UNHA CONVERSA CO CIM DE OURENSE

UNHA CONVERSA CO CIM DE OURENSE "É evidente a insuficiencia de persoal no CIM de Ourense. Aínda que cumpre cos requisitos mínimos de persoal esixido, ao ser a terceira cidade galega en número de habitantes, a demanda excede a capacidade de resposta ás necesidades das usuarias" Continuando coas entrevistas ao persoal técnico dos Centros de Información á Muller, conversamos nesta ocasión con María Elena De Jesús Rodríguez, psicóloga e directora do CIM de Ourense, sobre o traballo e as necesidades deste centro que leva activo desde 1988, cando se puxo en marcha baixo o nome de Centro Asesor da Muller. Dada a dimensión e a diversidade da poboación a atender, demandan máis traballadoras cunha formación especializada que lles permita prestar un servizo con todas as garantías.

Catro de cada cinco usuarias que atenden no CIM de Ourense son mulleres en situación de violencia de xénero. Durante o 2019 contabilizaron 999 consultas correspondentes a 176 mulleres con expedientes abertos. Así mesmo, destinan unha parte importante dos recursos dos que dispoñen a programas que facilitan a conciliación, acompañan a mulleres e menores vítimas de violencia de xénero ou de índole educativa a prol da igualdade, como tamén a estudos e publicacións.

Por poñernos en situación, cales son as especificidades do voso CIM? O centro de Ourense abriu as súas portas a finais de 1988 coa denominación de Centro Asesor da Muller, sendo, polo tanto, un dos primeiros recursos destas características na nosa comunidade. Recibía daquela apoio económico do Instituto de la Mujer e contaba cunha psicóloga, unha asesora xurídica e unha auxiliar administrativa. Co tempo foi sentando as bases para converterse nunha Concellaría de Igualdade, onde está integrado o CIM, se ben na práctica o persoal da dita concellaría case é o mesmo que o do CIM: psicóloga-directora, asesora xurídica, xefa

de negociado de Igualdade e auxiliar administrativa. Contémplase na RPT desde 2007 o posto de educadora social, mais a persoa que ocupaba este posto vai para cinco anos que se xubilou e a día de hoxe aínda non se cubriu.

En consecuencia, é máis que evidente a insuficiencia de persoal no CIM de Ourense.

E aínda que cumpre cos requisitos mínimos de persoal esixido polo Decreto 130/2016 é obvio que, tratándose da terceira cidade galega en número de habitantes, a demanda excede con moito a capacidade de resposta ás necesidades das usuarias, así como tamén ás das persoas LGTBI ou das crianzas -ou maiores dependentes- en situación de violencia de xénero que o novo decreto contempla desde 2016 como poboación destinataria e para cuxa atención carécese da necesaria formación especializada.

No noso CIM atendemos, con moita diferencia, a mulleres en situación de violencias de xénero (catro de cada cinco); en 2019 contabilizamos 999 consultas correspondentes a 176 mulleres con expedientes abertos.

Botamos en falta unha traballadora social e, polo menos, outra psicóloga, xa que nas cidades grandes cidades é moi difícil, por non dicir incompatible, dirixir e intervir simultaneamente. Imponse a racionalización na cantidade e a calidade dos centros que se crean, así como nos servizos dispensados desde os mesmos. Non é o mesmo atender co mesmo persoal, ou incluso menos, un concello de 1.000 ou 2.000 habitantes que un de máis de 100.000 ou 300.000; ou atender co mesmo grao de especialización calquera situación que se presente, aumentando indiscriminadamente as funcións dos CIM e os grupos aos que se lles presta atención.

Derívase desta concepción un efecto perverso: o de minimizar a magnitude e a gravidade da desigualdade de xénero convertendo os CIM nunha especie de caixóns de xastre onde se atende de todo, furtándolles ás mulleres o recurso especializado co que contaban ata a entrada en vigor do Decreto 130/2016.

Noutra orde de cousas, destinamos bastantes recursos ao Programa Coeduca para crianzas en períodos non lectivos para facilitar a conciliación dos tempos das familias; tamén ao Programa Nexos de apoio grupal e acompañamento a mulleres e

"Minimízase a magnitude e a gravidade da desigualdade de xénero convertendo os CIM nun caixón de xastre onde se atende de todo, furtándolles ás mulleres o recurso especializado"

e menores en situación de violencia de xénero, ás Aulas de Igualdade para persoas maiores de 18 anos e aos diversos programas a nivel educativo, se ben é certo que moitas veces non se implantan coa continuidade que sería desexable. Tamén destacaría o Centro de Documentación vídeo-bibliográfico, a entrega anual do Premio Clara Campoamor á Igualdade, a Comisión de investigación e seguimento da violencia exercida contra as mulleres, o Consello Municipal da Igualdade e os diversos estudos e publicacións que se editan desde a Concellaría de Igualdade-CIM. Tras a activación do estado de alarma, que protocolos de traballo se seguiron nos CIM para seguir dando servizo ás usuarias?

