Annette Hessen Bjerke, Tom-Erik Kroknes, Olaug Ellen Lona Svingen, Andreas Hernvald, Gunnar Kryger, Hans Persson og Lena Zetterquist
5A Grunnbok
Illustrasjonar: Jenny Karlsson
Nynorsk
Matemagisk 5A Grunnbok er ein del av læreverket Matemagisk 1–7. Læreverket følgjer læreplanen i matematikk for 1.–7. årstrinn (2013). © H. Aschehoug & Co. (W. Nygaard) 2013 1. utgåve / 1. opplag 2014 Det må ikkje kopierast frå denne boka i strid med åndsverklova eller i strid med avtalar om kopiering gjorde med Kopinor, Interesseorgan for rettshavarar til åndsverk. Kopiering i strid med lov eller avtale kan føre til erstatningsansvar og inndraging, og kan straffast med bøter eller fengsel. Redaktørar: Merethe Anker-Nilssen og Linn Vangen Grafisk formgiving: Mari Groeng og Kjersti Faanes, 07 Oslo Illustrasjonar: Jenny Karlsson Teikneseriar: s. 5, 45 © Thomas Fosse, s. 83 © Sven Tveit, s. 119 © Stig Bruksås, s. 145 © Kristoffer Lndseth Kart: s. 131 © Ldf/GettyImages Ombrekkar: Torgeir Ulshagen Til nynorsk ved Torgeir Ulshagen Grunnskrift: Charlotte Sans Trykk: 07 Gruppen as Innbinding: Bokbinderiet Johnsen as ISBN 978-82-03-34475-6 Matemagisk 5–7 er ei omarbeiding av Andreas Hernvald, Gunnar Kryger, Hans Persson og Lena Zetterquist: Uppdrag Matte: Mattespanarna. © Andreas Hernvald, Gunnar Kryger, Hans Persson og Lena Zetterquist, Liber AB, Stockholm www.aschehoug.no
Innhald 1
Tal
2
Addisjon og subtraksjon
3
Brøk
4
Tid
5
Algebra
4
Posisjonssystemet Negative tal Desimaltal Avrunding og overslag
44
Addisjon og subtraksjon med omgruppering Addisjon og subtraksjon på tallinja Addisjon og subtraksjon med oppstilling Addisjon og subtraksjon med desimaltal
82
Samanlikning av brøkar Likeverdige brøkar Addisjon og subtraksjon med brøk Meir enn ein heil
118
Analoge og digitale klokkeslett Rekning med tid Tidsuttrykk Tidssoner
144
Bokstavar som tal
Symbol Undervegsvurdering
Samarbeid
1
Tal Etter kapitlet skal eg kunne:
• forklare posisjonssystemet og skilnaden mellom tidelar, einarar, tiarar, hundrarar og tusenarar i eit tal • addere og subtrahere med negative tal • plassere desimaltal på tallinja • gjere overslag og runde av eit tal til nærmaste einar, tiar, hundrar eller tusenar
Viktige omgrep:
siffer, tal, posisjonssystem, negative tal, desimaltal
Startruta
Sant eller usant? 1 Talet 24 har siffera 2 og 4. 2 Etter talet 199 kjem 110. 3 I talet 3845 har sifferet 8 verdien 800. 4 1099 er større enn 1101. 5 –9 er mindre enn –3. 6 0,24 er mindre enn 0,6. 7 0,3 er plassert rett på tallinja. 0 8 39 + 53 er om lag 90.
4
1
0,3 2
3
4
5
GJETT KOR MANGE BOLLAR EG HAR I POSEN.
DERSOM DU OG EG DELER LIKT, BLIR DET ÉIN BOLLE TIL OVERS.
MEN DERSOM DU, EG, AMINA OG MARKO DELER, BLIR DET TRE BOLLAR TIL OVERS.
DERSOM DU, EG OG AMINA DELER, BLIR DET INGEN TIL OVERS.
EG HAR IKKJE FLEIRE ENN 20 BOLLAR. KOR MANGE BOLLAR HAR EG I POSEN?
5
Mange tal, men berre ti siffer Med siffera 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 og 9 kan vi lage mange tal ved å setje dei saman på ulike måtar. 1
Kor mange siffer er det i talet a) 216
2
b) 2504
c) 13
Siffera 1 og 5 kan mellom anna bli dei tosifra tala 15 og 51 eller dei tresifra tala 151 og 515.
Lag to ulike tresifra tal med siffera. a) 3, 6 og 8
b) 2, 5 og 1
3
Lag to ulike firesifra tal med siffera 3, 4 og 9.
4
Kva for eit tal i tenkjebobla har flest siffer?
5
Kva for eit tal i tenkjebobla er a) det største talet b) det minste talet c) nærmast 1000
1235, 233, 67, 6, 656, 983,125, 777, 34, 845, 5
6
Kva for nokre av tala i tenkjebobla er mindre enn 500?
7
Kva for eit tal er dette? Talet inneheld siffera 1, 4 og 7. Det er to firarar i talet. Talet er mindre enn 2000 og større enn 1500.
8
Bruk siffera 1, 2 og 3 og lag så mange ulike tresifra tal som mogleg.
6
Kapittel 1
5. klasse går på kino. Dei får plass på radene 18, 19 og 20. Det er ti plassar på kvar rad. Det første stolnummeret på rad 18 er 196, og der sit Jesper. 9
Maja sit fem plassar etter Jesper. Kva for eit stolnummer har ho?
10
Den blonde jenta i raud genser heiter Olivia. Kva for eit stolnummer har ho?
11
Max sit rett bak Jesper. Kva for eit nummer har han?
12
Lovise har mista billetten sin. Ho veit at ho sit på nummer 216, men ho veit ikkje kva for ei rad det er. Kva for ei rad er det?
13
På kva for ei rad sit ein dersom ein har nummer a) b) c) d)
24 37 18 43
14
Kor mange plassar er det på kvar av dei fem første radene?
15
Kva for eit nummer har den som sit sist på rad 6, dersom denne rada har like mange plassar som dei fem første radene?
På dei fem første radene i kinosalen er stolnummera slik: Rad 1: nummer 1–12 Rad 2: nummer 13–24 Rad 3: nummer 25–36 Rad 4: nummer 37–48 Rad 5: nummer 49–60
Kapittel 1
7
Store og små tal 5. klasse har laga lappar med dei ti siffera på. Dei legg lappane i ei skål. Elevane trekkjer lappar for å lage ulike tal. 16
Samuel trekkjer siffera 8, 1 og 3. a) Kva er det største tresifra talet han kan lage? b) Kva er det minste tresifra talet han kan lage?
17
18
a) Kva for eit tal nærmast 6000 kan han lage? b) Kva for eit tal nærmast 1700 kan han lage? Jesper trekkjer siffera 1, 5 og 0. Han skal trekkje eit siffer til. Kva for eit siffer må han trekkje for at han skal kunne lage eit tal så nær 1000 som mogleg?
20
a) Lag to ulike tal av siffera til Ida. b) Lag tre ulike tal av siffera til Erle. c) Lag to ulike firesifra tal av siffera til Herman.
5
Ida 21
De har siffera 5, 9 og 2. Kor mange ulike tresifra tal kan de lage dersom de får bruke kvart siffer éin gong i kvart tal? Så får de sifferet 0. Kor mange firesifra tal kan de lage då?
Kapittel 1
9 4
1
Ole Kristian trekkjer siffera 1, 9, 6 og 7.
19
8
3
Rebekka trekkjer siffera 5, 2 og 7. a) Kva er det største tresifra talet ho kan lage? b) Kva er det minste tresifra talet ho kan lage?
8
2
7
0
Erle
6
Herman
Partal og oddetal 0, 2, 4, 6 og 8 er partal, og 1, 3, 5, 7 og 9 er oddetal. Alle tal som har eit partal på einarplassen, er eit partal. Alle tal som har eit oddetal på einarplassen, er eit oddetal. Døme: Partal: 6 – 52 – 234 Oddetal: 7 – 45 – 667
22
Elevane viser kva for husnummer dei bur i. Elevane med oddetal bur på den eine sida av vegen, og dei med partal bur på den andre sida. Kva for tal er på same side av vegen?
23
Kva for nokre av desse tala er oddetal? 33
24
22
47
402
555
Kva for nokre av desse tala er partal? 58
229
303
502
99
25
Kor mange oddetal finst det frå 0 til 30?
26
a) Vel to oddetal. Adder dei. Er svaret partal eller oddetal? Gjer det same tre gonger til med andre oddetal. Er svara partal eller oddetal? b) Gjer det same igjen, men vel to partal. Er svara partal eller oddetal denne gongen? Gjer det same tre gonger til med andre partal. Er svara partal eller oddetal no? c) Til slutt skal du velje eit partal og eit oddetal. Er svara partal eller oddetal no? Gjer det same tre gonger til med andre partal og oddetal. Er svara partal eller oddetal no? d) Kva fann du ut?
Kapittel 1
9
Posisjonssystemet Fem elevar har spart månadsløna si i lang tid. Så mykje har dei i banken no.
Anton
Robin
Erika
Henrik
Amina 27
Kor mykje pengar har a) Anton
28
b) Erika
c) Henrik
Kven har a) mest
b) minst
29
Robin kjøper ei bok som kostar 200 kr. Kor mykje pengar har han att?
30
Henrik kjøper eit dataspel for 500 kr. Kor mykje har han att?
31
Anton skuldar Amina 100 kr. Kor mykje har dei kvar når Anton har betalt pengane attende til Amina?
10
Kapittel 1
3625 kan vi skrive som 3000 + 600 + 20 + 5. tusenarar
hundrarar
3
6
tiarar einarar 2
5 Dette kallar vi å skrive talet på utvida form.
32
Skriv tala med siffer. a) tre hundrarar, sju tiarar og to einarar b) to tusenarar, ni hundrarar, ein tiar og åtte einarar
33
Skriv tala med siffer. a) seks hundre og femten
34
b) fem tusen og trettisju
Du har talet 4261. Kva for ein verdi har sifferet a) 4
35
b) 6
c) 2
Kva heiter plassen til sifferet 5 i a) 3475
36
b) 5123
c) 3359
d) 2588
Du har talet 2163. Lat siffera på einar- og hundrarplassen byte plass. a) b) c) d)
37
Kva for eit tal får du? Er det nye talet mindre eller større enn 2163? Er det nye talet eller 2163 nærmast 2000? Dersom du no byter to andre siffer, får du det største talet du kan lage av siffera 2, 1, 6 og 3. Kva for eit er det? Kva for eit tal er dette? Sifferet på tiarplassen er dobbelt så stort som sifferet på hundrarplassen. Sifferet på tusenarplassen er ein tredel av sifferet på einarplassen. Verdien til sifferet på hundrarplassen er 200. Sifferet på tusenarplassen er éin meir enn sifferet på hundrarplassen.
Kapittel 1
11
Tallinjer Tallinjer kan hjelpe oss når vi skal rekne. 22
11
0
10
38
20
Kva for eit tal peikar pila på? a) b) 5
39
Slik kan ei tallinje sjå ut.
c)
d)
25
45
Kva for eit tal peikar pila på? a)
b)
c)
d)
60 40
90
Kva for eit tal peikar pila på? a)
b) 90
41
100
c) 110
Kva for eit tal peikar pila på? a)
b) 520
42
c) 540
d) 560
580
Teikn ei tallinje. Plasser talet 0 i starten og talet 100 på slutten av tallinja. Teikn ei ny tallinje, og plasser 50 i starten og 100 på slutten av tallinja. Teikn ei tredje tallinje, og plasser 75 i starten og 100 på slutten av tallinja. Teikn ei fjerde tallinje, og plasser 80 i starten og 100 på slutten av tallinja. Plasser talet 90 på alle tallinjene, og diskuter kvifor plasseringa av 90 blir så ulik.
12
Kapittel 1
Negative tal på tallinja Dei negative tala er mindre enn 0, og dei står til venstre for 0 på tallinja.
–5
43
–4
–3
–2
–1
0
1
2
3
4
5
Nærmast 0 er –1, deretter –2, osv.
Teikn ei tallinje. Skriv –10 i starten av tallinja og 10 på slutten av tallinja. a) Plasser 0 på tallinja di. b) Plasser så tala –5, 5, –2, 2, –9 og 9.
44
Skriv eit tal som er a) b) c) d)
45
høgare enn –10 og lågare enn –5 lågare enn 0 og høgare enn –7 høgare enn –12 og lågare enn –8 lågare enn –3 og høgare enn –5
Kva for eit tal peikar pila på? e) c) d) a) –20
–10
b) 0
10 0
46
På kva for ein stad i tabellen er det kaldast?
47
Temperaturen aukar med tolv gradar i Karasjok. Kva er temperaturen no?
