SENEGAL. Senegal Ibaian barrena

haizetara

ZAZPI

2012 Iraila 51.zbk / 1,5€

SENEGAL “Bou el Mogdad” ontzi mitikoan

SANTORINI Izadiaren edertasun basatia

KATMANDU Bailara bete zirrara

MACHALILLA Ekuadorreko kostaldeko parke nazionala

haizetara

ZAZPI

42 Oriol CLAVERA 32 Valentí ZAPATER 24 David CIDRE Azaleko argazkia: PATXI URIZ • Aurkibideko argazkiak: 06 Patxi URIZ 16 Gonzalo IRIBARNEGARAY

32

ARGITARATZEN DU: Astero. Herritar Berri SLU. EDITOREA: Mariasun Monzon DISEINUA: Eneko Napal ARGAZKIAK: Argazki Press EGOITZA: Portuetxe 23-2.a 20018 Donostia http://www.zazpihaizetara.com E-posta: zazpihaizetara@astero.net Tfnoa: 946 61 20 55 LEGE GORDAILUA: SS-238-2008 INPRIMATZEN DU: Printek Inprimategia. Zamudio

16

aurkibidea

16 SANTORINI

Askoren ustez, munduko ilunabar ederrenak ditu Santorini greziar uharteak

06 SENEGAL IBAIA

Esperientzia ahaztezina Senegal ibaian barrena “Bou el Mogdad� itsasontzi mitikoan

24 KATMANDU

Nepaleko hiriburuaren paisaia txundigarria: tenpluak, estupak, monjeak, Thamel auzoa...

32 MACHALILLA

Parke nazionala Ekuadorreko kostaldean, fauna aberatsa ezagutu eta hondartza ederrez gozatzeko

42 GIRONA

Kataluniako hiri ederreko kalexketan paseatzea denboran atzera egitea da

06

24

42 04 MUNDUARI BEGIRADA Brickell Key Island, Maiami hiriko zonalde esklusiboenetako bat 49 BIDELAGUNA Agenda, liburuak, munduko sutegiak, leku aipagarriak, proposamen tematikoa...

3

Munduari Begirada

Tim Kiusalaas

Brickell key island (MiaMi) Irudian ageri dena AEBetako Miami hiriko zonalde esklusiboenetako bat da. Miami ibaiaren hegoaldean, Brickell auzoan, dago Brickell Key Island, zubi baten bidez hiriari lotzen zaion eremua. Bertan eraiki diren etxe orratz ugariak direla-eta, auzoak kutsu futurista hartu du azken urteotan. Miamiko finantza gune nagusia ere bada, izan ere, 100 banketxe baino gehiagok bertan dituzte bulegoak, iparraldean bereziki; hegoaldean, ostera, luxuzko etxebizitzak dira nagusi. Brickell Avenue etorbidean aurkitzen da Floridako etxe orratz garaiena, 242 metro neurtzen dituen The Four Season hotela. Orain, Miamiko eremu hau taberna eta dan5 tzaleku esklusiboz betetzen ari da, South Beach mitikoari konpetentzia eginez.

SE

Testua:Daniel Molini Dezotti

Argazkiak: Patxi Uriz

ENEGAL IBAIA

“Bou el Mogdad” mitikoan

8

Senegal ibaian barrena egiten duen ibilaldian antzinako hainbat hiri zeharkatzen ditu ontziak, tartean irudian ageri den San Luis, Unescok munduko ondare izendatua.

Senegal ibaian barrena “Bou El Mogdad” itsasontzi mitikoan ibai-bidaia egitea sekulakoa da, primerako ontzi batean egindako bidaia paregabea. Xarma handiko bidaia, autentikotasuna albo batera utzi gabe. Itsasontziaren bizkarrean dagoen hamakatik, ezustekoz eta oroitzapen ahaztezinez beteta dagoen deltaren ur lasaien ibilia sumatuko dugu, abentura eta plazera nahastuko dituen bidaian.

adira zenbait azalpen ‘Senegal’ izenaren jatorria frogatzen dutenak. Edonola ere, onargarrienak dio basamortua karabanetan zeharkatzen zuen bereber tribu baten ohoretan jarri ziotela». “Bou el Mogdad” itsasontzian, garai bateko Podor hiri kolonialetik hurbil ainguratuta, Ansoumaná Badji sarjentuaren jakinduriak harrituta utzi ninduen. Senegaleko armadako sarjentu hau eszedentzian zegoen, eta gida turistiko lanetan zebilen. Ansoumanák (Ansú hurbilekoentzat) laster eten zuen inguruko pertsonen eztabaida etimologiko hura. Hainbat hizkuntzatan ematen ari ziren arrazoiketa guztiak berehalako batean amaitu ziren. Zizeronea ozen mintzatu zen, guztiek entzuteko moduan: «Karabanak Agadirretik salgaiz beteta iristen ziren (gineak, basamortuko errementariek landutako zapatak, azukrea, tabakoa eta tea) eta ibaiaren alde honetara igarotzen ziren gatzarekin trukatzeko. Tri9

Bere duintasunaren alde pozik borrokatzen duen Afrikaren zati bat ikusiko du bidaiariak Senegalen. Gorengo irudian, Lougan herriko festa bat ageri da.