Nós atendemos telefonicamente desde a casa, pero coordinadas cos Corpos e Forzas de Seguridade, co Xulgado, co Colexio da Avogacía e cos Servizos Sociais municipais, á súa vez coordinados -nun servizo 24 horas de emerxencias e voluntariado creado ad hoc- con Protección Civil.

Durante o confinamento as mulleres vítimas de violencia de xénero, así como os e as menores que tamén a padecen, estiveron, literalmente, confinadas cos seus agresores. As medidas adoptadas nos servizos de atención ás mulleres foron suficientes?

Penso que a nivel municipal estivemos, dentro das nosas posibilidades, á altura das circunstancias. Se ben é certo que ao principio do estado de alarma, sobre todo cando en pleno confinamento se pecharon os hoteis e ata o momento en que se publicou o listado dos que estarían abertos en Galicia, chegamos a pasalo bastante mal pola ausencia de protocolos e a resposta excesivamente dilatada por parte da administración autonómica en relación cunha muller que precisaba de xeito inmediato unha praza nunha casa de acollida. Isto obrigounos a realizar durante días unha chea de xestións para poñerlle solución, xerándonos sentimentos de frustración e impotencia e unha sobredose engadida de ansiedade ao ter que improvisar con escasos apoios saídas para a muller que, obviamente, era a que peor o estaba a pasar, xa que literalmente estaba na rúa nesta extraordinaria circunstancia. A resposta que nos deron foi que ese non era o único caso que se atopaba sen praza e que tiñamos que esperar ata que houbese unha baleira.

Despois foi para un hotel.

Sobre a atención durante o confinamento: "As consultas foron máis intensas e de maior duración, xa que ao estrés psicoemocional da súa situación de violencia houbo que engadir o derivado da situación sanitaria, ansiedade, depresión, duelos, dificultades para conciliar" Polo demais, a atención que prestamos a mulleres en situación de violencia foi, maioritariamente, a usuarias que xa estaban sendo atendidas no CIM antes do confinamento; non tivemos moitos casos novos, como nun principio se prevía.

Pensabamos que a demanda se incrementaría despois do confinamento, pero a casuística atendida é máis ou menos semellante a de anos anteriores. E o mesmo aconteceu coas denuncias: os e as compañeiras dos corpos e forzas de seguridade informaron de que non se incrementou de xeito significativo o seu número.

Non obstante, as consultas recibidas foron máis intensas e de maior duración, xa que ao estrés psicoemocional da súa situación de violencia houbo que engadir o derivado da situación sanitaria, con moitos temores, ansiedade, depresión, claustrofobia, duelos, o esgotamento psicofísico consecuente ás dificultades para conciliar os tempos familiares e persoais cos laborais (se tiñan traballo en primeira liña ou teletraballaban, senón o cadro anterior complicábase máis, con cadros de angustia e desesperación derivados da suspensión ou perda do emprego, a falta de recursos económicos, problemas -ao inicio- co aluguer, ameazas de desafiuzamento...); tamén houbo consultas relacionadas con chantaxes emocionais e ameazas das parellas ou exparellas e, sobre todo ao inicio do confinamento, problemas cos e cas menores no cumprimento do réxime de visitas, retrasos ou impago de pensións de alimentos, quebrantamentos das ordes de afastamento, etc.

A atención telemática foi fundamental neste tempo pero existen eivas neste sentido, falta de acceso a estes recursos, descoñecemento do uso das novas tecnoloxías...

En efecto, neste sentido tampouco se estivo á altura. Non se tivo en conta a fenda dixital de xénero e se ben se adoptaron as medidas necesarias de protección e prevención para as empregadas públicas, non se fixo o mesmo coas posibles usuarias. O que non pode ser é que se delegue nelas a tramitación das axudas económicas a través da Sede Electrónica, ou nas profesionais dos CIM, pois no noso caso carecemos de acceso aos medios e ás ferramentas informáticas necesarias para

facelo desde a casa, por máis que a alguén se lle ocorrese a nivel supramunicipal e sen contar con nós que se fixera deste xeito, solucionando o trámite da sinatura das interesadas mediante un escrito de autorización fotografado e enviado ás profesionais dos CIM para tramitalas no seu nome.