48
Kor stor er temperaturskilnaden mellom
20 Stad Tafjord Karasjok Geilo Røros Tynset
Temperatur 9 °C –25 °C 3 °C –1 °C –12 °C
a) Røros og Tynset b) Geilo og Karasjok
Kapittel 1
13
Vi kan òg bruke negative tal for å skildre kor høgt ein stad ligg i høve til havoverflata. Hovudstaden i Tyskland, Berlin, ligg på 74 meter. Hovudstaden i Nederland, Amsterdam, ligg på –4 meter.
49
Kva er høgda til a) b) c) d) e) f)
50
blekkspruten toppen av seglet kista sjøstjerna fuglen dykkaren
Kva er høgdeskilnaden mellom a) b) c) d)
sjøstjerna og toppen av fiskestonga dykkaren og kista haien og fuglen toppen av seglet og sjøstjerna
51
Haien sym fem meter opp i vatnet. Kva er høgda til haien då?
52
Kor mange meter ned må dykkaren symje for å kome ned til kista?
53
Lag minst to eigne oppgåver med svar til teikninga.
14
Kapittel 1
Korleis kan Amsterdam liggje på –4 meter?
Rekning med negative tal Vi kan bruke tallinja til å rekne med negative tal. +7 –5 + 7
4–8
54
–5
–4
–3
–2
–1
0 –8
1
2
3
4
5
–5
–4
–3
–2
–1
0
1
2
3
4
5
Bruk tallinja. Rekn ut. a) 4 – 5 d) –19 + 6 g) –15 – 3
55
b) –3 + 7 e) –2 + 13 h) –5 + 14
c) –6 – 8 f) 3 – 11 i) –12 – 5
Rekn ut skilnaden mellom a) 4 og –2 d) –5 og 9
56
Skilnaden mellom –5 og 2 er sju. Skilnaden mellom –4 og 4 er åtte.
b) –2 og –13 e) –2 og 2
c) –10 og 2 f) –10 og –2
Lillian og Morten spelar eit terningspel. Båe startar på null poeng. Dersom dei slår eit oddetal, til dømes 3, får dei tre minuspoeng, og slår dei eit partal, får dei plusspoeng. Førstemann til ti poeng vinn. Omgang 1 2 3 4 5 6 7
Kasta til Morten 2 1 3 A 3 B 5
Poengsummen til Morten +2 +1 C +2 D +3 E
Kasta til Lillian 1 3 4 3 F 6 G
Poengsummen til Lillian –1 –4 H I +3 J 11! Lillian vann!
I tabellen har ein del kast og poeng blitt borte. Kva for siffer må du byte ut bokstavane med? Spel gjerne spelet sjølv om du vil. De kan vere fleire enn to.
Kapittel 1
15
Desimaltal
Plassane til siffera har uli ke
namn:
}
desimalar
Deler vi ein einar i ti delar, kallar vi kvar del ein tidel.
Ein einar: 1
Ein tidel: 0,1
Deler vi ein tidel i 10 delar, er det det same som å dele ein einar i 100 delar. Kvar del blir kalla ein hundredel.
Ein hundredel: 0,01 1 tidel = 10 hundredelar 0,1 = 0,10
57
a) Kor mange tidelar er det i ein einar? b) Kor mange hundredelar er det i ein einar? c) Kor mange hundredelar er det i ein tidel?
58
Skriv talet som har a) b) c) d)
59
16
to einarar og to tidelar ein einar, tre tidelar og ein hundredel ingen einarar, ein tidel og ein hundredel ein einar, ingen tidelar og ein hundredel
Teikn desimaltalet 2,22 slik som i dømet.
Kapittel 1
hundredelar
tidelar
4,1 5 einarar
3,16 og 1,4 er døme på tal som ikkje er heile. Dei kallar vi desimaltal.
Alle tal som står til venstre for desimalteiknet, er heiltal. Dei som står til høgre, er delar av ein heil.
Samanlikning av desimaltal Teikn desimaltalet som er to tidelar større enn 0,3. Vi skriv 0,28. Vi seier: Null komma to åtte.
}
}
0,3 0,2 0,5 er to tidelar større enn 0,3.
} 0,5 60
Teikn desimaltalet som er tre tidelar større enn a) 0,5
61
b) 1,3
c) 1,9
d) 2,7
Teikn desimaltalet som er fire hundredelar større enn a) 0,04
62
b) 0,21
c) 0,28
d) 0,96
Teikn båe desimaltala, og skriv kva for eit av dei som er størst. a) 1,08 og 1,2 b) 0,5 og 0,47 c) 0,28 og 0,3
63
Skriv talet som er to tidelar større enn a) ein einar, fem tidelar og to hundredelar b) to tidelar og fire hundredelar c) to heile og fem hundredelar
64
Teikn og skriv eit desimaltal som er mindre enn éin. Be ein annan teikne eit desimaltal slik at desimaltala dykkar til saman er éin.
Kapittel 1
17
0,6
+
0,6
=
1,2 0,6 + 0,6 kan vi teikne slik.
+
=
}
}
1
0,2
0,6 og 0,4 er 1 til saman
65
Skriv reknestykket med tal. Rekn ut. b)
a) +
+
c)
d) +
66
Teikn reknestykket. Rekn ut. a) 0,5 + 0,3 c) 0,3 + 0,7 e) 0,01 + 0,03
67
18
+
b) 0,1 + 0,8 d) 0,8 + 0,8 f) 1,02 + 1,05
Vi kan òg dele ein einar i 1000 delar. Kva trur de ein slik del blir kalla? Korleis trur de ein slik del blir skriven med tal?
Kapittel 1
er ein tidel, 0,1.
Desimaltal på tallinja Vi kan plassere desimaltal på tallinja. 0 1 2 3 4 5 6 7 8 91 10 0
Pila peikar på 2,73.
Vi kan forstørre tallinja frå 2 til 3. Då ser vi tidelane. 2
2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 2,9
3
Så kan vi forstørre tallinja frå 2,7 til 2,8. Då ser vi hundredelane. 2,7 7 2,71 2,72 2,73 2,74 2,75 2,76 2,77 2,8 ,8 2,7 77 2,78 2,79 2
68
Kva for eit desimaltal peikar pila på? d) c) a) f) 0
69
1
2
3
4
5
6
e) b) 7
Kva for eit desimaltal peikar pila på? f) a) e) b) 20
70
21
22
23
24
25
26
Kva for eit desimaltal peikar pila på? b) e) c) a)
27
8
9
d)
c)
28
29
f)
10
30
d)
4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 4,9 5,0
71
Teikn ei tallinje. Plasser 0 i starten av tallinja og 20 på slutten av tallinja. Plasser talet 10. Plasser vidare tala 2,5 – 17,5 – 4,8 – 16,3 og 19,9. Gi kvarandre fleire desimaltal, og plasser dei så nøyaktig som mogleg.
Kapittel 1
19
Desimaltal og måling av lengd Ein meter er delt inn i ti like store delar som vi kallar desimeter, og hundre like delar som vi kallar centimeter. Det kan skrivast som desimaltal. Tre meter og fem desimeter skriv vi 3,5 m, og fire meter og fem centimeter skriv vi 4,05 m.
72
10
20 30 40 50 60 70 80 90
Skriv som meter med desimaltal. a) 5 m og 1 dm
73
b) 8 m og 4 dm
Tenk at 3,8 m tyder tre meter og åtte desimeter. Korleis skriv vi då 3 m og 8 cm?
Kor mange meter og desimeter er a) 3,7 m
74
b) 6,1 m
c) 12,4 m
Skriv som meter med desimaltal. a) 4 m og 45 cm c) 8 m og 95 cm e) 2 m og 9 cm
75
b) 2 m og 77 cm d) 5 m og 6 cm f) 9 m og 1 cm
Lisa og Oline er med på eit friidrettsstemne. a) Skriv resultatlista med namn og lengd. Den som hoppa lengst, skriv du øvst. b) Kor mykje lenger enn Rebekka hoppa Oline? c) Kor mykje kortare enn Lisa hoppa Silje? d) Kor stor skilnad er det på det lengste og det kortaste hoppet? 76
To froskar hoppar ved sida av kvarandre. Den eine hoppar 0,4 m om gongen, og den andre hoppar 0,5 m om gongen. Somme gonger er dei i utakt, men av og til landar dei på same plass. a) Kor langt har dei hoppa første gongen dei landar på same plass? b) Kor mange hopp har kvar frosk gjort då? c) Når landar dei på same plass att? Finn dei neste tre gongene det hender. Ser du noko mønster? Skildre mønsteret.
20
desi – tid centi – el hundre del
Kapittel 1
Hilde Lisa Lovise Oline Rebekka Silje
2,97 m 3,02 m 2,73 m 3,05 m 2,84 m 2,66 m
Desimaltal og måling av volum Ein liter er delt inn i ti delar. Kvar del kallar vi ein desiliter. Det kan skrivast som desimaltal. Tre liter og fire desiliter skriv vi 3,4 l.
77
Skriv som liter med desimaltal. a) fire liter og seks desiliter b) to liter og åtte desiliter c) ti liter og ein desiliter
78
Kor mange liter og desiliter er a) 1,6 l d) 3,4 l
79
b) 5,3 l e) 0,8 l
c) 9,2 l f) 3 l
Rekn ut. a) 1,4 l + 3,6 l b) 5,2 l + 3,1 l c) 0,6 l + 2,7 l
80
Jesper skal feire bursdag. Dei blir tolv personar til saman. Han reknar 0,4 l brus per person. Det er to glas til kvar. Kvart glas rommar 0,2 l.
Eg spring 60 m på 9,48 s. Slår du meg?
a) Kor mange liter brus må han kjøpe? b) Han kjøper 1,5-litersflasker. Kor mange flasker treng han å kjøpe? c) Han kjøper seks liter brus. Kor mykje brus blir det då på kvar? 81
To personar spring 100 meter på like mange sekund, og det er berrre desimalane som skil dei. Skal ein ha ein høg eller låg verdi på desimalane for å vinne? Kvifor? Kapittel 1
21
Avrunding Vi rundar av tal når vi vil vite noko omtrentleg. 3,8 kan rundast av til nærmaste heile tal. Vi skriv 3,8 ≈ 4. 2,2 kan rundast av til nærmaste heile tal. Vi skriv 2,2 ≈ 2. 1,5 kan rundast av til nærmaste heile tal. Vi skriv 1,5 ≈ 2. Vi kan runde av 1,9 m til om lag 2 m.
82
Rund av til nærmaste tiar. a) 37 e) 35
83
b) 54 f) 96
c) 76 g) 8,7
d) 87 h) 95
c) 246 g) 98,4
d) 453 h) 976
c) 31,4 g) 9,80
d) 10,9 h) 6,74
Rund av til nærmaste hundrar. a) 143 e) 650
84
b) 178 f) 749
Rund av til nærmaste heile tal. a) 13,1 e) 10,8
b) 22,8 f) 7,2
85
Rund av tala i oppgåve 84 til nærmaste tiar.
86
Tommy rundar av til nærmaste heile tal og får 8. Marlene rundar av til nærmaste tiar og får 10. Skriv tre tal som høver med svara til både Tommy og Marlene.
87
22
Samuel rundar av eit tal til 200. Kva for eit tal kan han ha hatt frå starten? Helene rundar av eit tal til 1000. Kva for eit tal kan ho ha hatt? Gi tre døme til båe oppgåvene.
Kapittel 1
Overslag Somme gonger treng vi å gjere utrekningar som ikkje krev nøyaktig svar. • • • •
Om lag kor mykje skal vi betale i butikken? Om lag kor lang er ei strekning? Om lag kor lang tid er det til eit klokkeslett? Om lag kor mykje veg noko?
88
Oskar kjøper gåver i butikken.
100 kr 110 kr 120 kr 130 kr
a) Kva for ein sum høver best til kor mykje Oskar skal betale? Vel mellom svara i ruta. b) Korleis tenkte du?
31,50
89
Lisa kjøper varer i butikken. Dei kostar 39,50 kr, 21,99 kr, 17,90 kr og 53,50 kr. Om lag kor mykje må Lisa betale? Vel mellom svara i ruta.
90
I ein godtebutikk kjøper ein pappa fire godteposar til barna sine. Kvar godtepose kostar 28,50 kr. Om lag kor mykje må han betale?
91
Det er 436 m frå huset til Lise til Lakkegata og 88 m frå Lakkegata til butikken. Om lag kor langt er det frå huset til Lise til butikken? Gjer først eit overslag og rekn ut nøyaktig etterpå.
92
Om lag kor lang tid er det frå kl. 12.45 til kl. 17.35? Gjer først eit overslag og rekn ut nøyaktig etterpå.
93
9,50
11,99 68,80
De skal plassere pultar langs den eine kortveggen i klasserommet. a) Om lag kor mange får de plass til? b) Kva må de vite for å kontrollere om det stemmer?
Kapittel 1
23
Talmønster Det blir kalla talmønster når ein serie med tal held fram i eit bestemt mønster. Start på 15 og hopp fem og fem. Talmønsteret blir slik: 15 – 20 – 25 – 30 – 35 – 40 – …
94
Start på 50. Hopp 50 og 50. Skriv dei fem tala som kjem etterpå.