Lerroon gainean, Richard Toll herriko biztanle bat eta Daganako amasemeak. Eskuinean, goian, kolore askotako soinekodun neska. Behean, emakume bat Richard Tollen eta gizon bat Podor hirian.

10

bu horiek berbereen hizkuntzan zenega zuten izena. XV. mendean ezarri ziren merkataritza-etxeen benetako aitzindariak izan ziren. Djolof herrian barrena itzultzen ziren; han, babarrunak, artatxikiak, irinezko enpanadak, azukrea eztiarekin, kakahueteak eta eguzki eta hondarrez beteriko kilometro ugari gainditzeko adina hornidura erosten zituzten. Garai hartako jendeak zenegatarren ingurua deitu zion, eta gaur egunera arte izen hori gorde duÂť.

Denbora librea nuen; izan ere, bazkaldu berriak ginen eta ez zegoen jarduerarik aurreikusita. Berehala ohartu nintzen Senegal ibaiko bidaiaren kronikariaren beraren aurrean nengoela. ÂŤItsasontzi hau deskribatzea nahi duzula?Âť, harritu zen gida. Baiezko keinu txiki bat nahikoa izan zen hizketan jarrai zezan. ÂŤ1950eko hamarkadan Europan eraikitako itsasontzia da. Duela hiru edo lau urte berriztatu zuten, eta zenbait forma kolonial bere horretan gorde zituzten. 600 tona inguru mugitzeko gai da, eta 51 metro luze da. Branka puntan du, eta

lau zubi, 26 gela eta suite bat dauzka. Tripulazioa dozena bat pertsonaz osatuta dago». Ezjakintasuna ausarta izaki, karelean eta foileto guztietan azaltzen den “Bou el Mogdad” izenari buruz galdetu nion. «Bou el Mogdad hiri bat ote den? Ez, tipo bat zen; hango koadro hartan margotzen ari den hura. Abertzalea batzuen iritziz, baina koloniaren garaian frantziarrentzat espia gisa aritua; nahiago dut zehazki zer zen ez esan».

Kronista papera utzi gabe, ibaiaz eta haren esanahiaz hitz egiteko eskatu nion. «Aberastasuna esan nahi du. Herrialde txikia gara, berrehun mila kilometro baino gutxiagokoa. Gure lurretan mendi garairik ez, baina lau ibai ditugu; bost, hobeto esanda: Casamance, Gambia, Saloum, Senegal eta hegoaldean ur pixka bat uzten digun Geba ibaia. Senegal ibaia oso garrantzitsua da gure herrialdearentzat: ureztatzeko balio du, Mauritaniarekin muga egiten du, ibilbidearen zati handi bat nabigagarria da eta zeharkatzen dituen eskualdeetako garapenari laguntzen dio, adibidez, turismoaren bidez». Kolonien

garaian oinarri-oinarrizkoa zen garraio eta merkataritzarako, baina gaur egun gaitasun hori pixka bat galdu du, jendeak azkartasuna nahi baitu eta itsasontzia Senegal iparraldea lotzen duen errepidea baino motelagoa baita. Dena den, “Bou el Mogdad” da Senegalen dabilen itsasontzi bakarra.

Herrialdea ezagutzen Ibaiaren sakonera 8 eta 31 metro artekoa da, eta kolorea Fouta Djalon-ek ematen dio. Ur-jauziak, iturburuak eta ur-erortzeak Bafin eta Bacoi (mandinkeraz “beltza” eta “zuria”) izena duten bi besotxo bilakatzen dira. Haiek osatuko dute ibaia.

Kolorea ikusten dena da: esmeralda-berdea, ur garbiak izan ohi duena. «Idatz ezazu esatera noana: ibaiaren kolorea rafet da; ahoskatu egingo dizut: r-a-f-e-t, ‘ederra’ esan nahi du woloferaz. Esaiezu halaxe zure irakurleei».

Ibilaldian antzinako hiri kolonialak (Podor, Richard Toll, Dagana) ezagutzeko aukera izaten da, baita Salde eta tanke11

rako herrixkak, Mauritaniako Toukouler eskualdea, naturaerreserbak, edota San Luis, Unescok munduko ondare izendatu zuena. Senegaleko eta Mauritaniako banderak ikus daitezke, Thiangaye eta tankera horretako ibaiadarretan nabiga daiteke, ohiko janaria (arroza, arraina –Kapitain Nagusia izenekoa da nabarmenena– eta barazkiak) ezagut daiteke, baita beste zenbait kontu ere: mango baten gerizpean piknika egin,

baobab bitxiak, ehunka akazia arantzatsu, palmondoak, zebutaldeak, ahuntzak, eskolak, buztinezko etxeak, edota adore handiko maisuak ikusi. ÂŤHona datorren jendeak adineko agurgarriak, haurrak eta kolore askotako soinekodun emakume ugari ikusiko ditu. Pazientziaz, eta zentzu guztiak lagun, bere duintasunaren alde borrokan ari den Afrikaren zati bat ikusi ahal izango duÂť, dio gure kronikariak.

