Architectuur als fysiek en geestverruimend middel

ROBIN BEERS

ROBIN BEERS

ARCHITECTUUR

MUZIEK

ARCHITECTUUR MUZIEK

FOTOGRAFIE

FOTOGRAFIE

KUNST FILOSOFIE POËZIE

DANS FILM

KUNST FILOSOFIE FILM

LITERATUUR

THEATER ALS FYSIEK- EN GEESTVERRUIMENDMIDDEL

FYSIEK- EN GEESTVERRUIMENDMIDDEL

Robin Beers 2022

Architectuur

als fysiek- en geestverruimendmiddel

ArtEZ Academie van Bouwkunst

PROLOOG

Architectuur

Muziek

Fotografie

Kunst

Filosofie

Poëzie

Dans

Film

Literatuur

Theater

als fysiek- en geestverruimend middel

Architectuur is een houding, een manier waarop je naar de wereld kunt kijken. De wereld om je heen kunt duiden en vergroten.

Architectuur gaat over het samenbrengen van gedachten en mensen.

Maar is architectuur wel toegankelijk?

De meeste mensen denken bij een architect aan gebouwen. Dat komt omdat de meeste architecten een sterke neiging hebben gebouwen te ontwerpen. Maar elke architect weet dat dat niet het enige is wat wij creëren. Er zijn altijd ontelbare hoeveelheden aan gedachten, filosofieën, dromen, zijsporen en gesprekken.

Alles kan architectuur zijn.

In dit geval heeft het de vorm aangenomen van een script. Een monoloog van een kolom, die weg sloop van onder de A10 West.

De kolom als metafoor om breder naar architectuur te kijken en meer mensen de ruimte geven zich tot architectuur te verhouden.

Van literatuur naar object. Van muziek naar gebouw. Van film naar ruimte. Architectuur als een constructie om in te denken en door te dwalen.

ARCHITECTUUR

ALS FYSIEK - EN GEESTVERRUIMENDMIDDEL

DOOR

ROBIN BEERS

PROLOOG

PERSONAGES #1

WACHTKAMER #2

MUZE

TUSSENRUIMTE

GRENZEN

KOLOMMEN #3

LUCHTKASTEEL

PLEIN

NIEUW BABYLON

NACHT #4

DWALEN

AANSCHOUWEN

LUISTEREN

MAKEN

CONCLUSIE

EPILOOG

LITERATUUR

Dit ontwerp is opgebouwd uit verschillende lagen. De lagen hebben hun eigen materialiteit en zijn hierdoor gemakkelijk van elkaar te onderscheiden.

eerste laag: De regieaanwijzingen

De regieaanwijzingen geven aan hoe het script moet worden gelezen en uitgevoerd.

De tekst van ‘De regieaanwijzingen’ zijn blauw, afgedrukt op transparant papier.

tweede laag: Het script

Het script is de samenvatting.

De tekst van ‘Het script’ is zwart, afgedrukt op dik roze papier.

derde laag: De oorsprong

De oorsprong geeft de inhoud van het ontwerponderzoek weer.

De tekst van ‘De beschouwing’ is wit, afgedrukt als een blauwdruk.

vierde laag: De beschouwing

De beschouwing is de reflectie tijdens het proces.

De tekst van ‘De beschouwing’ is wit, afgedrukt als een blauwdruk.

De lezer kan er voor kiezen om het script op zichzelf te laten staan door regieaanwijzingen, oorsprong en reflectie te negeren. Op deze manier kan de lezer en of maker zijn eigen interpretatie aan het script geven.

[ De regieaanwijzingen ] [ De tekst van ‘De regieaanwijzingen’ zijn blauw, afgedrukt op transparant papier. ]

[ Het script ] [ De tekst van ‘Het script’ is zwart, afgedrukt op dik roze papier.]

[ De regieaanwijzingen ]

[ De tekst van ‘De regieaanwijzingen’ zijn blauw, afgedrukt op transparant papier. ]

[ Het script ]

[ De tekst van ‘Het script’ is zwart, afgedrukt op dik roze papier.]

[ De oorsprong ] [ De oorsprong geeft de inhoud van het ontwerponderzoek weer. ]

[ De beschouwing ]

[ De tekst van ‘De beschouwing’ is wit, afgedrukt als een blauwdruk. ]

PERSONAGES

De kolom

Het stuk beton dat op een dag onder de A10 west weg sloop en opzoek ging naar zijn eigen plek en vorm.

De menigte

Het publiek dat door een voor hun uitgezet parcours wordt geleid.

De herders

Personen en objecten die op een nonchalante manier de menigte in de juiste richting drijven. Ze gaan niet gewoon op in de massa, hun uitstraling en handelen blijft je bij.

Het stuk begint al voor het stuk begonnen is. Op de uitnodiging staan verschillende manieren beschreven om bij het startpunt (achter de coulissen) van de voorstelling te geraken.

Nadat een herder, die achter de coulisse staat, het beginsel heeft voorgedragen neemt een herder, die onderdeel is van de groep, +15 personen mee naar de wachtkamer met de kolom. In elke groep zitten twee of drie herders.

Bij binnenkomst in de wachtkamer zijn er geluiden van langsrazende motorvoertuigen te horen.

1 a 2 minuten.

De geluiden doven iets uit.

Het licht dimt. Het wordt schemerig. De kolom begint aan zijn monoloog.

20 seconden.

_ Hier komen de muze, het luchtkasteel en het dwalen samen.

_ De rekwisieten en acteurs van dit verhaal.

Pauze.

_ Een verhaal over een plek waar een luchtkasteel wordt gebouwd met bouwstenen die zijn gevonden tijdens het dwalen.

Pauze. Het licht dooft verder uit.

_ Het is nacht.

_ De nacht is onlosmakelijk verbonden met dwalen.

_ Het deel van een etmaal waarin grenzen vervagen.

_ Grenzen lijken hard. Maar bij nader bestudering blijken er veel zacht te zijn.

Pauze.

Het stuk begint al voor het stuk begonnen is. Op de uitnodiging staan verschillende manieren beschreven om bij het startpunt (achter de coulissen) van de voorstelling te geraken.

Nadat een herder, die achter de coulisse staat, het beginsel heeft voorgedragen neemt een herder, die onderdeel is van de groep, +15 personen mee naar de wachtkamer met de kolom. In elke groep zitten twee of drie herders.

Bij binnenkomst in de wachtkamer zijn er geluiden van langsrazende motorvoertuigen te horen.

1 a 2 minuten.

De geluiden doven iets uit.

Het licht dimt.

Het wordt schemerig.

De kolom begint aan zijn monoloog.

20 seconden.

_ Hier komen de muze, het luchtkasteel en het dwalen samen.

_ De rekwisieten en acteurs van dit verhaal.

Pauze.

_ Een verhaal over een plek waar een luchtkasteel wordt gebouwd met bouwstenen die zijn gevonden tijdens het dwalen.

Pauze.

Het licht dooft verder uit.

_ Het is nacht.

_ De nacht is onlosmakelijk verbonden met dwalen.

_ Het deel van een etmaal waarin grenzen vervagen.

_ Grenzen lijken hard. Maar bij nader bestudering blijken er veel zacht te zijn.

Pauze.

Het stuk begint al voor het stuk begonnen is. Op de uitnodiging staan verschillende manieren beschreven om bij het startpunt (achter de coulissen) van de voorstelling te geraken.

Nadat een herder, die achter de coulisse staat, het beginsel heeft voorgedragen neemt een herder, die onderdeel is van de groep, +15 personen mee naar de wachtkamer met de kolom. In elke groep zitten twee of drie herders.

Bij binnenkomst in de wachtkamer zijn er geluiden van langsrazende motorvoertuigen te horen.

1 a 2 minuten.

De geluiden doven iets uit.

Het licht dimt.

Het wordt schemerig.

De kolom begint aan zijn monoloog.

20 seconden.

_ Hier komen de muze, het luchtkasteel en het dwalen samen.

_ De rekwisieten en acteurs van dit verhaal.

Pauze.

_ Een verhaal over een plek waar een luchtkasteel wordt gebouwd met bouwstenen die zijn gevonden tijdens het dwalen.

Pauze.

Het licht dooft verder uit.

_ Het is nacht.

_ De nacht is onlosmakelijk verbonden met dwalen.

_ Het deel van een etmaal waarin grenzen vervagen.

_ Grenzen lijken hard. Maar bij nader bestudering blijken er veel zacht te zijn.

Pauze.

Het licht wordt weer feller.

_ Dit is de toenadering.

_ Kijk naar elkaar.

_ Kijk naar jezelf.

_ Wat zie je?

Pauze.

_ Ga op zoek naar je eigen plek.

_ Maak ruimte voor je ideeën. _ Ga het gesprek aan.

_ Creëer.

Pauze. _ Samen. _ Al doende ontdekken, spelen en dwalen.

_ Er zijn geen regels. _ De uitgebreidheid die je jezelf gunt is de enige beperking.

_ Iedereen doet dat op zijn eigen manier.

_ De een wat ingehouden.

_ De ander uitbundig.

Pauze.

_ Tijdens deze dwaaltocht wordt jouw associatief vermogen gebruikt als een onuitputtelijke bron van inspiratie.

Pauze.

_ Een muze.

_ Een plek.

_ Zelfs met je ogen gesloten weet je haar te vinden.

_ Een herinnering, associatie, gedachte of droom.

Pauze.

_ Door te maken kan je je gedachten laten leven in de wereld.

Het licht wordt weer feller.

_ Dit is de toenadering.

_ Kijk naar elkaar.

_ Kijk naar jezelf.

_ Wat zie je?

Pauze.

_ Ga op zoek naar je eigen plek.

_ Maak ruimte voor je ideeën.

_ Ga het gesprek aan.

_ Creëer.

Pauze.

_ Samen.

_ Al doende ontdekken, spelen en dwalen.

_ Er zijn geen regels.

_ De uitgebreidheid die je jezelf gunt is de enige beperking.

_ Iedereen doet dat op zijn eigen manier.

_ De een wat ingehouden.

_ De ander uitbundig.

Pauze.

_ Tijdens deze dwaaltocht wordt jouw associatief vermogen gebruikt als een onuitputtelijke bron van inspiratie.

Pauze.

_ Een muze.

_ Een plek.

_ Zelfs met je ogen gesloten weet je haar te vinden.

_ Een herinnering, associatie, gedachte of droom.

Pauze.

_ Door te maken kan je je gedachten laten leven in de wereld.

Het licht wordt weer feller.

_ Dit is de toenadering.

_ Kijk naar elkaar.

_ Kijk naar jezelf.

_ Wat zie je?

Pauze.

_ Ga op zoek naar je eigen plek.

_ Maak ruimte voor je ideeën.

_ Ga het gesprek aan.

_ Creëer.

Pauze.

_ Samen.

_ Al doende ontdekken, spelen en dwalen.

_ Er zijn geen regels.

_ De uitgebreidheid die je jezelf gunt is de enige beperking.

_ Iedereen doet dat op zijn eigen manier.

_ De een wat ingehouden.

_ De ander uitbundig.

Pauze.

_ Tijdens deze dwaaltocht wordt jouw associatief vermogen gebruikt als een onuitputtelijke bron van inspiratie.

Pauze.

_ Een muze.

_ Een plek.

_ Zelfs met je ogen gesloten weet je haar te vinden.

_ Een herinnering, associatie, gedachte of droom.

Pauze.

_ Door te maken kan je je gedachten laten leven in de wereld.

Pauze.

Architectuur is een gebouw, dan weer een object en als het even meezit is het een muziekstuk.

_

Start muziekstuk. Als de muziek is uitgeraasd gaat het verhaal door.

De kolom stelt zich voor en vertelt het verhaal. Geen verandering in het decor.

Pauze.

_ Architectuur is een gebouw, dan weer een object en als het even meezit is het een muziekstuk.

Start muziekstuk.

Als de muziek is uitgeraasd gaat het verhaal door.

De kolom stelt zich voor en vertelt het verhaal. Geen verandering in het decor.

Pauze.

_ Architectuur is een gebouw, dan weer een object en als het even meezit is het een muziekstuk.

Start muziekstuk.

Als de muziek is uitgeraasd gaat het verhaal door.

De kolom stelt zich voor en vertelt het verhaal. Geen verandering in het decor.

WACHTKAMER

Geen product maar een constructie om in te denken en door te dwalen. Het doel van het onderzoek is een reconstructie van een dwaaltocht, middels; teksten, beelden en bronnen.

[“Teaching Architecture, Learning Architecture

Young people go to university with the aim of becoming architects, of finding out if they have what it takes. What is the first thing we should teach them?

