Een onvergetelijke plek aan de IJssel – Een zorgwijk voor mensen met Alzheimer en hun naasten

Een onvergetelijke plek aan de IJssel een zorgwijk voor mensen met Alzheimer en hun naasten

afstudeerscriptie Kelly Tibben augustus ‘23

Colofon Studie

Academie van Bouwkunst ArtEZ te Arnhem

Student Kelly Tibben Mentor Martijn Braunstahl MTB architecten Begeleiders Annemariken Hilberink Ralph Brodruck Afstudeer Coördinator Gerard van Heel Status document definitief Datum 1 oktober 2023 Afstudeer datum 20 september 2023 Trefwoorden landschap, Alzheimer, Architectuur, IJsselcentrale Zwolle

Afbeelding 1: Voorkant

3

4

Voor mijn familie

Afbeelding 2: Loesje poster, toepasselijke spreuk ter motivatie van het ontwerp

5

6

Afbeelding 3 Pad op huidige locatie IJselcentrale

Samenvatting Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie. Langzaam gaan de hersenen verder achteruit en worden niet meer beter. De klachten nemen daardoor toe, zoals het steeds meer vergeten van dingen. In het begin betreft dit vaak korte termijn geheugenverlies, maar langzaam ook het lange termijn geheugen. Mensen beginnen ook hun omgeving niet meer te herkennen, waar ze wonen maar ook de mensen om hen heen. Dit heeft een grote impact op hun directe omgeving. Door de ziekte verliezen ze steeds meer zichzelf, herkennen de omgeving en hun naasten niet meer. Dit kan zelfs leiden tot tegenwerking en soms zelfs agressie. Het verzorgen van iemand met Alzheimer is dan ook een zware taak, waarbij voldoende en goede hulp essentieel is.

Het aantal mensen met Alzheimer is door de vergrijzing sinds de jaren ’50 van de vorige eeuw vervijfvoudigd. Nederland telt op dit moment ruim 290.000 mensen met dementie en naar verwachting zal het de komende 25 jaar verdubbelen volgens Alzheimer Nederland. Steeds meer mensen krijgen hier mee te maken, zowel direct als indirect door de grote toename. Dit onderstreept het belang van passende zorg voor deze groep.

Door de toename is er ook steeds meer vraag naar geschikte woonomgevingen.

Het is belangrijk dat het een veilige plek is waar mensen zich thuis voelen.

Veel Alzheimerpatiënten wonen nog zelfstandig, maar merken op een gegeven moment dat hun omgeving niet meer veilig is. Ook kan de zorgvraag te groot worden voor de partner. Bovendien voelt niet elke Alzheimerpatiënt zich thuis in dezelfde omgeving als een ander, wat vraagt om diversiteit in omgeving.

Het doel is om een geschikte plek te ontwerpen voor mensen met Alzheimer.

Maar wat maakt een plek geschikt? Waaraan hebben zij behoefte op het gebied van wonen en omgeving? Welke faciliteiten moeten in de buurt zitten?

In mijn onderzoek toon ik de ontwerpmiddelen die zijn ingezet om het ontwerp geschikt te maken voor mensen met Alzheimer.

Het ontwerp is een zorgwijk waar mensen met Alzheimer en hun naasten naartoe kunnen verhuizen. Bewoners worden ondersteund in hun dagelijks leven en maken deel uit van een hele wijk, in plaats van weggestopt te worden op een afgelegen locatie. De wijk biedt vrijheid door het vrije uitzicht en bewegingsruimte. Bezoekers kunnen in de omgeving wandelen of een kopje koffie drinken in het restaurant. De combinatie van bewoners en bezoekers maakt dat het een plek is waar je het gevoel hebt onderdeel te zijn van een maatschappij in plaats van afgezonderd te zijn van de maatschappij. De locatie om dit ontwerp op de maken is de voormalige IJsselcentrale ten zuiden van Zwolle.

7

Inhoud Voorwoord 13 Inleiding 14 I Alzheimer 17 8

Mantelzorgers 21 Relevantie 23 Referentieprojecten 25 II Programma 33 Ik vormen 35 ‘bedreigde ik’ 37 ‘verdwaalde ik’ 43 ‘verzonken ik’ 49 Ontwerp handvaten 54 Functies 59 Locatie 65 Omgeving 69 Historie 79 III Landschappelijke inrichting 87 Aanpassing situatie 89 Samenleving 95 Erven 107 Invulling zorgwijk 120 Zicht 123 Zorgverdeling 127 Beplanting 129 Paden 131 IV Energie centrale 139 Invulling erf energiecentrale 143 Het gebouw 151 Gevels 157 Functies 161

V Wonen 175 Woningen 179 Indeling woning 184 Gevel 187 Zorgboerderij 193 Wooneenheden 194 Eerste verdieping 195 Gevel 199 Literatuurlijst 204 Conclusie 211 Nawoord 212 Bijlage 215 Afstudeervoorstel 217

9

10

Afbeelding 4: ‘verval van deherinneringen’

Voorwoord In december 2017 overleed mijn oom op 73-jarige leeftijd aan de gevolgen van Alzheimer. Doordat mijn oom deze ziekte had heb ik als familielid meegekregen hoe de Alzheimer hem, maar ook mijn familie raakte. Ik hoorde verhalen hoe moeizaam zijn diagnose tot stand kwam. Dat ze eerst niet wisten wat hem mankeerde. Dat het lastig was voor hem een geschikte dagbesteding te zoeken, omdat vanwege zijn jonge leeftijd niet alles geschikt voor hem was. Dat mijn oom en tante niet meer samen konden wonen. Hoe hij uiteindelijk in een verzorgingshuis terecht kwam en de familie hem vaak bezocht. Het verzorgingshuis was geen fijne plek voor hem. Hij kwam daar in de gesloten afdeling, maar de medebewoners 11 waren veel ouder en ze konden niet me elkaar overweg. Hij is meerdere malen weggelopen, dit was mogelijk omdat de plek niet geschikt was voor iemand die nog ´goed´ ter been was. De schrijnende ervaringen die ik bij mijn oom zag waren voor mij de aanleiding om me verder te verdiepen in dit onderwerp. Ik schreef mijn afstudeervoorstel en wilde gaan beginnen om wel een fijne plek te ontwerpen voor mensen met Alzheimer.

Eind 2019 kreeg mijn oma de diagnose Alzheimer, nadat we al langere tijd het vermoeden daarvan hadden. Ik maak van dichtbij mee hoe zij achteruitgaat.

Mijn opa en oma wonen op dit moment nog samen en zelfstandig, ze zijn 92 en 90 jaar oud. De volgende stap zou voor één van hen of beiden een verzorgingshuis zijn. Mijn oma gaat dan naar een gesloten afdeling voor mensen met Alzheimer en mijn opa naar een verzorgingstehuis waar hij ondersteuning krijgt in het dagelijks leven. De kans is dan heel klein dat ze bij elkaar kunnen blijven wonen. Ze zijn al ruim 60 jaar samen en ik zou het liefst willen dat ze dat tot de dood hun scheidt kunnen blijven.

De verhalen van mijn familie staan niet uniek en worden door veel anderen gedeeld. Door de toenemende aantallen van mensen met Alzheimer heeft geleid tot een grotere vraag naar passende ontwerpen en faciliteiten. Ik heb getwijfeld of ik dit onderwerp voor mijn afstuderen aan zou kunnen. Het onderwerp ligt heel dicht bij mij en dat kan een valkuil zijn. Na de twijfel kwam het inzicht dat ik het als kans kan gebruiken om mij te verdiepen in Alzheimer en een ontwerp kan maken waar mensen met Alzheimer en hun naasten samen naar toe zouden kunnen verhuizen. Mijn motivatie is tijdens het proces alleen maar toegenomen om het doel te behalen. Ik zie het voor me dat mijn familieleden echt gebruik zouden hebben gemaakt van mijn ontwerp. Mijn familie heeft me hierbij ook geholpen. Verhalen van mijn familieleden over hoe zij het ervaren, gesprekken met mijn oma en analyseren hoe zij het nu ervaart en waar zij behoefte aan zal hebben. Inmiddels heeft mijn ontwerp geleid tot het behalen van mijn doel. Ik heb een plek ontworpen voor mensen met Alzheimer en hun naasten, waar ze veilig kunnen wonen en samen herinneringen kunnen maken. Hoe dit ontwerp tot stand is gekomen en verdere toelichting op het ontwerp volgt in mijn scriptie.

Tijdens mijn afstuderen heb ik hulp gehad van mijn mentor Martijn Braunstahl, waarmee ik vele malen heb gespard over het ontwerp. Hij heeft veel ervaring in het ontwerpen van zorggebouwen en als het nodig was kon hij me de juiste kant op wijzen.

Amersfoort, 2023 Kelly Tibben

Inleiding Dementie, waar Alzheimer onder valt, is een progressieve ziekte die de structuur en chemische eigenschappen van de hersenen geleidelijk aantast. Hierdoor neemt het vermogen van een persoon om te onthouden, te begrijpen, te communiceren en te redeneren af.

12

In mijn persoonlijke ervaring heb ik gezien hoe Alzheimer ervoor zorgde dat mensen moesten verhuizen naar plaatsen die vaak niet geschikt waren voor hun partner, die geen of andere zorgbehoeften had. Deze nieuwe woonomgevingen waren ook niet altijd geschikt voor de persoon met Alzheimer zelf.

Een veel voorkomende bijwerking van dementie zijn gedragsproblemen.

Mensen met dementie die gedragsproblemen ervaren, raken vaak vast in hun eigen belevingswereld en hebben moeite met contact maken met hun omgeving. Ze dragen vaak een onuitgesproken zorg met zich mee, die ze niet meer kunnen communiceren, en proberen dit soms te uiten door middel van probleemgedrag. De omgeving kan een positieve of negatieve invloed hebben op het functioneren van iemand met dementie. Een gunstige omgeving leidt tot minder probleemgedrag, terwijl een ongunstige omgeving juist meer gedragsproblemen kan veroorzaken. Er zijn richtlijnen voor het creëren van een gunstige omgeving voor mensen met dementie. Het is belangrijk dat zij zich niet gedwongen of overweldigd voelen. Dwang kan weerstand en probleemgedrag veroorzaken, en daarom moet de omgeving herkenbaar en vertrouwd worden vormgegeven.

Bijna 300.000 mensen hebben Alzheimer in Nederland, volgens Alzheimer nederland, en het aantal gaat zich de komende jaren nog vergroten. De zorg is zwaar en de huidige omgevingen waar ze vaak in wonen zijn niet meer passend en daarom neemt de vraag toe naar een geschikte plek.

Doordat de groep zo groot is zijn er ook veel verschillende soorten mensen die andere behoeftes hebben. Die passen op een andere plek. Die bijvoorbeeld meer passen in een drukke stad of juist een rustige plek. Ik heb daarom onderzoek gedaan naar basis behoeften en dit daarna vertaald naar mijn locatie.

Tijdens mijn afstuderen heb ik onderzoek gedaan naar wat Alzheimer is en waar Alzheimerpatiënten behoefte aan hebben. Hoe kan ik dit omzetten naar een geschikte plek om te wonen. De vraag naar geschikte plekken neemt toe en daarmee ook de verschillende ontwerpen die ervoor worden gemaakt. Ik heb een aantal daarvan geanalyseerd die passend zijn voor mijn ontwerp.

Ik heb verschillende boeken gelezen over het leven met Alzheimer ook vanuit de mantelzorger. Met al deze persoonlijke verhalen heb ik zelf verhalen geschreven om de gebruikers te beschrijven en vanuit daar een goed beeld te

scheppen waar ze behoefte aan hebben. Doormiddel van deze verhalen ben ik gaan ontwerpen en heb ik een locatie gevonden. Ik heb onderzocht welke aanpassingen gedaan moeten worden om het passend te maken, met daarin altijd de Alzheimerpatiënt in mijn achterhoofd. Vaak heb ik mezelf afgevraagd of ik bijvoorbeeld mijn oom of oma daar zie wonen. Doordat het onderwerp dichtbij me ligt kan ik me in de verschillende gebruikers verplaatsen.

Gebaseerd op mijn eigen ervaringen, wil ik een ontwerp maken voor mensen met Alzheimer, waar zij samen met hun naasten naartoe kunnen verhuizen.

Een plek waar de maatschappij zich aanpast aan de patiënten in plaats van andersom. Een veilige plek waar ze kunnen wonen en waar de zorg gedeeld kan worden met medebewoners en zorgpersoneel. Er moeten voorzieningen aanwezig zijn die ze kunnen benutten, zoals een huisarts, fysiotherapeut, activiteiten voor dagbesteding en ruimtes waar ze bezoek kunnen ontvangen.

13

14

Dementie, de·men·tie (de; v)1(psychologie) geestelijke aftakeling, m.n. door ouderdom. Van dale.1

15

I Alzheimer

Afbeelding 5: Hoogwater aan de IJssel

16

“Ik duw mijn handpalmen tegen mij oorschelpen. Ik wil het niet horen, maar ik weet dat het waar is wat er gezegd wordt. Ik word van binnenuit opgesplitst. Het is een proces dat ik niet tegen kan houden omdat ik zelf dat proces ben. Je denkt ‘ik’, ‘mijn lichaam’, ‘mijn geest’, maar dat zijn maar woorden. Vroeger beschermden die me. Toen ik dit nog niet had. Maar er is een grotere kracht die het nu in mij voor het zeggen heeft en die niet valt tegen te spreken. Ik wil er niet meer aan denken. Laat ik maar wat gaan werken. Werk geeft afleiding ik moet nog wat rapporteren voor morgen doorkijken. De tekst van rapporten stelt me gerust, juist door de onverbiddelijke rust en kalmte waarmee een ongrijpbare onder water gelegen werkelijkheid wordt beschreven in cijfers en getallen. Alsof die wereld stilstond, alsof hij gemeten kon worden.”

Afbeelding 6: Man waarbij de herinneringen verdwijnen Citaat uit Hersenschimmen, Bernlef J.

Dementie is een ernstige hersenaandoening waarbij geleidelijk het geheugen wordt aangetast. Vaak wordt er gedacht dat dementie en Alzheimer hetzelfde zijn, maar Alzheimer is een vorm van dementie. Alzheimer is wel de bekendste en meest voorkomende vorm daarom denken mensen vaak dat Alzheimer en dementie hetzelfde zijn. Andere vormen van dementie zijn bijvoorbeeld frontotemporale dementie(FTD), Lewy body dementie en vasculaire dementie.2 Langzaam gaan de hersenen steeds verder achteruit en worden niet meer beter.

De klachten worden daarmee steeds meer. Aan het begin van de ziekte ga je steeds meer dingen vergeten. Dat gebeurt vooral bij dingen die net gebeurd zijn, zoals bezoek die ’s ochtends zijn langs geweest, of wie er net gebeld heeft.

Niet meer weten hoe je thuis komt, ondanks dat de route van en naar je werk elke dag hetzelfde is. De ruimte waarin je je begeeft niet meer herkennen. Vaak merkt de omgeving als eerste dat het afwijkende gedrag steeds vaker optreedt.

Iemand met Alzheimer krijgt moeite met dingen zoals plannen maken, beslissingen nemen en een gesprek volgen. Alledaagse dingen zoals koffiezetten of koken worden steeds lastiger. Vaak is er al enige tijd sprake van een geheugenstoornis maar als het echt tot belemmering leidt wordt het pas opgemerkt. Het karakter en gedrag verandert ook langzaam, doordat iemand met Alzheimer steeds meer zichzelf begint kwijt te raken.

De mate waarin een persoon in staat is om te onthouden, te begrijpen, te communiceren en te redeneren zal geleidelijk afnemen. Dementerenden doorlopen 3 stadia: het bedreigende ik, het verdwaalde ik en het verzonken ik.

Het is belangrijk dat dementerenden zich op hun gemak voelen, zo min mogelijk stress ervaren. De verschijnselen van Alzheimer kunnen verslechteren door stress.

Dit speelt ook van belang bij de plek waar ze wonen. Het functioneren van een dementerende kan door de omgeving gunstig of ongunstig beïnvloed worden.

Overprikkeling speelt daarbij een grote rol. Ze krijgen teveel binnen en weten het niet meer te verwerken, een plekje te geven. Een gunstige omgeving geeft minder probleemgedrag en een ongunstige juist meer. De dementerende mag geen dwang of overmacht voelen. Als de dementerende wordt gedwongen tot een bepaald gedrag, ontstaat weerstand en dus gedragsproblemen en vluchtgedrag. De omgeving van de dementerende moet daarom herkenbaar vormgegeven worden.3

I Alzheimer

17

18

Mantelzorg Man·tel·zorg (de; v(m))1 zorg gegeven door gezinsleden, buren of vrienden. Van dale4

Afbeelding 7: Verzorgen van iemand met Alzheimer

Mantelzorgers In Nederland zijn er 350.000 mensen die zorgen voor iemand met dementie die thuis woont. De helft combineert de mantelzorg met een baan en/of zorg voor kinderen. De gemiddelde leeftijd van een mantelzorger is 64 jaar. 31 % van de mantelzorgers zorgt meer dan 40 uur per week voor zijn naaste. 52% van de mantelzorgers voelt zich zwaar belast. Mantelzorgers maken zich ook zorgen over de veiligheid in huis, en deze zorgen zijn terecht, omdat er vaak iets misgaat.5 Deze cijfers van Alzheimer-Nederland bevestigen voor mij dat we de mantelzorgers ook moeten ontzorgen. Ik wil een ontwerp maken waarin niet alleen de persoon met Alzheimer komt te wonen, maar ook de naasten, oftewel de mantelzorgers. Zoals eerder genoemd, combineren mantelzorger vaak de zorg met een baan of de zorg voor de kinderen. Ik vind het belangrijk dat het leven voor de naasten kan doorgaan tijdens het verblijf in mijn gemeenschap.

De naasten die daar wonen, hebben ook behoefte aan een eigen plek waar ze zich soms kunnen terugtrekken en waar ze bezoek kunnen ontvangen om samen herinneringen te maken.

Veel mensen die in aanraking zijn gekomen met Alzheimer zullen dit herkennen.

Er komt een moment waarop de persoon met alzheimer niet langer thuis kan blijven wonen. Iemand met Alzheimer kan ’s nachts gaan dwalen en bijvoorbeeld van de trap vallen of zich verbranden aan het gasfornuis tijdens het koken, of zelfs een drukke weg oplopen. Op dat moment moet je naar een oplossing zoeken. Je kunt niet op dezelfde manier blijven wonen. De meest voorkomende situatie is dat je daardoor gescheiden wordt van je partner, omdat je verschillende zorgbehoeften hebt. Vaak blijven mantelzorgers daarom zo lang mogelijk voor hun partner zorgen om te voorkomen dat ze uit elkaar worden gehaald en elkaar minder vaak zien. Het is belangrijk om een plek te creëren die passend is voor de bewoners. Voor de Alzheimerpatiënt zijn andere dingen belangrijk dan voor de mantelzorger. Het is voor de mantelzorger belangrijk dat ze een plek hebben waar ze zich terug kunnen trekken, even bij kunnen komen. Een mogelijkheid hebben om afleiding te zoeken in dagelijkse activiteiten, bijvoorbeeld een creatieve activiteit of een sociale activiteit.

I Alzheimer

19

20

“Ruim veertig jaar ben ik met hem getrouwd. En dan opeens dit. Meestal gaat zoiets langzamer, geleidelijk. Maar bij hem is het opeens begonnen. Ik voel me erdoor overvallen. Het is wreed en onrechtvaardig. Ik kan soms zo woedend en opstandig worden als ik zie hoe hij naar me kijkt als uit een andere wereld. En dan weer ben ik alleen maar droevig en wil ik hem zo graag begrijpen. Of ik praat maar met hem mee en dan schaam ik me later. Ik ben blij dat jij er bent want het wordt me soms echt te veel. Dan kan ik het echt niet meer aanzien. Nu kan ik tenminste soms even uit lopen. En soms, soms straalt zijn gezicht volmaakte rust uit.

Alsof hij gelukkig is. Zoals een kind dat kan zijn. Die momenten duren zo kort dat ik soms denk dat ik ze mij verbeeld. Maar ik weet maar al te goed wat ik dan zie: iemand die sprekend op mijn man van vroeger lijkt. Maar mensen zoals wij leven van hun herinneringen. Als die er niet meer zijn, is er niets meer. Ik ben bang dat hij zijn leven aan het vergeten is. En alleen met die herinneringen leven terwijl hij ernaast zit… leeg.”

