S1#3 Master interieurarchitectuur
Stadskantoor Haarlem Gastdocenten: Henk Dรถll & Andres Ambauen
ArtEZ hogeschool voor de kunsten
[C]r
Corpo-reality staat voor de inhoudelijke benadering van het onderwijsprogramma van de masteropleiding interieurarchitectuur van ArtEZ. Het verwijst naar onze verantwoordelijkheid als interieurarchitect voor de vormgeving van ruimtes waar mensen in leven en werken. De drie dimensies lichamelijk, sociaal en reflectief liggen aan de basis van de invulling van het onderwijsprogramma:
De lichamelijke dimensie Ons lichaam gaat direct een relatie aan met iedere ruimte waarin we ons bevinden. Het is de taak van de interieurarchitect om de aspecten van de ruimtelijke ervaring en de omgeving te bespelen. De sociale dimensie Ruimtes waarin je leeft en werkt deel je met andere mensen. De manier waarop je met elkaar functioneert, wordt beïnvloed door de vormgeving van deze ruimte. De reflectieve dimensie Veel ruimtes worden door grote groepen gebruikt of bezocht. De interieurarchitect heeft een maatschappelijke verantwoordelijkheid die verder gaat dan de oplossing voor de vraag van de opdrachtgever.
In de ontwerpprojecten van de studio’s komt voornamelijk de lichamelijke dimensie aan bod. Aan de hand van twee thema’s, stromen en verblijven, die wisselend worden ingezet, worden de onderwerpen van de ateliers bepaald. In het thema stromen passen bijvoorbeeld openbare ruimtes, waar veel mensen komen en weer weggaan. Denk aan de vertrekhal van Schiphol of grote overdekte winkelcentra. Verblijven gaat over plekken en ruimtes waar mensen meer tijd door brengen, zoals verpleeghuizen, woonhuizen, kantoren of kinderdagverblijven. Het doen van onderzoek is ook in de ontwerpprojecten een belangrijk onderdeel: onderzoekend ontwerpen en ontwerpend onderzoeken.
Docenten in de ontwerpstudio zijn (interieur-)architecten die in de praktijk werken aan (inter-)nationale opgaves. Bij de ontwerpprojecten leren studenten op die manier verschillende ontwerpbenaderingen kennen. Ingrid van Zanten Head of master programme Interior Architecture E i.vanzanten@artez.nl
Geboren: 27 januari 1956 Studie: TU Delft (1984)
Momenteel bezig met: Bioscoop met winkels in Zwolle, Verbouwing Villa in Corseaux, Supervisie Zuiderval Enschede, de beroepsuitoefening (als Bestuurder van Bureau Architectenregister) Ontwerpvisie: Reflective Practice Contact: www.dollab.nl
Henk Döll
Geboren: 29 augustus 1975
Studie: FH Burgdorf Zwitserland (1999)
Momenteel bezig met: Bioscoop met winkels in Zwolle, Verbouwing Villa in Corseaux
Ontwerpvisie: synthese van functionaliteit en schoonheid Contact: www.dollab.nl
Andres Ambauen In Ontwerpstudio S3 gaat het om een opgave voor een grootschalige en complexe vorm van hergebruik van leegstaande of leegkomende locaties en gebouwen. Hoe om te gaan met bestaande gebouwen is een actuele maatschappelijke opgave. De afgelopen decennia zijn steeds meer (historische) gebouwen vrijgekomen en bovendien is er veel leegstand in de recentere kantoor gebouwen. De ontwerpopgaven verschuiven steeds meer van nieuwbouw naar transformatie. In veel landen kent de omgang met de bestaande gebouwenvoorraad een lange traditie. Vooral uit Zuid Europese landen kennen we vele inspirerende voorbeelden van herbestemming en de kracht van een goed ontworpen nieuwe invulling. Maar ook in Nederland zijn ontwerpers al decennia bezig. Al in de jaren
zeventig van de vorige eeuw waren de eerste geluiden te horen over de noodzaak om ons meer op de bestaande voorraad te richten, onder het motto “van nieuwbouw naar instandhouding van de gebouwde omgeving”.
