ONE ERREPIDEA. Kaliforniako itsasbazterra by astero

2010 martxoa / 24.zbk / 1,5 Euro 0 0 0 2 4

771888 505000

haizetara

16 AMSTERDAM

34 DAMASKO

26 SENEGAL

42 SAMARIA

Holandako hiriburuko ubideetan zehar, kultur aniztasuna eta tolerantzia eredu dituen hiria dago

06 ONE ERREPIDEA

Los Angeles eta San Frantzisko bitarteko bideak bi hirien arteko kontrastea uzten du agerian

06 26

Etenik gabe populatutako hiririk zaharrena da Siriako hiriburua; hortik dator duen aberastasuna

Afrikako herrialde eder honetan, Greziako Kreta uhartean dago bassari eta bedik etnien lurraldera gure belaunen sendotasunari egingo dugu bisitaldia erronka egingo dion zintzurra

ZAZPI

34 Youssef BADAWI/Efe 42 Oriol CLAVERA 26 Urtzi URRUTIKOETXEA Azaleko argazkia: GORKA RUBIO • Aurkibideko argazkiak: 06 Gorka RUBIO 16 Idoia ZABALETA

aurkibidea

ARGITARATZEN DU: Astero. Herritar Berri SLU. DISEINUA eta MAKETAZIOA: Eneko Napal ARGAZKIAK: Argazki Press ERREDAKZIOA: Gran Via, 2-4. 48001 Bilbo (Bizkaia) Tfnoa: 946 61 20 55 E-posta: zazpihaizetara@astero.net EGOITZA: Pozo Blanco, 15 - 5 Bulegoa • 31001 Iruñea • Tel. 94813 65 20. LEGE GORDAILUA: SS-238-20088 INPRIMATZEN DU: Printek Inprimategia. Zamudio

16 04 MUNDUARI BEGIRADA Bagan, pagodaz jositako erregeen hiria 49 BIDELAGUNA Agenda, bidaien eskaintzak, proposamenak, punta-puntako lekuak... 3

haizetara

16 AMSTERDAM

34 DAMASKO

26 SENEGAL

42 SAMARIA

Holandako hiriburuko ubideetan zehar, kultur aniztasuna eta tolerantzia eredu dituen hiria dago

06 ONE ERREPIDEA

Los Angeles eta San Frantzisko bitarteko bideak bi hirien arteko kontrastea uzten du agerian

06 26

Etenik gabe populatutako hiririk zaharrena da Siriako hiriburua; hortik dator duen aberastasuna

Afrikako herrialde eder honetan, Greziako Kreta uhartean dago bassari eta bedik etnien lurraldera gure belaunen sendotasunari egingo dugu bisitaldia erronka egingo dion zintzurra

ZAZPI

34 Youssef BADAWI/Efe 42 Oriol CLAVERA 26 Urtzi URRUTIKOETXEA Azaleko argazkia: GORKA RUBIO • Aurkibideko argazkiak: 06 Gorka RUBIO 16 Idoia ZABALETA

aurkibidea

16 04 MUNDUARI BEGIRADA Bagan, pagodaz jositako erregeen hiria 49 BIDELAGUNA Agenda, bidaien eskaintzak, proposamenak, punta-puntako lekuak... 3

Munduari Begirada

BAGAN Myanmarreko lautada nagusian dago Bagan, irudian ikus daitekeen antigoaleko hiri ederra. Oraindik zutik geratzen diren pagodak ugari badira ere, Bagan erregeen hiri izan zen XI. eta XIII. mendeen artean eta, garai hartan, egun existitzen ez diren monasterioak, jauregiak eta milaka tenplu zeuden bertan. Egun Asiako hego-ekialdeko gune erlijioso garrantzitsuena da Kanputxeako Angkorrekin batera, baina honen aldean Baganek badu bereizgarririk: pagodak ezkutatzen dituen begetaziorik ez dagoenez, Baganeko puntu garaienetik benetan ametsezkoak diruditen paisaiak ikus daitezke. Nyein CHAN NAING/Ef e

Munduari Begirada

Testua: Joana Garmendia

Argazkiak: Gorka Rubio

ONE ERREPIDEA

Los Angeles eta San Frantzisko arteko beste bidea

Testua: Joana Garmendia

Argazkiak: Gorka Rubio

ONE ERREPIDEA

Los Angeles eta San Frantzisko arteko beste bidea

Kontraesanak kontraesan, One errepidea ez da, berez, errepide bat. Ez, behintzat, errepide bakarra. Tarteka galdu egiten

da mapan; izan ere, beste bide batzuekin nahasten da edo izenez aldatzen da. Baina, oroz gainetik, Kaliforniako itsasbazterraren luzera guztian barrena garamatzan bidea da Pacific Coast deritzana: hasi Los Angeles hegoaldean (Capistranon, zehazki) eta Legget-en amaitu (San Frantziskotik 300 kilometro inguru iparraldera). 8

an Frantzisko eta Los Angeles dira Kaliforniako hiririk ezagunenak. Oso desberdinak dira biak. Lehenengoa malda leunez josita dago, tranbiak harantz-honantz dabiltza, etxe viktoriar koloretsuak, behe-lainoa badian barrena, Golden Gate zubi gorriaz bestaldean Ozeano Barea.Artistaz,jatetxez,antzokiz eta musikaz betetako hiri europarra da San Frantzisko, txikia eta lasaia; humanoa, diote bertakoek. Zinearen hiria da bigarrena, neskamutil ilehori perfektuena, Hollywood, hondartza eguzkitsu surflariz beteak, luxua, Rodeo Drive, Beverly Hills, dirua barra-barra. Espektakuluaren hiria da Los Angeles, eta alderik alde autopista zabalek zeharkatzen dute. Handia, oso handia, AEBetako handiena New Yorken atzetik.

Bi hiri eta bi mundu beraz: baina autopistaz sei ordu eskas behar dira batetik bestera iristeko. Guk, gaur, ordea, autopista nagusia utzi eta ia hamabi ordu emango ditugu errepidean: bideak ere merezi duelako batzuetan â&#x20AC;&#x201C;zer esanik ez aurrean duguna Kaliforniako Pacific Coast Highway badaâ&#x20AC;&#x201C;. Los Angelesko Venice Beach-etik San Frantziskoko badiara eramango gaituzten 740 kilometroak egingo ditugu, One errepidean.

Abiapuntua: Los Angeles Hiritzar honetaz dakiguna zinemak erakutsi digu gehienoi: Hollywoodeko izarrak, Beverlly Hillseko luxuzko etxeak, Rodeo Driveko denda garestiak, gaua, dirua, eta jende ederra. Los Angeles kostako hiria ere bada: hondartza luzeak ditu, denda txikiz be-

Ibilbidean zehar paisaia eta jendarte zeharo ezberdinak topatu ditugu, orrialde hauetako argazkietan ikus daitekeen lez. Goiko ilaran, ezkerretik eskuinera, Los Angelesen Hollywoodek duen presentzia agerrarazten duen irudia, Oxnard inguruan lanean ari diren laborari beltzaranak, Venice Beachen patinetean dabilen mutila eta Point Lobos erreserbako irudia. Beheko ilaran, ezkerretik eskuinera, Santa Monica, Venice Beach, Morro Bay eta Big Sur.

tetako malekoi jendetsuak, itsaso harroa, eguzkia eta itsas animaliak.Egia da, halere,itsasbazterra bera ere hollywoodtarra duela hiri honek: hondartzako pasealekuan kirola egiteko tresnak daude jarrita, eta gorputz perfektuko neskamutilak kementsu ari dira, turisten begiradapean. Itsasoan surflariak kaioekin

nahasten dira, eta hondartzako zaintzaileen txabolak telebistan hain ezagun egin ziren haienak bezalakoxeak dira. Patinetan dabiltzan neskak, betaurreko beltzeko gorbatadunak, denak irudika daitezke erraz kamera aurrean. Palmerak zuzen luzatzen dira zerurantz, ondo lerrokatuta. Los Angelesen gaude. 9

Kontraesanak kontraesan, One errepidea ez da, berez, errepide bat. Ez, behintzat, errepide bakarra. Tarteka galdu egiten

Venice Beachen ondo-ondotik igarotzen da One errepidea. Kale tartean urkanalak dituelako esaten diote horrela inguru horri. Ez du Veneziaren antz handirik, ordea; bazterrean utzitako eszenatoki bat dirudi, itxura emateko soilik jaso zena. Venice, eta orobat Santa Monica,

hondartza aitzakiatzat hartuta eraikitako bi auzo dira:autoei itxitako kaleak,taberna eta jatetxeak dozenaka, dendak, pasealekuak, eta eguzkiarekin aspertutakoan turistek gogoko duten guztia. Bada antzoki honetan gidoi ikasirik ez duenik, ordea: pasealekuetan gabiltzala, katago-

rriak ageri zaizkigu han-hemenka.Kaioak ere bai, asko. Eta tartean, hara, pelikano bat. Ustekabeko antzezle horiek ikusminik sortu badigute, iparralderantz egingo dugu, Venicetik Malibu ezagunera: hona hemen gure lehenengo 25 kilometroak One errepidean.

Mendiek eta itsasoak Malibun

bat egiten duten lekuan eskuineko irudikoa bezalako hegazti ugari ikus daitezke; diotenez, 200 inguru begiztatu dituzte. Ezkerreko irudia San Simeonen hartutakoa da.

Txoko miresgarriak topatu ditugu bidean, ezkerreko argazkiko Julia Pfeiffer Burns parke estataleko hau kasu: mendiak eta hondartzak bat egiten duten puntuan, mendialdetik datorren ur-jauzia itsasotik iristen diren olatuekin nahasten da tarteka.

Malibu muinoa itsasoratzen den lekuan, aintzira gazi bat sortzen da, hegaztiz eta itsasoko landarez betea; 200 hegazti espezie baino gehiago ikusi omen dituzte bertan. Surf egiteko leku paregabea da itsasertz hau; horren erakusle, â&#x20AC;&#x153;surflarien hondartzaâ&#x20AC;? esaten zioten lehen aintziraren aldameneko itsasoari. Los Angeles menderatzen duten turistak erruz ageri zaizkigu oraindik, aintziraren bueltan. Guk baina bidea hasi besterik ez dugu egin.

Bidea Munduaren lehen antzeztokia Los Angeles bada, oihalaren atzealdea ere ikusi diogu: iparraldera egiten dugula, ezkereskuin zabaldu zaizkigu soroak, eta bertan, ehunka langile bizkarra okertuta. Gutxi dira ilehoriak. Denetik ematen dute lur horiek, hirietako jendeak eskatzen duen guztia. Egin beharko dute lan hemen batzuek, hirian espektakuluak aurrera egingo badu. Oxnard inguruetan gabiltza. Itsasbazterretik gora eta gora egiten du bideak, tarteka 101 autobiarekin nahastuz. Ezkerrean, ozeanoa. Bazter ederrak ikusi ditugu bidean zehar, Rincon Island uhartea esaterako; gizakiak egindako uharte txikia da, lurretik 900 metro ingurura dagoena. 11

Mendiek eta itsasoak Malibun

bat egiten duten lekuan eskuineko irudikoa bezalako hegazti ugari ikus daitezke; diotenez, 200 inguru begiztatu dituzte. Ezkerreko irudia San Simeonen hartutakoa da.

Carmel Beachen ezkerreko irudikoa bezalako paisaiak topatuko ditugu; hondartza txikiak, arroka izugarriak eta zelai berdeak. Azpiko irudia Montereykoa da eta behekoan, aldiz, Carmeleko lekurik ezagunenetarikoa ikus daiteke: 1771. urtean eraikitako misioa.

Santa Barbaratik San Luis Obisporaino barrualderagotik egin ondoren, inoiz itsasoa bistatik galdu gabe halere, Morro Bay herrira iritsi gara. 10.000 biztanle inguruko herri honek gauza bat du ikusgarria: Morro Rock arrokatzar bolkanikoa. Ikusmira harrigarria da,eta ezusteko bidaideak ere ez dira gutxi. Bide erdia egiterako itsas elefanteak ikusi ditugu, hondartzan gozo. Balea grisak ere azalduko dira, baldin negu hasieran edo amaieran baldin bagabiltza. 30 tona izateraino iristen diren animalia ikusgarri horiek udazken amaieran egiten dute hegoalderantz Mexikoraino, eta udaberri hasieran itzultzen dira Alaskara, umeekin. Bidea, oro har, ederra da: eskuinaldean mendateak gero eta handiagoak dira, eta ezkerraldean ozeanoa beti Bare. Baina bada zokorik beste guztien gainetik nabarmentzen denik. Halakoa da Julia Pfeiffer Burns parke estatala.12 kilometro karratu ditu, eta itsasaldea eta mendia hartzen ditu.Eta biak batzen diren lekua da, hain zuzen, ezustekoa emango diguna: harkaitz artean hondartza txikia ageri zaigu, eta haren gainean, mendialdetik, ur-jauzi bat. Urjauziko ura hondartzara doa, eta, tarteka, olatuenekin ere nahasten da. Hondartza txiki horretatik iparraldera egin, eta Big Sur eskualdeko lurretan sartu gara bete-betean. Ez du muga zehatzik eskualde honek, baina 140ren bat kilometro luze dituela esan ohi da, eta barrualderantz 32ren bat hartzen dituela. Ozeano ertzean badago ere, mendi aski garaiak ditu, bidea okertu eta ikuspegia zorrozten dutenak.Bertan

da, halaber, AEBetako itsasbazterreko mendirik ikusgarrienetakoa: 1.571 metroko Cone Peak. Big Sur atzean utzi eta Carmel herrira goazela, Point Lobos estatu-erreserbara iritsi gara. Hondartza txikiak eta ozeano ertzeko ibilbideak daude bertan. Leku hau urpeko igeriketa praktikatzeko oso bazter aproposa da eta horrexegatik oso ezaguna da. Itsas erreserba ere bada Point Lobos, eta balea-harrapaketa museoa ere bada bertan. Carmelera ailegatu gara, Montereyko penintsularen hegoaldean dagoen herrira. Carmelek duen gauzarik ezagunena eta ikusgarriena misioa da. 1771n eraiki zuten. Baina itsasaldea ere oso ederra du:Montereyrekin lotzen duen 7 milia luzeko bidea bereziki. Bide hori egiteko ordaindu egin behar da, baina merezi du: ederki zaindutako bazterrak ikusiko ditugu bidean zehar, oreinak golf zelaietan lasai, hondartza txikiak, arroka garaiak, zelai berde-berdeak. Etxe dotore-dotoreak ere bai. Luxuzko paraje zoragarria da, dena auto garestiz eta zona pribatuz josia.

UCSF unibertsitateak gaztez betetzen du Santa Cruz herria. Goiko irudietan ikus daitekeen gisa, dendaz, tabernaz eta jatetxez lepo dagoen hiria da, batez ere kale nagusia; artista kaletarrak ere ez dira falta.