Citaat uit Hernsenschimmen, Bernlef J.

Relevantie Dementie is volgens het CBS de snelst groeiende doodsoorzaak in Nederland.

De meest voorkomende vorm van dementie is de ziekte van Alzheimer (70%).

Door de vergrijzing is het aantal mensen met dementie vervijfvoudigd, van 50.000 in 1950 tot ruim 280.000 nu. Dit aantal zal naar verwachting de komende 25 jaar verdubbelen tot meer dan een half miljoen. Momenteel wonen er ruim 80.000 mensen met dementie in verpleeg- of verzorgingshuizen.

De kans op dementie neemt sterk toe met de leeftijd, maar er zijn ook 12.000 mensen met dementie jonger dan 65 jaar. In Nederland krijgen elk uur 5 mensen de diagnose dementie. Deze feiten van Alzheimer Nederland geven aan hoe groot het probleem is, en de verwachting is dat het de komende 25 jaar nog verder zal toenemen, wat betekent dat er meer behoefte zal zijn aan zorg voor deze patiënten.5 Dementie wordt door artsen en onderzoekers beschouwd als de volksziekte met de hoogste ziektelast voor de patient. Veel mensen krijgen vroeg of laat te maken met deze ziekte. Zoals eerder genoemd, zijn er in Nederland 350.000 mensen die zorgen voor iemand met dementie die thuis woont. De helft van hen combineert mantelzorg met een baan en/of de zorg voor kinderen.

Mantelzorgers maken zich zorgen over de veiligheid in huis, en deze zorgen zijn terecht, omdat er vaak iets misgaat. Ik heb eerder mijn eigen verhaal verteld over mijn ervaring met Alzheimer.

Vanwege het feit dat zoveel mensen in hun leven te maken krijgen met Alzheimer, is de maatschappelijke relevantie ervan groot. Zelfs als je er zelf niet mee te maken krijgt, ken je waarschijnlijk wel iemand in je omgeving die ermee te maken heeft. Daarom is het belangrijk om te kijken hoe deze mensen, zowel de Alzheimerpatienten als hun naasten, kunnen wonen. Naasten zijn vaak partners, maar ook familie en vrienden.

I Alzheimer

21

Afbeelding 8,9 en 10

Foto’s van locatie Hogeweyk in Weesp.

22

Hogeweyk Weesp, MBVDA Architects Een beschermde omgeving voor mensen met de ziekte van Alzheimer en/of dementie in Weesp is De Hogeweyk. Het complex bestaat uit 27wooneenheden voor in totaal 187 bewoners. Wat De Hogeweyk uniek maakt, is dat het een echte wijk is met straten, pleinen, steegjes en zelfs een park. In de woningen kunnen bewoners volledig zelfstandig wonen, met verzorgers in de buurt.

Ze worden ingedeeld in groepen van 6 bewoners met dezelfde leefstijl.

Bewoners hebben de mogelijkheid om bij te dragen aan het huishouden, zoals boodschappen doen of koken, maar dit is niet verplicht.

De woonbuurt biedt diverse faciliteiten, zoals een theater, restaurant, café, supermarkt, internetcafé en kap- en schoonheidssalon. Elke woongroep heeft een kenmerkende stijl, zoals stads, Goois, cultureel of huiselijk, om de herkenbaarheid voor de bewoners te vergroten.6 De Hogeweyk dient als referentieproject omdat het mensen met verschillende leefstijlen de mogelijkheid biedt om samen te wonen. Ze worden niet weggestopt, maar kunnen zo lang mogelijk meedoen op basis van wat ze nog kunnen. Het project is grootschaliger opgezet dan een klein verpleeghuis en biedt diverse extra faciliteiten, zoals een supermarkt en restaurant, die geschikt zijn voor mensen met Alzheimer.

Afbeelding 11: Plattegrond Hogeweyk Weesp

I Alzheimer

23

Afbeelding 12, 13, 14: Foto’s locatie Alzheimer village Dax

24

Alzheimer village Dax - Nord architects In de Franse plaats Dax bevindt zich een ´Alzheimer-dorp’, dat geïnspireerd is op het project Hogeweyk in Weesp. In dit dorp staan bewoners met Alzheimer centraal. Er is voor gekozen om aan het begin een bastide te maken, rechthoekige straten rondom een centraal plein. In deze bastide bevinden zich verschillende functies zoals een winkel, kapper, café en restaurant.

In een bosrijke omgeving zijn er 4 wijken met elk 4 huishoudens, wat resulteert in 120 bewoners. Elke wijk is vernoemd naar een specifieke streek in Frankrijk, namelijk Chalosse, Atlantische kust, Bas-Armagnac en Haute lande (streken in Frankrijk). 16 huishoudens van 300 m2 bieden plaats aan 7 tot 8 bewoners. In het park eromheen kunnen bewoners bijvoorbeeld tuinieren, dieren verzorgen of wandelen.7 Dit project dient als referentie vanwege de overeenkomsten met het referentieproject Hogeweyk in Weesp, maar dan op een hele andere locatie.

In dit geval is er een afgelegen wereld gecreëerd aan de rand van de stad Dax, waar bewoners met Alzheimer een op zichzelf staande leefomgeving hebben.

Afbeelding 15 en 16,: ‘plattegrond uitleg van situatie alzheimer village

I Alzheimer

25

Afbeelding 17, 18, 19: Foto’s locatie Carpe diem dementia village

26

Carpe Diem Dementia Villlage - Nordice office Dit project betreft een plek voor mensen met Alzheimer in een stedelijke omgeving, waarbij de gebouwen en buitenruimtes zijn ontworpen om bewoners te helpen bij het vergroten van hun activiteit en het behouden van het dagelijkse leven. De bewoners hebben de vrijheid om vrij rond te lopen zonder gesloten deuren. Het complex bestaat uit twee zorgniveaus: 136 gemeenschappelijke wooneenheden en 22 wooneenheden waar 24-uurszorg vereist is. Bewoners van de gemeenschappelijke wooneenheden kunnen profiteren van huiselijk comfort en voorzieningen zoals een café, buurthuis, fitnessruimte en andere faciliteiten. De bewoners met volledige zorg zijn niet in staat om van deze voorzieningen gebruik te maken.8 Dit project dient als referentie omdat ik de vrijheid mijn aanspreekt die de bewoners hier krijgen. Ze worden niet weggestopt en er wordt gestreefd naar een omgeving zonder gesloten deuren, terwijl er toch een veilige situatie wordt gecreëerd. Net als bij de andere referenties wordt er gebruik gemaakt van gemeenschappelijke voorzieningen. Er wordt onderscheid gemaakt tussen een groep die nog wel van deze voorzieningen gebruik kan maken en een groep die dat niet meer kan. Hiermee wordt aangetoond dat er ook ruimte is voor mensen in het laatste stadium van Alzheimer. Bovendien maken ze gebruik van verschillende thema’s in de woongroepen om de herkenbaarheid voor de bewoners te vergroten.

Afbeelding 20 schets uitleg situatie

I Alzheimer

27

28

“Ze verzint kennelijk verhalen om me te testen. Als ik ze zou bevestigen zou ik verloren zijn.

Dan zou ik in haar verzinsels verdwalen. Misschien heeft die dokter van haar dat wel tegen haar gezegd. Kijken of hij werkelijkheid en verbeelding nog uit elkaar kan houden. Een test.

Beter om nu maar geen antwoord te geven. Nergens op ingaan. Ik moet het gewone leven vasthouden. Dat dat nog eens mijn ideaal zou worden, de gewone dagelijkse gang van zaken. Op de momenten waarop dat niet meer gaat moet ik die gang van zaken imiteren.

En als ook dat niet meer mocht gaan, dan pas zal ik het leven zelf moeten verzinnen (maar niet zij).”

Citaat uit Hernsenschimmen, Bernlef J.

In de verschillende referentieprojecten komt vaak terug hoe belangrijk het is dat bewoners daar een gevoel van vrijheid ervaren. Het gevoel van wegstoppen van bewoners wordt voorkomen. Deze projecten besteden ook veel aandacht aan het creëren van een herkenbare en passende omgeving, waarbij rekening wordt gehouden met diverse culturele aspecten. Bijvoorbeeld, in sommige projecten is er een specifieke ‘Gooise’ wijk gecreëerd voor bewoners uit het Gooi, waardoor dit voor medebewoners herkenbaar is. De projecten zijn 29 grootschalig opgezet, zodat er een wijk ontstaat waar de faciliteiten geschikt zijn voor de bewoners, zoals een winkel, restaurant en kapper.

Mijn doel is om een ontwerp te maken voor een plek waar patiënten, naasten en verzorgers samenleven. Hoe kunnen deze drie totaal verschillende groepen goed laten samenleven? Mijn visie is om een omgeving te creëren waar Alzheimerpatiënten volledig zichzelf kan zijn, waar je je niet hoeft aan te passen aan de maatschappij, maar de maatschappij zich aanpast aan de Alzheimerpatiënt. Het moet een omgeving zijn die zowel passend als veilig aanvoelt.

Ook de naasten die daar leven hebben behoefte aan een eigen plek. Een plek waar ze zich soms kunnen terugtrekken, waar ze bezoek kunnen ontvangen en de vrijheid hebben om te kunnen gaan en staan waar ze willen. Het is van groot belang om te voorkomen dat het leven van deze naasten volledig stilvalt gedurende de tijd dat ze daar wonen. Het is dan ook essentieel dat er mogelijkheden zijn voor bezoek en dat ze zich even kunnen terugtrekken als ze dat willen.

Mijn plan is om te onderzoeken waar mensen met Alzheimer, hun naasten en verzorgers behoefte aan hebben. Uit dit onderzoek zal ik de basis leggen voor mijn programma van eisen, waarbij ik zal bepalen welk type locatie het meest geschikt is voor mijn ontwerp. Op deze specifieke locatie wil ik een wijk ontwerpen waarin deze verschillende groepen kunnen samenleven. Het moet een plek zijn waar mensen naartoe kunnen verhuizen wanneer ze niet langer in staat zijn om in hun eigen huis te blijven wonen.

I Alzheimer

30

31

II Programma

32

“Het vooruitzicht dat je ten slotte zult vergeten wat je allemaal bent vergeten en dat je dit dan niet zult missen, is geen troost, want het betekent dat je uiteindelijk zelf, als persoon gewist bent”

Citaat uit ‘Wij zijn ons brein: van baarmoeder tot Alzheimer’

Ik-vormen De zorgwijk voor mensen met Alzheimer en hun naasten is een plek waar de Alzheimerpatiënt centraal staat. Veiligheid voor mensen met Alzheimer is van groot belang. De bewoners van deze plek zijn niet alleen de mensen met alzheimer, maar ook hun naasten en/of mantelverzorgers komen daar te wonen. Zij zijn de kerngebruikers van deze omgeving. De eigenschappen van deze gebruikers worden nog verderop in de het scriptie nader toegelicht.

Zorgverleners en andere medewerkers die ervoor zorgen dat de wijk goed functioneert zijn ook van belang. Naast de dagelijkse ondersteuning, zijn er ook diensten zoals fysiotherapie en kappers aanwezig. Bovendien is er een gemeenschappelijke ruimte waar bewoners kunnen samenkomen en waar medewerkers klaarstaan om te helpen. Uiteraard zijn er ook bezoekers, waaronder familie en vrienden die op bezoek komen bij de bewoners, maar ook voorbijgangers die bijvoorbeeld een wandeling maken en in het restaurant terechtkomen voor een kopje koffie.

De bewoners: Het proces dat een Alzheimerpatiënt doorloopt kan worden ingedeeld in 3 stadia: Het bedreigende ik, het verdwaalde ik en het verzonken ik. Het functioneren van een dementerende kan door de omgeving gunstig of ongunstig beïnvloed worden. Een gunstige omgeving geeft minder probleemgedrag, terwijl een ongunstige omgeving juist meer uitdagingen met zich meebrengt.

Hieruit blijkt al dat dezelfde omgeving niet voor elke bewoners geschikt is. De Alzheimerpatiënten hebben andere (zorg)behoeftes in de 3 stadia.9 Om een goed beeld te schetsen van wat elke stadium inhoudt en voor wie ik dit ontwerp maak, heb ik poëtische omschrijvingen opgesteld. Dit wordt gedaan door het leven van bewoners in elk stadium op een poëtische wijze te beschrijven. Met deze beschrijvingen als basis kan ik vervolgens een dagelijkse routine beschrijven om beter inzicht te krijgen in welke faciliteiten zij zullen gebruiken. Al deze gedetailleerde omschrijvingen vormen de bouwstenen voor het programma van eisen dat vervolgens is opgesteld.

II Programma

33

34

‘Ik verlies wat ik heb geleerd. Alles dreigt me te ontglippen. Hier ben ik me min of meer bewust van. Als je mij hierop aanspreek, wuif ik het weg of word ik boos. Ik wil vasthouden aan wat voor mij bekend is en accepteer lang niet altijd hulp. Mijn wereld is niet meer vertrouwd en veilig. Ik verlies grip en voel me bedreigd.’ 9

Beiden citaten afkomstig van philadelphia

Stadium 1: ‘Bedreigde ik’

Wat doet het met mijn lichaam en hoofd?

Alles kost mij meer tijd en energie.

Mijn bewegingen worden langzamer.

Ik vergeet waar ik dingen heb neergelegd.

Ik vergeet soms wat ik aan het doen ben.

35

Wat heb ik nodig?

Ik heb jou en mijn bekende patronen nodig om mij minder onzeker te voelen.

Geef me overzicht (visualiseer); laat mij zien welke dag het is, waar mijn appartement is en in welke ruimte ik ben.

Stimuleer waar ik plezier aan beleef.

Neem de tijd om samen iets met mij te doen.

Accepteer mijn traagheid.

Pas het (werk)tempo aan.9

II Programma

36

Henk en Marjolein (65 en 58) Henk en Marjolein hebben te maken met de gevolgen van Alzheimer bij Henk.

Ze hebben al een aantal jaar te maken met deze uitdagende situatie. In het begin konden ze nog samen slapen, maar na verloop van tijd moesten ze apart gaan slapen vanwege Henks onrustige nachten. Henk werkte fulltime, maar is nu aan het afbouwen naar zijn pensioen. Hij is blij dat hij veel tijd kan doorbrengen met Marjolein.

Overdag gaan ze ieder hun eigen gang. Henk gaat nog naar zijn werk, terwijl Marjolein nog enkele dagen per week werkt. Samen hebben ze twee kinderen en meerdere kleinkinderen. Hoewel hun sociale leven door de ziekte is veranderd, vindt Marjolein het belangrijk om regelmatig met vrienden af te spreken als afleiding en steun. Gelukkig kunnen hun vrienden nu ook langskomen zonder Henk van slag te maken.

In het weekend proberen ze samen van de tijd te genieten. Soms gaat Henk met Marjolein mee voor een wandeling buiten, en in de zomer zijn ze vaak te vinden in de moestuin op het erf. Ondanks de uitdagingen die Alzheimer met zich meebrengt, proberen Henk en Marjolein hun leven zo goed mogelijk voort te zetten, waarbij ze steun vinden in elkaar, familie en vrienden.

Afbeelding 21: Voorbeeld koppel die zich in stadium ‘bedreigde ik’ kan begeven.

II Programma

37

38

Bijeenkomst groot Cafe Winkel Dagbesteding (zorg & hobby) Dokter Kapper Fysio Zorg Infocentrum GSEducationalVersion GSPublisherVersion 2379.49.51.1

Dagprogramma De alzheimerpatiënten in dit stadium vertonen nog een behoorlijke mate van zelfstandigheid. Wat schrijnend is, is dat ze zich soms bewust zijn van hun ziekte, wat hen van tijd tot tijd van slag kan brengen. Het is lastig in te schatten hoe helder ze gedurende de dag zijn. Omdat ze nog relatief zelfstandig zijn, maken ze ook het meest gebruik van diverse faciliteiten, zoals de bijeenkomstruimte, het café, de winkel, dagbesteding, dokterspraktijk, kapper en fysiotherapie. Ik stel dat deze verschillende functies daarom ook allemaal in hun bereik moeten 39 zitten dat ze deze zelfstandig kunnen bereiken.

In dit stadium is het wenselijk om in een groep te wonen. Dit heeft verschillende voordelen. Voor de partner is het prettig om de zorg te kunnen delen en tevens andere sociale contacten te kunnen onderhouden. Voor de Alzheimerpatiënt biedt dit de mogelijkheid om nog vrij rond te dwalen, omdat er binnen de groep sociale controle aanwezig is.

Tekening 1 Voorbeeld dagprogramma II Programma

40

‘Ik kan niet meer goed een onderscheid maken tussen het heden en verleden. Alles loopt door elkaar heen, er is geen logische ordening. Prikkels uit de buitenwereld worden direct vertaald naar mijn binnenwereld. Dit maakt dat ik onverwacht lach of hevig boos en verdrietig kan zijn. Voor een ander zijn mijn emoties niet altijd begrijpelijk. Ik ben verdwaald geraakt en vind dit angstig.’9

Stadium 2: ‘verdwaalde ik’

Wat doet het met mijn lichaam en hoofd?

Mijn bewegingen zijn langzaam en onhandig.

Mijn diepteperceptie is sterk verminderd.

Mijn fijne motoriek wordt minder.

Ik kan me steeds minder oriënteren in plaats en tijd.

41

Wat heb ik nodig?

Neem de tijd voor een gesprek in een voor mij prettige omgeving.

Maak regelmatig contact met mij Geef me een duidelijke dag structuur Ga geen strijd aan.9

II Programma

42

Annie en Kees (78 en 80) Annie en Kees hebben jarenlang nog zelfstandig gewoond, maar nu Annie de diagnose alzheimer heeft gekregen, ervaren ze de uitdagingen van zelfstandig wonen. Ze hebben behoefte aan een eigen plek, maar beseffen ook dat hulp soms nodig is. Samen hebben ze veel wandelingen gemaakt en ze proberen dat nog af en toe wel te doen, zover als het lukt. Ze hebben samen 4 kinderen en veel kleinkinderen die Kees graag wil blijven ontvangen om samen herinneringen te maken ook met Thea erbij. Kees vindt voldoening in tuinieren en creatieve projecten, zoals meubels maken in zijn zagerij. Hun gezamenlijke wens is om in een omgeving te wonen waar ze de nodige ondersteuning kunnen krijgen terwijl ze hun passies kunnen blijven nastreven.

Afbeelding 22: Voorbeeld koppel die zich in stadium ‘verdwaalde ik’ kan begeven.

II Programma

43

44

Bijeenkomst klein Dagbesteding (zorg & hobby ) Fysio Zorg

GSEducationalVersion GSPublisherVersion 2379.49.51.1

Dagprogramma In deze fase hebben Alzheimerpatiënten meer behoefte aan hulp. Ze krijgen ondersteuning bij dagelijkse activiteiten zoals slapen en douchen. De overige taken kunnen ze zelfstandig uitvoeren of met hulp van hun partner. Ze maken gebruik van faciliteiten zoals bijeenkomst ruimte, dagbesteding en zorg. Ik ben van mening dat deze faciliteiten binnen handbereik moeten zijn, zodat ze er gemakkelijk toegang toe hebben.

Ook voor deze gebruikers is gewenst in een groep te wonen. Hier kunnen ze zorg delen en contact maken met medebewoners. Naasten worden geconfronteerd met grotere en zwaardere zorgtaken, dus het is waardevol als er mensen in de buurt zijn die kunnen ondersteunen Ze hebben allemaal behoefte aan een plek waar ze zich kunnen terugtrekken en waar niet te veel prikkels zijn, vooral op momenten dat ze daar behoefte aan hebben.

Tekening 2 Voorbeeld dagprogramma II Programma

45

46

‘Ik ben veelal suf en slaap graag. Ik ben vrijwel meer te bewegen voor activiteit maar ik kan nog weleens geprikkeld raken door bewegingen, geluiden en geuren om mij heen. Besef van tijd, plaats en persoon heb ik niet meer. Ik ben alles verleerd van wat ik ooit heb geleerd. Ik ben niet meer bewust van mijn eigen omgeving en ben verzonken in mijn eigen ik.’9

Stadium 3: ‘verzonken ik’

Wat doet het met mijn lichaam en hoofd?