1950eko hamarkadan Europan eraikitako itsasontzia da “Bou el Mogdad”. Goiko irudian ontzi honen gidaria eta ontziaren aurretiko itxura ikus daitezke. Alboko irudian, emakume bat, ontziaren bizkarrean. Erdiko irudiak Podor herria erakusten du.

Gaizki ulertzen den elkartasuna Ibai-bidaia 265 kilometro luze da eta bere antolatzaileek kultura desberdinak dituzte inspirazio-iturri. «Guretzat oso garrantzitsua da bisitariak etortzea, horrek integrazio-bidean mesede egiten baitigu, eta botikak, jantziak eta eskoletara materiala eramaten laguntzen digu. Ibilbideak malguak dira, eta helmugak bidaia bakoitzean alda ditzakegu. Atzerritarrek zer topatuko duten jakitea garrantzitsua da. Europarra atseden bila dator, lasaitasuna nahi du; izan ere, haien herrialdeetan etengabe korrika ibiltzen dira, haurrekin hitz egiteko astirik gabe. Gure jendeak berotasuna du bihotzetan eta bertara iristen denarekin partekatu nahi du. Badakigu gauza asko falta zaizkigula, baina alaitasuna daukagu». Une horretan, Ansúk mesede bat «gomendio moduan» eskatzeko aprobetxatzen du: ez emateko haurrei ez dirurik, ez gozokirik, ez oparirik. «Lagun hurkoa ezagutzeko, maitasunez hurbildu behar da, diruak eta norberaren onurak ez du lekurik hor.

Haur horien gurasoak hirietan ari dira lanean haiengandik urrun, eta ez dakite nola dabiltzan beren haurrak. Inork ez lieke duintasuna kendu behar guraso horiei, gaizki ulertuta13

Antzinako hiri kolonial ugari zeharkatzen ditu “Bou el Mogdad” ontziak bere bidean, tartean ezkerrean ageri den Richard Toll. Eskuineko irudian gazte bat ageri da ontzi bat pintatzen, San Luiseko Guet Ndar auzo arrantzalean.

ko karitatearen bidez; gainera, azkenean, turistentzako arazo bilakatzen da. Belaunaldi horiek ahalik eta osasuntsuen gorde behar ditugu. Zerbait eman nahi duenak herrixketako helduei eman beharko lieke, aitona-amonei edo maisu-maistrei; izan ere, haur horiek bizimodu hobea izan dezaten bide egokiena ikasketak egitea da».

Ansúk esperientzia handia du turismo gaietan. Alor askotan aritua da: abentura, esplorazioa eta natura; orain pozik dabil, lehen aldiz itsasoratzera eraman duen abentura berri horretan. Txoriak behatzen ematen du denbora eta pedagogia egitea izugarri gustuko du: «Begira: haiek Abisianiako dendrosiniak dira; zanpuineak dirudite, baina ez. Isatsa zuria dute eta ibai ertzetan bizi dira. Alga elikagarriak eta zenbait arraintxo jaten dituzte. Beste batzuk ere badaude: ubarroia, hegazti-sugea, bular biguneko ubarroi handia eta ubarroi afrikarra, txikixeagoa. Nola bereizten ditudan? Hegalen koloreagatik, isatsaren forma eta tamainagatik, gandorrik baduten ala ez; kontuan hartu bizitza guztia daramadala haien alboan».

Afrikako koloreak Ansú lasai asko sartu eta ateratzen da herrietatik, haietan biziko balitz bezala. Iristen den tokietan bidaiariek bidalitako argazkiak banatzen ditu, baita eskolako materiala eta beste maitasun froga batzuk ere. Besarkadak eta muxuak ere banatzen ditu, haurren artean batez ere.