Non é competencia da psicóloga nin da asesora xurídica -tampouco da policíatramitar axudas económicas. Iso tería (e terá) que facelo o persoal competente da administración que corresponda, como fixeron a nivel municipal as nosas compañeiras dos servizos sociais. E isto pon unha vez máis sobre a mesa a necesidade de modificar o Decreto 130/2016 para dar cabida a profesionais do Traballo Social que realicen este tipo de funcións desde os CIM, así como a outros perfís necesarios (Educación Social, Axente de Igualdade...) para responder integralmente ás violencias de xénero, como manda a lei, e combater as desigualdades entre mulleres e homes.

O servizo dos CIM é imprescindible porque como espazos de proximidade a maior parte das deteccións de casos de violencia de xénero é grazas a vós. Sodes o suficientemente coñecidos e recoñecidos polo voso traballo?

Curiosamente, ata que non se necesitan estes centros (como moitos outros) son descoñecidos para unha porcentaxe importante da poboación. Tamén é certo que o mellor xeito de situarse para darse a coñecer non é só a través de campañas ou entrevistas nos medios de comunicación en datas sinaladas ou colgando a información na páxina web, moitas veces complicada de atopar para as mulleres.

Vai máis aló dos aspectos formais, no fondo, a importancia concedida aos servizos de igualdade queda perfectamente retratada nos recursos destinados aos mesmos: humanos e económicos. Este é o mellor barómetro para medir o interese e a implicación das administracións ao respecto!

Así pois, penso que non somos suficientemente coñecidas e menos aínda recoñecidas polo noso traballo, mais aló do que nos dispensan as persoas atendidas e as súas familias. En xeral, padecemos unha situación de invisibilidade sistemática por parte das institucións e das administracións; basta con ver como sendo as profesionais especializadas en violencia de xénero son case anecdóticas as

profesionais especializadas en violencia de xénero son case anecdóticas as veces que nos teñen en conta en xornadas, cursos formativos, etc. Tampouco se nos consulta sobre aspectos que posteriormente repercutirán no noso traballo, non estamos representadas nos foros onde se toman estas decisións.

Todo isto, entre outras razóns, como poidan ser as situacións de precariedade ou de exceso da carga de traballo por escaseza de persoal, levounos a moitas a propoñerllos materializar a necesidade de asociarnos para defender o carácter especializado do noso traballo, os nosos dereitos e os das mulleres que atendemos, en especial as que atravesan por situacións de violencias de xénero.

Os CIM de Galicia trasladaron á Secretaría Xeral de Igualdade unha serie de reclamacións entre a que destaca, como primordial, a de reforzar os CIM con máis persoal. Por que existe esa necesidade?

Como dixen antes, porque seguimos, salvo excepcións contadas, co mesmo persoal que hai moitos anos atrás, cando as problemáticas que atendemos agora son moito máis complexas e afectan, cada vez máis, a máis mulleres, sobre todo tras a crise do 2008 e, na actualidade, coas secuelas sanitarias e socioeconómicas da Covid-19 a curto, medio, longo prazo. Segue sen abordarse a cuestión dos coidados, a corresponsabilidade e a conciliación. Por se fose pouco, non só se atende cada vez a máis mulleres e con problemáticas cada vez máis complexas, senón que desde que entrou en vigor o novo decreto engádese tamén a menores e maiores dependentes en situacións de violencia de xénero e a persoas LGTBIQ+. Mais o que non mudou ao longo do tempo foi o requisito do persoal necesario para atender, a maiores, todo este volume de traballo, que segue a ser o mesmo que se esixía no decreto do 2004.

Así pois, se se quere responder ás demandas de tantos e tan variados colectivos haberá que reforzar os CIM con dotación de persoal especializado nestas cuestións específicas.

Outra das peticións era que se abrise unha liña de subvencións para as mulleres maiores de 65 anos, colectivo cunha problemática específica debido a súa idade.

Son as grandes esquecidas?

Desde logo. Nesta franxa de idade a vía da inserción sociolaboral xa non ten cabida,

en moitas ocasións perciben pensións miserentas e sofren maior exclusión e marxinación nun momento da vida no que paulatinamente vanse incrementando os problemas de soidade e a vulnerabilidade en todas as esferas, dificultades que esixen unha resposta adecuada por parte das administracións.

A independencia económica vólvese un elemento esencial para que as mulleres vítimas de violencia de xénero recuperen a súa autonomía. As liñas de axudas e contías actuais son suficientes?

Son a todas luces insuficientes. Deberían equiparase, cando menos, ao Salario Mínimo Interprofesional e a súa duración non estar acoutada, senón adaptada ao tempo que precisen as mulleres para lograr normalizar a súa situación persoal e familiar.