Ik heb geen tot weinig energie en slaap het liefst de hele dag.

Ik kan niet meer lopen.

Ik praat niet meer met anderen en trek mij volledig terug.

47

Wat heb ik nodig?

Ik ben volledig afhankelijk.

Zorg dat mijn omgeving rustig is.

Probeer mij middels een muziekje, geuren, bewegingen, bewegende lichten en snoezelen nog te stimuleren.

Neem mij mee naar buiten voor frisse lucht.9

II Programma

48

Pieter en Ria (70 en 72) Ria heeft alzheimer en zij gaat ‘s nachts vaak dwalen omdat zij naar de wc moet en zij daarna niet meer weet wat zij ging doen. Haar dag-nacht ritme is erg verstoord. Haar man Pieter komt nog vaak langs en helpt met de verzorging.

Ria herkent Pieter niet altijd meer, zij reageert wel alsof zij voelt dat het een vertrouwd persoon is.

49 Ze wonen niet meer samen omdat de zorgvraag van Ria te groot werd. Pieter kon haar niet meer alleen verzorgen. Ria heeft nu 24 uur per dag hulp en Pieter is blij dat hij in de buurt woont en langs kan komen wanneer hij maar wilt.

Afbeelding 23: Voorbeeld persoon die zich in stadium ‘verzonken ik’ bevindt

II Programma

50

Bijeenkomst klein Dagbesteding (zorg) Zorg

GSEducationalVersion GSPublisherVersion 2379.49.51.1

Dagprogramma In deze fase hebben de Alzheimerpatiënten overal hulp bij nodig. Ze zijn erg in zichzelf verzonken, ze weten niet goed wat ze moeten doen. Ze zijn aan hun huis gekluisterd. Het is fijn als de naasten nog wel in de buurt woont en langs komt. Met hulp kunnen ze ook nog naar buiten en een stukje wandelen. De functies waar zij gebruik van maken, zoals bijeenkomstruimte en zorg moeten binnen bereik zijn. Het is gewenst om in een groep te wonen. Op deze manier kan de zorg makkelijk gedeeld worden, maar ook dan zitten de bewoners niet helemaal alleen.

Tekening 3 Voorbeeld dagprogramma II Programma

51

Ontwerphandvaten Voor het maken van een ontwerp voor mensen met Alzheimer en hun naasten zijn een aantal ontwerphandvaten belangrijk om terug te laten komen. Het is van belang om ervoor te zorgen dat mensen met Alzheimer geen onnodige stress ervaren. Het is van belang om stress bij mensen met Alzheimer te voorkomen of verminderen.

52

Rustige omgeving Voor mensen met Alzheimer is het gewenst om in een omgeving te wonen waar ze niet overprikkeld raken. Overprikkeling kan ervoor zorgen dat de symptomen verergeren en dat mensen ander gedrag vertonen. Zo kunnen ze bijvoorbeeld gaan schreeuwen of ronddwalen omdat ze niet meer weten waar ze zijn. Een omgeving waar ze tot rust kunnen komen kan een positief effect hebben op de symptomen. Dit kan door te zorgen voor een goede akoestiek. Mogelijkheid om je terug te trekken. Buitenruimte waar niet veel geluid is. Gebruik van materialen die niet visueel mensen overprikkelen.

Samenleving In het dagelijks leven worden mensen met Alzheimer vaak geconfronteerd met symptomen van hun ziek zijn. Ze zijn daardoor anders, ze kunnen niet meekomen met de ‘gewone’ maatschappij. Bij het ontwerp wil ik een samenleving creëren waarbij de Alzheimerpatiënt zich niet hoeft aan te passen aan zijn omgeving maar dat de omgeving zich aanpast aan de Alzheimerpatiënt. Om een samenleving in het klein te creëren is het aantal bewoners van belang en de functies die zich er bevinden om te zorgen voor interactie tussen de bewoners.

Veel elementen die ze anders in hun dagelijks leven tegen kwamen moeten hier ook terug komen. Zelf op pad kunnen, bijvoorbeeld boodschappen doen of ergens wat drinken. Je moet de vrijheid voelen om je leven zo normaal mogelijk te kunnen leiden.

Herkenbaarheid De ziekte van Alzheimer begint vaak met geheugenproblemen. Het vergeten van verschillende dingen, de weg, namen of gebeurtenissen komt vaak voor.

Bij het maken van een ontwerp voor deze doelgroep is het van belang om in te spelen op herkenbaarheid. Om te zorgen dat mensen veel herkenbaarheid hebben, ga je vaak terug naar eenvoud en elementen die algemeen zijn. Zo kan je bijvoorbeeld met symbolen werken, een schaar voor de kapper, spuit voor dokter. Benadrukken waar op gelet moet worden, bijvoorbeeld een entree deur. Herkenbaarheid kan ook zitten in elementen van vroeger. Meubels die in hun vorige woning stonden. Medebewoners die ook uit dezelfde omgeving komen. Eten wat ze eerder ook aten. Geluid van het water of vogels wat ze doet denken aan de natuur.

Veiligheid Voor mensen met Alzheimer is het moeilijk om zelf in te schatten of een situatie veilig is. Het is daarom belangrijk om ervoor te zorgen dat de situatie veilig is of te voorkomen dat ze niet in een onveilige situatie terecht komen. Denk bijvoorbeeld aan het ´s nachts vallen van een trap of het gas van een fornuis aan laten staan. Ook de omgeving geschikt maken is van belang zodat ze op een veilige manier rond kunnen dwalen. Je kan voor het geval dat mensen ´s nachts rond dwalen ervoor zorgen dat je niet de trap af kan vallen. Dat je door middel van licht ervoor zorgt dat het zich goed is in de nacht. Je kan verschillende afscheidingen gebruiken om mensen te leiden. Bijvoorbeeld planten die prikken schrikken mensen af, als natuurlijke reactie gaan ze daar niet doorheen.

Zelfstandigheid Het behouden van zo veel mogelijk zelfstandigheid, eventueel met hulp van partner, is een belangrijk doel van mijn ontwerp. Het streven naar zelfstandigheid ondersteunt de bewoners om actief te blijven. Door zelfstandige activiteiten te ondernemen of uit te proberen, stimuleren ze hun lichaam en geest om in beweging te blijven. Het streven om zo lang mogelijk zelfstandig te blijven wonen en de regie over hun dagelijks leven te behouden, wordt mede mogelijk gemaakt door een geschikte leefomgeving. Zowel de woning als de omgeving zijn veilig en bevorderen een zelfstandige levensstijl. Bovendien kunnen bewoners de zorg met elkaar delen, wat bijdraagt aan het behoud van hun autonomie.

II Programma

53

Afbeelding 24 Impressie pad rand van wijk

54

55

56

Functies zorgwijk Mensen met Alzheimer worden in het dagelijks leven vaak geconfronteerd met hun ziek zijn. Ze zijn anders, ze kunnen niet meekomen in de ‘gewone’ maatschappij. Deze confrontatie geeft stress en dat verergert de symptomen.

Het is daarnaast belangrijk dat Alzheimerpatiënten zo lang mogelijk meedraaien om op die manier nuttig te kunnen zijn en niet weg gestopt worden.

Dat meedraaien in de maatschappij is vaak om verschillende redenen lastig.

Doordat bijvoorbeeld de werkzaamheden niet kunnen worden aangepast, de 57 voorzieningen om er te komen er niet zijn, of ze soms te moe zijn. In mijn ontwerp worden de werkzaamheden bij een aantal functies ook uitgevoerd door mensen die zelf Alzheimer hebben. Denk bijvoorbeeld aan werkzaamheden in een café of winkel, maar ook aan het onderhouden van een (moes)tuin of het voeren van dieren. Op deze manier draaien de bewoners mee in de maatschappij.

Hetzelfde is mogelijk voor de partners die er komen te wonen.

Om een eigen zorgwijk te creëren heb je wel de behoefte om een aantal voorzieningen om de wijk goed te laten functioneren. Om bijvoorbeeld een café goed te laten functioneren moeten er voldoende bezoekers komen.

Daarom is het café niet alleen voor de bewoners maar ook voor bezoekers die bij de bewoners komen of voor mensen die wandelen in de omgeving.

In de beschrijving van de bewoners is er al aangegeven aan welke functies er behoefte is. Niet elke groep maakt gebruik van alle functies.

II Programma

Bijeenkomst ruimte Een ruimte waar de bewoners naar toe kunnen gaan om bijvoorbeeld te eten of even een praatje te maken. Deze ruimte is voor de verschillende groepen bereikbaar op loopafstand.

Deze functie zit bij alle bewonersgroepen in de buurt. De bijeenkomstruimte kan opgesplitst worden om ervoor te zorgen dat het uitsluitend voor specifieke 58 groepen bereikbaar is.

Dagbesteding (zorg & hobby) Een plek waar je je dag door kan brengen. Dit kan met en zonder zorg zijn. Het kan een plek zijn voor je hobby´s, zoals bijvoorbeeld tuinieren, iets creatiefs (bloemschikken, schilderen, etc. ), of iets muzikaals. Het is belangrijk dat ze gestimuleerd worden om verschillende dingen te ondernemen en structuur te krijgen in hun dag.

Deze activiteiten kunnen worden gecombineerd in verschillende gebouwen en vormen. Bijvoorbeeld een moestuin waarvan de producten gebruikt kunnen worden in de keuken of verkocht worden in de winkel.

Of een zagerij waarbij de producten kunnen verkocht worden in de winkel Of een schuur voor het verzorgen en genieten van dieren, zoals bijvoorbeeld schapen of geiten.

Of muziek ruimte om rustig naar muziek te luisteren of het zelf te bespelen.

Of ten slotte een leesruimte waar rustig een boek gelezen of geluisterd kan worden.

De functie dagbesteding zit bij de groep ‘bedreigde-ik’ en ‘verdwaalde-ik’ in de buurt.

Café Een plek waar samen gedronken en gegeten kan worden. Waar je bijvoorbeeld met je familie kan afspreken. Mensen uit de omgeving kunnen hier ook langskomen voor een drankje of eten.

De functie café zit alleen bij de groep ‘bedreigde-ik’ in de buurt.

Winkel De plek waar de bewoners hun boodschappen kunnen halen, hier kunnen ze eventueel ook bestellingen doorgeven als het niet aanwezig is in de winkel.

Door je eigen boodschappen te doen kunnen ze nog wat langer zelfstandig blijven leven. Het is ook de plek waar gemaakte producten en etenswaarden uit de tuin verkocht kunnen worden.

59

De functie winkel zit alleen bij de groep ‘bedreigde-ik’ in de buurt.

Dokter Het is belangrijk dat de bewoners de goede zorg krijgen en een dokter hebben die bekend is met Alzheimer. Hierdoor krijg je de juiste behandeling, zeker als je het zelf niet meer weet. Voor de mensen die met Alzheimer te maken krijgen is het fijn om geholpen te worden bij het proces. Bij een dokterspraktijk kan een casemanager zitten die je begeleid tijdens het proces en waar je terecht kan met vragen, dit is ook zeker fijn voor de naasten.

De dokterspraktijk zelf hoeft niet dagelijks voor iedereen zelfstandig bereikbaar te zijn. De dokter kan bijvoorbeeld ook bij de bijeenkomstruimtes gebruik maken van een ruimte om behandelingen te doen.

De functie dokter zit alleen bij de groep ‘bedreigende-ik’ in de buurt, zodat de dokter zelfstandig kan worden bereikt. De andere groepen kunnen dit met hulp bereiken.

Kapper De kapper is een plek waar sommige mensen nog graag naar toe willen. Een plek waar ze even een praatje kunnen maken, waar ze verzorgd worden. De tijd dat mensen besteden aan hun uiterlijk wordt vaak minder als ze ouder worden.

Het kost moeite en ze vinden het vaak niet meer nodig om die moeite erin te stoppen. Het is wel fijn om deze plek te hebben voor de uiterlijke verzorging, hier kan eventueel ook manicure en pedicure gedaan worden.

De functie kapper zit alleen bij de groep ‘bedreigende-ik’ in de buurt, zodat de kapper zelfstandig kan worden bereikt. De andere groepen kunnen dit met hulp bereiken.

II Programma

Fysio Beweging is goed voor lichaam en geest, voor alle leeftijden. Uit onderzoek blijk dat bewegen positieve effecten kan hebben op dementie. Bewegen houdt je fit en het lichaam gezonder en het kan een positief effect hebben op het slaappatroon en je eetlust (hier hebben mensen met Alzheimer vaak last van).

Bewegen kan op verschillende manieren. Een rondje lopen maar 60 bijvoorbeeld ook gymnastiek. Oefeningen doen met een bal-, traint je hand-/-oog-coördinatie. Je kunt ook oefeningen doen in het water. Je voelt je hierdoor vrij en je kan meer bewegingen maken die buiten het water niet meer lukken.10 De functie fysio zit alleen bij de groep ‘bedreigende-ik’ in de buurt om zelfstandig te kunnen bereiken, de andere groepen kunnen dit met hulp bereiken.

Zorg Het is belangrijk dat er goede zorg aanwezig is. De bewoners hebben zorg nodig. Niet iedereen heeft dezelfde zorg-vraag. Het is de bedoeling dat de bewoners elkaar veel helpen/ondersteunen daar waar het kan. Maar er zijn ook zorgmedewerkers aanwezig die daarbij kunnen ondersteunen.

Die eventueel ook kunnen uitleggen hoe sommige handelingen kunnen worden gedaan. Alle bewoners kunnen gebruik maken van de zorg die aanwezig is.

Informatiecentrum De ziekte van Alzheimer staat centraal in het ontwerp. Het is een plek waar mensen met de ziekte naar toe kunnen verhuizen. Ik vind het daarom belangrijk om ook een plek te ontwerpen waar mensen informatie kunnen krijgen over deze ziekte. Alzheimer Nederland organiseert geregeld bijeenkomsten zoals een alzheimercafé waar mensen bij elkaar kunnen komen. Waar je antwoorden kunt krijgen op je vragen, ervaringen kan uitwisselen met lotgenoten en ruime hebt voor sociaal contact.

Dit is niet alleen voor bewoners, maar ook voor familieleden of mensen uit de buurt die mee willen praten.

Natuur Buitenruimte is voor mensen met dementie erg belangrijk. Vooral de prikkels die ze ervaren, zoals wind, geur, beweging van planten, dieren of rustig lopen. Het is belangrijk dat ook mensen met dementie prikkels binnenkrijgen, maar wel gedoseerd. Dus niet van een drukke winkelstraat of weg. Blijven bewegen is ook belangrijk, dit moet wel veilig.

De natuur geeft veel rustige, positieve prikkels. Een goed onderhouden overzichtelijke tuin, waar vogels fluiten en dieren rondlopen, creëert een gevoel van veiligheid en gemoedelijkheid. De geluiden die deze dieren produceren zijn niet bedreigend.

Alle groepen hebben behoefte aan natuur om zich heen. Het zal fijn zijn als de groepen op hun eigen passende manier de invloed van natuur kunnen ervaren.

II Programma

61

62

Locatie Voor mensen met Alzheimer is het belangrijk de mogelijkheid te hebben om naar buiten te gaan, zowel zelfstandig als met hulp. Vooral de prikkels die ze daar ervaren, hebben een positief effect. Wind, geur en beweging van planten en dieren zijn allemaal prikkels die ze kunnen opdoen. Het is belangrijk dat ze die prikkels wel binnenkrijgen. Wanneer ze te weinig prikkels krijgen, kunnen ze gestrest gedrag vertonen, zoals weglopen of schreeuwen. Het is belangrijk dat deze prikkels gedoseerd binnenkomen, dus bijvoorbeeld niet van een drukke 63 winkelstraat of plein. Het behouden van beweging is ook van grote waarde, bijvoorbeeld door een wandeling te maken. Dit moet echter op een veilige manier gebeuren, omdat Alzheimerpatiënten helaas vaak de weg vergeten in het dagelijks leven, waardoor ze niet zelfstandig naar huis kunnen terugkeren.

De natuur biedt veel rustige en positieve prikkels.

Met het bovenstaande in gedachten en het feit dat ik een plek wil ontwerpen die lijkt op een ‘minimaatschappij’, ben ik op zoek naar een locatie die groot genoeg is en in een natuurrijke omgeving ligt. De beschikbaarheid van zorgmedewerkers en andere medewerkers die ervoor zorgen dat de zorgwijk goed functioneert, is ook van belang. Zorgmedewerkers helpen bijvoorbeeld bij de dagelijkse ondersteuning, maar ook fysiotherapie en een kapper zijn aanwezig. Er is een bijeenkomst ruimte waar medewerkers aanwezig zijn om te helpen. Andere gebruikers zijn familie en vrienden die bij de bewoners op bezoek komen, evenals wandelaars die in het gebied rondlopen en voor een kopje koffie naar het restaurant komen.

II Programma

Afbeelding 25 Luchtfoto google maps van Zwolle. Locatie zichtbaar ten opzichte van centrum Zwolle.

64

Afbeelding 26 Luchtfoto google maps van de locatie in huidige toestand.

65

II Programma

Afbeelding 27 Drone foto van de omgeving van de locatie. In de verte is de IJsselcentrale zichtbaar met 2 schoorstenen. Bron: Pinterest

66

Omgeving Als locatie heb ik gekozen voor de oude IJsselcentrale aan de IJssel. Het is een plek met veel rust en ruimte ten zuiden van Zwolle. Het ligt in het groenrijke omgeving. Een omgeving waar je tot rust komt omdat je niet te veel wordt geprikkeld. Je ervaart daar de rust door de wind, het uitzicht en het water. Het is een plek waar je tot jezelf kan komen en waar mensen met Alzheimer ook rustig kunnen wonen. Zoals gezegd is het belangrijk dat je als Alzheimerpatiënt niet overprikkeld raakt. Je raakt dan nog meer verward.

De oude IJsselcentrale is een plek in de uiterwaarde van de rivier de IJssel. Het is een gebied dat gebruikt kan worden als overstroomgebied bij hoogwater. In de jaren 50 van de vorige eeuw is ervoor gekozen om hier een Energiecentrale te bouwen. Het ligt gunstig aan de rivier met de mogelijkheid voor een goede toe en afvoer, zowel over water als over de weg. Voor de IJsselcentrale is het landschap geschikt gemaakt in de jaren 50. Bijvoorbeeld door het verplaatsen van de dijk en het aanleggen van twee havens voor toe- en afvoer van materialen. Inmiddels is de IJsselcentrale al een aantal jaren buiten gebruik en zijn de gebouwen gesloopt. De stad Zwolle is door de jaren heen uitgebreid en de locatie sluit nu aan op de wijk Ittersum, waardoor het goed bereikbaar is en dicht bij stedelijke voorzieningen ligt.

De locatie van de voormalige IJsselcentrale is zeer geschikt voor het maken van een plek voor mensen met Alzheimer en hun naasten. Het is een plek waar een zorgwijk gecreëerd kan worden.

Binnen deze zorgwijk wonen verschillende mensen die ik eerder beschreven heb. Het zijn allemaal mensen die bekend zijn met Alzheimer omdat ze het zelf hebben of omdat bijvoorbeeld hun partner het heeft. Ik ben mijn afstuderen begonnen met als doel een plek te ontwerpen waar mensen met Alzheimer en hun naasten samen naar toe zouden kunnen verhuizen. Een plek waar ze samen nog herinneringen kunnen maken. Het is een plek waar ze samen kunnen blijven wonen door de verschillende woonvoorzieningen. Ze kunnen ‘zelfstandig’ wonen maar als ze behoefte hebben aan zorg, op welk moment dan ook dan is er een mogelijkheid voor zorg. Ze kunnen afspreken met buurtgenoten, zodat ze niet vereenzamen. Als je Alzheimer hebt dan gaat je geheugen langzaam achteruit. Je weet het soms allemaal niet meer, en dat wordt steeds erger. Het is fijn om dan een plek te hebben waar je veilig kan ronddwalen en je nooit ver weg bent van je woning. Het is belangrijk dat je je ook kan vermaken, dat je iets te doen hebt. Er zitten verschillende voorzieningen in de buurt waar gebruik van gemaakt kan worden.