Jakinda artikuluaren edozein ondorio ez zela izango nik uste bezalakoa, adeitasun liburua kopiatzea erabaki nuen, esperientziak laburbiltzen dituen izen eta jatorri nahaspila hori. Francine izeneko emakume batek hasi zuen liburua. Honelaxe zuzentzen zaie jakin-minez daudenei: «Adeitasunak 14

liluratu egin gaitu. Tripulazio eraginkorra eta janari bikaina»; «Afrikaren koloreak herria dira eta bere filosofiak sorgindu egin gaitu». Alemaniarrak, italiarrak, ingelesak eta frantziar asko igaro dira handik: «Bidaia atsegina, sekulako ezustea ibaiko biztanleak ezagutzea. Tripulazioa eta gida, adituak eta adeitsuak»; «Herrien historia ezagutzeko bidaia paregabea, itsasontziari eta bertako tripulazioari esker»; «Kolonialismo eta konkista memoria zalapartatsuak. Eskerrik asko Ansúri bere erudizioagatik»; «Afrikaren bihotzean intrusio sakona eginda, aurkikuntzaren plazera»; «Ibai-bidaia gogorarazlea,

beste garai batzuetara garamatzana, ibaian barrena doan ontzi mitikoa eskualdeak eta herriak zeharkatuz jende atseginarekin»; «Hamar urte eta gero, herri horrek egiazkoa izaten jarraitzen du»; «Hirugarren bidaia Senegalera; sekulako plazera egin diguten harrera beroa. Mila esker lan bikaina egiten duten langileei».

Azaldutakoa azalduta, aurreko usteak transkribatzeaz arduratu den honek bere uztako zerbait idazteko ardura du.

Errealitateak, errealitate guztiak, behatzailearen ikuspuntuaren araberakoak izan ohi dira, ahaleginean jartzen dituen zen-

tzumenak eta zentzumen horiek garatzen duten aurrekariak.

Senegal ibaiko ibai-bidaia deserosoa izan daiteke; itsasontziak zenbait maila dituenez, eskailera estu eta aldapatsuak ditu, gelek ez daukate komunik. Komunak eta dutxak kanpoaldean daude; argiak gauerdian itzaltzen dituzte. Baina hori guztia lasai hartzen duenak Ansoumanák eta ibai-bidaia egin zuten askok diotena aurkituko du: toki bitxi bat ezagutzeko aukera.

Gainera, zorte pixka batekin, ni ikasteko gai izan ez nintzen istorio edo elezahar eder batek aberastuko zaitu.

15

Testua eta argazkiak: Gonzalo Iribarnegaray

SANTORINI Sumendi baten eskeletoa

Kristo aurreko 1500 urtea. Egeo itsasoko Zikladeak artxipelagoaren hegoaldeko Thera uharte txikian, sumendi lokartuari bizkarra emanda, itsasoari begira bizi ziren hainbat herri oparo. “StronguilĂ­â€? (biribila) deitzen zioten, uharte bolkanikoen ohiko itxura zirkularragatik. Egun batean, ordea, sumendiak leher egin zuen; lurra ireki eta historiako erupzio handienetako bat sortu zen. Ondorioz, uhartearen erdiko zein mendebaldeko lur guztia irentsi zuen sumendiak eta igitai itxurako uhartea eratu zen. Barruan, itsaspean geratu zen galdara erraldoia: gisa horretako planetako handiena, hain zuzen.

18

Oiako kale bat, Profitis Illas mendira daraman igoera bihurgunetsua eta terraza batetik hartutako bistak ageri dira eskuinean, behetik gora. Argazki nagusian, Fira, uharteko hiriburua.

ikladeetako 200 uharteak bata bestearen atzetik ikusten dira Santorinin lur hartu aurretik. Andros, Tinos, Mikonos, Naxos, Ios‌ itxura eta tamaina desberdinetako uharteak, itsaso urdin lasaiak bustita. Uharte horiek hondartza luzeak dituzte, herrixka bitxiak, mendi atseginak, gau-giro erakargarria eta askoz gehiago, baina, batez ere, izadiaren edertasun basatia gailentzen da Santorini uhartean. 300 metro baino garaiagoko itsaslabar gorribeltzak, beste horrenbeste sartzen dira itsaspean, krater erraldoiaren uretan; herrixka xumeak gailurretako terraza txikietatik zintzilik daude, itsasoan amaitzen den aldaparen gorenean; ibiltoki bihurgunetsuek ikuspegi txit ederrak eskaintzen dizkigute benetakoak ez diruditen perspektibetatik; eta uharteko ilunabarrek, askoren iritziz planetako ederrenak, bisitari ugari erakartzen dituzte.

Santorini uharte txikia da; iparraldeko eta hegoaldeko muturren artean, hemezortzi kilometro besterik ez dago, eta bi eta sei kilometro arteko zabalera du; horregatik erraz irits daiteke edozein tokitara. Kamari herrixkan ezarri genuen gure kokalekua, ekialdeko kostan, Gibraltarkoaren antzeko harkaitz erraldoi batek ebakitzen duen hondartza baten ondoan. Hotelak, ja-

tetxeak, eta autoak, motoak edo quadak alokatzeko saltokiak pilatzen dira han; txango edo uretako ekintzetarako eskaintza ugari dago, eta beste zerbitzu turistiko asko. Agian ez da lekurik lasaiena, baina abiapuntu ona da Santorini ezagutzeko.