Como valora o servizo das casas de acollida para mulleres e menores vítimas de violencia de xénero?

Tamén son insuficientes. Penso que en Galicia non chegamos a un cento de prazas, logo son necesarias máis casas de acollida, así como pisos de emerxencia e pisos de saída, e por suposto máis prazas. Non é admisible a resposta, cando se tramita unha casa de acollida, de que non quedan prazas baleiras; non se pode suplir esta carencia cunha derivación provisional a un hotel ou a un albergue, non son para nada os recursos máis acaídos, son despersonalizados, carecen obviamente de persoal cualificado para atendelas e non están exentos de riscos para as persoas aloxadas neles.

Por outra banda, urxe dar resposta aos casos que quedan fóra: as mulleres con consumo activo de drogas e aquelas que presentan unha enfermidade mental que poida dificultar a convivencia no centro. Neste último caso hai que ter en conta a situación alarmante da saúde mental en Galicia, así como no conxunto do Estado español con respecto á media europea, polo que moitas das mulleres dificilmente van poder poder atopar a axuda que precisan nin por esta vía, só se conta con cinco

"A importancia concedida aos servizos de igualdade queda retratada nos recursos que se lles destinan. Este é o mellor barómetro para medir a implicación das administracións!"

" Vimos a necesidade de asociarnos para defender o carácter especializado do noso traballo, os nosos dereitos e os das mulleres que atendemos"

prazas nun piso de acollemento, nin pola vía sanitaria, xa que os dispositivos existentes nesta rede son tamén moi escasos, o que as aboca a unha dobre ou tripla discriminación e á exclusión ao deixalas abandonadas a súa sorte. Haberá que poñer os recursos económicos e humanos que fagan falta para dar resposta a todas as vítimas da violencia de xénero, non só a unha parte delas.

Cales son os impactos no acceso das mulleres á xustiza? O proceso faise desde unha perspectiva de xénero? Están os tribunais (espazos) e o corpo xurídico preparados para administrar xustiza con perspectiva de xénero?

Penso que este xa é un lugar común, xa é coñecida e recoñecida a carencia formativa en enfoque de xénero das e dos operadores xurídicos. Mentres non exista formación transversal e interdisciplinaria impartida por persoal especializado en xénero, e subliño o de especializado, non se pode tomar conciencia dos propios estereotipos e prexuízos que arrastramos da socialización diferencial de xénero.

Difícil, logo, mudar as actitudes sexistas e deixar de exercer, consciente ou inconscientemente, violencia institucional, cuestionando, revitimizando unha e outra vez ás mulleres e ás crianzas.

Os aspectos infraestruturais, como salas separadas para a muller e o agresor cando van a prestar declaración e demais, están fóra de toda discusión e son recoñecidos por todos os axentes que interveñen con esta casuística, pero lamentablemente seguen sen obter resposta en moitas ocasións, e non será por que non se invistan recursos económicos nos novos edificios xudiciais ou porque non se poidan artellar espazos dignos ou solucións máis acaídas nos xa existentes. É cuestión de vontade e determinación e remite tamén ao apuntado sobre a formación e a toma de conciencia.

Mais o dito é válido non só para o ámbito xudicial, senón para todos en xeral. As carencias formativas, a necesidade de mudar o xeito en como se están a facer as cousas afecta ao eido sanitario, educativo, dos servizos sociais, dos medios de comunicación, etc. E o que se constata é que por máis que o tema se inclúa nas axendas políticas e se marque como un dos obxectivos de desenvolvemento sostible

seguen sen investirse os recursos necesarios, sobre todo de persoal especializado, para responder a esta crecente realidade.

Desde que se decretou o estado de alarma temos mudado moitos aspectos da nosa vida ordinaria e no xeito de relacionarnos. A través de métodos máis ou menos expeditivos, vímonos de súpeto na obriga de cambiar de perspectiva, de adaptarnos a iso que chamamos realidade virtual, e fíxose -quixerámolo ou non- en tempo récord. Logo, non se podería facer o mesmo neste caso? Que nolo impide?

Déixoo aí a modo de reflexión.

"Desde que se decretou o estado de alarma temos mudado moitos aspectos da nosa vida ordinaria e no xeito de relacionarnos nun tempo récord. Logo, non se podería facer o mesmo neste caso? Que nolo impide?"

PARA MÁIS INFORMACIÓN: DEPARTAMENTO DE COMUNICACIÓN DE ASOCIM GALICIA Tfno: 636 792 073 | 616 703 186 Correo electrónico: prensaasocim@gmailcom / asociacionprofesionaiscim@gmail.com