AΘHNAIΣ ΦIΛEKΠAIΔEYTIKH ETAIPEIA APΣAKEIΟ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ANONYMOUS Ανθεμίδου Τερέζα, Νικολή Όλγα, Πραντσίδου Αθηνά, Σλαβούδης Παναγιώτης, Τζικόπουλος Δημήτρης
Δ Ο Μ Η Ν Ι Κ Ο Σ Θ Ε Ο Τ Ο Κ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Υπεύθυνος Καθηγητής: κ. Νευροκοπλής Αθανάσιος Σχ. Έτος: 2013-2014 1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ι. ΔΟΜΗΝΙΚΟΣ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ- ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ & ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ............... 3 ΙΙ. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΡΓΩΝ ......................................................... 4 IΙΙ. ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΓΩΝ i. Ο Λαοκόων ............................................................... 16 ii. Η ταφή του κόμητος Οργκάθ .............................................. 17 iii. Η Βάπτιση του Χριστού ................................................. 19 ΙV. ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ, ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ, ΘΕΟΛΟΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ & ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ .............21
2
Ι. ΔΟΜΗΝΙΚΟΣ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ & ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος γεννήθηκε
το 1541 στο Ηράκλειο της Κρήτης. Η
τότε ήταν υπό Ενετική κατοχή. Η οικονομική
Κρήτη
κατάσταση της οικογενείας του
επέτρεψε στον Δομήνικο, που από μικρή ηλικία είχε παρουσιάσει καλλιτεχνικές τάσεις, να μαθητεύσει στο εργαστήριο του Γεωργίου Κλόντζα. Κοντά στο Κλόντζα καλλιέργησε
το ταλέντο του και ζωγράφισε πινάκες με θέματα από την Χριστιανική
πίστη. Σε ηλικία 26 ετών
το 1567 έφυγε από την Κρήτη και εγκαταστάθηκε στη
Βενετία. Στη Βενετία γνωρίζει και δουλεύει που ζωγραφίζει στη Βενετία, αν και
με σημαντικούς ζωγράφους. Τα έργα
εξακολουθούσαν να απεικονίζουν θρησκευτικά
θέματα, απομακρύνονταν σιγά σιγά από τις βυζαντινές επιρροές του ζωγράφου οδηγούσαν προς τη Βενετική τεχνοτροπία. Την ιδία
και
περίοδο ο Θεοτοκόπουλος
αρχίζει να χρησιμοποιεί λάδι στους πινάκες του εγκαταλείποντας
την τέμπερα που
χρησιμοποιούσε στην Κρήτη. Μετά την Βενετία ο Δομήνικος πήγε στην Πάρμα, στη Φλωρεντία και τελικά εγκαταστάθηκε στη Ρώμη το 1570 σε ηλικία 29 ετών. Έξι χρόνια
αργότερα
(1576)
περίμενε
στη
Ρώμη
ζωγραφίζοντας
διαφόρους ζωγράφους μεταξύ των οποίων και του Μιχαήλ
και
μελετώντας
Αγγέλου. Στο πρόσωπο του
Μιχαήλ Αγγέλου ο Θεοτοκόπουλος αναγνωρίζει έναν ικανότατο αρχιτέκτονα και γλύπτη αλλά ταυτόχρονα και έναν απαράδεκτο ζωγράφο. Την γνώμη του αυτή εξέφρασε μπροστά στον Πάπα Γρηγόριο τον 13ο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να χάσει την εύνοια που του πρόσφερε ο Καρδινάλιος Φαρνέζε. Το 1577 ο Δομήνικος βρίσκεται στην ισπανική πόλη Τολένδο. Στην Ισπανία χρησιμοποιεί το ψευδώνυμο
«Ελ Γκρέκο» με
το όποιο θα γίνει γνωστός σε όλο το κόσμο. Ένα χρόνο αργότερα το 1578 θα γεννηθεί
ο γιος του Χόρχε, ο όποιος θα μεγαλώσει με μοναδικό γονέα τον Ελ
Γκρέκο, αφού η μητέρα του
απεβίωσε μετά την γέννηση του. Το 1579 ο βασιλιάς
Φίλιππος ο 2ος γνωρίζει τον Ελ Γκρέκο και του αναθέτει να ζωγραφίσει
έναν
πίνακα που να απεικονίζει το μαρτύριο του Αγίου Μαυρικίου και θα κοσμήσει το παρεκκλήσι του Αγίου τελειώσει
τον
πίνακα
στην εκκλησία της μονής Εσκορίαλ. Ο Ελ Γκρέκο θα το
1582,
αλλά
επειδή
δεν
άρεσε
στον
βασιλιά
δεν
τοποθετήθηκε στη θέση για την όποια προοριζόταν. Η φήμη του ωστόσο αυξάνεται συνεχώς.