Berehala ohartu ginen uhartea ezagutzeko erarik erosoena bi gurpiletan ibiltzea izango zela; horregatik, zilindrada oneko moto bat alokatu genuen, arrazoizko prezioan. Errepide-sarea kalitate onekoa denez, ibilbide bazterrekoenak ere ezagutzeko modua izan genuen. Interesgarrienetako bat Profitis Illas izeneko uharteko mendirik altuenera daraman igoera bihurgunetsua izan zen. 550 metroko gailurretik, Santorini guztiaren eta hurbileko uharteen ikuspegi bikaina izan genuen.

Fira Merezi du Fira uharteko hiriburuan egun bat baino gehiago geratzea. 1.500 biztanleko herria amildegiaren hegal malkar batean kokatua dago, nahiko oreka zailean. Etxeak txikiak eta biribilduak dira, solairu bakarrekoak edo bikoak. Etxeok mendian zulatuta daude, lurrean sakonduz irabazten dute tokia, eta kanpoaldean balkoi eta igerileku zoragarriak dituzte, beheko 19

galdaratik 250 metroko alturan. Begiratoki txikiak, kupulak eta arkuak, bata bestearen atzean, eta tartean, haiek elkartzen dituzten bide estu bihurgunetsuak. Goiko aldean genbiltzala, saltoki ugari topatu genuen: kamiseta serigrafiadun merkeak saltzen zituztenetatik hasi eta larru eta bitxi oso garestiak eskaintzen zituztenetaraino. Haien alboan, taberna, pub eta diskoteka jendetsuak zeuden, berehala jakin genuenez, goizeko ordu txikiak arte giro handia izaten zutenak. Horren aurretik, ordea, kraterraren gainera gehien zein ateratzen den lehian daudela diruditen jatetxeetako batean sartzea erabaki genuen. Afari greziar atsegina gozatu genuen zeruaren eta itsasoaren artean zintzilik zegoela zirudien terrazan.

Firan egin daitekeen gauza erakargarrienetako bat bere labi-

20

rinto itxurako kaletxoetan paseatzea eta galtzea da. Bata bestearen atzetik topatu genituen eliza txikiak, plaza estuak, balkoi bikainak eta, zenbait kasutan, amildegiaren ertzean amaitzen ziren irteerarik gabeko kalexkak. Hori guztia, alturatik goza zitezkeen bista ederrekin batera. Kirol pixka bat egin nahian, kai txikira jaisten den 600 mailatako eskaileretara jo genuen; handik erabat aldatzen da Firaren ikuspegia. Itzulerako bidea egiteko hiru aukera zeuden: geure oinak, gora eta behera zebiltzan astoak edo, teknologian aurrerago eginez, teleferiko erosoa.

Oia Uhartearen ipar-mendebaldean dago Oia izeneko ipuinetako herrixka. Herritxoaren arkitektura harmoniatsu zainduak

Fira, Santoriniko hiriburua, amildegiaren hegal batean kokatzen da, argazkian ikusten den moduan. Herrigunetik portura jaisteko 600 eskaileradun bidea egin beharra dago

nortasun berezia ematen dio eta iragan loriatsuaren oroitzapenak ekartzen dizkigu gogora. Gaztelu bat, zenbait errota eta hainbat eliza xumeren kupula ugari ikusten dira, mendi-magalean itsaso aldera sakabanatzen diren kare zuriz margotutako etxe txikien gainetik. Herriko biztanleen artean, 1.200 inguru, artista ugari daude. Oiako kaleetan genbiltzala, artista horiek egindako ekarpen finak ikusi ahal izan genituen, herria apaintzen eta dendetan salgai dauden koadro, idatzi, argazki eta eskulturetan.

Oia mundu osoan ezaguna da bere ilunabar bikainengatik; horregatik, eguzkia sartzera doanean, herriaren mendebaldeko kale eta begiratokietara hurbiltzen dira uharteko bisitari gehienak. Han izan ginen gu ere Santorinin pasatu genituen ilunaba-

rretako askotan. Horietako baten ondoren, kai txikira jaitsi ginen, oinez, itsas produktuak eskaintzen zituzten uharteko jatetxe erakargarrienetako batzuk dauden lekura.

Amildegien gainetik doan pasealeku atsegin batek lotzen du Fira Oiarekin. Bi orduz, hamar kilometro luzeko ingurune natural horretan barrena ibili ginen, hainbat angelutatik kraterraren ikuspegi ederrak gozatuz, eta jakina, eguzki-sarrera lagun genituela.

Akrotiri Hego-mendebaldean, Akrotiriko indusketak daude. Han, 40 urtetik hona, Kristo aurreko 1500 urtean izandako erupzio erraldoiak estalitako zibilizazio oparo baten hondakinak azter-

21

tzen ari dira; Brontze Aroko Ponpeia moduko bat. Hainbat eraikin, altzari, fresko, zeramika, baita janari hondarrak ere, bere horretan gorde dira, haiek guztiak estali zituen errautsak hermetikoki itxi baitzituen.

