Mιχαηλ Aγγελος εκθεση by Αρσάκειο Λύκειο

ΜΙΧΑΗΛ ΑΓΓΕΛΟΣ ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Τσακάλια: Νάσκος Γιώργος, Παναγιώτου Κατερίνα, Παπαδοπούλου Μαρία, Σπαθάρη Αγγελική Υπεύθυνος Καθηγητής: Νευροκοπλής Αθανάσιος 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ι. ΜΙΧΑΗΛ ΑΓΓΕΛΟΣ - ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ………………………………………………………………………………… 3 ΙΙ. ΜΙΚΕΛΑΝΤΖΕΛΟ: ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ……………………………………………....…………. 4 ΙΙΙ. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΡΓΩΝ…………………………………………………………………………………………....… 8 IV. ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΓΩΝ i. Δημιουργία του Αδάμ………………………………………………………………………………….. 12 ii. Πιετά………………………………………………………………………………………………………….. 13 V. ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ, ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ, ΘΕΟΛΟΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ & ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ…………… 17

I. ΜΙΧΑΗΛ ΑΓΓΕΛΟΣ - ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ1

Νεανικά χρόνια(1475-1494) Ο Μιχαήλ Άγγελος γεννήθηκε το 1475 σε μια ιταλική πόλη, το Καπρέζε. Είχε άλλα τέσσερα αδέρφια, ενώ στη γέννα του τελευταίου η μητέρα του πέθανε. Μένει μόνος με την παραμάνα του, καθώς ο πατέρας και τα υπόλοιπα αδέρφια του μετακομίζουν. Εκείνη την περίοδο αρχίζει το πάθος του για τη γλυπτική. Ο πατέρας του παρόλα αυτά εναντιώνεται στην κλίση του Μιχαήλ Αγγέλου στην τέχνη αυτή και τον στέλνει να σπουδάσει στο εργαστήριο του ζωγράφου Γκιρλαντάγιο. Λίγο αργότερα, παράλληλα με τη μαθητεία του κοντά στον Γκιρλαντάγιο, πηγαίνει και στη σχολή του γλύπτη Μπερτόλντο. Το 1498 εγκαταλείπει το εργαστήριο του ζωγράφου και συνεχίζει τη μαθητεία του δίπλα στον Μπερτόλντο. Μέση ηλικία(1494-1536) Στη Μπολόνια λαξεύει τρία αγάλματα για την εκκλησία του Αγίου Δομίνικου. Ένα χρόνο αργότερα πηγαίνει στη Φλωρεντία όπου φτιάχνει ένα άγαλμα που αναπαριστά τον Έρωτα κοιμώμενο και το πουλάει ως αρχαίο στον καρδινάλιο Ριάριο. Παρόλο που ο καρδινάλιος ανακαλύπτει την απάτη, του αρέσει τόσο πολύ το γλυπτό που καλεί τον Μιχαήλ Άγγελο στη Ρώμη. Έτσι ο Μιχαήλ Άγγελος γνωρίζει την τέχνη της πόλης. Το 1505 ο Πάπας Ιούλιος ο B΄ του ανέθεσε να φτιάξει τον τάφο του, έργο το οποίο διήρκησε 40 χρόνια επειδή διακοπτόταν συχνά από διενέξεις του Πάπα και του Μιχαήλ Αγγέλου. Παράλληλα με την κατασκευή του τάφου, κάνει και κάποιες τοιχογραφίες για την Καπέλα Σιξτίνα. Μετά το θάνατο του Πάπα ασχολείται για τρία χρόνια αποκλειστικά με τον τάφο του. Το 1534 εγκαθίσταται μόνιμα στη Ρώμη. Τα τελευταία χρόνια (1536-1564) To 1536 θα γίνει ο επίσημος αρχιτέκτονας ζωγράφος και γλύπτης του Βατικανού. Από τότε μέχρι το τέλος της ζωής του κάνει γλυπτά, τοιχογραφίες και εκτός αυτών ασχολείται με τη συγγραφή στίχων. Πέθανε στη Ρώμη το 1564. 1

http://texni-zoi.blogspot.gr/2013/04/michelangelo.html http://www.matia.gr/7/73/7304/7304_1_12.html