Εκτός
από
την
ζωγραφική
ασχολείται
με
τη
γλυπτική
και
την
αρχιτεκτονική, ενώ οι παραγγελίες για τα έργα του αυξάνονται σε τέτοιο ρυθμό που αναγκάζεται να προσλάβει βοηθούς. Παράλληλα με τα θρησκευτικά έργα αρχίζει να αποτυπώνει στον καμβά και προσωπογραφίες. Η τεχνική του συνεχώς
εξελίσσεται
και ωριμάζει. Τα έργα του πλέον χαρακτηρίζονται από μια εκφραστική δύναμη. Ο τρόπος που ζωγραφίζει πολλές
φορές δεν αρέσει στους παραγγελιοδόχους του με
αποτέλεσμα να δυσκολεύεται να πάρει την αμοιβή που του αξίζει. Έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του με την οικογένεια του γιου του και δεν σταμάτησε ούτε στιγμή να ζωγραφίζει. Πέθανε στις 7 Απριλίου του 1614.
ΙΙ. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΡΓΩΝ 3
1. Η Άγια οικογένεια με την Μαρία Μαγδαληνή
2. Η Αγία Οικογένεια
3. Ο Άγιος Ιωάννης ο Ευαγγελιστής
4. Άποψη Τολέδο
4
5. Ευαγγελισμός
6. Η προσκύνηση των ποιμένων
7. Η Βάφτιση του Κυρίου
8. Η Αλληγορία της Camaldolese Order
5
9. Η Στέψη της Θεοτόκου
10. Απόστολος Πέτρος και Παύλος
11. Άγιος Λουκάς , βασιλιάς της Γαλλίας 12. Χριστός
13. Άγιος Αντρέας 14. Ο St Francis διαλογίζεται 15. Η Παρθένος Μαρία 16. Ένας ηλικιωμένος κύριος 17. Η μελέτη ενός άνδρα
6
18. Η ταφή του κόμη Όργκαθ
19. Ο Ιησούς στον σταυρό μαζί με τις 2 Μαρίες και τον Άγιο Ιωάννη 20. Ο Ιησούς στον σταυρό
21. Ο St Francis λαμβάνει τα Στίγματα 22. Ο St Francis προσεύχεται πριν από την Σταύρωση
7
23. Η Μαρία Μαγδαληνή σε μετάνοια
24. Πορτρέτο του dr Rodrigo 25. Πορτρέτο ενός ανθρώπου 26. Ο Ιησούς κουβαλάει τον Σταυρό
27. Ο Άγιος Δομήνικος σε προσευχή
8
28. Η αγονία στον κήπο
29. Μια αλληγορία με ένα αγόρι Ανάβοντας ένα κερί 30. Το πέπλο του Αγίου Veronica 31. Ευγενής με το χέρι του στο στήθος του 32. Η disrobing του Χριστού 33. Ο Ευαγγελισμός της θεοτόκου και του Αγιού Ιωάννη 34. Ο Άγιος Πέτρος σε μετάνοια
35. Πορτρέτο ενός γλύπτη
9
36. Μια κυρία σε ένα περικάλυμμα γουνών
37. Ο Άγιος Σεμπάστιαν 38. Εμφανίσεις της Παναγίας στο St Lawrence 39. Giulio Clovio 40. Όρος Σινά 41. Ο Ιησούς θεραπεύει τους τυφλούς 42. Vincenzo Anastagi 43. Αλληγορία με ένα κερί να φωτίζει ένα παιδί ένα πίθηκο και ένα χαζό
10
44. Ο καθαρισμός του ναού
45. Ο Επιτάφιος Θρήνος του Χριστού 46. Το Modena Τρίπτυχο
47. Ο μυστικός Δείπνος 48. Άγια Τριάδα