95
Start på 20. Hopp 20 og 20. Skriv dei fem tala som kjem etterpå.
96
Skriv dei tre neste tala i talmønsteret. a) b) c) d)
97
2 – 4 – 6 – 8 – 10 55 – 65 – 75 – 85 280 – 270 – 260 – 250 183 – 178 – 173 – 168
Start på eit tilfeldig tal, og skriv dei fem neste tala etter desse mønstera. a) b) c) d)
Hopp 20 og 20 framover. Hopp 5 og 5 bakover. Hopp 50 og 50 bakover. Hopp annankvar 10 og 20 framover.
98
Lag to ulike talmønster, og forklar kva som gjer dei til talmønster.
99
Det er 24 elevar til saman på 5. og 6. trinn. Mellom elevane er det eit tvillingpar og to syskenpar. På eit foreldremøte kom alle foreldra. Kor mange foreldre var med på møtet dersom alle elevane har to foreldre kvar?
24
Kapittel 1
?
Prøve 100
Kva for verdi har sifferet 7 i talet? a) 475
101
c) 4372
Skriv talet som kjem før og etter. a) 109
102
b) 7661
b) 800
c) 480
Du har siffera 0, 4, 7 og 5. Bruk kvart siffer éin gong, og skriv talet som er nærmast a) fire tusen eitt hundre
b) fem tusen fire hundre
103
Kva for eit tal peikar pila på?
104
Kva er skilnaden mellom a) –7 og –2
105
c) –6 og 1
b) –2 + 8
c) –4 – 6
c) 5
d) –5 + 11
b) atten einarar og tjuetre hundredelar d) seks tidelar
Kva for eit desimaltal er størst av b) 3,04 og 3,4
Kva for eit desimaltal er tre hundredelar større enn a) 4,45
109
a)
Skriv desimaltalet med siffer.
a) 2,3 og 2,25 108
d) 0
b) –3 og 2
a) tre einarar og fem tidelar c) ni einarar og to hundredelar 107
b)
c) sju tusen og femtito
Rekn ut. a) 3 – 7
106
d) 3000
b) 2,37
c) 8,98
Torgeir er i butikken. Varene han kjøper kostar 38 kr, 42 kr og 56,50 kr. Omtrent kor mykje må han betale?
Kapittel 1
25
Spor 1 Eit siffer har ulik verdi på ulike plassar i eit tal.
110
einarar
tiarar
tusenarar
Kva for eit tal er det største av a) 38 og 83
111
hundrarar
2 5 3 1
Kva for eit tal er størst av 205, 25 og 250? 25 er minst fordi det har færrast siffer. Samanlikn siffera på hundrarplassen. Dersom dei er like, sjå på det neste sifferet. 5 er meir enn 0, og derfor er 250 større enn 205.
b) 15 og 51
c) 205 og 502
Talet 275 kan du dele opp slik: 200 + 70 + 5 Del opp talet på same måte. a) 425
b) 962
Å dele opp eit tal slik kallar vi å skrive det på utvida form.
c) 473
112
Skriv talet med siffer: seks tusenarar, to hundrarar, ni tiarar og fem einarar
113
Skriv talet med siffer. a) to hundre og femtito b) fem tusen tre hundre og tjueein c) tusen og to
114
Du har talet 2107. Byt om siffera på hundrarplassen og einarplassen. a) Kva er det nye talet? b) Er det nye talet større eller mindre enn det gamle? c) Kva for eit av desse tala er nærmast 2000?
115
Kor mykje er sifferet 7 verdt i desse tala? a) 572
116
26
b) 736
c) 7355
5. klasse tok del i ein lesekampanje. Ved sida av ser du kor mange sider kvar av dei las på ei veke. Skriv dei i rett rekkjefølgje. Start med flest eller færrast sider øvst.
Kapittel 1
Lovise 96 sider Robin 151 sider Marko 254 sider Simon 89 sider Helena 301 sider Amina 229 sider
117
Kva for eit tal peikar pila på? a) b) 290
118
300
840
310
310
860
315
c) 320
330
340
d) 880
900
920
Skriv dei tre neste tala i talmønsteret. a) 93, 95, 97
121
305
Kva for eit tal peikar pila på? a) b) c) 820
120
300
Kva for eit tal peikar pila på? a) b) 290
119
295
c)
b) 260, 240, 220
c) 850, 800, 750
Kva for eit tal er det? Talet har siffera 2, 3 og 6. Det er to trearar i talet. Talet er større enn 2500 og mindre enn 3000.
Kapittel 1
27
Negative tal
–10 122
0
10
Bilen har parkert på 0. Kvar stoppar bilen dersom han a) ryggar tre bakover b) køyrer to framover c) ryggar éin bakover
123
Bilen har parkert på –1. Kvar stoppar han dersom han a) køyrer fire framover b) ryggar seks bakover c) ryggar tre bakover
124
Bilen har parkert på 2. Kvar stoppar han dersom han a) køyrer fire framover b) ryggar åtte bakover c) ryggar to bakover
125
Sjå på oversynet over temperaturane i nokre norske byar. Kvar er det a) kaldast b) varmast
126
Temperaturen aukar med fire gradar over heile landet. Kva er temperaturen i a) b) c) d)
127
Temperaturen minkar med fem gradar over heile landet. Kva er temperaturen i a) b) c) d)
28
Tromsø Oslo Kristiansand Hammerfest
Stavanger Bergen Trondheim Bodø
Kapittel 1
Oslo –2 °C Kristiansand –1 °C Stavanger 3 °C Bergen 1 °C Trondheim –9 °C Bodø –5 °C Tromsø –12 °C Hammerfest –17 °C
Desimaltal
3
4
5
6
Fyrstikka er 3 cm og litt til. Vi kan skrive nøyaktig kor lang ho er ved å dele inn avstanden mellom 3 og 4 i ti like store delar. Kvar del kallar vi ein tidel. Slik ser desimaltal ut på ei tallinje: 3,4
2 128
3
b) 3,8
B 1,5
3
C 2,5
D 2,9
E 3,2
F 3,6
4
5
Bruk tallinja over og bestem kva for eit desimaltal som er størst. a) 4,1 eller 3,7
132
c) 12,7
Kva for eit desimaltal peikar pila på? d) c) b) a) 2
131
5
Teikn ei tallinje som går frå 0 til 4, og plasser dei heile tala. Plasser desimaltala på tallinja. A 1,1
130
3,4
Kva for eit siffer er desimalen i desimaltalet? a) 1,5
129
4
desimal
}
2
tidelar
1
einarar
0
Fyrstikka er fire tidelar større enn 3 cm. Vi skriv 3,4 cm.
b) 2,3 eller 2,0
c) 4,4 eller 4,8
Prøv utan tallinje, men sjå på henne dersom du treng det. a) Kva for eit desimaltal ligg midt mellom 2,4 og 2,8? b) Kva for eit desimaltal kjem ein tidel etter 4,4? c) Kva for eit desimaltal er tre tidelar større enn 3,9? Kapittel 1
29
Hundredelar
3,0
133
3,1
b) 5,67
4,5
b) 1,23
b) c) 4,6
4,7
} hundredelar
tidelar
Kanskje det hjelper å teikne desimaltala?
4,8
b) 4,59 og 4,6
b) 1,4 + 0,7 e) 1,62 + 0,38
Lag to reknestykke som gir svaret a) 3,4
30
d)
Rekn ut. a) 0,3 + 0,7 d) 0,21 + 0,45
138
c) 7,16
Kva for eit desimaltal er størst av a) 4,7 og 4,68
137
c) 9,48
Kva for eit desimaltal peikar pila på? Sjå på tidelane og finn ut kor mange hundredelar det er. a)
136
3,3
Kva for eit siffer står på tidelsplassen? a) 4,65
135
3,1 3
Kva for eit siffer står på hundredelsplassen? a) 2,13
134
3,2 = 3,20
desimalar
einarar
På same måte som vi delte inn avstanden mellom 3 og 4 i tidelar, kan vi dele inn avstanden mellom kvar av tidelane i ti like store delar. Kvar del kallar vi ein hundredel. Pila peikar på desimaltalet 3,13 fordi det er tre hundredelar meir enn 3,1.
Kapittel 1
b) 2,57
c) 2,5 + 1,7 f) 1,37 + 0,61
Avrunding og overslag
0 139
10
40
50
60
70
80
90 100
b) 32
c) 56
d) 69
c) 344
d) 767
c) 3300
d) 4890
Rund av til nærmaste hundrar. a) 122
141
30
Rund av til nærmaste tiar. a) 28
140
20
b) 258
Rund av til nærmaste tusenar. a) 1200
b) 2800
142
Om lag kor høg er klassekameraten din?
143
Om lag kor brei er pulten din?
144
Om lag kor lang tid er det frå kl. 13.22 til kl. 19.34?
145
I ein godtebutikk kjøper du ein sjokolade som kostar 17 kr, og ein godtepose som kostar 31 kr. Gjer eit overslag og finn ut om lag kor mykje du må betale.
146
Gjer eit overslag og finn ut om lag kor mykje du må betale for fire brusflasker når éi brusflaske kostar 21 kr.
147
Gjer eit overslag og finn ut om lag kor langt halvvegs mellom Oslo og Bergen er når avstanden mellom Oslo og Bergen er 484 km. BERGEN
OSLO
Kapittel 1
31
Spor 2 Lillehammer – Kristiansand 478 km Hammerfest – Molde 1776 km Kongsberg – Bodø 1291 km Trondheim – Larvik 630 km Oslo – Bergen 484 km Namsos – Tromsø 1003 km
32
148
Mellom kva for byar er det størst avstand?
149
Mellom kva for byar er det minst avstand?
150
Skriv avstandane i rekkjefølgje. Ta til med den minste avstanden.
151
Mellom Oslo og Stockholm er det 537 km. Kva for ein plass i rekkjefølgja får denne avstanden?
152
Mellom kva for byar er det nesten halvparten så langt som mellom Kongsberg og Bodø?
153
Kva for ein avstand er nærmast 480 km?
154
Mellom kva for to byar er det litt over dobbelt så langt som mellom Oslo og Bergen? Kapittel 1
155
Du har talet 4209. Lat siffera på einar- og tiarplassen byte plass. a) b) c) d) e)
156
Kva for eit tal får du? Kva er skilnaden mellom dei to tala? Kva for eit av dei to tala er nærmast 5000? Kva er det største talet du kan lage av dei same fire siffera? Kva er det minste talet du kan lage av dei same fire siffera?
Skriv dei neste tre tala i talmønsteret.
3841 5632
a) 1 – 5 – 9 – 13 b) 85 – 79 – 73 – 67 c) 101 – 102 – 100 – 103 – 99 – 104 157
6532 1745
Kva for eit av tala i tenkjebobla er dette? a) Sifferet på hundrarplassen er eit oddetalssiffer. Talet er større enn 2000 og mindre enn 7000. b) Talet er eit oddetal. Dersom du adderer siffera i talet, får du 17. c) Sifferet på tiarplassen er halvparten så stort som sifferet på hundrarplassen. Dersom du adderer sifferet på tusenarplassen og sifferet på tiarplassen, får du 8. d) Sifferet på hundrarplassen er dobbelt så stort som sifferet på tiarplassen. Talet er mindre enn 4000. e) Lag ei liknande oppgåve til ein annan.
158
Skriv alle dei tresifra tala du kan lage med siffera 3, 8 og 0. Bruk kvart siffer berre éin gong i kvart tal, og skriv tala i rekkjefølgje. Start med det lågaste.
159
Vel fire siffer frå posen og lag talet nærmast a) 4500
b) 2000
c) 2100
160
Skriv siffera i posen på ei rekkje, og set inn + og – slik at det blir 13.
161
Gjer det same, men no skal du få 17.
162
Gjer det same, men no skal du få 9.
d) 5250
Kapittel 1
33
Negative tal
Eit termometer kan òg vise desimalar slik som ei tallinje, sjølv om det som oftast er digitale termometer som viser desimaltal. Når ein les av minusgradar, reknar ein òg talet på tidelar frå heiltalet, men på andre sida i høve til plussgradar. –1,3
1,4
5 4 3 2
–2
–1 0 0,3 mindre enn –1
1 2 0,4 meir enn +1
1 0
163
På loftet til bestefar finn Tone eit spesielt termometer som bestefar har kjøpt i Stockholm. Dette er svært nøyaktig og viser tidelane. Ein morgon viste termometeret dette: Kva er temperaturen denne dagen?
–1 –2 –3
164
Neste morgon er det 0,5 gradar varmare. Kva viser termometeret då?
–4 –5
34
165
Dagen etter minkar temperaturen med 0,9 gradar. Kva viser termometeret då?
166
Julie seier dette ein dag: – I dag har temperaturen auka med ti gradar frå morgon til kveld, og det er mykje! No er det fem varmegradar. Kva viste termometeret om morgonen?