II. ΜΙΚΕΛΑΝΤΖΕΛΟ: ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ 1475: Γέννηση Η καλλιτεχνική του πορεία αρχίζει όταν η οικογένεια του Μικελάντζελο μετακομίζει στο Σετινιάνο, κοντά στη Φλωρεντία, ενώ ο πατέρας του αφήνει πίσω μόνο τον Μικελάντζελο και εμπιστεύεται την ανατροφή του σε μια παραμάνα, γυναίκα λιθογλύπτη. Σε εκείνο το περιβάλλον ο μικρός Μιχαήλ Άγγελος βάζει τα θεμέλια του για την αγάπη του στη γλυπτική. Ο πατέρας του, ίσως ζηλεύοντας που αγαπούσε ο μικρός την τέχνη του ανθρώπου που ζούσε μαζί του και έβλεπε τον λιθογλύπτη σαν πατέρα του, είτε επειδή δεν εκτιμούσε τους καλλιτέχνες, αντιστέκεται στην αυθόρμητη κλίση του Μικελάντζελο προς το σχέδιο και τον στέλνει να σπουδάσει υπό την καθοδήγηση ενός Φλωρεντινού ζωγράφου. 1487-1494 Συμφωνεί να πάει μαθητευόμενος στο εργαστήριο του Ντομένικο Γκιρλαντάγιο στη Φλωρεντία. Στο εργαστήριο του Γκιρλαντάγιο, ο νεαρός Μιχαήλ Άγγελος μαθαίνει την τεχνική της νωπογραφίας και εξασκείται στο σχέδιο. Όμως, ο Μικελάντζελο, διαφωνούσε συνεχώς και έντονα με τον δάσκαλο του και έτσι έπειτα από λίγο καιρό έφυγε από τη σχολή. Το σίγουρο είναι πως αυτός ο δάσκαλος τον έκανε να μισήσει τη ζωγραφική και να θεωρήσει τη γλυπτική ανώτερη από αυτήν. Μαζί με το φίλο του ζωγράφο Francesco Granacci, επισκέπτεται τον Κήπο των Μεδίκων (1490-92) όπου υπήρχε μεγάλη συλλογή από αρχαία και πιο σύγχρονα γλυπτά. Συνδέθηκε φιλικά με διάφορους νεοπλατωνιστές, όπως ο Μαρσίλιο Φιτσίνο. Τότε φιλοτέχνησε 2 μαρμάρινα ανάγλυφα, την Παναγία της Σκάλας (1490-1492) και την Μάχη των Κενταύρων (1491-1492), έργο κατά παραγγελία του προστάτη του Λορέντσο. 1496 Βρίσκεται στη Ρώμη όπου φιλοτεχνεί ένα μικρό μαρμάρινο ερωτιδέα και τον Βάκχο. Η δεύτερη μεγάλη παραγγελία που αναλαμβάνει στη Ρώμη είναι η Πιετά ένα μαρμάρινο γλυπτό που φιλοτεχνήθηκε στα 1498 με 1499. Αυτό το έργο το ξεκίνησε την ίδια χρονιά του βίαιου θανάτου του Σαβοναρόλα. Ο Σαβοναρόλα πίστευε στην αξία της τέχνης, μόνο όταν αυτή έχει θρησκευτική κατήχηση. Αυτήν την αξία την περιφρονούσε ο Μικελάντζελο. Η σύνθεση της Πιετά είναι στην ουσία η Αποκαθήλωση του Χριστού από τον σταυρό, ένα κατεξοχήν θρησκευτικό θέμα. Δεν θυμίζει καθόλου όμως τον τρόπο παρουσίασης του ίδιου θέματος από άλλους καλλιτέχνες της εποχής. Ο Μικελάντζελο εστιάζεται στην ήρεμη ομορφιά των μορφών αντί για τον πόνο και την οδύνη. Αυτό το έργο τού έδωσε μεγάλη φήμη στη Ρώμη τότε. 1501 Επιστρέφει στην Φλωρεντία και εκεί, δέχεται να ασχοληθεί με 12 αγάλματα από τα οποία όμως κατασκευάζει μόνο τον Άγιο Ματθαίο. 1501-1505 Ο Μικελάντζελο δημιουργεί τον Δαυίδ. Φιλοτεχνήθηκε από το 1501 ως το 1504, είναι ένα από τα αριστουργήματα στην Αναγεννησιακή γλυπτική τέχνη. Το Φθινόπωρο του 1504 η γερουσία της Φλωρεντίας τον καλεί και του αναθέτει να ζωγραφίσει με τη τεχνική της νωπογραφίας τη Μεγάλη

Αίθουσα του Συμβουλίου, αλλά το έργο δεν ολοκληρώνεται. Φιλοτεχνεί τον Δίσκο Πίτι και τον Δίσκο Ταντέι και αφοσιώνεται στην Παναγία της Μπριζ και στα προσχέδια για τη Μάχη της Κασίνα. 1506 Ο Μιχαήλ Άγγελος παίρνει διαταγή από τον Πάπα να κάνει αυτό που σιχαινόταν: να ζωγραφίσει με την τεχνική της νωπογραφίας την οροφή της Καπέλα Σιξτίνα. Και όμως, τώρα, έπρεπε να ζωγραφίσει περίπου χίλια τετραγωνικά. Ζωγράφισε περίπου 300 μορφές ως το 1512. Το έργο αυτό, βέβαια δημιούργησε διάφορα προβλήματα στην υγεία του. Μεταξύ 1506-1507 φιλοτέχνησε και την Αγία Οικογένεια.