11
49. Ο Άγιος Ιωάννης ο Βαφτιστής 50. Η Ανάσταση
51. Η Λατρεία του Ονόματος του Ιησού 52. Το μαρτύριο του Αγίου Maurice 53. Αγίου Λουκά Ζωγραφική της Βρεφοκρατούσας 54. Η Κοίμηση Της Θεοτόκου
55. Ο Ενταφιασμός του Χριστού 12
56. Η συναυλία των αγγέλων 57. Το άνοιγμα της πέμπτης σφραγίδας της Αποκαλύψεως
58. St Jerome
59. Saint Jerome μετανοών 60. Πορτραίτο του Καρδινάλιου Tavera 61. Ο γάμος της Θεοτόκου
13
62. St Ildefonso
63. Άγιος Πέτρος 64. Η Επίσκεψη 65. Γέννηση
66. Η Madonna της φιλανθρωπίας 67. Ο Χριστός σε Αγωνία στον Σταυρό 68. Απόστολος Ανδρέας 69. Απόστολος St James της Ευρύτερης 70. Απόστολος Φίλλιπος 71. Απόστολος Βαρθολομαίος 72. Απόστολος Ματθαίος 73. Απόστολος Θαδαίος 74. Απόστολος Σίμονας 75. Απόστολος Λουκάς 76. Altarpiece 77. Ο Άγιος Μαρτίνος και ο ζητιάνος 78. Η Παρθένος με το Χριστό 14
την Άγια Μαρίνα και Άγκνες 79. Η Πεντηκοστή
80.Λαοκόων
81 Γυναικείο πορτρέτο
15
III. ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΓΩΝ Από τους πινάκες
του
Ελ Γκρέκο
διαλέξαμε τρεις για να αναλύσουμε.
i. Ο ΛΑΟΚΟΩΝ, 1610-1614
Το έργο αυτό με το μυθολογικό περιεχόμενο αποτελεί μοναδικό στο ρεπερτόριο του Ελ Γκρέκο. Ο μύθος είναι γνωστός. Ο Λαοκόων, ιερέας του Απόλλωνα στην Τροία, κατασπαράχθηκε από φίδια μαζί με τα παιδιά του, αφού είχε εναντιωθεί στη μεταφορά του Δούρειου Ίππου μέσα στην πόλη της Τροίας. Ο πίνακας βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον (National Gallery of Art). Ο Ελ Γκρέκο σ' αυτό το έργο φτάνει στον ακραίο μανιερισμό, ένα χαρακτηριστικό που επιβεβαιώνει ότι ο πίνακας φιλοτεχνήθηκε στο τέλος της ζωής. Ο
ζωγράφος
εμπνεύστηκε
από
το
γλυπτό
σύμπλεγμα
του
Λαοκόωντα
που
βρίσκεται στη Ρώμη. Οι ειδικοί διακρίνουν στοιχεία τεχνοτροπίας του Μιχαήλ Άγγελου, ενώ το τοπίο στο φόντο θυμίζει το Τολέδο της Ισπανίας. Το έργο ωστόσο παρέμενε
ημιτελές.
Όλα
τα
νευρώδη
γυμνά 16
σώματα
πλάθονται
μέσω
φωτός,
δημιουργώντας έτσι ρευστά και κυματοειδή περιγράμματα. Αξιοπρόσεκτο είναι το γεγονός πως αυτά τα χαρακτηριστικά υπακούν στους κανόνες του εξπρεσιονισμού. Στα δεξιά μερικά άλλα πρόσωπα παρακολουθούν την τραγωδία. Το ένα από αυτά παρέμεινε ημιτελές και μάλιστα έχει δύο κεφάλια. Πιστεύεται ότι απεικονίζει μία από
τις
τρεις
γυναίκες:
Αθηνά,
Εύα,
Πανδώρα.
