It’s lively, dynamic and politically interesting because it’s an institutionalised space for artists in a commercial environment.

LOUISE My business partner and I were making clothing from my living room for the past two years, so it was time for our own studio.

The NDSM was our ultimate dream location.

TIM We needed a big space to build a testbridge before we started 3D-printing the real thing. The NDSM warehouse was the ideal place.

LYANGELO The raw environment, creative energie en uniqueness of the area in relation to the city center. It was an ideal place for me to start a new adventure.

What’s it like to work in a building with so many other creatives?

LUCA Being surrounded by art and design is so important and inspiring for my work. I can constantly ask for advice and feedback, share ideas and discuss projects.

MARTA Its amazing, refreshing and pumps your energy up!

MARJANNE It’s inspiring to see what others do. The possibility to work together and to learn from each other, with so many skills and talents.

LOUISE It’s wonderful and strange experience. From one moment to the other I’ve switched from a lonely world in my flat to a world with 230 other creatives.

TIM I enjoy the dynamics of so many creatives put together.

LYANGELO It’s inspiring and motivating to see so many people working and creating wonderful things every day. It gives me my own creative boost.

Louise Perot­Bonnell ­ Textielontwerper & Art director Studio M10 louiseperotbonnell.com​ costaudscostauds.com

Tim Geurtjens We are developing a technique to 3D print large metal structures.

Our goal is to print a steel bridge in Amsterdam in 2017.

Studio: MX3D www.MX3D.com

Lyangelo Vasquez ­ Story designer & historicus Studio K12 lyangelovasquez.com

LUCA I like the idea of crossing a river by boat to arrive to my office.

That makes it all more special and magic!

MARTA The roughness of it and the idea that can easily share skills.

I like also like the fact that you can breathe, look to the sky and have space to look far away.

JUDITH My studio sometimes feels like a bubble. And although you hear the constant noise of working people outside, it’s not bothersome.

MARJANNE Working in a community with many different creatives, in an interestig post-industrial, urban and public space.

LOUISE I love the box-in-box effect. It’s a microcosmos with its own climate: no rain, no wind and no snow. It’s like stepping into someone else’s fantasy.

TIM The space, the view, the people, the dynamics and its uniqueness.

LYANGELO It’s a place for work, a tourist destination and small village all in one. You don’t have the space and circumstances for that in many other places and that makes it unique.

What is it that the NDSM Kunststad contributes to your work? How does it benefit you as an artist/creative?

LUCA Recently I have been working on my first self produced wooden toy and I found a lot of help in the NDSM just by asking around the door of my working place!

MARTA Well, it’s an inspiring space first of all. And personally I got into really nice projects by working with people that have studio here too.

LOUISE The possibility to get in touch with the people working there. That isn’t so easy in most ‘normal’ studio’s. For some reason people feel freer in this place.

TIM The place is very photogenic and there’s so much space for great projects. We’re looking forward to meeting new, interesting people.

LYANGELO At the NDSM you’re part of a very special network of creatives. It can result in great collaborations.

Not sure where this extra part belongs JUDITH Because you’re in a studio in a building, it can feel like a prison. But a nice one.

JUDITH You befriend with your fellow inmates en make wonderful, new plans for the ‘real’ world outside.

TIM Please feel free to stop by and say hello, we are more than happy to explain our plans with all of you!

LYANGELO Als historicus is het fijn om te werken op een plek waar de geschiedenis nog zo tastbaar is.

PRIVATE "<INPUT TYPE=\"file\">" MACROBUTTON HTMLDirect PRIVATE "<INPUT TYPE=\"file\">" MACROBUTTON HTMLDirect

What’s your ideal image of the NDSM in 5 year from now?

LUCA With space for more people and more studios, I’d really like to see it expand. NDSM is a big beating heart for art, it could pulse for the entire city!

MARTA I would like it if more young creatives have there space here. And no corporate buildings or companies. The artistic and playful side of NDSM should be protected!

JUDITH I’m so new here that it’s hard to say.

But I’m hoping on great collaborations with the people here.

MARJANNE A place that remains within reach for artists with a smaller budget, with a focus on a community of artists that are open for each others work.

LOUISE I’m missing a canteen; a place for both the people from the studio’s and visitors.

Who should run such a place? I would me more than willing!

TIM I hope the NDSM maintains it’s unique character. Of course times change and so will the NDSM. But I hope and believe that this doesn’t need to take away from its authenticity.

LYANGELO As a dynamic cultural and artistic incubator, but also hopefully as a sustainable habitat for innovation. And hopefully they don’t turn out to be empty concepts, but realistic guidelines for the future. Cool stuff should keep on being made here.

Editorial

by Sarah Payton

Welcome to the third edition of NDSM OPEN, the newspaper of the NDSM ‘breeding ground’ or broedplaats.

Broedplaats: a place where artists, artisans and other creative workers are housed together, with the idea that the whole is greater than the sum of its parts. At the NDSM this continues to be true, as the various artists, artisans and other creative makers interviewed in the following pages attest to.