1513 Με τρείς βοηθούς από την Φλωρεντία, από τον Μάιο του 1513 ως τον Ιούλιο του 1516, δουλεύει 3 αγάλματα: Τον Μωυσή και Τους δυο σκλάβους. Και οι τρείς μορφές είναι επηρεασμένες από μορφές της Καπέλα Σιξτίνα. Ο Πάπας θέλοντας να αποσπάσει την προσοχή του Μικελάντζελο από την υλοποίηση του τάφου του προηγούμενου Πάπα, του ζητά να σχεδιάσει την πρόσοψη του Σαν Λορέντζο στη Φλωρεντία. Ο Μικελάντζελο δέχεται. Οι κληρονόμοι του Ιούλιου Β΄ όμως, για να μην χάσουν τον καλλιτέχνη, του προσφέρουν ένα πολύ καλύτερο συμβόλαιο από πριν ώστε να το συνεχίσει. Ο Μικελάντζελο δέχεται αμέσως. Όμως τελικά ο Πάπας Λέων Ι΄ του το απαγορεύει φανερά πια και ο καλλιτέχνης δεν ήξερε τι να κάνει. Έμεινε άπραγος και ως προς τις δυο παραγγελίες. Τελικά ο Πάπας τον αποδεσμεύει από την δική του παραγγελία. 1515-1534 από τα πολύ ωραία έργα του είναι Ο τάφος του Τζουλιάνο των Μεδίκων και Ο τάφος του Λορέντζο των Μεδίκων. Έμελε όμως και αυτή η δουλειά να μην ολοκληρωθεί. Ξεσπά επανάσταση στη Φλωρεντία και ο Μιχαήλ Άγγελος παίρνει μέρος στην εξέγερση. 1533 Ο Πάπας Κλήμης Ζ΄ του αναθέτει να κάνει τα νέα σχέδια για τον τοίχο πίσω από το Ιερό στην Καπέλα Σιξτίνα παράλληλα με τον τάφο του Ιούλιου Β΄. Έπειτα από λίγο πεθαίνει, και ο νέος Πάπας δεν του επιτρέπει να συνεχίσει την εργασία του για τον τάφο, αλλά μόνο το έργο του στην Καπέλα Σιξτίνα. Το θέμα ήταν η Δευτέρα Παρουσία. Για την Δευτέρα Παρουσία ο Μιχαήλ Άγγελος εργάστηκε από το 1536 ως τα Χριστούγεννα του 1541. Από την πρώτη κιόλας παρουσίαση του έργου στο κοινό, πλήθος κόσμου από την Ιταλία αλλά και όλη την Ευρώπη συνέρρευσε για να δει το έργο. Καλλιτέχνες από παντού ήρθαν για να αντιγράψουν ένα ένα τα κομμάτια από την σκηνή. Η φήμη πια του Μικελάντζελο άγγιξε τον ουρανό. Ο Μικελάντζελο τελείωσε την Δευτέρα Παρουσία το 1541. 1538 Του ανατίθεται η διαρρύθμιση της πλατείας του Καπιτωλίου την οποία ολοκληρώνει το 1552. 1542 Με διαταγή του Πάπα Παύλου Γ’ , ο Μικελάντζελο ζωγραφίζει 2 παραστάσεις, με την τεχνική πάλι της νωπογραφίας, στο προσωπικό παρεκκλήσι του Πάπα, στην Καπέλα Παολίνα. Τα θέματα είναι: Η μεταστροφή του Αγ. Παύλου και Η σταύρωση του Αγ. Πέτρου. 1553 Φιλοτεχνεί την Πιετά Μπαντίνι. 1559 Φιλοτεχνεί άλλη μια Πιετά Ροντανίνι.

1564 Στις 12 Φεβρουαρίου 1564, περνάει όλη τη μέρα του δουλεύοντας την Πιετά. Δυο μέρες μετά τον πιάνει πυρετός και, παρότι ήταν άρρωστος, βγαίνει στη βροχή για να κάνει ιππασία. Γυρνώντας σπίτι του, αρνείται να πέσει στο κρεβάτι για να συνέλθει. Στις 18 Φεβρουαρίου του 1564 πεθαίνει.

III. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΡΓΩΝ

Πιετά

1498-09, Ρώμη

Δαβίδ

1501-04

Η Αγία Οικογένεια

1503-04

Αδάμ-Δημιουργία

1509-12 Οροφή Καπέλα Σιξτίνα

Η μάχη της Κασίνας

1504

Μωυσής

1513-16

Τάφος Λορέντζο των Μεδίκων

Δευτέρα Παρουσία

1536-41

Κατακλυσμός

1509-12 Οροφή Καπέλα Σιξτίνα

Φίδια

1509-12 Οροφή Καπέλα Σιξτίνα

Αδάμ και Εύα

The Libyan Sibyl

1509-12 Οροφή Καπέλα Σιξτίνα

The Cumaean Sibyl

Sibyl Delpho

1509-12 Οροφή Καπέλα Σιξτίνα

Joel

1509-12 Οροφή Καπέλα Σιξτίνα

Ο δούλος που πεθαίνει

1513-16

Ο επαναστατικός δούλος

1513-16

Guliano de’ Medici

1526-34

Πιετά

1555-64, Μιλάνο

Ο Εσταυρωμένος

1552-54

IV. ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΓΩΝ i. Δημιουργία του Αδάμ

Με το όνομα Αδάμ αναφέρεται ο πρώτος άνθρωπος, τόσο στην Παλαιά Διαθήκη (κυρίως στο βιβλίο της Γένεσης) όσο και στη Καινή Διαθήκη. Ο Αδάμ είναι ο πρωτόπλαστος, ο προπάτορας του ανθρώπινου γένους, κατά τη διδαχή των μονοθεϊστικών θρησκειών (Ιουδαϊσμός, Χριστιανισμός και Ισλαμισμός). Η περιγραφή της δημιουργίας του, μαζί με εκείνη της Εύας, από τον Γιαχβέ περιλαμβάνεται σε δύο διαφορετικές διηγήσεις του θεόπνευστου βιβλίου, της Γένεσης, με τη δεύτερη αναφορά να θεωρείται σήμερα προγενέστερη της πρώτης. Ο Αδάμ και η Εύα ήταν ελεύθεροι να ζουν στον παράδεισο, με τον όρο να υπακούν στην εντολή του Θεού και να μη δοκιμάσουν τον καρπό από το «δένδρο της γνώσης». Εντούτοις, παρακινούμενοι από τον «όφι», τον Σατανά, δεν υπάκουσαν και έτσι εκδιώχθηκαν από τον παράδεισο. Έτσι, σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη, με αυτή την πορεία ενέργειας -γνωστότερη ως «προπατορικό αμάρτημα»- ο Αδάμ διέσπειρε την αμαρτία και τον θάνατο σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Ο Δημιουργός, είχε δώσει στον Αδάμ ό,τι αυτός χρειαζόταν, ώστε να διάγει μια άνετη και ικανοποιητική ζωή. Μάλιστα η προοπτική του Αδάμ ήταν να ζει για πάντα στον παράδεισο, εφόσον έμενε υπάκουος στον Πλάστη του. Εκείνος μαζί με την Εύα, εσκεμμένα επέλεξαν να απορρίψουν την καθοδήγηση του Δημιουργού τους και το αποτέλεσμα ήταν να μπει στη ζωή του κόσμου ο θάνατος.

ii. Πιετά Ρώμη2

Πηγές 1. Σελίδα της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου: http://www.vatican.va/various/basiliche/san_pietro/it/basilica/interno.htm 2. http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B9%CE%B5%CF%84%CE%AC_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%9C%CE %B9%CF%87%CE%B1%CE%AE%CE%BB_%CE%86%CE%B3%CE%B3%CE%B5%CE%BB%CE%BF%CF%85 3. http://texni-zoi.blogspot.gr/2013/04/michelangelo.html 4. Βιβλίο: «ArtBook MICHELANGELO» 5. http://www.pi-schools.gr/lessons/aesthetics/eikastika/afises/index.php?id=22&v=2#8 Εικόνες Google images

