ROUGH STYLE Business model als succes-basis voor drie herbestemmingsopgaven
Voorwoord
Binnen het architectuuronderwijs en zeker ook dat aan ArtEZ Academie van Bouwkunst te Arnhem, neemt het ontwerponderwijs een belangrijke plaats in. Het oefenen van ontwerptrajecten, zoals dat in de ateliers van de Academie gedaan wordt, vervult een meervoudige taak voor de architecten in opleiding. De ateliers hebben een gelaagde en sequen tiële opbouw waardoor de studenten uitgedaagd worden om kennis op te doen door specifieke oefeningen en onderzoeken te verrichten, hun aandacht en productiecapaciteit te plannen en te verdelen, hun eigen nieuwsgierigheid te ontwikkelen en te volgen en vertrouwen te krijgen in het eigen kunnen. In de zogenaamde ‘lange ateliers’, die lopen van september tot de kerst, is bij uitstek ruimte om verschillende, thematisch geïnspireerde deel oefeningen te verrichten waarmee een uiteindelijk ontwerp gevoed raakt. Gedurende de laatste jaren heeft de inrichting van deze lange ateliers een uitgesproken vorm gekregen. In het studiejaar 16-17 hebben we twee ateliers aangeboden die zich uitdrukkelijk richtten op De Opdrachtgever en De Tekening (met hoofddocenten respectievelijk Stephanie Akkaoui en Christian Kieckens). Tijdens het studiejaar 17-18 hebben we een duo lange ateliers aangeboden die zich in het ene atelier, Rough Style, richtte op de businesscase achter een herbestemming en in het andere, Het Weer, zich richtte op meteorologische kwaliteiten van het bouwen. Beide thema’s vormen een fundamentele achtergrond voor alle architectuur. Een herbestemming is immers ten hoogste zo goed als de business-case die er aan ten grondslag ligt en het is een gegeven dat alle architectuur in de buitenlucht gerealiseerd wordt op een plaats die op de wereldbol uniek is. Beide ateliers hebben deze fundamentele gegevens op hun be tekenis en inhoud onderzocht onder leiding van de docentenkoppels. De teams die we hiervoor betrokken hadden waren Jaco de Visser met Bart van den Hoven en Frans Sturkenboom met Twan Verheijen. Het mate riaal dat ontwikkeld is voor en tijdens deze lange ateliers is de basis van deze publicaties. De Academie heeft deze publicaties gerealiseerd in de verwachting dat er gedurende de komende jaren opnieuw inspirerende speurtochten ondernomen worden naar fundamentele kwaliteiten van architectuur. We zijn er als opleiding trots op dat we deze docenten met hun ervaring, passie en aandacht hebben mogen inzetten in de opleiding van een toekomstige generatie architecten. Een generatie die de pracht, schoonheid, complexiteit, en intensiteit van architectuur door het wer ken in de ontwerpateliers gaat begrijpen en kan inzetten in dit voor het publieke domein zo belangrijke vakgebied. Ady Steketee, december 2018
5
Rough Style De ultieme vorm van duurzaam gebruik is hergebruik
Het Masteratelier startte met inspirerende bezoeken aan de silo’s van CHV te Veghel en de DRU cultuurfabriek in Ulft. Vooral de CHV Veghel, met een grote verscheidenheid aan functies en gebruikers was omvangrijk en indrukwekkend. De jonge architect Kurt Gouwy / AIR architectuur heeft als individu het initiatief genomen voor deze ambitieuze transformatie en is er in geslaagd belangrijke stakehol ders als Maison de Boer en Jumbo foodmarkt te enthousiasmeren om te participeren en investeren om zijn plannen voor transformatie te kunnen realiseren. De studenten konden daarna zelf locaties aandragen voor ‘Kathedralen van het platteland’ waaraan zij zouden willen werken. De keuze is in gezamenlijk overleg beperkt tot drie locaties: de silo’s van Haverkate, de bunker Diogenes te Schaarsbergen en de Wolvenplein gevangenis te Utrecht. De opgave aan de studenten hiervoor was een bestemming, concept en ontwerp bedenken dat zodanig realistisch is dat een haalbare exploitatie aannemelijk is. Gezocht werd telkens naar een opgave die realistisch rea geert op mogelijkheden van nu of mogelijk toekomstige ontwikkelingen. Ideevorming voor een bestemming passend voor de context is met voort varendheid opgepakt. Er onstonden ideeën genoeg maar deze zware betonnen gebouwen bleken weerbarstiger dan gedacht. De oplossing bleek hem vaak te zitten in eerder weglaten dan toevoegen, in beheersing in plaats van uitbundig, meer strategie dan impuls. Tijdens het atelier werden de studenten extra geactiveerd en geïnspi reerd door gastlezingen van specialisten zoals Ro Koster - RO&AD Architecten; Roelof Gaasbeek - Archisupport, bouwkostendeskundige gespecialiseerd in complexe herbestemmingen en RinkJan Postma Ontwikkelmanager bij BOEi (Nationale Maatschappij tot Restaureren & Herbestemmen van Cultureel Erfgoed). De resultaten waren veelal zeer verrassend tot ver doordacht en krachtig met prikkelende titels: Insectenkwekerij, Archeologisch opslag/werk plaats/studiehuis/museum, Time vault, Dance/art and music school, Powerplant, Wellness hotel/thermen, integratiecentrum, A place to re 6