Montereyra berehala iritsi gara. Dena du itsaso herri honek: Montereykoa da inguruko akuariorik onena, inolaz ere ezagunena. Ez dugu barrura sartu beharrik izango itsas igarabak ikusteko, ordea: hondartza ertzeraino gerturatzen dira lotsagabe. Gesal usaina barreiatu da herrian barrena, eta kosta ondoko pasealekuan, Cannery Row deritzanean, turistak dabiltza etengabe pasean-pasean. Montereytik aurrera egin eta Santa Cruzera iritsi gara, UCSF unibertsitateak gaztez betetzen duen herrira. Dendaz, tabernaz eta jatetxez josita dago kale nagusia, ikasleak harantz-honantz eta artista kaletarrak txokorik txoko. Liburuak utzi eta itsasora jotzen dute unibertsitarioek: surfaren herria ere bada Santa Cruz. Ez zaigu asko falta helmugara iristeko: Santa Cruzetik goialdera jo eta ordubete hortxe-hortxe egin dugu errepidean: San Frantziskon gara. 14

Aldapaz betetako hiria da San Frantzisko, eskuineko orrialdeko irudian ikus daitekeen bezala. Aldiz, hiria bertako izaerak egiten du berezi batik bat; ezer izatekotan, europarra omen da. Orrialde honetan, goian eta ezkerretik eskuinera, bidean hartutako zenbait argazki; tartean Golden Gate zubi sonatua eta Pigeon Pointeko itsasargia ikus daitezke.

Helmuga: San Frantzisko San Frantziskok baditu hondartzak, ozeanoa eta badia, baina ez da haatik itsasbazterreko hiria. Eguraldiagatik izango da seguru asko: gehienetan epel egiten badu ere, ez du askotan egiten eguzki beteko egun berorik. Hondartzak ere ozeano ertzean ditu, eta gogor jotzen du haizeak arroka artean. San Frantziskon ez da neska-mutil kaliforniar ilehoririk, auto ikusgarririk,

luxuzko etxez beteriko auzo aberatsik. Tamaina ere txikia du Los Angelesen aldean. Baina xarmarik ez zaio falta hiri honi. Berezia da San Frantzisko, berezia Kalifornian eta berezia AEBetan; ezer izatekotan, europarra omen da.Aldapaz beteta dago hiria, dena du muino. Badiak inguratzen du,eta badiatik datorkio iluntzero behe-lainoa,ozeanotik sartu eta hiria gozo-gozo estaltzen duena,giroa freskatu eta hezetzen duena.

LIBERTATEEN HIRIA

AMSTERDAM Testua: Xiker Belemendi

Argazkiak: Idoia Zabaleta

LIBERTATEEN HIRIA

AMSTERDAM Testua: Xiker Belemendi

Argazkiak: Idoia Zabaleta

Kultur aniztasunean eredu eta lorpen sozialei dagokienean

aurrerakoia da Amsterdam. Merkataritza portu izan zeneko garaiek eragin nabarmenak utzi dituzte hirian eta guk ere hala ezagutuko dugu Holandako hiriburua; iraganetik hasi eta egungo Amsterdamerako bidaia egingo dugu, bereziki gazteentzat erakargarria den hiri honek asko baitu eskaintzeko. 18

lanetako hiririk liberal eta irekiena da Amsterdam. Ubideek eta eraikinen aurrealde arkitektonikoek berezko izaera ematen diote Holandako hiriburuari eta iritsi bezain laster ohartuko gara historia eta modernotasuna inork ez bezala uztartzen dituen hiria dela. Hala, giro lasai zein zaratatsuak topa daitezke bertan eta, Europa mailan, lorpen sozial eta aurrerakoien muin eta kultura ezberdinen elkarbizitzarako babesleku da aldi berean. Atzera begiratuz gero, sortzez arrantzale herria zen honetan merkataritza eta ontzien joan-etorriak nagusitzen hasi zirela ikusiko dugu. Hala, XVI. mendean, marinelen, prostituten, artisauen, abenturazaleen zein aukera berrien bila zebilen edonoren topaleku bilakatu zen.Azkenerako,Amsterdam munduko merkataritza hiriburu bilakatuko zen eta bi mendetan zehar Europako historian ezagutu den merkataritza inperio emankorrenetakoa izan zen. Historia horren lorratzak gaur egunera ekarrita, Spiegelkwartier auzotik hasiko dugu ibilbidea: antigoaleko gauzen erresuma honetan 70 arte galeria eta antikuario aurkituko ditugu.Aurrera jarraituta,Amstel

ibaiaren ezker erribera topatuko dugu eta, aipatu mendean laborantza lurrak soilik zeuden lekuan, egun Centraal Station, Grachtengordel ubide ingurabidea, Museum Quartier eta De Pijp auzo jendetsua topatuko ditugu. Eta orduan, egun bezala,Damrak eta Rokin kaleek osatzen duten etorbidea zen hiriko arteria nagusia. Hori bai, garai hartan urezko arteria zen: kokagune zein hierarkiagatik, hiriko ubide nagusia zen.

Amsterdamek eskaintzeko duenaren lagina ikus daiteke orrialde hauetako irudietan. Ezkerreko orrialdean, goian hiriaren ikuspegi bat eta behean, ezkerretik eskuinera, txirrinduen parking izugarri bat eta taberna bateko irudia ikus daitezke. Orrialde honetan, ubide baten gaineko zubian dagoen kale musikaria eta, behean, Holandaren ikur diren tulipak eta eraikinen xehetasun dotoreak ikus daitezke.

Dam, bihotz eta bidegurutze Hirira iritsi berritan ezagun egingo zaigu Singel ubide enblematikoa: defentsarako gune izan zen eta egun txoko interesgarriak topa daitezke bertan, besteren artean,Torensluis zubi dotore eta zabala, terraza ugari eta Eduard Douwes Dekker Multatuli idazlearen estatua. Hemen egiten da egunero mundu osoko loreen azoka ikusgarriena eta, noski, tulipak ez dira falta izaten. Emozioak hartuko gaitu leku berean Dam plaza ikusten dugunean, garai guztietako Amsterdamen bihotz eta bidegurutze izan den gunea, denen eta inoren lur arrotz aldi berean,

eta ibiltarien, txirrindularien â&#x20AC;&#x201C;aipatu hiria laua dela eta bizikleta dela batetik bestera mugitzeko ibilgailu onena;oinez bazoaz, aldiz, adi ibili txirrindulariekinâ&#x20AC;&#x201C;, artisten, tranbien, exekutiboen, turisten, lapurren eta beste hainbaten amalgama. Plaza honetan daude errege-jauregia eta Nieuwe Kerke katedral gotikoa, Amsterdameko altxor arkitektoniko handienetakoa. Halaber, hemen aurkituko ditugu Nieuwendijk eta Kalverstraat, merkataritza guneen zaleen gozamenerako. 19

Kultur aniztasunean eredu eta lorpen sozialei dagokienean

Bigarrenaren amaieran, aldiz, Begijnhof ikusiko dugu: garai batean beginek osatutako komunitate erlijioso baten aterpe izan zen eta alde zaharreko leku ederrenetakoa da, bere soiltasunagatik zein hiriko Erdi Aroko egurrezko eraikuntza bakarra delako. Izan ere, 1452. urtean izandako sute izugarri baten ostean, egurrezko eraikinak egiteko debekua ezarri zuten.

Eraikinaren alboetan ubide bana daude, Gedempte Begijnensteeg eta Nieuwezijds Voorburgwal, baina gertuan dagoen Spuistraat ubidea bezala, egun asfaltoz estalita daude. Singelen bertan,Herengracht,Keizersgracht eta Prinsengrachtek alde zaharraren bueltan osatzen duten ferra da hiriko postal tipikoenetako bat: puntan hiruki-formako frisoak dituzten

Damrakeko portua da hauen azpiko argazkikoa. Ontzi horietan ubideak zeharlerro katzeko aukera du bisitariak. Eskuineko irudian, hirian dauden parke ugarietako batean dabilen sendia ikus daiteke.

XVII. eta XVIII. mendeetako eraikinak, uretan islatzen diren etxebizitzak, ubideetako ur-gaineko etxe eta ontziak... Orokorrean, monumentaltasunari ihes egiten dion hiria da Amsterdam eta sinpletasuna du oinarri; kale zuzenek eta lerroen baitan eraikitako ubide artifizialek ordenarekiko grina uzten dute agerian. Eta, Ubideen Ingurabidean batez ere, arkitektura eta estetika dotorea –eta eraikinen homogeneotasun izugarria– dira jaun eta jabe.

Amsteleko padurak Orain artean egin dugun ibilbidearekin Nieuwe Zijde edo antigoaleko erdiguneko zati berria ezagutu dugu eta, orain, Damrak zeharkatu eta Amsterdameko benetako erdigunea ezagutzera goaz. Kronika mitikoetan irakurri izan dugun legez,Amsteleko paduretan galdutako zenbait nekazarik eraiki zituzten zur eta kanaberazko palafitoak izan ziren hiriko lehen eraikinak. Behinola, egunen batean palafito haiek jauregi itzel izango zirela iragarri omen zien nekazariei lertxun batek eta, antza denez, hegaztia ez zebilen oso oker, Oude Zijde honetako Oudezijds Voorburgal ubide nagusiak “Belusezko ubidea” goitizena baitarama. Izan ere, bertan egon zen urte askoan zehar aristokrazia amstelodamiarra. Egun, ordea, Auzo Gorri ezagunaren erdigunea da.Tokikoek Wallen deitzen dioten zonaldean neonezko argiak –gorriak asko,hortik auzoaren izena– eta barruko arropa deigarriekin jantzitako emakumeak dira nagusi; Amsterdam merkataritza gune garrantzitsu izatearen oinordekotza da eta, egun, nazioarte mailan hiriaren ikono bilakatu da auzoa. Ez da gutxiagorako, Holandako hiriburuan sexuak 6.000 pertsonari ematen baitie lana eta urteko milioika euro mugitzen ditu negozio honek. Eta, gainera, legezkoa da, 1998. urtean legeztatu baitzuten prostituzioa eta urtebete beranduago baimendu baitzituzten putetxeak. Izaera liberal honek, kultur aniztasunarekin eta tolerantziarekin batera, turismoan ere eragin zuzena dauka. Hala, Amsterdam batez ere gazte jendearen artean erakarpen berezia sorrarazten duen hiria da. Oporretarako lekua hautatzera21

Damrakeko portua da hauen azpiko argazkikoa. Ontzi horietan ubideak zeharlerro katzeko aukera du bisitariak. Eskuineko irudian, hirian dauden parke ugarietako batean dabilen sendia ikus daiteke.

ko orduan gazteriaren artean duen arrakasta ikustea besterik ez dago erakarpen indar horri neurria hartzeko. Eta, hein batean, hirian arnasten den libertate horrek badu zerikusirik. Amsterdameko giro liberal horretan, inolako traumarik gabe garatzen dira bizitzako alderdi gehienak eta horrek egiten du posible jatorri ezberdineko pertsonen elkarbizitza erosoa eta naturala izatea, tartean gatazka handirik sortu gabe. Elkarbizitza hiria zapaldu orduko antzemango dugu. Giro ireki horrek ekarri du, adibidez, hiriko eguneroko martxan pertsona homosexualen presentzia barneratua egotea edo egun drogekiko dagoen politika inon baino malguagoa izatea. Dakigun bezala, kalamuaren eratorrien –marihuana, haxixa...– kontsumoa zein trafikoa legezkoa da, baita smart drug-ena ere –onddoak eta tankerako sustantziak–. Horren adibide dira hirian topatuko ditugun 300 coffee shopak: taberna edo kafetegi hauetan baimendua dago txokolate eta maria-ren kontsumoa zein salmenta, baina, hori bai, gehienetan ez dute edari alkoholdunik ematen. Coffee shopez gain, horren ezagunak ez diren bruine kroegen edo kafetegi marroiak ere interesgarriak dira. Egur eta kezko taberna hauetan gezellig edo giro atsegina izaten da; argi leunek malenkonia kutsua ematen diete lokalei eta holandarrek ginebra eta garagardoa edaten igarotzen dute denbora. Batez ere Jordaan auzoan topatuko ditugu. XVII. mendean langileentzat eraikitako auzoa da, “Bederatzi kaleak” gisa ere ezaguna da eta, egun, kalexken labirinto honetan kafetegi bohemioak, garagardotegiak, denda bitxiak, jatetxe informalak eta txoko erromantikoak topatuko ditugu. Baita Anna Fran22

Kulturaren, folklorearen eta bizikidetzaren ereduak ez dira falta Amsterdamen. Horren erakusle, irudiotako eskalapoi erraldoia, ontzi museoa eta okupa etxea. Eskuineko orrialdean, aldiz, paisaia hiritarrek hartzen dute nagusitasuna: goian turismo guneko terraza jendetsuetariko bat eta, behean, Amstel ibaiaren gaineko zubiek iluntzearekin batera hartzen duten kutsua agerrarazten duen argazkia.

ken etxea (Prinsengracht, 267), honen parean dagoen Westerkerk eliza eta bi museo bitxi ere –ur gaineko etxeena eta pianolena–. Edonola ere, Jordaan-en gaudela bruine kroegen batera sartzeko tentazioa izango dugu lehenago edo beranduago eta, hala suertatzen denean, ez muzin egin tentaldiari.