Ιστορικό πλαίσιο Ενώ βρίσκεται στη Ρώμη, ο Γάλλος Καρδινάλιος Ζαν Μπιλιέρ παραγγέλνει το 1498 στον Μιχαήλ Άγγελο να του φτιάξει μια μαρμάρινη Πιετά, δηλαδή μια Παρθένο Μαρία ντυμένη με τον νεκρό Χριστό γυμνό στην αγκαλιά της. Ο Καρδινάλιος προόριζε το γλυπτό για τον ίδιο του τον τάφο στον ναό της Αγίας Πετρονίλα. Είναι η δεύτερη μεγάλη παραγγελία που αναλαμβάνει στη Ρώμη και φιλοτεχνήθηκε στα 1498 με 1499. Αυτό το έργο το ξεκίνησε την ίδια χρονιά του βίαιου θανάτου του Σαβοναρόλα. Μετά το θάνατο του μοναχού στην πυρά, το 1498, η Φλωρεντία ζει μέσα σε μια χαοτική ευφορία: οι αριστοκράτες ανακτούν μέρος της ισχύος τους και δίνεται έμφαση στις υλικές και σωματικές απολαύσεις. Ο Σαβοναρόλα πίστευε στην αξία της τέχνης, μόνο όταν αυτή έχει θρησκευτική κατήχηση. Αυτήν την αξία την περιφρονούσε ο Μικελάντζελο. Δεν ένοιωθε πως έβρισκε τον Θεό μέσα από την ηθική στάση αλλά μόνο μέσα από την ομορφιά, τις ωραίες αναλογίες του προσώπου και του σώματος. Η σύνθεση της Πιετά είναι στην ουσία η Αποκαθήλωση του Χριστού από τον σταυρό, δηλαδή ένα θρησκευτικό θέμα. Πιετά σημαίνει θρήνος. Παρόλα αυτά δεν θυμίζει καθόλου τον τρόπο παρουσίασης του ίδιου θέματος από άλλους καλλιτέχνες της εποχής. Το γεγονός αυτής της ιδιαίτερης παρουσίασης του θέματος με τρόπο τελείως απομακρυσμένο από τη θεματική του έργου μας δημιουργεί διάφορα ερωτήματα. ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ:  Πώς προσεγγίζει το Θεό; Πώς προσεγγίζει τον άνθρωπο, δηλαδή την Παναγία; Πώς αποδίδει αυτή τη σχέση;  Τι κάνει το συγκεκριμένο έργο ένα από τα διασημότερα του καλλιτέχνη; Τι το κάνει ξεχωριστό και διαχρονικό; ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΠΑΝΑΓΙΑ Ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα που δημιουργούνται για το έργο αφορά τη μορφή της Παναγίας. Το πρόσωπό της απεικονίζεται πανέμορφο, πλαισιωμένο από πέπλο που τονίζει τη φωτεινότητα της επιδερμίδας της η οποία είναι νεανική χωρίς σημάδια πόνου και κακουχίας.

Φαίνεται αγνή και δεν θρηνεί, όπως θα περιμέναμε σε ένα τέτοιο έργο. Όσον αφορά τη νεανικότητα της Παναγίας, υπάρχουν διάφορες ερμηνείες που την εξηγούν. Μια απ' αυτές είναι πως η νιότη της συμβολίζει την αγνότητά της, καθώς είπε και ο ίδιος ο Μικελάντζελο στον βιογράφο του, γλύπτη Ασκάνιο Κοντίβι: «Δεν ξέρεις ότι οι αγνές γυναίκες μένουν