First of all, we must explain that the person standing in front of them is not someone who asks questions whose answers he already knows. Practicing architecture is asking oneself questions, finding one’s own answers with the help of the teacher, whittling down, finding solutions. Over and over again.

The strength of a good design lies in ourselves and in our ability to perceive the world with both emotion and reason. A good architectural design is sensuous. A good architectural design is intelligent.”]

Emotie en verstand, zintuigelijk en intelligent. Als ontwerper leert men te manoeuvreren tussen emotie en verstand. De ene keer neemt de emotie het voortouw en pakt het verstand het weer over wanneer ideeën moeten landen in een wereld met regels en eisen. De andere keer neemt het verstand de emotie op sleep, samen vormen ze een ontwerp.

[“ont·werp (het; o; meervoud: ontwerpen)1omschreven plan; = schets: het ontwerp van een nieuwe kerk”]

ontwerp. (2022). Van Dale. Geraadpleegd op 27 april 2022, van https://www.vandale.nl/woordenboek/ nederlands/betekenis/ontwerp

Zumthor, P. (2010). Thinking Architecture (3rd, expanded ed. editie). Birkhauser. P. 65

Maquette: om het woord ‘ontwerp’ een vorm te geven

WACHTKAMER

Zo omschrijft de van Dale het woord ontwerp. Het woord ‘ontwerp’ wordt niet alleen geduid door woordenboeken ook op het internet zijn er duidingen van het woord ‘ontwerp’ te vinden. Zo wordt op de Wikipedia-pagina ‘ontwerp’ als volgt omschreven.

[“Een ontwerp is een beschrijving van iets nieuws of een beschrijving van iets bestaands. Een ontwerp is dus een beschrijving, projectie of model van de toekomstige- of huidige werkelijkheid.”]

De twee omschrijvingen verschillen van elkaar. Waar de eerste beschrijving eenduidig is laat de tweede beschrijving ruimte voor interpretatie. Een ontwerp heeft lagen, de een legt de nadruk op de esthetisch laag, de ander op de technische. Op zoek naar een balans tussen emotie en verstand.

De context waar men zich tot verhoud heeft invloed op die ontwikkeling. Omgeven door techneuten, is de kans groot dat het verstand het wint van de emotie. Maar andersom wanneer men wordt omgeven door kunstenaars, dan zal de emotie waarschijnlijk scherper door klinken.

Wanneer de emotie dominanter wordt dat het verstand, kan het zo zijn dan een architect het nalaat een gebouw te ontwerpen. Dat een architect verwikkeld raakt in het maken van kijkdozen die momenten vangen, tekeningen van ruimtes, foto`s van grenzen en landschappen van geluid. Zolang men bewust is van het proces kan er worden toegewerkt naar een, eenduidig ontwerp, niet zijnde een gebouw.

Wikipedia-bijdragers. (2020, 30 augustus). Ontwerp. Wikipedia. Geraadpleegd op 25 mei 2021, van https://nl.wikipedia.org/wiki/Ontwerp

Foto:

2e schouw, 19 februari 2021, tekenend aan een plattegrond van een nachtclub

WACHTKAMER

Een architectonisch ontwerp niet zijnde een gebouw. Een film als een gebouw. Een film kan men ervaren zonder begeleiding. Net zoals men naar architectuur kijkt, een product zonder bijschrift.

Het ontwerponderzoek begon bij het nadenken over de toegankelijkheid van de nacht. Tijdens het onderzoek veranderde de wereld plotseling door de corona pandemie. De nacht werd voor iedereen ontoegankelijk. Het onderzoek zonder inmenging van het nachtleven.

Toen de nacht weer open ging, gaf dat de ruimte om het onderzoek weer aan het nachtleven te koppelen. Kon de conclusie worden getrokken dat het dwalen, zoeken en spelen niet zo onvoorwaardelijk was als in het vooronderzoek was aangenomen. Dat de tocht die je kan maken tijden een ontwerponderzoek meer vrijheid en ruimte kan bieden dan een nachtclub alleen kan geven. De clubs zijn eender tandwielen in de machine van het dwalen, zoeken, spelen.

Na die nacht werden er opnieuw verbindingen tussen bronnen in tekst, beeld en geluiden gelegd. Er bestaan geen plekken die zo grenzeloos zijn; herinnering, associaties, gedachten of dromen.

In een vak waar bouwen vaak de uitkomst is, gaat men soms te snel voorbij aan de wereld van herinnering, associaties, gedachten of dromen. Bouwen is een invloedrijk onder deel van het ontwerp vak. Daarom is het belangrijk dat je als ontwerper leert de grenzen van je vak op te blijven zoeken1. Door te maken kan men gedachten laten leven in de wereld. Bouwen heeft exact datzelfde resultaat, alleen is het lastig om grip te houden op het proces. In een bouwproces worden compromissen gesloten. Realiteitszin sluit de wereld van nieuwe ideeën buiten. De intuïtie maakt plaats voor ratio, de verrassing voor de regelgeving.

1. ArtEZ, Academie van Bouwkunst. (2019). Reading & Writting. ArtEZ, Academie van Bouwkunst.

Foto: 3e schouw, 26 november 2021, presentatie

WACHTKAMER

Met die reden is dit ontwerponderzoek blijven hangen bij het maken. Er werd niet constant gezocht naar een oplossing. Want wie zoekt zal vinden en dan had dit onderzoek geëindigd waar het begonnen was, bij een club. Met als uitkomst een coherent plan waar alle doorsnedes, plattegronden en visualisaties naadloos op elkaar zouden passen.

Er werd wel gezocht, maar het onderzoek raakte op drift, en door natuurlijke oorzaken dreef het onderzoek af van de geplande koers. Waar men normaal in een ontwerpproces van smal naar breed werkt en weer terug naar smal. Werd er een afslag gemist. Door onverwachte omstandigheden dreef het onderzoek voorbij aan het punt waar het weer zou moeten hebben gaan versmallen. Wat resulteert in een veelheid aan gestolde gedachten. Er is een wereld gecreëerd waar door middel van verbeeldingskracht kan worden bewogen. Een werk als een fysiek- en geestverruimend middel.

BESCHOUWING

Het afsluiten van de beroepspraktijk is het begin van een einde. Het betekent namelijk dat ik mijn derde schouw heb gehaald en naar het einde van mijn studietijd aan de academie toe werk.

Dat ik ooit op dit punt zou aanbelanden, het punt waarop ik architect zal gaan worden, heb ik lang niet voor mogelijk gehouden. Ik werd op jonge leeftijd naar het speciaal onderwijs gestuurd waar ik naarmate de jaren vorderden een steeds grotere leerachterstand opliep. Één ding was er altijd: de kennis en kunde van het maken. Na de basisschool kwam ik terecht op ‘de Waardse Kil’. Op deze praktijkschool lag de nadruk op techniek; we kregen les in metaalbewerking, elektrotechniek, houtbewerking en er was een specialisatie verzorging. Waar ik dacht dat de richting verzorging bij mij zou passen werd ik gegrepen door de techniek. Vele uren na school bracht ik door in het houtbewerking-lokaal met zijn zaagmachines, vandiktebanken, beitels en tekentafels. Ik voelde mij daar tussen het zaagsel op mijn gemak.

We maken een sprong in de tijd en belanden in het jaar 2017. In dat jaar startte ik met de master architectuur. Twee jaar daarvoor had ik mijn opleiding bouwkunde met de specialisatie bouwtechnologie aan de Hogeschool Amsterdam afgerond. Ik was op zoek naar een plek waar ik mijn interesse voor techniek en vormgeving bij elkaar kon brengen. Waar en wat het moest zijn was niet direct duidelijk, totdat ik door een collega werd gewezen op deze academie. Zo kwam ik hier terecht in Arnhem. Op een academie waar de verschillende kunsten langs of soms dwars door elkaar heen bewegen.

Gedurende de gehele studietijd ben ik werkzaam geweest bij Inbo in Amsterdam. In Amsterdam woonde en werkte ik, in Arnhem studeerde ik. Op deze manier kon ik deze werelden van elkaar afsluiten of naar elkaar openen naar gelang de vraag en behoefte.

Geen volleerd architect

Het eerste halfjaar van de studie heb ik mij schuilgehouden in hetgeen waar ik al bekend mee was, de bouwkundige uitwerking van plannen. Na een half jaar studie maakte ik de stap van een bouwkundige groep naar een ontwerpgroep. Dat was moeilijker dan gedacht, omdat ik niet altijd over de juiste vaardigheden beschikte om te kunnen bijdragen aan de ontwerpstukken. De anderhalf jaar die daarop volgde was ik op zoek naar een juiste balans tussen studie en werk. Langzaam begon ik mij meer vertrouwd te voelen in een ontwerpproces en kwam er meer rust. Die rust beviel mij wel; het gaf ruimte en tijd aan de experimenten op de academie. Het voordeel aan het werken bij een groot bedrijf is dat je kan opgaan in de massa als je dat uitkomt, maar je kunt jezelf ook een groot publiek geven door op een podium te gaan staan.

Voor je het weet ben je vele projecten en vijf jaar verder. Maar met het afronden van de studie komen ook vragen op als: Wat ga je doen na de academie? Het antwoord moet ik je echter verschuldigd blijven. Ik wil meer zien, andere ervaringen opdoen binnen, buiten of op het randje van architectuur. Een stuk tekst uit het boek ‘Het huis van de dichter’ van schrijver Jan Brokken, over de Russische meesterpianist Youri Egorov, omschrijft misschien wel het beste hoe ik het liefst met architectuur bezig wil zijn:

‘Bij musici tref je vaak de nur musik -houding aan; die had hij niet, hij verdiepte zich in de literatuur, de beeldende kunst, de architectuur, en hij verzamelde foto`s en fotoboeken. Alles wat met vorm en constructie te maken had, had zijn aandacht; hij kon hele middagen plaatjes kijken, zoekend naar verbanden en lijnen. Het mooie school voor hem in een combinatie van patronen en lyriek.’

Zo inclusief als Youri met zijn muziek bezig was, zo inclusief wil ik bezig zijn met architectuur. Hiermee hoop ik meer mensen de ruimte te geven om de wondere wereld van de architectuur binnen te treden en daarmee de kaders van wat architectuur is te blijven oprekken. Soms is architectuur een gebouw, dan weer een object en als het even meezit is het een muziekstuk.

1. Brokken, J. (2018). In het huis van de dichter (13de editie). Atlas Contact. p.76

BESCHOUWING

Het schrijven van deze tekst zet je aan om beschouwend terug te kijken op een ontwikkeling waar je voor je gevoel nog middenin zit. Deze oefening doet mij realiseren dat ik ook uitdagingen uit de weg ben gegaan. Waarom? Omdat ik mij zelf niet kon vinden in het ontwerp of omdat het proces mij niet lag. Ik kan diep ongelukkig zijn als ik gevangen wordt in een project waar ik mijzelf totaal niet in kan vinden. Mijn reactie was dan om mij zo snel mogelijk los te maken van het project, terugkijkend is dat natuurlijk niet altijd de juiste keuze geweest. Als ik deze lijn doortrek naar de academie zie ik ook dat ik daar alle projecten die ook maar enigszins op mijn beroepspraktijk leken vakkundig heb gemeden. Nu denk ik waarom? Ik had er waarschijnlijk zowel op de academie als op het werk profijt van kunnen hebben.

Ik ben dan ook geen volleerd architect, dat zou namelijk betekenen dat ik alles heb geleerd wat er te leren valt en dat is gelukkig niet zo. De afgelopen jaren ben ik van een zoekende ondersteunende ontwerper gegroeid naar een ontwerper die zelfstandig gewogen beslissingen kan nemen. Dat proces was lastig, leerzaam, langzaam maar vooral leuk. Ik heb aan diverse projecten gewerkt waarin, door de tijd, de verschillende beroepskwalificaties in meer of mindere mate zijn belicht. Vandaag de dag voel ik mij op mijn gemak tussen de maquettes, schetsen en computers. Als een beginnend architect die op zoek gaat naar wat er nog meer te ontdekken valt binnen, buiten of op het randje van architectuur.

Amsterdam / 02-02-2022

1. verlicht Nederlands woordenboek - Woorden.org. (2022). Woorden. Org. Geraadpleegd op 1 april 2022, van https://www.woorden.org/woord/ verlicht

_ Ik. _ Ik ben een kolom. _ Dat zou je niet denken als je me nu zo ziet hangen. _ Een kolom hoort lasten te dragen. Nadruk op dragen!

Pauze.

_ Misschien ben ik wel 1verlicht. Licht in de kolom gaat aan.