Sortzaileen hiria XXI. mendeko Amsterdam urte osoan zehar bizitasunez gainezka dagoen hiria da, baita neguan ere. Parrandarako grina edo musika lasaia aditzeko gogoa izan, dibertimendua beti aurkituko dugu. Adibidez, jazzaren Europako hiriburuetako bat da eta areto handietan zein taberna txikietan entzun daitezke zuzeneko kontzertuak.Rock eta folk musikak ere badute lekua Amsterdamen eta, noski, baita musika klasikoak ere. Baina garrantzitsuena honakoa da: hastapenetan dauden sortzaile eta abeslariei aukera berriak emateko gertu dagoen hiria da.Dantza eta antzerkiaren esperimentaziorako zentro in-

UDABERRIA IRISTEAR DA MUNDUKO LORATEGI EDERRENETARIKO BATERA Udaberria Keukenhof lorategia zabaltzen dutenean hasten dela esan ohi dute holandarrek eta, aurten, martxoaren 18an ireki eta maiatzaren 16ra arte egongo da zabalik. Bi hilabete besterik ez ditugu izango adituen iritziz munduko lorategi ederrena dena ikusi ahal izateko: lorategiak hartzen dituen 32 hektareatan sei milioi lore artean egoteko aukera dago, batez ere tulipak –5.000 ezberdin daude–, baina baita nartzisoak, hiazintoak eta erraboila duten lore mota ugari ere. Eta guztia paisaia miragarri baten erdian, parke honetan ehunka urteko zuhaitzak, lakuak, zuhaixkak, landareak, belaze zabalak, estatuak, iturriak, terrazak, eskailerak, zubiak, negutegiak... denetik topatuko baitugu. Holandako errota tipikoak ere badaude eta, horietan, irina egiteko prozedura ezagutzeko aukera ere izango du bisitariak. Lorategia Lisse hirian dago, Amsterdametik hogei kilometro eskasera, eta 1949. urtean sortu zuten lore saltzaileek euren produktuen erakustoki bateratua izan zezaten. Hirurogei urte beranduago, Keukenhof lorategia Europa osoko gune erakargarrienetarikoa eta Holandak udaberrian duen erakargarritasun nagusienetakoa bilakatu da: urteko milioi bat pertsonak bisitatzen dute. Bisitariek hamabost kilometroko ibilbidea egin eta

gaikako lorategiak ikus ditzakete: aromatikoa, abstraktua, koloreanitza, errenazentista, ur azpikoa... Horrez gain, orkideen erakusketa iraunkor ikusgarri bat ere badaukate. Sortzez merkataritzari begira sortutako lorategia bada ere, egun Keukenhofek badu nolabaiteko helburu pedagogikorik. Hala, informazio guneetan loreen zaintzaren gaineko gidaliburuak eta informazioa eskaintzen dute –ureztapena, zainketa, landatzeko sasoia eta sakonera...– eta lorategian zehar dauden postuetan erraboilak, haziak, liburu berezituak, lorategirako lanabesak, ongarria eta beste hainbat material eskuratzeko aukera dago. Lorategiak duen interes eta berezitasunaren adibide da zenbait zale urtero gerturatzen direla honaino izan diren aldaketak edota nobedadeak ezagutzeko asmoz. Izan ere, lorategiak ateak ixten dituenean hasten dira hurrengo urteko lorategiaren diseinua egiten eta norbere lorategirako ideia ugari har daitezke bertatik. Loreen munduak holandarrentzat duen esanahia ulertzeko, nahikoa da negozio honek urtero 4.000 milioi euro mugitzen dituela gogoratze hutsarekin. Negozioa gertuagotik ezagutu nahi badugu, interesgarria izan daiteke Keukenhofetik kilometro gutxi batzuetara dagoen Aalsmeer hirira joatea: asteko bost egunetan gerora mundu osora zabalduko diren loreen enkante erraldoia egiten dute eta gure begien aurrean 14 milioi lore eta milioi eta erdi landare nola saltzen diren ikusi ahalko dugu.

teresgarriak ere baditu, baita museo ugari ere. Aipatzekotan, Museum Quartier ezaguneko multzoa da derrigor ikusi beharrekoa. Rijksmuseum da hiruetan itzelena, pintura eta arte bilduma ederra baitu. Rembrandten obrak nabarmentzen dira, “Gaueko zaintza” edo “Emaztegaia judua”, besteren artean,baita Vermeer (“Esne-saltzailea”esaterako) eta beste hainbat artista holandar ere,Jan Steen eta Frans Hals tartean.Bigarren bisitaldia Van Gogh Museora egingo dugu, bere obren bilduma osotuenetakoa baitu. Stedelijk Museumen, aldiz, XX. mendeko abangoardia da nagusi: Kandinsky, Kirchner, Picasso, Saura, Kokoschka... Eta tartean Ontzi Museoa, lehen aipatutako Anna Franken etxea,Amstelkring «ezberdina» eta bertako eliza klandestinoa... Hortaz, argi dago mila eta bat bisitaldi ezberdin egiteko aukera izango dugula. Bisitaldi informalagoak gustuko baditugu, aldiz, parkeak ikusteak merezi du. Hiri orlegia da Amsterdam eta piknikak egiteko zein belarretan etzanda atseden hartzeko ingeles estiloko hainbat parke ditu.Vondelpark da denetan handiena eta, gainera, museo gunetik gertu dago. Pijp auzoko Sarphatipark ederrean zisnez gainezka dagoen laku ederra topatuko dugu eta, gainera, bertako Albert Cuyp Markt azoka bitxia ezagutzeko aukera izango dugu. Kilometro bateko luzera duen kalearen bazterrak postuz josiak daude eta,horietan,denetik topa daiteke; gazta asko, kroketten bereziak –zapore handiko kroketak–, aurrez prestatutako platerak,Asia eta batez ere Japoniako elikagaiak eta baita altzariak, arropa eta pitxi ugari ere. Albert Cuyp Markt gustuko izan badugu, Waterlooplein eta Rommelmarkt azoketara bisitaldia egiteak ere merezi du. Hala bada,Amsterdam denek gozatzeko moduko hiria da eta, gutxiago edo gehiago, denak itzultzen dira gustura bizi, ikusi eta ikasitakoarekin.

Dam plazako errege-jauregia da, tranbiarekin batera, goiko argazkian ikus daitekeena eta azpikoa, aldiz, Central Station dotorea. Ezkerreko orrialdean Keukenhof lorategi ederrenaren paisaia miragarrietako bat ikus daiteke.

Testua eta argazkiak: Urtzi Urrutikoetxea

BASSARI HERRIA

SENEGAL EKIALDEA

Testua eta argazkiak: Urtzi Urrutikoetxea

BASSARI HERRIA

SENEGAL EKIALDEA

Hiritik hurbil bizi dira bedikak, baina, aldi berean, aparteko mundua jartzen dute gure begien aurrean. Orrialde honetan Iwol herrixkako emakume eta haurrak ikus daitezke, motrailua eskuan, egurrezko ontzi zirkularrean artatxikia xehatzen.

Egur eta lastozko etxebizitzak dituzte bizileku bedikek eta nekazaritza eta abeltzaintza dituzte ogibide, orrialdeotan ikus daitekeen legez. Kondairaren arabera, mandingen aurka borrokatzea alferrik zela ikusita jo zuten mendira.

Senegal Afrika beltzeko lehen herrialdea

da askorentzat, eta, Dakar, afrikartasuna-

ren eta Mendebaldearen nahaste zoragarrian, abiapuntua. Hiriburutik beste muturrean Bassari eskualdea dago, herrialdeko hego-ekialdean, Ginea-Conakry eta Maliko mugetan. Sahela eta basamortua urrun sumatzen dira hemen, bero sapa erabat tropikala da, eta islamak indarra galtzen du bassari herriaren eta eskualdeko beste herrien sinesmen animisten aurrean. 28

frika mendebaldeko herrialdeek topo egiten duten lekuan dago Bassari eskualdea, eta edonondik urrun gauden sentipena izango dugu bertan.Malitik iritsi ginen gu Tambacounda hirira, 24 ordu autobusean sartuta eman ondoren; gehienek Dakartik egiten dute bidea, luzea hura ere. Eta bideko hautsa eta gainezka doazen autobus geldo edo sept-places Peugeot-ak atzean utzita, hegoaldeko bidea hartu eta Gambia ibaiaren ertzean gutxik espero duen txokoa ageri da: Niokolo Koba parke nazionala. Senegalen gaude, ez Afrika ekialdeko sabanan, eta ahalegina eginda ere ezin elefante edo lehoirik ikusi, baina Tamba-ko labean kiskaltzea baino mila aldiz atseginagoa da ibai ertzeko hipopotamoak behatzea.

Hiruzpalau ordu daude Niokolo Kobako sarreratik Senegalgo hegoekialdeko Kedougou hiri nagusira. Eskualdeko kultura nahasketaren erakusleiho atsegina da ibaiertzeko gune kosmopolita, azoka egunetan batez ere. Dakarreko wolofera da ofiziala, baina Mali eta inguruko mendietatik islamaren ekarle etorri zen mandinga herria da nagusi. Eta islamaren garraiatzailerik izan bada, abeltzain nomadek osatutako peul edo pular herri misteriotsua; Europako ijitoen antzera, hirietatik kanpo bizi dira, gure artean baino estatus jasoagoa izan ohi duten arren. Eta bassariak? Eskualdeko herri indigena ugarietako handiena da, betiere aipaturiko talde handien artean gutxiengoan egon arren; musulmanak

gehiengo diren hiri eta errepide nagusietatik apartean, mendi inguruko herrixketan bizi dira. Elkarbizitza ez da beti erraza izan,Afrika beltzeko islamak gehienetan oinarri animista sendoari eutsi arren. Parke nazionalaren irteeran Kedougoura joango zen garraioren baten zain geundela, futbol txapelketa ikusten ari zen gizon mandinga gaztea errukitu egin zen eta janari pixka bat eskaini zigun. Gero, hautsik ez hartzeko petril baten gainean geneuzkan zorroei begira, honakoa esan zigun ostiraleko otoitzera itzuli aurretik: ÂŤBadakit gure sineskeriak baino ez direla izango, baina, guretzat, lurra ukitzen egon behar dute, osterantzean lurrak ez baitu zure deia entzungo eta ez baita garraiorik pasako. Ez egin jaramonik, gure sineske-

riak baino ez dira izangoÂť. Zorroak hauts eta harea gorrizko zoruan paratu genituen kontuz. Bost minutura kamioi dotorea geratu zitzaigun, eta Kedougouko bidea haren zama gainera igota egin genuen. Laster gautu zuen, eta Niokolo Kobap parkeko hotsak entzunez, haizea aurpegian eta izarrez betetako zerura begira egin genituen orduak hainbat zaku bigunen gainean etzanda.

Bediken herri ederrak Hiri atsegina da Kedougou, gustura ematen dira egun pare bat eskualdeko txangoak prestatzen, Dindefelloko urjauzia izan, edo inguruan edo urrunago dauden herrietara bisitak. Guri ez zitzaigun damutu bedik etniako lagunak ezagutzera joan izana. Hiritik aski hur29

Senegal Afrika beltzeko lehen herrialdea

da askorentzat, eta, Dakar, afrikartasuna-

Bassariak auzune sakabanatuetan dute bizilekua eta mendien artean topatuko ditugu. Ezkerretan ikus daitekeen argazkia Ethiolo herrixkako artatxiki-uztaren ospakizunekoa da; artatxikiz egindako pattarra edanez, gizon gazteen maskarek eta emakumeen oihal koloretsuek dantzarako grina sortzen dute.

bil bizi dira bedikak, baina ez Senegal wolof frantsestu edo musulmanetik, Kedougoutik bertatik ere aparteko mundua dirudite Ibel, Iwol, Ethiowar eta inguruko herrixkek. Errepidea utzi eta artez-artez igo behar da mendian gora, ehiztariren bat salbu inor aurkitzeko itxaropenik gabe, eta, behin ton30

torrera iritsita, buztin eta lastozko herrixka liluragarria ageri da muinoaren beste aldean. Iwoleraino joan ginen egun-pasa. Kedougotik aski hurbil dagoenez, Europarren bisitetara ohitutako herria da, bedikak bizi diren beste dozena herri erdien antzera, eta bisitarako dirua eskatu

ohi dute sarri. Guk kola-intxaurrak ekarri genituen Malitik, oraindik orain begirune seinale eta moneta truke gisa erabili ohi dira sarritan, eta, hortaz, harrera beroa jaso genuen. Aspaldi jo zuten mendira bedikek, Alpha Yaya beldurgarriaren armadari ihesi. Kondairak dioenez, bedikek argi ikusi zuten alferrik ze-

la mandingen aurka borrokatzea; aldiz, baziren azken unera arte sakrifikatzeko prest zeuden hemezortzi gazte. Herriko jeinuari eskaini zizkioten gazteok. Eta Alpha Yaya iritsi zenean, liztor multzo batek eraso zion bere armadari eta halaxe eskuratu zuten bedikek askatasuna. Inguruko herrietan legez, baobab erral-

doia dago Iwol erdian, baina ez esan hori herrian; ÂŤSenegalgo handiena daÂť gaztigatuko dizute aurki.Hiltzerik ez dagoen arbola da, baina erabilera anitzekoa, sustraitik adarretara. Berdin hurbil dagoen zeiba sakratua, iwoldarren biltzeko lekua. Baobaba berezia bada, areago zeiba: aizkorak moztean negar edo ga-

rrasi egiten du. Urtero, zeiba barruko deabrua baretzeko ahuntza eskaintzen diote sakrifizioan. Eskola elizgizon katoliko batek antolatutako etxolan dago, baina baliabide faltaz kexu dira herritarrak, ÂŤDakarren utzikeriagatikÂť. Ikastetxe kanpoan, zuhaitz inguruan, emakumeak dira 31

Bassarien artatxiki-uztaren ospakizunekoa da ezkerreko irudia eta, eskuineko bietan, aldiz, goian etxalde bat eta behean sudurreko piercing bereizgarria daraman Iwol herriko emakume bat.

gehienak, turisten kamisetekin batzuk, bularra agerian besteak, sudurrean makilatxoarekin piercing-a eginda gehienak, eta denak motrailua eskuan, egurrezko ontzi zirkularrean artatxikia xehatzen, jo eta jo, egunero hainbat orduz.

Bassarien jaiak Ayeriki! da bassarien agurra, eta berehala ikasi genuen herrixkaz herrixka egindako txangoetan. Bedikak etxe multzoak osatutako herrietan bizi dira, bassarien auzuneak baina, sakabanatuagoak daude, Salemata hiriaren inguruan bereziki. Kedougoutik asfaltorik gabeko bide luzea dago bertaraino, mendien artean. Haizerik gabe, galdutako txokoa dirudi, baina afrikar bideek, sinesmenek, eta magiak Salemata dute bidegurutze. Besterik da europarrok ikusterik 32

ez ditugun lurpeko errekak direla horiek guztiak. Bertako askok ere denbora behar izaten dute eskualdeko leku sekretu eta magikoetara iristeko, eta iniziazioa izaten da horren abiapuntu. Nerabea gizontzeko prozesua maiatz aldean izaten da, eurite sasoiaren hastapenean. Tximino eta zaldi-larruz eginiko maskarak eroan ohi dituzte, eta oskolak eta arantzurde-arantzak sudurrean. Gorputzean marraztutako marra gorriek hildako animalia kopurua adierazten dute, gaztearen adorearen erakusle. Eta horren ifrentzua Salemata inguruko mendiak dira: eurite sasoia baino lehen sua piztu ohi dute, belar txarrak erre eta eztigileek erlauntzak uzteko. Baina muinoak surtan ikusteak umeak kanpoko izpirituez eta arriskuez ohartarazteko ere balio du.

