Coñecendo a Silvia Pérez Freire Entrevista ASOCIM
ASOCIM conversa con Silvia Pérez Freire, doutora en Socioloxía, investigadora social especializada en Violencia de Xénero e profesora asociada da Universidade de Vigo
En febreiro, no acto de entrega dos Premios Sofía Novoa, que recoñecen a inclusión da perspectiva de xénero nos traballos de fin de mestrado e grao da Universidade de Vigo, dicía: "A pandemia fai que naturalicemos moitos comportamentos, ao igual que os estereotipos de xénero. Debemos ter perspectiva de xénero para interpretar o mundo e ver o que interfire para poder ter un trato igualitario. Con ela apartamos todo iso". Vai gañando terreo a perspectiva de xénero no ámbito académico? É certo que está gañando presenza, pero está indo moi lento. A perspectiva de xénero para que estea incorporada de forma transversal ten que estar estruturalmente; é dicir, na maneira que temos de facelo todo, e iso non está sendo así. Cando nas propias universidades existen organismos específicos, como son as unidades de igualdade, iso xa denota que non é estrutural; ademais, estas unidades teñen unha vida moi curta e os recursos dos que dispoñen son ridículos. Hai segundo que tipo de sectores académicos onde é máis doado falar de perspectiva de xénero, pero hai que ir onde non está presente, aos ámbitos tecnolóxicos, técnicos, nos que segue imperando un modelo moi androcéntrico e masculinizado. Aínda queda moito por facer. En que punto se atopa a implantación da perspectiva de xénero na xustiza? Estase empezando a falar de ter que facelo, pero eu quero vela incorporada á normativa, para empezar. Que os xuíces e xuízas que non teñan formación en xénero se poñan as pilas, de forma que sexa algo que demande a propia dinámica de traballo, e que non sexa algo, como está a ser agora, de boa vontade. Isto ten que estar promovido polo Consello Xeral do Poder Xudicial e ser de obrigado cumprimento.
Que opina sobre a nova lei orgánica de infancia e adolescencia que entrou en vigor, supón un avance en canto á suspensión de visitas nos casos de violencia de xénero? Sen ter feito un estudo profundo da lei, teño unha primeira percepción na que non creo que vaia moi desencamiñada en canto a tres cuestións que considero moi graves. Primeiro, no tema da suspensión das visitas, seguen depositando na discrecionalidade do xuíz ou da xuíza a decisión de suspender as visitas nos casos acreditados de pai violento e iso non pode ser. Temos unha lei dende o 2004, a da protección contra a violencia de xénero, da que non se están cumprindo moitísimos aspectos e un deles é este, que é fundamental. Que ten que estudar aí a xudicatura? Ten que ir á norma e nalgunhas cousas parece que costa demasiado. Se se deixa á discrecionalidade do xuíz ou xuíza, pois segue pasando o que está pasando, que é que no 2020 non chegan nin ao 3% as ordes de protección vinculadas a medidas civís de protección de visitas. Cando te pos a ler unha lei importa moito o que pon, pero importa máis o que non pon, porque aí decide discrecionalmente o que xulga. Nestas situacións de tanta angustia e ansiedade para as nais, a lei suponse que está para protexer, para amparar e outorgar dereitos, non para seguir botando balóns fora. Se os xuíces e xuízas tiveran perspectiva de xénero, ao mellor, ata confiaría no seu labor nese ámbito que se lle deixa unha total discreción, pero é que nos atopamos que o xudicial está totalmente desvencellado da perspectiva de xénero. Outra cuestión que me pareceu grave foi ver o termo de parentabilidade positiva na lei. Por favor, non perdamos o norte, falemos de maternidade, paternidade positivas, pero non invisibilicemos ás nais. En vez de querer facer unha linguaxe inclusiva, o que se está facendo é, disfrazado de inclusión, vender de novo a invisibilidade das mulleres. Pareceume tamén outro ninguneo, deixar á discrecionaldiade dos xuíces e xuízas o tema da valoración da existencia da exención de responsabilidade penal nos casos de consentimento sexual en relacións de asimetría, desenvolvemento e madurez. Comprendo que para unha sociedade sempre é complicado abordar a violencia sexual, sobre todo, porque é no plano no que se evidencia máis claramente a posición social subalterna das mulleres con respecto dos homes. Fíxate que respecto a isto estase poñendo moito o foco nas agresións sexuais grupais cando estímase que a maior parte das violacións danse nos ámbitos pretendidamente seguros, como é na