_ Nee, niet op die manier! Een beetje boos. _ Ik ging weg van de plek waar ik zo lang onbewogen stond te wachten. _ Het wachten bracht niets, _ dus ging ik op pad.

korte pauze _ En zo. _ Zo kwam ik hier terecht. _ In de tussenruimte.

De wachtkamer opent zich, het gordijn gaat open. De kolom gaat iets omhoog. Het licht bij het doek over de tussenruimte schiet aan.

TUSSENRUIMTE

Het doek met de heterotopie, de vogel enz.

_Ga er maar naar toe. Een beetje dwingend.

De herder geeft het goede voorbeeld.

_ Ik.

_ Ik ben een kolom.

_ Dat zou je niet denken als je me nu zo ziet.

_ Een kolom hoort lasten te dragen.

Nadruk op dragen!

Pauze.

_ Misschien ben ik wel verlicht.1 Licht in de kolom gaat aan.

_ Nee, niet op die manier!

Een beetje boos.

_ Ik ging weg van de plek waar ik zo lang onbewogen stond te wachten.

_ Het wachten bracht niets,

_ dus ging ik op pad.

korte pauze

_ En zo.

_ Zo kwam ik hier terecht.

_ In de tussenruimte.

De wachtkamer opent zich, het gordijn gaat open.

De kolom gaat iets omhoog.

Het licht bij het doek over de tussenruimte schiet aan.

TUSSENRUIMTE

Het doek met de heterotopie, de vogel enz.

_Ga er maar naar toe.

Een beetje dwingend.

De herder geeft het goede voorbeeld.

1. verlicht Nederlands woordenboek - Woorden.org. (2022). Woorden. Org. Geraadpleegd op 1 april 2022, van https://www.woorden.org/woord/ verlicht

_ Ik.

_ Ik ben een kolom.

_ Dat zou je niet denken als je me nu zo ziet hangen.

_ Een kolom hoort lasten te dragen.

Nadruk op dragen!

Pauze.

_ Misschien ben ik wel verlicht.1

Licht in de kolom gaat aan.

_ Nee, niet op die manier!

Een beetje boos.

_ Ik ging weg van de plek waar ik zo lang onbewogen stond te wachten.

_ Het wachten bracht niets, _ dus ging ik op pad.

korte pauze

_ En zo.

_ Zo kwam ik hier terecht.

_ In de tussenruimte.

De wachtkamer opent zich, het gordijn gaat open.

De kolom gaat iets omhoog.

Het licht bij het doek over de tussenruimte schiet aan.

TUSSENRUIMTE

Het doek met de heterotopie, de vogel enz.

_Ga er maar naar toe.

Een beetje dwingend.

De herder geeft het goede voorbeeld.

1. verlicht Nederlands woordenboek - Woorden.org. (2022). Woorden. Org. Geraadpleegd op 1 april 2022, van https://www.woorden.org/woord/ verlicht

_ volg het licht.

Wacht 30 seconden.

Dit is waar ik vandaan kom.

_

_ Een wereld tussen werelden.

_ Heterotopie.

_ Niet privé of publiek.

_ Een gebeuren in de tijd. _ De onderbreking van de continuïteit in de dagelijkse ruimte.

Licht uit bij dit onderwerp, overgang van onderwerp met licht. Kleine verandering.

GRENZEN

Foto’s van ruimte onder de weg en tekening gang.

Wacht 30 seconden.

De wereld tussen wat iets is, _ wat iets kan zijn, _ en wat het uiteindelijk wordt, _ is een wereld vol gevaren.

_

Twijfel.

_ Ik blijf soms liever hangen in de abstracte vorm van de realiteit, zodat ik de werkelijkheid niet voor waar hoef aan te nemen, totdat mijn realiteit het enige is wat overblijft.

_ Mijn realiteit. Nadruk op mijn.

_ Uitgebreid.

_ Geborgen.

_ Grenzenloos.

_ volg het licht.

Wacht 30 seconden.

_ Dit is waar ik vandaan kom.

_ Een wereld tussen werelden.

_ Heterotopie.

_ Niet privé of publiek.

_ Een gebeuren in de tijd.

_ De onderbreking van de continuïteit in de dagelijkse ruimte.

Licht uit bij dit onderwerp, overgang van onderwerp met licht. Kleine verandering.

GRENZEN

Foto’s van ruimte onder de weg en tekening gang.

Wacht 30 seconden.

_ De wereld tussen wat iets is,

_ wat iets kan zijn,

_ en wat het uiteindelijk wordt,

_ is een wereld vol gevaren.

Twijfel.

_ Ik blijf soms liever hangen in de abstracte vorm van de realiteit, zodat ik de werkelijkheid niet voor waar hoef aan te nemen, totdat mijn realiteit het enige is wat overblijft.

_ Mijn realiteit.

Nadruk op mijn.

_ Uitgebreid.

_ Geborgen.

_ Grenzenloos.

_ volg het licht.

Wacht 30 seconden.

_ Dit is waar ik vandaan kom.

_ Een wereld tussen werelden.

_ Heterotopie.

_ Niet privé of publiek.

_ Een gebeuren in de tijd.

_ De onderbreking van de continuïteit in de dagelijkse ruimte.

Licht uit bij dit onderwerp, overgang van onderwerp met licht. Kleine verandering.

GRENZEN

Foto’s van ruimte onder de weg en tekening gang.

Wacht 30 seconden.

_ De wereld tussen wat iets is,

_ wat iets kan zijn,

_ en wat het uiteindelijk wordt,

_ is een wereld vol gevaren.

Twijfel.

_ Ik blijf soms liever hangen in de abstracte vorm van de realiteit, zodat ik de werkelijkheid niet voor waar hoef aan te nemen, totdat mijn realiteit het enige is wat overblijft.

_ Mijn realiteit.

Nadruk op mijn.

_ Uitgebreid.

_ Geborgen.

_ Grenzenloos.

Het decor brengt mensen naar de volgende plek. Licht aan bij het volgende onderwerp. De herders geven het goede voorbeeld en bewegen er naartoe.

KOLOMMEN

Houtskooltekeningen van de kolommen, plattegronden en gietsels. Er staat hier een tafel met stoelen. De herders gaan zitten en spelen wat met het zout.

_ Daar stond ik, keurig opgesteld in rijen van zes, samen droeg we de lasten.

Pauze.

_ Ik sta daar niet meer. De herder pakt een kolom op.

_ Een ander heeft het gat gevuld. Zet de gouden kolom neer.

Pauze.

_ Niet iedereen in deze groep ondergaat deze tocht lijdzaam. Leg de focus op de herders.

_ Zij weten precies wat de volgende stap is in dit stuk.

_ Laat je leiden.

De ruimte opent zich naar de volgende ruimte.

Het decor brengt mensen naar de volgende plek. Licht aan bij het volgende onderwerp. De herders geven het goede voorbeeld en bewegen er naartoe.

KOLOMMEN

Houtskooltekeningen van de kolommen, plattegronden en gietsels. Er staat hier een tafel met stoelen. De herders gaan zitten en spelen wat met het zout.

_ Daar stond ik, keurig opgesteld in rijen van zes, samen droegen we de lasten.

Pauze.

_ Ik sta daar niet meer. De herder pakt een kolom op.

_ Een ander heeft het gat gevuld. Zet de gouden kolom neer.

Pauze.

_ Niet iedereen in deze groep ondergaat deze tocht lijdzaam. Leg de focus op de herders.

_ Zij weten precies wat de volgende stap is in dit stuk.

_ Laat je leiden.

De ruimte opent zich naar de volgende ruimte.

Het decor brengt mensen naar de volgende plek. Licht aan bij het volgende onderwerp. De herders geven het goede voorbeeld en bewegen er naartoe.

KOLOMMEN

Houtskooltekeningen van de kolommen, plattegronden en gietsels. Er staat hier een tafel met stoelen. De herders gaan zitten en spelen wat met het zout.

_ Daar stond ik, keurig opgesteld in rijen van zes, samen droegen we de lasten.

Pauze.

_ Ik sta daar niet meer. De herder pakt een kolom op.

_ Een ander heeft het gat gevuld. Zet de gouden kolom neer.

Pauze.

_ Niet iedereen in deze groep ondergaat deze tocht lijdzaam. Leg de focus op de herders.

_ Zij weten precies wat de volgende stap is in dit stuk.

_ Laat je leiden.

De ruimte opent zich naar de volgende ruimte.

Een muze is een inspiratiebron1. In dit geval is de muze een ‘plek’ of ‘locatie’ zoals men het in de architectuur zou duiden. Een locatie geeft context: belemmeringen, aanleidingen, grenzen en geschiedenis.

Tijdens een wandeling werd deze muze gevonden. Twee flats, een snelweg en een zee aan kolommen. In Amsterdam west werd een nieuwe wereld ontdekt. Deze wereld, onder de ring, kent vele fascinerende plekken, hoeken en gaten. Tussen de Max Havelaarflats vind je het Multatuli viaduct. Dit viaduct creëert een unieke ruimte, een ruimte die je als gewone sterveling niet mag betreden. De kunstenaar Leonard van Munster maakte speciaal voor deze plek ’Under Heaven 02’. Een kunstwerk als een oase, zo onbereikbaar als een fata morgana.

Een locatie gebruik je om op te bouwen. En dat is ook precies hoe de plek in dit onderzoek gebruikt is, alleen niet in de letterlijke zin van het woord. In dit onderzoek is de locatie onder, tussen, boven en langs de ring gebruikt om ideeën, herinneringen en associaties aan op te hangen.

1. Ensie. (2017, 31 oktober). muze. Muiswerk Educatief. Geraadpleegd op 20 april 2021, van https://www.ensie. nl/muiswerk/muze

Foto: muze, 1

Foto: muze, 3

Foto: muze, 5

Tekening: situatie

TUSSENRUIMTE

De A10 deelt Amsterdam op in een wereld binnen- en buiten de ring. Op de plekken waar dit gebeurt wordt de stad onderbroken en ontstaan rafelranden, een niemandsland. Wat zijn dit voor plekken? Het woord dat deze plekken goed omschrijft; heterotopie.

Een heterotopie is niet privé of publiek. Het ligt er tussenin. Het is een tussen- of beoordelingsruimte. De plekken hebben gemeen dat ze anders zijn. Een heterotopie is een gebeuren in de tijd. Het onderbreekt de continuïteit van de dagelijkse ruimte. Een begraafplaats is zo’n plek, het bemiddeld tussen de levenden en doden. Maar denk ook aan musea, zij bemiddelen tussen het heden en verleden. 1,2

De architect Valerio Olgiati laat zijn licht schijnen over de ervaring van ruimte. Hij zegt er het volgende over:

[“Experience of space is wat a person encounters and feels when entering a room or looking at buildings from the outside. This is a fairly widely accepted definition. What is less well established is that the experience of space is something that the architect conceives and creates. Indeed, we no longer acknowledge that the architect is the active shaper of an experience of space.“]

De tussenruimte die ontstaat op de plek van de Max Havelaarflats is ontstaan nadat twee woongebouwen in botsing kwamen met een snelweg. Hier hebben plannenmakers van Rijkswaterstaat zich niet goed gerealiseerd dat zij, net als architecten, actieve ruimtescheppers zijn. Het heeft geresulteerd is een situatie die je naar Nederlandse maatstaven uniek kan noemen.

1. Wikipedia-bijdragers. (2021, 26 maart). Heterotopie. Wikipedia. Geraadpleegd op 15 april 2021, van https://nl.wikipedia.org/wiki/ Heterotopie

2. Filosofie. (2020, 7 juni). Filosofie Magazine, Michel foucault. Geraadpleegd op 2 februari 2021, van https://www.filosofie.nl/filosoof/ michel-foucault/

Breitschmid, M. (2019). NonReferential Architecture (2de editie). Adfo Books. p.58.

Doek, verf: verbeelding van de heterotopie onder de ring A10 west

Foto: ruimte onder de ring, 1

MUZE TUSSENRUIMTE

Foto: ruimte onder de ring, 2

Foto: ruimte onder de ring, 3

MUZE TUSSENRUIMTE

Foto: ruimte onder de ring, 4

Foto: ruimte onder de ring, 5

MUZE TUSSENRUIMTE

Foto: ruimte onder de ring, 6

Foto: ruimte onder de ring, 7

MUZE TUSSENRUIMTE

Foto: ruimte onder de ring, 8

MUZE TUSSENRUIMTE

Kan een heterotopie ook een foto zijn? Een vogel zweeft roerloos rond, net onder het wateroppervlak. Bij een korte aanblik ziet men een vogel aftekenen tegen een donkere lucht. Het lijkt dan net alsof het dier rondvliegt. Wanneer men beter kijkt ziet men dat het dier niet meer in leven is en zelfs in staat van ontbinding verkeerd. Twee werelden in één beeld gevangen.