Iniziazio erritorik ez, baina artatxiki-uztaren ospakizunetan iritsi ginen gu Ethiolo herrixkaraino. Salemata inguruan dauden ugarietako bat da, eta bisitarientzako aterpetxea prestatu dute. Bedik herriekiko desberdintasuna berehala nabari genuen, batez ere kanpamendutik ospakizun lekura gindoazela han-hemenka ageri ziren auzune eta harrizko etxoletan. Inguruko hiru herritako haur, gizon eta emakumeak bildu ziren Ethiolon, artatxikiz egindako pattarra edatera. Orduak aurrera, likoreak bere bidea, erromeria kutsua hartu zuen ospakizunak, kanta eta dantza, eta bat-batean maskaraz jantzitako mutilak (ozin izenekoak, hau da, iniziatutakoak) eta bere herriko janzkerak zituzten neskak agertu ziren. Gizon gazteen maskarak eta emakumeen oihal koloretsuak dantzarako aitzakia ziren. Ilunduta ere luze jo zuen artatxikiuztaren jaiak, jauzi eta jira, eta pattarrak bidea egin ahala, kantuak ere erritmoa bizkortu zuen. Koplen antzeko kantu irrigarrien txanda iritsi zen atzetik, denek kanta ezaguna eta bat-bateko kantariek segidan kontu umoretsuak kantatzen,Balingo alkatearen eta herriko beste pertsonen kontura. Noizbait etxeratzeko tenorea ere iritsi zen, Ethioloko etxola urruneraino. Arrastian egindako auzune eta baserriak ilunpetan zeuden, baina Afrikako zeru izarniatua eta ilargia lagun, haize freskoa bidaide, gustura itzuli ginen kanpamendura.Kalabaza erdi bat dutxa bezala erabili eta izarren azpian jarraitu zuen eguneko kontakizunak eta solasak, Afrikako gauak loaren altzora bidali gintuen arte.

Bassarien artatxiki-uztaren ospakizunekoa da ezkerreko irudia eta, eskuineko bietan, aldiz, goian etxalde bat eta behean sudurreko piercing bereizgarria daraman Iwol herriko emakume bat.

Testua: Alberto Pradilla eta Martxelo Diaz

DAMASKO Karrika zaharrenetan murgilduta

Youssef BADAWI/Efe

Testua: Alberto Pradilla eta Martxelo Diaz

DAMASKO Karrika zaharrenetan murgilduta

Youssef BADAWI/Efe

Umayyad mezkita da ezkerreko orrialdeko argazkian ikus daitekeena eta lerro hauen azpikoa, aldiz, Bosra antzokia da.

Youssef BADAWI/Ef e

etenik gabe populatutako munduko hiririk zaharrena da. Bere barnean, batez ere hiri zaharrean, arrasto erromatar, bizantziar eta, noski, islamiarrak daude bata bestearen gainean. Nahiz eta Ekialde Hurbilaren isla den historia luzea izan, Damasko turismo masibotik aparte dago eta, ondorioz, ezohiko bidaia egiteko aukera eskaintzen du.

aliteke George Bush AEBetako presidente ohiak Siria ÂŤGaizkiaren ArdatzeanÂť kokatu izanak gorde izana herrialdea munduko edozein txokotara iristen den turismo masibotik. Edo baliteke horren atzean Damaskori kutsu iluna eman dioten Mendebaldeko filmak izatea, horietan maiz azaltzen baitira Siriako polizia beldurgarriak... Bestela, ulergaitza suertatzen da Siriako hiriburua nazioarteko helburu turistikoen Top Ten delakoan ez izatea. Izan ere, Damasko milaka urteko historia duen hiria da, denbora gelditu denaren sentsazioa eragiten duen Ekialdeko lilurak gainezka egiten duen hiria, Ekialde Hurbileko zoko edo azoka ikusgarrienetakoak hartzen dituzten karriketan barrena galtzeko gogoa pizten duen hiria, izaera arabiar indartsuko hiria. Horrez gain, Beirut (Libano) edo Amman (Jordania) bezalako eskualdeko beste hiriburu batzuetara heltzeko abiapuntu bikaina da Damasko bere kokapena dela eta. Ezin da Damasko 24 ordu eskasetan ikusi. Hiri zaharreko zokoetako karriketan egunak eman daitezke. Baina Siriak baditu beste toki ikusgarri asko ere, Halab edo Deir ez-Zur adibidez. Halab herrialdeko bigarren hiri garrantzitsuena da, historia oparoa du eta egun ere kultura ugariren topagune da. Deir ez-Zur, berriz, Eufrates ibaiak Iraken sartu baino lehenago egiten duen azken geltokia da; bero itogarriaren eraginez, gauez bizitzera behartuta dago hiria bisitariaren harridurarako. Herritarrak ez daude turistak ikustera ohituta inguruotan eta, ondorioz, atzerritarren presentziak harridura eragiten du. Dena den, herrialdean zehar bidaiatzeko garraiobideak merkeak eta ugariak dira,eta,ondorioz,Damasko Siriako beste toki batzuetara joateko abiapuntutzat har daiteke arazorik gabe.

Yousse f BADAWI/Efe

Damasko, Siriako hiriburua,

Umayyad mezkita da ezkerreko orrialdeko argazkian ikus daitekeena eta lerro hauen azpikoa, aldiz, Bosra antzokia da.

Youssef BADAWI/Ef e

Yousse f BADAWI/Efe

Damasko, Siriako hiriburua,

Youssef BADAWI/Efe

Aritz INTXUSTA

Youssef BADAWI/Efe

Aritz INTXUSTA

Youssef BADAWI/Ef e

Kondairak dioenez, Mahomak inguruko mendietatik Damasko ikusi zuenean, bertara ez hurbiltzea erabaki zuen, paradisura soilik hil ondoren joan daitekeelako. Ziurrenik, egun askoz zailagoa izango litzateke Mahomak erabaki bera hartzea, alde zaharra, hiriaren alderik erakargarriena, hiriburu handietan ohikoak diren eraikin karratu eta funtzionalek inguratzen baitute. Kontuak kontu, inolaz ere ezin da zalantzan jarri oraindik ere Damasko xarmaz beteriko lekua dela. Damaskon eman beharreko lehen pausoetan ere hiri arabiar guztietan ohikoa den zalaparta izango dugu lagun. Baina erromatarren garaiko arrastoak dituzten harresiak zeharkatu eta hiri zaharrean sartu ondoren, bisitariak aurretik ikusitakoarekin inolako antzik ez duen mundu berria aurkituko du. Edozer erosteko aukera ematen duten dendez beteriko karrika estuko multzo nahaspilatuan, Al-Hamidiyyah zokoan sar-

tzeko aukera ere izango du; kale zabaleko zokoa da, zeru izartu baten irudia sortzeko eguzkiaren argia sartzen uzten duen XIX. mendeko sabai zuloduna duena.Alde zaharrean bisitari gehien biltzen dituen lekua da, zalantzarik gabe.Teontzia bizkarrean daramaten saltzaileak edo ziztu bizian edozein usain sortzeko gai diren lurringileak topa daitezke bertan. Omeyah leinuaren mezkitara joateko bidean den eta ehun urte baino gehiago dituen Bakdash izozki dendako esne eta pistatxo izozki bikainak ere ezin ditugu aipatu gabe utzi. Dudarik gabe, Omeyah leinuaren mezkita ikustea Damaskon derrigor egin beharreko gauzetako bat da. Islamaren hirugarren toki santu garrantzitsuena da, Mekaren eta Jerusalemgo Al Aksa mezkitaren ondoren. Mahoma Damaskon inoiz izan ez bazen ere, tradizioak Mesiasa bertan agertuko dela dio. Erlijio kontuak alde batera utziz, Walid I.a kalifak

Youssef BADAWI/Ef e

Damasko erdiguneko denda batean opilak atontzen ari den dendaria eta loretan dagoen almendrondoak uzten duen paisaia ikus daitezke lerroon gaineko irudietan. Goiko lerroan, jendez gainezka dagoen Almayyad mezkita eta XVII. eta XVIII. mendeetan egin eta egun kafetegi bilakatu duten eraikinaren barnealdea.

Azokak eta artisauak ez dira falta Damaskon, orrialdeotako irudietan froga daitekeen legez. Goian ezkerretara dagoen argazkia Sultans Al Tarab taldearen emanaldi batekoa da eta behean eskuinetara dagoena, aldiz, azoka batean egiten ari diren Eid al Adha edo Sakrifizioaren Festakoa.

705. urtean altxaturiko eraikin ikusgarria da mezkita. Barnean, marmolez beteriko patio itzela du, non Damaskoko biztanleek arratsalde pasa freskoak egiten dituzten otoitzerako ordua itxaroten. Nahiz eta Siriako biztanleen gehiengoa sunita den, mezkita hau xiiten erromesaldi tokirik garrantzitsuenetakoa da, bertan Hussein imanaren, hau da Mahomaren bilobaren, mausoleoa baitago; tradizioaren arabera, mausoleo39

Youssef BADAWI/Efe

Aritz INTXUSTA

Youssef BADAWI/Efe

Aritz INTXUSTA

Youssef BADAWI/Ef e

Omeyah leinuaren mezkita da beheko irudikoa; islamaren hirugarren leku santu garrantzitsuena da. Lerro hauen ezkerraldean, erakusleiho bati begira dauden emakumeak ikus daitezke eta eskuineko orrian, aldiz, Damaskoko panoramika bat.

an Husseinen garezurra gordetzen da. Mezkitaren ondoan, Saladinoren hilobia ere badago. Islameko buruzagi historikoa Siriako hiriburuan hil zen 1193. urtean Ekialde Hurbileko herri gehienak konkistatu ondoren. Mezkitaren albo batean San Juan Bataiatzailearen hilobia dago, musulmanek zein kristauek elkarrekin gurtzen dutena. Kolorezko tapizekin apaindutako areto luze batean dago hilobia, eta otoitz egiteko guneak sexuaren arabera banatuta daude. Mezkitatik ateratzerakoan, III. mendeko Jupiterren tenplu erromatarreko hondarrak ikus daitezke. Bestea aukera bat, zokoko karriketan barrena galtzea izan daiteke. Halere, Omeyah leinuarena ez da Damaskoko mezkita bakarra. Alde zaharrean zehar paseo bat eginez gero, arkitektura islamikoaren bilakaera ikus daiteke. Hiriaren historiaz gehiago jakin nahi izanez gero, berriz, siriarrek bisitariei te baten inguruan egiten dieten harrera beroa aprobetxatzea da hoberena. Youssef BADAWI/Efe

YOUSSEF BADAWI/Efe

AHOLKU PRAKTIKOAK Noi z j oa n: Apirila, maiatza eta ekaina dira Siria bisitatzeko hilabete egokienak, tenperatura atseginagoa baita. Udan ohikoa da termometroa 40 gradura iristea. Bisak: Aldez aurretik bisen gaineko informazioa biltzea gomendagarria da. Teoria eta errealitatea ez datoz beti bat, eta, ondorioz, bidaia hasi baino lehen bisatua lortuta izateak orduak eta arazoak aurrez ditzake. D i ru a : Euro bat Siriako 80 libera dira. Komenigarria da dolar kopuru bat ere eramatea, edozein arazo izanez gero erabili ahal izateko. Denda gehienetan ezin da txartelarekin ordaindu; horrenbestez, eskudirua beti gainean eramatea ezinbestekoa da. D a m a s kon bertan egin d a ite z keen beste bisita bat z u k : Bisitatzea merezi duten toki ugari ditu Damaskok. Horien artean dago alde zaharreko Al Azen jauregia. Hamam edo bainu turkiar ugari ere badaude hirian. Ezagunenen artean Nur al-Din dago, baina arazo bat du: emakumeek ez dute bertan sartzerik. Siriako historia ezagutu nahi dutenek Museo Arkeologiko Nazionalera jo dezakete.

D a m a s kotik at dauden beste toki inte resgarri bat z uk : Basamortuaren erdian kokatuta dago Palmira erromatar hiria eta Sirian bisitari gehien jasotzen dituen lekuetako bat da. Damaskotik 200 kilometrora dago, baina egunero daude bertara joateko autobusak. Gurutzatuek XI. mendean eraikitako Krak des Chevaliers gaztelua (Qalat'at al-Hosn, arabieraz), aldiz, Hims hiritik gertu dago, Damaskotik 200 kilometro ingurura. Joan-etor r i a k : Herrialde arabiar guztietan bezala, service edo taxi kolektiboa da garraiobiderik erabilgarriena hirietan. Hiri batetik bestera joateko, aldiz, autobus sare egoki eta merkea dago. Taxia hartzea erabakitzen baduzu, gogoratu prezioa aldez aurretik adostu behar duzula gidariarekin iristerakoan ezustekorik ez izateko. M ota guztiet a ko ost at u a k : Damaskon mota guztietako ostatuak aurki daitezke. Adibidez, Al Rabie hotela (http://alrabiehotel.com/en.html) aukera ona da. Hiriko erdialdean dago eta prezio nahiko merkeak ditu. Gainera, egun bateko ibilaldiak ere antolatzen dituzte. Dena den, Siriako hiriburuan era guztietako ostatuak aurki daitezke. Aukera garestienetakoa Sheraton luxuzko hotela (http://sheratondamascus.com) da; bertan gaua igarotzeak 200 euro baino gehiago balio ditu. Damaskoko erdi-erdian kokatutako Al-Maged hotela (http://www.almajed-group.com) da beste aukeretako bat. 41

YOUSSEF BADAWI/Efe

Kretako zintzurreko jaitsiera

SAMARIA

Testua eta argazkiak: Oriol Clavera

Kretako zintzurreko jaitsiera

SAMARIA

Testua eta argazkiak: Oriol Clavera

Samariako zintzurrerako bidea aldapatsua bezain ederra da. Argazki honetan zein eskuineko orrialdekoetan bertako zenbait paisaia ikus daitezke.

Kretatarren hitzetan,

Greziako uharte honetan

dago kontinente europarreko zintzur luzeena: Samaria. Hemezortzi metroko luzera duen egitura geologiko honetan gure belaunen

reziako uharteen artean handiena da Kreta.Atenas eta Libiako kostaldearen erdibidean dago kokatua eta erreferentzia historikoak, tradizioak, jaiak eta paisaia miragarriak uztartzen ditu. Azken horien artean Samariako zintzurra nabarmentzen da, uhartearen hegomendebaldeko arroila ikusgarria, 1963. urtean parke nazional eta 2003an gizateriaren ondare izendatua izan zen gunean kokatua dagoena. Natura eta ibilaldiak egitea gustuko duen edonorentzat zonalde paregabea da.

sendotasun eta indarra Jaitsiera gogorra proban jartzeko aukera izango dugu, batik bat zintzur honetatik jaitsiera egiten ari garen artean. Bidean, paraje honek ahazten ez den edertasun horietakoa duela egiaztatuko dugu. 44

Goizeko zortzietatik hogei minutu pasa dira. Xaniatik irten eta parke nazionalera bidean doan autobusak 1.200 metroko igoera egin du bihurgunez jositako errepide estu batetik; paisaia ikusgarria dela aitortu behar dugu, batez ere ordu hauetan. Ordubete pasatxo behar izan dugu Xyloskalora iristeko. Omaloseko lautadan, ibilbideko punturik garaienean dagoen herrixka da eta, aldi berean, oinez egingo dugun bidearen hasiera. Gure helburua bertatik uharteko hegoaldeko kostarako jaitsiera egitea da.