Φυσικά
εδώ
διαφαίνεται
η
αναποφασιστικότητα του ζωγράφου σχετικά με την κλίση της κεφαλής της γυναίκας αριστερά, ώστε να παρατηρεί με τρόμο την τραγωδία ή στραμμένο δεξιά ώστε να μη βλέπει το συμβάν. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι το κίνημα του μανιερισμού δεν είχε απήχηση κατά το 17ο αιώνα, αλλά αντικαταστάθηκε από το baroque (μπαρόκ). Γι' αυτό επί αιώνες το έργο του Ελ Γκρέκο ως σύνολο παρέμενε άγνωστο στον κόσμο. Εντούτοις, κατά το κίνημα του εξπρεσιονισμού στις αρχές του 20ου αιώνα αναγνωρίστηκε η αξία του καλλιτέχνη, ο οποίος μάλιστα θεωρήθηκε και ως πρόδρομος αυτού του ρεύματος. ii. Η ΤΑΦΗ ΤΟΥ ΚΟΜΗ ΟΡΓΚΑΘ
17
Φτάνουμε πάλι στην εκκλησία του Σάντο Τομέ. Χτισμένη τον 14ο αιώνα, λίγα βήματα πιο πέρα απ' το σπίτι του Γκρέκο. Η εκκλησία δεν λειτουργεί πια. Υπάρχει για να στεγάζει ένα απ' τα μεγαλύτερα θαύματα της τέχνης στη γη: Την ταφή του Κόμη Οργκάθ. Καλύτερα να σταματήσουμε πρώτα εδώ κι ύστερα να πάμε να δρασκελίσουμε το κατώφλι του σπιτιού του. Καλύτερα να βαφτιστούμε πρώτα στο μυστήριο που φυλάσσει ο Άγιος Θωμάς. Να προγευθούμε εκείνο που ό ίδιος ο ζωγράφος επιτρέπει να φανερωθεί κι ύστερα να διαβούμε το κατώφλι για τον αφανέρωτο χώρο της ιδιωτικής ζωής του. Οι επισκέπτες μέσα στον Άγιο Θωμά είναι λιγοστοί. Ακίνητοι και άφωνοι. Αν το καλοσκεφτείς, είναι ελάχιστες οι στιγμές που καταφέρνει κανείς
να
μένει ακίνητος
όταν
δεν
κοιμάται.
Όμως
οι
επισκέπτες
εδώ
δεν
κινούνται καθόλου. Πιο φανερά ανασαίνουν τα πρόσωπα του πίνακα παρά αυτοί. Όπως στον ύπνο, ξεχνούν τον εαυτό τους, τον εγκαταλείπουν πάνω στο όραμα του απέναντι τοίχου. Τους φεύγει. Σαν σκιές στέκονται μπροστά του. Μπορείς να προχωρήσεις ελεύθερα, να πλησιάσεις το έργο, να πάρεις την ανάσα που ξαφνικά ζητάει η καρδιά σου, να κάτσεις κοντά του ώρα πολλή. Για να μαζέψεις τις δυνάμεις της ψυχής και της νόησης, για ν' αποδιώξεις-τον θόρυβο που μάταια φορτώθηκες, για να ξαναρχίσεις. Ν' απλωθείς, να βαθύνεις, να χωρέσεις αυτό που σήμερα σου αποκαλύπτεται. Δεν γίνεται να πραγματοποιηθούν τέτοιες φιλοδοξίες που μονομιάς σε πλημμύρισαν. Όσο κι αν αγωνίζεσαι ν' απορροφήσεις αυτό που κοιτάς, απορροφάσαι εσύ από κείνο. Λίγο λίγο, σταγόνα σταγόνα. Θα δείχνουμε χλωμοί στο τέλος φαντάζομαι. Απέναντι μας, στον φωτισμένο τοίχο, ο πίνακας του Οργκάθ.
Γιγάντιο άνθος
που
έσκασε,
άνοιξε
πέταλα και
φανερώνεται η
ιδέα
ιδιοφυούς νου, ο ανασασμός ψυχής περίπλοκης, κατασταλαγμένης όμως. Κι από παντού, σαν πέπλο, σαν από πηγή φωτός ανεξάρτητη απ' τον ζωγράφο, η ανταύγεια του Πνεύματος του ζωοποιού που κινεί τους ανθρώπους και τ' αληθινά έργα τους και τα κάνει ν' ανυψώνονται πάνω απ' τα υλικά τους. Πρόκειται για πίνακα μεγάλου σχήματος. Έχει διαστάσεις, 4,80 μ. επί 3,60 μ. κι ολοκληρώθηκε λίγο πριν τα Χριστούγεννα του 1586, εποχή ωριμότητας του Θεοτοκόπουλου.
Αναπαριστά
τον
ενταφιασμό
του
ήρωα Οργκάθ,
την
ώρα που
η
πενθούσα συντροφιά των ευγενών Τολεδιάνων βλέπει έκπληκτη να συμβαίνει μπροστά της ένα θαύμα: Εμφανίζονται κατά την ταφή στη γη ό Άγιος Στέφανος κι ό Άγιος Αυγουστίνος επιθυμώντας να τιμήσουν τον ενάρετο νεκρό. Με στοργή σκύβουν κι ανασηκώνουν το πεσμένο του κορμί ενώ πάνω απ' τα κεφάλια και τις λαμπάδες ανοίγει
ο
ουρανός.