φρέσκες για πολύ περισσότερο χρόνο από αυτές που δεν είναι αγνές; Πόσο μάλλον στην περίπτωση της Παρθένου, που ποτέ δεν είχε βιώσει το παραμικρό λάγνο πάθος που μπορεί να άλλαζε το σώμα της;» Μια άλλη εξήγηση είναι ότι στη δημιουργία του ο Μιχαήλ Άγγελος επηρεάστηκε από το πάθος του για τη Θεία Κωμωδία του Δάντη. Στον Παράδεισο, δηλαδή στο 33ο τραγούδι του ποιήματος, ο Άγιος Βερνάρδος, σε μια προσευχή προς την Παναγία, λέει: Vergine madre, figlia del tuo figlio (Παρθένα μητέρα, κόρη του γιου σου). Αυτό, γιατί από τη στιγμή που ο Ιησούς είναι ένα από τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδας, η Μαρία θα ήταν κόρη του, ενώ παράλληλα και αυτή που τον γέννησε. Μια τρίτη ερμηνεία, που παραθέτει ο Καντίβι λίγο μετά τα παραπάνω λόγια του Μιχαήλ Άγγελου, είναι απλά πως «τέτοια φρεσκάδα και άνθος νιότης, πέρα από τη συντήρηση με φυσικά μέσα, βοηθείται από τη θεία πρόνοια.» Τέλος, υποστηρίζεται ότι στην πραγματικότητα παριστάνεται η Μαρία να κρατά το βρέφος Ιησού. Η νεανική της εμφάνιση και η ήρεμη έκφραση του προσώπου, αν συνδυαστεί με τη θέση των χεριών, υπαινίσσεται ότι βλέπει το παιδί της, ενώ ο θεατής βλέπει μια εικόνα από το μέλλον. Παρά το γεγονός ότι είναι ένα από τα πρώτα έργα του καλλιτέχνη, η Πιετά μαρτυρεί την πλήρη ωριμότητα της τέχνης του Μιχαήλ Αγγέλου, ο οποίος τονίζει σκόπιμα τη νεότητα της Παναγίας και έτσι αντιδρά στη συνήθη εικονιστική παράδοση, που ήθελε η Μαρία να παρουσιάζεται στην τρίτη ηλικία. Ήθελε να αναπαραστήσει την Παναγία σε νεαρή ηλικία και με αγνή ομορφιά, αντί να παρουσιάσει μια συντετριμμένη από τον πόνο και μεγάλη σε ηλικία γυναίκα. Έτσι, έρχεται να ενσαρκώσει το σύμβολο της αιώνιας ζωής. Σε όσους ασκούσαν κριτική για την ανακολουθία ανάμεσα στη νεότητα της μητέρας και στο γιου, ο Μιχαήλ Άγγελος απαντούσε ότι η αγνότητα χαρίζει φρεσκάδα και άνθος νιότης. Το στοιχείο αυτό συντελεί, επιπλέον, στη διαχρονικότητα του έργου. ΧΡΙΣΤΟΣ Βλέποντας το πρόσωπο Χριστού, παρατηρούμε πάλι την υπερφυσική ομορφιά. Στο πρόσωπο Του δεν αποτυπώνεται πόνος. Αποτυπώνεται μια ηρεμία και γαλήνη, όπως στο πρόσωπο της Παναγίας, και μια καθαρότητα πάρα τον βασανισμό που υπέστη. Το πρόσωπο παραπέμπει πιο πολύ σε κοιμισμένου ανθρώπου παρά πεθαμένου. Προφανώς αυτό συμβαίνει για να προοικονομήσει την επικείμενη ανάσταση του Κυρίου. Είναι σε μια κατάσταση προσωρινής ανάπαυσης μετά την σταύρωση και τα μαρτύρια, που διαρκεί μέχρι τη στιγμή της ανάστασης όπου θα ολοκληρωθεί και το έργο Του. Στο πρόσωπο και στην ανατομία του Χριστού, ο Μιχαήλ Άγγελος απέδειξε την υψηλή δεξιοτεχνία του, παρά το νεαρό της ηλικίας του, με τη λείανση του μαρμάρου να δίνει στο υλικό μια σχεδόν μεταφυσική ιδιότητα. Ακόμα και στο σώμα ελάχιστα είναι τα στοιχεία του βάρβαρου βασανισμού Του πέρα από το φανερά αδυνατισμένο και κουρασμένο σώμα. Τα σημάδια της σταύρωσης αντιπροσωπεύονται μονάχα με μικρά σημάδια από τα καρφιά και ένα ίχνος από την πληγή του λογχισμού στα πλευρά του Ιησού.

ΣΧΕΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ Η Παρθένος καθισμένη σε μια πέτρα που παριστάνει τον Γολγοθά, κρατάει με το δεξί χέρι της τον Χριστό ενώ στρέφει το άλλο με την παλάμη προς τα πάνω με χαρακτηριστική χειρονομία. Η χειρονομία αυτή συμβολίζει την αποδοχή της θυσίας του Ιησού. Μέσα από την ηρεμία της Παναγίας, παρά τη δραματικότητα και τραγικότητα της στιγμής, αφού στην ουσία είναι μια μάνα που κρατάει στα χέρα της το νεκρό παιδί της, ο Μιχαήλ Άγγελος θέλει να τονίσει όχι μόνο το γεγονός ότι αποδέχεται τον θάνατο του παιδιού της που θα οδηγήσει στη σωτηρία του κόσμου, αλλά και τη βεβαιότητα της ανάστασής του. Το ήρεμο πρόσωπο του Χριστού συμβολίζει την επικοινωνία με τον Πατέρα, την ικανοποίηση μετά την υπέρτατη θυσία της σταύρωσης και την επιτέλεση του καθήκοντος απέναντι στον άνθρωπο. Το έργο παραπέμπει στη θεϊκή ευσπλαχνία, τη σωτηρία του ανθρώπου, τον θάνατο και την ανάσταση. Ο Μιχαήλ Άγγελος ακολουθεί τελείως διαφορετική τεχνική σε σχέση με άλλους καλλιτέχνες, θέλοντας να δώσει ένα άλλο μήνυμα και να αντιδράσει στις απόψεις που επικρατούσαν. Αντλεί στοιχεία από την αρχαιοελληνική τέχνη και τις απόψεις της Αναγέννησης. Δηλαδή παρουσιάζει τα σώματα ως ρωμαλέες και πολύπλοκες μορφές, ώστε να υποστηρίξει την ανθρώπινη υπόσταση και κατεβάζει, φέρνει τον Θεό στο επίπεδο των ανθρώπων. Όπως και στα περισσότερα έργα του έτσι και εδώ οι μορφές του είναι σύνθετες και απεικονίζουν την απόλυτη και ιδανική ομορφιά και στο πρόσωπο του Χριστού και σε αυτό της Παναγίας. ΑΝΑΛΟΓΙΑ Οι μορφές είναι σχετικά εκτός αναλογίας, κι αυτό οφείλεται στη δυσκολία απεικόνισης ενός ενήλικου άντρα ξαπλωμένου στην ποδιά μιας γυναίκας. Το μεγαλύτερο μέρος του σώματος της Μαρίας κρύβεται όμως από το πλούσιο φόρεμα, και έτσι η όλη σύνθεση φαίνεται σχετικά φυσική. Επέλεξε την πυραμίδα ως σύμβολο θανάτου, χωρίς όμως η σύνθεση να έχει αυστηρή τριγωνική φόρμα. Η κορυφή της πυραμίδας είναι το κεφάλι της Παναγίας, ενώ το φόρεμά της με τις έντονες πτυχώσεις και τα ανοιχτά γόνατά της, για να συγκρατούν το σώμα του Χριστού, είναι η βάση. Κάτω φαίνονται τα βράχια του Γολγοθά λιγότερο δουλεμένα, ώστε το βλέμμα του θεατή να στρέφεται ψηλά. Το σώμα της Παναγίας είναι αναλογικά πολύ μεγαλύτερο από το σώμα του Χριστού. Αυτό εξυπηρετεί την ισορροπία της σύνθεσης, και τελικά υπάρχει μια μεγάλη οπτική αρμονία των δύο σωμάτων. Τα σώματα έχουν μια περιστροφική κίνηση και σχετίζονται με άνεση, χωρίς να τονίζεται το βάρος του νεκρού σώματος. Η Παναγία φαίνεται να κρατά χωρίς προσπάθεια το βαρύ αντρικό σώμα του Χριστού. Είναι σαν να κρατά το σώμα του μικρού Χριστού, του παιδιού της, σαν να βλέπει το παιδί της μικρό. Η ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ Ένας καλλιτέχνης, για να δημιουργήσει ένα αριστούργημα, πρέπει να δώσει σ’ αυτό όλη την ψυχή του. Πρέπει να πιστεύει πραγματικά στην ιδέα που θέλει να υλοποιήσει. Όλο το έργο του αποπνέει τη βαθιά θρησκευτική πίστη του, αφού εξάλλου ο ίδιος θεωρούσε ότι η ομορφιά της τέχνης πηγάζει από τον Θεό. Ο Μιχαήλ Άγγελος ήταν μεγάλος γνώστης της ανθρώπινης ανατομίας. Ο άνθρωπος ήταν άλλωστε το κεντρικό θέμα σε όλο το έργο του.