Nea Kameni Galdararen erdian, Nea Kameni uharte txiki biribila azaleratzen da, sumendiaren gaur egungo kraterra, alegia. Haraino joan ginen bapore arin batean. Itsaslabar ahaltsuen ikuspegia erabat aldatzen da uretatik begiratuta, eta beste behin ere, txiki sentitu ginen haiek

Gida praktikoa Nola iritsi Hainbat hegaldi daude Santorini Atenasekin eta Europako beste hiri nagusi askorekin ere lotzen dutenak. Denbora gehiago dutenentzat gomendagarria da itsasoz iristea, sumendiaren eta itsaslabarren lehen ikuspegi ahaztezina ikusteko.

Noiz bidaiatu Garai egokiena uda da, tenperatura samurrak eta euri gutxi izaten baita orduan.

Neguan ez du hotzik egiten, baina bai euri dezente.

Nola mugitu Santorini uharte txikia bada ere, sobera urrun geratzen diren hainbat zoko eta bazter dituenez, gomendagarria da ibilgailu bat alokatzea.

Motoa izan daiteke aukera onenetakoa.

Segurtasuna Herritarrak atseginak eta abegitsuak dira. Kanpotarra lasai ibiltzen da hango kaleetan barrena, baita gaueko ordu txikietan ere.

Oia herria mundu osoan da ezaguna bere ilunabar bikainengatik. Argazki nagusian, herriaren panoramika ikus daiteke. Ezkerrean, Firako terraza bat eta Santoriniko sumendiaren galdara, Nea Kameni uhartean.

eratu zituen leherketa izugarria gogora etorri zitzaigunean. Fira eta Oia, han goialdean, erortzeko zorian daudela dirudi, gorabehera malkartsuen gainean koroa harmoniatsua eratuz.

Kai natural txiki batean aingura bota ondoren, lehorrera heldu ginen. Ordubeteko bidea dago sumendiaren gailurrera, ilargi itxurako paisaia bitxi baten erditik, inguruan hainbat koloretako harkaitzak eta sudurrean sufre usaina genuela. Zenbait tokitan, lurra beroa zegoela eta pitzaduretatik ke adar txikiak ateratzen zirela sumatu genuen. Itzuli aurretik, gure gorputzak lasaitzeko asmotan, kolore gorrixkako ur beroetan murgildu ginen.

Hondartzak Hondartza ugari daude Santorinin. Harea gorrikoak, beltzekoak eta zurikoak daude.

Batzuetara erraz hel daiteke; beste batzuetara iristeko, aldiz, luzaro ibili beharra dago. Batzuetan era guztietako erosotasunak daude eta beste batzuetan, berriz, norberak eramaten duena besterik ez. Batzuk jendez lepo egoten dira, eta beste batzuk hutsik. Aniztasun horrek, zorionez, aukera ematen du nork bere lekua topatzeko. www.gonzaloiribarnegaray.com

Testua eta argazkiak: David Cidre

KATMANDU

Bailara bete zirrara

Bidaiari askori gertatzen zaio; Katmandura joandako lehen aldiak zirrara sakon bat eragiten du. Izan ere, Asiako hiri handi horretako koloreak, usainak, pobrezia eta kaos ordenatua edonor hunkitzeko modukoak dira. Ez, ez ezazue espero Shangai, Singapur edo Asiako antzeko beste hiri baten modukorik. Nepaleko hiriburua da hizketagai duguna, eta, jakingo duzuenez, herrialde hori munduko herrialde pobreenetako bat da, nahiz eta 4 bilioi dolar jaso dituen laguntzarako (garapenerako aurrekontuaren %60). Katmandun topatuko dituzuen erakargarriak bestelakoak dira: egingaitzak diruditen tenpluak, ilunsentian estupak bisitatzen dituzten monje budistak, tigre-ukenduen saltzaileak, Thamel auzoko mendiko material faltsuaren saltokiak, eta abar. adanik 1960ko hamarkadan, Nepal motxileroen paradisua zen. Ordutik hona, gauzak ez dira asko aldatu: helmuga perfektua da negozioko handizkari handiek eskaintzen duten turismo motatik aldendu nahi duenarentzat. Herrialde aski segurua da, eta oraindik ere mendebaldarron patrikak estutzen ez dituzten prezioak ditu. Egia da zenbait gauza aldatzen ari direla; agintean egondako erregeen ustelkeria hainbat hamarkadaz jasan dute bertan, eta horrek biztanleen haserrea nahiz gatazkak eragin ditu gerrilla maoistarekin. Azken hori agintera iritsi eta gero, hainbat erreforma jarri dira abian, herrialdearen atzerapen eta pobrezia endemikoak gainditzeko asmoz. Hala ere, maiz izaten dira egun erdiko argindar etenaldiak, bai hiriburuan, bai inguruetan, baina nepaldarren bizibaldintzek hobera egin dutela aski nabarmena da. Jakina, horren ondorioz, turistak garestixeago ordaindu behar ditu erosgaiak, duela gutxira arte iraina bezain merkeak zirenak.