flect, commemorate and mourn, Boerencorporatie 2.0, WOII luchtslag, Stoombunker, Youth Hostel. Gedurende het ontwerpproces zijn deze concepten regelmatig getest of ze bestand waren tegen of konden omgaan met contextuele veranderin gen, zoals de politieke situatie, verdampend draagvlak, veranderende financiële situatie die het budget halveerde, een archeologische vondst of een programmatische wijziging, ingegeven ofwel door een flexibiliteit in de uitwerking naar architectuur ofwel de flexibiliteit van het concept zelf welke leidde tot een andere architectonische expressie. Ondanks de complexiteit, de weerbarstigheid en de geïsoleerde locaties van de opgave hebben de studenten innovatieve programma’s en inspi rerende concepten weten te ontwerpen die in de huidige samenleving succesvol kunnen worden ingezet voor succesvolle transformaties van ‘ongepolijste kathedralen’. Jaco de Visser en Bart van den Hoven
7
Amanda Diepenmaat Concrete viewpoint
De Schaarsbergse toegang tot het Nationaal Park De Hoge Veluwe wordt heel beperkt gebruikt. Aan het ontwerp van het poortgebouw ligt het niet; dat is ontworpen door MVRDV. Het is eerder dat de andere toegangspoorten direct toegang verschaffen tot Jachtslot Sint Hubertus en twee musea en daardoor intensief gebruikt worden. De voormalige Diogenes bunker gaat zorgen voor toenemende bezoekersaantallen. In het gebied rondom Schaarsbergen heeft de Tweede Wereldoorlog veel sporen nagelaten die niet direct zichtbaar zijn. Door deze bestaande historische laag bloot te leggen en de bunker te herbestemmen wordt ook dit deel van het park een succes en zullen de bezoekersaantallen toenemen. De bedoeling is dat in de bunker een nieuw museum komt dat onder andere de laag van de Tweede Wereldoorlog bloot legt. Dit museum bestaat uit een reeks ‘educatiekamers’ en een ‘depot’ dat een deel van de beelden uit het museum Kröller-Müller herbergt. Bezoekers zullen via een nieuwe, vrij liggende en hangende loopbrug de expositieroute kunnen volgen. Deze routing is uit een enkel materiaal opgebouwd en maakt gebruik van de constructieve overmaat die kenmerkend is voor betonnen bunkers als deze. De route leidt vervolgens door een nieuw gemaakte opening uitkijkpunt boven op de bunker. Hier is een fenomenaal uitzicht over de boomtoppen van de Veluwe. Door middel van zichtlijnen wordt de aandacht gevestigd op bijzondere plekken in de omgeving. Het voormalige administratie gebouw wordt heringericht tot hotel wat zal bijdragen aan het dekken van de onderhoudskosten van de bunker. Voor bezoekers is dit een welkome vorm van aanvullende gastvrijheid. In de detaillering worden de verschillende nieuwe onderdelen los gehouden van de bunker om te onderstrepen dat er sprake is van nieuwe toevoegingen. De toevoeging aan de bunker zou je kunnen zien als een sieraad dat zich soepel door de massieve bunker slingert en wordt gedragen door de massa van de bunker.
8
Rough Style
focuspunten
L a y o u t
P r o j e c t n a a m GSEducationalVersion Diogenes Amanda test.pln; 02.7 Layout; 100%; 19-12-2017 22:57
circulatie
L a y o u t
P r o j e c t n a a m GSEducationalVersion
P
P
nieuwe situatie
L a y o u t
P r o j e c t n a a m GSEducationalVersion
Amanda Diepenmaat
9
10
Rough Style
Amanda Diepenmaat
11
Bennie Jansen Bunker Diogenes Transformatie Tot ‘Powerplant’
De bunker is na zijn in gebruik name door de Duitsers vernoemd naar Diogenes van Sinoppe. Dit was een filosoof die bekend stond om zijn zeer zelfstandige en onafhankelijke levenswijze. Reden van deze vernoeming was dat de bunker volledig zelfvoorzienend kon opereren met installaties voor verwarming, elektriciteit en klimatisering. De bunker verkeert vandaag de dag in een vervallen staat en fungeert nog slechts als opslagplaats. Bunker Diogenes kent, enkel om deze van binnen droog te houden een kostenpost van € 3.000,- per maand. Nederland heeft de ambitie om in 2050 energie neutraal te zijn. Om dit te kunnen realiseren zijn grote veranderingen nodig. Bunker Diogenes transformeert daarom van
12
een vervallen, geld-slurpende bunker tot een energieopwekkende ‘powerplant’. Door middel van zonne-energie en het vergassen van houtsnippers uit de omgeving wordt groene energie geproduceerd. Hiermee is Bunker Diogenes zelfvoorzienend en voorziet het een netwerk van 3.000 woningen van warmte en 1.000 woningen van elektriciteit. Door deze ingreep wordt er jaarlijks 6.600 ton minder CO2 uitgestoten! Daarnaast zal de bunker fungeren als vestiging van Energy Matters-consultants for energy solutions. Dit is een bedrijf dat scholen en het bedrijfsleven, voorlicht, inspireert en begeleidt op het gebied van duurzaamheid. Bezoekers zullen de bunker en zijn nieuwe functie als route beleven.