Άγγελοι
κι
άγιοι
γύρω
απ'
τον
Χριστό
Παντοκράτορα
παρακολουθούν τη λυτρωμένη ψυχή του Οργκάθ να παίρνει τη θέση της ανάμεσά τους. Στην ορθόδοξη ανατολική εικονογραφία, η ψυχή παρουσιάζεται σαν βρέφος. Γι' αυτό κι εδώ ένας βιαστικός άγγελος σέρνοντας την, σαν σπάθα, μακριά φτερούγα του, με ορμητική
κίνηση
ανυψώνεται
κρατώντας
ελευθερωμένη ψυχή σαν νεογέννητο.
18
προσεχτικά
στην
αγκαλιά
του
την
iii. Η ΒΑΠΤΙΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ
Στο έργο απεικονίζεται η Βάπτιση του Χριστού με πρωταγωνιστικές μορφές τον ίδιο τον Ιησού και τον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο που συνοδεύονται από τρεις φτερωτούς αγγέλους μέσα σε φυσικό περιβάλλον που αναπαριστά το τοπίο του ποταμού Ιορδάνη. Το έργο είναι ανυπόγραφο, μπορεί όμως, βάσει τεχνοτροπικών κριτηρίων, να αποδοθεί με βεβαιότητα στον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο και να ενταχθεί στα έργα της προχωρημένης
βενετικής
παραγωγής
του.
Υψηλή
ποιότητα
εργασίας,
χρωματική
αρμονία, έντονη βενετική επίδραση, όπως για παράδειγμα η διαμόρφωση του φυσικού τοπίου, και μανιεριστική πνοή χαρακτηρίζουν τη σύνθεση. Στο κέντρο του πίνακα ο Χριστός στα νερά του Ιορδάνη δέχεται το βάπτισμα από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο. Ο Ιωάννης έχει αποδοθεί με σκούρα επιδερμίδα και μαλλιά, σε αντίθεση με τη μορφή του Ιησού που αποδίδεται με φωτεινότερα χρώματα. Η εικονογραφική λεπτομέρεια με τον Πρόδρομο να ρίχνει νερό στο Χριστό με κοχύλι η στρογγυλή κούπα αποτελεί καθιερωμένο στοιχείο σε απεικονίσεις του θέματος στη βενετσιάνικη ζωγραφική. Μέσα στο ποτάμι βρίσκεται ο Χριστός, στραμμένος προς τον Πρόδρομο, προς τον οποίο και απλώνει τα χέρια του με ενωμένες τις παλάμες, δίνοντας την εντύπωση 19
μορφής που δέεται. Αριστερά από το Χριστό, στο βάθος, διακρίνεται αμυδρά τοπίο πόλης και μπροστά από αυτό ομάδα μορφών, που έχει αποδοθεί μικρογραφικά. Σύγκριση αγιογραφίας της Βάπτισης με το ομώνυμο έργο του Θεοτοκόπουλου Στη Βυζαντινή Παράδοση ο Πρόδρομος αγγίζει το κεφάλι του Χριστού, δυο τρεις άγγελοι κρατάνε τα ενδύματά του, το Άγιο Πνεύμα κατέρχεται ως περιστέρι και ένα χέρι στον ουρανό δεικνύει τον Θεό Πατέρα. Στον Greco πλήθος αγγέλων γεμίζουν τον πίνακα, ο Πρόδρομος χύνει νερό με όστρακο στο κεφάλι του Χριστού,
ο οποίος
έχει τα χέρια του ενωμένα στο στήθος και ο Θεός Πατέρας ολόσωμος κάθεται στα σύννεφα βεβαιώνοντας «του λόγου το αληθές». Στην παράσταση λοιπόν της «Βάπτισης του Χριστού» έχουμε καθαρά επίδραση της Δυτικής θεολογίας στο Greco, παρά Βυζαντινής, γεγονός που μας δείχνει τη χρονική περίοδο δημιουργίας του έργου (μεταγενέστερη) από την οποία ο Θεοτοκόπουλος έχει υιοθετήσει καλλιτεχνικά στοιχεία. Διότι αυτός που έχει την
Ορθόδοξη Θεολογία θα απεικονίσει τον Χριστό
ολόκληρο μέσα στο νερό να βαπτίζεται από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο. Και αυτό διότι στο μυστήριο του Βαπτίσματος κατά την Ορθόδοξη Θεολογία ο οποιοσδήποτε βαπτιζόμενος πρέπει να είναι ολόκληρος μέσα στο νερό. Αντιθέτως αυτός που έχει εντρυφήσει στη Ρωμαιοκαθολική παράδοση θα απεικονίσει τον Χριστό είτε μέσα στο νερό, με την προϋπόθεση όμως το νερό να ανέρχεται μέχρι τους αστραγάλους του, είτε εκτός νερού γονατιστό στα βράχια και τον Ιωάννη τον Πρόδρομο και στην μία και στην άλλη περίπτωση να του χύνει με ένα όστρακο ή κύπελλο νερό στο κεφάλι. Η απεικόνιση αυτή γίνεται τοιουτοτρόπως, διότι ως γνωστό το μυστήριο του Βαπτίσματος στη Δυτική Εκκλησία γίνεται δια ραντίσματος.