Para min o caso de Xoana Rivas é paradigmático, nel ponse de manifesto unha actuación xudicial sen perspectiva de xénero que ocasiona unhas consecuencias que fan que a nai infrinxa a lei esfera familiar e na dos amigos, na da parella. As leis deben ser contundentes nisto e non o están sendo. Como valora a forma na que se recolle a síndrome de alienación parental nesta lei? Soamente se poden introducir elementos probatorios xudiciais con evidencia científica, todo o que non sexa evidencia científica ten que estar fóra de toda discusión. A síndrome de alienación parental, que segue presente nos nosos xulgados, debería estar totalmente fóra dos procesos xudiciais. Despois, a figura de coordinación parental ten que estar adecuadamente regulada, precisándose os ámbitos de competencia que pode ter para exercer ese labor. Se non, o que vai pasar é que se incorporen máis elementos que enturben os procesos de separación. Hai unha máxima no traballo social que di que se non tes claro como intervir, non interveñas. Esta figura hai que tratala con seriedade e non sei ata que punto o está. No tocante ao que está a ocorrer con Juana Rivas, que opina sobre o tratamento que se lle está a dar ao caso e á polémica xerada arredor do seu indulto? Para min o caso de Xoana Rivas é paradigmático, nel ponse de manifesto unha actuación xudicial sen perspectiva de xénero que ocasiona unhas consecuencias que fan que a nai infrinxa a lei. Efectivamente, fixo algo contrario á norma, pero non por iso temos que depositar nela unha sobrecarga sancionadora totalmente desproporcionada, como creo que se está facendo. O que temos que preguntarnos aquí é: nos casos de subtracción de menores, escóndese unha falla no sistema institucional á hora de protexer ás crianzas da violencia? Eu creo honestamente que si. Xoana Rivas fixo o que fixo cunha motivación clara: non foi a de xerar violencia na súa parella e pai das crianzas, senón a de protexelas, unha protección da que se viu privada, precisamente, porque os xulgados non atendían as súas demandas. Cando o tratamento xudicial non é rigoroso e carece de perspectiva de xénero, colócase nunha situación de total indefensión ás vítimas de violencia de xénero.
Despois da pandemia estase a producir unha situación moi dramática. O que debe preocupar ao Estado, ás institucións é como é posible que unha persoa puidera estar aguantando na situación previa Estase cometendo unha inxustiza social co caso Xoana Rivas e tense que facer xustiza, aínda que sexa un pouco vergoñento que sexa a través do indulto. Deberamos tratar todas as irregularidades que se estiveron cometendo. En que está a fallar o sistema respecto á atención ás vítimas de violencia de xénero? Fallan moitas cousas, aínda que cada vez hai máis profesionais mellor formados que fan un labor exemplar. Desgraciadamente, o sistema non está o suficientemente coordinado como para dar resposta aos casos de violencia de xénero en todas as súas complexidades. Agora estou implicada nun proxecto europeo no que se está traballando para mellorar a resposta institucional cara ás mulleres xordas vítimas da violencia de xénero. Cando se trata de diversidade funcional hai moitos condicionantes que agravan a situación de violencia. Se o sistema nin sequera está preparado para o normal dos normais, dende o punto de vista sociolóxico, como o vai a estar para todos os condicionantes de clase, etnia, diversidades, etc.? O que se está producindo non é un incremento de violencia, senón un aumento de rexistro de denuncias, que é diferente. Que a estatística reflicta un aumento no dato rexistrado da situación de denuncia que motiva á muller a dar coñecemento institucional desa situación non quere dicir que sexa ese, precisamente, o ámbito no que se pode dar ou no que sexa máis violenta a situación, o que pasa é que hai momentos onde se supera un límite e iso impulsa á persoa a dar o paso. Despois da pandemia estase a producir unha situación moi dramática, que fai que as distensións que se podían ter producido sen a convivencia coa persoa violenta non se produciran. O que debe preocupar ao Estado, ás institucións é como é posible que unha persoa puidera estar aguantando na situación previa. Aí é onde se deberían ter as canles de comunicación suficientes para que as mulleres puideran dar a coñecer esa situación de forma segura e con garantías de ter un tratamento xusto e rigoroso. Sobre a violencia vicaria, co recente caso de Tomás Gimeno na memoria, cre que o sistema xudicial é o suficientemente garantista en relación á protección das vítimas?