Een heterotopie, zoals een museum, wordt vaak met veel aandacht ontworpen. Maar er zijn ook plekken te bedenken die net zo goed een bemiddelende rol hebben maar die met minder aandacht worden benaderd. Het ontwerpen van achterkanten, stegen, bordelen en gokhuizen hebben geen prominente rol in het architectuurdebat. Het verplaatsen van de Rosse buurt of de Wallen in Amsterdam is een uitzondering op de regel. Plekken die de overgang van voor- naar achterkant, van zij- naar voorkant, van het ene naar het ander gebouw vormen maken steden.

Aquarel studie: tussen grenzen & ruimte, 1

MUZE TUSSENRUIMTE - GRENZEN

Aquarel studie: tussen grenzen & ruimte, 2

Foto: grenzen, 1

MUZE

GRENZEN

Op de scheiding van de wereld boven, onder, binnen, buiten de ring krijg men een spectaculair beeld te zien. Een beeld dat men in Nederland niet op veel plekken tegenkomt. Een balkon op twee meter afstand van één van de drukst bezette wegen van ons land. Het balkon was er voor de snelweg. Van een balkon aan een ventweg naar een balkon aan een snelweg.

Op deze plek lijken alle grenzen hard, maar bij het nader bestuderen van de grenzen blijken de grenzen zacht te zijn. De uitgebreidheid van het veld onder de weg heeft een belangrijke rol in het verzachten van deze grenzen. Als men onder de weg gaat staan en omhoog kijkt ziet men een scherpe lijn, maar als men naar het grondvlak kijkt is de lijn een waas geworden.

Foto: Stadsarchief Amsterdam. (1973). Multatuliweg. Braakliggend terrein als ideale speelplek voor kinderen.

Foto: grenzen, 2

MUZE GRENZEN

Foto: grenzen, 3

MUZE GRENZEN

Foto: Het Parool. (2009, 9 september) stadsgezichten: Max Havelaarflats.

Foto’s: funda. (2021). funda. Geraadpleegd op 10 september 2021, van https://www. funda.nl. divers.

MUZE GRENZEN

Van buiten naar binnen. Door gebouwen in samenhang tot elkaar te onderzoeken, kan er van buiten door worden gedrongen tot binnen het gebouw. Door tekeningen te maken en op Funda te kijken, kan er worden afgelezen hoe er in de gebouwen naast de weg wordt geleefd. Er wordt een grens overschreden, de privé wereld van de bewoners wordt hierdoor deels openbaar. In het boek ‘Wees onzichtbaar’ wordt uitgelegd hoe objecten of elementen een geheugen kunnen hebben.

[“Ik keek naar de buffetkast die sinds mijn kinderjaren het uitzicht vanaf de bank had bepaald en al die tijd een stille getuige was geweest van het leed dat ons had omringd. En al die tijd had hij de flessen sterkedrank van mijn vader geduldig in zijn buik bewaard. Maar de buffetkast was niet zijn exclusieve domein geweest, want elk gezinslid had er zijn sporen in achtergelaten. Zo zaten in de onderste lade de oude schoolrapporten van mijn zus en mij, de documenten die op afstandelijk wijze over onze gebreken hadden geoordeeld. Helemaal onderin zaten onze familiealbums, gevuld met prenten van kleurrijke geschiedenis waarin niemand was ontzien. Pas veel later zou me opvallen dat mijn moeder nooit lachte op die foto`s, en als ze haar mondhoeken al in de richting van een glimlach had geforceerd, deden haar ogen niet mee. We zouden de buffetkast niet achterlaten omdat hij in onbruik was geraakt, maar omdat hij te veel over ons wist. Hij zou ons in ons nieuwe huis alleen maar herinneren aan de donkere jaren die we zo graag wilden vergeten.”]

Isik, M. (2017). Wees onzichtbaar (37ste editie). Ambo|Anthos. p.527.

MUZE GRENZEN

Door het gebouw in relatie tot zijn locatie uit te tekenen krijg je een goed inzicht in de opbouw van de locatie en zijn bouwwerken. De plattegronden van dit slanke portiekblok geven inzicht in de opzet van deze efficiënte woonmachines. De eenduidige opzet van de plattegronden. Bij het tekenen van de doorsnede komen de gebouwen tot leven en kan er net zoals in het boek ‘Het leven een gebruiksaanwijzing’1 worden bedacht hoe er in dit gebouw wordt geleefd en hoe de groep mensen zich tot elkaar verhouden.

Lijn voor lijn wordt duidelijk hoe de gebouwen in elkaar steken en welke geheimen er schuilgaan achter de façades. Een vondst tijdens dit onderzoek was de gang die de bergingen ontsluit. De gang van 85 meter die de gebruikers van het gebouw toegang tot hun fietsen en rommel verleend, heeft een bijna museale kwaliteit.

Tekening: gang, donker en licht

1. Perec, G., & Borger, E. (1995). Het leven een gebruiksaanwijzing (Vol. 8). Singel Uitgeverijen.

Tekening: plattegrond, kolommen en fundering

MUZE GRENZEN

Tekening: plattegrond, begane grond

Tekening: plattegrond, 1e verdieping

MUZE GRENZEN

Tekening: plattegrond, 2e-5e verdieping

Tekening: plattegrond, 6e verdieping

MUZE GRENZEN

Tekening: Isometrie, gestapelde plattegronden

oostgevel

westgevel zuidgevel

Tekening: Gevelaanzichten, Sinjeur Semeynsstraat

oostgevel

westgevel zuidgevel

Tekening: Gevelaanzichten, Jephtastraat

Maquette: negatieve ruimte die tussen de kolommen

KOLOMMEN

[“Dit is een boek over ingangen en uitgangen, over roltrappen naar beneden en naar boven, naar beneden en naar boven. Als kind was ik vaak bovenaan roltrappen te vinden, omdat mensen daar stukje bij beetje verschenen, in plaats van in één keer. Voor mij is het ondragelijk als een ander in één keer binnenkomt en iets zegt waar ik meteen iets op terug moet zeggen op het moment dat ik de aanwezigheid van de ander zelf nog aan het verwerken ben. Hoe ik, terwijl ik word geacht al te gaan terug communiceren, nog bezig ben met observeren hoe iemand ruikt, hoe iemand staat: met beide benen recht of een gebogen.

Hallo, ik ben die en die, zegt iemand, terwijl ik nog naar diens benen sta te kijken.”]

Benen, de kolommen zijn de benen van het viaduct in dit onderzoek. In het eerste deel van het onderzoek werd de kolom vaak enkel als een zwart vierkant weergegeven. Maar naarmate het onderzoek vorderde kregen ze meer vorm. Ze verschenen langzaam zoals de mensen op de roltrappen, stukje bij beetje. Soms als een object, maar meestal in groepen. Er werden studies gedaan naar wat er zou gebeuren op het moment dat de ruimte tussen de kolommen zou worden verdicht. Maar ook naar hoe een wand op een kolom zou kunnen worden aangesloten. Daarnaast was er de benadering van het landschap. Op de laatste manier werd de continuïteit van de ruimte tussen de kolommen en de kolommen zelf intact gehouden.

Na de verschillende ontwerp onderzoeken werd er overgestapt naar een nieuw onderzoeksthema. Maar toch bleven de kolommen onopvallend prominent aanwezig, zo prominent dat één van deze kolommen zelf de hoofdrol van dit onderzoek is gaan vertolken.

Harmens, E. J. (2021). Rigolettohof (1ste editie). Lebowski.p.163

MUZE KOLOMMEN

Proces: houtskool en hand

Tekening: houtskool en kolommen

Doos: kolommen, gegoten op verschillende manieren: gips, beton, cement

MUZE KOLOMMEN

Tekening: veld met kolommen

Studie: kolom + kolom

MUZE KOLOMMEN

Studie: kolom + wand

Studie: kolommen en dichtheid, 1

MUZE KOLOMMEN

Studie: kolommen en dichtheid, 2

Maquette: kolommen + zand

MUZE KOLOMMEN

Tekening: doorsnede AA+landschap

Tekening: plattegrond, kolommen

Tekening: plattegrond, kolommen+landschap

3D tekening: Glooiingen.

MUZE KOLOMMEN

3D tekening: Veld met kolommen + landschap.

Foto: Veld met kolommen.

MUZE KOLOMMEN

Photoshop: Veld met kolommen + duinlandschap.

di Giorgio Martini, M. Architectural Veduta, rond 1490. Schilderij 233.0 x 131.0 cm

INTERMEZZO

Door middel van intuïtie vorm geven aan verschillende ideeën in; beeld, woord en geluid.

De kolom als drager van dit verhaal. Dat is wat een kolom doet, dragen. Een kolom bezwijkt zelden onder druk.

De drager van het meest bekende stuk architectuur geschiedenis.

[ Dorisch, Ionisch, Korintisch ]

Van ‘het’ element in de architectuur naar een ondergeschikt object. Een object dat je wegmoffelt, een object dat je kunt ontkennen.

Een nederlaag.

De kolom als modeobject soms beeldbepalend dan weer verscholen onder vele lagen. Een object dat zich laat gebruiken maar nooit na laat structuur te geven.

orde, de vijf orden. (z.d.). joostdevree. Geraadpleegd op 12 september 2022, van https://www.joostdevree.nl/ bouwkunde2/orde.htm

Kunstgeschiedenis. (z.d.). Geraadpleegd op 12 september 2022, van https://noemewv.nl/ Kunstgeschiedenis/OUDHEID%20 EN%20VROEGE%20MIDDELEEUWEN/ BouwGriekenland.htm

Spierings, T. G. M., van Amerongen, R. P. & Millekamp, H. (2011).

Draagstructuur: Jellema 3. ThiemeMeulenhoff.

Spierings, T. G. M., van Amerongen, R. P. & Millekamp, H. (2011). Draagstructuur: Jellema 3. ThiemeMeulenhoff.

Chung, j. (2022).Summer Runway, Vogue

Spierings, T. G. M., van Amerongen, R. P. & Millekamp, H. (2011).

Draagstructuur: Jellema 3. ThiemeMeulenhoff.

INTERMEZZO

afbeeldingen

Brokken, J. (2015). In het huis van de dichter (9de editie). Atlas Contact. Chung, j. (2022).Summer Runway, Vogue

di Giorgio Martini, M. Architectural Veduta, rond 1490. Schilderij 233.0 x 131.0 cm

Dros, L. (2021, 14 april). Filosoof Foucault zou zich aan minderjarige jongens hebben vergrepen. Heeft dat gevolgen voor hoe we naar zijn denken kijken? Trouw. Geraadpleegd op 21 september 2022, van https://www.trouw.nl/religie-filosofie/

Jacob, S. (2022). Kicking off a new studio at @uicsoa using, Generative Advesarial Networks, AI. Instagram 4-5

Kunstgeschiedenis. (z.d.). Geraadpleegd op 12 september 2022, van https://noemewv. nl/Kunstgeschiedenis/BouwGriekenland.htm

Koolhaas, R., Design, Harvard Graduate School of, Trüby, S., Westcott, J., Petermann, S., Tillmans, W. & Boom, I. (2018, 9 oktober). Koolhaas. Elements of Architecture. TASCHEN.

orde, de vijf orden. (z.d.). joostdevree. Geraadpleegd op 12 september 2022, van https://www.joostdevree.nl/bouwkunde2/orde.htm

Peter Zumthor | cladglobal.com. (z.d.). Geraadpleegd op 21 september 2022, van https:// www.cladglobal.com/architecture_design_features?codeid=31591&source=pinterest

Pfeijffer, I. L. (2011). Malpensa. Singel Uitgeverijen.

Speaks(S), S. (2016, 28 juni). Andrei Tarkovsky: Sculpting in Time. Stillness Speaks. Geraadpleegd op 21 september 2022, van https://www.stillnessspeaks.com/andreitarkovsky-sculpting-time-stalker/

Spectrum Design. (2021, 18 februari). Constant Nieuwenhuys. Geraadpleegd op 27 januari 2022, van https://www.spectrumdesign.nl/designers/constant-nieuwenhuys/

Spierings, T. G. M., van Amerongen, R. P. & Millekamp, H. (2011). Draagstructuur: Jellema 3. ThiemeMeulenhoff.

Het licht gaat helemaal uit.

_ Zijn jullie het al kwijt? Zucht.