At the NDSM, this ‘whole’ extends to the built environment, and to the location at an old shipyard, with its monumental buildings and large open spaces. The shipyard’s industrial past is still visible and tangible, even as new developments threaten to polish away the remaining rough edges – controversially, and ironically, since it is precisely this rough character which is so valued by residents and visitors alike.

redactie Anne van Laarhoven Lyangelo Vasquez Sarah Payton design Judith van der Velden cover Beelden van werk van Daan van Tulder, Annabet Philips, Sue Doeksen drukker Dijkman Print productie Sarah Payton met dank aan Joost Habing, Eva de Klerk, Casper Oorthuys, Tim Stet, Jan Boeve, Ruud van der Sluis en iedereen die een bijdrage leverden aan de totstandkoming van deze krant. Deze publicatie is mogelijk gemaakt met steun van Stichting Kinetisch Noord, Stichting NDSM-werf (Kunstenplan), en huurders- en ondernemersvereniging De Toekomst.

De NDSM OPEN krant 2015 - 2016 is een initiatief van Stichting Open NDSM.

Fifteen years have passed since the original group of artists, skateboarders – and, the story goes, a single mother – won a city competition to develop part of the shipyard into a cultural hotspot. Their ambitious plan proposed an experimental, multi-disciplinary cultuurwerf, and was underpinned by a philosophy of ‘the city as framework’ – a bottom-up approach to development in which the end-users determine what will happen. In practice this meant, among other things, that the artists built their own studios – according to their own design, many with their own hands, and all of them with their own time and money. In this the NDSM broedplaats is also unique.

In 2014 the foundation which manages the broedplaats took over ownership, from the city, of the warehouse where most of the studios are located. The contract guarantees that the existing studios will remain for 50 years. We are here to stay.

This too is unique.

NDSM OPEN 2015-2016 takes the pulse of the broedplaats.

And finds it thriving, full of energy, opinion and visionary ideas. There has been in the last years a new influx of people, many of whom have moved in to share space with the original tenants, bringing a fresh perspective and new potential for creative partnerships. The NDSM broedplaats is today a large and diverse community: painters, draftsmen, specialised crafts-workers, sculptors, architects, photographers, web designers, graphic designers, product designers, inventors, musicians, lighting specialists, theater makers, filmmakers, furniture makers, decor makers, a company for drone film registrations, a circus, a theatrical wedding planner, and much more.

As in any city, and perhaps in any large group, there are disagreements, neighbours who speak to each other and those who don’t. For a year now the tenants association and the foundation that owns the warehouse have stopped

talking. Various parties have made efforts to bridge the gap, but so far the detente crawls on. And in one way or another, everyone in the NDSM community is affected. It gets in our way. So it is impossible to resist the opportunity to use this space to issue an appeal to both parties: Reconcile!

Find a way to engage in dialogue, to compromise, find some common ground, however small. Let us find a way to move forward, together.

In 2015 the organising group behind NDSM OPEN has taken the daring step to set itself up as a Foundation, which will work to promote the broedplaats and the individual artists, artisans and other makers. To start with, in a new ExpoStore which can showcase – and sell – the wide range of art, objects and ideas which they create. We hope by 2016 to have regular opening times. You can follow our progress online, and of course, visit us.

For the first time NDSM OPEN publishes a fully bi-lingual edition. This reflects not only our readers, but also the makeup of the artists, artisans and other creatives, and not least the rich mix of the city around us. The NDSM broedplaats welcomes daily a growing and highly diverse public; we hope each of you will find something in the following pages.

Once again we ask: what is the social, artistic, historical and economic value of the NDSM shipyard, and the NDSM broedplaats, for the city, and further afield? What should such a place offer, to whom, and above all why? NDSM OPEN 2015-2016 offers no single answer; it is rather an invitation, an incitement to dream, food for thought. Our answers will be as creative, as inspiring and diverse as the broedplaats itself. Dream with us!

NDSM OPEN: you’re invited, be welcome.

Sarah Payton NDSM OPEN

15

14

21

20

24

23

22

1. Sugar Sugar, Judith van der Velden 2. Confetti hat, Marta Veludo 3.POOL loss of color, Jeroen Bisscheroux 4.Asexual reproduction of Coral, Vladimir Histrov 5.T-chair, Annabet Philips 6.De Ijzeren Eeuw, Lyangelo Vasquez 7. Archive of the in between, Valerie van Leersum, photo Marc Faasse 8. Bridge Light, Daan van Tulder 9. Verf van de Werf, Gusta van Eijk 10. Hanneke de Munck 11. Ellen Klijzing 12. Zitso, Jolanda Lanschots 13. Come on Board, Henk Schut 14. Graphics Jacket, Nelson Silva 15. Dresoirkast, Akertree / Thomas Akerboom 16. Geit, RenĂŠe Marcus Janssen 17. Boom, Buro Kees / Joost Habing 18. Urban Campsite: Uit Hout Gesneden, Studio Plots / Monique Philippo & Jasper Tuinema 19. De Fluitstudio / Martin Visser 20. NYO Lamp, Ernest Roca 21. Clumsy table, lab6 / Haijo Post 22. Kijkduin gedeelde door 5, Marc Faasse 23. Woodstock exploded copper, Jeroen van Leur 24. Sandy, Two-O 25. I have a plant, Nellie de Boer fotografie & Yvette van der Does Denkbeelden 26. Stacking rings, Suzan Hidding 27. death keeps me awake, Cosima Montavoci 28. Pictoplasma, Sue Doeksen 29. Onzichtbare Man, Michiel Voet

5

4

3

29

28