Non está ofrecendo a protección necesaria ás vítimas e é unha pena que se desaproveitara a oportunidade de incorporar certas cuestións a unha lei que prometía tanto e que deixa novamente na discrecionalidade xudicial cuestións que creo que deberían estar acoutadas claramente na normativa. Lamento insistir en que o ámbito xudicial non é un ámbito no que penetrara a perspectiva de xénero, a verdade é que foi un pouco decepcionante. Viramos agora a mirada cara ao tema da trata, no que é experta. Segundo datos do Centro de Intelixencia contra o Terrorismo e o Crime Organizado do Ministerio de Interior, durante o 2019 foron identificadas máis de 1500 vítimas de explotación e de trata de seres humanos, que pilares posibilitan que a trata sexual, na que o 96% das vítimas son mulleres e nenas, se manteña en cifras tan elevadas? Cando aínda existe un cuestionamento da prostitución como violencia de xénero, xa te podes imaxinar como están as cousas! Entendo que xuridicamente á hora de incorporar dereitos e facer uso da artillería xurídica para poder acoutar e protexer ás vítimas de violencia, en xeral, empecemos coa trata neste tema, pero non perdamos o foco. A trata, xuridicamente, o único que incorpora con respecto á prostitución ou á explotación sexual é que captas no lugar de orixe, despois todo é a mesma cousa. Hai que superar ese marco xurídico porque parece que estamos falando exclusivamente da trata como vulneración dos dereitos humanos das mulleres, que claro que o é, pero tamén o é a explotación sexual e a prostitución. As tres situacións son unha vulneración grave dos dereitos humanos das mulleres e son unha violencia sexual extrema. A trata só é unha forma de abastecer un dereito que se lle ten asignado aos homes nas sociedades patriarcais: o dereito a acceder aos nosos corpos por 20 euros. A violencia sexual non é só a imaxe dunha penetración forzada, é moito máis... Na violencia sexual escóndese unha forma de entender e vivir a sexualidade e niso existen moitos condicionantes que non se deben sacar da prelación. Unha práctica extrema susténtase en moitas outras prácticas que funcionan de substrato de xustificación, menos violentas, pero necesarias para que esta outra se produza despois. No ámbito da violencia de parella ninguén pode entender a violencia física sen que previamente haxa unha anulación da autoestima e unha violencia psicolóxica sistemática que faga que a muller se predispoña a "consentir" a violencia física. Isto témolo claro, pero sen embargo na violencia sexual facemos outra lectura, seguimos cos prexuízos iniciais aos da violencia no ámbito da parella que son os xustificadores sociais: trátase de casos illados,
son individuos con "taras", ela colocouse en risco ou directamente se lle culpabiliza, etc., e resulta que a violencia sexual tamén é un produto social do machismo e neste caso, dunha forma en que unha sociedade vive a sexualidade imbricadas co xénero. Non esquezamos onde nos atopamos neste tema: sen educación sexual regulada e sen consideración sobre o desexo e o pracer das mulleres (neste cuadrante estaría a prostitución). Seguimos coa mentalidade de que a prostitución é un tema individual e estanse a reproducir os mesmos argumentos que se deron na xustificación da violencia de xénero no ámbito da parella. Séguense sen ver cales son o significados e significantes da prostitución politicamente na nosa sociedade. Temos que entender cales son eses procesos que fan que exista a trata e a trata non se pode entender sen a prostitución, sen a explotación sexual, así como a prostitución non se pode entender se non se entende dentro do marco da violencia sexual. É como o de "só si é si", para min, falar de consentimento xa é falar dende unha situación de certa asimetría. Eu non teño que consentir nada, eu teño que desexar. Se ti ves os dous desexos igualmente válidos, aí non entra a prostitución. Na prostitución somos instrumentos para o pracer do outro á marxe do meu, o diñeiro é a coartada para lexitimar o que na práctica é o exercicio dunha agresión sexual "consentida". Por que non se fala do dano que produce nas mulleres a prostitución? Estamos sempre na roda doutro muíño que, coma sempre, desvía o foco da cuestión de fondo. A pregunta non é se a muller quere estar aí, a pregunta é como os homes admiten ter sexo con alguén que non os desexan, un cuarto dos homes españois admíteno, iso tennos que dicir algo! É preciso tratar este ámbito de estudo con rigorosidade, que aínda está cernes, como hai trinta anos o estaba a violencia de xénero no ámbito da parella. Como ve á sociedade galega en materia de sensibilización sobre este tema? Hai que sensibilizar desde o cotiá, desartellar todo aquilo que temos integrado nas prácticas sociais e que apuntala o machismo e a violencia sexual. Hai que identificar aqueles aspectos que inciden directamente na normalización do que denominamos "subcultura da prostitución", pola cal se banaliza e se fai risa da figura da "puta", cando iso xera moito dano. A muller que está en situación de prostitución está nunha situación de extrema violencia; o dano que produce é proporcional ao tempo que estea inmersa nesa situación, que se poderá valorar e reparar unha vez saia dela. Como sociedade,