4
In de onlangs door de regering gepubliceerde ‘Actieagenda architectuur en ruimtelijk ontwerp 2013-2016’ worden herbestemming en renovatie als enkele van de nieuwe ontwerpopgaven van het Rijksbeleid geformuleerd. Nu is ook de noodzaak van het omgaan met de bestaande gebouwen voorraad doorgedrongen tot de landelijke overheid. Het is nu meer dan ooit aan het onderwijs om de ontwerpers van de toekomst optimaal op deze opgaven voor te bereiden.
Als invulling van deze opgave kozen wij voor het project Stadskantoor Zijlpoort in het voormalig hoofdpostkantoor van Haarlem. In dit gemeentelijk monument wordt ongeveer de helft van het gemeentelijk apparaat gehuisvest. De andere helft werkt in de onlangs opgeleverde Raakspoort, dat schuin tegenover de Zijlpoort ligt. Het oude postkantoor wordt uitgebreid met een nieuwbouwvleugel en omvat straks in totaal ongeveer 13.000 m2. Er wordt gewerkt volgens een werkplekconcept met ‘maatwerkplekken’. Daarnaast komt er een bedrijfsrestaurant voor de gebruikers van beide gebouwen. Qua duurzaamheid is door de Gemeente Haarlem een GPR-score van 8 vereist. Het project is in uitvoering; het plan voor het interieur zit in de bestekfase en de oplevering is gepland in 2014.
tussentijd werd er gewerkt aan de vlekkenplannen en aan de eerste ideeën over de indeling van de ruimten en over materiaal- en kleurgebruik. Na zes weken werd blok 1 afgesloten met een tussenpresentatie, waarin een eerste opzet van de plannen werden getoond. Onder de begeleiding van Dorothée Jennekens was aandacht besteed aan de wijze van presenteren. In de blokken 2 en 3 werd ingezoomd op onderdelen van de opgave. Telkens moest deze deelaspecten worden uitgewerkt in de (globale) plannen. Achtereenvolgens kwamen Frans van Hooijdonk (verlichting), Rolf van Gils (maatwerk meubilair en losse inrichting) en Peter Blesgraaf (bouwfysica en duurzaamheid) vanuit de praktijk invliegen om ons de praktische aspecten van hun specialisme bij te brengen.
In Ontwerpstudio S3 moet, naast het (functionele) ontwerp, worden gewerkt aan materialisatie, licht en detaillering (zowel bouwkundig en meubel-technisch). Naast de omgang met een bestaand gebouw, kwamen ‘het nieuwe werken’ en de duurzaamheid aan bod. Hiermee kwamen alle relevante aspecten van een interieur ontwerp samen. Tegelijkertijd is gewerkt op het snijvlak van interieur en architectuur. De studenten mochten, mits goed gemotiveerd, plausibel en passend bij hun concept, veranderingen in het casco aanbrengen.
De laatste weken werden besteed aan de integratie, synthese en afronding, teneinde alle deelaspecten in de plannen in te passen en nieuwe inzichten te verwerken. In juni 2012 was de eindpresentatie, waarbij drie uiteenlopende ontwerpbenaderingen werden getoond.
Proces en resultaat We hebben het project opgedeeld in vier blokken: 1. functioneel ontwerp (vlekkenplan), materiaal- en kleurgebruik, afgesloten met een tussenpresentatie (6 weken). 2. duurzaamheid en verlichting (2 weken). 3. vast maatwerk meubilair en losse inrichting (2 weken). 4. synthese en afronding (3 weken).
In de eerste weken bezochten we het pand, waarmee de omvang en de ruimten meteen een stuk concreter werden. Voor sommigen was het de eerste keer op een bouwplaats en een leerzame ervaring. Tegelijkertijd werden in kleine groepen studies gedaan naar het werk van de oorspronkelijk architect, de historische context en de kenmerkende aspecten van de opgave. Tot slot maakte ieder een eerste ‘impulsschets’. We bezochten Jan Peter Kasteleijn in de ‘Creative Valley’ die ons bijpraatte over de laatste stand van het denken over nieuwe manieren van werken. Horeca expert Eugene Goossens bracht ons de fijne kneepjes van keukenplanning en restaurantinrichting bij. In de
5
(KLEURRIJK) Mirna Koghee ruimte die op hetzelfde kantoor samen moeten werken. Zo wil ik voor ieder een omgeving creëren waarin in zijn werk kan verrichten. Vanaf het begin vond ik dat er een overgang moest zijn van druk naar rust. De termen die ik hieraan gekoppeld heb voor de verschillende zones zijn: Druk – Midden – Rust.