Rough Style
Bennie Jansen
13
14
Rough Style
Bennie Jansen
15
16
Rough Style
Bennie Jansen
17
Ellen Overmars Opgesloten rust
Het kenmerkende en aan de rand van de binnenstad van Utrecht liggende gebouw, de Vrije Wolf, heeft zijn functie als gevangenis verloren. Sinds 2014 is deze inrichting gesloten en wordt er een nieuwe functie gezocht die bijdraagt aan de samenleving van Utrecht. Het is een gebouw met een rijke historie en de kenmerkende gevangenismuur een biedt een gesloten aanzicht dat bepalend is voor de nieuwe functie. Door de ligging op de vestingwallen is het gebouw vanaf de stadskern slechts éénzijdig benaderbaar. Te midden van de drukke stad vormen het gebouw en zijn omsloten terrein hierdoor een oase van rust. Ook de cellulaire indeling van het voormalig gevangenis is een belangrijke en karakteristieke eigenschap van het gebouw welke waardevol is om te behouden. Er is hierdoor vraag naar een herhalende indeling met een kleine functie. De ervaring van rust binnen de muren in combinatie met de cellulaire indeling maakt de voormalige gevangenis een plek voor ontspanning en terugtrekken vanuit de drukte van de stad. De functie van een thermen met hotel sluit hierbij goed aan. Het voormalig gevangenis kan worden opgedeeld in tien delen. Hierbij wordt het duidelijk dat het gebouw een aantal uitbreidingen heeft ondergaan waardoor de heldere structuur in de loop der jaren verloren is gegaan. Om deze structuur terug te krijgen worden een aantal delen gesloopt. De kenmerkende muur, entree gebouwen, de kerk en het kruisvormige gebouw met cellulaire indeling blijven behouden.
MUUR
ENTREE MET DIENSTWONINGEN
(BUITEN) ISOLATIECELLEN (1856)
STILTECENTRUM (1877)
UITBREIDING GEVANGENIS (1877)
KERK (1903)
OUDSTE DEEL GEVANGENIS (1856)
UITBREIDING MET O.A. SPORTZAAL EN BERGRUIMTE (1970)
BUITENRUIMTE
thermen kunnen het hotel niet benaderen en lopen direct door naar de kleedkamers. Het kruisvormige gebouw krijgt twee functies, met op de begane grond verscheidene spa’s en ontspanningsruimten. In de kelder komt een viertal zwembaden met elk een eigen sensorische beleving. Geluid, licht en temperatuur zijn hierin belangrijk.
Het middelste entree gebouw behoudt zijn functie als entree, maar wordt opnieuw ingedeeld en ingericht ten behoeve van het thermen met hotel. Daarnaast krijgt het gebouw een uitbreiding aan de achterzijde die het mogelijk maakt deze twee functies apart te betreden. De hotelgasten kunnen direct naar hun hotelkamer, zonder de thermen te benaderen. Zij kunnen intern naar de plek voor ontspanning. De bezoekers voor de
De buitenruimte krijgt een mix van zwembaden, spa’s en ontspanningsmogelijkheden. Het linker entree gebouw wordt getransformeerd tot restaurant op de begane grond met op de verdiepingen nevenfuncties zoals administratie, berging en personeelsruimte. Deze functies worden ook geplaatst in het rechter entree gebouw. De kerk wordt getransformeerd tot een restaurant/bar met mogelijkheid om zowel binnen als buiten te genieten van de hapjes en drankjes. Kortom, de voormalige gevangenis is een plek waar je voorheen tijd werd ontnomen, nu een plek waar je de tijd kan nemen voor jezelf.
18
Rough Style
INGESLOTEN TUINEN
THERMEN
HOTEL HORECA
OVERIGE
Ellen Overmars
19
20
Rough Style
Ellen Overmars
21
Hidde van den Heuvel Herbestemming graansilo tot integratiecentrum
Integratiecentrum “De Kathedraal” in Hankate wordt dé nieuwe plek voor statushouders in de regio Hellendoorn, om hun leven opnieuw op te bouwen en succesvol deel te kunnen nemen aan de Nederlandse samenleving. Het gebouw faciliteert een complete dagbesteding waarin men een dag lang kan leren, maken, ontmoeten, leven, eten en cultiveren zodat een nieuwe toekomst opgebouwd kan worden. Een unieke herbestemming, waarin sociale interactie en ontmoeting centraal staan. Daarnaast zorgen unieke verhuurbare siloruimten en huisvesting voor het contact met de regionale samenleving.