Veel beelden die naast en over elkaar worden geprojecteerd op de doeken rond de groep. Langzaam worden het minder beelden tot er nog enkele overblijven. De verschillende geluiden gaan één voor één uit.

_ Ik ben het regelmatig even kwijt.

_ Het is niet erg. _ Er zijn altijd weer...

_ gedachten...

Focus op 1 afbeelding/film.

_mensen... Focus op 1 afbeelding/film.

_ herinneringen... Focus op 1 afbeelding/film.

_ gebeurtenissen... Focus op 1 afbeelding/film.

Pauze.

_ Jezelf de ruimte geven. Verzuchten.

_ Dagdromen. Hoopvol.

Het licht gaat helemaal uit.

_ Zijn jullie het al kwijt? Zucht.

Veel beelden die naast en over elkaar worden geprojecteerd op de doeken rond de groep.

Langzaam worden het minder beelden tot er nog enkele overblijven. De verschillende geluiden gaan één voor één uit.

_ Ik ben het regelmatig even kwijt.

_ Het is niet erg.

_ Er zijn altijd weer...

_ gedachten...

Focus op 1 afbeelding/film.

_mensen...

Focus op 1 afbeelding/film.

_ herinneringen...

Focus op 1 afbeelding/film.

_ gebeurtenissen...

Focus op 1 afbeelding/film.

Pauze.

_ Jezelf de ruimte geven. Verzuchten.

_ Dagdromen. Hoopvol.

PLEIN

Plek op de vloer, geen afbeelding.

_ Sta jij jezelf nog toe om al doende te ontdekken?

Een herder raakt de doeken aan.

Projecteer op het doek om de mensen heen. De uitnodiging van de derde schouw.

_ Het gaat niet vanzelf.

NIEUW BABYLON

_ Er zijn mensen die hier hun levenswerk van hebben gemaakt.

Pauze.

_ Ik.

_ Ik ben maar een simpele kolom.

_ Is dat wel aan mij besteed?

De film uitnodiging van de derde schouw gaat langzaam uit. Het licht en decor brengt de menigte naar de volgende plek.

NACHT

Doek van de nacht.

_ Het was helemaal niet het idee om hier te eindigen.

_ Ik zou onderdeel worden van een club.

_ Een nachtclub.

_ Maar daar heeft niemand het meer over!

LUCHTKASTEEL

PLEIN

Plek op de vloer, geen afbeelding.

_ Sta jij jezelf nog toe om al doende te ontdekken?

Een herder raakt de doeken aan.

Projecteer op het doek om de mensen heen. De uitnodiging van de derde schouw.

_ Het gaat niet vanzelf.

NIEUW BABYLON

_ Er zijn mensen die hier hun levenswerk van hebben gemaakt.

Pauze.

_ Ik.

_ Ik ben maar een simpele kolom.

_ Is dat wel aan mij besteed?

De film uitnodiging van de derde schouw gaat langzaam uit. Het licht en decor brengt de menigte naar de volgende plek.

NACHT

Doek van de nacht.

_ Het was helemaal niet het idee om hier te eindigen.

_ Ik zou onderdeel worden van een club.

_ Een nachtclub.

_ Maar daar heeft niemand het meer over!

LUCHTKASTEEL

PLEIN

Plek op de vloer, geen afbeelding.

_ Sta jij jezelf nog toe om al doende te ontdekken?

Een herder raakt de doeken aan.

Projecteer op het doek om de mensen heen. De uitnodiging van de derde schouw.

_ Het gaat niet vanzelf.

NIEUW BABYLON

_ Er zijn mensen die hier hun levenswerk van hebben gemaakt.

Pauze.

_ Ik.

_ Ik ben maar een simpele kolom.

_ Is dat wel aan mij besteed?

De film uitnodiging van de derde schouw gaat langzaam uit. Het licht en decor brengt de menigte naar de volgende plek.

NACHT

Doek van de nacht.

_ Het was helemaal niet het idee om hier te eindigen.

_ Ik zou onderdeel worden van een club.

_ Een nachtclub.

_ Maar daar heeft niemand het meer over!

Techno muziek Rowdy, komt langzaam opzetten tijdens de laatste zin. Beelden vanuit uitgaansleven. (Radion, thuishaven, DGTL)

+-1 minuut

_ De nacht. _ De nacht is onlosmakelijk verbonden met dwalen. _ Niet alleen het donker maar vooral de atmosfeer van de nacht.

_ Het deel van een etmaal waar de grenzen vervagen.

_ In de nacht zijn dingen vaak net iets minder zuiver.

_ Het is een landschap waarin je kan schuilhouden. _ In de nacht ben je kwetsbaar, machtig.

_ Zien zonder gezien te worden.

Het licht gaat langzaam aan.

_ Ik zie je denken. _ Is dit architectuur?

Pauze. _ Twijfel niet. _ Dit alles is architectuur. _ Ruimte. _ Tijd. _ Routing. _ Atmosfeer. Een beetje arrogant.

Wacht 1 minuut.

Het decor en de herders wijzen de weg.

Techno muziek Rowdy, komt langzaam opzetten tijdens de laatste zin. Beelden vanuit uitgaansleven. (Radion, thuishaven, DGTL)

+-1 minuut

_ De nacht.

_ De nacht is onlosmakelijk verbonden met dwalen.

_ Niet alleen het donker maar vooral de atmosfeer van de nacht.

_ Het deel van een etmaal waar de grenzen vervagen.

_ In de nacht zijn dingen vaak net iets minder zuiver.

_ Het is een landschap waarin je kan schuilhouden.

_ In de nacht ben je kwetsbaar, machtig.

_ Zien zonder gezien te worden.

Het licht gaat langzaam aan.

_ Ik zie je denken.

_ Is dit architectuur?

Pauze.

_ Twijfel niet.

_ Ruimte.

_ Tijd.

_ Routing.

_ Atmosfeer.

_ Dit alles is architectuur. Een beetje arrogant.

Wacht 1 minuut.

Het decor en de herders wijzen de weg.

Techno muziek Rowdy, komt langzaam opzetten tijdens de laatste zin. Beelden vanuit uitgaansleven. (Radion, thuishaven, DGTL)

+-1 minuut

_ De nacht.

_ De nacht is onlosmakelijk verbonden met dwalen.

_ Niet alleen het donker maar vooral de atmosfeer van de nacht.

_ Het deel van een etmaal waar de grenzen vervagen.

_ In de nacht zijn dingen vaak net iets minder zuiver.

_ Het is een landschap waarin je kan schuilhouden.

_ In de nacht ben je kwetsbaar, machtig.

_ Zien zonder gezien te worden.

Het licht gaat langzaam aan.

_ Ik zie je denken.

_ Is dit architectuur?

Pauze.

_ Twijfel niet.

_ Ruimte.

_ Tijd.

_ Routing.

_ Atmosfeer.

_ Dit alles is architectuur. Een beetje arrogant.

Wacht 1 minuut.

Het decor en de herders wijzen de weg.

LUCHTKASTEEL

Een luchtkasteel is een: dagdroom, mijmering of een hersenschim.

Het proces als ontwerp is het ideale recept voor de bouw van een luchtkasteel. Het bouwen van luchtkastelen wordt er tijdens de architectuur opleiding met de paplepel ingegoten, maar op het moment dat de realiteit zich aan hen begint op te dringen krijgen de gebouwen van steen en beton de prioriteit en laat men de luchtkastelen aan hun lot over. De tijd verstrijkt, het onderhoud blijft achter, de luchtkastelen veranderen in ruïnes, ruïnes waarin de kennis van de spelende, dwalende en zoekende mens langzaam verloren gaat. In dit ontwerponderzoek is zo lang mogelijk rond gedwaald in een luchtkasteel, dagdroom, mijmering of hersenschim.

[ “Ook het bouwen van een luchtkasteel vergt een goede architect.” ]

Schrijver: Karel Jonckheere

Frame uit video: ArtEZ_schouw III_timelaps_Robin Beers.mp4

LUCHTKASTEEL PLEIN

[“Designing and making needs space. Space in your head, space in time, but above all physical space. A place where your thoughts can grow, where the design can be consolidated. A place where you learn in a playful way, an archive of knowledge of rituals. The workshop is such a place.”]

Het Plein op de Academie van Bouwkunst in Arnhem is een moment in het jaar waar fysieke- en geestelijke ruimte wordt gemaakt om te werken aan luchtkastelen. Plein is een excursie die alle academie studenten ondergaan. Wat ze daar doen? Dat verschilt sterk per jaar. Het maakt niet zoveel uit wat ze doen, zolang ze maar aan luchtkastelen bouwen. Ze hoeven niet af.

Het Plein op de Waddenzee. Gevangen op een zeilschip. Martijn, een docent aan de opleiding creatief schrijven, deed een groep mensen door zijn verhalen geloven dat ze regelrecht de Gouden Eeuw waren ingevaren.

En een groepje gewillige studenten die het ondergingen en er naar handelden. Ze schreven teksten en maakte tekeningen over hun leven op zee. Op zee, weg van de wal. Het deed ze de traagheid ervaren want er stond bijna geen wind. Geen wind dus genoeg tijd om de blik langs de oneindige horizon te laten glijden en gesprekken te voeren over het leven. Er bleek een motor in de boot te zitten en zo konden ze de weg naar hun eerste bestemming Vlieland vervolgen.

Spaan, M. (2019). The Wandering Maker (1ste editie). Amsterdam University Press. P 77.

ArtEZ, Academie van Bouwkunst. (2018). Het lijfelijke in de ruimte (plein ed., Vol. 18). ArtEZ, Academie van Bouwkunst. P 2.

QR Code: ArtEZ_schouw III_timelaps_Robin Beers.mp4

[ “Op een boot sta je met je voeten droog in het water, wordt je omarmd door de wind en ben je gevangen in vrijheid.” ]

Uitnodiging: schouw III

Foto:

Spectrum Design (2021, 18 februari)

Constant Nieuwenhuys

LUCHTKASTEEL NIEUW BABYLON

In 1956 begon Constant Nieuwenhuys aan zijn project New Babylon. Een wereld voor de spelende mens, hij bouwde twintig jaar lang aan luchtkastelen.1 Deze luchtkastelen lijken nu langzamerhand te veranderen in realiteit. Onze steden lijken meer en meer op de plekken die Constant verbeeldde in zijn New Babylon. Speeltuinen voor volwassen. De dagen achter onze schermen zorgen voor een overdosis aan energie. Deze energie stopt men vaak in sportactiviteiten. De creativiteit is in dit spel niet het belangrijkste, het doel is uitputten.

Wanneer creëren het doel wordt, moet er meer risico worden genomen. Er moet ergens worden begonnen, de eerste streep op een leeg vel is vaak een brug te ver. Hoe kan men leren te leven in New Babylon? Bestaat er een plek waar je kunt leren om vrij te bewegen? In het nachtleven krijgt men een zetje in de rug. Het laat mensen weer even dansen als een kind, maar het creëren neemt geen vaste vorm aan.

Plein komt misschien wel het dichtst bij hetgeen dat Constant Nieuwenhuys voor zich zag bij het maken van zijn Nieuw Babylon. Een groep mensen die samen iets maken, zonder te weten wat ze maken. Al doende ontdekken, spelen en dwalen. Waar Constant Nieuwenhuys ruimte maakte voor de spelende mens, wordt er in dit ontwerponderzoek gezocht naar een construct waarin je doormiddel van intuïtie en associatie doorheen kunt bewegen. Dwalen!

1. Laura, S., & Stokvis, W. (2016). Constant New Babylon HB (1ste editie). Hannibal.

Schets: in het kunstmuseum in Den Haag

LUCHTKASTEEL

NIEUW BABYLON

Tekening: locatie en pigment

Maquette: reflectie, licht, translucentie, kolommen,1

LUCHTKASTEEL NIEUW BABYLON

Maquette: reflectie, licht, translucentie, kolommen, 2

Frame uit video: intro_schouw III.mp4

LUCHTKASTEEL NIEUW BABYLON

Frame uit video: intro_schouw III.mp4

QR Code: intro_schouw III.mp4

doek, papier, karton,verf, pigment, spuitverf: De nacht.

LUCHTKASTEEL NACHT

[“De helft van ons leven brengen we door in duisternis...] [...Vroeger bepaalden de bewolking en de maanstand of je nog iets kon zien. De nacht werd dan ook gezien als de tijd van loslopende misdadigers, toverende heksen en monsterlijke dieren.“]

In dit ontwerponderzoek is de nacht onlosmakelijk verbonden met dwalen. Niet alleen het donker maar vooral de atmosfeer van de nacht. Het deel van een etmaal waar de grenzen vervagen. In de nacht zijn dingen vaak net iets minder zuiver. Het is een landschap waarin je kan dwalen. In de nacht is men kwetsbaar maar ook machtig. Zien zonder gezien te worden.