Crouwel wilde een toren in het gebouw. Dit zou in de laatste fase gerealiseerd worden. De toren zou aan de achterzijde van de rechter vleugel komen. Deze werd echter uit bezuinigingsoverwegingen geschrapt uit het ontwerp. De toren die hier wegbezuinigd is in een eenvoudigere variant verwerkt door Crouwel in een particuliere opdracht in Villa Carp Helmond (1912).
Vanuit de omgevingspsychologie is aangegeven dat iedere persoon een ander soort ruimte nodig heeft om zijn werk te kunnen uitvoeren. Mijn ontwerp moet dan ook verschillende ruimtes bevatten en de kennis vanuit de omgevingspsychologie kan mij hierbij helpen. De informatie die ik hiervoor geraadpleegd heb komt uit het boek:
“Ik werk het liefst thuis zodat ik veel samen kan zijn met mijn kinderen”. “Ik werk het liefst met veel mensen en drukte om mij heen”. “Ik werk het liefst in een kleurrijke omgeving, dat maakt mij vrolijk”.
Augustin, S. (2009). “Place advantage” New Jersey: John Wiley & Sons, INC.
“Ik werk het liefst in doodse stilte zodat ik goed door kan werken”.
“Ik werk het liefst vanaf vroeg in de ochtend zodat ik ’s middags vroeg naar huis kan”. “Ik werk het liefst in een erg lichte kamer”. Deze zinnen kunnen uitspraken zijn van verschillende werknemers op een kantoor. Dit is dan ook mijn uitgangspunt geworden voor het ontwerp, de veel verschillende soorten mensen, met verschillende wensen voor de werk-
D r u k
6
M i d d e n
R u s t
7
Ik heb voor de werkplek en aanland plek een maatwerkmeubel ontworpen die linksonder afgebeeld is. Dit meubel is in hoogte verstelbaar, aan de werkplek zijde kun je werken zittend op een bureaustoel, aan de aanlandplek zijde kun je werken zittend op een ‘barkruk’.
Ik bespreek alleen de derde verdieping. Het restaurant niet want deze is op dezelfde manier opgebouwd.
Ik wilde meer te weten komen over de omgevingspsychologie. Ik vind het erg belangrijk om te ontwerpen voor de gebruiker, Ik vind het belangrijker dat een gebouw voldoet aan de eisen van de gebruiker, dat de gebruiker hier optimaal in kan functioneren dan dat het laat zien wat ik als ontwerper ‘mooi’ vind. Een gebouw ontwerp je voor de gebruiker, het gaat niet om een mooi plaatje, maar om een goed bruikbaar gebouw. Daarvoor kun je de kennis uit de omgevingspsychologie gebruiken. Een omgevingspsycholoog onderzoekt de werking tussen de fysieke omgeving en de mens; hoe de omgeving het gedrag en de emoties van de mens kan beïnvloeden en hoe de mens de omgeving kan beïnvloeden. Deze opgedane kennis is dan ook terug te zien in mijn ontwerp door middel van de zones maar ook door de invulling van die zones.
Bij de midden zone zijn onder andere: werkplekken in kleine groepjes, een overleg ruimte voor een bepaald aantal personen, een groene kleur toegepast, de werkplekken zijn op elkaar gericht en lager waardoor er in groepjes overlegd kan worden, maar er niet snel met mensen die langslopen gecommuniceerd word en er zijn een aantal planten geplaatst.
In de rustige zone zijn individuele en per twee afgesloten werkplekken te vinden, die twee personen zijn nog wel gescheiden door middel van een schot, de individuele werkplekken hebben een eigen ruimte, er is uitzicht naar buiten, en er is een vloerbedekking toegepast wat het geluid al meer dempt, de plafonds zijn een stuk lager dan op de rest van de verdieping ook zijn hier nog meer planten toegepast.
Bij de drukke zone zijn onder andere: Veel kleuren toegepast, er zijn aanlandplekken tegenover de werkplekken, de werkplekken zijn gericht op de looproute en zijn iets hoger gelegen waardoor als iemand op de werkplek opkijkt hij degene die langsloopt recht aankijkt, er is een pantry aanwezig, deze zone bevind zich bij de trappenhuizen en er ligt ook een houten vloer zodat voetstappen hoorbaar zijn.