22
Omdat renovatie van de bestaande gebouwschil in technische en financiële zin geen reële optie is, is gekozen voor een strategie waarbij alle functies over twee verdiepingen worden gerealiseerd in losse geklimatiseerde ruimtes; het ‘ruimte-in-ruimte principe’. Alle restruimte is ontmoetingsruimte en functioneert als een zwak geklimatiseerde spouw, waar informeel overleg, lezingen, lunchplekken en tentoonstellingsruimte mogelijk zijn. Het is een organisatiestructuur waarin ontmoeting en samenhang de leidende factoren zijn geweest. Gebruikers kijken nooit weg van de organisatie, maar staan continu in contact met het ruimtelijke en sociale hart ervan
Rough Style
wat ontmoeting en betrokkenheid stimuleert. Al het bestaande, zoals het staalskelet, de betonnen vloeren en het gevelmetselwerk worden alleen schoongemaakt. Nieuwe toevoegingen zijn uitgevoerd in tweedehands materialen met een ‘landelijke silosfeer’: ruw hout en metalen looproosters. Die roosterbekleding maakt de nieuwe wanden mooi diffuus en zelfs een beetje ‘afwezig’ en maakt verbinding tussen de buitengevel en de binnenwereld. Samen met de keuze voor tweedehands materialen, een bestaand gebouw als basis en de positieve impuls voor de omgeving levert het een duurzaam project op die zijn afkomst niet ontkent.
Hidde van den Heuvel
23
24
Rough Style
Hidde van den Heuvel
25
26
Rough Style
Hidde van den Heuvel
27
Josefine Bauer Archeological centre Hankate
Building redevelopment has been gaining importance for architects in recent years. In an urban surrounding, it is an interesting task to think of sufficient reuse for abandoned buildings, but it is all the more challenging in a rural setting. Hankate is situated in the center of Overijssel, a province which has a rich archaeological past. If one compares the archaeological investigations of this province with other Dutch provinces, Overijssel turns out to be hardly researched. But that should change in the next few years, after a find in Oosterdalfsen in 2015 thrilled experts. Now excavations shall take place all over Overijssel and therefore the silo Hankate is planned to be a new archaeological center. This center will not only serve archaeologists as a headquarters, it will also welcome archeology students from all over the Netherlands. Third target group are interested visitors, who can inform themselves in an exhibition about the finds and the work of archeologists. Significant architectural interventions are the demolition of the rear hall and the new faรงades of two silos, which retain the old language of form through the perforated sheets, but at the same time introduce another modern level. Furthermore, the middle section, built between the former farm and the warehouse in 1968, will be replaced by a glass passage. The rest of the existing supporting structures will be preserved. The aim was to recognize the quality of the existing structure and to increase them through well-directed minor interventions.
28
Rough Style
Josefine Bauer
29
appartments students
appartments students
archiv with workspace
appartments scientists
archiv
offices scientists
offices administration
exhibition
laboratorys
laboratory
café
eventroom
recreation room
laboratorys
exhibition
technical equipment
laboratorys
technical equipment
GSEducationalVersion
ARCHEOLOGICAL CENTRE
GSEducationalVersion
30
Rough Style
Josefine Bauer
31
Kelly Tibben Insectenkwekerij
Hankate is een klein buurtschap in de gemeente Hellendoorn. De silo bevindt zich midden in Hankate op een kruising van een provinciale weg en een kanaal. De silo is meerdere keren uitgebreid naar aanleiding van de vraag op dat moment. Eind jaren 90 is de silo leeg komen te staan. Op dit moment wordt het gebruikt als opslag en langzaam vervalt het gebouw. Voor veel functies is Hankate een moeilijke locatie vanwege de ligging en de grootte. Als nieuwe functie voor het gebouw wordt een insectenkwekerij voorgesteld. Door deze nieuwe functie, wordt de schaal van het publiek vergroot. De producten kunnen door heel Nederland en zelfs naar het buitenland getransporteerd worden. Bezoekers die willen zien hoe de producten tot stand komen kunnen de silo bezoeken. In de kwekerij worden uiteenlopende insecten gekweekt zoals sprinkhanen en meelwormen. Deze worden in verschillende bakken gekweekt. De sprinkhanen bevinden zich in gestapelde bakken die beginnen in de kelder en doorgaan tot de eerste verdieping. Hierdoor worden de wegen van bezoekers en personeel gescheiden. De bezoekers komen binnen in de ruimte op de begane grond en kunnen gelijk met trap of lift naar de eerste verdieping en door naar de meelwormen. Het personeel blijft op de begane grond en kelder en kan zo bij de insecten. De sprinkhanen eten naast gras dat uit de omgeving gehaald wordt ook nog tarwegras. Deze wordt zelf gekweekt en is een soort krachtvoer dat wordt toegevoegd aan het ‘gewone’ gras. In de loods aan het gebouw worden de aardappelen en grassen opgeslagen die uit de omgeving zijn gehaald. De producten worden aangeboden in de winkel. In de hoge silo zijn meerdere verdiepingen gemaakt. Hier kunnen workshops gegeven worden voor bezoekers, er kunnen onderzoeken worden gedaan naar de insecten en er kunnen bijeenkomsten voor partners worden gehouden.