De omstandigheden van de nacht hielpen dit ontwerponderzoek een stap verder. In het nachtleven werd de inspiratie gevonden voor dit ontwerponderzoek. Tijdens ‘The Weekend’ in ‘De School’, een club in Amsterdam. Een weekend lang onophoudelijk techno gaf richting aan dit ontwerponderzoek.

Met een schetsboek door het nachtleven bewegen is een hele andere ervaring. Het schetsboek promoveert een danser met een penbeweging in een visual jockey, en de tekeningen die achterblijven maken een imprint van de nacht. Bestaan er plekken waar men kan leren te creëren en niet bang hoeft te zijn voor die eerste streep op papier? Een plek waar zonder voorwaarden kan worden gezocht, een plek die men aanzet tot maken een plek die men beweegt en plek waar iedereen kan zijn.

Een wachtkamer voor de dwalende mens. De homo errant, een dwalende. De Academie is een plek die aanzet tot dwalen en waar dwalen een vaste vorm aanneemt. Het is daar nacht in het volle licht.

Gemeente Amsterdam, Dienst Ruimtelijke Ordening. (2012). Amsterdam Noir (Nieuwe Openingen ed., Vol. 8). Gemeente Amsterdam. p2.

Schetsboek: Schets in de nacht 1

LUCHTKASTEEL NACHT

Schetsboek: Schets in de nacht 2

Schetsboek: Schets in de nacht 3

LUCHTKASTEEL NACHT

Schetsboek: Schets in de nacht 4

De academie is als de nacht.

De academie is als de nacht. Je kunt er oneindig dwalen en verdwalen.

Het begint met de toenadering. Waar wil je naartoe?

Na de toenadering begint het wachten. Kom je binnen?

Ja, dan mag je los.

In het begin is alles nieuw en onwennig. De omgeving, de mensen, de geur en de kleuren zijn onbekend. Langzaam wen je aan de omstandigheden en op het moment dat je je vrij begint te voelen in je nieuwe omgeving, start het pas echt.

Je gaat op zoek naar je eigen plek. Je maakt ruimte voor je ideeën. Je gaat gesprekken aan. Je creëert.

Soms weet je niet wat je aan moet met al deze nieuwe vrijheden. Er is twijfel: heb ik de juiste keuze gemaakt? Je bent moe en wil naar huis. Terug naar de wereld die je gewoon bent. De wereld die op meer en meer afstand van je is komen te staan.

De nieuwe omgeving en mensen hebben een plek ingenomen. Dit laat minder ruimte voor je verleden.

Op het moment dat je volledig bent ingebed in je nieuwe omgeving, stopt het!

Het hoofd wil naar huis maar het hart is nog niet klaar om zich over te geven.

BESCHOUWING

Dus sluit je je aan bij de nabrander van de nacht. Hier herbeleef je nog wat flarden van de nacht maar je energie sijpelt langzaam het bankstel in.

Eindelijk vind je de energie om terug te keren naar je huis. Het licht in, de nacht laat je voor nu achter.

_ Dwaal! Uitbundig.

Start projecties van film, laat muziek horen en laat tekeningen zien.

_ Door films. _ Door muziek. _ Door tekeningen.

Pauze.

AANSCHOUWEN _ Aanschouwen. _ Kijken naar de dingen om je heen, aanschouwen. _ Hoe kan kijken je doen dwalen?

_ Simpel. _ De dingen die je vandaag ziet, vormen het decor van je dromen van morgen.

Beelden vervagen langzaam.

Pauze.

LUISTEREN

_ Ik werd aangesproken door een man.

_ Hij vroeg mij: wat vond je van het concert?

_ Genoten?

_ Voordat ik kon antwoorden startte de man zijn betoog.

Pauze.

_ Dwaal!

Uitbundig.

Start projecties van film, laat muziek horen en laat tekeningen zien.

_ Door films.

_ Door muziek.

_ Door tekeningen.

Pauze.

AANSCHOUWEN

_ Aanschouwen.

_ Kijken naar de dingen om je heen, aanschouwen.

_ Hoe kan kijken je doen dwalen?

_ Simpel.

_ De dingen die je vandaag ziet, vormen het decor van je dromen van morgen.

Beelden vervagen langzaam.

Pauze.

LUISTEREN

_ Ik werd aangesproken door een man.

_ Hij vroeg mij: wat vond je van het concert?

_ Genoten?

_ Voordat ik kon antwoorden startte de man zijn betoog.

Pauze.

DWALEN 4#

_ Dwaal!

Uitbundig.

Start projecties van film, laat muziek horen en laat tekeningen zien.

_ Door films.

_ Door muziek.

_ Door tekeningen.

Pauze.

AANSCHOUWEN

_ Aanschouwen.

_ Kijken naar de dingen om je heen, aanschouwen.

_ Hoe kan kijken je doen dwalen?

_ Simpel.

_ De dingen die je vandaag ziet, vormen het decor van je dromen van morgen.

Beelden vervagen langzaam.

Pauze.

LUISTEREN

_ Ik werd aangesproken door een man.

_ Hij vroeg mij: wat vond je van het concert?

_ Genoten?

_ Voordat ik kon antwoorden startte de man zijn betoog.

Pauze.

_ Hij zei...

_ Een muziekstuk is als een gebouw, een groep mensen die samen iets maken.

_ De een is verantwoordelijk voor de basis, de constructie.

_ De ander zet de lijnen uit en bepaald hoe de uitvoering gaat klinken.

_ Vakmanschap en het samenspel bepaald het kwaliteit van het geheel.

_ Maken.

Het muziekstuk start in en dooft weer uit.

MAKEN

De kijkdozen en beelden van de kijkdozen.

Maken is voor mij als schrijven, alleen gebruik ik geen letters, maar materiaal:

_

_ papier, _ beton, _ verf, _ karton. Ritmisch.

_ Je gebruikt het medium dat het beste past bij de taal die je wilt spreken.

_ Door te maken kun je momenten doen herbeleven, nieuwe herinneringen creëren.

Pauze.

_ Voor mij is...

_ maken architectuur.

_ Architectuur, Pauze.

een fysiek- en geestverruimend middel

_

_ Hij zei...

_ Een muziekstuk is als een gebouw, een groep mensen die samen iets maken.

_ De een is verantwoordelijk voor de basis, de constructie.

_ De ander zet de lijnen uit en bepaald hoe de uitvoering gaat klinken.

_ Vakmanschap en het samenspel bepaald het kwaliteit van het geheel.

_ Maken.

Het muziekstuk start in en dooft weer uit.

MAKEN

De kijkdozen en beelden van de kijkdozen.

_ Maken is voor mij als schrijven, alleen gebruik ik geen letters, maar materiaal:

_ papier, _ beton, _ verf,

_ karton. Ritmisch.

_ Je gebruikt het medium dat het beste past bij de taal die je wilt spreken.

_ Door te maken kun je momenten doen herbeleven, nieuwe herinneringen creëren.

Pauze.

_ Voor mij is...

_ maken architectuur.

_ Architectuur,

Pauze.

_ een fysiek- en geestverruimend middel.

_ Hij zei...

_ Een muziekstuk is als een gebouw, een groep mensen die samen iets maken.

_ De een is verantwoordelijk voor de basis, de constructie.

_ De ander zet de lijnen uit en bepaald hoe de uitvoering gaat klinken.

_ Vakmanschap en het samenspel bepaald het kwaliteit van het geheel.

_ Maken.

Het muziekstuk start in en dooft weer uit.

MAKEN

De kijkdozen en beelden van de kijkdozen.

_ Maken is voor mij als schrijven, alleen gebruik ik geen letters, maar materiaal:

_ papier, _ beton, _ verf, _ karton. Ritmisch.

_ Je gebruikt het medium dat het beste past bij de taal die je wilt spreken.

_ Door te maken kun je momenten doen herbeleven, nieuwe herinneringen creëren.

Pauze.

_ Voor mij is...

_ maken architectuur.

_ Architectuur,

Pauze.

_ een fysiek- en geestverruimend middel.

Pauze.

_ Architectuur is een gebouw, dan weer een object en als het even meezit is het een theaterstuk.

De geluiden van langsrazende motorvoertuigen zijn te horen.

Het licht gaat langzaam uit. Het geluid sterft weg.

Het licht gaat weer aan en het publiek dat in de zaal zit begint te klappen (zij zijn verteld dit te doen).

De herders nemen plaats in het publiek en nemen hun menigte mee de tribune op.

Het hele stuk wordt herhaald totdat de coulisse leeg is en de zaal gevuld.

2, 5, 8,12, 20 zoveel als nodig. Het gaat door tot de coulissen leeg is en de zaal gevuld.

Pauze.

_ Architectuur is een gebouw, dan weer een object en als het even meezit is het een voorstelling.

De geluiden van langsrazende motorvoertuigen zijn te horen.

Het licht gaat langzaam uit. Het geluid sterft weg.

Het licht gaat weer aan en het publiek dat in de zaal zit begint te klappen (zij zijn verteld dit te doen).

De herders nemen plaats in het publiek en nemen hun menigte mee de tribune op.

Het hele stuk wordt herhaald totdat de coulisse leeg is en de zaal gevuld.

2, 5, 8,12, 20 zoveel als nodig. Het gaat door tot de coulissen leeg is en de zaal gevuld.

Pauze.

_ Architectuur is een gebouw, dan weer een object en als het even meezit is het een voorstelling.

De geluiden van langsrazende motorvoertuigen zijn te horen.

Het licht gaat langzaam uit.

Het geluid sterft weg.

Het licht gaat weer aan en het publiek dat in de zaal zit begint te klappen (zij zijn verteld dit te doen).

De herders nemen plaats in het publiek en nemen hun menigte mee de tribune op.

Het hele stuk wordt herhaald totdat de coulisse leeg is en de zaal gevuld.

2, 5, 8,12, 20 zoveel als nodig. Het gaat door tot de coulissen leeg is en de zaal gevuld.

DWALEN

dwalen. (2022). Van Dale. Geraadpleegd op 27 april 2022, van https://www.vandale.nl/woordenboek/ nederlands/betekenis/dwalen

Dwalen is al doende ontdekken. Uren pielen aan wat stukjes karton. Het bekijken, afstand nemen erover dromen. Het opnieuw bekijken. Soms brengt het een ontwerp oplossing. De andere keer brengt het niets.

Dwalen, door teksten, door het hoofd, door muziek, in tekeningen. Er zijn geen regels aan het dwalen. De uitgebreidheid die je, jezelf gunt is de enige beperking. Iedereen dwaalt op zijn eigen manier. De een wat ingehouden, de ander uitbundig.

[“Most people busy with architecture secretly have other plans. ‘the narrative and the anecdote may sometimes our preoccupation with architecture’. In the same way that we have architecture in order to talk about other things or to generate an endless flood of stories and chatter, the byproducts of buildings are often more importuned than the buildings themselves. Architecture is the immediate occasion of photographs, film, books, diagrams, essays and plans -and architectural models”]

Bil, J., & De Koning, K. (2011). Oase 84 - Oase 84 Maquettes/Models (1ste editie). Macmillan Publishers. p.31

[“dwa·len (dwaalde, heeft gedwaald) 1op een verkeerde weg zijn 2zonder doel rondlopen”]

Foto: Wandeling, zicht vanuit vogelspot hut.

DWALEN AANSCHOUWEN

Kijken naar de wereld om ons heen, aanschouwen. Hoe kan aanschouwen ons doen dwalen? De gebeurtenissen die men vandaag ziet vormen het decor van de dromen van morgen. Filmmakers hebben het aanschouwen tot kunst verheven en bouwen nieuwe werelden op uit plekken waar men al bekend mee is.

In de film ‘Stalker’1 van Tarkovsky wordt een wereld in een wereld gemaakt. De plekken die door Tarkovsky worden gecreëerd zijn bij vlagen onnavolgbaar en toch kunnen ze in het brein aan elkaar worden gekoppeld als men er naar kijkt. Dat komt ook doordat de elementen op zichzelf bestaan. Zo lopen er twee van de mannen verloren door een gebied waar het water tot aan hun lippen staat, stappen door een waterval om terug te keren in een gebied waar de bodem droog is. In film kan op verschillende manieren door ruimte en tijd worden bewogen. De vrijheid die de maker neemt geeft de kijker nieuwe mogelijkheden om naar de wereld om zich heen te kijken.