II Programma

67

De huidige locatie vanuit de lucht. Gelegen aan de rand van Zwolle met Hattem aan de overkant van de rivier de IJssel.

68

Tekening 4,5,6,7 Schetsen over luchtfoto

De huidige situatie waarin is aangegeven wat het huidige overstroom gebied is van de rivier.

Hierbij grenst het water aan de huidige dijk.

69

De huidige locatie vanuit de lucht waarin het groen in de omgeving is aangegeven. De locatie is gelegen aan een rivier en grenst aan de uiterwaarden daarvan met veel weilanden en bomen.

70

Tekening 8,9,10,11 Schetsen over luchtfoto

De huidige situatie waarin is aangegeven hoe je de huidige situatie kan bereiken. Noord en zuid via de dijk als wandelaar of fietser. Met de auto kan je vanuit het oosten de locatie benaderen.

71

72 Afbeelding 28 Drone foto bestaande locatie

73

II Programma

Afbeelding 29 ,30 , 31 en 32: Foto’s genomen begin 2020 van locatie en omgeving aan de IJssel

74

75

II Programma

76

1920

1990

GSEducationalVersion GSPublisherVersion 2379.49.51.1

1960

2018

Tekening 12 Eigen tekening transformatie door de jaren heen.

Historie Het gebied rondom de voormalige IJsselcentrale ligt in een landschap dat constant in ontwikkeling is. Er is een wisselwerking tussen natuur en mens. Om overstromingen van de rivier tegen te gaan zijn er al in de middeleeuwen verschillende dijken aangelegd. Deze zijn in het verleden al meerdere malen doorgebroken. Er zijn als gevolg daarvan diverse kolken ontstaan, die de dynamiek tussen natuur en mens nog goed zichtbaar maken in het gebied.

1920 In 1920 zag de locatie er heel anders uit. De dijk lag nog in het verlengde van de dijk ten noorden en zuiden van de locatie waardoor de uiterwaarde een natuurlijke vorm had. Het water stond hier nog niet direct in verbinding me de rivier de IJssel, tenzij het hoog water was. In 1920 was de waterstand nog niet zo hoog als nu, dit komt door de klimaatverandering.

1960 Eind jaren ’50 is de locatie aangepast voor de komst van de Energiecentrale. De dijk is verplaats richting de rivierzijde zodat de centrale binnendijks kon worden gebouwd. Er zijn 2 havens aangelegd voor de aan- en afvoer van materialen, deze havens staan ook in verbinding met de rivier. Voor de bereikbaarheid van de centrale is er een spoorlijn aangelegd en een autoweg.

1990 In de jaren ’90 was de centrale volop in gebruik. In 1985 werd de centrale uitgebreid van twee naar vijf eenheden omdat de vraag nog toenam. Lange tijd waren er 2 kenmerkende schoorstenen in de verre omgeving te zien.

2018 Na jaren daarna neemt het gebruik langzaam af en eind jaren ’10 ligt de hele centrale stil. Er is lang nagedacht over het hergebruik van deze locatie.

Uiteindelijk is besloten om de verschillende gebouwen te slopen, omdat de staat van de gebouwen te slecht was voor hergebruik. 11

II Programma

77

Afbeelding 33 Oude foto van IJsselcentrale Zwolle toen het nog volop gebruikt werd.

78

79

Afbeelding 34 en 35 Oude foto van IJsselcentrale Zwolle tijdens de sloop.

80

81

Afbeelding 36 Foto van huidige locatie na de sloop.

Goed te zien hoe het omheind wordt met een dijk waardoor je verbinding van de omgeving mist.

82

83

84

“Hier zit ik wel vaker – een oude krant doelloos in mijn handen – als ik over iets na wil nadenken. Maar het probleem is dat je moeilijk kunt nadenken over iets dat je je niet herinnert. Het is geen mogelijkheid. De ochtend. Haar vraag of ik hout wilde halen. Misschien heb ik het niet gehoord. Alhoewel, twee keer heeft ze het mij gevraagd zei ze. Een slecht geheugen heb ik altijd gehad. Op vergaderingen was mijn agenda mijn onmisbare metgezel. Maar een hele ochtend die je een paar uur later zomaar vergeten bent? Die voorbijgegaan is alsof hij er nooit is geweest? Ik zou zo-even nog zweren dat het een gewone doordeweekse ochtend was. Als Vera niets had gezegd, zou ik daar nu misschien nog in de achterkamer staan, mijn handen op de vensterbank steunend, zoals iedere morgen op de uitkijkt naar de rumoerige schoolkinderen van Eastern Point.”

Citaat uit Hernsenschimmen, Bernlef J.

85

III Landschappelijke inrichting

Afbeelding 37: Hoogwater aan de IJssel

86

Aanpassen situatie In 2018 is de voormalige IJsselcentrale gesloopt. Er staan nog een aantal kleinere gebouwen op de locatie. Deze laat ik voor mijn ontwerp buiten beschouwing en ga ervan uit dat de kavel leeg is. De locatie is geschikt gemaakt voor de komst van de centrale in de jaren ’50 van de vorige eeuw.

Het is daarmee een eiland in de omgeving geworden. Je merkt op de kavel zelf niet de veranderende waterstanden, behalve dat je er naar kan kijken. Als je bij hoog water van de dijk afloopt, dan beland je gelijk in hoog stromend water, omdat het in verbinding staat met de rivier de IJssel. Passender is het om de locatie op te laten gaan in de omgeving door een aantal aanpassingen te doen en het daarmee ook tegelijk een veiligere omgeving te maken voor de samenleving die hier straks gaat ontstaan. De aanpassingen vind je op de volgende pagina. Ik heb deze aanpassingen gedaan om de locatie aan te laten sluiten bij de omgeving. Door de dijk weg te halen als grens van de locatie ervaar je de omgeving als je er rond loopt. Je ziet de rivier, de gebouwen aan de overkant. In de verte zie je een stad als Hattem of Zwolle liggen. Je ervaart de waterstand van de rivier, de wind die langs waait. De locatie wordt niet afgesloten van de omgeving.

Tekening 13, 14, 15, 16 op volgende pagina eigen tekeningen van de transformatie III Landschappelijke inrichting

87

88

1. De dijk verplaatsen naar de locatie waar de dijk ook voor de jaren ’50 zich bevond. Hiermee komt de kavel in de uiterwaarde te liggen van de rivier de IJssel.

GSEducationalVersion GSPublisherVersion 2267.49.51.1

2. De verbinding van de voormalige havens verbreken met de rivier. De vorm van de voormalige havens krijgen de vorm terug zoals dat eerder ook was. De grote plassen water zijn wel een overstroom gebied voor het water, dus de waterstand kan verschillen. De grond loopt geleidelijk op, dus als je per ongeluk in het water loopt, is dit niet heel diep en het heeft geen stroming.

GSEducationalVersion GSPublisherVersion 2267.49.51.1

89

3. De plassen water worden met elkaar verbonden door twee slootjes.

GSEducationalVersion GSPublisherVersion 2267.49.51.1

GSEducationalVersion GSPublisherVersion 2267.49.51.1

4. Dit is de stand bij hoog water, hiermee zie je dat er nog steeds een groot gedeelte van de kavel overblijft die niet onder water staat. Deze is hoger gelegen. Hoog water in een rivier komt een aantal weken per jaar voor in januari en februari, wel wordt het water in de plassen langer op hoger peil gehouden om het water vast te houden voor drogere periodes.

III Landschappelijke inrichting

90

Afbeelding 38 Lege canvas

91

III Landschappelijke inrichting

92

bedreigde-ik verdwaalde-ik verzonken-ik

GSEducationalVersion GSPublisherVersion 2385.49.51.1

Samenleving Een plek ontwerpen voor mensen met Alzheimer en hun naasten, dat is mijn doel.

Hier kunnen ze samen gaan wonen en de zorg delen met medebewoners.

Eerder heb ik de bewoners al omschreven, de benodigde functies benoemd en de locatie aangepast om een veilige plek te creëren voor het ontwerp.

Zoals aangegeven, kunnen we de bewoners in 3 groepen indelen: ‘bedreigdeik’, ‘verdwaalde-ik’ en ‘verzonken-ik’. Elke groep heeft een verschillend bereik.

93 De ‘bedreigende-ik’ groep kan bijvoorbeeld nog zelfstandig een afstand afleggen, terwijl de ‘verzonken-ik’ groep dat niet meer kan. Elke groep heeft behoefte aan specifieke faciliteiten die binnen hun bereik moeten zijn. Deze 3 groepen vormen samen een de samenleving. Ik kan ervoor kiezen om ze apart van elkaar te clusteren op de locatie, maar ik kan ook besluiten om de 3 groepen door elkaar te mengen. Sommige faciliteiten die de groepen gebruiken, overlappen elkaar. Deze kunnen ze delen. Daarnaast zijn er faciliteiten die alleen door de ‘bedreigende-ik’ groep worden gebruikt. Deze kunnen daarom buiten het bereik van de andere groepen worden geplaats.

Tekening 17 Uitleg schema samenleving

III Landschappelijke inrichting

40p 0,1 m2 40p 0,1 m2

Bijeenkomst k + zorg

Bijeenkomst k + zorg Hobby z 0,2 m2

Hobby z 0,2 m2 Bijeenkomst k + zorg 40p 0,1 m2

40p 0,1 m2 Hobby z 0,2 m2

Bijeenkomst k + zorg 40p 0,1 m2

94

Tekening 18 Uitleg schema samenleving

GSEducationalVersion GSPublisherVersion 2385.49.51.1

Bijeenkomst k + zorg

Hobby z 0,2 m2 Hobby z 0,2 m2

Ik heb verschillende studies uitgevoerd om te bepalen voor mij de meest geschikte indeling is voor een erf. Hoe gaan bijvoorbeeld de 3 verschillende groepen ten opzichte van elkaar bewegen. De verschillende groepen zijn bij elkaar in verschillende erven geplaatst op dezelfde locatie. De locatie is ruim, waardoor er veel mensen met Alzheimer kunnen wonen. Het is goed om met deze plek te gebruiken om een groot aantal mensen met Alzheimer een passende plek te bieden. Daarbij is het belangrijk dat de omgeving niet te groot aanvoelt 95 en dat mensen gaan verdwalen. Daarom heb ik ervoor gekozen te werken met verschillende erven. Binnen elk erf wonen mensen uit alle 3 de groepen.

De functies waarvan alle groepen gebruik maken, zijn op dit erf te vinden en daardoor binnen hun bereik. De functies die uitsluitend door de ‘bedreigde-ik’ groep worden gebruikt, zijn buiten deze erven geplaatst, gecentreerd op de kavel. Mijn keuze is om de ‘bedreigde-ik’ groep aan de randen bij de entree te plaatsen. Deze groep is namelijk nog het meest zelfstandig en maakt ook gebruik van functies die zich niet binnen hun eigen erf bevinden. De bewoners van deze groep wonen zelfstandig in hun eigen woning in een woonblok.

De ‘verdwaalde-ik’ groep is net iets verder van de entree geplaatst. Ook zij wonen zelfstandig in een eigen woning in een woonblok. De ‘verzonken-ik’ groep wonen niet meer zelfstandig in een appartement. Binnen een erf zijn er twee appartementencomplexen, elk met 4 appartementen. Deze complexen bevatten tevens de faciliteiten waar andere bewoners van het erf ook gebruik van kunnen maken.

Wat cijfers: De zorgwijk bestaat uit 6 erven, waarvan 5 voor wonen. Elk woonerf bestaat uit 16 zelfstandige woningen en 8 appartementen. Dit resulteert in een totaal van 120 wooneenheden in de zorgwijk, die samen een zelfstandige samenleving vormen. Om de functies goed te laten functioneren, is het van belang dat er voldoende mensen zijn die er gebruik van maken. De grootte van de erven is gebaseerd op de zorgbehoeften van elke groep. Als uitgangspunt heb ik gesteld dat binnen elk erf zorg gegeven kan worden verleend aan 40 mensen. Hierbij is de zorgvraag van elke groep niet even groot. De ‘verzonken-ik’ groep heeft bijvoorbeeld behoefte aan 24-uurs zorg, dus tel ik hen als 2 personen, wat neerkomt op 16 per erf. De ‘verdwaalde-ik’ groep heeft af en toe gedurende de dag zorg nodig, niet alleen voor de Alzheimerpatiënt zelf, maar ook voor hun partner, dus tel ik hen ook als 2 personen, eveneens 16 per erf. De ‘bedreigde-ik’ groep heeft bijna geen zorg nodig, omdat de partner veel helpt, waardoor zij samen als 1 persoon tellen, wat neerkomt op 8 per erf.

96

1.

2.

3.

4.

GSEducationalVersion 5.

GSPublisherVersion 2385.49.51.1

6.

De erven kunnen op verschillende manieren op de kavel gepositioneerd worden. Ik heb verschillende ontwerpen gemaakt om te onderzoeken wat het meest effectief is. Hier zijn enkele opties: 1. Een groot plein bij binnenkomst met een duidelijke as die naar de dijken leidt, eventueel met de mogelijkheid om hier een verbinding mee te maken via een pad. Drie erven zijn geplaatst aan de rivierzijde en twee aan de kant van de dijk.

2. Een strook waarin verschillende functies zich bevinden langs alle erven, hiermee scheidt je verschillende gebruikers van de wijk. Erven geclusterd bij elkaar.

3. Diverse functies zijn in gebouwen rondom de erven geplaatst, waardoor er activiteit ontstaat.

4. Een plein bij de entree met daarom een gebouw voor verschillende functies, en erven rondom.

5. Een centraal plein met daaromheen een gebouw voor diverse functies en duidelijke zichtlijnen van noord naar zuid. De erven zijn hier omheen geplaatst.

6. Vanuit het midden een strook richting de rivier, waarlangs verschillende functies verspreid zijn. Aan beide zijden van deze strook bevinden zich de erven.

Tekening 19 Opties erven

97

98

GSEducationalVersion GSPublisherVersion 2385.49.51.1

Mijn doel is om met mijn ontwerp een functionerende samenleving te ontwerpen.

In deze samenleving is het belangrijk dat er verschillende gebruikers zijn die elkaar niet hinderen. Specifiek voor Alzheimerpatiënten is het essentieel dat ze veilig rond kunnen dwalen zonder om ver gefietst te worden of hun eigen weg naar huis niet terug te kunnen vinden. Om dit te realiseren, heb ik ervoor gekozen om de kavel op te splitsen is zes erven: vijf daarvan zijn woonerven en één is een centraal plein met diverse functies. Elk erf is ontworpen zoals 99 eerder beschreven en is primair bedoeld voor de bewoners. Hierdoor blijven de bewoners voornamelijk in dit gebied, wat leidt tot een natuurlijke stroming binnen de kavel en bevordert sociale cohesie. Sociale cohesie is van groot belang in een dergelijke samenleving, omdat het de interactie tussen mensen bevordert.

Bij de entree bevindt zich een erf waar verschillende functies geclusterd zijn.

Deze functies worden gebruikt door bewoners, medewerkers en bezoekers.

Bezoekers die bijvoorbeeld voorbij fietsen en even willen pauzeren voor een kopje koffie, hoeven de wijk niet verder in te gaan. Hierdoor wordt voorkomen dat mensen onbedoeld de verkeerde delen van de wijk betreden. Fietsen blijven bij het entreegebouw, waardoor het merendeel van de mensen te voet de wijk verkent, wat tevens de veiligheid bevordert.

De erven bieden bewoners de mogelijkheid om terug te trekken wanneer ze behoefte hebben aan een kleinere wereld. Tegelijkertijd kunnen ze ervoor kiezen om hun wereld te vergroten door naar andere erven te gaan of rond de erven te lopen. Op deze manier creëer je verschillende plekken voor verschillende behoeftes.

Tekening 20 Uitleg indeling landschap

100

Afbeelding 39 Erven indeling

101

III Landschappelijke inrichting

Afbeelding 40 Impressie pad rand van wijk

102

103

Afbeelding 41 Erven indeling ingezoomd

104

Erven De zorgwijk bestaat uit in totaal zes erven, waarvan vijf woonerven. Elke bewoner heeft een eigen woning in een van deze erven. De basisstructuur van de erven is gelijk. Ze zijn opgebouwd uit vier woonblokken, elk met vier woningen, en twee ´boerderijen´ waarin elk vier appartementen zijn voor de bewoners die 24-uurs zorg nodig hebben. Om ervoor te zorgen dat je verplaatsing krijgt binnen de wijk en er sociale cohesie ontstaat maak ik onderscheid tussen elk erf.

Voor mensen met Alzheimer is het belangrijk om hun zintuigen te blijven 105 prikkelen en dit principe wordt geïntegreerd in het ontwerp van elk erf. Elk erf richt zich extra op één specifiek zintuig. Bovendien heeft elk erf een afwijkende dagbestedingsfunctie, zoals een hobbyruimte, leeszaal, muziekruimte, moestuin of een ruimte voor dieren. Deze diversiteit in de erven draagt bij aan een betere herkenbaarheid en maakt elk erf niet exact hetzelfde.

Hier is een overzicht van de erven en hun geassocieerde zintuigen: Erf: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

Zintuig: Proeven Voelen Zien Energiecentrale Horen Ruiken

In de volgende pagina’s worden deze erven nader toegelicht, wat het totaalbeeld van het ontwerp compleet maakt.

III Landschappelijke inrichting

Afbeelding 42 Erven indeling erf proeven

106

1. Proeven Veel mensen met Alzheimer reageren goed op bekende gerechten en smaken.

Tegenwoordig hebben we veel kant en klaar maaltijden of kruidenmixen maar vroeger bereiden mensen hun eten anders. De herinnering of associatie met bepaalde gerechten is daardoor anders dan de generatie die opgroeit met het eten van nu.12 Op dit erf bevindt zich een moestuin. In deze moestuin worden oudhollandse 107 groenten en kruiden verbouwd. Deze kunnen de bewoners zelf gebruiken voor hun eten of het wordt gebruikt in het restaurant voor het eten. In deze moestuin kunnen de bewoners helpen bij het onderhoud ervan waardoor ze een dagbesteding hebben.

Afbeelding 43, 44, 45, 46 ,47 Referentie afbeeldingen erf proeven

III Landschappelijke inrichting

Afbeelding 48 Erven indeling erf voelen

108

2. Voelen Mensen met Alzheimer kunnen vaak nog in het eindstadium van de ziekte goed voelen. Deze tastprikkel komt zelfs dan nog aan in de hersenen. Dit zintuig blijft het langst intact van alle zintuigen. Daarom vinden mensen het vaak fijn als ze even worden aangeraakt. Op deze manier kan je contact houden in het geval, ze niet meer goed kunnen zien of horen.13 Op dit erf bevindt zicht een hobby ruimte waar met de handen gewerkt kan 109 worden. Een plek waar je bijvoorbeeld hout kan bewerken, kunt schilderen, of bloemstukken kan maken. Deze producten kunnen verkocht worden in de winkel van de zorgwijk.

Afbeelding 49, 50, 51, 52, 53 Referentie afbeeldingen erf voelen

III Landschappelijke inrichting

Afbeelding 54 Erven indeling erf zien

110

3. Zien Het zicht neemt bij veel mensen geleidelijk af, ook bij mensen met Alzheimer.

Daglicht is van belang bij goed zicht. Als je minder goed ziet kan je door het licht bijvoorbeeld toch nog objecten onderscheiden. Daarnaast heeft licht ook invloed op de stemming, van daglicht word je vrolijker. Een weidse omgeving, een omgeving waar niet veel (hoge) gebouwen staan, heeft meer daglicht.

Simpelweg omdat er minder blokkades zijn. Dit heeft een positief effect op de stemming van de bewoners.14 Op dit erf kan je genieten van het uitzicht. Er bevinden zich verschillende bankjes waar je op kan gaan zitten en om je heen kan kijken. Ze staan gericht op verschillende punten waar je naar uit kan kijken. De bewoners die geen groter rondje meer kunnen lopen kunnen op deze manier rustig zitten en genieten van het weidse uitzicht. Op dit erf is er ook een bibliotheek aanwezig, een plek waar je boeken kunt lezen of lenen. Hier kunnen de bewoners ook gebruik maken van hulp voor digitale zaken zoals administratie.