167
Julie legg merke til at morgontemperaturen har variert i eit fast mønster i fleire dagar. Frå måndag til tysdag auka temperaturen med to gradar. Frå tysdag til onsdag minka han med tre gradar. Frå onsdag til torsdag auka han med to gradar, og frå torsdag til fredag minka han med tre gradar. Slik heldt det fram på same måte. Kva for ein temperatur var det den første måndagen dersom det var 5 gradar laurdag morgon?
Kapittel 1
Det kan hjelpe å teikne oppgåva.
Desimaltal
Å rekne med desimaltal er ofte lettare dersom vi bruker ei tallinje. Døme: Kva for eit desimaltal er fem hundredelar større enn 4,52? 4,52
4,57
4,5
4,6
Utan tallinje må du tenkje på siffera. Talet 4,52 kan lesast på ulike måtar: • fire heile, fem tidelar og to hundredelar • fire heile og femtito hundredelar • fire komma fem to 168
Kva for eit desimaltal er seks hundredelar større enn a) 3,22
169
c) 2,95
b) 4,23
c) 3,04
Skriv desimaltalet med siffer. a) b) c) d)
171
b) 3,38
Kva for eit desimaltal er åtte hundredelar mindre enn a) 4,49
170
Tenk etter kor mange tidelar det er i ein heil!
7 heile og 34 hundredelar 3 heile, 6 tidelar og 9 hundredelar 7 heile og 4 hundredelar 5 heile og 12 tidelar
Kva for eit desimaltal peikar pila på? b) d) a) 3,0
3,5
c) 4,0
Kapittel 1
35
172
Rekn ut. a) 1,3 + 0,9 d) 0,07 + 1,16
173
b) 1,33
c) 0,09
Skriv som meter med desimaltal. a) 3 m og 20 cm d) 2 dm
175
c) 0,15 + 1,19 f) 1,17 + 3,69
Skriv eit reknestykke med svaret a) 0,58
174
b) 0,8 + 0,9 e) 2,56 + 1,28
b) 5 m og 2 dm e) 2 cm
c) 5 m og 3 cm f) 2 dm og 3 cm
Skriv som liter med desimaltal. a) to liter og ein desiliter b) ein liter og ni desiliter c) fem desiliter
176
Bruk gjerne tallinja, og rekn ut skilnaden mellom a) 1,3 og 0,9 c) 0,15 og 1,15
0 177
36
b) 0,8 og 0,3 d) 0,07 og 1,16
0,5
Laura, Erika og Molly driv med lengdesprang. Laura hoppar 3,6 m. Erika hoppar 0,8 m kortare, og Molly hoppar nøyaktig midt imellom dei to. Kor langt hoppar Erika og Molly?
Kapittel 1
1,0
1,5
Avrunding og overslag
178
179
Rund av til nærmaste tusenar. a) 1243 b) 2645 e) 6551 f) 9675
c) 6259 g) 8321
d) 5500 h) 4447
Rund av til nærmaste heile tal. a) 8,5 b) 9,50 e) 12,12 f) 34,50
c) 15,3 g) 295,0
d) 27,6 h) 998,9
180
Om lag kor lang tid er det frå kl. 09.13 til kl. 21.18? Gjer først eit overslag og rekn ut nøyaktig etterpå.
181
Om lag kor mykje trur du ein elefant veg? Vel mellom svara i ruta.
450 kg
45 kg
4500 kg
182
Lina Maria kjøper nokre gåver. På prislappane står det 147,90 kr, 81,50 kr, 129 kr og 98 kr. Gjer eit overslag og rekn ut om lag kor mykje ho må betale.
183
Kristian og familien er på tur til Nordkapp. Dei starta frå Tromsø. Avstanden frå Tromsø til Nordkapp er 547 km. Dei har køyrt 282 km. Gjer eit overslag og rekn ut om lag kor langt dei har att.
Kapittel 1
37
Spor 3 184
André og Elin leikte ein leik der dei skulle gjette tal ved hjelp av leietrådar. Di færre leietrådar, di fleire poeng fekk den som gjetta.
Hugs HAUK: H – Hugs spørs målet A – Arbeidsteik ning U – Utrekning K – Kan svaret stemme?
a) André trong tre leietrådar for å gjette talet. Kva for eit tal er dette? 1 Talet er eit partal. 2 Talet ligg mellom 30 og 50. 3 Dersom ein adderer siffera i talet, så er summen 7. b) Elin trong fire leietrådar for å gjette talet. Kva for eit tal er dette? 1 Talet ligg mellom 40 og 80. 2 Talet er eit oddetal. 3 Talet er eit svar i 9-gongen. 4 Differansen mellom dei to siffera i talet er 3. 185
Les éin leietråd om gongen, og sjå kor mange leietrådar du treng. Kva for eit tal er dette? Kor mange leietrådar trong du? 1 Talet ligg mellom 120 og 140. 2 Summen av siffera er 7. 3 Talet er ikkje deleleg på 2. 4 Talet er eit oddetal.
186
Laget til Håvard, Vesleby IL, spela sju kampar og fekk 15 poeng. Dei tapte ingen kampar. a) Kor mange kampar vann dei? b) Kor mange enda uavgjort?
187
Osman spelar i Nøttern IL. Dei fikk 14 poeng på åtte kampar. Kva for resultat kan dei ha hatt? Det finst to moglege løysingar.
188
Linn og Ingeborg spelar i Vesleby IL. I ein sesong skåra Ingeborg dobbelt så mange mål som Linn. Til saman skåra dei 21 mål. Kor mange mål skåra Linn?
189
38
På laget til Håvard er det 18 spelarar. Dei skal nummerere trøyene sine. Skriv minst to ulike framlegg til korleis dei kan nummerere trøyene sine. Kapittel 1
Fotballpoeng: Siger 3 poeng Uavgjort 1 poeng Tap 0 poeng
Negative tal
Tenk på dette dømet: Emil har 3 kr. Han skal betale William 5 kr for ein sjokolade. Vi ser at Emil ikkje har nok pengar og skuldar William 2 kr. Med tal skriv vi det slik: 3 – 5 = –2 På tallinja kan vi vise det slik: –5 –5 190
–4
–2
1
0
1
2
3
4
5
Kor mykje pengar har elevane? a) b) c) d)
191
–3
Amalie har 54 kr og skal betale Kristin 73 kr. Trond skal betale Isak 15 kr og får 60 kr. Therese har 138 kr og skal betale Kari 150 kr. Linus skal betale Jens 47 kr og får 200 kr.
Mathias har 15 kr. Han skal betale Lukas 21 kr. a) Kor mykje skuldar Mathias Lukas etter at han har betalt det han har? b) Mathias får 20 kr av mormor. Kor mykje pengar har han etter at han har betalt attende til Lukas? c) Mathias vil kjøpe seg ein cola som kostar 23 kr. Han låner pengar av Filip. Kor mykje skuldar han Filip no?
192
Lag minst to tekstoppgåver der svaret er a) –15
193
b) –54
Vel rett reknestykke til oppgåva. a) På måndag var det éin grad over null. Tysdag var det tre gradar kaldare. Kor kaldt var det på tysdag? 1–3
3–1
–1 – 3
–3 – 1
b) Toget var fire minutt forseinka ved Lillestrøm. Ved Oslo S var det fem minutt meir forseinka. Kor mange minutt forseinka var toget ved Oslo S? 4–5
5–4
–4 – 5
5+4 Kapittel 1
39
Tusendelar
Vi deler ein hundredel i ti like store delar. Då får vi tusendelar.
}
desimalar
4,572
4,579
4,57 194
195
b) ein halv
c) to hundredelar
b)
c) 2,11
2,12
Kva for eit tal er størst? a) 6,6 eller 6,599 b) 3,45 eller 3,409 c) 8,09 eller 8,089
197
40
Emmeli har to ulike typar plankar. Den eine er 0,2 m lang, og den andre er 0,08 m lang. Ho har fire lange og åtte korte plankar. Rita gir henne i oppdrag å leggje nokre av dei i ei rekkje som er eksakt 1 m utan å bryte av nokre av plankane. Korleis skal ho gjere det?
Kapittel 1
tusendelar
Vi skriv 4,579. Vi seier: Fire komma fem, sju, ni.
Kva for eit tal peikar pila på?
2,10
tidelar
4,59
Tenk på ei tallinje, eller teikn ei dersom du treng det. Kor mange tusendelar er det i
a)
196
4,586
4,58
a) ein heil
hundredelar
På tallinja ser det slik ut:
4,5 7 9 einarar
4,579 Vi kan lese talet som fire einarar og 579 tusendelar, men òg som fire einarar, fem tidelar, sju hundredelar og ni tusendelar.
Overslag og avrunding
198
Rund av til nærmaste heile tal. a) 185,2 e) 121,21
199
b) 29,50 f) 1034,50
c) 1573,4 g) 4,950
d) 27,87 h) 999,89
Rund av tala i førre oppgåve til nærmaste tidel.
1,23 runda av til nærmaste tidel er 1,2.
200 Markus skal kjøpe slalåmutstyr på Proffsporten. Han kjøper slalåmstøvlar for 1820 kr, ski for 3910 kr, hanskar for 398 kr og eit par slalåmbriller for 295 kr. Han har med seg 7000 kr. Gjer eit overslag og sjå om han har nok. 201
Laiba spelar tennis fleire gonger i veka. No treng ho tre nye rekkertar. Kvar rekkert kostar 1495 kr. Gjer eit overslag og rekn ut om lag kor mykje ho må betale.
202 Vekkjarklokka di ringjer kl. 06.45 når du skal på skolen. Du legg deg kl. 21.00 om kvelden. a) Gjer eit overslag og rekn ut om lag kor mange timar du er oppe. b) Gjer eit overslag og rekn ut om lag kor mange timar du ligg i senga. 203 Ein bil køyrer 190 km ein dag og 92 km per dag to andre dagar. Gjer eit overslag og rekn ut om lag kor langt bilen køyrde på dei tre dagane. 204 Synne, Selma og Sine sprang 60 m. Rund av tidene til nærmaste a) tidels sekund b) heile sekund
Synne Selma Sine
10,02 s 10,09 s 10,11 s
Kapittel 1
41
Samarbeid
Kor stor er differansen mellom summane?
• Kva for eit partal finst berre i sirkelen? • Kva for eit tal finst i kvadratet og trekanten, men ikkje i sirkelen? • Kva for eit tal finst i sirkelen og trekanten, men ikkje i kvadratet? • Kva for eit tal finst i sirkelen, trekanten og kvadratet? • Kva for eit tal er det største i kvadratet? • Adder partala de fann. Adder oddetala de fann. Kor stor er differansen mellom summane?
3 8 2
1
4 5 9 6
7
Spel: Nærmast éin
De treng: binders, blyant og skrivebøker. • To eller tre kan spele saman. • Alle startar med 10 poeng. • Første spelar snurrar bindersen midt på sirkelen, les av talet som bindersen peikar på, og subtraherer talet frå 10. Spelaren skriv den nye poengsummen i skriveboka si. • Spelarane held fram etter tur. I kvar omgang subtraherer spelaren talet som bindersen peikar på, frå poengsummen frå førre runde. • Spelarane bestemmer sjølve når dei ikkje vil snurre bindersen meir. • Spelaren nærmast éin har vunne.
42
Kapittel 1
0,2 0,3
0,1
0,5
0,4
Oppsummering
!
Siffer og tal
Vi har ti siffer. Med dei kan vi lage uendeleg mange tal. Posisjonssystemet
Verdien til eit siffer er bestemt av kva for ein plass det har i talet. I talet 5328 er sifferet 5 verdt 5000, sifferet 3 er verdt 300, sifferet 2 er verdt 20, og sifferet 8 er verdt 8. I talet 1,47 er sifferet 1 verdt éin, sifferet 4 er verdt fire tidelar, og sifferet 7 er verdt sju hundredelar. tusenarar
hundrarar
tiarar
einarar
tidelar
hundredelar
På denne tallinja peikar pilene på –6 og 5 og 7,8.
–10 –9 –8 –7 –6 –5 –4 –3 –2 –1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Avrunding og overslag
Vi rundar av når vi vil vite noko omtrentleg, til dømes til nærmaste tiar (123 ≈ 120), til nærmeste hundrar (149 ≈ 100) eller til nærmaste heile tal (3,8 ≈ 4). Vi gjer overslag når vi gjer utrekningar som ikkje krev eit nøyaktig svar, til dømes om lag kor mykje vi skal betale i butikken, eller om lag kor lang ei strekning er. Talmønster
Når tal følgjer eit bestemt mønster, kallar vi det eit talmønster. Døme på talmønster: 2 – 4 – 6 – 8 – 10 – 12 og 10 – 15 – 20 – 25 – 30 Negative tal
Tal mindre enn null blir kalla negative tal, og vi skriv – framfor talet, til dømes –7. Desimaltal
Vi kan skrive tal meir nøyaktig ved å dele opp i tidelar og hundredelar mellom heiltala. 7,32 er eit desimaltal med tre tidelar og to hundredelar.