Το έργο είναι ένα αληθινό αριστούργημα. Είχε επιτυχία από τη πρώτη στιγμή που παρουσιάστηκε σε κοινό και είναι φτιαγμένο έτσι ώστε να ανταποκρίνεται πλήρως στη θέση όπου θα τοποθετηθεί. Να εκφράζει την αιωνιότητα και την ανάσταση του πνεύματος ακόμα και στο θάνατο. Είναι σημαντικό να αναφερθεί τέλος, ότι στο στήθος της Παναγίας αναγράφεται η υπογραφή του γλύπτη, η μόνη που έβαλε ποτέ σε έργο. Ήθελε όλοι να γνωρίζουν τον δημιουργό αυτού του έργου και την καταγωγή του από τη Φλωρεντία. Τα λόγια που χάραξε ήταν η φράση MICHAELA[N]GELUS BONAROTUS FLORENTIN[US] FACIEBA[T] (Μικελάντζελο Μπουοναρόττι, Φλωρεντία, εποίησε).

V. ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ, ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ, ΘΕΟΛΟΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ & ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η ιδεολογία και η τεχνική του Μιχαήλ Αγγέλου στα έργα τέχνης είναι επηρεασμένη από την περίοδο της Αναγέννησης και, στην οποία και έζησε. Η Αναγέννηση με τη σειρά της είναι επηρεασμένη καλλιτεχνικά από την τέχνη της Αρχαίας Ελλάδας. Τα έργα της εποχής της Αναγέννησης απελευθερώνονται από εκκλησιαστικούς περιορισμούς και εμφανίζονται γυμνές φιγούρες. Τα σώματα και στα γλυπτά και στην ζωγραφική παρουσιάζονται τροφαντά και μυώδη, όπως συμβαίνει και με τα αγάλματα της Αρχαίας Ελλάδας όπου οι μορφές είναι ρωμαλέες, στιβαρές και πολύπλοκες. Και στα καλλιτεχνήματα του Μιχαήλ Αγγέλου συμβαίνει ακριβώς το ίδιο. Οι φιγούρες εμφανίζονται με παραποιημένες αναλογίες. Τα πρόσωπα από την άλλη, είναι όμορφα, γαλήνια και χωρίς έντονα χαρακτηριστικά. Στόχος του είναι να τονίσει την ομορφιά της κτίσης. Έτσι εξηγείται η υπερφυσική ομορφιά που προσδίδει στους ανθρώπους και τα πολύ γυμνασμένα σώματα, τα οποία στην Αρχαία Ελλάδα ήταν το πρότυπο κάθε πολίτη. Η υπέρβαση του μέτρου λοιπόν, είναι το κύριο συστατικό των έργων του Μιχαήλ Αγγέλου. Τα χρώματα που χρησιμοποιεί είναι απαλά και χαρούμενα. Οι χρωματικές διαβαθμίσεις είναι ήπιες. Επιπλέον το θέμα των καλλιτεχνικών έργων περιστρέφεται γύρω από τους ανθρώπους και τονίζει την ομορφιά της φύσης. Ο Μικελάντζελο κάνει έργα στα οποία προσεγγίζει Θεό και άνθρωπο. Προσπαθεί να φέρει τον Θεό στο επίπεδο του ανθρώπου και του δίνει ανθρώπινη μορφή, τον ενσαρκώνει σε ανθρώπινο σώμα. Προσπαθεί να φέρει τον Θεό στο επίπεδο του ανθρώπου και του δίνει ανθρώπινη μορφή. Με αυτήν την τακτική θέλει να δείξει πως ο άνθρωπος είναι το μέτρο των πάντων. Στο πρόσωπό του Θεού, ενσωματώνει τα ομορφότερα χαρακτηριστικά. Βέβαια, ανάμεσα στη ζωγραφική και τη γλυπτική ο Μικελάντζελο προτιμά τη γλυπτική και ο ίδιος αυτοαποκαλείται γλύπτης και όχι ζωγράφος. Όπως λέγεται, αν ήθελε κανείς να εξαγριώσει τον Μικελάντζελο δεν είχε παρά να τον αποκαλέσει ζωγράφο, καθώς ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του γλύπτη. Μπορούμε να παρατηρήσουμε πως όλα τα έργα του μοιάζουν με γλυπτά. Αυτό φανερώνει την αγάπη του προς τη γλυπτική. Ο Μιχαήλ Άγγελος ήταν χριστιανός. Αυτό το προδίδουν τα έργα του, τα περισσότερα από τα οποία έχουν χριστιανικό χαρακτήρα, κάτι που και ο ίδιος δεν προσπάθησε ποτέ να κρύψει. Βέβαια, ικανοποιούνταν με τα υλικά αγαθά και ένοιωθε τύψεις για αυτό. Μέχρι τέλους, προσπαθούσε να ξεφύγει από τις αμαρτίες και να δοθεί στον Θεό. Μάλιστα η μεγάλη πίστη που είχε επιβεβαιώνεται από τις εξής φράσεις που είχε γράψει ο ίδιος σε σονέτο του: «Τα ψέματα αυτού του κόσμου μου πήραν τον χρόνο που μου δόθηκε να λατρέψω τον Θεό. Αυτό που άλλους τους κάνει σοφούς, με κάνει τυφλό και αργώ να αναγνωρίσω το λάθος μου. Η ελπίδα σβήνει και όμως ο πόθος μου αυξάνεται ότι μπορώ να ελευθερωθώ από την εγωιστική αγάπη. Κάνε για εμένα μισό απ’ ότι είναι τον δρόμο που ανεβαίνει στον ουρανό, Θεέ μου, αλλά κι αυτό τον μισό για να τον ανέβω, και πάλι θέλω την βοήθειά σου. Κάνε με να μισήσω την αξία αυτού του κόσμου και όλες τις τιμές του που αγαπώ και λατρεύω, ώστε πριν πεθάνω να μπορέσω να αγγίξω την αιώνια ζωή.» «Ούτε η ζωγραφική ούτε η γλυπτική μπορεί να ηρεμήσει πια την ψυχή μου.

Στρέφομαι τώρα σε αυτή τη θεία αγάπη, η οποία πάνω στον Σταυρό, άνοιξε διάπλατα τα χέρια της για να με αγκαλιάσει». Η λατρεία προς την χριστιανική πίστη τον ώθησε να αναπαραστήσει τον εαυτό του σε ένα από τα έργα του, την Πιετά του 1550. Σε αυτό το έργο έχει αξία η όρθια μορφή πίσω από τον Χριστό. Σύμφωνα με τα Ευαγγέλια είναι ο Νικόδημος. Αυτός έχει αναλάβει να υποβαστάζει τον νεκρό αλλά και να βρίσκεται προστατευτικά δίπλα στην Παναγία εδώ στην σκηνή. Ο Μιχαήλ Άγγελος απεικονίζει τον εαυτό του σαν τον ηλικιωμένο άντρα με την κουκούλα. Παίρνει τον ρόλο του Νικόδημου! Η έκφραση του βγάζει μελαγχολία και τρυφεράδα. Γιατί άραγε ταυτιζόταν με τον Νικόδημο; Ο Νικόδημος έκρυβε την πραγματική του πίστη από τους ιερείς της εποχής και πίστευε τον Χριστό ως Υιό Θεού.