Afbeelding 55, 56, 57, 58, 59 Referentie afbeeldingen erf zien

III Landschappelijke inrichting

111

Afbeelding 60 Erven indeling energiecentrale

112

4. Energie centrale Het eerste gebouw bij binnenkomst krijgt de naam Energiecentrale. Vernoemd naar de eerdere functie van de locatie waar een energiecentrale stond. Het is een verzamelgebouw van verschillende functies zoals restaurant, winkel, dokter en fysio. Het gebouw is geïnspireerd op een oude steenfabriek die veel te vinden waren langs de IJssel of andere rivieren.

113

Afbeelding 61, 62, 63, 64 Referentie afbeeldingen energiecentrale

III Landschappelijke inrichting

Afbeelding 65 Erven indeling erf horen

114

5. Horen Het gehoor van mensen neemt vaak af naarmate ze ouder worden. Geluiden brengen vaak gevoel en herinneringen met zich mee. Dit kan muziek zijn maar ook omgevingsgeluiden. Geluiden van een stad geven andere gevoelens dan geluiden van het strand. Muziek heb je in veel verschillende stijlen en er zit altijd wel iets bij wat ze terugbrengt naar een fijne herinnering van vroeger. Vaak onthouden ze ook nog de songteksten van veel liederen uit hun kindertijd. Die ze dan met gemak nog mee kunnen zingen.15 Op dit erf kan je naar muziek luisteren en zelf muziek maken door een instrument te bespelen. Buiten zijn er verschillende plekken waar je kan stilstaan bij het geluid van de omgeving. De wind die je hoort waaien, vogels die fluiten, water van de rivier dat je hoort stromen.

Afbeelding 66, 67, 68, 69, 70, 71 Referentie afbeeldingen erf horen

III Landschappelijke inrichting

115

Afbeelding 72 Erven indeling erf ruiken

116

6. Ruiken Geur brengt ook veel herinneringen met zich mee. Je kan in de loop van tijd aan geuren wennen, maar je houdt wel een associatie bij een geur. Geur kan je waarschuwen voor vieze of gevaarlijke luchtjes. Ruiken doe je moet je neus, maar je hersenen spelen een belangrijke rol hierbij.16 Op dit erf komen verschillende planten te staan die je geur zintuigen prikkelen.

Daarnaast komen er een aantal dieren te staan. Dieren hebben een positief 117 effect op mensen met Alzheimer. Dit komt doordat ze meer op hun eigen intuïtie vertrouwen en stellen zich daardoor sneller open aan dieren. Mensen met dementie hebben een toenemende gevoels- en emotieleven. Ze krijgen hierdoor meer last van faalangst en nemen minder snel het initiatief. Het communiceren met andere mensen is daarom lastig, maar met dieren niet. Dieren oordelen niet.

Afbeelding 73, 74, 75, 76, 77, 78 Referentie afbeeldingen erf ruiken

III Landschappelijke inrichting

Invulling zorgwijk

118

Het is belangrijk dat mensen met Alzheimer zich goed kunnen oriënteren. Ze vergeten vaak waar ze zijn of waar ze naar toe willen gaan. Daar is het nuttig om herkenbare elementen te gebruiken, middelen die eenvoudig te begrijpen zijn. Een deur staat voor een ingang, een bed voor een slaapkamer en de geur van eten staat voor een keuken. Deze herkenbaarheid kan op verschillende zintuigelijke manieren worden gestimuleerd.

De entree van de zorgwijk bevindt zich aan noordoostkant. De meeste auto’s worden buiten de zorgwijk geparkeerd, zodat je vrij kan rondlopen binnen de wijk. Dit is ontworpen om veilig rond te kunnen dwalen. De paden zijn wel geschikt voor voertuigen zoals een ambulance, verhuiswagen of lijkwagen.

Deze voertuigen zijn echter ‘te gast’ en moeten extra voorzichtig zijn met mensen die te voet rondlopen.

Bewust is er gekozen voor één entree voor de zorgwijk, niet alleen voor de zorgwijk, maar ook voor elk erf en elke woning. Dit is gedaan voor de oriëntatie van bewoners te vergemakkelijken. Als je aan het ronddwalen bent binnen de zorgwijk en je zoekt je eigen erf weer, zou het verwarrend zijn als er meerdere ingangen waren voor elk erf. Hoewel meerdere ingangen de kans vergroten om er één te vinden, vergroten ze ook de kans dat je de verkeerde kiest. Op een erf is er maar één ingang die in de gaten gehouden moeten worden in geval je weg loopt.

De paden in de zorgwijk zijn voor de herkenbaarheid onderscheidend gemaakt. De ‘hoofdweg’ die vanaf de entree van de zorgwijk naar elk erf leidt, is breed en verhard. Deze weg is toegankelijk voor auto’s die essentieel zijn en ook comfortabel voor rolstoelen en rollators. Als je op deze weg loopt kom je uiteindelijk altijd weer bij een erf uit. Dit kan zeker in een beginnend stadium van Alzheimer nog als iets herkenbaars zijn. Vanaf deze weg heb je ook vrij uitzicht op de omgeving, inclusief de IJssel en de overkant.

De paden zijn ideaal om te wandelen. De paden slingeren langs de verschillende erven, waarbij je telkens kan kiezen om een erf binnen te gaan of een pad te volgen dat langs de erven loopt. De paden lopen ook door de uiterwaarde waar de waterstand verschillend is. In de zomer, bij laag water, kun je tussen de dijken lopen en dicht bij de waterplassen komen. Op sommige paden word je geleid door een reling, om bijvoorbeeld te voorkomen dat je in het water loopt. Bij hoog water loop je min of meer ‘over’ het water heen.

Een andere pad door de uiterwaarde is gemaakt van gravel, zodat je er ook met een rolstoel of rollator kunt lopen. Deze paden bevinden zich ook binnen elk erf, voor het geval je van het hoofdpad afgaat. Binnen een erf is er ook een hoofdpad dat alle woningen verbindt.

Dit pad is toegankelijk voor voertuigen die daar moeten kunnen komen, terwijl de gravelpaden geschikt zijn om rond de struinen. Je kunt ook van de paden afstappen en gewoon door het gemaaide gras lopen. Elk erf is uniek ingericht vanwege zijn eigen identiteit. Zo kan er bijvoorbeeld een grasveld zijn voor schapen of een extra gebouw met een houtzagerij.

119

III Landschappelijke inrichting

120

Zicht Een doel van het creëren van een zorgwijk is dat mensen samen de zorg kunnen delen. Op deze manier kan je de eenzaamheid verminderen voor de bewoners. Eenzaamheid zie je veel bij mensen met Alzheimer omdat ze zich niet begrepen voelen, vaak zichzelf niet eens begrijpen en ze er constant mee geconfronteerd worden. Daarnaast hebben ook mantelzorgers daar last van. Het is zwaar om mantelzorger te zijn, door de zorg te delen met andere bewoners wordt deze last verlicht. De mantelzorgers besteden vaak al hun tijd 121 aan het verzorgen van hun patiënt, waardoor ze zich steeds meer afsluiten van hun omgeving en waardoor ze zich steeds eenzamer voelen. Omgaan met lotgenoten verminderd de eenzaamheid ook bij de mantelzorgers.

Bij het ontwerp is ervoor gezorgd dat je goed zicht houdt op elkaar. Het is voor de Alzheimerpatiënt fijn om veilig rond te kunnen dwalen en voor de mantelzorgers is het fijn om hun partner niet constant te moeten zoeken. Ze kunnen het makkelijk overzien. De woningen in de erven zijn zo gepositioneerd dat er goed zicht is op het midden-plein waar mensen rondlopen. De randen van de erven bestaan uit een bosschage. Dit zijn lage struiken en beplanting met wat bomen. Hier kan men gemakkelijk overheen kijken om zicht te houden op elkaar en de omgeving. De rand is breed genoeg om te voorkomen dat je er in gaat lopen. Het is een herkenbare afscheiding. Door op deze manier een afscheiding te maken voorkom je ingrepen met bijvoorbeeld een hek te moeten doen. Dit past niet in de omgeving en geeft geen prettig gevoel.

Mensen wonen hier vrijwillig. Het groengebruik in de zorgwijk sluit aan op de omgeving, dit geeft ook geen groot onderhoud. Op verschillende plekken in de zorgwijk kunnen tuinen worden gecreëerd, die wel meer onderhoud vragen. Dit kan bijvoorbeeld een moestuin zijn, die zo in te delen is dat het onderhoud te doen is voor de bewoners, waardoor het niet een last hoeft te worden.17

Afbeelding 79 kijk richtingen vanuit entree.

Tekeningen 21: zicht op elkaar op verschillende schalen

III Landschappelijke inrichting

Afbeelding 80 Impressie erf indeling

122

123

124

Zorg verdeling Zoals eerder in dit verslag beschreven wonen op elk erf mensen met verschillende zorgbehoeftes. Ze zijn onderverdeeld in 3 groepen: Bedreigdeik, verdwaalde-ik en verzonken ik. De bewoners van de groep bedreigdeik wonen bij de entree. Zij maken het meest gebruik van functies buiten hun woonerf. Deze groep is blauw op de kaart aangegeven.

De bewoners van de groep verdwaalde-ik wonen verder bij de entree vandaan. Deze bewoners dwalen meer en brengen hun dagelijks leven 125 zelfstandig het meest door binnen het erf. Deze groep is grijs aangegeven op de kaart.

De bewoners van de groep verzonken-ik wonen in een appartement binnen een ‘boerderij’. Zij hebben 24-uurs zorg en gaan niet zelfstandig het erf uit.

Deze groep is rood aangegeven op de kaart.

Afbeelding 81zorg verdeling in kleuren Tekeningen 22 schema over zorgverdeling op verschillende schalen

Wonen Wonen

Wonen Wonen

Zorg

Zorg

Zorg Wonen

n

Zorg

Zorg

Zorg Wonen Zorg

Zorgbehoefte

Wonen Zorg

Wonen Zorg

Zorgbehoefte

III Landschappelijke inrichting

126

Beplanting In de zorgwijk zie je verschillende beplantingen terugkomen. Eerder is verteld dat vanwege het zicht de meeste beplanting laag is gehouden. Op de erven heb je tuinen die meer onderhoud vragen. Gras wordt laag gehouden, moestuin wordt onderhouden etc. Eromheen wordt de natuur gecontroleerd zijn gang gelaten. Het gras mag daar langer worden. De paden worden wel onderhouden, zodat men daar veilig over kan lopen.

Rondom elk erf is een veekering geplaatst. Een veekering is een groene 127 omheining om het vee tegen te houden in plaats van bijvoorbeeld een afrastering van prikkeldraad. Je ziet het veel in de omgeving, er staan bijvoorbeeld meidoorn of veldesdoorn in.

In de zorgwijk staan ook verschillende bomen. Deze dienen ook voor het breken van de wind en zorgen voor schaduw in de zomer.

In elk erf staat een grote boom, bijvoorbeeld een Es of Schietwilg.

Fruitbomen zoals de appel, pruim of peer staan verspreid door de zorgwijk.

Deze kunnen ook gegeten worden door de bewoners of gebruikt worden voor het bereiden van maaltijden.

Verspreid door de zorgwijk vind je bomen die je ook veel terugvindt in de omgeving van een rivier zoals een populier, knotbomen en grienden. 17 Afbeelding 82 situatie voor beplanting Afbeelding 83, 84, 85, 86, 87, 88 Referentie beelden van de verschillende beplatingen v.l.n.r. Populier, meidoorn, grassen, grienden, schitwilg, es

III Landschappelijke inrichting

128

Paden De fluctuerende waterstand van de rivier is ook rondom de zorgwijk merkbaar.

Waar de woningen zich bevinden komt het water niet, maar aan de randen kan het in de winter het water wel hoger staan. Doordat het niet rechtstreeks meer in verbinding staat met de rivier heeft het geen sterke stroming meer, waardoor je niet meegesleurd kan worden in de rivier. De paden die door de wijk lopen zijn altijd bereikbaar, ook als het hoog water is. Rondom de zorgwijk zijn niet alle paden altijd volledig bereikbaar, ze stromen (gedeeltelijk) onder 129 bij hoogwater.

Er is één hoofdweg, deze begint bij de entree en ontsluit alle erven. Het erf is autovrij, de mensen die een auto hebben, moeten deze net buiten de wijk parkeren. De auto’s die in de wijk rijden, rijden op de hoofdweg. Deze is van asfalt. Hulpdiensten, verhuiswagens of andere auto’s, die er gebruik van maken, rijden stapvoets.

Binnen de kavels zijn de paden ook verhard. De paden zijn een stuk smaller dan de hoofdweg maar de auto’s kunnen hier nog steeds overheen. Doordat het verhard is, is het ook geschikt om zelf met een rolstoel of rollator over te lopen.

Afbeelding 89 situatie voor de paden Afbeelding 90, 91 Eigen foto’s van paden die voorkomen in de omgeving

III Landschappelijke inrichting

Afbeelding 92 Impressie pad rand van wijk

130

131

132

Paden De paden, die die door en om de zorgwijk heen lopen, dienen als wandelpaden zijn half-verhard. Deze paden stromen op sommige stukken soms onder.

Op sommige plekken heb ik ervoor gekozen om een pad te maken van hout met een reling. Dit is voor de veiligheid, om te voorkomen dat je van het pad afstapt. De reling leidt je naar het eind van het pad. Dit pad loopt op sommige momenten over het water en anders over hoog gras. Het is ook geschikt om te 133 bewandelen, in het geval andere paden onder water staan.

Afbeelding 93 situatie voor de paden Afbeelding 94, 95 Eigen foto van paden die voorkomen in de omgeving en referentie van pad met reling

III Landschappelijke inrichting

Afbeelding 96 Impressie pad met reling rand van wijk

134

135

136

137

IV Energiecentrale

138

Afbeelding 97 Situatie erf energiecentrale

139

140

Invulling erf energiecentrale Bij binnenkomst in de wijk bevind je je meteen op een plein met aan de rechterzijde de energiecentrale. In dit gebouw zijn verschillende functies ondergebracht, zoals eerder vermeld, gericht op verschillende gebruikers. De functies die de groep ‘bedreigende- ik’ binnen loopafstand kan bereiken, zijn hier te vinden. Bezoekers van de zorgwijk die bijvoorbeeld voor informatie, winkelen of café komen, kunnen hier ook terecht. Door het gebouw ook als entreegebouw te gebruiken, zorg je ervoor dat mensen in de entreezone blijven 141 en voorkom je dat mensen onbedoeld naar andere erven lopen. Als je er niet hoeft te zijn, kom je er ook niet en kunnen de bewoners veilig ronddwalen.

Deze functies zijn nu allemaal onder één dak te vinden. Eerst heb ik onderzocht of het wellicht beter zou zijn om elke functie een eigen gebouw te geven. Daarbij heb ik gekeken naar hoe deze gebouwen zich het beste tot elkaar zouden kunnen verhouden: verspreid over het plein of juist gegroepeerd. Uiteindelijk heb ik ervoor gekozen om de functies samen te brengen onder één dak.

Een belangrijke reden hiervoor is de herkenbaarheid. De afzonderlijke functies waren individueel te klein om herkenbare gebouwen te vormen. Door ze te clusteren ontstaat er een gebouw dat in verhouding past op het plein en in de wijk. De grootte van het gebouw draagt bij aan de herkenbaarheid ervan in de wijk.

De energiecentrale bevindt zich op een erf die als enige twee ontsluitingen heeft.

Je doorkruist dit erf om naar de andere erven te gaan. Deze plek is bedoeld voor de groep die nog steeds zelfstandig gebruik maakt van de voorzieningen en hier naartoe komt als ze tijdelijk hulp nodig hebben. Het gebouw heeft dan ook niet één, maar twee ingangen om de herkenbaarheid te benadrukken.

Een duidelijk pad naar de rest van de wijk loopt langs het gebouw. Dit pad is breed genoeg voor ontmoetingen, om even op een bankje e zitten en van de omgeving te genieten. Het pad is omgeven door beplanting die niet te hoog is, zodat je er nog overheen kunt kijken naar de omgeving, maar toch voldoende als afscheiding dient.

Ik heb ervoor gekozen om de gebouwen te groeperen op het plein, maar met elk een eigen volume, zodat het duidelijk en herkenbaar is voor de bewoners welke functie zich waar bevindt.

142

Ik heb ervoor gekozen om de gebouwen van elkaar te laten verspringen. Dit biedt duidelijkheid voor de oriëntatie, aangezien de verspringende volumes het gemakkelijker maken om te weten waar welke functie zich bevindt. Het vermijden van lange, rechte gangen is van belang omdat dit verwarrend kan zijn voor mensen met Alzheimer, aangezien dit hun oriëntatie bemoeilijkt.

Bovendien maakt deze aanpak het mogelijk om de verschillende functies per volume te benadrukken.

Tekeningen 23,24,25 verschillende schetsen voor ´de energiecentrale´

Het concept is geïnspireerd op een hub, een centraal punt in een netwerk dat alle elementen met elkaar verbindt. Een vergelijkbaar idee is toegepast bij een recent geopende Hub in Groningen, ontworpen door het architectenbureau DeZwarteHond. Dit gebouw herbergt momenteel een supermarkt, maar kan in de toekomst eenvoudig worden aangepast voor andere functies. Het gebouw is duidelijk herkenbaar in de omgeving en het dak lijkt als het ware boven diverse volumes te zweven. Een ander referentie is een paviljoen waarbij het opvallende dak fungeert als herkenbaar kenmerk, terwijl verschillende blokken eronder diverse functies huisvesten.

143

Afbeelding 98, 99 referenties voor energiecentrale

Het plein heeft als begrenzing een brede strook met bossage. Dit is een natuurlijke afscheiding om een duidelijke grens aan te geven en mensen te leiden. Er loopt 1 duidelijke weg over het plein van de entree naar de rest van de erven. Dit is de hoofdweg waarvan eerder is uitgelegd dat die geschikt is voor voertuigen maar voornamelijk gebruikt wordt door voetgangers.

144

Tekeningen 26, 27, 28, 29 schetsen over situatie van het plein.

Langs de weg en rondom de energiecentrale is een ruim plein aangelegd. Dit plein fungeert als ontmoetingsplek waar mensen kunnen verblijven op bankjes en sociaal contact kunnen hebben. Deze ruimte is overzichtelijke en ruim, waardoor mensen zich gemakkelijk kunnen oriënteren, en de aanwezigheid van de energiecentrale is direct herkenbaar.

Rondom de bossage zijn smallere paden aangelegd, die dienen als wandelpaden. Deze paden bieden een mogelijkheid om bijvoorbeeld naar de in- en uitgang van de wijk te gaan zonder het plein over te steken, voor degenen die daar behoefte aan hebben.

145

Zodra je de wijk binnenkomt, wordt je blik direct geleid naar de rivier en de overkant ervan. Dit zorgt voor een heldere zichtlijn die ook het overzicht van het plein vergroot.

Afbeelding 100 Impressie energiecentrale

146

147

148

Het gebouw Mijn doel voor dit gebouw is om een plek te creëren waar mensen in hun behoeftes worden voorzien. De meerwaarde van het wonen in deze zorgwijk is dat er voorzieningen zijn die het leven met Alzheimer aangenamer maken. Of je nu zelfstandig kunt gebruikmaken van deze voorzieningen of nodig hebt, alles is binnen handbereik. In eerdere analyses heb ik bekeken welke voorzieningen essentieel zijn voor het gebouw en welke gebruikers er baat bij hebben. Ik heb onderzocht of het beter is om de functies te verspreiden over het plein of over 149 de kavel, zolang ze maar binnen het bereik van verschillende groepen vallen.

Uiteindelijk heb ik gekozen voor een gebouw bij de entree van de zorgwijk waar alle functies ‘onder één dak’ zijn ondergebracht.

Het verspreiden van de verschillende functies kan leiden tot moeilijkheden bij het vinden ervan. Bovendien zijn de afzonderlijke functies in dit geval e klein om op zichzelf te staan. Door bijvoorbeeld toiletten en de keuken te combineren, kunnen ze beter functioneren. Het clusteren van functies onder één dak maakt het gebouw herkenbaarder en gemakkelijker te vinden. Het is simpeler om één groot gebouw te lokaliseren dan meerdere kleine.

Vroeger stonden langs de IJssel verschillende steenfabrieken, omdat de rivierklei als grondstof ruim voor handen was. Deze steenfabrieken hadden opvallende kenmerken, zoals grote daken met een eenvoudige vorm, pannen, een lage dakgoot en een hoge nok. Hierdoor was de ruimte eronder gemakkelijk in te delen.