Kapittel 1
43
2
Addisjon og subtraksjon Etter kapitlet skal eg kunne:
• addere og subtrahere med nærmaste enkle tal • bruke ulike reknemåtar for å addere og subtrahere, både heile tal og desimaltal
Viktige omgrep:
omgruppering, oppstilling
Startruta
Sant eller usant? 1 39 + 53 er om lag 90. 2 Nærmaste heile tal til 13,7 er 13. 3 Dersom du subtraherer 10 frå 31, får du 20. 4 46 + 34 = 89 5 Skilnaden mellom 100 og 34 er 76.
44
WOW! DENNE MÅ VI KJØPE! ELLER KVA?
EHM… HAR VI RÅD TIL DET DA? HAN KOSTAR JO 758 KRONER!
VEL, EG HAR LIKE MYKJE SOM DE TO HAR TIL SAMAN.
EG HAR EIN
FIREDEL AV
DET DU HAR…
HMM… MEN EG HAR JO BERRE 256 KRONER!
TJA… KORLEIS REKNAR VI UT DETTE DA?
HAR VENENE NOK PENGAR?
45
Rekning med tiervenene Vi kan endre rekkjefølgja på tal når vi adderer, for å gjere det lettare å rekne. 2 + 7 + 5 + 3 + 8 = (2 + 8) + (7 + 3) + 5 = 20 + 5 = 25 Jesper har endra rekkjefølgja på tala. Dei summane han reknar ut først, set han i parentesar. 1
Korleis tenkte Jesper? Kva blei summen?
2
Rekn ut. Bruk parentesar.
Vi reknar alltid ut tal i parentesar først.
a) 9 + 6 + 4 + 5 + 5 + 1 b) 8 + 4 + 3 + 6 + 7 + 2 c) 8 + 7 + 5 + 1 + 4 + 6 + 3 + 2 + 5 + 9 3
Rekn ut. Bruk parentesar. a) b) c) d)
4
5
12 + 6 + 14 + 8 15 + 8 + 12 + 3 + 5 7 + 6 + 8 + 19 + 14 + 1 11 + 6 + 13 + 14 + 9 + 7
Eit fotballag har 15 spelarar. Kvar spelar har eit nummer på trøya. Trøyene har nummer frå 1 til 15. Alle spelarane har ulike nummer. Tenk ut ein enkel måte å rekne ut summen av nummera på. Familien Hansen er mor, far og tre barn. Mor er 43 år, og far er fire år eldre enn mor. Petter og far er 50 år til saman. Mathilde blei fødd då mor var 26 år. Sofie og mor er to år yngre til saman enn det Petter og far er. a) Skriv alderen til kvar person i familien Hansen. b) Kor mange år er familien Hansen til saman?
46
Tenk på einarane: Leit etter tiervener.
Kapittel 2
Tenk på einarane når du stiller opp, og leit etter tiervener.
Talpyramidar 8
15 13
Kva for tal manglar her? 2+3=5 5+3=8
3
2
1
5 2
3
13 pluss eit tal skal vere 15. Hva mĂĽ talet vere?
6
Finn tala som manglar. a)
b)
32 20
?
2 1
7
? 1
d)
5 2
1
30
3
0
?
? ?
10
? ?
10
Finn tala som manglar. a)
b)
? 9 1
15
?
3
4
c)
?
? 3
10 ?
?
2
5
3
70 21
10
30 11
? ?
?
? ?
? 8
d)
41 ?
26
?
5
8
c)
?
?
? ?
?
20 ?
10
Byt eit + med eit = slik at det stemmer. a) 4 + 8 + 2 + 3 + 4 + 4 + 3 b) 6 + 5 + 9 + 3 + 9 + 2 + 1 + 8 + 3 c) 17 + 3 + 14 + 5 + 4 + 11 + 2 + 12 + 10
9
Plasser tala 5, 7, 13, 16 nedst i ein talpyramide slik at det øvste talet blir størst mogleg.
Kapittel 2
47
Addere med nærmaste enkle tal Summen på toppen er den same, men tala som blir lagde saman, er enklare. 28 + 47 = 30 + 45
75 28
75 47
+2 10
c) 37 + 96 f) 49 + 43
b) 44 + 78 e) 36 + 88
c) 58 + 42 f) 74 + 97
b) 297 + 46 e) 732 + 49
c) 67 + 498 f) 327 + 43
Gjer tala enklare, og rekn ut. a) 999 + 236 d) 574 + 997
14
b) 97 + 54 e) 78 + 19
Gjer tala enklare, og rekn ut. a) 139 + 45 d) 658 + 39
13
–2
Gjer tala enklare, og rekn ut. a) 67 + 45 d) 89 + 99
12
b) 749 + 136 e) 498 + 373
c) 898 + 136 f) 998 + 857
I sportsbutikken til Kari kjøpte Sigurd eit par basketsko til 899 kr, ei T-skjorte til 128 kr og ein basketball til 173 kr. Gjer tala enklare, og rekn ut kor mykje han betalte.
15
48
45
Gjer tala enklare, og rekn ut. a) 99 + 24 d) 39 + 25
11
30
Stein har rekna slik: 897 + 99 = 898 + 100 = 998 Solveig har rekna slik: 897 + 99 = 896 + 100 = 996 Kven har rekna feil? Forklar kva som er feil.
Kapittel 2
Subtrahere med nærmaste enkle tal Subtraksjon tyder ofte at vi tek bort noko. Vi kan òg tenkje på subtraksjon som skilnaden mellom to tal eller avstanden mellom dei. I matematikken kallar vi dette differanse. 84 – 29 er den same differansen som 85 – 30. 29
30
84
85
Flytt båe tala éin mot høgre, og få enklare tal å rekne med.
84 – 29 = 85 – 30 = 55 Skilnaden mellom tala er den same, men tala er enklare å rekne med. 16
Gjer tala enklare, og rekn ut. a) 79 – 38 d) 83 – 59
17
b) 154 – 39 e) 481 – 56
c) 236 – 17 f) 721 – 99
b) 583 – 328 e) 961 – 736
c) 724 – 119 f) 457 – 198
Anna les ei bok som har 154 sider. Ho har lese 38 sider. a) Kor mange sider har ho att? b) Neste dag les ho 19 sider. Kor mange sider har ho att no? c) Dei neste dagane les ho 18 sider kvar dag. Kor mange dagar bruker ho på å lese ferdig boka?
20
Teikn ei tallinje dersom du treng det.
Gjer tala enklare, og rekn ut. a) 675 – 249 d) 823 – 399
19
c) 67 – 41 f) 75 – 29
Gjer tala enklare, og rekn ut. a) 134 – 18 d) 573 – 47
18
b) 56 – 19 e) 92 – 47
Olivia og Elin har 90 kr til saman. Elin og Helene har 80 kr til saman. Olivia og Helene har 50 kr til saman. Kor mykje har kvar av dei?
Hugs HAUK: H – Hugs spørs målet A – Arbeidsteik ning U – Utrekning K – Kan svaret stemme? Kapittel 2
49
Addisjon og subtraksjon med overhopp 523 + 298 +300
523 – 298 –300 –2
523 21
+2
821 823
Det er enklare å addere 300 og så hoppe to attende.
b) 125 + 199 e) 146 + 295
b) 58
155 158
c) 454 456
e) 723 727
209
608 609
455
951 955
Rekn ut. Bruk tallinja. a) 167 – 98 d) 614 – 496
b) 225 – 199 e) 343 – 295
c) 567 – 398 f) 721 – 393
Skriv oppgåva som er løyst på tallinja. a)
b) 55
58
155
c)
356 358
656
108 109
508
d) 169 170 174
369
e)
f) 325 329
50
264 269
f) 527
25
69 d)
156
24
c) 167 + 398 f) 228 + 393
Skriv oppgåva som er løyst på tallinja. a)
23
523
Rekn ut. Bruk tallinja. a) 67 + 98 d) 318 + 496
22
223 225
525
59
60
63
459
May har rekna slik: 467 + 297 = 467 + 300 – 3 = 767 – 3 = 764 Britt har rekna slik: 467 + 297 = 467 + 300 – 3 = 770 Kven har rekna feil? Forklar kva som er feil.
Kapittel 2
Addisjon med omgruppering
}
Hugsar du addisjon med omgruppering?
27 + 36 = 27 + 30 + 6 = 57 + 3 + 3 = 63
26
Rekn ut. Bruk omgruppering. a) 21 + 31 d) 63 + 36
27
b) 36 + 41 e) 74 + 21
c) 72 + 24 f) 44 + 34
Rekn ut. Bruk omgruppering. a) 26 + 15 d) 89 + 28
28
Del opp det siste talet, og lag ein heil tiar.
b) 34 + 38 e) 48 + 58
c) 45 + 38 f) 86 + 37
Rekn ut. Bruk omgruppering. a) 143 + 251 d) 646 + 258
b) 238 + 411 e) 529 + 732
c) 456 + 233 f) 837 + 526
29
Klasse 5B hadde elevkveld. Dei tente 325 kr i inngangspengar. I tillegg tente dei 538 kr pĂĽ kiosksal. Kor mykje tente dei til saman?
30
Klasse 5A hadde elevkveld to mĂĽnader seinare. Dei tente 256 kr meir enn 5B. Kor mykje tente dei?
31
Osman har skrive dette: 143 + 200 + 50 + 1 = 343 + 50 + 1 = 393 + 1 = 394 Kva var oppgĂĽva?
Kapittel 2
51
Subtraksjon med omgruppering Hugsar du subtraksjon med omgruppering?
64 – 23 = 64 – 20 – 3 = 44 – 3 = 41
32
a) 34 – 21 d) 88 – 42 33
b) 47 – 24 e) 75 – 23
b) 58 – 35 e) 95 – 41
c) 67 – 43 f) 86 – 55
Rekn ut. Bruk omgruppering. a) 159 – 45 d) 478 – 135
b) 287 – 44 e) 668 – 254
35
Karianne skal kjøpe nye badmintonballar. Ei pakke kostar 85 kr. Ho har berre 54 kr. Kor mykje manglar ho?
36
Peder er òg i butikken. Han skal kjøpe ein bordtennisrekkert for 154 kr. Han betaler med to hundrelappar. Kor mykje får han att?
37
Anett har rekna slik: 476 – 300 – 50 – 9 = Kva kan reknestykket ha vore? Rekn ferdig for henne.
52
c) 48 – 36 f) 86 – 32
Rekn ut. Bruk omgruppering. a) 79 – 36 d) 85 – 44
34
Del opp det siste talet.
Rekn ut. Bruk omgruppering.
Kapittel 2
c) 375 – 34 f) 549 – 327
}
Del opp einarane for å få ein heil tiar.
85 – 27 = 85 – 20 – 7 = 65 – 5 – 2 = 58
38
Rekn ut. Bruk omgruppering. a) 76 – 28 d) 72 – 26
39
c) 42 – 29 f) 85 – 37
Del opp det siste talet, og del opp einarane for å få ein heil tiar.
Rekn ut. Bruk omgruppering. a) 54 – 37 d) 75 – 47
40
b) 67 – 48 e) 93 – 28
b) 72 – 59 e) 95 – 38
c) 84 – 68 f) 82 – 49
Rekn ut. Bruk omgruppering. a) 261 – 143 d) 646 – 258
b) 451 – 238 e) 732 – 529
c) 456 – 233 f) 833 – 526
41
Henrik går til sportsbutikken til Kari for å kjøpe bordtennisballar. Han kjøper ei pakke som kostar 69 kr. I lomma har Henrik 95 kr. Kor mykje pengar har han att når han har betalt for bordtennisballane?
42
Aleksandra spelar handball. Ho ser på handballskor i sportsbutikken. Skorne kostar 389 kr, og ho har 255 kr. Kor mykje manglar ho?
43
Kari bestemmer seg for å selje treningsskjorter billegare. Ei skjorte kosta 475 kr. Den nye prisen er 339 kr. Kor mykje har Kari sett ned prisen?
44
Då Henrik blei fødd, var faren hans, Morten, 33 år gammal. Kor gammal er Henrik når pappaen hans er nøyaktig fire gonger så gammal som han?
SAL
Kapittel 2
53
Addisjon på tallinja 132 + 149 +100
+40
132
45
232
+8 272
281
b) 67 + 75 e) 581 + 364
c) 94 + 38 f) 749 + 451
Skriv oppgåva som er løyst på tallinja. a)
+100 262
c)
+30
362
+100 356
47
280
Hopp på tallinja for å finne svaret. a) 53 + 42 d) 493 + 318
46
Hugsar du korleis vi hoppar på tallinja?
+1
+200
b)
+7
392 399 +4 +5 376
385
+10
d) 641
Kristin og Håkon spelar «Først til 100».
Kapittel 2
+7 +2 862
a) Kristin har kome til 66 på tallinja. Ho kastar 5 og 2 med terningen, og får lage tala 52 og 25. Dei får flytte differansen mellom dei to tala. Kvar landar Kristin? b) Håkon står på 57. Han kastar 6 og 1. Kvar landar han? c) Den første som passerer 100, vinn. Har nokon av dei vunne enno?