Er is dus nagedacht over de verschillende zones aan de hand van de kennis uit de omgevingspsychologie over routing, kleur, materiaal, zit oriëntatie, geur, geluid, licht, uitzicht en de mate van samenwerking en communicatie.
8
9
Duurzaam stadskantoor Haarlem Robert van Middendorp Bij het krijgen van de opgave werden enkele kernwoorden van de gemeente Haarlem gegeven. Dynamisch, gedurfd kleurrijk en toegankelijk werden de kernwaarden. Binnen dit kader heb ik gezocht naar een duurzame invulling waar niet alleen de gebruiker maar ook ik als ontwerper mij prettig bij voel. Dit betekende dat er aanpassingen aan het exterieur van het pand gedaan werden waarvan enkele een duidelijke stempel gedrukt hebben op het interieur. De grootste ingrepen waren naast zonnepanelen op het dak een verbreding van de entree in het nieuw te bouwen deel, het aanbrengen van een trappenhuis en het “verstoppen� van de lift. De andere lift werd verplaatst van het midden van het restaurant naar een van de binnenplaatsen. In het restaurant is er op deze plek een ingreep door het dak gedaan zodat ook in het midden van het restaurant daglicht kan toe treden (dit na aanleiding van een lichtstudie). Hier is ook plek voor een kruidentuin. De hoger gelegen binnenplaats wordt net als de ander ingevuld als groentetuin. Om alles te bestuiven zijn er diverse bijenkasten verspreid over de daken. De honing hiervan wordt net als de producten uit de tuinen gebruikt in het restaurant.
Lichtstudie 22 December
Lichtstudie 21 Juni
Dwarsdoorsnede restaurant en groententuin
10
Binnenplaats
Kruidentuin in restaurant
11
Plattegrond restaurant
In het pantrymeubel is het beste de complete visie te zien. Hier is minimaal materiaalgebruik toegepast. De betonnen basis is gemaakt van vezelversterkt beton met een 97% lagere CO2 uitstoot. Hieronder bevinden zich de laden voor alle benodigde spullen voor onder andere het koffiezet apparaat. De wasbak komt uit op een helofytenfilter die alles filtert. Dit gefilterde water wordt vervolgens gebruikt om de binnenplaatsen te bewateren.
De visie die duidelijk zichtbaar is aan het exterieur van het pand is doorgevoerd in het interieur en de meubilering. Het gebouw wordt geheel voorzien van HR++ glas en ge誰soleerd met isovlas. Dit product kan na zijn leven als isolatiemateriaal gecomposteerd worden en onderdeel worden van een andere cyclus. De wanden worden afgewerkt met platen van Fermacell en krijtverf. Al deze producten hebben een geringe impact op het milieu en kunnen moeiteloos gerecycled worden. De plafonds boven de werkplekken zijn PCM-plafonds. Bij een temperatuur van boven de 21C nemen deze warmte op en bij een temperatuur onder de 21C geven zij deze af. In het oude bouwdeel zal de oude vloer ge誰soleerd en hergebruikt worden. In het nieuwe gebouw komt een watergedragen gietvloer. De bestaande dakkapellen worden vervangen door grotere modellen zodat er meer daglicht bonnen kan treden. Al deze dakkapellen grenzen aan de werkplekken en zorgen voor een uitzicht op de groene binnenplaats.
Zowel de ingrepen als het interieur zijn behoorlijk ingrijpend maar passen in de eerder genoemde visie. Ik denk dat ik hiermee ook mijn verantwoordelijkheid neem als ontwerper. Namelijk bijdragen aan een fijne, gezonde en inspirerende leefomgeving.
Het meubilair is net als het interieur gemaakt van biologisch afbreekbare of up-cyclebare materialen. Zo worden de bureaustoelen gedemonteerd en hergebruikt als zij hun werk hebben gedaan. Het zelfontworpen bureau bestaat uit een Essen frame met een kunststof opbouw. Ook het zelf ontworpen multifunctionele opbergmeubel is van Essen en kan dus na zijn leven als meubel dienst doen in een andere cyclus.