32
Rough Style
Martijn Kaandorp
33
Mathilde Collas Housing in the former prison of Utrecht
Wolvenplein is the former prison of Utrecht and an emblematic building for the city. Even though it is hard to reach currently, its location along the canal and between the historic town and the more recent neighborhoods give it a great potential. Some parts of the building are historical monuments of great architectural interest. The duller ones will be demolished to clear the building and give it more porosity. The definition of program was led by the lack of accommodations for students and short-term inhabitants in Utrecht. Moreover, this project is the occasion to play with different layouts converting the former cells into proper rooms or flats, shared or individual. One goal is also to attract the public in this iconic monument, so the program is mixed with public functions and spaces where inhabitants and public can interact (cafÊ, offices, youth hostel, study room...). The main visible intervention concerns the access to outdoor spaces. All of them are given their own atmospheres, from the public park to the peaceful cloister. In addition to this, the flats of the main axis are equipped with new balconies, which are simple metallic pathways added to the brick façade. The second intervention is the opening of the front façade at ground floor level giving accessibility to the rear part of the building. Finally, the new central study room creates the link between different users. The rooms and flats themselves have various possible layouts.
34
Rough Style
Mathilde Collas
35
36
Rough Style
Mathilde Collas
37
Robert-Jan Altink Prison for mental health care
De bestaande Wolvenplein gevangenis in Utrecht is herbestemd tot een nieuwe, hedendaagse GGZ instelling. De bestaande kwaliteiten en pijnpunten van het huidige gebouw zijn door middel van een aantal analyses in kaart gebracht. Deze dienen als basis van de ruimtelijke ingrepen in het gebouw. Belangrijke kwaliteit was de ligging in de binnenstad van Utrecht: zowel afgelegen liggend op een eiland als middenin de stad Utrecht. Daarnaast heeft het gebouw een heldere structuur wat rust en overzicht biedt. Het gehele complex is gecentreerd rondom een centraal hart. De mindere punten bestaan uit de onoverzichtelijke en beklemmende indeling van het gebouw én de repeterende gevangenisdeuren, die gecombineerd met de balustrades een ‘gevangenissfeer’ creëren.
de bestaande problemen. Dat dit probleem opgelost moet worden is ook ons huidige kabinet opgevallen; zij hebben meer budget beschikbaar gesteld zodat er nieuwe GGZ instellingen ontwikkeld kunnen worden. De herbestemming van de Wolvenplein gevangenis voegt nieuwe plaatsen toe waardoor de wachtlijsten verkort kunnen worden.
Tijdens verrichten van onderzoek viel mij op dat er in de provincie Utrecht een dringend tekort is aan GGZ-instellingen. Dit tekort zorgt ervoor dat cliënten niet alleen slecht geholpen kunnen worden, het lange wachten zorgt ook voor een verergering van
Het maken van een zorginstelling in een oude gevangenis draagt een zekere tegenstrijdigheid in zich. Mensen moeten door een behandeling van het verkeerde pad afblijven en deze mensen zou je dus juist niet in een gevangenis moeten stoppen. Toch is de gevangenis een goede keuze voor deze functie; het gebouw leent zich op een goede manier voor de functie en kan met relatief eenvoudige ingrepen worden aangepast zodat het een vriendelijker en opener uiterlijk krijgt. In deze GGZ-instelling zal aan de hand van de 3 pijlers, contact, rust en meditatie een behandelplan worden opgesteld. Deze 3 pijlers vormen samen de ruggengraat van het ontwerp en verhouden zich op verschil-
38
Rough Style
lende manieren tot de ruimtes om zich heen. De contactruimte maakt onderdeel uit van een verkeersruimte en zorgt voor contact tussen zowel cliënten als personeelsleden. De rustruimte, de kamers van de patiënten, zijn geplaatst aan de bestaande gang. Twee cellen worden gecombineerd tot één kamer en bevinden zich achter de nu permanent geopende deur van de voormalige cel. Hierachter is een glazen pui gemaakt die tijdelijk dichtgezet kan worden om privacy te waarborgen. Als laatste is er de meditatie ruimte, welke is afgesloten van de voormalige gevangenis. Het is als een ruimte in een ruimte geplaatst en faciliteert maximale bezinning. Als verbindende factor tussen de verschillende pijlers heb ik gekozen voor het materiaal hout, een materiaal dat in de bestaande gevangenis niet toegepast werd. Het verbindt op deze manier niet alleen de verschillende ruimtes maar zorgt ook voor een leesbaar gebouw; het is gelijk zichtbaar wat origineel is en wat toegevoegd is.