Kafea hartu eta esnatuago gaudela aprobetxatuz, urriko goiz freskoari aurre egin eta bideari ekiteko adorea izan dugu.Lefka Ori (grekoz,Mendi Zuriak) mendigunean gaude eta Pachnes (2.454 m.) da punturik garaiena. Inguruneari begirada panoramiko bat emanda ohartu gara aurrean dugun erronkaz. Gingilos (2.080 m.) eta Volakias (2.147 m.) izugarrien tontorrak ikusteko bista jaso beharra izan dugu eta, behin ibilbideari ekinda, lehen orduetan malda ikaragarriak gainditu beharra izan dugu. Nahiz eta bidea ondo trazatua egon eta zenbaitetan moldatuegia dagoela ere iruditu zaigun, bidean aurrera egitea ez zaigu horregatik errazagoa egin. Kilometro bakarrean bostehun metroko igoera egin dugu Omalos ibaiaren iturburura iristeko eta bertatik ekin diogu Tarraioserako bideari. Zorionez, eguzki izpiak lainoen artetik agertzen hasi dira eta arroken artean hazten diren pinu eta altzifreak argitu dituzte. Ikusitakoa ikusita, ez genuke esango Mediterraneoaren erdiko uharte batean gaudenik: Mendi Zuriak beste bi mendikaterekin uztartzen dira (2.456 metroko garaiera duen eta uharteko

Harrizko malda bertikalen artetik pasatzean ohartzen da bidaiaria inguruan duen paisaiaren handitasunaz, batez ere Burdinazko Ateak pasabide naturala zeharkatzerakoan.

Samariako zintzurrerako bidea aldapatsua bezain ederra da. Argazki honetan zein eskuineko orrialdekoetan bertako zenbait paisaia ikus daitezke.

Kretatarren hitzetan,

Greziako uharte honetan

dago kontinente europarreko zintzur luzeena: Samaria. Hemezortzi metroko luzera duen egitura geologiko honetan gure belaunen

Harrizko malda bertikalen artetik pasatzean ohartzen da bidaiaria inguruan duen paisaiaren handitasunaz, batez ere Burdinazko Ateak pasabide naturala zeharkatzerakoan.

SAMARIAKO PARKE NAZIONALA Egutegia: Apirila-maiatzetik urrira bitartean dago zabalik parkea, 6:00etatik 15:00etara. Zintzurra ezarritako ordutegian zeharkatu behar da, ez dago baimendua bertan gaua igarotzea. Beste ibilbideren bat egiteko baimen bereziak eskatu behar dira. M ateriala: Beharrezko material guztia gainean eramatea gomendagarria da. Orkatilak babesten dituzten bota on batzuk beharko ditugu lehen zatia eta erreka ingurua zeharkatzeko. Beti bezala, arropa erosoa eta izerdia igarotzen uzten duena eramatea gomendagarria da; euria egin dezakeela ere kontuan izan behar da badaezpada. Ura eramatea ez da beharrezkoa, ibilbidean zehar ur fresko-freskoa topatuko baitugu hainbat iturritan. Ez dator gaizki fruitu lehorrak edo antzerako elikagaiak eramatea, baina Khora Skafionen aurkituko dugu janaririk, baita garagardo freskoa ere.

Natura eta ibilaldiak egitea gustuko duen edonorentzat zonalde paregabea da hau. Uhartearen hego-mendebaldeko arroila ikusgarri hau parke nazional izendatu zuten 1963. urtean eta 2003an, aldiz, gizateriaren ondare.

puntu altuena den Idi mendia batetik eta 2.148 metroko Dikti mendiak bestetik), eta hiruren artean uhartearen erdigunea bizkarrezur baten gisara zeharkatzen duen mendikatea osatzen dute mendebaldetik ekialdera. Hala, mendilerro honek uhartea bitan banatzen du: iparraldean klima epelagoa da eta jende

askoz gehiago bizi da eta hegoaldea, aldiz, gune malkartsu eta bakartia da. Denboraldiko azken egunetan bagaude ere, parkearen sarreran bertan egin dugu topo beste ibiltari talde batzuekin. Kanpotarrak dira batzuk eta tokikoak besteak,eta ez izan zalantzarik horrelako talde gehiagorekin ere egingo

dugula topo ibilbidean zehar aurkituko ditugun iturrietan. Zorionez, hala ere, sasoi honetan hemen dabilen jende kopurua ezin da, inondik inora, udan izaten denarekin parekatu. Ibilbideko lehen jaitsiera da gogorrena eta hau burututa iritsi gara Omalosen iturburura.

Omalosen iturburua Uda igaro ostean, ibaia agortuta dago ibilbidearen zati nagusienean eta bertatik sigi-saga jaitsi ahal izan dugu, ertz batetik bestera arazorik gabe pasaz eta iturburuan ere sartuz. Ibaiak ur gehiago daraman garaian egurrezko zubiak â&#x20AC;&#x201C;zenbait kasutan oholak besterik ez di-

raâ&#x20AC;&#x201C; erabiltzen dituzte ibaia zeharkatu ahal izateko,baina orain kenduta daude. Hori euririk egiten ez duenean, zenbaitetan uholdeen beldurrez arroilarako bidea itxi egiten baitute, bisitarien segurtasuna zaintze aldera. Baina sasoi honetan, ibaia agortuta dagoenean eta bere ibilbidetik oinez joateko modua 47

Parke naturalak hartzen duen zonaldean ez da inor bizi. Hala, bidean zehar txangozaleren bat edo beste eta parkeko azpiegiturez arduratzen den zaindaria besterik ez ditugu aurkituko.

Burdinazko Ateak

dagoenean, botak busti gabe harri batetik bestera mugitu eta inguruko paisaiari begira joan gaitezke segurtasun osoz. Gaztainondoek hartua dute udazkenari zor dioten tonalitatea eta protagonismoa kendu diote orain arteko ibilbide zatian ikusi dugun garaiera handiko begetazioari. Ibilbidearen erdialdean goazela, hiru orduko bidea egin ostean, Samaria herrixka izan zenarekin egin dugu topo. Parke nazional izendatu zutenean, herriak zituen bizilagun apurrak beste leku 48

batzuetara bidali zituzten eta hutsik geratu zen. Herri hau zen zintzurraren inguruan zegoen giza-talde bakarra eta antigoaleko garaietatik bizi izan zen bertan jendea. Egun, herrixkaren hondarretan â&#x20AC;&#x201C;leku guztietan ikusten ari garen ermita greziar horietako bat ere baduâ&#x20AC;&#x201C; atseden hartzen ari den mendizaleren bat edo beste eta zaldi edo mandoak hartuta seinaleztapenerako edota parkearen azpiegituretarako beharrezko materialak batetik bestera garraiatzen ari diren zaindariak besterik ez dira ikusten.

Adi egon bagara, bidean zehar ornitologia zaletu direnek edo,besterik gabe,entzumen ona dutenek, segituan identifikatzen dituzten hegaztien txorrotxioak entzungo genituen. Askoz zailagoa da, baita ornitologoentzat ere, kri-kri lotsatiren bat ikusteko aukera izatea. Tokiko ahuntz basati eta endemikoa da eta animalia hau babestea izan da ingurunea natur parke izendatzearen beste arrazoietariko bat. Jaitsieraren bigarren zati hau 500 metroko bertikaltasuna izatera iristen diren pareten artean egin dugu. Zatirik estuenean Sideroportes edo Burdinazko Ateak bezala ezagutzen den igarobidea osatzen dute; pareten arteko hiru metroko pasabidea da. Behin pasaleku estu edota ate natural hau igarota, ibilbidea bere amaierara iristen ari denaren sentsazioa izaten du bidaiariak. Agian, zeharkatu eta gero Libiako itsasotik datorren argiak dena estaltzen duenaren irudipena izaten delako. Argi urdinago bat, behin ibilbidea bukatuta gure aurrean ikusiko dugun itsasoaren kolore berekoa. Baina oraindik apur bat itxaron beharko dugu, azken sei orduetan jarraitu dugun arraila irekitzen joan eta Agia Roumeli herri txikia bustitzen duen ertzeraino iristen baita ia. Gune honetarako bi sarbide besterik ez daude; lehena guk jarraitu dugun bidea egin eta Mendi Zurietako jaitsiera eginda iristea eta,bigarrena,itsaso bidez joatea. Zintzurra txangozaleek, batik bat udan, ondo aprobetxatzen duten hondartza batean amaitzen da. Atseden hartu ostean, Agia Roumelitik ordubetean Khora Skafionen uzten zaituen ferrya har daiteke; jarraian, bertatik mendibideetatik zehar Xaniara iristen den autobusa har daiteke.

«U DABERRIA , ODOL BERRIA» ESAN OHI DA GUREAN , ETA EZ ALPERRIK . N EGUKO LOZORROTIK IRTEN ETA EGUZKIA BAZTERRAK EPELTZEN HASI ORDUKO PIZTEN GARA GU ERE, ETA INGURUAN DITUGUN BASO ETA ZELAIEK ERE

«ODOLA BERRI -

TU » ETA ARGAZKIKOA BEZALAKO POSTAL BIZIAK JARTZEN DIZKIGUTE BEGIEN BIS TAN .

K ASU HONETAN KAXMIRREKO IRU -

DIA EKARRI DUGU HONA , BAINA EZ DAGO URRUN JO AN BEHARRIK HALAKOEZ GO -

Farooq Khan/EFE

ZATU AHAL IZATEKO

BIDELAGUNA A AG GEEN ND DA A • IIN NTTEER RN NEETT

• EESSKKAAIINNTTZZAAKK • BBEERRRRIIAAKK • PPUUNNTTAA-PPUUNNTTAAKKOO LLEEKKUUAAKK

Laburrak OS ASUNA GAKO TXINAN BIZITZEKO Osasun azterketa benetan sakona gainditu behar dute Txinan bizitzeko baimena eskuratu nahi duten atzerritarrek. Zehazki, hamaika dira pasa beharreko probak eta, horiek egiteko orduak behar badira ere, Beijingen horretarako propio atondutako ospitale batean ordu erdian jakin daiteke baimena emango dizuten, edo ez. Besteren artean, odol analisia –sexu bidez transmititzen den gaixotasunik izanez gero, agur baimenari– eta 53 galderaz osatutako galdetegia egiten diote atzerritarrari eta, gero, azterketa mediko sakonagoa: entzumena, ikusmena, tentsioa, pisua, garaiera, lepoa eta burua, bizkarreko erradiografia, elektrokardiograma eta ekografia abdominala. Gainera, atzerritarrak 645,70 yuan (69,66 euro) ordaindu behar ditu azterketagatik. Egunero 70-80 pertsonek egiten dute azterketa eta, aurreikuspenen arabera, laster 200-300 izango dira, asko baitira data hauetan mandarina ikastera Txinara joan ohi diren ikasleak.

TURISMO ESTETIKOA HEGO KOREAN Beste herrialde batzuetan bezala, Hego Korean ere edertasun eta estetikarekin lotutako turismoaren gorakada ematen ari da. Eta, etekina ateratzeko asmotan, AEBetan edo Japonian baino merkeago eskaintzen dituzte tratamendu estetikoak, kirurgia ebakuntzak eta luxuzko ospitaleetan egiten diren egonaldiak. Aurten 70.000 pertsona erakartzea espero dute eta 2013. urtera bitartean 200.000 bezero tratatuko dituztela aurreikusten dute.

KROAZIA, ARDOAREN LURRALDE BERRIA Zagrebeko Wine Gourmet jaialdian Kroaziako, alboko herrialdeetako eta Zeelanda Berriko 550 ardo aurkeztu berri dituzte, baina, aurtengoan, batez ere lehen herrialde horretako ardoa aurkeztea izan du helburu ekitaldiak. Izan ere, Kroazian 400 ardo ekoizle daude, urteko 1,35 milioi hektolitro ekoizten dituzte eta soilik %2a esportatzen dute, batez ere Bosniara. Tokiko ardo nagusiak grasevinam, dingac eta babic izenekoak dira.

ESPAZIOKO OSTATUA, 2012. URTERAKO 2012. urterako martxan egongo omen da Galactic Suite Space Resort izendatu dutena, bestela esanda, espazioan egonaldiak eskainiko dituen lehen ostatua. Oporraldia espazioan pasa nahi dutenek, hori bai, hiru gaueko egonaldiagatik hiru milioi euroko dirutza ordaindu beharko dute eta prestakuntza ikastaroa ere jaso beharko dute. Oraindik zehazteke dagoen uharte batean egingo da ikastaroa eta bertatik abiatuko dira ostatura, kohete batek jaurtitako espazio-ontzi batean. Ontziak Lurrari hamabost itzuli emango dizkio eguneko eta ostatuan spa zerbitzua izango dela ere iragarri dute. www.galacticsuite.com

internet

Eskaintzak UDAKO BIDAIAK KANADARA Air Transat aire konpainia kanadarrak maiatza eta urria bitartean eskaintzen ditu herrialde horretarako hegaldiak. Zuzeneko hegaldi hauek Madril, Bartzelona eta Malagatik irten eta Toronto, Vancouver eta Montrealen hartzen dute lurra. Salneurriei dagokienean, pertsonako 558 euroren truke dituzte joan-etorriko hegaldiak. www.airtransat.es

ALKOHOLAREN AURKAKO GUDA FEZEN Marokoko “fedearen hiriburua” da Fez eta, ezagutzen diren hiri guztien artean santuena bilakatzeko ahaleginean, tokiko autoritateek edari alkoholdunen aurkako ordenantza onartu berri dute. Gaueko lokalak, tabernak eta edari alkoholdunak saltzen dituzten lekuak ixtea aurreikusten du ordenantzak eta ez dira gutxi erabakiaren aurka agertu direnak. Neurria «populista» eta «manipulatzailea» dela salatu dute, eta erabakia hauteskundeak irabazte asmotan hartu dutela ziurtatu dute. Jasotako erantzuna ikusita, Fezeko alkate Hamid Chabatek sektore turistikoa lasaitu nahi izan du. «Ondo egituratuta dauden eta garbitasun eta segurtasun neurriak betetzen dituzten ostatu eta lokal turistikoek ez dute zertan arduratu», esan du neurriarekin aurrera jarraituko duela ziurtatu ostean.