ΙV. ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ, ΘΕΟΛΟΓΙΚΑ, ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ 20
ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο
Θεοτοκόπουλος
ήταν
επηρεασμένος
από
τη
βυζαντινή
αλλά
και
την
τοπική
(Κρητική) καλλιτεχνική παράδοση. Έτσι στα πρώτα χρόνια της καλλιτεχνικής του πορείας παρατηρούνται χαρακτηριστικά στοιχεία των τεχνοτροπιών που κυριαρχούσαν στην Κρήτη εκείνη την εποχή. Ο Ελ Γκρέκο μαθήτευσε στο εργαστήριο του Γεωργίου Κλόντζα και επηρεάστηκε από αυτόν. Στην μετέπειτα καλλιτεχνική του πορεία, και αφού εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Ισπανία, αφομοίωσε στοιχεία από τη δυτική νοοτροπία και τέχνη. Έτσι κύριο στοιχείο του έργου του είναι η ένωση αυτών των δύο πολιτισμών. Αντίθετα από τη νοοτροπία της εποχής του (Αναγέννηση), με κύριο εκπρόσωπο τον Μιχαήλ
Άγγελο, ο Θεοτοκόπουλος φέρνει τον Θεό στον άνθρωπο. Τα πρόσωπα
στους πίνακές του παρουσιάζονται ασκητικά με χαρακτηριστικά των αγιογραφιών της βυζαντινής τέχνης. Το ανδρικό πρότυπο του Θεοτοκόπουλου παρουσιάζεται λιγνό, με μούσια και μακριά μαλλιά. Ο Ελ Γκρέκο χρησιμοποιεί κυρίως μουντά και ψυχρά χρώματα, ενώ υπάρχουν και μικρές θερμές πινελιές για μεγαλύτερη έμφαση. Ένα ακόμη κύριο χαρακτηριστικό της τεχνικής του είναι χρήση σκιών οι οποίες δίνουν παραστατικότητα και την αίσθηση στον θεατή ότι μετέχει στον πίνακα. Είναι ο πρώτος που εισάγει το μανιερισμό. Με τον όρο Μανιερισμός (ιταλ.: Manierismo) εννοείται το καλλιτεχνικό ρεύμα που αναπτύχθηκε κατά την τελευταία περίοδο της Αναγέννησης και ειδικότερα το χρονικό διάστημα, από τη δεκαετία του 1520 ως το 1600 περίπου. Ο Μανιερισμός είχε ως καταγωγή την Ιταλία, με κέντρα τη Ρώμη και τη Φλωρεντία, και αποτέλεσε κατά
κάποιο
τρόπο
μία
αντίδραση
στην
αισθητική
της
ώριμης
Αναγέννησης,
σηματοδοτώντας παράλληλα την μετάβαση στην εποχή του μπαρόκ. Ο Θεοτοκόπουλος μέσα από τα έργα του υπερβαίνει το μέτρο, παραποιεί τις αναλογίες των σωμάτων, καθώς επιμηκύνει πρόσωπα και σώματα. Δημιουργεί μία υποχώρηση
των
ρεαλιστικών
χαρακτηριστικών,
γεγονός
που
προσδίδει
μια
πνευματικότητα. Στα άτομα των έργων του επίσης παρουσιάζεται έντονη κίνηση με ανεστραμμένα βλέμματα και πρόσωπα. Ο καλλιτέχνης αδιαφορεί για την σωματικότητα και υπάρχει απώλεια υλικού βάρους γεγονός που οδηγεί στην σταδιακή αποϋλοποίηση των μορφών.
21