Robert-Jan Altink
39
40
Rough Style
Robert-Jan Altink
41
Sรถren Hohner Silo Silence
Set in the middle of nowhere the silo in Hankate is a building that has stopped existing and with it, its time. This space with a different sense of time will be reused with a function that makes us aware of our own time and lets us reflect upon it: a cemetery. This will be a place to reflect, commemorate and mourn. In the old silos will house the urn graves and a changing exhibition with memories of the deceased. A tree for every grave will be planted around the silos so in time it will merge with the surroundings. The part of the building that used to be a farm will be reused over time as gravestones. The design mainly takes things away from the building. Biggest intervention is a new connection from the underground level to the canal. This will be the new entry of the building. You take a boat down the canal to leave your old world behind. The former production area will become a chapel. Between the silos and the chapel there are 4 emergency shelters where people can stay for a longer period to take time off. At the back of the building underneath the silos there is space for the funeral meal. During the summer there can also be outdoor ceremonies in the old farmhouse. All materials are kept the way they are, only the living areas are newly isolated with a new glass facade. Charred wood is added as a new material. It covers the chapel inside and outside as well as the new staircase to the exhibition.
42
Rough Style
Sรถren Hohner
43
44
Rough Style
Sรถren Hohner
45
Tom Sibelt Boerencoöperatie
De veevoeders silo in Hankate staat op dit moment leeg en is daarom een goede kans voor boeren in de omgeving om deze opnieuw voor de coöperatie in te zetten. Zoals de boeren in de omgeving van Hankate vroeger samenwerkten om veevoer in te kopen, kan de boer weer samenwerken door de silo met een nieuwe functie nieuw leven in te blazen. De silo is leeg komen te staan door de wisselende vraag naar veevoer. Veel boerenbedrijven zijn in de loop der jaren gestopt door het ontbreken van opvolging van het bedrijf, de veranderingen in de sector of faillissement. Boeren in Overijssel hebben zelf al een oplossing bedacht voor de leegstand of als extra inkomsten, namelijk het toerisme. De boer is agrotoerisme gaan ondernemen om te voorzien in neveninkomsten.
samen de silo te gebruiken als middelpunt van alle functies die ondernomen worden kan er een nog betere interactie ontstaan tussen boer en toerist. Ik stel me voor dat de Silo in Hankate zal gaan fungeren als boeren coöperatie. Door de boerennevenactiviteiten te bundelen vindt er kruisbestuiving plaats, versterkt het onderlinge banden en creëert het een nieuwe lokale economie. In de voormalige silo zijn conferentieruimten, verschillende specifieke winkelfuncties en een bed & breakfast geprojecteerd. Door het bijeen brengen en verhandelen van streekproducten is het voor meer boeren mogelijk hier de producten aan te bieden. Ze delen de lasten in een efficiënte samenwerking.
In iedere straat ondernemen soms meerdere boeren tegelijk dezelfde dingen. Dit heeft de nodige vaak nadelige (logistieke) gevolgen. De silo zou weer kunnen dienen als samenwerkingsmiddel tussen de boeren. Door
Het gebouw zelf is zorgvuldig gestript en ontdaan van overbodige materialen. De plint is opengemaakt en vormt een uitnodigende façade voor haar bezoekers. Het geheel kent een stoere ‘boeren-afwerking’, met een verfijnde detaillering.
46
Rough Style
Tom Sibelt
47
48
Rough Style
Tom Sibelt
49
Ulas Ipekçi Yellow brick road
Verdedigingslinie Tijdens de Tweede Wereldoorlog is door Nazi-Duitsland de Atlantikwall verdedigings linie opgezet. De Atlantikwall liep van Noorwegen, via Denemarken, Duitsland, Nederland en België naar Frankrijk tot aan de grens met Spanje. Echter was deze linie voornamelijk gericht op het weren van grondtroepen en daarnaast was er een strijd aan de gang die zich afspeelde in de lucht. Om dit gevecht aan te gaan met de Geallieerden hebben de Duisters, verspreid over Europa drie commandobunkers gebouwd, die verbonden zijn met de vierde hoofdbunker Doberitz in Berlijn. Een van deze drie is de Diogenes bunker die zich bevindt in Schaarsbergen.
Concept Museum Arnhem Verspreid over heel Arnhem kun je verschillende musea vinden die hun expositie houden over de Tweede Wereldoorlog. Het merendeel van de museum exposities gaat over ‘Market Garden’ dat zich in september 1944 heeft afgespeeld in Arnhem, zoals het Airborne museum. Een bijna vergeten onderdeel vormt de Duitse kant. Een klein clubje heeft echter ook dit verhaal in stand weten te houden in het museum Deelen dat opgezet en onderhouden wordt door hobbyisten. Met de bunker naast het vliegveld die het verhaal een extra dimensie geeft, is dit een uitgesproken kans om de belangrijke gebeurtenissen, verhalen en feiten op een rijtje in de bunker te exposeren.