BARTZELONA-HANNOVER Transiberiarra, etxetik mugitu gabe Google enpresaren eta Errusiako trenbideen konpainiaren elkarlanaren ildotik sortu daTransiberiarraren ibilbidea ordenagailu aurretik mugitu gabe bisitatzeko aukera. Trenaren barnean dagoen bidaiariak leihotik ikusten duena ikusteko aukera du bisitari birtualak ere, webgune batean 150 ordutan egindako grabazioak bildu baitituzte. Oraingoz ingelesez eta errusieraz dago orrialdea eta, trenaren hotsa entzuteaz nazkatuz gero, musika tradizionala entzuteko aukera ere eskaintzen dute. w w w.google.ru/transsib

CONTADORA, JOHN WAYNE GABE Panamako Pazifikoko uhartea da Contadora eta John Wayne, Elisabeth Taylor edo Cantinflas gisako izarrak izan ditu bisitari. Orain, aldiz, gainbehera egin du paradisu turistiko honek eta 70eko eta 80ko hamarkadetan 300.000 pertsona hartzetik hiru ostatu txiki izatera pasa da. Turismo bulegotik azaldu dutenez, bisitariak geroz eta gutxiago dira eta uhartea harea zuriko hondartzez josia dagoen arren eta klima oso atsegina duen arren, inork ez du turismoa berpizteko interesik erakutsi. Esperantza hamarkada baten bueltan bertan eraiki nahi dituzten hiru hotel erraldoietan jarri dutela ere gaineratu dute.

2011, NEPALEKO TURISMOAREN JOMUGA 2011. urtea Turismoaren Urtea izendatu dute Nepalen, hala sektorea indartu eta milioi bat turista erakartzeko asmoarekin. Izan ere, Nepalen paisaia ederrak, naturguneak eta munduko mendizerra garaiena dauden arren, urteko milioi erdi pertsona baino gutxiagok bisitatzen dute.

Eguraldiaren aurrerapena Destinia taldearen Tiempo y Hora bilatzaileak bilaketaren unean bertan leku zehatz bateko informazio meteorologikoa (tenperatura maximo eta minimoak, prezipitazioak, haizea, sentsazio termikoa...) ematen du eta, horrez gain, hurrengo zazpi egunetarako iragarria dagoen eguraldia ere ezagut daiteke. Bidaia bat prestatzera doanarentzat erabilgarria, inondik inora. w w w.t iem poy h ora.co m

Apirilaren 29an ekingo dio berriro erre Germanwings aire konpainiak Hannover hiri alemaniarra eta Bartzelona lotzen dituen hegaldiak eskaintzeari. Asteko lau hegaldi eskainiko ditu konpainiak: hegaldiak astelehenetan, asteazkenetan, ostiraletan eta igandeetan irtengo dira eta horietan lekua hartzeko epea dagoeneko zabaldu dute. www.germanwings.com

ITALIERA IKASTERA, CAGLIARIRA Hizkuntza bat ikasteko egunerokotasunarekin erabiltzea baino bide zuzen eta egokiagorik ez dago eta, beraz, italiera ikasi nahi duenak Italiako kaleetan aurkituko du eskolarik onena. Studia in Italiak bikoteentzat ikastaro trinkoak antolatzen ditu Cagliarin (Sardinia) pertsonako 475 euroren truke. Eskaintza astebetekoa da eta barnean hartzen ditu klase orduak, hiriko erdiguneko estudio batean bi pertsonentzat ostatua, aireporturako garraioak, ikasteko materiala, klase orduez aparteko hainbat ekintza eta bidaia asegurua. Hori bai, hegaldia ez da eskaintzaren barnean sartzen. www.studiainitalia.com

HEGALDIAK NAPOLIRA Air Nostrum aire-lineak Madril eta Napoli hiri italiarraren artean egiten dituen hegaldien kopurua handitu du. Hala, martxoaren 28tik aurrera asteko hamar hegaldi eskaintzen ditu eta joan-etorriaren salneurria 172 eurokoa da, tasak barnean hartuta. www.iberia.com

ESKAINTZAN DAUDEN HEGALDIAK KONTROL GEHIAGO HEGAZKINETAN AEBetako aireportuek eta Amerikako herrialde horretara hegaldiak eskaintzen dituzten aire-konpainiek kontrol sistemak gogortu dituzte. British Airwaysek, adibidez, eskuko maleta bakarra onartzen du. Air Canadak, bere aldetik, hegaldiko azken orduan bidaiariak eserita egotera behartzen ditu, eta denbora tarte horretan bidaia poltsa hartzeko debekua ere ezarri du. American Airlines, aldiz, hegazkinera igotzeko momentuan maleten bigarren miaketa bat egiten hasia da dagoeneko.

Uptake, gaikako bilatzailea Gaitzat bidaiak dituzten 5.000 guneko informazioa biltzen du Uptake orrialdeak. Bilatzailean informazio erabilgarri ugari aurki daiteke eta bilaketak gaiaren arabera egin daitezke. Esaterako, familiarekin bidaiatzeko lekuak edota etxeko animalia hartuta bisita daitezkeenak aurkitzeko balio du. w w w. u pt a ke.co m

Kiwi Deals direlakoak –eskaintzan dauden hegaldiak– aurkeztu berri ditu Air New Zealand agentziak, Iberiarekin elkarlanean. Codeshare edo partekatutako kodean egingo diren hegaldiak Londresen geldialdia eginda burutuko dira eta, besteren artean, Madril eta Bartzelonatik irtenda Los Angeles (AEB), Hong Kong (Txina), Auckland (Zeelanda Berria) edo Tonga artxipelagora iritsiko dira. Salneurriari dagokionean, Zeelanda Berrirako bidaia 1.372 euroren truke dute, adibidez. Erreserbak ekainaren 25a baino lehen egin behar dira. www.airnewzealand.es 51

internet

hitzorduak BOURGES Bourgeseko Udaberria, musikaz blai

INDIA Baishaki ospakizuna

unjab eskualde indiarreko jaialdi jendetsu eta garrantzitsuenetakoa da Baisakhi. Jaialdia apirilak 14ean egin ohi da –zenbaitetan hilaren 13an egin izan da– eta uzta sasoiaren hasierarekin egiten du bat, baina data honek badu bestelako historiarik ere: 1699. urtean, Gobind Singh guruak, hamargarren sikh maisuak, komunitateko kideak Khalsa Panth ordenan bildu zituen. Ordutik aurrera, Chandigarh hirian urtero egiten da ospakizuna. Goizean goiz,sikh erlijioko kideek ibai sakratu batean bainua hartu eta Gurudwara tenplura abiatzen dira, errezatzeko asmotan. Arratsaldetan, prozesio luzea egiten dute, batez ere gazteek: arreta erakartzen du gizonezkoen durbanteetan zein

Gurudwara tenpluko igerileku sakratuan bainua hartzen ari da irudiko neskatila. Sikhen tenplu honetan bizitasun handiz ospatzen dute jaialdia

emakumezkoen soinekoetan ikus daitezkeen kolore bizi eta distiratsuek eta, azken batean, horiek ematen diote ikusgarritasuna desfileari. Izan ere, jaialdiak irauten duen artean biztanleek jantzi berriak erosi ohi dituzte Chandigarhen. Horrez gain, tradizioak agindutako bazkari erraldoia egin ohi dute Langarsen. Elkarri esker ona adierazteko gozoak elkartrukatzea izaten da jaialdi honen beste bereizgarrietako bat.

NEPAL Balau Purnima

atmandun egiten den jaialdi hindua da Balau Purnima edo ilargi betearen jaialdia. Apirilaren erdialdean ospatu ohi dute eta, egun horretan, ehunka sinestun biltzen dira irudian ikus daitezkeen iturrien bueltan bainu sakratua hartzeko asmoz. Izan ere, Nepaleko hiri honetan badaude argazkian ikus daitezkeenen gisako 22 iturri sakratu eta horietan hartzen dute bainua. Alde batetik, euren ustetan bainu horrek etorkizunean etor daitezkeen gaixotasunak ekiditeko edo horiei aurre egiteko laguntzen duelako, eta, bestetik, bainua tradizioaren arabera eraikitako iturri hauetakoren batean hartzeak bizitza oparoa ekarriko diela sinesten dutelako. Hala izan edo ez izan, urtero jende mordoa biltzen da erritualean, betiere jantzi tradizionalak soinean. Jaialdi ederra da ikusteko zein parte hartzeko.

Narendra SHRESTHA/Efe

Agertokietan egingo diren kontzertuez gain, hainbat ekintza paralelo ere antolatzen dituzte Bourgeseko kaleetan. Musika, zinema, literatura eta beste hainbat arlotako ekimenek osatzen dute egitarau ofiziala.

Anindit o MUKHERJEE/Efe

hun musika talde eta bakarlaritik gora batzen ditu urtero Bourgeseko Udaberria musika jaialdiak eta, guztien artean, uneko tendentzia musikalak eramaten dituzte Estatu frantseseko erdiguneko hirira. Izan ere, artista ezagunak zein hasiberriak batzen ditu kartelak eta, aurten 34. edizioa ospatuko duen jaialdi honetan –herrialdeko musika jaialdi zaharrena da eta apirilak 13 eta 18 artean ospatuko da–,40 ikuskizun inguru izango dira: Mathieu Chedid, Iggy & The Stooges, Emilie Simon, Les Cowboys Fringants, Olivia Ruiz, Carmen Maria Vega, John Butler Trio, Rodrigo & Gabriela, Gaetan Roussel... Egitarau ofizialaz gain (www.printemps-bourges.com orrialdean kontsulta daiteke) hainbat ekintza paralelo ere antolatzen dituzte Bourgeseko kale eta tabernetan.Hala,musikaz gain,zinema, literatura eta beste hainbat arlotako topaketak ere izaten dira. Bourgeseko Udaberriak hiriaren ondare gotikoa ezagutzeko parada ere ematen du. Hiri polita, bizia eta aktiboa izateaz gain Saint Étienne katedrala eta Jacques Coer jauregia ikusi beharrekoak dira, baita, nola ez, hiriko egurrezko etxeak eta galtzada-harrizko kalexka bihurriak. Aipatu eraikinetan argi-itzalen jolasak, handitasuna eta edertasun landua topatuko ditugu. Jaialdiaren karira bisitariak hiria agertoki erraldoia balitz bezala ikusiko badu ere, taberna eta jatetxeak –Abbaye Saint-Ambrois edo Piet à Terre sonatuak horien artean– segituan topatuko ditu. Arte Eskola Nagusia ere badago hiri honetan eta honek bizitasun berezia ematen dio Bourgesi. Bitxitasun modura, aipatzekoa da saguzarren hiria ere badela: ugaztun txiki hauen ikerketa gunea dago Bourgesen eta inguruotako bodega eta lur azpiko galeria ugarietan ibili ohi dira.

hitzorduak BOURGES Bourgeseko Udaberria, musikaz blai

INDIA Baishaki ospakizuna

Gurudwara tenpluko igerileku sakratuan bainua hartzen ari da irudiko neskatila. Sikhen tenplu honetan bizitasun handiz ospatzen dute jaialdia

NEPAL Balau Purnima

Narendra SHRESTHA/Efe

Anindit o MUKHERJEE/Efe

hitzorduak

erakusketak ALEMANIA Buga lorezaintza azo ka Apirilak 24tik urriak 3ra Lorezaintzan azken nobedadeak ezagutzeko aukera eta, aldi berean, paisaia benetan bitxiak ikusteko aukera izaten da Alemaniako Buga lorezaintza azokan. Apirilaren azken astean ireki eta urrira bitartean egoten dira zabalik erakusketa guneak eta, horietan zehar, arkitektura zainduak, lakuak, diseinu modernista zein klasikoak, lore mota ugari eta lorezaintzaren munduan izandako berrikuntzak ezagutzeko aukera izaten da. Antigoaleko lorategien egituretatik abiatu eta paisaia-pintura modernorainoko ibilbidea proposatu ohi du erakusketa gune mordoa izaten dituen eskualdekako azoka honek eta, joateko asmorik izanez gero, onena jaialdiaren web orrialdea kontsultatu eta bertan egiten diren proposamenak aintzat hartzea da. Erakusketa guneen planoak ere izaten dituzte, bidaia antolatzeko. www.buga-2010.de

Frank Leonhardt/EFE

SUITZA Ze r matt Unplugged Apirilak 13tik 17ra Itsasoaren mailatik 2.582 metrora eta Matterhorn mendi izugarriaren magalean ospatuko dute aurten ere Zermatt Unplugged jaialdia, izen bereko eski-estazioan. Musika tresna akustikoak erabilita bakarrik ematen dituzte kontzertuak musikariek eta, besteren artean, Milow, Lunik, Lionel Richie, Seven, James Walsh, Stephan Eicher, Newton Faulkner edota Billy Idolek hartuko dute parte. Informazio gehiago lortzeko: www.zermatt-unplugged.ch

NEW ORLEANS

LONDRES Liburu azo ka Apirilak 19-21 Azken urteotan garrantzia hartzen joan da ospakizun hau eta, egun, udaberriko azoka entzutetsuenetakoa da. Earls Court esparruan egiten da eta mundu guztiko argitaletxeak batzen ditu. ww.londonbookfair.co.uk

JAPONIA M atsudaria sendiaren ze re mon ia Apirilaren hasiera n Jantzi xintoista tradizionala soinean dutela ospatzen dute Japoniako Toyota hirian (Aichi probintzian) Matsudaria sendiaren zeremonia. Sendi honetako kideek 260 urtetan zehar gobernatu zuten Japonia eta beraiek sortu zuten Edo hiria, egun Tokio dena alegia. Udaberriko Jaialdia izenarekin ere ezaguna den ospakizun honen muina tokiko jainkoak omentzea da, eta badu berezitasunik: tenplu xintoista batetik budista baterako ibilbidea egiten dute parte hartzaileek. Hain zuzen ere, Japonian bi erlijio horietako tenpluetan elkarrekin errezoka ibiltzeko izaten den aukera bakanetakoa da. Jaialdian, su artifizialak eta festa giroa izaten dira nagusi.