De film ‘Rear window’2 van Hitchcock laat men op een totaal ander manier aanschouwen. De wereld van de hoofdpersoon en daarmee van het publiek, is klein. Een kamer in een appartement en een uitzicht. Omdat de verhaallijnen buiten het beeld van de kijker doorlopen ontstaat er ruimte voor interpretatie en speculatie. Naast de film kan een parallelle wereld worden gevormd in het hoofd van de aanschouwer. Hierdoor kan het beeld van de film van persoon tot persoon sterk verschillen.

Kijken naar gebouwen en bedenken hoe de woningen zich in het casco achter de façade hebben gevoegd is iets wat architecten van nature doen. Aanschouwen en proberen te begrijpen hoe de wereld om ons heen in elkaar steekt.

1. Tarkovsky, A (Regisseur). (1979). Stalker [ film]. Mosfilm

2. Hitchcock, A (Regisseur). (1955). Rear Window [ film]. Paramount Pictures Studios

Frame uit de film: Stalker Tarkovsky, A (Regisseur). (1979). Stalker [ film]. Mosfilm

DWALEN AANSCHOUWEN

Frame uit de film: Rear Window Hitchcock, A (Regisseur). (1955). Rear Window [ film]. Paramount Pictures Studios

DWALEN AANSCHOUWEN - LUISTEREN

Venice (1953)

long wait from blackness to the blue anticipation of dawn morning breeze through dark windows chalk white waters frozen moss voices bird and men

Hejduk, J., & Shapiro, D. (1998). Such Places as Memory. Amsterdam University Press. p 20.

Het geluid van langsrazende auto’s, vrachtwagens, bussen en motoren verraden waar de wegen zich schuilhouden. Zelfs met de ogen gesloten weet je ze te vinden. Geluiden van de stad, geluiden in de polder, geluiden in het bos, geluiden aan zee. Zonder dat men een geluid heeft laten horen ben je waarschijnlijk in je hoofd op één of meer van deze plekken geweest. Geluiden nemen je mee op reis.

[ “Wie weet wat een stad, een stad maakt? Nee, niet de vele centrumfuncties die erdoor worden vervuld, het oppervlak, het aantal inwoner, of welk door stedenbouwkundigen aangedragen criterium dan ook. Het is het geluid. Als je een stad werkelijk kent, als je werkelijk van haar houdt, zou je deze met gesloten ogen moeten kunnen herkennen.

Loop naar het raam, doe het venster open en houd je ogen dicht. Het geluid laat zich niet in één keer vangen, er gebeurt te veel, je raakt gedesoriënteerd, je oren moeten zich nog scherpen, je zou jezelf nog kunnen wijsmaken dat je überhaupt niets hoort dan het ruisen van de zee. Dan: het elektriserende straktrekken van kabels, een tram die in beweging komt, zachtjes, maar onmiskenbaar. Misschien hoor je , als je goed je best doet, een fietser die van een stoeprand knalt. Ja, hij snijdt een voetganger ( die het gelijk aan zijn zijde heeft) af, plomp gescheld verwaait in de lucht. Het geratel van rolkoffertjes, eerst harder, naar je toe, dan weer zachter, van je af. Pas daarna komen de stemmen, de talrijke, eindeloze stemmen, die in alle talen van de wereld spreken, overleggen, verdwalen. Maar over één ding zijn ze het eens: ze bevinden zich in Amsterdam.” ]

Stad-Forum. (2015). tussen stilte & rumoer: Vol. november 2015. StadForum. p 7.

Schets: beweging strijkstof viool

DWALEN LUISTEREN

Amsterdam is de locatie van dit ontwerponderzoek en via het Concertgebouw in de stad komen we terecht achter de piano van Youri Egorov, een Russische pianist. Hij legt ons uit hoe je Bach moet spelen. Alsof je naar een zomerlucht kijkt en je ziet de witten wolken over elkaar heen schuiven.1 Op deze manier worden luisteren en aanschouwen één.

Als dit ontwerponderzoek in geluid zou worden samengevat, begint het onder de ring A10. Dan neemt men op de ring A10 de afslag s105 en belanden we vlak naast de ring in een oude fietskelder ‘de School’. Een stevige bas komt de luisteraar tegemoet. De muziek zwelt aan en neemt hem mee en vervaagt weer. Vanaf hier hoort men de geluiden van een fiets die zich richting het centrum van de stad naar het Concertgebouw begeeft. Daar speelt het Haags residentie orkest. Double concerto for violin and cello in a minor, 102 van Brahms. De geluiden doven uit en iedereen is weer terug in het hier en nu.

QR Code: wachtkamer_schouw III.mp4

1. Brokken, J. (2018). In het huis van de dichter (13de editie). Atlas Contact. p.76

een nacht

transitie van avond naar nacht I 22:24

Ik drink een biertje met wat vrienden in onze net iets te klein uitgevallen woonkamer. De plek die ik als thuis beschouw is een appartement gelegen aan de Hoofdweg in Amsterdam stadsdeel Bos en Lommer.

klaarmaken voor de nacht I 23:18

Ik kleed me nog even snel om, ik weet maar al te goed dat de temperaturen op de dansvloer snel naar grote hoogte kunnen stijgen, zelfs al is het een druilerige herfstavond. Ik trek iets luchtigs aan en daarna pak ik mijn jas van de kapstok.

de weg I 23:30

Op mijn fiets, die aan alle kanten rammelt, fiets ik samen met twee vrienden richting de rondweg die Amsterdam verdeeld in een wereld binnen en buiten de ring. Op het grensvlak van deze twee werelden razen auto`s over viaducten, bruggen en wegen. Sinds kort is er een nieuwe plek gecreëerd op dit grensvlak. Onder het Multatuli viaduct, tussen de Max Havelaarflats is ruimte gemaakt voor de nacht, een plek om te dansen, praten, een plek om te zijn.

aankomst I 00:10

Bij aankomst staat er al een flinke rij bij de ingang. Het geluid van autoverkeer is onlosmakelijk verbonden met de wachttijd in deze rij. Links van ons rijden auto’s over de Wiltzanghlaan en van boven horen we de opzwepende beat van het verkeer dat over ons hoofd dendert. Het is niet alleen een geluid, je voelt ook de trillingen van het verkeer.

wachten I 00:45

De entree onthuld zich langzaam. Het wachten in de rij kent een traagheid, een traagheid die ik niet zo gewend ben. De wereld waarin we leven geeft ons vaak directe toegang tot hetgeen wat we op dat moment willen. Ik koester deze traagheid, het vormt ruimte die straks kan worden ingevuld met een avond van onbezorgd dansen.

Foto: Radion, Amsterdam, 1 en 2

DWALEN LUISTEREN

binnen I 01:03

De tunnel waar ik mij doorheen beweeg richting de garderobe, sluit de buitenwereld langzaam af en opent een andere wereld. De garderobe is het laatste punt vrij van drukte. Ik geef mijn jas af en beweeg mij richting de stalen klapdeuren die de bas van de muziek met alle macht proberen tegen te houden. Ik open de deur en de trillende lucht komt in aanraking met de trommelvliezen. De nacht is aan!

de nacht I --:--

Binnen dicteert de muziek het tempo, maar gelukkig zijn er ook plekken om aan het moordende tempo te ontsnappen. Zo kan je aan de bar hangen, een sigaret roken, ontspannen in een rustig hoekje, bij de toiletten is het ook altijd gezellig druk. Sommige mensen blijven er zo een uur hangen. Ik dwaal, dans, ontspan, drink en dans en ga naar het toilet. Dit ritueel herhaald zich nog een aantal keer: dansen, dwalen, ontspannen, drinken, plassen, dwalen, ontspannen, dansen, plassen, dwalen, dansen, dwalen, ontspannen, drinken, plassen, dwalen, ontspannen, dansen, dwalen, plassen, dwalen, ontspannen, dansen, plassen, dwalen, dansen, dwalen, ontspannen, drinken, plassen, dwalen, ontspannen, dansen, dwalen, plassen, dwalen, ontspannen, dansen, plassen, dwalen, dansen, dwalen, ontspannen, drinken, plassen, dwalen, ontspannen, dansen, dwalen en dansen.

Tijd gaat voorbij ik maak nieuwe vrienden en raak die ook weer kwijt in de massa.

Ontspannen, dansen, plassen, dwalen, dansen, dwalen, ontspannen, drinken, plassen, dwalen, ontspannen, dansen, dwalen, plassen, dwalen, ontspannen, dansen, plassen, dwalen, dansen, dwalen, ontspannen, drinken, plassen, dwalen, ontspannen, dansen, dwalen en dansen.

Foto: Radion, Amsterdam, 3

DWALEN LUISTEREN

einde I 6:14

Ik kijk weer eens op m’n telefoon, zie de tijd en zet m’n laatste dans in richting de uitgang en naar huis. Ik loop weg van het geluid richting de deur waar achter mijn jas verborgen ligt. Naar de garderobe, daar zie ik twee vrienden staan die hetzelfde idee hebben opgevat. We praten over de nacht terwijl we wachten op onze jassen. We staan inmiddels bij de fietsen en laten de nacht achter ons, wanneer we in de ochtendschemer allen onze eigen kant op gaan. Ik loop mijn slaapkamer binnen, ik trek de gordijnen dicht en stap m’n bed in. Het is weer donker maar geen nacht.

DWALEN MAKEN

In maken zit dwalen, hoe wordt iets gemaakt? Waar begint het? Een doos bijvoorbeeld, die kan op vele verschillende manieren worden gemaakt. Iemand die maakt, ontwerpt. Keuzes die worden gemaakt hebben invloed op de manier waarop een idee de wereld in komt. Maken is als schrijven, alleen gebruikt men geen letters, maar materiaal: papier, beton, verf, karton. Men gebruikt het medium dat het best past bij de taal die moet worden gesproken. Door te maken kan men momenten doen herbeleven of nieuwe herinneringen creëren.

Op een logeerpartij, in een slaapzak, in het huis van een vriend, praten, urenlang, bang om betrapt te worden. Gesprekken over het universum en de dood. Dit alles speelde zich af in de nacht. In een donkere kamer waar alleen één deel van de wand werd aangelicht omdat het gordijn net niet het hele raam afdekte en daarmee ruimte liet voor het licht van die ene straatlantaarn. Koplampen van een passerende auto tekenen bewegende strepen af op de muur. De auto passeert en de ruimte is weer zoals hij was. Door het maken van een maquette kan de atmosfeer van die avond gevangen worden en vereeuwigd.

[ “Als de perfecte kruising tussen ideeënvorming en fenomenologie wordt de conceptuele aantrekkingskracht van maquettes op kunstenaars in de jaren tachtig en negentig maar al te duidelijk. De modus operandi van het model als een ‘denkobject’ een fenomeen met tegelijkertijd een cognitieve en materiële verschijningsvorm, verleent het kunstwerk een reflectief karakter, maar heeft evenzeer een betrekking op zijn formele conceptie. Als gevolg wordt de ontologie van het kunstwerk a priori gelegitimeerd in de dialoog tussen idee en materialisatie, en wordt de toeschouwer uitgenodigd.” ]

Bil, J., & De Koning, K. (2011). Oase 84 - Oase 84 Maquettes/Models (1ste editie). Macmillan Publishers.

DWALEN MAKEN

[ “Gewoon een eenvoudige stroom van m’n hersenen naar m'n ledematen en m’n pen bevestigd het.” ]

Gewoon een eenvoudige stroom van de hersenen naar de ledematen, dat is maken.

Maquette: woonkamer en licht, 1

Typhoon. Bommenwerper. Genius. Geraadpleegd op 30 april 2022,

Maquette: woonkamer en licht, 2

DWALEN MAKEN

Maquette: woonkamer en licht, 3

Maquette: ronding en gevelopening, 1

DWALEN MAKEN

Maquette: ronding en gevelopening, 2

Maquette: landschap en schijnwerper, 1

DWALEN MAKEN

Maquette: landschap en schijnwerper, 1

Maquette: test decor, 1

Maquette:

Maquette: test decor, 3

Maquette: test decor, 4

BESCHOUWING

Creativiteit heft zijn tol

Creativiteit heft zijn tol. Hoeveel geef je, hoeveel houd je voor jezelf. Hoe meer je geeft hoe wankeler het evenwicht. Hoe vrijer het medium hoe meer je verliest. Iedereen heft zijn eigen tol. De grenzen aan je creativiteit zijn onbegrensd maar bij het genereren van creativiteit moet je keer op keer op zoek naar jezelf.