Vliegveld Deelen Zoals op de kaart is weergegeven is naast Bunker Diogenes ook een vliegveld aanwezig. Dit vliegveld is al in 1913 gebouwd en werd door de Duisters na 1940 uitgebouwd tot een reusachtig luchtverdedigingscentrum. De voorzieningen waren er al, dus was het een voor de hand liggende keuze voor de Duitsers om hier hun commandobunker te vestigen.
Routing en expositie Bunker Diogenes is opgezet om te allen tijden snel te kunnen handelen. Het is dus ook voor de hand liggend voor de Duitsers om deze bunker puur functioneel op te bouwen. Als we de routing analyseren kun je spreken van ruimten die aan elkaar verbonden worden door een corridor. Dit herhaalt zich op elke verdieping. Door op een subtiele manier een lijn door de bunker heen te trekken, wordt de bezoeker door de hele bunker heen begeleid. Door af te wijken van de sterk georganiseerde structuur ontstaat er een duidelijk contrast tussen het oude en nieuwe. De Tweede Wereldoorlog en alle gebeurtenissen worden chronologisch geëxposeerd. Deze volgorde wordt ook gehanteerd om het verhaal helder over te brengen. De gele lijn neemt de bezoeker mee door de bunker heen en vervormd zich uiteindelijk tot een plateau, een tafel of een bank om het verhaal te kunnen vertellen aan de hand van expositiestukken.
Bunker Diogenes De Diogenesbunker is een bunker die ligt aan de Koningsweg in Schaarsbergen (naast de ingang van De Hoge Veluwe). Deze bunker vormde het commandocentrum van de Derde Jachtdivisie (3. Jagddivision) van de Luftwaffe en vormde tijdens de Tweede Wereldoorlog het zenuwcentrum van de luchtverdediging van Nederland, de noordelijke helft van België, het Ruhrgebied en een strook Duitsland langs de Nederlandse oostgrens. Diogenes had rechtstreeks contact met het hoofdkwartier van de Luftwaffe in Berlijn. De Duitsers hadden meerdere van dergelijke commandocentra. Zo lagen er bunkers in Stade bij Hamburg, in Grove en in Metz.
50
Rough Style
Ulas Ipekรงi
51
52
Rough Style
Ulas Ipekรงi
53
Vick Spijkstra Time vault Diogenesbunker
De Diogenes bunker is gebouwd om te overleven. Om voor eeuwig te blijven staan. En door zijn zware beproevingen is de bunker inderdaad onverwoestbaar gebleken. De nieuwe functie van dit massieve gebouw zou net zo lang mee moeten gaan. Eeuwig. Elke 25 jaar opnieuw herbestemmen is voor dit gebouw geen optie. De bunker en zijn functie zullen dus voor altijd hier staan. Ook nadat de mensheid verdwenen is, hetgeen een naderend scenario is. Humanity only has 100 years left on earth before doomsday. Stephen Hawking, 2017 Het is dus tijd om eens over ons nalatenschap na te denken. En deze ook na te laten. En waar kan dit beter dan in een onverwoestbaar gebouw: de ‘Diogenes Time Vault’ voor de mensheid. In de bunker kan de mens zich representeren. Door te laten zien waar wij vandaan komen, onze voorouders en geschiedenis, en hoe ver we zijn gekomen, onze kennis en technologie. Openbaar voor het publiek, zodat deze bundeling van kennis en kunde gedeeld en aangevuld kan worden. Een museum voor de mensheid. Onze geschiedenis, die vast staat als vaste tentoonstelling in de muren. En onze prestaties als wisselende tentoonstelling in de ruimtes. Een tijdslijn en een collectie. De bunker ligt direct naast ingang Schaarsbergen van Park De Hoge Veluwe. Door de nieuwe functie te combineren met deze ingang zijn de benodigde voorzieningen al voorhanden en heeft park De Hoge Veluwe weer een actieve ingang.
voor de ingang. Hier splitst de bezoeker van het park zich af van de bezoekers van het museum, die de route voortzetten door de bunker. De doorlopende route in de bunker wordt gekenmerkt met een eenduidig nieuw materiaal. Alle toevoegingen zijn consequent gemaakt van corten-staal. De keuze hiervoor volgt uit het contrast met beton en de lange levensduur die benodigd is voor de functie van de bunker. De toegevoegde elementen zijn allemaal multifunctioneel. Ze voorzien de bunker van licht, lucht of verbinden de route in de vorm van de loopbruggen. De loopbruggen draaien mee in de richting van de route, en volgen zo de muur waarin het reliëf van de tijdslijn zit.