Oinord etzaren eta jazzaren jaialdia Apirilaren 23tik maiatzaren 2ra Jazza, gospela, cajuna, zydecoa, bluesa, rhythm and bluesa, rocka, funka, musika afrikarra, latinoa, Karibekoa eta folka izango dira aurten ere New Orleanseko Oinordetzaren eta Jazzaren jaialdian. Hamabi izango dira 41. edizio honetan kontzertuetarako atonduko dituzten agertokiak eta, besteren artean, Van Morrison eta Aretha Franklin ikusteko aukera izango da. Hori bai, parte hartzaileen %80 Luisiana estatukoak bertakoak dira, esaterako, The Neville Brothers, Irma Thomas, Pete Fountain, Juvenile, Trombone Shorty edota Buckwheat Zydeco. Informazio gehiago eskuratzeko, jaialdiaren orrialdea kontsulta daiteke: www.nojazzfest.com

Euskal migrazioaren erakusketa New Yorkeko Ellis Islanden Askatasunaren estatuaren alboko uhartetxoa da Ellis Island eta bertan jarri dute XX. mende hasieran New Yorkera migratu zuten euskaldunen gaineko erakusketa. â&#x20AC;&#x153;Hidden in Plain Sight: The Basquesâ&#x20AC;? goiburupean, euskara eta euskaldunon hizkuntza eta balioak ezagutarazteko helburua du maiatzaren 9ra arte ikusgai egongo den erakusketa honek. Erakusketa bertan egoteak ere badu esanahirik: Ellis uhartea immigrazioaren kontrolerako gune izan zen 1892 eta1954 artean; zaintzarako eraikina 30 urtez hutsik egon ostean, 1990ean berriztatu eta museoa sortu zuten. Erakusketarekin batera, Amaya Arberas bakarlari donostiarraren, Boiseko Biotzetik koralaren eta Idahoko Oinkari dantza taldearen emanaldiak antolatu dituzte. XIII. mendeko Paris edo Mendebaldeko korronte arkitektonikoen bilgunea Europako edozein hirik zuen garrantzia izatetik Mendebaldeko modaren erakusleiho izatera pasa zen Paris XIII. mendean eta eraldaketa horixe da Estatu frantseseko hiriburuko Cluny Erdi Aroko museoan zabaldu duten erakusketan ezagutarazi nahi dutena. Parisen jaiotako korronte arkitektonikoak erakutsarazten dituen 200 lan jarri dituzte ikusgai, batez ere bertan sortutako gotiko distiratsua. Izan ere, garai hartan sorkuntza pil-pilean zegoen Parisen; asko ziren bertan egiten zena ikustera joaten ziren artistak eta, aldi berean, euren herrialdeetako tendentziak eraman zituzten Parisera. Estilo arkitektoniko honetako elementuak daude aztergai erakusketan eta jada existitzen ez diren Parisko hainbat eliza ere ikus daitezke. Edward Hopperren pintura pertsonalenak ezagutzeko aukera Erroman Erromako Fondazione museoan jarri dute orain artean antolatu den Edward Hopperren atzera begirako handiena. Hopperrek gizartemaila ertaineko AEBetako herritarren egunerokotasunean aurkitu zuen edertasuna eta, Erroman, bere pintura pertsonalenak bildu dituzte erakusketa batean. Guztira 200 pintura, zirriborro, ikerketa, ikatz-marrazki, akuarela eta olio-pintura daude ikusgai. Hopperren lanak gizakiaren bakardadearen hausnarketa sustatzen duten ipuin txikien tankera dute eta atsedena eta isiltasuna dute helburu. Erakusketa ekainaren 23ra arte egongo da zabalik.

hitzorduak

Frank Leonhardt/EFE

NEW ORLEANS

Horizontetik haratago

Juanma COSTOYA

RENE CAILLE Tonbukturen lilura

endebaldeak Tonbuktu afrikar hiri mitikoaren aurkitzaile gisa gogoratzen duen Rene Caille Frantziako Mouze herrixkan jaio zen 1799ko azaroan. Haurtzaroan, Caillek zailtasun handiak izan zituen irakurtzen eta idazten ikasteko. Aldiz, urte batzuk geroago, berak jakin gabe bizitza aldatuko zion liburu bat iritsi zitzaion esku artera: â&#x20AC;&#x153;Robinson Crusoeâ&#x20AC;?. Daniel Defoeren liburua irakurri zuenetik, bidaiatzeko grina bete-betean sartu zen Rene Cailleren ariman. Bere eguneroko bizitzaren gogortasunari aurre egiteko asmoz, bidaia liburuak irakurri eta mapak ikertzen hasi zen Caille buru-belarri. Hala, Afrikako mapetan bete gabe azaltzen ziren zati handiek bere gogo-aldarte hunkibera sutu zuten. Ordutik aurrera gauza bakarra izan zuen buruan:Afrika. Horiek horrela,hamasei urte besterik ez zituela, zituen aurrezki urriak bildu eta Afrikara zihoan itsasontzi batean izena eman zuen itsasmutil gisa. Aipatu kontinentea helmuga izateak bakarrik axola zion, besterik ez. Kontuak kontu, Senegalen zapaldu zuen lehen aldiz Afrika Rene Caillek. Energiaz beterik, berehala kontinentearen barnealdera joateko espedizio bat antolatu zuen. Aldiz, handik gutxira, berriz ere Frantziako bidea hartu behar izan zuen Afrikan harrapatutako sukarrek erabat txikituta. Hala, ezinbestean, etxera itzuli zen Afrikan izandako lehen abentura zorigaiztokotik errekuperatzeko asmoz.

Tonbuktu Oztopoak oztopo, Rene Caillek ezohiko ausardia zuen eta, 1824. urtean, Senegalerako bidea hartu zuen berriz ere. Oraingoan, gainera, helburu argia zuen buruan: mendebaldarrentzat eta fedegabeentzat erabat itxita zegoen Tonbuktu hiri mitikora iristea. Debekatutako hiriaren misterioak garaiko iritzi publikoa erabat sutzen zuen.Hiria basamortu izugarriek inguratzen zuten eta europarren 56

tzak gorputz guztian azaltzen hasi zitzaizkion eta eskorbutuak Cailleren borondate sendoa kolokan jarri zuen. Bide bazter batean ahiduraz hiltzekotan zela, buruz zekien Koranaren izenean jaso eta osatu zuten. Behin indarrak zertxobait berreskuratuta, 1828. urtean, Niger ibaian behera zihoan falua batean ontziratu zen. Profetaren doktrina ezin hobeto ezagutzeak,ontziaren albo batean eseri eta esklaboen janaritik jateko aukera eman zion.

Lilura hautsia

irudimenak urrezko kupuladun mezkitekin, jauregi txundigarriekin eta liburutegi aberatsekin amesten zuen. Kondaira handitzen joan zen urteen poderioz eta, Tonbuktu hiriaz zenbat eta gutxiago jakin, gero eta burugabeagoak ziren kontatzen ziren istorioak. Tonbuktura joateko urte luzez prestatu zen Caille eta nortasuna faltsu bat ere hartu zuen. Arabiarrez hitz egiten ikasi zuen, baita Koraneko pasarte osoak buruz esaten ere. Nongoa zen galdetzen ziotenei, egiptoarra zela esaten zien, baina Napoleonen armadak Niloko herrialdean bahitu eta bere borondatearen aurka Frantziara eraman zutela. Europa atzean uztea lortu zuela eta bere herrialdera itzultzea beste helbururik ez zuela ere gaineratzen zuen. Horrela, basamortuan sartzera zihoan karabana batekin bat egitea lortu zuen. Urte luzez fisikoki prestatzen aritu arren, laster konturatu zen Caille ez zegoela behar bezala prestatuta. Karabanako gainontzeko kideen erritmoa jarraitzeko zailtasun handiak zituen eta, hori gutxi balitz, hankan zauri bat egin zuen eta errenka ibili beharra zuen. Niger ibaira,Afrikako ibai nagusienetako bat, heldu zenerako bere gorputza hezur hutsa zen,indarrik gabe zegoen eta arropa zarpail batzuk besterik ez zituen. Hori guztia gutxi balitz, orban bel-

Azkenean, 1828ko martxoaren 11n, Djenne merkatal hiri arabiarrera heldu zen Caille. Tonbuktu, azken helmuga, oso gertu zegoen jada,mendien bestaldean. Apirilaren 20an, gauez, Cailleren karabana Tonbuktun sartu zen. Emozioaren sukarrak jota, ukuilu batera jo zuen egunsentirako falta ziren orduak igarotzeko asmoz. Caillek Europan egiten ziren hiriaren deskribapen liluragarriak zituen irudimenean borborka.Egunsentiaren lehen printzak gauari aurre hartzen hasi bezain laster, Caille ukuilutik irten zen.Errealitateak bere gordintasun osoarekin kolpatu zuen: gaizki eraikitako adobezko etxeak eta area besterik ez zituen aurrez aurre. Logalea eta basamortuko tristezia ziren jaun eta jabe hiri osoan zehar. Muino baten goialdetik Tonbuktu guzti-guztia ikusteko aukera izan zuen Caillek: inguratzen zuen basamortuaren pareko hiri idor eta gogorra zen, besterik ez. Caillek kostarako bidea hartu zuen desertuan barrena gatzarekin negoziatzen zuen karabana erraldoi ugarietako batean murgilduta. Itzultzerakoan, ospea, ohorea eta dirua zituen zain, baita, noski, horien ezinbesteko bidaide diren inbidia, onarpen eza eta kritika ere. Tonbuktu profanatu izanak ordain askoz garestiago bat ere izan zuen Caillerentzat: debekatutako hirian sartu eta hamar urtera hil zen Afrikan hartutako tuberkulosi batek jota.

Munduko sutegiak

Juanma COSTOYA

ASIAKO HEGO-EKIALDEA Modu desberdinetan prestatzen den gutizia

siako hego-ekialdeko plater hedatuenetako bat, bereziki Vietnam eta Filipinetan baina baita Laos, Kanputxea eta Txinako hegoaldean ere, balut arrakastatsua da. Hori bai, jaki berak izen ezberdinak hartzen ditu lekuaren arabera; Vietnamen hot vit lon izena ematen diote eta Txinan, aldiz, maodan edo arrautza txima-luzea. Jaki gozo-gozo hau barnean enbrioi bat duen ahate arrautza bat da; aldiz, herrialde bakoitzeko sukaldaritza tradizioaren arabera, enbrioia garapen fase batean edo bestean jaten da. Funtsean, jakia prestatzeko arrautza gatzunetan egosten da eta, ostean, belar usaintsuekin, gatzarekin eta piperbeltzarekin zerbitzatzen da. Horrela egindako ahate arrautza bizigarri indartsua dela uste dute Asia hego-ekialdeko herritarrek;hala,afrodisiakotzat ere jotzen dute. Lehenik eta behin, ahate arrautza emankortuak eguzkiaren berotan jartzen dituzte, beroa hobeto mantentzeko saskietan sartzen dituztelarik. Behin bederatzi egun igarota, argitan aztertzen dituzte enbrioirik baden ikusteko. Prozesua arrakastatsua izan baldin bada eta arrautza ernamuinduta badago, eguzkitan geldi uzten dute beste astebetez; behin astea igarota, arrautza jateko gertu dago.

Barnean enbrioia duen ahate arrautza da herrialdearen arabera izen ezberdina hartzen duen plater honen oinarria. Vietnamen, Filipinetan, Laosen, Kanputxean edota Txinako hegoaldean dastatu ahal izango dugu jaki gozo-gozo hau.

Arrautzak osorik zerbitzatzen dira eta ohikoena jaterako orduan lehendabizi azala kontu handiarekin haustea da, horrela enbrioiaren inguruan den likido amniotikoa xurgatzeko. Ostean, enbrioia jaten da, betiere gatzontzia alboan hartuta, baita, bakoitzaren gustuen arabera, ozpina edo pipermina ere.

Punta-puntako jatetxeetan Asiako hego-ekialdeko txoko bakoitzeko sukaldaritza tradizioaren arabera,balut jakia modu baten edo bestean prestatzen da. Filipinetan, adibidez, ahate arrautza berezi hau punta-puntako jatetxeetan zerbitzatzen dute aperitibo gisa, tortillan eginda edo gozogintzako betegarri moduan. Manilako iparraldeko Pateros auzoko balut prestatzaileek, adibidez, ospe handia dute arrautzak tentu handiz aukeratzen dituztelako eta txitaldi prozesua kontrolatzen oso trebeak direlako. Bederatzi edo hamabi egun igarota enbrioirik sortzerik izan ez badute, arrautzak penoy

izenarekin saltzen dituzte; egitura eta zaporean ez dira arrautza gogor arruntetatik bereizten. Filipinetako artxipelagoan, balut gozoena hamazazpigarren egunean lortzen dela uste dute; hau da, txitak oraindik ere mokorik,lumarik edo atzaparrik garatu ez duenean. Hezurrak oso bigunak eta likatsuak izaten dira. Vietnamen, aldiz, 21. egunera arte itxarotea nahiago izaten dute; ordurako, enbrioiaren gorpuzkera nabarmena izaten da eta, hezurrak, oraindik ere bigunak izan arren, sendoak izaten dira dagoeneko. Vietnameko azoketan, hot vit lon jakia edari alkoholdun batekin hartu ohi dute herritarrek, normalean garagardoa edo pattarra.Ho Chi Minh hirian egonez gero, ideia bikaina izan daiteke Kontinental hoteleko tabernan gosaltzeko hot vil lon bat eskatzea; herrialdearen historiarekin oso lotuta dagoen ostatua da eta erabat bermatuta dago behar bezala aurkeztutako kalitatezko hot vit lon bat jango dugula. 57

liburuen txokoa

Conquis t a de l o i núti l W en e r H er zo g Bl a c k i e B oo ks , 20 1 0 32 8 o r ri a l d e . 2 4 e u r o

«Fitzcarraldo» pelikula filmatzearen abentura, Herzogen eskutik “Fitzcarraldo” (1982) pelikula filmatzen zuen artean oihanean bizitako abenturaren gainean idatzi zuen Werner Herzog alemaniarrak. Bere hitzetan, «liburua ez da filmatze egunkari bat. Egunkariz mozorrotutako testu literario bat da. Jatorriz, noski, egunkari bat zen, baina bertan idatzitakoaren zati batek besterik ez du zerikusirik filmaketan zehar izandako gertakariekin». Batez ere barne kontakizuna dela gaineratzen du Herzogek: «Sukarra duen gizon baten ametsa da,‘Fitzcarraldo’ filmatzen genuen artean oihanean bizitzearen gaineko poesia idatzi izan banu bezala da». Hala, testu lirikoa, abentura liburua edota oihaneko egunkaria dela esan daiteke eta, bertan, bakardadea, pasioa, irmotasuna eta naturarekin lehiatuko den gizona aurkituko ditu irakurleak. Oihanean bizi izandako gertakariak eta filmaketaren gaineko oharrak nahasten dira liburuan.

)

C r i s to c o n u n f u s i l a l h o m b r o R y s z a r d Ka p u s c i n s ki A n a g ra m a , 20 1 0 2 08 o r r i al d e. 1 7 e u r o

Askatasunaren aldeko borroken kronikak Liburu hau 1975ean argitaratu zen polonieraz eta, bertan, honakoa zihoen autoreak: «Che Guevara hil eta gutxira, Carlos Alonso margolari iraultzaileak Latinoamerika osoan ezagun egin zen irudia margotu zuen: sorbaldan fusila zeraman Kristoa. Margolana gerrillariaren ikur artistiko bilakatu zen». Erregimen krudel eta genozidak pairatzen zituztenek bere egin zuten irudia. Liburuan biltzen den kronika eta erreportaje sorta hau Ekialde Ertainean, Latinoamerikan zein Mozambiken euren herrialdeen askatasunagatik borroka egin zutenei dago eskainia.