Het ontwerp van de Energiecentrale is geïnspireerd op deze steenfabrieken van vroeger. Op deze manier passen alle functies onder één dak, is he gebouw herkenbaar voor de zorgwijk en past het goed in de omgeving. Het dak bestaat uit tweezadeldaken.

IV Energiecentrale

Het gebouw is opgebouwd uit diverse volumes waarin de verschillende functies zich bevinden, allemaal onder één dak. De overgebleven ruimtes worden benut als ontmoetingsplekken. Om de verwarring die lange gangen kunnen veroorzaken bij mensen me Alzheimer te voorkomen, zijn de wanden ten opzichte van elkaar verspringend geplaatst. Hierdoor ontstaan herkenningspunten voor de bewoners. Elke deur heef een uniek ontwerp, waardoor bezoekers kunnen onderscheiden welke functie erachter schuilt. Als de functie het toelaat, is in de deur een raam ingebouwd om het zicht op de functie te verbeteren.

150

Tekening 30 Tekening van concept van het programma

Gezien het feit dat mensen met Alzheimer vaak moeite hebben om te bepalen waar ze zich bevinden of waar ze naartoe willen, heb ik een centrale as ontworpen waardoor elke functie bereikbaar is en waarlangs de in- en uitgang zich bevindt. Elke uitgang van een functie komt uit op deze centrale as. Door deze as te volgen, kunnen mensen altijd de uitgang van het gebouw vinden.

Tekening 31 Tekening van concept centrale as

Een ongunstige akoestiek, zoals galm, echo’s of verkeerd geluidsniveau, kan leiden tot overmatige prikkels. Het is essentieel dat mensen comfortabel gesprekken kunnen voeren of bijvoorbeeld rustig naar de kapper kunnen gaan. Om dit te waarborgen, zijn geluiddempende materialen gebruikt in de afwerking van de muren en plafonds, evenals in meubels. Planten spelen een effectieve rol bij het absorberen van geluid en hebben extra voordelen, zoals het bevorderen van een gezonde luchtvochtigheid en het generen van zuurstof. Daarnaast hebben planten een rustgevend effect. De grote open ruimte van het restaurant is opgedeeld in diverse zones, omgeven door kamerschermen met planten om de akoestiek te verbeteren.

151

Tekening 32 Tekening van akoestiek in de energiecentrale

Afbeelding 101 Impressie hoe de ontmoetingsruimte zou kunnen zijn

IV Energiecentrale

Afbeelding 102 Impressie ‘hoofdweg’

152

153

+10.000

154

+5.500

+3.000

+0

+12.000

+5.500 +3.700

+0

Tekening 33, 34, 35, 36 Gevelfragmenten en doorsnede van energiecentrale

GSEducationalVersion GSPublisherVersion 2385.49.51.1

Gevels Ik heb ervoor gekozen om verschillende functies onder één dak te verenigen en daarvoor gebruik te maken van een houten constructie. De kolommen dragen de balken die het dak ondersteunen. Dankzij deze structuur kan ik een ruime open ruimte creëren voor het restaurant. De dakvorm met zichtbare balken draagt bij aan een huiselijke uitstraling van de ruimte. In het voorste gedeelte van het restaurant is de buitenkant volledig van glas. De achtergevel en de helft 155 van de zijgevels zijn gesloten en dragen bij aan de stabiliteit van het gebouw.

Afbeelding 103 en 104 voorgevel en zijgevel van energiecentrale.

Voorgevel

Zijgevel

IV Energiecentrale

156 entree

hobby ruimte keuken

wc opslag

kapper

entree

Tekening 37 Begane grond energiecentrale

157

behandelruimte

opslag

zaal

techniek

entree

behandelruimte mv

wc wc kleedkamer kleedkamer

apotheek

opslag spreekkamer wc

opslag

mv

balie

wachtkamer

spreekkamer

entree

5m

0m 4

3

2

1

IV Energiecentrale

158

Slaapruimtes

opslag

woonkamer

Tekening 38 Eerste verdieping energiecentrale

159

vergaderruimte mv

opslag

wc wc

kantoor

kantoor

kantoor

opslag

overlegruimte

kantine

IV Energiecentrale

160

Functies Ik heb gekozen om de verschillende functies waar de zelfstandige groep gebruik van maakt, bij elkaar te clusteren. Dit heb ik gedaan voor de herkenbaarheid en een plek te creëren waar de samenkomst van mensen wordt gestimuleerd. Een ontmoetingsplek waar mensen met elkaar kunnen afspreken. Dit werkt het beste als het een plek is waar veel mensen gebruik van maken en die uitnodigend daarvoor is. De verschillende functies hebben wel allemaal binnen in het gebouw een eigen entree, hierdoor is duidelijk waar je bent of waar je naar 161 toe moet. Waar welke functie zich bevindt.

Op de verdieping bevinden zich verschillende kantoren voor de medewerkers.

Het is een plek waar de bewoners/bezoekers geen gebruik van maken maar waar bijvoorbeeld overleggen plaats vinden of de kantine zit voor de medewerkers. Naast de ruimte voor de medewerkers zijn er ook verschillende kamers waar bezoekers kunnen overnachten. Stel dat je hier op bezoek komt bij je ouders en die hebben zelf geen logeerplek dan kan je hier slapen. Op die manier kan je toch op bezoek komen, helpen met de zorg en blijven slapen.

IV Energiecentrale

Restaurant Deze is centraal gelegen. Mensen komen van verschillende kanten uit bij het restaurant. Het is verspreid over de lengte van het gebouw waardoor je bij binnenkomst meteen in het restaurant terecht komt. Bij mooi weer kan de gevel geheel geopend worden en kan er buiten een terras gemaakt worden waar mensen kunnen zitten. Het is een zone waar mensen vrijblijvend even kunnen gaan zitten als ze wat willen eten of drinken of als ze moeten wachten. In de ruimte is gezorgd voor een goede akoestiek door gebruik te maken van zachte 162 materialen voor de meubels en planten. Hierdoor kan je goed met elkaar praten en raak je niet overprikkeld.

In de hoek van het gebouw is een keuken voor het restaurant. Deze keuken kan echter ook gebruikt worden om verse maaltijden te bereiden voor de bewoners van de zorgwijk.

´Een plek waar mensen met Alzheimer niet raar worden aangekeken als ze opeens met hun handen gaan eten of het eten weigeren. Het is lastig om ze naar een ´gewoon´ restaurant mee te nemen omdat daar vaak te veel prikkels zijn waardoor ze onverwachtse dingen kunnen gaan doen, hier is dat niet erg.´ Bewoner Greet Tekening 39 Tekening waarop het restaurant is uitgelicht

behandelruimte

opslag

zaal

techniek

entree

hobby ruimte behandelruimte

keuken mv

wc wc kleedkamer kleedkamer

apotheek

opslag

wc

spreekkamer

opslag

wc

opslag

mv

balie kapper

Restaurant

wachtkamer

spreekkamer

entree

5m

0m 4

3

2

1

Hobby Een ruimte in de Energiecentrale kan gebruikt worden voor diverse typen van dagbesteding. De ruimte is geschikt om bijvoorbeeld met een groep te gaan bloemschikken of andere knutsel opdrachten te gaan maken. Het is belangrijk dat een Alzheimerpatiënt invulling geeft aan de dagen. Op elk erf heb je een andere type dagbesteding, bijvoorbeeld iets creatiefs of muzikaals. In de ´Energiecentrale´ kan je pottenbakken, beeldhouwen of keramiek bewerken.

163

´Fijn dat ik mijn hobby van vroeger weer kan uitoefenen. Ik heb altijd les gegeven in pottenbakken en ik heb het opgegeven toen ik voor mijn man moest zorgen die Alzheimer kreeg. Nu we hier wonen kan ik mijn hobby weer oppakken.´ Bewoner Ans Tekening 40 Tekening waarop de hobbyruimte is uitgelicht

hobby

behandelruimte

opslag

zaal

techniek

entree

hobby ruimte

keuken

behandelruimte mv

wc wc kleedkamer kleedkamer

apotheek

opslag

wc

spreekkamer

opslag

wc

opslag

mv

balie kapper wachtkamer

spreekkamer

entree

5m 0m IV Energiecentrale 4

3

2

1

Afbeelding 105 Impressie energiecentrale

164

165

Dokter In de dokterspraktijk is plek voor verschillende praktijkruimtes. Deze praktijk is gespecialiseerd in Alzheimer. De doctoren die hier werken nemen de tijd voor hun patiënten. Het is voor een alzheimerpatiënt fijn om bij iemand terecht te komen die bekend is met hun deze ziekte en de tijd voor ze neemt. Het is op een gegeven moment moeilijk om zelf goed aan te geven wat voor klachten je hebt. Het komt ook voor dat de patiënten zich klachten verbeelden. Het is daarom belangrijk dat de dokter ze kan helpen om tot de juiste diagnose te 166 komen.

´Ik vond het eerder moeilijk om naar de huisarts te gaan. Ik had vaak vage klachten en wist niet altijd meer waar het door kwam. Bij deze huisarts voel ik mij begrepen en kan ik gelijk terecht.´ Bewoner Theo Tekening 41 Tekening waarop de dokterspraktijk t is uitgelicht

behandelruimte

opslag

zaal

techniek

entree

hobby ruimte behandelruimte

keuken mv

wc wc kleedkamer kleedkamer

opslag

apotheek wc

spreekkamer

opslag

opslag

dokter wc

balie

mv

kapper wachtkamer

spreekkamer

entree

5m

0m 4

3

2

1

Kapper De kapper is centraal geplaatst in de Energiecentrale. Vanuit de salon kan je naar het restaurant kijken. Het is een plek waar mensen gezellig samen kunnen komen en waar ze lekker verzorgd worden. De kappers zijn ook bekend met Alzheimer, ze nemen rustig de tijd.

167

“Onze klanten zijn meestal ontzettend lief, hartelijk en dankbaar voor de aandacht die je hun geeft. Al is het maar het omdoen van een sjaaltje of zomaar hand op hun schouder; voor deze mensen betekent dat veel! Als het even kan probeer ik vaak achter oude foto´s van mijn klanten te komen, als ze dan in de spiegel kijken, herkennen ze zichzelf weer en daar fleuren ze van op!” Kapper Yvonne Tekening 42 Tekening waarop de kapper is uitgelicht

behandelruimte

opslag

zaal

techniek

entree

hobby ruimte behandelruimte

keuken mv

wc wc kleedkamer kleedkamer

apotheek

opslag

wc

spreekkamer

opslag

wc

kapper

opslag

mv

balie

kapper

wachtkamer

spreekkamer

entree

5m 0m IV Energiecentrale 4

3

2

1

Afbeelding 106 Impressie energiecentrale Fysio

168

169

Fysio De fysio ligt aan de gevel, heeft ruimte voor een zwembad en ruimte voor een zaal waar oefeningen gedaan kunnen worden. De fysio kan ook langskomen op locatie voor ondersteuning. In het gebouw zijn uitgebreide voorzieningen voor goede zorg aanwezig.

170

´Het is belangrijk dat mensen goed blijven bewegen, zeker als ze ouder worden of bedlegerig. Hier heb ik alle voorzieningen bij de hand en kunnen mensen zelfs gebruik maken van een zwembad voor oefeningen. Ik kan ook makkelijk bij de bewoners thuis langs om te helpen met oefeningen.´ Fysiotherapeut Joey

Tekening 43 Tekening waarop de fysiopraktijk is uitgelicht

behandelruimte hobby ruimte

fysio

keuken

opslag

zaal

techniek

entree

behandelruimte mv

wc wc kleedkamer kleedkamer

apotheek

opslag

wc

spreekkamer

opslag

wc

opslag

mv

balie kapper wachtkamer

spreekkamer

entree

5m

0m 4

3

2

1

Winkel Aangrenzend aan het restaurant bevindt zich een winkel. Een plek waar de bewoners boodschappen kunnen halen. Een plek waar producten uit de zorgwijk verkocht worden. Deze producten kunnen zelf gemaakt zijn maar het kan ook uit de moestuin komen.

171

´Ik fiets vaak na mijn werk nog even langs de winkel om verse producten te kopen uit de winkel. Ook de maaltijden, bereid door de bewoners, zijn heerlijk.´ Bezoeker Anja

Tekening 44 Tekening waarop de winkel is uitgelicht

behandelruimte

opslag

techniek

entree

zaal

hobby ruimte behandelruimte

keuken mv

wc wc kleedkamer kleedkamer

apotheek

opslag

wc

spreekkamer

opslag

wc

opslag

mv

balie kapper wachtkamer

spreekkamer

winkel

entree

5m 0m IV Energiecentrale 4

3

2

1

Afbeelding 107 Impressie energiecentrale winkel

172

173

174

175

V Wonen

Afbeelding 108 Impressie erf

176

177

178

Woningen Voor de verschillende groepen bewoners in de zorgwijk zijn er verschillende woningen.

De groep ‘bedreigende-ik’ kunnen nog veel zelfstandig of met behulp van hun partner. Zij hebben beide behoefte aan een privé plek waar ze hun eigen leven kunnen leiden en aan voorzieningen in de nabijheid. De woning is het grootst, zodat zij nog ruimte hebben om bezoek te ontvangen. Zij hebben ook op de verdieping een mogelijkheid voor een extra kamer om bijvoorbeeld als 179 logeerkamer te gebruiken.

De groep ‘verdwaalde-ik’ hebben een kleinere woning ten opzichte van de groep ´bedreigende-ik’. Zij zijn minder zelfstandig en meer hulp behoevend. Zij wonen op de begane grond en hebben op de verdieping geen mogelijkheid voor een extra (slaap-)kamer. De woonkamer en eetkamer zijn kleiner.

De groep ‘verzonken-ik’ kunnen niet meer zelfstandig wonen. Ze wonen ook niet meer samen met hun partner, omdat ze die niet meer herkennen. Ze wonen in een groep van 4 personen en hebben 24-uurs zorg nodig.

Verschillende woningen: - Bedreigende ik - Verdwaalde ik - Verzonken ik

V Wonen

Het erf is net als de energiecentrale omringd door bossage, wat zorgt voor een natuurlijke omheining. Verschillende paden doorkruisen het erf, waardoor mensen veilig kunnen ronddwalen. Elke woning heeft een eigen plekje voor de deur, maar er is geen privétuin omdat het onderhoud ervan mogelijk problematisch kan zijn. Alles wordt nu collectief onderhouden.

180

Afbeelding 109, 110, 111, 112 Tekeningen indeling erf

Eerder is uitgelegd hoe de erven zijn opgebouwd en welke groepen er wonen. De blauwe woningen zijn voor de ‘bedreigde-ik’ groep, de grijze voor de ‘verdwaalde-ik’ groep en de rode voor de ‘verzonken-ik’ groep. De blauwe woningen bevinden zich aan de rand omdat zij ook het meest gebruik maken van de faciliteiten buiten de erf. De grijze groep dwaalt het meest binnen het erf en heeft daar ook de faciliteiten waar ze behoefte aan hebben, terwijl de rode groep niet meer zelfstandig dwaalt en gebruik maakt van de faciliteiten in de zorgboerderij.

Zoals eerder vermeld, is er bijna overal maar één ingang, dit is gedaan voor duidelijkheid en om het zoeken naar in- en uitgangen te vereenvoudigen. Het erf heeft één ingang en elk woonblok heeft één ingang waar je vervolgens je eigen voordeur hebt.

181

Afbeelding 113 Impressie erf

182

Afbeelding 77 Impressie inrichting erf

183

Geluid

Indeling woning Oriënteren

Het is belangrijk dat mensen met Alzheimer zich goed kunnen oriënteren in Eenruimte. grote,Ze open ruimtevaak waar ze zijn 'plekjes' een vergeten of waar ze naar toe willen gaan. akoestische schermen Het is daarom belangrijk dat de ruimte herkenbaar voor ze is. Een bed in een slaapkamer is herkenbaar voor iedereen. Maar het kan ook geur zijn, eten in 184 Veiligheideen keuken.

WK K EK Veel deuren

een deur

SK

WK

SK

BK

K

BK

H

EK

H

geen controle op de ruimtes

controle op ruimtes

Tekening 45 Schetsen uitleg oriënteren

Inrichting Het is belangrijk dat alle onnodige spullen weg zijn, dit kan namelijk afleiden.

Mensen met alzheimer kunnen zich moeilijker focussen en als ze dan heel veel spullen zien leid dat alleen maar meer af. Het is fijn om de herkenbare spullen van bijvoorbeeld het vorige huis wel terug te laten komen. Dit kunnen meubels of foto´s zijn.

Slaapkamer Een goed dag-nacht ritme is belangrijk. Een ruimte die goed te verduisteren is helpt bij het slapen. Als mensen met Alzheimer nachts wakker worden en het is licht buiten dan denken ze dat het alweer dag is.

Mensen met Alzheimer worden vaak ‘s nachts wakker en kunnen dan gaan dwalen. Door de slaapkamer op de begane grond te situeren ontstaat er ’s nachts geen gevaarlijke situatie met een trap.

Voor mantelzorgers zijn de nachten vaak zwaar omdat ze wakker gehouden worden door hun partner. Ze slapen onrustig of gaan vaak hun bed uit. Dan kan ervoor gekozen worden om apart te gaan slapen van bed. Doordat de omgeving veilig is kan degene met Alzheimer ´s nachts rustig bijvoorbeeld tv gaan kijken.

Ramen Het is prettig om een connectie te hebben met buiten. Dit kan door middel van een raam met borstwering, omdat dat veiliger is voor mensen met Alzheimer.

Een raam tot de vloer is voor mensen met Alzheimer moeilijk te begrijpen. De Ramen ramen in de woningen zijn daarom ook niet tot de grond maar hebben allemaal een borstwering.

Privéruimtes

185

Tekening 46 Schetsen uitleg ramen

Het belangrijk dat mensen met Alzheimer zich kunnen terug trekken. Een rustige met herkenbare spullen waar ze zich veilig voelen. Ook voor de partner Geluid plek is het fijn een plek te hebben waar ze zich even terug kunnen trekken en tot rust kunnen komen.

Veiligheid Het is belangrijk dat de omgeving veilig is. Mensen met Alzheimer zijn zelf niet meer in staat om situaties goed in te schatten. Ze kunnen niet meer schakelen tussen verschillende situaties. Daar waar een ander een losliggend tapijt voorzichter zou benaderen, valt iemand met Alzheimer dit niet op, met mogelijk vallen als gevolg. Aan een gasfornuis kunnen ze zich branden.

Een grote, open ruimte

'plekjes'

Als mensen met Alzheimer te veel of te weinig prikkels krijgen worden ze onrustig akoestische schermen en kunnen dan gaan dwalen. Dit is niet erg, maar het moet dan wel veilig kunnen. Bij de woning is het belangrijk dat er maar 1 deur is waardoor ze naar buiten kunnen. Eenmaal buiten moeten ze in een veilige omgeving belanden.

Veiligheid V Wonen WK K

SK

WK

BK

K

badkamer

opslag/ logeerplek

hal

woonkamer

slaapkamer

opslag/ logeerplek

WM

SEducationalVersion SPublisherVersion 2267.49.51.1

slaapkamer

woonkamer WM

186

badkamer

logeerkamer

badkamer

hal

Tekening 47 twee verschillende plattegronden van woningen

Gevel Er zijn 2 verschillende indeling voor de woningen voor de 2 stadia. Deze 2 indelingen zijn in elk erf hetzelfde. De schil van de woningen is per erf verschillend. Wat terug komt zijn de kaders waarin de entree zich bevindt.

Deze is extra benadrukt voor de bewoners. In de kaders kan de entree gepersonaliseerd worden om ervoor te zorgen dat de bewoner zijn/haar eigen voordeur terug vindt. De gevelopeningen bevinden zich allemaal op een borstwering en zijn niet te openen om te voorkomen dat ze hierdoor naar 187 buiten gaan. In de woonkamer dient het raam als bewegend schilderij. Je kan hier de hele dag door naar buiten kijken, op zit en sta hoogte.