Hai que sensibilizar desde o cotiá, desartellar todo aquilo que temos integrado nas prácticas sociais e que apuntala o machismo e a violencia sexual. Hai que identificar aqueles aspectos que inciden directamente na normalización do que denominamos "subcultura da prostitución", pola cal se banaliza e se fai risa da figura da "puta" Un sistema ben saneado e ben artellado perante casos tan gravísimos coma a Operación Carioca tiña que ter respondido dunha maneira moito máis contundente. É gravísimo o caldo de cultivo que crea para os profesionais que si queren actuar de forma rigorosa aínda estamos nun momento no que debemos desartellar todos os elementos que se manteñen a través da invisibilidade e normalización da prostitución. Tras máis de once anos de instrución da Operación Carioca con decenas de causas arquivadas e moitas penas reducidas, que hai que mellorar en canto á persecución da trata? Dificilmente se vai poder falar de transformación e sensibilización cando as propias institucións non recoñecen que fallaron. O caso Carioca pode ser paradigmático dunha situación gravísima que se dá nas nosas institucións e que vén a reflectir os niveis tan elevados de corrupción nos que estamos. Vén a representar unha connivencia que existe, que non creo que sexa puntual, de que moitos dos clientes de prostitución son homes e que moitos homes son os están nos órganos de poder decidindo cousas que despois teñen un gran impacto nas estruturas institucionais. Un sistema ben saneado e ben artellado perante casos tan gravísimos coma a Operación Carioca tiña que ter respondido dunha maneira moito máis contundente. É gravísimo o caldo de cultivo que crea para os profesionais gardas civís, policías, xuíces, xuízas- que si queren actuar de forma rigorosa. O sistema ten que amparar que as responsabilidades se diriman, as prácticas se sancionen e se cumpra a lei. E esta non se está a cumprir, como tampouco se cumpriu a lei de violencia de xénero, a cal foi un avance, pero máis avance sería que se lle dotase de recursos para levala a cabo e seguiramos co ronsel do que se quixo iniciar no 2004. No seu libro El putero español, publicado xunto a Águeda Gómez Suárez e Rosa María Verdugo Matés, poñen o foco da análise do sistema prostitucional nos clientes. Segue sendo necesario seguir poñendo o foco no proxeneta e no cliente?
Por que na prostitución se fala sempre das mulleres cando a prostitución existe por algo que non ten que ver coas mulleres? As mulleres o que facemos é buscarnos a vida e a prostitución está aí, pero quen a puxo? Ese "quen" é a orixe de todo. Temos que facer o labor de seguir o fío e ver que a responsabilidade non é nosa; nós o que facemos é sobrevivir. Está empezando a haber un ámbito de estudo dentro da prostitución que ten que ver coas novas masculinidades e as masculinidades prostitutivas, un paradigma do machismo máis misóxino e tradicional. Coido que se exemplifica perfectamente na cultura do sexo pagado porque aí é onde se pode despregar a misoxinia de maneira impune e incluso ata xactándose. Cómpre preguntarse que é o que fai que a cultura dunha sociedade xustifique esta práctica. Non esquezamos que ten moito que ver a visión que temos do sexo coa posición que ocupamos as mulleres na sociedade e co exercicio de dominio sobre as nosas necesidades, o noso pracer e o noso corpo. O perfil de cliente cambiou durante os últimos anos? Había unha tendencia que xa se detectara no seu momento, a incorporación da xuventude, que segue manténdose. Dáse un tipo de narrativa onde incluso os homes que, ao mellor son igualitarios noutros espazos, deixan de selo nese espazo como excepción, porque aí saben que a súa acción non ten consecuencias e poden facer o que lles dea a gana co amparo do Estado e as institucións. Os homes non teñen que ser conniventes con ese tipo de conductas, deben ser aliados da nosa causa contra a violencia de xénero da prostitución. Botando a mirada cara aquel 8M histórico de 2018 e á presenza que o feminismo foi gañando no debate social, en que momento cre que está a cuarta ola do feminismo? Que retos debe asumir? Estamos nun momento onde se está superando esa situación na que o feminismo era só unha cuestión de minorías. Isto é moi bo, pero tamén ten certos perigos, como lle pasa ao resto de movimentos sociais, e é que se poidan estar desvirtuando certas cuestións, como o que está a acontecer co colectivo LGTBI. As súas reivindicacións sempre formaron parte do movimento feminista e debe seguir sendo así, temos que levarnos da man nesa reivindicación. Preocúpame a tendencia no uso das redes sociais e a polarización dos discursos que levan a ter argumentos descualificativos e fragmentar a vindicación entre movimentos irmáns. É triste ver que non parece que saibamos artellar unha maneira de unirnos nas vindicacións que compartimos. O reto vai nesa liña: sumar esforzos, xuntar a todas as que estamos e as que somos e a partir de aí non perder de vista a nosa axenda, respectando a dos outros tamén.
PARA MÁS INFORMACIÓN: DEPARTAMENTO DE COMUNICACIÓN DE ASOCIM GALICIA Tlfno: 636 792 073 | 616 703 186 Correo electrónico: prensaasocim@gmailcom / asociacionprofesionaiscim@gmail.com