54
+50
841
910
Subtraksjon på tallinja 143 – 24 –1 119
48
–3 120
– 20 123
143 Når vi subtraherer, hoppar vi bakover.
Hopp på tallinja for å finne svaret. a) 74 – 35 d) 353 – 36
49
b) 63 – 25 e) 482 – 65
c) 95 – 47 f) 512 – 34
Skriv oppgåva som er løyst på tallinja. a)
–2 38
c)
44
– 4 – 50 136
50
40
– 40
–4
b) 84
– 200 390
618 620 622
642
– 4 – 20 0
d) 306
842
– 100
334
a) Emilia ser på ulike PC-spel. Lego Star Wars kostar 249 kr. Civilization kostar 325 kr. Kva er prisskilnaden? b) Emilia kjøper båe spela og betaler med ein tusenlapp. Kor mykje får ho attende?
51
Nelson Mandela (1918–2013) blei 95 år gammal. Martin Luther King jr. døydde 50 år etter at Mandela blei fødd. Martin Luther King jr. blei berre 39 år gammal. I kva for eit år blei han fødd?
Kapittel 2
55
Addisjon med oppstilling 418 + 237
1
4 1 8 + 2 3 7 = 6 5 5
52
Rekn ut. Bruk oppstilling. a) 347 + 446 d) 432 + 463
53
Hugsar du dette? Først einarane, så tiarane og til slutt hundrarane.
b) 436 + 258 e) 563 + 374
c) 566 + 219 f) 685 + 263
Rekn ut. Bruk oppstilling. a) 466 + 327 d) 752 + 184
b) 645 + 239 e) 551 + 388
c) 538 + 191 f) 572 + 374
54
Lucas vil kjøpe eit par bukser for 765 kr og eit belte til 137 kr. Kor mykje pengar treng han?
55
Samuel har skrive ønskjeliste. Han ønskjer seg ein amerikansk fotball som kostar 187 kr, og ein hjelm som kostar 659 kr. a) Kor mykje kostar fotballen og hjelmen til saman? b) Fotballskor kostar 479 kr. Er det billegast å kjøpe fotball og skor eller berre hjelmen? c) Kor mykje koster alt til saman?
56
Ylva har 575 kr i lommeboka. Storebroren hennar har lånt 235 kr av henne. Kor mykje pengar har Ylva i røynda?
57
Amina hjelper til med grasklipping og med å lufte hunden. Ho får 85 kr per time for å lufte hunden og 140 kr per time for grasklipping. Hva er det minste og det største talet på timar ho må jobbe for å tene 500 kr?
56
Kapittel 2
Subtraksjon med oppstilling 437 – 218
10
4 3 7 – 2 1 8
Hugsar du dette? Først einarane, så tiarane og til slutt hundrarane.
= 2 1 9
58
Rekn ut. Bruk oppstilling. a) 483 – 268 d) 748 – 563
59
b) 574 – 136 e) 893 – 382
c) 692 – 278 f) 939 – 687
Rekn ut. Bruk oppstilling. a) 584 – 259 d) 648 – 374
b) 673 – 438 e) 849 – 485
c) 862 – 656 f) 727 – 583
60
Aleksandra og Amina trenar før skolemeisterskapen. Aleksandra spring 970 meter på tre minutt, og Amina spring 846 meter på den same tida. Kor mye lenger spring Aleksandra enn Amina?
61
Marius syntest jentene sprang altfor sakte. Han utfordra dei og sa at han skulle springe lenger enn dei på den same tida. På tre minutt sprang han 713 meter. Med kor mange meter vann a) Aleksandra b) Amina
62
Trym, Simen og Maid sit rundt kjøkkenbordet og diskuterer før skolemeisterskapen. På tre minutt sprang Trym 1047 m. Simen sprang 184 m kortare enn Trym. Maid sprang 138 m lenger enn Simen. Kor langt sprang Maid?
Kapittel 2
57
Addisjon med desimaltal med omgruppering
} }
Del opp det siste talet i einarar og tidelar.
5,3 + 6,5 = 5,3 + 6,0 + 0,5 = 11,3 + 0,5 = 11,8
}
4,8 + 3,5 = 4,8 + 3,0 + 0,5 = 7,8 + 0,2 + 0,3 = 8,0 + 0,3 = 8,3
63
Rekn ut. Bruk omgruppering. a) 1,4 + 2,3 d) 12,7 + 3,2
64
b) 4,6 + 3,2 e) 6,3 + 8,7
b) 2,5 + 7,8 e) 34,3 + 14,8
c) 1,9 + 9,6 f) 56,9 + 32,1
Rekn ut. Bruk omgruppering. a) 65,7 + 12,8 d) 134,8 + 259,7
b) 46,6 + 29,8 e) 435,6 + 256,1
66
Mette sprang sekstimeteren på 9,7 sekund. Inger sprang 1,4 sekund fortare. Kva blei tida til Inger?
67
Pappaen til Jens lagar saft. Han blandar 1,5 l og må blande meir. Denne gongen blandar han 0,4 l meir enn han blanda først. Kor mykje saft har han blanda til saman?
58
c) 7,4 + 5,5 f) 5,9 + 9,3
Rekn ut. Bruk omgruppering. a) 4,9 + 6,3 d) 13,7 + 2,4
65
Del opp tidelane for å få ein heil einar.
Kapittel 2
c) 17,4 + 13,8 f) 784,8 + 215,2
Subtraksjon med desimaltal med omgruppering Del opp det siste talet i einarar og tidelar.
} }
Del opp tidelane for å få ein heil einar.
6,5 – 4,3 = 6,5 – 4,0 – 0,3 = 2,5 – 0,3 = 2,2
}
5,4 – 1,7 = 5,4 – 1,0 – 0,7 = 4,4 – 0,4 – 0,3 = 4,0 – 0,3 = 3,7
68
Rekn ut. Bruk omgruppering. a) 7,6 – 5,3 d) 18,3 – 6,8
69
c) 8,4 – 7,1 f) 13,6 – 5,9
Rekn ut. Bruk omgruppering. a) 56,8 – 45,4 d) 79,4 – 75,6
70
b) 6,8 – 3,4 e) 23,4 – 11,3
b) 92,5 – 39,7 e) 83,7 – 43,9
c) 84,3 – 83,6 f) 99,7 – 32,8
Rekn ut. Bruk omgruppering. a) 382,3 – 241,7 d) 648,2 – 559,8
b) 536,9 – 531,8 e) 424,1 – 212,9
c) 291,6 – 173,9 f) 817,5 – 638,6
71
a) Klokka åtte om morgonen er temperaturen 13,8 °C i Moss og 17,4 °C i Fredrikstad. Kor stor er temperaturskilnaden? b) Ut over dagen aukar temperaturen 1,6 gradar i Moss. I Fredrikstad minkar temperaturen med 0,7 gradar. Kor stor er temperaturskilnaden no?
72
Dag-Erik har rekna slik: 58,4 – 24,6 = 58,4 – 24 – 0,6 = 34,4 – 0,4 – 0,2 = 30,4 – 0,2 = 30,2 Forklar kva han har gjort feil.
Kapittel 2
59
Addisjon med desimaltal på tallinja Vi kan bruke tallinja når vi adderer desimaltal. 1,3 + 2,4
1,32 + 2,46
+2 1,3 73
+2
+0,4 3,3
3,7
3,72
3,78
b) 24,5 + 10,3 d) 5,2 + 0,6
Rekn ut. Bruk tallinja dersom du treng det. a) 15,15 + 21,21 c) 3,83 + 1,05
75
3,32
+0,06
Rekn ut. Bruk tallinja dersom du treng det. a) 5,2 + 3,7 c) 31,7 + 7,7
74
1,32
+0,4
b) 18,27 + 11,32 d) 36,4 + 22,49
Marion og Frida målte temperaturen i ei veke. På måndag var det 15,3 °C. a) På tysdag var det 2,3 gradar varmare. Kor varmt var det på tysdag? b) På onsdag var det 0,2 gradar varmare enn på tysdag. Kor varmt var det på onsdag? c) Gjennomsnittstemperaturen for årstida er 1,7 gradar høgare enn den temperaturen dei målte på måndag. Kor høg er gjennomsnittstemperaturen for årstida?
76
60
Bruk tallinja til å vise at 2,44 + 5,55 er meir enn 3,08 + 3,41.
Kapittel 2
Det blir på same måte med hundredelar.
Subtraksjon med desimaltal på tallinja Vi kan bruke tallinja når vi subtraherer desimaltal. 2,4 – 1,3 –0,3 1,1 77
2,46 – 1,32 – 0,02
–1 1,4
2,4
1,16
–1
1,46
2,46
b) 24,5 – 10,3 d) 5,6 – 0,2
Rekn ut. Bruk tallinja dersom du treng det. a) 25,25 – 11,11 c) 3,38 – 1,05
79
1,14
– 0,3
Rekn ut. Bruk tallinja dersom du treng det. a) 5,7 – 3,2 c) 36,7 – 5,1
78
Det blir på same måte med hundredelar.
b) 18,32 – 11,22 d) 36,49 – 22,4
Lisa, Silje og Oline trenar på lengdesprang. a) Kor stor skilnad er det mellom hoppa til Lisa? b) Den personlege rekorden til Oline er 3,10 m. Kor mykje kortare enn den personlege rekorden var desse to hoppa hennar? c) Kven av jentene hadde størst skilnad mellom hoppa sine?
80
Lisa
2,80 m
2,88 m
Silje
2,64 m
2,52 m
Oline
3,09 m
3,01 m
Bruk tallinja til å vise at 2,35 – 1,24 er mindre enn 3,27 – 2,14.
Kapittel 2
61
Addisjon med desimaltal med oppstilling 54,6 + 27,7 1
1
1
1
1
5 4, 6
5 4, 6
5 4, 6
+ 2 7, 7
+ 2 7, 7
+ 2 7, 7
2, 3
= 8 2, 3
=
3
Seks tidelar + sju tidelar er éin einar og tre tidelar. 81
b) 16,3 + 33,6 e) 72,5 + 24,3
c) 52,1 + 26,7 f) 81,4 + 4,5
b) 46,6 + 27,6 e) 89,3 + 62,4
c) 63,4 + 57,7 f) 94,9 + 17,5
Rekn ut. Bruk oppstilling. a) 245,7 + 323,2 d) 758,6 + 233,6
84
1+5+2=8
Rekn ut. Bruk oppstilling. a) 36,8 + 54,3 d) 75,5 + 31,7
83
1+4+7 er éin tiar og to einarar.
Rekn ut. Bruk oppstilling. a) 23,4 + 45,3 d) 64,8 + 15,1
82
=
b) 561,4 + 417,3 e) 129,9 + 382,2
c) 672,5 + 136,8 f) 846,7 + 453,9
På garden til Ola Jo har dei både sauer og kyr. a) Eit lam vog 3,8 kg då det blei fødd. Dagen etter blei det fødd ein kalv. Han vog 29,8 kg meir. Kor mykje vog kalven? b) På eitt år blei kalven 103,6 kg tyngre. Kor mye vog han etter eitt år? c) Et lam veg 16,4 kg når det blir slakta. Slaktebilen tek 20 dyr. Kor mykje veg dyra til saman dersom halvparten er lam og halvparten er kalvar?
62
Kapittel 2
Vi kan òg stille opp tala under kvarandre når vi adderer desimaltal.
Subtraksjon med desimaltal med oppstilling 19,2 – 13,8 10
10
10
1 9, 2
1 9, 2
1 9, 2
– 1 3, 8
– 1 3, 8
– 1 3, 8
=
4
To tidelar – åtte tidelar. Då må vi veksle ein einar i ti tidelar. 85
Éin tiar – éin tiar er null.
b) 55,3 – 43,1 e) 94,4 – 82,4
c) 68,9 – 17,4 f) 76,8 – 25,6
b) 36,3 – 14,5 e) 91,1 – 48,3
c) 47,2 – 21,7 f) 100,0 – 32,8
Rekn ut. Bruk oppstilling. a) 472,7 – 241,5 d) 354,3 – 262,9
88
5, 4
Rekn ut. Bruk oppstilling. a) 75,4 – 54,6 d) 83,5 – 64,9
87
Vi har veksla ein av einarane i tidelar. 8–3=5
=
Rekn ut. Bruk oppstilling. a) 36,7 – 24,5 d) 49,6 – 35,2
86
5, 4
=
Vi kan òg stille opp tala under kvarandre når vi subtraherer desimaltal.
b) 638,6 – 527,3 e) 916,1 – 744,4
c) 856,8 – 314,2 f) 560,4 – 173,5
Markus har rekna oppgåva 8,4 – 6,7. Han fekk svaret 2,3. a) Korleis kan han ha rekna? b) Kva for eit svar får du?
89
Einar tenkjer på eit tal. Først adderer han 0,5 til talet, deretter 1,1. Til slutt subtraherer han 2,3. Då får han svaret 6,3. Kva for eit tal tenkte Einar på frå starten?