+7.500

Tekening 48 Principe doorsnede met gevelaanzicht van woningen

+3.000

+0

+7.500

+5.300

+0

V Wonen

188

Voorgevel

Achtergevel

189

Afbeelding 114 en 115 Impressie gevels van woningen

V Wonen

190

191

Vorige pagina Afbeelding 116 Impressie interieur woonkamer

192

Deze pagina Afbeelding 117 Impressie gevel zorgboerderij

Zorgboerderij In elke zorgboerderij zijn 4 woningen opgenomen voor de Alzheimerpatiënten die zich in de laatste stadium bevinden. Zij zijn 24 uur per dag zorgbehoevend.

Naast deze woningen is de zorgboerderij ook de plek waar de andere bewoners samen kunnen komen. Elke boerderij heeft voor de ‘woonkamer’ een andere invulling. Je kan er bijvoorbeeld lezen of muziek luisteren. De zorgboerderij voorziet de bewoners van het erf van zorg. Vanuit hier kunnen de verzorgers de zorg regelen en zijn ze 24 uur aanwezig.

193 In het erf zijn ze het verst van de entree verwijderd omdat deze mensen het erf het minst verlaten. Daarnaast hebben ze op deze manier ook de minste beweging langs de woningen en dat geeft rust.

V Wonen

De wooneenheden De bewoners die in de zorgboerderij komen te wonen zijn in het verste stadium.

Ze wonen alleen, hun partner verhuist niet mee naar deze woning. Dit komt mede omdat ze hun partner niet meer herkennen en de partner kan hier geen rust vinden. Ze kunnen langs komen wanneer ze willen en bijvoorbeeld samen avondeten. De bewoners hier hebben elk een eigen kamer waar ze slapen.

Vanuit het bed kunnen ze naar buiten kijken, het bed staat bewust gericht op het raam. Er is een mogelijkheid om in hun eigen kamer bezoek te ontvangen.

194 Verder is het minimaal om ervoor te zorgen dat ze niet overprikkeld raken door hun omgeving. Alzheimerpatiënten kunnen soms onverwachts reageren, ze kunnen daarmee ook dingen kapot maken. De spullen die in de kamer staan zijn daar voor bestemd, ze vormen geen gevaar voor hun zelf of omgeving. Ze hebben bijvoorbeeld geen eigen keuken of bestek.

Er is een gezamenlijke ruimte voor de bewoners waar ze ook de dag door kunnen brengen. In deze fase zijn ze niet meer actief en bijna altijd afwezig in hun eigen wereld. De ruimte is daardoor ook heel eenvoudig ingericht. Ze kunnen aan een tafel zitten om daar iets te doen of ze kunnen op een bank zitten en naar buiten kijken.

Er is maar 1 entree om het gedeelte in de boerderij binnen te komen, dit is voor de veiligheid. De mensen kunnen niet ontsnappen of worden onrustig van verschillende deuren waar ze niet door kunnen.

app 2

app 1

wc wc mv

Tekening 49 Begane grond zorgboerderij

Bijeenkomstruimte

app 3

app 3

opslag

muziekruimte leesruimte hobbyruimte

Eerste verdieping In de zorgboerderij heb je verschillende plekken waar mensen samen kunnen komen. Elke zorgboerderij heeft een andere functie in zich, bijvoorbeeld lezen of muziek. Je kan hier als bewoners van een erf ook samen eten. Er is een ruimte aanwezig voor de zorgmedewerkers waar ze bijvoorbeeld tijdens de 24-uur dienst kunnen slapen.

app 2

app 1

wc wc mv

195

Bijeenkomstruimte

app 3

app 3

muziekruimte leesruimte hobbyruimte

Tekening 50 Eerste verdieping zorgboerderij

opslag

Dagbesteding

slaapkamer personeel

opslag

V Wonen

196

197

Vorige pagina: Afbeelding 118 Impressie woonkamer zorgboerderij

198

Volgende pagina: Afbeelding 119 Impressie woonkamer zorgboerderij

Gevel Elke zorgboerderij in een erf heeft een andere schil maar de indeling is hetzelfde. Er is een duidelijke entree aanwezig, dit is ook de enige entree.

Vanuit de entree kom je uit in de gezamenlijke woonkamer. De appartementen waar de bewoners van de zorgboerderij wonen, hebben allemaal 1 groot raam waar ze door naar buiten kunnen kijken. Van binnenuit lijkt het een bewegend schilderij door de omlijsting.

+10.000

+3.000 +2.200

+0

Tekening 51 Principe doorsnede met gevelaanzicht van de zorgboerderij

+10.000

+3.000

+0

V Wonen

199

200

201

202

203

Literatuurlijst Afbeeldingen Eigen foto’s en impressies: Afbeelding 1, 3, 4, 5, 24, 29, 30, 31, 32, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 48, 54, 60, 65, 72, 79, 80, 81, 89, 90, 92, 93, 94, 96, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119 204

2. Loesje, ‘dementerende partner ik geef hem elke dag een onvergetelijke zoen’ Geraadpleegd 20 december 2019. Beschikbaar via https://www. loesje.nl/posters/dementerende-partner-ik-geef-hem-elke-dag-een-onvergetelijke-zoen-de-oma-van 6. Man waarbij de herinneringen verdwijnen, beschikbaar via: https:// www.medisite.fr/maladies-neurologiques-cerveau-les-signes-qui-annoncent-une-maladie-grave.5515285.146457.html 7. Verzorgen van iemand met Alzheimer, beschikbaar via: https://www. adsoftheworld.com/campaigns/loved-ones-forget-themselves-tooa18066f4-c491-44d8-8f92-45d89349909c 8, 9 en 10 Foto’s van locatie Hogeweyk in Weesp, beschikbaar via: https://www.researchgate.net/figure/De-Hogeweyk-Dementia-Village-Weesp-Netherlands-2009-by-MBVDA-Architects-is-a-care_ fig3_311966374 11. Plattegrond Hogeweyk Weesp, beschikbaar via: https://www.dementiavillage.com/projects/dva-de-hogeweyk/ 12,13,14,15 en 16: Foto’s locatie en plattegrond uitleg van situatie Alzheimer village Dax, maart 2021, beschikbaar via: https://www.nordarchitects.dk/alzheimer-dax 17,18,19 en 20: Foto’s en schets van Carpe Diem dementia village, september 2022, beschikbaar via: https://www.archdaily.com/955466/ carpe-diem-dementia-village-nordic-office-of-architecture 21:Voorbeeld koppel die zich in stadium ‘bedreigde ik’ kunnen begeven, beschikbaar via: https://www.lifehack.org/308888/8-signs-man-who -will-never-ever-stop-loving-you?ref=pp&epik=dj0yJnU9RVBsa1k4czN4RGlxQ3U2eHB5UE9WYS1XQmd0VDZaSmEmcD0wJm49eXJxTkR4elZ6YlBHeEdoWTFJbE9TQSZ0PUFBQUFBR1JLajBV 22: Voorbeeld koppel die zich in stadium ‘verdwaalde ik’ kunnen begeven, beschikbaar via: https://www.ad.nl/rotterdam/bouwplannen-op-volkstuincomplex-straks-ben-ik-mijn-vrienden-en-buitenleven-kwijt~a66f09f6/ 23. Voorbeeld persoon die zich in stadium ‘verzonken ik’ bevindt, beschikbaar via: https://discover.hubpages.com/literature/what-should-i-dowith-the-rest-of-my-life

25. Luchtfoto google maps van Zwolle, beschikbaar via: https://www.google.com/maps/place/Zwolle/@52.4884217,5.9920695,26704m/data=!3m1!1e3!4m6!3m5!1s0x47c7df209d12ecb1:0xcd0b5b2492dd3e8c!8m2!3d52.5167747!

4d6.0830219!16zL20vMGZfcXE 26. Luchtfoto google maps van de locatie in huidige toestand, beschik205 baar via: https://www.google.com/maps/place/Zwolle/@52.4884217,5.9920695,26704m/data=!3m1!1e3!4m6!3m5!1s0x47c7df209d12ecb1:0xcd0b5b2492dd3e8c!8m2!3d52.5167747!

4d6.0830219!16zL20vMGZfcXE 27. Drone foto van de omgeving van de locatie, beschikbaar via: https://www.destentor.nl/zwolle/buitengebied-tolhuislanden-in-beeld-voor-nieuwe-grote-bedrijven-op-hessenpoort-in-zwolle~a29c39c3/ 28. Drone foto bestaande locatie, beschikbaar via: https://www.h2owaternetwerk.nl/h2o-actueel/wdodelta-kiest-voor-boskalis-bij-dijkversterking-zwolle-olst 33. Oude foto van IJsselcentrale Zwolle toen het nog volop gebruikt werd, beschikbaar via: https://www.archieven.nl/nl/zoeken?mivast=0&mizig=210&miadt=141&miaet=1&micode=0026.5&minr=822254&miview=inv2 34 en 35 Oude foto’s van IJsselcentrale Zwolle tijdens de sloop, beschikbaar via: https://www.facebook.com/madebydrones/photos 43. Referentie zwart hout erf proeven, beschikbaar via: https://architextures.org/textures/471 44. Referentie broeikas erf proeven, beschikbaar via: https://commons. wikimedia.org/wiki/File:Greenhouse_at_Great_Dixter_-_geograph.org. uk_-_2386851.jpg 45. Referentie glas pui erf proeven, beschikbaar via: https://www. orga-architect.nl/projecten/natuurlijk-wonen/ 46. Referentie moestuin erf proeven, beschikbaar via: https://www. woontuin.com/ 47. Referentie groendak erf proeven, beschikbaar via: https://www. orga-architect.nl/projecten/natuurlijk-wonen/ 49. Referentie hobbyschuur erf voelen, beschikbaar via: americanwoodworker.com 50. Referentie stenen huis erf voelen, beschikbaar via: https://www.pufikhomes.com/en/2020/09/interesnaja-arhitektura-i-produmannoe-ostek-

lenie-dom-na-ostrove-v-shtate-mjen/ 51. Referentie atelier erf voelen, beschikbaar via: https://www.slak.nl/ gebouw-overige-plaat/rijn-5/ 52. Referentie leistenen erf voelen, beschikbaar via: https://www. sketchuptextureclub.com/textures/architecture/roofings/shingles-wood/ wood-shingle-roof-texture-seamless-03888 53. Referentie hout gevel erf voelen, beschikbaar via: https://www. estliving.com/northcote-house-melanie-beynon-architecture-design/?epik=dj0yJnU9V1k3Mm9wNGR0YzJZM2MzVEdXLWVuWE206 VUb0VXSDJ4SFQmcD0wJm49bFFOa3hRWVh6NElPUjdJbXlMMVFIdyZ0PUFBQUFBR1RmdUtJ 55. Referentie mensen op bank erf zien, beschikbaar via: https://www.archdaily.com/234144/summer-house-in-southern-burgenland-judith-benzer-architektur/50010d4b28ba0d2c9f0003f2-summer-house-in-southern-burgenland-judith-benzer-architektur-photo 56. Referentie blank hout erf zien, beschikbaar via: https://www.plyboo. com/ 57.Referentie metaal erf zien, beschikbaar via: https://www.sketchuptextureclub.com/textures/architecture/roofings/metal-roofs/metal-rufing-texture-seamless-03741 58. Referentie leesruimte erf zien, beschikbaar via: https://www.elle. com/nl/interieur/g461696/12-x-inspiratie-grote-plant-in-huis/ 59. Referentie gebouw van hout erf zien, beschikbaar via: https:// www.archdaily.com/234144/summer-house-in-southern-burgenland-judith-benzer-architektur/50010d4b28ba0d2c9f0003f2-summer-house-in-southern-burgenland-judith-benzer-architektur-photo 61. Referentie Hub erf energiecentrale, beschikbaar via: https://dezwartehond.nl/projecten/paviljoen-supermarkt-meerstad/ 62. Referentie bakstenen dak erf energiecentrale, beschikbaar via: https://www.stylepark.com/en/petersen-tegl/kannikeg%C3%A5rden-c48 63. Referentie groentekraam erf energiecentrale, beschikbaar via: https:// lekkertafelen.nl/lokale-producten/landwinkel-de-plantage-yerseke/ 64. Referentie houtenlatten erf energiecentrale, beschikbaar via: https:// www.houtinfobois.be/nl/realisations/zacht-contrast-met-bakstenen-huis/ 66. Referentie muziekruimte erf energiecentrale, beschikbaar via: https:// trey.com/photos/hands-on-a-hardbody-session-at-the-barn/ 67. Referentie hout erf energiecentrale, beschikbaar via: https:// stock.adobe.com/nl/images/brown-painted-plywood-stripes-texture/300274181?as_campaign=ftmigration2&as_channel=dpcft&as_ campclass=brand&as_source=ft_web&as_camptype=acquisition&as_audience=users&as_content=closure_asset-detail-page 68. Referentie verweerd hout en riet erf energiecentrale, beschikbaar via: https://thisispaper.com/mag/wadden-sea-centre-dorte-mandrup

69. Referentie riet gevel erf energiecentrale, beschikbaar via: https://www. ookarchitecten.nl/details/showArticle/15/project 70. Referentie muziekruimte erf energiecentrale, beschikbaar via: https:// www.interieur-inrichting.net/interieur/zithoekje/ 71. Referentie verweerd riet erf energiecentrale, beschikbaar via: https:// www.istockphoto.com/nl/fotos/thatched-roof 73. Referentie dakpan erf ruiken, beschikbaar via: https://www.sketchuptextureclub.com/textures/architecture/roofings/clay-roofs/clay-roofing-mercurey-texture-seamless-03370 207 74.Referentie boerderij erf ruiken, beschikbaar via: https://vakantiewekenvbgg.nl/vakanties/page/2/ 75. Referentie paarden in uiterwaarde erf ruiken, beschikbaar via: https:// www.naturescanner.nl/europa/nederland/blauwe-kamer 76. Referentie schuurwoning erf ruiken, beschikvaar via: https://www.arendgroenewegen.nl/project/vlaamse-schuur-bolberg 77. Referentie zwart hout erf ruiken, beschikbaar via: https://architextures.org/ textures/471 78. Referentie schuurwoning erf ruiken, beschikbaar via: https://www. nbd-online.nl/nieuws/166796-solarlux-vouwwand-geeft-invulling-aan-duurzaam-woonconcept 83. Referentie meidoorn, beschikbaar via: https://sjamaanrudy.be/Meidoorn.html 84. Referentie struiken, beschikbaar via: https://plantnu.nl/fagus-sylvatica/ 85. Referentie grassen, beschikbaar via: https://www.deeldenatuur.nl/knotwilgen 86. Referentie boom, beschikbaar via: https://www.deeldenatuur.nl/knotwilgen 87. Referentie boom, beschikbaar via: https://www.fineartstorehouse.com/ galleries/biosphere 88. Referentie wilg, beschikbaar via: https://nl.pinterest.com/ pin/302022718733658527/ 95. Referentie pad, beschikbaar via: https://espacodearquitetura.com/projetos/pedreira-do-campo/ 98. Referentie paviljoen, beschikbaar via: https://www.indian-architects. com/en/projects/view/clubhaus-golfpark 99. Referentie Hub Groningen DeZwarteHond, beschikbaar via: https://dezwartehond.nl/projecten/paviljoen-supermarkt-meerstad/

Tekeningen Eigen tekeningen: P38, 44, 50, 68, 69, 70, 71, 76, 88, 89, 92, 94, 96, 98, 121, 125, 142, 143, 144, 145, 150, 151, 154, 156, 158, 162, 163, 164, 165, 166, 167, 178, 179, 180, 181, 188, 189, 191

Boeken Bernlef J. Hersenschimmen, 52e druk, Singel uitgeverijen, 2020 Citaten: p16, p20, p28 208 Swaab Dick, Wij zijn ons brein: van baarmoeder tot Alzheimer, 1e druk, Amsterdam Atlas contact, 2012 Citaten: p32 Algemene inspiratie: Feddersen Eckhard, Lost in space: architecture and dementia, 1e druk, 2014 Mens Noor, De architectuur van de ouderenhuisvesting, NAi uitgevers, 2009 Mens Noor, De architectuur van het psychiatrisch ziekenhuis, Vbk media, 1e druk, 2003 Pot Anne Margriet, zorgen van een mantelzorger, Kokboekencentrum non-fictie, 1e druk, 2020 The Anne-mei, dagelijks leven met dementie een blik achter de voordeur, Theoris uitgeverij, 1e druk, 2017 Verbraeck Bob, De wondere wereld van dementie, Springer media bv, 1e druk, 2016

Websites 1 Betekenis dementie, Beschikbaar via https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/dementie#.ZEpj-3ZBy3A 2 Hersenstichting, Wat is de ziekte van Alzheimer, 2021. Beschikbaar via https://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/alzheimer/#:~:text=De%20ziekte%20van%20Alzheimer%20is,en%20worden%20niet%20 meer%20beter.

3 Verloop van dementie, 29 december 2022. Beschikbaar via https://www. zorgvoorbeter.nl/dementie/diagnose/verloop#:~:text=Hoewel%20dit%20 ziekteproces%20per%20persoon,verschijnselen%20veranderen%20of%20 weer%20verdwijnen.

4 Betekenis mantelzorg, beschikbaar via https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/mantelzorg#.ZEps9nZBy3A 5 Factsheet cijfers en feiten over dementie, februari 2020, beschikbaar via https://www.alzheimer-nederland.nl/factsheet-cijfers-en-feiten-over-dementie 6 Informatie over Hogeweyk Weesp, April 2020, beschikbaar via https:// 209 www.vivium.nl/verpleeghuis-dementie-hogewey-de-hogeweyk-weesp 7 Informatie over Alzheimer village Dax, Maart 2021, beschikbaar via: https://www.nordarchitects.dk/alzheimer-dax 8 Informatie over Carpe Diem dementia village, september 2022, beschikbaar via: https://www.archdaily.com/955466/carpe-diem-dementia-village-nordic-office-of-architecture 9 Philadelphia, Dementie en de fasen van ik beleving, februari 2014, beschikbaar via: https://www.philadelphia.nl/documents/10184/11810539/ dementie-en-de-fasen-van-ik-beleving.pdf/4a17e9a9-b438-112e-802a33ed9c34291a?t=1532610420000 10 Dementie, in beweging blijven met dementie, https://www.dementie.nl/ omgaan-met-dementie/actief-blijven/blijven-bewegen/in-beweging-blijven-met-dementie 11 De centrale ‘harculo’/ Ijsselcentrale in Zwolle: een monumentaal gebouw, Het oversticht, 2012, beschikbaar via: https://assets.heemschut.nl/docs/ da25e2d4-5f85-4a96-a6f8-e66a0ad21a6e.pdf 12 Zorgcentra de betuwe, proeven en dementie, beschikbaar via: https:// www.zorgcentradebetuwe.nl/ouderen/hulp-en-zorg-thuis/omgaan-met-dementie/dementie-zintuigen/proeven-en-dementie/ 13 Zorgcentra de betuwe, voelen en dementie, beschikbaar via: https:// www.zorgcentradebetuwe.nl/ouderen/hulp-en-zorg-thuis/omgaan-met-dementie/dementie-zintuigen/voelen-en-dementie/ 14 Zorgcentra de betuwe, zien en dementie, beschikbaar via: https://www. zorgcentradebetuwe.nl/ouderen/hulp-en-zorg-thuis/omgaan-met-dementie/dementie-zintuigen/zien-en-dementie/ 15 Zorgcentra de betuwe, horen en dementie, beschikbaar via: https://www. zorgcentradebetuwe.nl/ouderen/hulp-en-zorg-thuis/omgaan-met-dementie/dementie-zintuigen/horen-en-dementie/ 16 Zorgcentra de betuwe, ruiken en dementie, beschikbaar via: https://www. zorgcentradebetuwe.nl/ouderen/hulp-en-zorg-thuis/omgaan-met-dementie/dementie-zintuigen/ruiken-en-dementie/ 17 Beplanting in uiterwaarde, april 2023, beschikbaar via: https://slgelderland.nl/kennisbank/hoogstamfruit-fruitbomen

210

Conclusie In dit onderzoek is inzicht gegeven in de behoeften van mensen met Alzheimer en hun naasten, en hoe deze behoeften kunnen worden vertaald naar een geschikte woonomgeving. Het resultaat van dit onderzoek is het ontwerp van een zorgwijk op de locatie van de voormalige IJsselcentrale ten zuiden van Zwolle. De kern van dit ontwerp ligt in het creëren van een omgeving die zich aanpast aan de Alzheimerpatiënten, in plaats van andersom.