26

Nepaleko 30 milioi biztanleetatik ia 3 milioi Katmandu bailaran bizi dira, eta horietatik milioi bat hirian. Pentsa, Unescok munduko ondare izendatutako lekuetan dentsitate handiena duena da. Izendapen horri dagokionez, erraz ulertuko duzue zergatia: Katmanduko Swayambhunath estupa ezagunera joatea aski duzue. Hogeitaka eskailera igoko dituzue irudika ditzakezuen tximu lotsagabeenak begira dauzkazuela, eta Swayambhunath estupara iritsiko zarete. Hain juxtu, tximuengatik da ezaguna, baita ikonografia hindu eta budista liluragarri eta kaotikoa nahasteagatik ere. Tenplu budista koroatzen duen latorrizko dorje (zeru-izpi) bikainak urrezkoa balitz bezala egiten du distira eguneko azken eguzki-printzekin. Eraikinaren orratzeko Budaren lau aurpegiek zaintzen dute bailara, lau puntu kardinaletara zuzenduak. Hori ere bada tenplua bisitatzeko arrazoi garrantzitsu bat: bailararako bistak. Eguna oskarbi irten bazaizue, Himalaia mendiak ere

Bhaktapur erdigunean, Durbar plazan, daude hiriko eraikin eder eta ikusgarrienak, tartean argazkian ageri den Hanuman Dhoka (Erregearen Jauregia).

ikusiko dituzue. Dena dela, bidaiaria Katmanduko bailaran harrituko duen lehen gauza ez da Swayambhunatheko estupa, ikusi beharreko Thamel auzoa baizik. Bertako kaleetan daude guest house ia guztiak. Horiek dira hotelik ekonomikoenak, 10-15 dolarren trukean bainugela duten logelak eskaintzen dituztenak. Mendiko materialen dendak ere bertan topatuko dituzue. Makina bat saltoki daude; batzuk besteak baino xumeagoak dira, baina mendiko materialen marka onenen modelo berrienak erosteko aukera ez dugu faltan botako, ez horixe. Jakina, faltsifikazio ugari aurkituko ditugu tartean, baina horietako batzuk nekez bereiziko dituzue jatorrizkoetatik. Egunak igaro ahala, hiriko bizitza komertzial eta ekonomikoaren ardatzeko bat hori dela ohartuko zarete.

Baina, argi dago, behin honaino etorrita, ez duzue emango egun osoa erosketak egiten. Hortaz, ikusi beharreko hurrengo puntua, hiriko plaza nagusia da, monumentu ederrak eta Ha-

numan Dhoka (Erregeren Jauregia) dauden Durbar plaza, alegia. Edertasun horrekin guztiarekin liluratuko zaretela kontu ziurra da; nekez egingo diozue ihes begiratu galdua eta aurpegia hauts eta margoz apaindua dituela aldamenera etorriko zaizuen sadhuari argazkia ateratzeagatik ordaintzeari.

Astiro egiten dute aurrera orduek plazan, baina sarrera paregabea da hurrengo geldialdian ikusiko dugunerako: Erdi Aroko Bhaktapur txundigarria.

Bhaktapur, antigoaleko Nepal Garrantziari dagokionez, Katmandu bailarako Erdi Aroko hirugarren hiri-estatua da, baina baita ondoen zaindu dena ere.

Hiria hiru plaza nagusiren arabera eraiki zen, eta horietan herrialdeko erakusgarri arkitektoniko garrantzitsuenetako batzuk diren tenplu garaiak ikus daitezke. Bisitariak leku hobezina iritziko dio kaleetan gora eta behera, norabide finkorik 27

Swayambhunath estupa ikus daiteke orrialde honetan. Hain juxtu, bertako tximuengatik da ezaguna, baina baita ikonografia hindu eta budista liluragarri eta kaotikoa nahasteagatik ere. Eskuinean, goian, Swayambhunatheko emakume batzuk ageri dira errezoan. Ondoan, Bhaktapurreko tenplu bat; azkenik, behean, bertako bi neskato.

gabe, ibiltzeko, hain dira ederrak bazterrok. Hiriburuko kaosa atzean utzi eta hiri atseginago batera goaz, bada. Izan ere, Asiako hirietan ez bezala, zirkulazioa ia kaosik gabekoa da.

Bidaia-gidaliburu batean irakurri nuenez, hainbeste artelan dago Bhaktapurren, ezen bertako plazetako batean aurki daitekeena aski baita tamaina erdiko museo bat betetzeko. Ez zebiltzan urruti, ez. Egia esatera, plaza nagusitzat jo daitekeena hartuz gero, Taumadhi Tole izenekoa, delako museo hori handitzeko lanei ekin beharko litzaieke, plaza horretan baitago Nyatapola tenplua, herrialdeko garaiena, eta plazako gainerako eraikinak baino 30 metro altuagoa dena. Durga jainkosaren errepresentazio odoltsu baten ohoretan 1702an erai-

kitako tenplua talaia ezin hobea da plazako gainerako tenpluak eta hiriaren zati handi bat miresteko. Durbar plaza eta Eltzegileena bisitatuta amai dezakezue antigoaleko eta elezaharren Nepalera eginiko txangoa.