Kapittel 2
63
90
Rekn slik du synest er best. Malin, Jesper, Petter, mamma og pappa er i fornøyelsesparken Millionfryd.
Malin 103 cm Jesper 118 cm Petter 143 cm Mamma 161 cm Pappa 184 cm
a) Kor mykje kostar det for familien å kjøpe billettar for éin dag? b) Kor mykje kostar det for familien å kjøpe billettar for to dagar? c) Kva blir prisen per dag når dei kjøper todagarsbillett? d) Kor mykje sparer dei på å kjøpe todagarsbillett i høve til å kjøpe dagsbillettar i to dagar? 91
Jesper vil køyre Space Shot saman med Petter. For å køyre Space Shot må ein vere 140 cm høg. a) Kor mykje må Jesper vekse før han kan køyre Space Shot? Billettprisar b) Kor mykje må Malin vekse før ho kan køyre Space Shot? Over 120 cm – 1 dag 95–120 cm – 1 dag Over 120 cm – 2 dagar Petter og mamma køyrer ThunderCoaster. 95–120 cm – 2 dagar Han er 0,95 km lang. Den lengste berg-og-dal-banen
92
i verda, Steel Dragon i Japan, er 2,48 km lang. Kor mykje lengre er Steel Dragon enn ThunderCoaster?
93
I Space Shot blir ein utsett for akselerasjonskrefter tilsvarande 4 G. Det tyder at kroppen kjennest som fire gonger tyngre enn han i røynda er. Petter veg 46,3 kg, og pappa veg 94,7 kg. a) Kor mange kilo opplever Petter at kroppen hans veg? b) Kor mange kilo opplever pappa at kroppen hans veg? c) Kor mykje tyngre kjennest kroppen til pappa enn kroppen til Petter?
94
64
Tenk dykk at alle på gruppa skulle hatt med seg heile familien sin til Millionfryd. Kor mykje hadde det kosta for dykk å kjøpe billettar for éin dag? To dagar?
Kapittel 2
kr 369,kr 299,kr 448,kr 378,-
?
Prøve 95
Rekn slik du synest er best. a) 35 + 24 d) 423 + 576
96
c) 689 – 437 f) 745 – 427
b) 86 – 59 e) 4257 + 3526
c) 178 + 396 f) 6875 – 2538
Rekn slik du synest er best. a) 67,5 + 18,26 d) 67,5 – 18,2
99
b) 64 – 39 e) 753 – 539
Rekn slik du synest er best. a) 99 + 135 d) 943 – 428
98
c) 67 + 38 f) 759 + 646
Rekn slik du synest er best. a) 89 – 37 d) 365 – 148
97
b) 48 + 52 e) 888 + 45
b) 45,5 + 21,7 e) 45,5 – 21,7
c) 38,56 + 9,27 f) 29,56 – 8,27
a) Slik har Sine rekna: 136 + 400 + 50 + 8 = 536 + 50 + 8 = 586 + 4 + 4 = 594 Finn ut kva reknestykket var, og løys det med oppstilling. b) Slik har Luna rekna: 10
5 1 6 + 3 5 5 = 1 4 1 Finn feilen, og løys reknestykket med omgruppering. 100
Ein dag regna det 7,8 mm i Bergen. I Oslo regna det 2,9 mm og i Skien 5,7 mm. a) Kor mykje meir regna det i Skien enn i Oslo? b) Dagen etter regna det 2,5 mm meir i Bergen. Kor mykje regna det i Bergen da?
Kapittel 2
65
Spor 1 463 + 28 = 463 + 20 + 8 = 483 + 8 = 483 + 7 + 1 = 491 363 – 28 = 363 – 20 – 8 = 343 – 8 = 343 – 3 – 5 = 335
101
Rekn ut. Bruk omgruppering. a) 26 + 33 e) 45 + 33
102
66
d) 68 + 24 h) 54 + 33
b) 345 + 123
c) 44 + 58
d) 357 + 236
b) 73 – 21 f) 49 – 26
c) 45 – 28 g) 674 – 452
d) 73 – 46 h) 658 – 427
c) 649 – 75
d) 647 – 384
Rekn ut. Bruk omgruppering. a) 56 – 38
105
c) 47 + 36 g) 34 + 44
Rekn ut. Bruk omgruppering. a) 65 – 24 e) 58 – 43
104
b) 43 + 14 f) 24 + 45
Rekn ut. Bruk omgruppering. a) 123 + 33
103
Del opp det siste talet, og del opp einarane for å få ein heil tiar.
b) 74 – 46
Bislett Basket spelar kamp mot Kristiansand Pirates. Etter den andre perioden er stillinga 83–66. Kor mange poeng må Kristiansand Pirates skåre for at resultatet skal bli uavgjort?
Kapittel 2
156 – 28
56 + 28 +20 56
106
+4 76
80
156
b) 224 + 54 e) 252 + 36
c) 154 + 243 f) 428 + 247
b) 104 + 29
c) 65 + 129
b) 82 – 18 e) 898 – 742
c) 189 – 55 f) 625 – 416
Hopp på tallinja for å finne svaret. a) 975 – 328
110
136
Hopp på tallinja for å finne svaret. a) 69 – 47 d) 83 – 37
109
128 130
– 20
Hopp på tallinja for å finne svaret. a) 526 + 459
108
84
–6
Hopp på tallinja for å finne svaret. a) 57 + 32 d) 78 + 47
107
–2
+4
b) 681 – 27
c) 207 – 109
Skal ein addere eller subtrahere i oppgåva? a) Karin hadde spart 89 kr i sparegrisen sin. Ho kjøpte ei avis som kosta 26 kr. Kor mykje hadde ho att? b) Ulrikke sparte 35 kr i ein månad. Neste månad sparte ho 40 kr. Kor mykje hadde ho spart då? c) Verdsrekorden i lengdehopp er 895 cm. Ein nordmann hoppa 93 cm kortare. Kor langt hoppa nordmannen? d) Oskar spela med klinkekuler saman med kompisane sine. Han hadde med 30 klinkekuler på skolen. I eit friminutt vann han 25 kuler. Kor mange hadde han då?
Du skal ikkje rekne ut svaret, men berre skrive om du ville brukt addisjon eller subtraksjon.
Kapittel 2
67
} }
Addisjon og subtraksjon med desimaltal
1,4 + 3,3 = 1,4 + 3,0 + 0,3 = 4,4 + 0,3 = 4,7 3,5 – 3,3 = 3,5 – 3,0 – 0,3 = 0,5 – 0,3 = 0,2
111
Rekn ut. Bruk omgruppering. a) 3,5 + 2,3 d) 6,5 – 3,2
112
b) 6,4 + 4,5 e) 7,9 – 6,3
I ruta er det eit svar og ei omgruppering til kvar av oppgåvene. Kva høyrer til kvar av oppgåvene? a) 6,4 + 2,3 c) 7,4 + 2,3
b) 6,4 – 2,3 d) 7,4 – 2,3
Omgruppering A 5,4 – 0,3 B 8,4 + 0,3 C 9,4 + 0,3 D 4,4 – 0,3
113
Jonny er 1,2 m høg. Cecilie er 0,3 m høgare. Kor høg er Cecilie?
114
Når Ørjan står opp om morgonen, viser termometeret 4,3 °C. Når han legg seg om kvelden, viser det 2,3 °C. Kor mykje har temperaturen minka gjennom dagen?
115
Lag ei ny kakeoppskrift som er dobbelt så stor.
Sjokoladekake 0,1 kg smør 0,1 kg sukker 1 plate kokesjokolade 0,5 ts bakepulver 1 egg 1,3 dl mjøl
68
c) 8,6 + 0,3 f) 9,5 – 3,1
Kapittel 2
Då blir det to plater kokesjokolade.
Svar E 9,7 F 5,1 G 8,7 H 4,1
2,5 – 1,6
1,6 + 2,5 +2 1,6
116
3,6
4,0 4,1
b) 3,2 + 5,5 e) 1,5 + 1,7
b) 5,5 – 3,2 e) 1,7 – 1,5
c) 1,8 – 0,1 f) 1,4 – 1,4
Hopp på tallinja for å finne svaret. b) 2,6 – 1,8
c) 4,3 – 3,9
Skriv oppgåva som er løyst på tallinja. a)
+1 2,2
c)
+0,8 +0,1 3,2
b)
4,1
– 0,2 – 0,2 8,8
121
c) 3,3 + 4,9
Hopp på tallinja for å finne svaret.
a) 1,3 – 0,8 120
2,5
c) 0,8 + 1,1 f) 2,6 + 2,6
b) 0,6 + 0,6
a) 4,8 – 3,0 d) 3,6 – 0,6 119
1,5
Hopp på tallinja for å finne svaret. a) 0,8 + 1,3
118
0,9 1,0
–1
Hopp på tallinja for å finne svaret. a) 4,0 + 3,8 d) 3,6 + 0,4
117
– 0,1 – 0,5
+0,4 +0,1
9,2
8,7 d)
–1 10,2
+0,3
– 0,3 5,7
9,3 –2 8,0
Du treng ikkje å rekne ut svaret.
Skriv reknestykket i kvar oppgåve. a) Cathrine og Susanne har målt opp 1,5 m tre gonger etter kvarandre. Kor langt har dei målt? b) Cathrine har kasta snøball 3,6 m lenger enn Sara. Sara har kasta 5 m. Kor langt har Cathrine kasta? Kapittel 2
69
1
Addisjon med oppstilling
7 5
+
=
2
=
0 2
= 1 0 2 10
9 5 5
9 5 5
9 5 5
– 4 6 3
– 4 6 3
– 4 6 3
9 2
= 4 9 2
2
=
c) 152 + 732 f) 26 + 54
c) 49 + 19 f) 385 + 339
c) 78 – 74 f) 45 – 37
Rekn ut. Bruk oppstilling. a) 250 – 131
126
b) 53 – 42 e) 77 – 28
b) 795 – 462
c) 803 – 653
I parkeringskjellaren til Storsenteret er det 540 plassar. Det er 324 ledige plassar. a) Kor mange bilar står parkert i kjellaren? b) To timar seinare har 45 bilar køyrt ut, og 87 bilar har køyrt inn. Kor mange bilar står parkert i kjellaren no? c) Kl. 10.00 neste dag står det 425 bilar parkert i kjellaren. Ein time seinare er det fullt. Kor mange bilar har køyrt inn i kjellaren den siste timen?
70
Kapittel 2
7 5
10
Rekn ut. Bruk oppstilling. a) 86 – 31 d) 50 – 18
125
b) 32 + 68 e) 453 + 271
2 7
+
Rekn ut. Bruk oppstilling. a) 76 + 18 d) 736 + 147
124
b) 573 + 416 e) 63 + 19
1
7 5
Rekn ut. Bruk oppstilling. a) 325 + 274 d) 47 + 35
1
+
=
123
1
2 7
2 7
Subtraksjon med oppstilling
122
1
1
Addisjon med desimaltal med oppstilling
1
2, 7
7, 5
+
7, 5
+
=
2
=
0, 2
= 1 0, 2
10
10
9, 5
9, 5
– 4, 6
– 4, 6
9
= 4, 9
7, 5
Rekn ut. Bruk oppstilling. a) 2,5 + 2,5 d) 7 + 0,7
b) 3,4 + 5,7 e) 1,7 + 17
c) 1,8 + 4,8 f) 3,7 + 3,7
Rekn ut. Bruk oppstilling. a) 8,2 – 3,2 d) 6,3 – 6,1
129
1
+
=
128
1
2, 7
2, 7
Subtraksjon med desimaltal med oppstilling
127
1
b) 8,2 – 4,8 e) 2,3 – 1,5
c) 6,3 – 1,5 f) 4 – 2,3
Rekn ut. Bruk oppstilling. a) 0,8 + 8 d) 5,4 + 5,6
b) 0,6 + 0,6 e) 10 – 1,2
c) 2 – 1,2 f) 1 – 0,3
130
Amalie har ei flaske med 1,5 liter vatn. Ho drikk opp 0,7 liter. Kor mykje vatn har ho att?
131
Aksel har rekna ut kor mykje brus han og Kasper har til saman. Kasper har 0,3 liter, og Aksel har 0,7 liter. Aksel har fått 0,1 liter som svar. Korleis trur du han har rekna feil?
Kapittel 2
71
Spor 2 Rekn oppgåvene slik du synest er best. Bruk omgruppering, hopping på tallinja eller oppstilling. 132
a) 232 + 146
b) 435 + 282
c) 538 + 243
133
a) 764 – 543
b) 805 – 641
c) 745 – 328
134
a) 347 + 468
b) 458 + 479
c) 563 + 388
135
a) 965 – 780
b) 843 – 586
c) 705 – 357
136
Karoline kjøperei bluse som kostar 679 kr. Ho har 1000 kr. a) Kor mykje har ho att når ho har betalt for blusa? b) Ho ser òg eit par sko som ho vil kjøpe. Dei kostar 449 kr. Forklar kvifor eller kvifor ikkje ho kan kjøpe skorne.