Het belangrijkste doel was om een plek te ontwerpen waar mensen met Alzheimer en hun naasten samen kunnen wonen in een rustige, prikkelarme omgeving. Hier kunnen zij veilig en comfortabel leven, zonder zich te hoeven aanpassen aan de maatschappij, maar eerder met de maatschappij die zich aanpast aan hun behoeften. Deze fundamentele principes hebben de leidraad gevormd voor het ontwerp op verschillende schaalniveaus.

In dit verslag is het ontwerp op deze verschillende schaalniveaus toegelicht.

Tijdens het ontwerpproces is bewust de nadruk gelegd op het belang van de omgeving. Elke visualisatie laat bijvoorbeeld het landschap en de omgeving zien, omdat deze aspecten essentieel zijn voor het bereiken van het doel. Het is van vitaal belang dat deze omgeving herkenbaar is voor de bewoners, met gebouwen en materialen die aansluiten op hun behoeften en comfort. Het geloof is dat dit ontwerp niet alleen de levenskwaliteit van mensen met Alzheimer en hun naasten zal verbeteren, maar ook als een inspirerend voorbeeld kan dienen voor toekomstige projecten in vergelijkbare contexten en bijdraagt aan een beter begrip van hoe de leefomstandigheden van mensen met Alzheimer kunnen worden geoptimaliseerd.

211

Nawoord Het afstuderen duurde voor mij langer dan gepland. Vol goede moed begon ik er in februari 2020 aan met het streven dit binnen een jaar of anderhalf jaar te voltooien. Mede door corona liep de periode voor de eerste en tweede schouw anders dan bedacht was door de academie. Het proces naar deze twee schouwen ging goed. Ik had een duidelijke motivatie om dit ontwerp te maken en kon dit ook overbrengen. Na mijn tweede schouw werd het voor mij moeilijker. Mijn ontwerpopgave was groot, ik had ervoor gekozen om een 212 landschappelijke opgave te maken met meerdere gebouwen. De verschillende schalen goed in elkaar laten overlopen vond ik lastig, waardoor ik vast kwam te zitten in het ontwerp. Mijn frustratie nam toe en ik moest van mezelf mijn derde schouw in gaan plannen om verder te kunnen. Ik dacht dat dat de oplossing was, maar dit bleek niet zo te zijn. Ik haalde mijn derde schouw niet. Ik had al mijn energie erin gestopt maar ik was uit het oog verloren waar het om ging. Er zat geen duidelijk verhaal meer in mijn ontwerp waardoor het niet sterk was.

Ik kreeg een depressie en burn-out en kwam volledig thuis te zitten. Achteraf was dit al langer aan de gang. Ik raakte mijn motivatie voor het afstuderen totaal kwijt. Ik wilde het eerst wel afmaken omdat het van mijzelf gewoon moest, maar dit lukte niet. Ik heb het daardoor helemaal stil gelegd tot september 2022. In de tijd dat ik er afstand van nam merkte ik dat ik langzaam mijn motivatie terug kreeg. Ik ging op locaties wandelen, die vergelijkbaar zijn met het landschap langs de IJssel. Bij deze locaties stelde ik onbewust mijzelf de vraag hoe het zou zijn als hier mensen met Alzheimer zouden wonen. Ik zag de noodzaak weer in om een ontwerp te maken voor mijn opa en oma. Wat als zij hiernaartoe zouden kunnen verhuizen? Daarnaast had ik een aantal vergelijkbare symptomen als bij mensen met Alzheimer, alleen was het bij mij tijdelijk. Overprikkeling, vergeetachtigheid, snel moe en jezelf niet herkennen waren klachten die ik ook had. Als ik bij mijn oma was, kon ik me vaak herkennen in haar. Het confronterende was, dat het bij mij beter zou worden, bij haar niet.

Naarmate ik weer meer energie kreeg en mijn afstuderen weer langzaam kon oppakken, merkte ik dat mijn ontwerp niet meer passend was. Ik heb mijn hele afstuderen bekeken en elke stap opnieuw overwogen. Hierdoor is mijn ontwerp veranderd. Veel elementen van mijn oude ontwerp zitten er nog in, maar het is nu een ander geheel geworden, een kloppend geheel voor mij. Voor mijn eerste keer 3e schouw had ik geen grip meer op mijn ontwerp. Ik zat eigenlijk vast, wat ik niet helemaal door had en ik nam niet de tijd en rust om het op te lossen. Ik had een duidelijk doel voor ogen en dat was toch zo snel mogelijk het afstuderen af ronden. Inmiddels heb ik de tijd gehad om er wel rustig naar de kijken en uit te zoeken wat er niet klopte. Ik heb weer grip op mijn proces en ontwerp.

Ik heb als doel om een ontwerp te maken voor mensen met Alzheimer en hun naasten. Een zorgwijk waar de maatschappij zich aanpast in plaats van dat je je moet aanpassen aan de maatschappij. Dit doel is voor mij geslaagd. Dit is een plek geworden waar dat kan.

Eerder was ik heel onzeker over de architectuur. Wat voor architect ben ik, die vraag heb ik mij ook vaak gesteld. Moet mijn doel niet zijn om een heel mooi 213 gebouw te maken, een handtekening achter te laten tijdens mijn afstuderen?

Ik vind het belangrijk dat de gebruiker een plek krijgt dat passend is. Dat de gebruiker centraal staat voor mij.

Hiervoor heb je kunnen lezen hoe mijn afstudeerperiode eruit zat. Ik had nooit verwacht dat het zo zou gaan lopen. Mede door de tijd die ik heb gehad om er afstand van te nemen, heb ik het gevoel gekregen dat mijn ontwerp beter is geworden. Ik heb veel momenten gehad dat ik heel onzeker was over mijn ontwerp, de producten die ik had gemaakt. Dit kwam achteraf ook omdat het mij niet lukte ze te verdedigen of uitteleggen. Ik heb dat zelfvertrouwen echt moeten opbouwen en dat vind ik soms nog steeds moeilijk.

214

215

Bijlage

Afstudeervoorstel

216

Samen blijven, ook als je het niet meer weet

217

19

Kelly Tibben - Afstudeervoorstel 2020

Inhoudsopgave

218

Onderwerp Motivatie Maatschappelijke relevantie Opgave Relevantie Mentor Planning

Onderwerp Dementie is een ernstige hersenaandoening waarbij geleidelijk het geheugen wordt aangetast. De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie. Iemand met Alzheimer krijgt moeite met dingen zoals plannen maken, beslissingen nemen en een gesprek volgen. Vaak is er al enige tijd sprake van geheugenstoornissen. Daarnaast kan het karakter en gedrag veranderen en kunnen er problemen optreden met taal.

Veel mensen die in aanraking zijn gekomen met Alzheimer zullen het herkennen. Er komt een moment dat degene met alzheimer niet meer thuis kan blijven wonen. Je moet opzoek naar een oplossing. Je wordt daardoor gescheiden en je kan degene bezoeken op een afdeling. Welke afdeling kies je en past deze bij de patiënt? Ik wil een ontwerp maken waar mensen met Alzheimer samen met hun naasten kunnen gaan wonen. Ik wil allereerst onderzoeken waar mensen met Alzheimer behoefte aan hebben en hoe de naaste mensen daar bij kunnen wonen.

Aan de hand van dit onderzoek maak ik een programma van eisen en ga ik opzoek naar een geschikte locatie. Ik heb de locatie van de Oude IJsselcentrale als optie maar als blijkt uit mijn onderzoek dat deze plek niet geschikt is, kies ik voor een andere locatie.

219

Motivatie In mijn eigen leven ben ik meerdere keren in aanraking gekomen met Alzheimer. Mijn oom had Alzheimer op jonge leeftijd. Dit houdt in dat hij Alzheimer heeft gekregen voor zijn 65e jaar. Inmiddels ruim 2 jaar geleden is hij overleden. Bij hem heb ik gezien hoe mijn oom en tante op een bepaald moment niet meer samen konden wonen. Mijn oom is opgenomen op een gesloten afdeling omdat hij thuis niet meer kon wonen. Mijn tante bleef thuis wonen en bezocht mijn oom een paar keer per dag om nog voor hem te blijven zorgen. Naast mijn tante heeft de hele familie geholpen om voor hem te zorgen. Op de afdeling waar 220 mijn oom is geplaatst zaten veel oudere mensen met dementie, mijn oom was in verhouding nog jong. Hij is ook een paar keer ontsnapt omdat hij gewoon over het hek kon klimmen in tegenstelling tot de rest van de afdeling. Ik had het mooi gevonden als mijn oom en tante samen zouden kunnen blijven wonen en dat als je voor mijn oom wou willen bezoeken je dat zonder alle andere mensen eromheen zou kunnen doen. Daarnaast is het belangrijk dat de plek waar de patiënt terecht komt ook geschikt is voor deze patiënt. Dat ze niet kunnen ontsnappen of last hebben van de mede bewoners.

Een paar maand geleden is bij mijn oma ook alzheimer vastgesteld. Ik heb haar de laatste jaren achteruit zien gaan en kenmerken gezien die ik ook heb gezien bij mijn oom waardoor de uitslag niet als een verrassing kwam. Zij woont op dit moment nog samen met mijn opa zelfstandig. Ik weet dat er een moment komt dat ze niet meer thuis kan blijven wonen. Mijn oma gaat dan naar een gesloten afdeling voor mensen met Alzheimer en mijn opa naar een verzorgingstehuis als hij niet meer alleen thuis zou kunnen blijven wonen. Ze worden dan gescheiden. Ze zijn al 60 jaar samen en ik zou het liefst willen dat ze dat tot de dood hun scheid blijven.

221

Maatschappelijke relevantie Dementie is de snelst groeiende doodsoorzaak in Nederland volgens CBS. De meest voorkomende vorm van dementie is de ziekte van Alzheimer (70%). Het aantal mensen met dementie is door de vergrijzing vervijfvoudigd. Van 50.000 in 1950 tot ruim 280.000 nu. Het aantal zal de komende 25 jaar verdubbelen tot meer dan een half miljoen. Op dit moment wonen er ruim 80.000 mensen met dementie in verpleeg- of verzorgingshuizen. De kans op dementie neemt sterk toe met de leeftijd.

222 Toch zijn er 12.000 mensen met dementie jonger dan 65 jaar. Er komen in Nederland ieder uur 5 mensen met dementie bij. Dit zijn een aantal feiten van Alzheim-nederland.nl over Alzheimer in Nederland. Deze feiten geven aan hoe groot het probleem is. De verwachting is dat het de komende 25 jaar nog gaat verdubbelen waardoor en dat betekend dat er nog meer behoefte is aan zorg voor deze patiënten.

Dementie is volgens artsen en onderzoekers de volksziekte met de hoogste ziektelast voor de patiënt. Veel mensen krijgen vroeg of laat te maken met deze ziekte. Er zijn 350.000 mensen die zorgen voor iemand met dementie die thuis woont. De helft combineert de mantelzorg met een baan en/of de zorg voor kinderen. Mantelzorgers maken zich zorgen over de veiligheid in huis. Deze zorgen zijn geheel terecht, want er gaat vaak iets mis. Eerder heb ik mijn eigen verhaal verteld over mijn ervaring met Alzheimer.

Opgave Dementie is een progressieve ziekte. Dit betekent dat de structuur en chemische eigenschappen van de hersenen steeds verder beschadigt. De mate waarin een persoon in staat is om te onthouden, te begrijpen, te communiceren en te redeneren zal geleidelijk afnemen. Dementerende doorlopen 3 stadia: het bedreigende ik, het verdwaalde ik en het verzonken ik. Het is belangrijk dat dementerende zich op hun gemak kunnen voelen, zo min mogelijk stress.

Stress komt vaak voort vanuit de omgeving. Indien er al een ziekte is, kunnen 223 de bijbehorende ziekte verschijnselen verslechteren door stress. Het lijkt dan alsof de ziekte zelf erger wordt maar eigenlijk ligt de oorzaak van in de omgeving. Men wordt op deze momenten dan onnodig behandeld met medicijnen. Het is dus erg belangrijk dat er wordt gezorgd voor een goede omgeving. Vooral bij hersenziektes is dit van belang. Gedragsproblemen ontstaan niet zomaar in het brein. Dementerende die gedragsproblemen veroorzaken zijn vastgelopen in hun eigen beleving en in contact met de omgeving. Er zit hun vaak iets dwars, wat ze niet meer kunnen overbrengen op de omgeving, en proberen op deze manier dit kwijt te raken. Het functioneren van een dementerende kan door de omgeving gunstig of ongunstig beïnvloedt worden. Een gunstige omgeving geeft minder probleemgedrag, een ongunstige omgeving juist meer. Er zijn een aantal richtlijnen voor een gunstige omgeving voor dementerende. De dementerende mag geen dwang of overmacht voelen. Als de dementerende wordt gedwongen tot een bepaald gedrag, ontstaat weerstand en dus gedragsproblemen en vluchtgedrag. De omgeving van de dementerende moet daarom herkenbaar vormgegeven worden.

Tijdens mijn afstuderen wil ik onderzoek doen naar wat deze omgeving, zoals hiervoor beschreven, is. Naast een goede omgeving voor de patiënt wil ik ook onderzoek doen naar een goede omgeving in combinatie met de naasten. De naasten zijn vaak de partners, maar ook familie en vrienden. Ik wil uiteindelijk een ontwerp maken voor een gebouw waar de patiënt, de naasten en verzorgers samen leven. Hoe kan ik deze drie totaal verschillende groepen goed samen laten leven.

De naasten die er leven hebben ook behoefte aan een eigen plek. Waar ze zich soms terug kunnen trekken. Waar ze bezoek kunnen ontvangen.

Gaan en staan waar ze willen. Je wil voorkomen dat het leven helemaal stil staat gedurende de tijd dat ze daar leven. Wat als ze bezoek willen ontvangen of even weg willen, die mogelijkheid moet er zijn.

Ik ga onderzoeken waar mensen met Alzheimer, de naasten en de verzorgers behoefte aan hebben. Uit mijn onderzoek haal ik het programma van eisen en kijk ik wat voor soort locatie het beste geschikt is 224 voor mijn ontwerp. Op deze locatie wil ik een gebouw ontwerpen waar deze groepen samen kunnen leven. Het moet een plek worden waar mensen samen naar toe kunnen verhuizen als ze in hun eigen huis niet meer kunnen blijven wonen.

Voor mijn onderzoek wil ik een aantal verzorgingstehuizen/ verpleeghuizen analyseren voor mijn eigen ontwerp. Bij deze analyse staan een aantal punten centraal.

•Ontmoeting •Verbinding •Privéruimte •Omgeving

•Buitenruimte •Oriëntatie •Licht •Akoestiek

•Kleur •Geur •Herkenbaarheid •Veiligheid

Ik heb eerder verteld dat ik het, zoals bij mijn opa en oma, fijn zou vinden als ze samen kunnen blijven wonen tot de dood ze scheid. Ik wil een gebouw ontwerpen waar Alzheimer centraal staat maar er wonen mensen met en zonder Alzheimer. Ik ga onderzoek doen voor beide groepen en onderzoeken hoe deze mensen het beste samen kunnen blijven wonen.

Referenties verpleeghuizen Verpleeghuis Vught – EGM Architecten Middenin het bos bevinden zich de twaalf huizen, met elkaar verbonden door overdekte straatjes en pleinen. Het complex lijkt eigenlijk nog het meest op een dorp. De woningen hebben allemaal een ruime eetkamer met een keuken en een zitkamer. Daarnaast heeft elke bewoner een eigen zit-slaapkamer op de begane grond met uitzicht op het park. Een bewoner kan zich terugtrekken 225 in zijn eigen kamer, maar ook via zijn terras direct de tuin in gaan. https://egm.nl/architecten/projecten/verpleeghuis-boswijk/46

Wilhelmina van Sonsbeeck Zwolle – De Velde architecten Wonen waar u zich thuis voelt. Voor wanneer u last heeft van dementie is dat mogelijk in zorghuis Wilhelmina van Sonsbeeck. Op een centrale locatie in Zwolle, vlakbij het historische centrum bieden wij u een beschermde, huiselijke en herkenbare omgeving in de vorm van kleinschalig wonen. Omgeven door scholen, een winkelstraat en een gezellig eetcafé is het stadse leven om de hoek. Een boodschap doen of even naar het park, alles is op loopafstand.

De bruisende stad Zwolle zorgt voor genoeg vertier en thuis kunt u genieten van de rust. Natuurlijk staat goede zorg bij ons voorop. Bij IJsselheem werken professionals met passie voor hun vak. Uw zorgvraag staat bij ons centraal, waarbij u zelf (indien mogelijk) de regie heeft. Wij bieden ondersteuning daar waar dat nodig is. https://www.ijsselheem.nl/verzorgd-wonen/zwolle/wilhelmina-vansonsbeeck

226

De Klinkenberg Ede – Wiegerincklde architecten Kleinschalige zorg, gezellig, huiselijk en veilig, in een gebouw dat door de bewoners in het voorjaar van 2018 in gebruik is genomen. Het complex bestaat uit een aantal geschakelde gebouwen, met een binnenhofje en parkachtige tuinen rondom, waar men heerlijk kan wandelen. De dierenweide en het beweegpark biedt ook voor de buurt gezelligheid, aansluiting bij de wijk vinden we belangrijk. Het geheel voelt besloten en is toch open. Slimme techniek biedt de bewoners veel bewegingsvrijheid en veiligheid. https://www.vilente.nl/locaties/de-klinkenberg/

Relevantie Het aantal mensen met Alzheimer zal de komende 25 jaar verdubbelen.

Hierdoor wordt de vraag voor de woonvormen voor mensen met Alzheimer ook groter. Met mijn onderzoek hoop ik een programma van eisen samen te stellen voor een gebouw voor mensen met Alzheimer. Dit programma van eisen kan in de toekomst voor meerdere ontwerpen gebruikt worden.

227

Keuze mentor Martijn Braunstahl Hij is architect en een van de eigenaren van MTB architecten in Apeldoorn en Amsterdam.

Hij heeft meerdere ontwerpen gemaakt voor ‘zorggebouwen’. Niet specifiek voor Alzheimer/dementie maar wel voor andere zorg groepen.

Ik heb voor hem gekozen als mentor omdat hij voor mij de juiste persoon lijkt die mij kan begeleiden tijdens het afstudeerproces. Ik heb een mentor nodig die mij af en toe terug kan fluiten als ik mij dreig te verliezen in het onderwerp.

Even helpt afstand te nemen. Die samen met mij het onderzoek concreet maakt en helpt het architectuur te laten worden.

Tijdens het gesprek met mijn mentor kwam ik erachter dat we op veel vlakken hetzelfde naar het onderwerp keken. Het is belangrijk dat niet alleen de patiënt een fijne plek heeft maar mensen moeten het ook willen bezoeken. En hoe mooi zou het zijn als de naasten er ook zouden kunnen blijven wonen.

Met mijn mentor heb ik mijn afstudeervoorstel besproken en samen gaan we de opgave nog concreter maken. Niet alleen aan het begin maar ook tijdens het proces. Het is belangrijk om het onderzoek goed in te kaderen om te voorkomen dat je oneindig gaat onderzoeken en op de juiste momenten beslissingen gaat nemen.

Planning Januari 2020 Portfolio inleveren, Start afstuderen Februari 2020

alzheimer 228

Bezoeken locaties waar mensen wonen met Onderzoek alzheimer en architectuur

Maart 2020

Onderzoek alzheimer en architectuur Conclusies onderzoek 1e schouw 27 maart 2020 April 2020 Feedback verwerken

Programma van eisen schrijven adv onderzoek Analyseren locatie behoefte Mei 2020 Analyseren locatie

Vlekkenplan projecteren op locatie Juni 2020

Eerste aanzet tot ontwerp op locatie 2e schouw 19 juni 2020 Juli-Augustus 2020 Vakantie, definitief ontwerp

Voorlopig ontwerp maken gebouw(en) September 2020 Feedback verwerken Afstudeerverslag Oktober 2020 3e schouw Afstudeerverslag Ontwerp aanscherpen Maquettes maken, visualisaties,

November 2020 Portfolio inleveren Afstudeerverslag

Maquettes en visualisaties maken December 2020 inleveren verslag Januari 2021 4e schouw examen

229