12
Plattegrond & aanzicht keuken
Plattegrond & doorsnede gebouwdeel ABC
13
Aanzicht & doorsnede pantrymeubel
Het nieuwe werken in de Zijlpoort Dahpne van Rosmalen Behalve het ontwerpen van het kantoor behoort ook het ontwerp van het bedrijfsrestaurant tot de opgave. Ik heb het bedrijfsrestaurant benaderd als werkcafĂŠ, waar ook buiten de lunchtijd gebruik van gemaakt kan worden. Niet alleen door de ambtenaren die in het stadskantoor werken, maar ook toegankelijk is voor burgers. Op deze manier kan deze ruimte de hele dag door waarde hebben.
Na het krijgen van de opdracht heb ik mezelf eerst de vraag gesteld wat is een kantoor? De traditionele omschrijving van een kantoor is een werkplaats waar administratief werk wordt gedaan. Volgens het woordenboek is het een bedrijfsgebouw van een dienstverlenend bedrijf. Voor mij is een kantoor een ruimte waar mensen werken, of bijeenkomen om te werken. Met de technologische ontwikkelen van nu is het mogelijk om ook buiten het kantoor te werken. Het Nieuwe Werken wordt steeds populairder, waarmee ook de functie van het kantoor verandert. In dat geval is het kantoor meer een ontmoetingsplaats dan productiemiddel en een middel om het imago van een bedrijf uit te dragen. Het imago dat de opdrachtgever, Gemeente Haarlem, uit wil dragen is dynamisch, gedurfd, kleurrijk en toegankelijk. Dit zijn belangrijke punten om mee te nemen in het ontwerp. Naast het verbeelden van het imago van het bedrijf vind ik het als ontwerper belangrijk dat we verantwoordelijk omgaan met deze aarde. De natuur mag niet worden uitgeput en de gezondheid van de mens staat voorop. Die twee aspecten zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ik geloof dat door die twee aspecten te waarborgen, de economie daar ook van profiteert (minder ziekteverzuim en –kosten, lagere energiekosten, etc.). In een ontwerp probeer ik daarom ook zoveel mogelijk rekening te houden met deze invulling van duurzaamheid.
14
15
vormt het een geheel en krijgt de Gemeente Haarlem het dynamische, toegankelijke en kleurrijke ontwerp dat ze gevraagd hebben.
Het gebouw heeft verschillende delen. Ik heb ervoor gekozen om elke verdieping in zijn geheel te zien en op te splitsen in 2 delen: een kern en buitenrand. De twee delen worden van elkaar gescheiden door een meanderende lijn, waarbij de buitenzijde een iets verhoogd podium vormt. In de kern vinden activiteiten plaats die gericht zijn op ontmoeten en samenwerken. Hier vinden we vergaderruimten, overlegplekken (in verschillende formaties), telefoonboots, service corners en de koffiecorner. Dit deel is informeler dan de buitenrand, wat zich vertaald in abstractere vormen, gestoffeerd en kleurrijk meubilair. In de buitenrand is alles gericht op zelfstandig werken. Dit kan aan de individuele werkplekken en de concentratie werkplekken. Aangezien het een open ruimte is, waarbij het informele gedeelte in dezelfde ruimte is, zal er meer geluidsoverlast zijn dan in een traditioneel cellenkantoor. De concentratiewerkplekken bieden de mogelijkheid om toch in alle rust en stilte te werken. In dit formelere gedeelte heb ik gekozen voor tapijt en strak, overwegend wit meubilair om het wat rustiger te houden.
In het bedrijfsrestaurant komt de slingerende lijn ook weer terug. De uitgifte counter bevindt zich op een iets verhoogd podium, centraal in de ruimte. Daar omheen de zitplekken, ook weer in verschillende formaties en kleuren. Op deze manier gaat de taal van het kantoor door in het restaurant,
16
Verwerking van visie/vrij in te delen
17
.
STUDIO-CAHIER verschijnt onregelmatig
Colofon/ Dit Cahier wordt uitgegeven door: ArtEZ Academie van Bouwkunst www.artez.nl/architectuur Gastdocent/ Henk Doll & Andres Ambauen www.dollab.nl Studenten/ - Mirna Koghee - Daphne van Rosmalen - Robert van Middendorp Redactie/ Robert van Middendorp Eindredactie/ Ingrid van Zanten
ArtEZ Press 2012