Hoe ga je om met je creativiteit? Laat je het stromen als water of doe je wat kalmer aan? Velen houden het dichtbij en delen het zelden met de wereld, bewust of onbewust. Als ontwerper, artiest of kunstenaar deel je steeds een stukje van jezelf met de wereld.

In de architectuur kan je je altijd nog verschuilen achter techniek, opdrachtgevers en andere randzaken. Dat maakt dat iedereen op zijn eigen manier het vak invult. Wanneer men zich blootgeeft ontstaan er andere gebouwen dan wanneer men de creativiteit dichtbij zichzelf houdt.

Hoe wil ik in dit vak staan? Ga ik altijd op zoek naar de grenzen en laat ik de creativiteit stromen als water? Het liefst wel, maar waar ligt het punt waarvandaan je niet meer terug kan keren?

Tweesporenbeleid, dat is hoe ik momenteel omga met mijn creativiteit. Op de academie laat ik het vaak stromen als water maar in de werkpraktijk houd ik het dichtbij. De omgeving waarin je je begeeft heeft veel invloed op de manier waarop je omgaat met de creativiteit. laveren tussen deze twee werelden is een optie. Kan het één bestaan zonder het ander? Is een vraag die ik mijzelf stel. Het antwoord moet ik je verschuldigd blijven omdat het nog niet mijn realiteit is.

28/03/2021

CONCLUSIE

Dat dwalen het construct zou zijn om in te ontwerpen. Ontwerpen aan een wereld waar, doormiddel van verbeeldingskracht, kan worden bewogen. Dat een voorstelling de ruimtelijke ideeën zou verbinden en vormgeven, was vooraf niet de gedachte. Architectuur, Muziek, Fotografie, Kunst, Filosofie, Poëzie, Dans, Film, Literatuur, Theater als fysiek- en geestverruimend middel.

Architectuur is iets raars: traditie, m2, techniek, leefbaarheid, esthetiek, kunst, geld, poëzie, maakbaarheid, verwondering. De ene dag is het iets rationeels, de andere dag iets dat nooit zou kunnen bestaan. Dat is ook precies wat architectuur zo interessant maakt.

Gedurende dit ontwerponderzoek is het proces het ontwerp geworden. Het gaf mij vrijheid in tijden van beperkingen. Gesprekken in de trein of op straat. Anderen gepland, zoals de begeleidingen op de academie. Alle gesprekken hielpen om de wereld te vergroten: gedachten, boeken, referenties, beelden. Het associatief vermogen van velen is een onuitputtelijke bron van informatie.

Dwaal, speel, twijfel, volg de intuïtie en raak op drift! Met alle kennis en onkunde die men in zich draagt. Alleen op deze manier kunnen nieuwe werelden worden ontdekt en met elkaar worden verbonden.

Alleen zo kan een acteur een boek schrijven waarin destructie wordt omgezet in creatie. Een boswachter, de lichten doen doven om een bos in duisternis te hullen en gids van de nacht worden, en een architect een theaterstuk maken: een theaterstuk als een gebouw.

collage: aquarel tekenen

EPILOOG

Ik werd op jonge leeftijd in een hokje geplaatst. Het dyslexie hokje. Het hokje was niet het probleem. Het verklaarde mijn moeizame relatie met taal. Het scheiden van mensen is het probleem. Ik moest naar het speciaal onderwijs, hierdoor raakte ik deels afgescheiden van de ‘gewone maatschappij’.

Architectuur was mijn weg terug naar de ‘gewone maatschappij’, maar niet naar die waarin ik was opgegroeid. Ik kon mijn eigen maatschappij zoeken. Iedereen heeft zijn eigen ‘architectuur’, voor de een is het dans voor de anders wiskunde.

Architectuur is mijn taal. Een taal die ik beter beheers dan mijn moedertaal. En toch voel ik mij nog niet altijd thuis in het land van mijn taal. Omdat dat land door sommige wordt gezien als een kleine vesting die moet worden beschermd tegen mensen van buitenaf. Terwijl het land van mijn taal grenzeloos is en open staat voor iedereen.

Tijdens de zoektocht naar mijn plek in dit land, werd ik geholpen door vele mensen. Mijn ouders gaven mij de ruimte en het vertrouwen om op pad te gaan. Ik ging werken bij Inbo in Amsterdam. Een van de personen die ik daar tegen kwam was Richard Blees, hij wees mij de weg naar Arnhem. In Arnhem kwam ik terecht in een fijne groep mensen, die net als ik op zoek gingen. Onderweg waren er vele docenten en medestudenten die ons op weg hielpen.

Tijdens het laatste onderzoek ging de groep uit elkaar, maar de zoektocht ging door. Met behulp vele mensen werkte ik dit onderzoek af; Ralph, Annemariken en Wouter vanuit de Academie. Wilco van Oosten bracht mij in contact met Jochem Homminga die als mentor het dwalen liet gebeuren en als het even kon voeden. Nina Goedegebure die vanuit haar invalshoek het onderzoek extra scherpte bracht. Iedereen die op enig moment heeft bijgedragen aan dit onderzoek, bedankt.

Wat ik tijdens het dwalen leerde? Dat ik niet moet zoeken naar die ene plek maar moet blijven rondtrekken om te ontdekken wat er nog meer te leren valt binnen, buiten of op het randje van de architectuur.

LITERATUUR

HET SCRIPT

Pfeijffer, I. L. (2011). Malpensa. Singel Uitgeverijen.

WACHTKAMER

ArtEZ, Academie van Bouwkunst. (2019). Reading & Writting. ArtEZ, Academie van Bouwkunst.

ArtEZ, Academie van Bouwkunst. (2020). De ondergrond van Nederland. ArtEZ, Academie van Bouwkunst.

Brokken, J. (2015). In het huis van de dichter (9de editie). Atlas Contact. ontwerp. (2022). Van Dale. Geraadpleegd op 27 april 2022, van https://www.vandale. nl/woordenboek/nederlands/betekenis/ontwerp

Zumthor, P. (2010). Thinking Architecture (3rd, expanded ed. editie). Birkhauser.

MUZE

Ensie. (2017, 31 oktober). muze. Muiswerk Educatief. Geraadpleegd op 23 april 2022, van https://www.ensie.nl/muiswerk/muze

TUSSENRUIMTE

Breitschmid, M. (2019). Non-Referential Architecture (2de editie). Adfo Books.

Brodrück, R. P. G. (2021). De tegenwoordigheid van architectuur. Chair AHT, Department of the Built Environment, TU/e.

Merleau-Ponty, M. (2003). De wereld waarnemen (3de editie). Boom Lemma.

Filosofie. (2020, 7 juni). Filosofie Magazine, Michel foucault. Geraadpleegd op 2 februari 2021, van https://www.filosofie.nl/filosoof/michel-foucault/

Pallasmaa, J. (2012). The Eyes of the Skin (3de editie). Wiley.

Zumthor, P. (2006). Atmospheres (9de editie). Birkhauser.

Zumthor, P., Havik, K., Tielens, G., Teerds, H., & Pallasmaa, J. (2014). OASE 91: Building Atmosphere: Material, Detail and Atmosphere in Architectural Practice (Bilingual ed.). nai010 publishers.

Wikipedia-bijdragers. (2021, 26 maart). Heterotopie. Wikipedia. Geraadpleegd op 15 april 2021, van https://nl.wikipedia.org/wiki/Heterotopie#Kenmerken_van_ heterotopie

GRENZEN

Harmens, E. J. (2021). Rigolettohof (1ste editie). Lebowski.

Isik, M. (2017). Wees onzichtbaar (37ste editie). Ambo|Anthos.

Lapierre, E. (2007). Econmy of means, How achitecture works. Polígrafa.

Perec, G., & Borger, E. (1995). Het leven een gebruiksaanwijzing (Vol. 8). Singel Uitgeverijen.

afbeelding(en): Het Parool. (2009, 9 september). Stadsgezichten: Max Havelaarflats. Geraadpleegd op 28 december 2020, van https://www.parool.nl/kunst-media/stadsgezichten-maxhavelaarflats

Stadsarchief Amsterdam. (1973). Multatuliweg. Braakliggend terrein als ideale speelplek voor kinderen. Geraadpleegd op 28 april 2022, van http://archief. amsterdam/archief/5293.FO_F

LUCHTKASTEEL

PLEIN

ArtEZ, Academie van Bouwkunst. (2018). Het lijfelijke in de ruimte (plein ed., Vol. 18). ArtEZ, Academie van Bouwkunst.

ArtEZ, Academie van Bouwkunst. (2019). Sound and Space, de transcriptie van geluid en ruimte met ons lichaam als registrator (plein ed., Vol. 19). ArtEZ, Academie van Bouwkunst.

Spaan, M. (2019). The Wandering Maker (1ste editie). Amsterdam University Press.

NIEUW BABYLON

Cleese, J. (2020). Creativity: A Short and Cheerful Guide. Crown.

Hejduk, J., & Shapiro, D. (1998). Such Places as Memory. Amsterdam University Press. Laura, S., & Stokvis, W. (2016). Constant New Babylon HB (1ste editie). Hannibal.

Rand, A., Veenhof, T., & Van Rheenen, J. (1975, 2018). De eeuwige bron (18de editie). Luitingh-Sijthoff B.V., Uitgeverij.

afbeelding(en):

Spectrum Design. (2021, 18 februari). Constant Nieuwenhuys. Geraadpleegd op 27 januari 2022, van https://www.spectrumdesign.nl/designers/constant-nieuwenhuys/

NACHT

Ficacci, L. (2022). Piranesi. The Complete Etchings. TASCHEN.

Gemeente Amsterdam, Dienst Ruimtelijke Ordening. (2012). Amsterdam Noir (Nieuwe Openingen ed., Vol. 8). Gemeente Amsterdam.

Hauben, T., Vermeulen, M., Patteeuw, V., & De Muynck, B. (2004). Angst & ruimte. NAi.

LITERATUUR

Van Bellen, J. (2021). Nachtdier (1ste editie). Podium.

Van Bellen, J., & Van Bellen, J. (2014). Pandaogen / druk 1. Karakter Uitgevers B.V.

DWALEN

Bil, J., & De Koning, K. (2011). Oase 84 - Oase 84 Maquettes/Models (1ste editie). Macmillan Publishers.

dwalen. (2022). Van Dale. Geraadpleegd op 27 april 2022, van https://www.vandale. nl/woordenboek/nederlands/betekenis/dwalen

AANSCHOUWEN

films:

Hitchcock, A (Regisseur). (1955). Rear Window [ film]. Paramount Pictures Studios

Kubrick, S (Regisseur). (1980). The Shining [ film]. Warner Bros. Pictures

Tarkovsky, A (Regisseur). (1979). Stalker [ film]. Mosfilm

Fotografie:

Zwarts, K. (2017). Jan de Jong house. Divisare Books.

LUISTEREN

Brokken, J. (2013). In het huis van de dichter (9de editie). Atlas Contact.

Het Concertgebouw. (2021). Preludium (80e jaargang ed., Vol. 2). Het Concertgebouw.

Stad-Forum. (2015). tussen stilte & rumoer: Vol. november 2015. Stad-Forum.

Stichting Zilvergrijs. (2012). Architectuur door andere ogen (1ste editie). de Kunst.

MAKEN

Alkemade, F. (2020). De toekomst van Nederland. Een cultuurhistorische verkenning. Uitgeverij THOTH.

Alkemade, F., Iersel, V. M., Ouburg, J., Bow-Wow, A., Dicke, A., Boer, R., & Chester, A. (2021). Rewriting Architecture: 10+1 Actions for an Adaptive Architecture. Valiz.

Bil, J., & De Koning, K. (2011). Oase 84 - Oase 84 Maquettes/Models (1ste editie). Macmillan Publishers.

Spaan, M. (2019). The Wandering Maker (1ste editie). Amsterdam University Press.

Van Heel, G. (1994). De gerechtsplaats. NAi.

BLAUWDRUKEN

archief, Rijkswaterstaat

COLOFON

©Robin Beers, 2022

Alle rechten zijn voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden gepubliceerde, verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar worden gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder uitdrukkelijke voorafgaande schriftelijke toestemming van de maker.

‘Architectuur als fysiek- en geestverruimendmiddel’ is het afstudeeronderzoek van Robin Beers, ArtEZ hogeschool voor de kunsten, Academie van Bouwkunst.

Mentor

Jochem Homminga

Begeleiders

Annemarieke Hilberink

Ralph Brodrück

Wouter Hilhorst

Afstudeercoördinator

Gerard van Heel

Redacteur

Nina Goedegebure

Gecommitteerde

n.t.b.

ArtEZ Academie van Bouwkunst ArtEZ Academie Bouwkunst