El far o de los libr os A r av in d A d ig a M is c e l án e a, 2 0 1 0 3 5 2 o rr ia ld e . 1 8 e u ro

P e d r o P ár a m o y a n o v i v e a q u í | P ac o N a d al R BA, 2 01 0 19 2 o r ri a l d e . 1 6 e u r o

Entre los creyentes V .S . N a i p a u l D e b at e , 20 10 52 8 o r ri a l d e . 2 2, 90 eu r o

Indiako herrixka bateko istorioak

Mexiko topikoetatik haratago

Islamaren mundua ezagutzen

Indiako Kittur herriko egunerokotasuna du hizpide Adigak. Ghandi eta bere seme Rajiven erailketen artean, hurrenez hurren 1984. eta 1991. urteak, kokatzen du kontakizuna eta brahmanak, kastarik gabeak, musulmanak eta kristauak dira protagonistak.Adibidez, Xeroxek fotokopiatutako liburuak saltzen ditu eta 21 aldiz atxilotu duten arren, jardunean jarraitzen du, berea aitarena baino lanbide duinagoa dela uste baitu. Jayamma, berriz, zortzi alabetan gazteena da eta gurasoek ez dute alabaren ezkontza ordaintzeko adina dirurik; egoerak kolarekiko menpekotasunera eramango du.

Bidaia liburua eta Mexikoko bizimoduen, hirien, historiaren eta pertsonaien gaineko saiakera da liburu hau. Besteren artean, Nadalek 1994ko urtarrilean zapatistekin izandako harremanak eta Pedro Paramo izeneko gizon baten atzetik Comalan egindako ibilbidea kontatzen ditu. Pancho Villa, peyotea, hiriburuko metroa,Tepito auzoa, Juan Rulfo... Hainbatetan indarkeria pilpilean dagoen herrialde gisa deskribatu izan denari topikoetatik haratago so egin eta bertan bizi izandako mila eta bat esperientzia atsegin kontatzen ditu Nadalek, hizkera irmoa eta aldi berean umorez josia erabilita.

1979an Iranen iraultza islamikoak izandako arrakasta ikusita, munduko bigarren erlijio handienean zerbait gertatzen zela ikusi eta aztertu egingo zuela erabaki zuen Naipaulek. Iran, Pakistan, Malaysia eta Indonesian zehar egin zituen bidaien kronika da liburu hau eta bidean ezagutu zituen musulmanak ditu hizpide nagusi: euren fedearen benetakotasuna berreskuratzearen alde borroka egiten zuten emakume eta gizon gazteak. Liburu hau garrantzi handiko kontakizun gisa hartzen da bidaia literaturan, besteren artean Naipaulek islam hitza mundu osora zabaldu aurretik aztertu eta aurkeztu zuelako.

Gip uz koa M ari l ur; G ip u z koa m ai ru-l u r | J .R. Z ubime n d i et a J .A . Ur b e l t z | E l k a r , 2 00 9 2 78 et a 1 90 or r i a l d e. 35 eu ro

Gipuzkoaren izatea, bi idazleren eskutik Bi liburu ezberdin eta elkarrekiko osagarri argitaratu ditu Elkarrek. Batetik, Joxe Ramon Zubimendik euskaraz idatzitako “Gipuzkoa Marilur” liburua eta, bestetik, Juan Antonio Urbeltzek gaztelaniaz landutako “Gipuzkoa, mairu-lur”. Ezberdinak izanda ere, biek dute jomuga Gipuzkoaren sorrera eta bilakaera azaltzea eta, horretarako, alor ezberdinetatik begiratuta aztertzen dute herrialdea. Batera saltzen diren liburu hauen orrialdeetan zehar, hizkuntzaren, mitologiaren, sinbologiaren, historiaren eta kulturaren aldetik jorratzen dute idazleek Gipuzkoako historiaren eta izatearen funtsa.

G uí a d e M ong ol i a S v e t i s l a v B as a ra M i nús c ul a , 20 1 0 1 5 4 or r i a l d e. 13 ,5 0 e ur o

Eldarnioak eta egiak, Mongolian Basararen lagun batek, bere buruaz beste egin aurretik, gutun bat bidali zion. Egoera latzean murgilduta, Mongoliako gida egitearen enkarguari baiezkoa eman eta bidaiari ekin zion. Mongoliako leku ederrenak ikusi beharrean, ametsen eta errealitatearen arteko muga aurkituko du. Ulan Batorreko hotel batean lama bilakatu den ofizial errusiar batekin vodka kopuru garrantzitsuak edaten ariko da, gizon lizun baten gorpua aurkituko du, egunkari bateko korrespontsala topatu ezinda ibiliko da... Eldarnio eta mozkorkeria artean, hizketaldi metafisikoek zenbait egia aurkitzera eramango dute. 59

liburuen txokoa

Conquis t a de l o i núti l W en e r H er zo g Bl a c k i e B oo ks , 20 1 0 32 8 o r ri a l d e . 2 4 e u r o

)

C r i s to c o n u n f u s i l a l h o m b r o R y s z a r d Ka p u s c i n s ki A n a g ra m a , 20 1 0 2 08 o r r i al d e. 1 7 e u r o

El far o de los libr os A r av in d A d ig a M is c e l án e a, 2 0 1 0 3 5 2 o rr ia ld e . 1 8 e u ro

P e d r o P ár a m o y a n o v i v e a q u í | P ac o N a d al R BA, 2 01 0 19 2 o r ri a l d e . 1 6 e u r o

Entre los creyentes V .S . N a i p a u l D e b at e , 20 10 52 8 o r ri a l d e . 2 2, 90 eu r o

Indiako herrixka bateko istorioak

Mexiko topikoetatik haratago

Islamaren mundua ezagutzen

Gip uz koa M ari l ur; G ip u z koa m ai ru-l u r | J .R. Z ubime n d i et a J .A . Ur b e l t z | E l k a r , 2 00 9 2 78 et a 1 90 or r i a l d e. 35 eu ro

G uí a d e M ong ol i a S v e t i s l a v B as a ra M i nús c ul a , 20 1 0 1 5 4 or r i a l d e. 13 ,5 0 e ur o

Munduari Begira GOGOAN HARTU

Panagos DIMITRIS/Ef e

ELONIS MONASTERIOA

rlijio eta sinesmen kondairekin hertsiki lotutako monasterioa da irudian ikus daitekeen Elonis. Greziako Peloponesoan, Leonidi hirian, dago monasterioa eta egungo eraikina 1809. urtean sortu bazuten ere, inork ez daki zehazki noiz eraiki zuten jatorrizkoa. Aurkitu diren lehen erreferentziak 1785. urtekoak dira eta hasieran altxatutako kapera turkiarrek suntsitu ostean eraiki zuten egun dagoen monasterioa. Kondairaren arabera, oraindik monasterioa eraiki gabe zegoenean, euren ardiekin zebiltzan artzain batzuek itsaslabarretik zetorren argi distiratsua ikusi omen zuten. Irudipena

Grezia

izan zenaren ustea izan arren, argia gauero pizten zela sumatu eta harridura nagusitu zen: ezinezkoa zen gizaki batek malkar hartatik igo ahal izatea.Argia zetorren lekuan Ama Birjinaren irudia ikusi omen zutela-eta, tokiko gotzainari abisua pasa zioten, baina, gauero saiakerak eginda ere, eskalatzailerik trebeenek ere ez zuten argiraino iristea lortzen. Iluntze batean, eguzki gorriak Arkadian mendia zuzenean gorritzen zuen bitartean, ikurra bere gisa irristatu eta eskalatzaileak irits zitezkeen lekuan geratu omen zen. Orduan eraiki zuten Elonis kapera, irudia eskuratu zuten leku berean.

Munduari Begira GOGOAN HARTU

Panagos DIMITRIS/Ef e

ELONIS MONASTERIOA

Grezia

Kanadako Quebec lurraldean 3.000 eliza katoliko eta 1.000 komentu daudela esaten den arren, urtero hogei inguru ixten dituztela, eta, beraz, kanpandorreen ibilbidearen biziraupena arriskuan dagoela azaldu berri du ondare hiritarrean aditua den Luc Noppen Montrealeko Unibertsitateko irakasleak. «Orain hamar urte kasu puntualak baino ez ziren, baina orain egunero-

Kosterhavet, Sueziako itsasoko parke nazionala

Zorte txarra uxatzea eta karma garbitzea da Thailandiako zeremonia bitxi honen helburua. Parte hartzaileak Bangkoketik 100 kilometrora dagoen Prommanee tenplura joan, hilkutxetan etzan eta hilda daudenaren itxura egin behar dute, hala zorte zein karma txarra euren gorputzetik uxatuko dutela sinesten baitute. Erritual berezi honek sekulako arrakasta du eta azken urteotan nabarmen handitu da zeremonia egin nahi duten bertakoen zein atzerritarren kopurua. Hala, monjeek eguneko bi sesio antolatu eta parte hartzaileei 180 baht (3,7 euro inguru) kobratzen dizkiete zeremoniagatik. Zenbaitek kritikatu egin dute leku sakratu batean halakoak egitea, baina monjeen esanetan dirua eskola eta eraikina mantentzeko erabiltzen da.

Orain mende bat Kosterhavet Suediako lehen lurreko parke nazional izendatu zuten eta, orain, itsasoko parke nazionalaren izendapena ere eman diote. Herrialdeko mendebaldeko kostaldeko gune honek 450 kilometro koadroko perimetroa du eta eremu horretan sartzen dira Koster artxipelagoko urak ere. Hori bai, uharteak ez dira babestutako eremuaren barnean sartzen. Ingurune honetan itsasoko 6.000 espezie inguru bizi dira. www.westsweden.com

ko kontua bilakatu da», nabarmendu du. Itxitako eliza asko gizarte gaietarako egoitza, liburutegi edo luxuzko etxebizitza bilakatu dituzte, baina, beste zenbait kasutan, eraikinak sustatzaile pribatuen eskuetan erori eta eraistearen aldeko hautua egin dute. Gobernua eraikinak mantentzeko ahaleginak egiten ari bada ere, asko dira Quebecen dauden elizak eta, Noppenen hitzetan, «pozik egon beharko genuke elizen %40 salbatzen baditugu».

Songzhuang, «lurrik gabeko» artisten helmuga Tailerrak Beijingen dituzten artistak hamarkadak daramatzate higiezinen proiektuen ondorioz sorkuntzarako guneak galtzen. Derrigorrezko azken desjabetzeak hamahiru barrutitan eman dira eta, horren ondorioz, tailerrak galdu dituzten 1.000 artistak Songzhuang herrira (Tongzhou barrutian) joan behar izan dute. Dagoeneko 4.000 sortzaile inguru daude herri honetan eta, ondorioz, herrialde osoan “artisten herria” goitizenarekin ezagutzen dute, baina, aurreratu dutenaren arabera, hemendik urte pare baten bueltan handik ere bidali egingo dituzte beste desjabetze baten ondorioz. Azken desjabetzeak Txinan nagusitu den espekulazio izugarriaren ondorioz etorri dira. Kontuak kontu, artistentzat geroz eta zailagoa da Beijingen lan egiteko lokalak bilatzea. Izan ere, lurren jabetza Txinako Estatuarena da eta artistek lokalak alokairuan hartu ohi dituzte 30 urterako. Orain hamarkada pasa Yuanmingyuan edo Xiangshanen gertatu bezala, lan egin behar duten esparruak berritzeko ahalegin handia egin ohi dute artistek eta, behin eraikinaren balioa handituta, bertatik kanporatu ohi dituzte. Aipatu bi lekuetan, esaterako, egun merkataritza gune erraldoiak daude.

Cambridgeko Kettle's Yard, abangoardiako artearen kutuna Atari orlegiak eta estilo gotikoko dorreak dituzten college ezagunengatik zein izena ematen dioten sakonera gutxiko ibaiengatik du Cambridgek duen entzutea, baina, horrez gain, Ingalaterrako ekialdeko hiri honetan oso ezaguna ez den altxor kultural bat ere ikus daiteke: Kettle’s Yard museo etxea. XX. mendeko Europako abangoardiako artelan bilduma ederra du eta eraikina bera Cam ibaiaren alboko txoko miragarri batean dago, antigoaleko eliza baten alboan. Eta elizan bertan, normandiar garaiko bataio iturri ederra ikus daiteke.

Boris HORVAT/Afp

Calanques, Marseillako eremu babestu berri izate bidean

Efe

Quebeceko kanpandorreen ibilbidea arriskuan da

Thailandiako hilkutxaren zeremonia, karma garbitzeko

Iwan Baan

Rungroj YONGRIT/Efe

Munduari Begira

Urtebete barru Marseillako Calanques ingurua parke nazional izango dela aurreikusi dute, baina, antza denez, hasiera batean zituzten asmoak moldatu beharko dituzte sustatzaileek, ez baita erraza izango inguruotan biltzen diren arrantzale, itsasoko kirolen zale, eskalatzaile, ehiztari, kanpinlari eta gainerakoen nahi eta beharren araberako egitura osatzea. Berez, Marseilla eta Cassis arteko itsasbazterreko hogei kilometroek Calanqueseko Natur Parkea osatzen dute egun eta, orain mahai gainean jarri den asmoa, Calanques gisa ezagutzen diren Marseilla hegoaldeko itsasadar edo fiordo txikiei babes berezia ematen da, aipatu gunea parke nazional izendatuz. Egitura berezi hau itsasoak arroketan egindako higaduraren eraginez sortu da: granito eta kareharrizko haitzetako zirrikituetatik sartu eta apurka-apurka higatu egin zituen urak, egungo paisaia sortu arte. Mediterraneoko klimak ere izan du eraginik, egun lehor eta beroen ostean udazken eta udaberriko euriteak etorri eta hala zizelkatu baita ingurunea, egungo paisaia gogor bezain ederra sortu arte. Hala, kostaldeak sigi-saga egiten du etengabe eta Marseillatik hegoaldera dozenaka fiordo txiki ikus daitezke, bata bestearen atzetik. Calanques mendigunea, bestalde, Marseillan hasi eta Cassis hiri ederreraino iristen da. Bi tontor nagusiak Puget (565 metro) eta Marseilleveyre (432 metro) dira, eta ekosistema berezia dago bertan: mikroklima lehorra eta ia lurrik gabea, harria azaleratzen baita edonon. Landareek ere pitzaduretatik barrena saiatzen dira ura aurkitzen. Gune honetan eskalatzaileak ikustea ohikoa da, 1970. urtetik kirol honetarako propio atondutako guneak baitaude eta paisaiaren edertasunak eta bertako hormen erronkak eskalatzaile ugari erakartzen baititu. Gunea Marseillatik zein Cassis hiri turistikotik gertu dagoenez, urte guztian zehar izaten da bertan turismoa. Paseatzeko eta mendian ibiltzeko aukera ugari eskaintzen ditu eta, batez ere udaberrian eta udan, bainua hartu eta patxadan egoteko gune aproposa da. 63

Kosterhavet, Sueziako itsasoko parke nazionala

Boris HORVAT/Afp

Calanques, Marseillako eremu babestu berri izate bidean

Efe

Quebeceko kanpandorreen ibilbidea arriskuan da

Thailandiako hilkutxaren zeremonia, karma garbitzeko

Iwan Baan

Rungroj YONGRIT/Efe

Munduari Begira