Nieuwe Route De nieuwe route naar de bunker begint al direct bij de parkeerplaats. Een nieuw portiersgebouwtje van Park De Hoge Veluwe is het begin van een bijzondere route. Door gebruik te maken van de betonnen wanden, overkappingen en snede in de wanden wordt de natuur in gekaderd. Een eerste tentoonstelling van het bosrijke gebied. Langs een overdekte pauzeruimte kom je uit op een uitzichtpunt. Ineens staat de collosale bunker daar. Het pad draait weg en zinkt in de grond, de laatste hoek om... En je staat recht
54
Rough Style
Vick Spijkstra
55
56
Rough Style
Vick Spijkstra
57
Wing Man Stoombunker
Diogenes bunker, een bunker vol met geschiedenis die sinds 1941 werd gebruikt door verschillende gebruikers. De bunker die van oorsprong diende voor de Luftwaffe heeft maar kort zijn functie kunnen vervullen. Na de nederlaag van de nazi’s werd opdracht gegeven om de bunker te vernietigen met al zijn kennis, maar door de degelijkheid van het Duitse vakmanschap was het bijna onmogelijk om de bunker te vernietigen. Het resultaat hiervan is dat de bunker in de bestaande staat is gebleven (exclusief het interieur).
PROGRAMMA
IN
3DE VE
De huidige gebruiker is het Rijksarchief welke de bunker gebruikt als een depot. Als concept past de sfeer van de bunker, maar in de praktijk is het vanwege het klimaat niet zo gunstig om het papieren archief hierin te bewaren. Het kost het Rijksarchief hierdoor veel meer om zowel hun eigen archief als het gebouw in huidige staat te houden. Het contract loopt echter in de loop van 2018 af waardoor een nieuwe gebruiker de bunker weer kan gebruiken.
KLEE
2DE VE
KLEED
Z
MASSAG
1STE VE
De stoombunker komt als een ideaalbeeld tevoorschijn. Een bunker voorzien van een P sauna’s, R O G R(zwem) AMMA wellness treatment met baden, massage en een hotel. Stedenbouwkundig is het voor deze functie geheel toepasselijk doordat het aan de rand van de stad is gevestigd. Ontbonden van de stad, geheel eigen terrein, stil en verborgen van de realiteit. De stoombunker is een plek waarbij men zich geheel kan terugtrekken van de wereld en waarbij een nieuwe wereld wordt gecreëerd voor de liefhebbers die de doorsnee sauna’s al hebben gezien. De afgedankte bunker van de nazi’s biedt een atmosfeer van de jaren 50, maar tegelijkertijd ook een mix van nieuwe ingrepen zoals verlichte antichambres die je verleiden om een ruimte te betreden. Het bunkerhotel biedt ook een onderkomen wanneer de gasten de hele dag hebben vertoefd in de bunker. Door het ontbreken van daglicht en het gesloten karakter wordt de tijd vergeten, een belangrijk aspect omdat ontspanning en beleving van de bunker centraal staat.
58
HORECA
OPSLAG/
T INSTALLATIE 3DE VERDIEPING
OPSLAG KLEEDKAMERS BADEN HOTEL 2DE VERDIEPING OPSLAG KLEEDKAVMERS ZWEMBAD MASSAGE RUIMTE SAUNA HOTEL 1STE VERDIEPING
HORECA/KEUKEN OPSLAG/KANTOOR TOILETTEN HOTEL BEGANE GROND
Rough Style
BEGAN
Wing Man
59
60
Rough Style
Wing Man
61
Adeline Duval Former Prison Wolvenplein
The project consists of creating a school for Dance, Art and Music as well as a youth hostel in the old Wolvenplein prison. This complex is ideally located in Utrecht, at the edge of the historical city center on the principal canal. The configuration in cells allows flexible arrangements in order to modulate rooms for the hostel and different sizes of classrooms for the school. The chapel is converted into a dance studio and the sports hall into a representation hall for the school. Staff houses are also modified in order to create a restaurant with a mezzanine and a main entrance for all proposed functions. All the constructions on the site are connected by closed corridors, and there is a big wall surrounding the plot. The concept consist of opening and brightening the area, but without completely destroying old walls and history. Some buildings are renovated with very a simple shape and a single slope roof, in white concrete or corten steel to create a contrast with the traditional brick cross plan of the prison. A big park is created around the prison, gardens and routing to access all functions are designed in the partially demolished walls.
62
Rough Style
Adeline Duval
63
64
Rough Style
Adeline Duval
65
Colofon Dit is een publicatie van ArtEZ Academie van Bouwkunst Onderlangs 9 6812 CE Arnhem communicatie@artez.nl Samenstelling en eindredactie Ady Steketee, coĂśrdinator atelier onderwijs Redactie Twan Verheijen, Bart van den Hoven Bijdragen van Ady Steketee en gastdocenten Bart van den Hoven, Frans Sturkenboom, Jaco de Visser, Twan Verheijen. Studentenwerk van genoemde studenten Grafisch ontwerp Accu grafisch ontwerpers, Linda Swaap Druk Booxs
Š ArtEZ
ARTEZ MASTERATELIER Onder begeleiding van gespecialiseerde architectdocenten hebben studenten eerst programma’s en vervolgens ontwerpen ontwikkeld om drie typische opgaven tot een succesvolle herbestemming te brengen. De silo in Hankate, Diogenes bunker op Deelen en de Wolvenplein gevangenis in Utrecht zijn onderwerp geweest van dit 15 weeks atelier van de Masteropleiding Architectuur.