Rekn oppgåvene slik du synest er best. Bruk omgruppering, hopping på tallinja eller oppstilling.
72
137
a) 23 + 405 d) 2531 + 246
b) 628 + 39 e) 7247 + 572
c) 196 + 2408 f) 315 + 184
138
a) 538 + 75 d) 457 + 703
b) 761 + 2067 e) 3381 + 472
c) 9263 + 39 f) 56 + 2085
139
a) 670 – 56 d) 3461 – 374
b) 921 – 835 e) 7283 – 256
c) 708 – 62 f) 1000 – 67
140
a) 2049 – 584 d) 721 – 382
b) 4653 – 94 e) 8392 – 199
c) 2708 – 669 f) 6503 – 765
141
William startar på eit tal og legg først til 80. Deretter trekkjer han frå 20. Så legg han til 196. Til slutt finn han halvparten av talet. Det er 201. Kva for eit tal starta William på?
Kapittel 2
Plukk ut fire oppgåver som du reknar ein gong til, men med ein annan metode.
Kva for ein rekneart, addisjon eller subtraksjon, må du bruke for å løyse desse oppgåvene? Rekn ut til slutt. 142
Treng du fleire rekneartar for å løyse ei oppgåve, skriv du dei etter kvarandre i den rekkjefølgja du bruker dei.
Katrine går til kiosken for å handle godteri. Ho kjøper ein pose karamellar som kostar 15 kr og ein is som kostar 18 kr. a) Kor mykje må ho betale? b) Ho betaler med 50 kr. Kor mykje får ho att?
143
Den høgaste mannen i verda er 238 cm. Anett, som går i 5. klasse, er 137 cm høg. Kor mykje lågare enn den høgaste mannen i verda er Anett?
144
Elisabeth liker å spele med klinkekuler i friminutta. Ho har med seg 35 klinkekuler på skolen. I det første friminuttet vinn ho åtte kuler. a) Kor mange klinkekuler har ho no? b) I det andre friminuttet taper ho 15 klinkekuler. Kor mange klinkekuler har ho no?
145
Elisabeth får 30 kr i vekeløn. Katrine får 25 kr meir, og Anett får halvparten av det Elisabeth får. a) Kor mykje får dei tre jentene til saman i vekeløn? b) Kor mykje meir enn Anett får Katrine?
Kapittel 2
73
Addisjon og subtraksjon med desimaltal
Rekn oppgåvene slik du synest er best. Du kan bruke omgruppering, hopping på tallinja eller oppstilling. 146
a) 0,7 + 0,6 d) 4,5 – 2,6
b) 2,3 + 5,8 e) 6,0 – 5,8
c) 3,9 + 2,6 f) 9,3 – 6,6
147
a) 4,35 + 5,28 d) 9,08 – 7,26
b) 3,47 + 4,06 e) 8,49 – 4,38
c) 8,29 + 1,38 f) 7,96 – 0,83
148
a) 13,36 + 14,07 d) 40,53 – 32,28
b) 25,38 + 36,29 e) 75,39 – 24,86
c) 48,37 + 63,21 f) 68,40 – 39,32
149
Teikn tabellen, og skriv tala og teikna som manglar.
150
Eg har talet
?
Eg får talet
5,4
+ 2,4
7,8
3,7
3,9
5,8
4,6
6,9
9,3
4,45
5,60
9,67
7,45
6,46
7,53
15,60
13,25
15,49
16,73
Kva kan oppgåva ha vore når svaret er a) 4,45 b) 5,21
74
Kapittel 2
Bruk gjerne både addisjon og subtraksjon.
Sykkelstigar i Bymarka
1,6 km
3,7 km Stupet
Fossen 2,3 km
Haug
3,8 km 4,6 km Stein Krysset
1,8 km Utsikta
3,1 km
0,9 km
2,4 km
3,5 km Toppen
151
a) Kari syklar frå Toppen til Krysset og vidare til Stupet. Kor mange kilometer syklar ho? b) Knut syklar runden Haug – Utsikta – Krysset – Haug. Kor mange kilometer syklar Knut? c) Kor mykje kortare enn Knut syklar Kari?
152
a) Kva er den kortaste ruta frå Utsikta til Stupet? b) Kor lang er den?
153
Mia syklar Haug – Stupet – Fossen – Stein. Fia syklar Haug – Utsika – Toppen – Stein. Pia syklar Haug – Krysset – Toppen – Stein. a) Kven syklar lengst? b) Kven syklar kortast? c) Kor stor er skilnaden mellom den lengste og den kortaste vegen?
154
Jens sykla 5,5 km. Kvar kan han ha sykla?
155
Anna startar og sluttar på Krysset. Ho syklar 9,7 km. Kva for ei rute syklar ho? Kapittel K itt l 2
75
Spor 3 156
Henning og Helene spelar med klinkekuler. Når dei tek til om morgonen, har dei like mange kvar. Når dagen er slutt, har Helene vunne 25 kuler frå Henning. Henning har 53 kuler att. a) Kor mange kuler hadde dei kvar då dei tok til å spele? b) Kor mange kuler hadde Helene då dei var ferdige?
157
Neste dag tek Helene med seg 75 kuler, og Henning har med seg 80 kuler. Dei spelar saman med Gunnhild. Når dagen er slutt, har Helene att fem kuler, og Henning har ti kuler. Gunnhild har vunne alle kulene som Helene og Henning har tapt, og ho har 190 kuler når dei er ferdige. Kor mange kuler hadde Gunnhild med seg då dei starta?
158
Det er snart jul. Sandra vil sende julekort til alle venene sine, 30 stykke. Eit julefrimerke kostar 9 kr. I eitt frimerkehefte er det åtte frimerke. a) Kor mange frimerkehefte må ho kjøpe? b) Kor mange frimerke blir til overs? c) Kor mykje må ho betale for frimerka?
Rekn oppgåvene slik du synest er best. Du kan bruke omgruppering, hopping på tallinja eller oppstilling.
76
159
a) 0,4 + 1,34 + 1,6 c) 3,62 + 3,5 + 2,74 e) 5,42 – 2,8
b) 2,3 + 3,5 + 4,46 d) 2,7 – 1,8 f) 4,6 – 1,93
160
a) 1,5+ 1,3 + 1,6 c) 5,3 + 7,6 + 5,8 e) 9,47 – 3,56
b) 3,4 + 2,5 + 4,6 d) 8,66 – 3,48 f) 6,78 – 4,83
Kapittel 2
Hugs HAUK: H – Hugs spørs målet A – Arbeidsteik ning U – Utrekning K – Kan svaret stemme?
161
Venegruppa til Nina og Kathrine skal ha kosekveld. Dei skal lage taco. a) Eirik og Katrine skal handle inn. I butikken er det pakker med 0,25 kg, 0,4 kg og 0,95 kg kjøtdeig. Dei treng 2 kg kjøtdeig. Kva for pakker kan dei kjøpe? b) Nina og Kristoffer skal steikje kjøtet. Dei skal blande inn 0,4 l vatn. Dei har ikkje litermål, men dei har to beger. Det eine rommar 0,5 l, og det andre rommar 0,3 l. Korleis kan Nina og Kristoffer måle opp 0,4 l med desse begera? c) Eirik, Katrine, Nina og Kristoffer deler ei flaske brus som rommar 1,5 l. Nina drikk ein tredel. Eirik drikk halvparten av det Nina drikk. Kristoffer drikk 0,15 l mindre enn Nina. Katrine drikk 0,05 l meir enn Kristoffer. Kor mykje drikk kvar av dei?
162
I konkurransen «Limbo» er det om å gjere å kome under eit tau eller ein stokk som er veldig nær golvet. Ein får berre ha føtene i golvet. Julie, Daniel og hunden Voff prøver seg på «Limbo». Tauet er 0,64 m over golvet, og då kjem Voff akkurat under. Daniel klarer ikke å kome under, men må heve tauet med 0,14 m. Julie er lur og seier: «Den høgda eg kjem under, er halvparten av det som Voff klarer pluss halvparten av det som Daniel klarer.» Kven vann?
Kapittel 2
77
163
Familien Hanssen skal reise til Lillehammer på ferie. Mamma fyller bensin på bilen for 428 kr. Ho betaler med ein femhundrelapp. Kor mykje får ho attende?
164
I Lillehammer overnattar familien to netter på hotell. Hotellrommet kostar 750 kr per natt for foreldra. Dei to barna får kvar si ekstraseng. Kvar ekstraseng kostar 75 kr per natt. Kor mykje må familien betale for hotellrommet?
165
Familien besøkjer Hunderfossen. Ein inngangsbillett kostar 280 kr for dei minste barna frå 90 cm til 120 cm, og 342 kr for barn/vaksne over 120 cm.
Mor Far Jakob Linnea
a) Kor mykje må familien betale? b) Dei betaler med ein tusenlapp og ein femhundrelapp. Kor mykje får dei attende? 166
Kor mykje kosta inngangsbillettar til Hunderfossen, bensin og overnatting til saman for familien?
167
Når dei kjem heim, vil barna vite kor langt dei har køyrt i bil. Det var 220 km til Lillehammer, og i Lillehammer køyrde dei 60 km med bilen. Kor mange kilometer hadde dei køyrt til saman?
168
Set inn tal i rutene slik at alle rader har summen 48. Det skal , loddrett og diagonalt vere den same summen vassrett 15 11 12
78
Kapittel 2
.
169 cm 186 cm 128 cm 96 cm
169
Linus samla inn alle tomboksane og tomflaskene han kunne finne etter maratonløpet. Han fann til saman 128 boksar og flasker. For kvar boks fekk han 1 kr, og for kvar flaske fekk han 2 kr. I kassa fekk han 161 kr for flaskene og boksane. Kor mange boksar og flasker har han samla?
170
I kvar ring skal du skrive eit siffer frå 1 til
9
9
9
Kvart siffer kan brukast berre éin gong. Korleis skal du skrive siffera slik at summen blir 999? 171
Det hadde vore innbrot på Arnes høgfjellshotell. Elin og Linn fann ut kven som var tjuven. Dei fekk finnarlønn frå sjefen, Arne. Tjuven hadde teke 5300 kr og hadde brukt 3860 kr. Halvparten av pengane Arne fekk attende, gav han til Elin og Linn. Dei delte pengane likt. Kor mykje fekk dei kvar?
Kapittel 2
79
Samarbeid
Slutt
Start
avstander i meter
Julie, Daniel og hunden Voff skal utforske underjordiske tunnelar og treng hovudlykter. Julie har 50 kr, og Malin har 67 kr. Ei hovudlykt kostar 41,90 kr, og ti batteri kostar 27,90 kr. Har barna råd til å kjøpe batteri og ei hovudlykt til kvar? Julie, Daniel og Voff har eit kart over tunnelane, og dei skal til staden der det står Slutt på kartet. Dei prøver å krype éin veg, men så blir det for lågt under taket. Her er tunnelen berre 0,23 m høg. Då har dei først krope 6,1 m og så 13,3 m før dei må snu og krype attende. a) b) c)
Kor lang strekning har dei krope til inga nytte? Det går an å velje to andre vegar. Kor lange er dei to andre vegane? Kor stor er skilnaden mellom dei to vegane?
Terningspelet Hundre
Utstyr:
Ein terning.
Mål:
Førstemann til hundre
Slik spelar de:
Du kan kaste terningen så mange gonger du vil når det er din tur. Kasta blir summerte. Slår du ein einar, får du ingen poeng i denne runden, og det blir nestemann sin tur. Poeng du har fått i tidlegare rundar, blir ståande.
Døme:
Ein spelar har 85 poeng og slår 6 – 3 – 5. Han har då 14 poeng og har til saman 99 poeng. Det kan vere freistande å slå terningen ein gong til. Men dersom han slår ein einar, vil han miste alle poenga denne runden.
80
Kapittel 2
Oppsummering
!
Rekn med tiarvenene
Du kan endre rekkjefølgja på tal når du adderer, for å gjere det lettare å rekne. 2 + 7 + 5 + 3 + 8 += (2 + 8) + (7 + 3) + 5 Addere og subtrahere med nærmaste enkle tal
Summen på toppen er den same, men tala som blir lagde saman, er enklare. 28 + 47 = 30 + 45 = 75
75
75
28 47
30 45
+2 –2 84 – 29 = 85 – 30 = 55
29
30
84
85
Reknemåtar addisjon
• • • •
Addere med nærmaste enkle tal Addere på tallinja, òg med overhopp Addisjon med omgruppering Addisjon med oppstilling
Reknemåtar subtraksjon
• • • •
Subtrahere med nærmaste enkle tal Subtrahere på tallinja, òg med overhopp Subtrahere med omgruppering Subtrahere med oppstilling
Addisjon og subtraksjon med desimaltal
Du kan bruke omgruppering, hoppe på tallinja eller bruke oppstilling.
Kapittel 2
81