Pashupatinath, espiritualtasunaren garaia Katmandu espiritualena ezagutu nahi izanez gero, nahitaez bisitatu behar duzue Pashupatinath. Nepaleko tenplu hindu nagusiena da, Bagmati ibai sakratuaren ertzean eraikia. Ez zaitezte geratu leku horri emandako lehen begi kolpearekin. Hasiera batean, leku erabat profanoa irudituko zaizue ibai kutsatua eta bertatik bertara dauden aireportuko pistak direla-eta, 29

Gida praktikoa Makina bat saltoki eta prezio merkeak aurki daitezke inguruotan, baita, Bhaktapurren harturiko goiko irudian ikusten denez, kalean saltzen jarduten duten lagunak ere. Honen ondoan, atseden hartzen ari den gizon taldea ageri da, Bhaktapurren bertan. Behean, Durbar plaza.

baina gauzak bestela dira oso. Izan ere, hiriburuko bizitza sozial eta erlijiosoaren gune funtsezkoenetako bat da; nepaldar askok bere senideak errausteko ibai hori aukeratzen dutela zuzenean ikusteak begiak irekiko dizkizue, eta orduan jabetuko zarete hinduismoaren Nepaleko botere-gune espiritualean zaudetela. Hinduak baino ezin dira sartu tenplu nagusira, baina gainerakoek ibai ertzeko tenplu sibaitak bisitatzeko aukera dute. Ez dago zalantzarik, helmuga paregabea da herrialdea ulertzeko.

Himalai mendien xuxurla Honako Katmandu bailararen ikuspegi bizkor hau osatzeko, ezinbestean aipatu behar dira beste bi leku: Bodhnath eta Patan. Bodhnath estupa izugarri handia da, egunero biltzen da bertan erromes piloa, eta bisitariak tibetarren kultura bertatik bertara ezagut dezakeen munduko leku urrienetako bat da.

Arratsalde partean bisitatzea da onena; turistak alde egiten hasiak dira eta orduan ekiten diote monje budistek errezogurpilei eragiteari nahiz mantrak errezitatzeari eguzkia sartu bitartean.

Patan da gomendatu nahi dizuegun beste lekua. Garai batean hiri-estatu handia zena, egun, Katmanduko auzo izatera igaro da. Nepaleko hiriburua asko zabaldu denez, Patan ia erabat irentsi du. Hala ere, iragan hurbilean Nepaleko aginte-gune politiko eta erlijioso garrantzitsuenetako bat izanaren erakusgarri diren hainbat plaza, tenplu eta monumentu gorde dira. Bisitariak egun bateko txangoak egin asmoz iristen dira Katmandutik, eta, ondorioz, bertako hotel eskaintza ez da beste leku batzuetakoa bezain zabala.

Honezkero konturatu zarete, denbora behar da (aste batzuk, aukera izanez gero) bertako sekretu guztiak ezagutzeko.

Gainera, oso zaila da tentaldian ez erori eta Himalaia menditzarrei muzin egitea: hortxe dauzkazu eguna joan eguna etorri, begira-begira, ÂŤhurbildu zaitez, zatozÂť belarrira xuxurlatuz. Horrenbestez, komeni da aurrez etxeko lanak eginda joatea eta bisitatu beharreko lekuak ondo zehaztea. Tira, are hobea da Nepalera bigarren bidaia bat egitea, edo, jakina, hirugarrena. Neronek azken aukera hori hautatu dut.

30

Noiz bidaiatu Katmandura zein Nepalera joateko urtaro onenak udazkena (irailetik azarora) eta udaberria (apirila eta maiatza) dira.

Neguan bazoazte hotz handiak izango dituzue, eta, udan joanez gero, aldiz, montzoi-euriekin nazka-nazka eginda itzuliko zarete.

Prezioak eta dirua Mendebaldarrari herrialde merkea iruditu ohi zaio Nepal, baina, pixkanaka bizi-maila gora egiten ari denez, prezioak ere igotzen ari dira. Badira hotel merkeak, 10-15 dolar balio dutenak. Bertako moneta errupia nepaldarra da (NPR), baina dolarrak eta euroak ere hartuko dizkizuete (nahiz eta galtzen aterako zareten).

Nola mugitu Zalantzarik gabe, bailaran zehar mugitzeko modurik bizkorrena taxia da. Bhaktapurrera taxian joatea 350 NPR inguru kostatzen da. Aireportutik Thamel auzora joatea, berriz, 400 NPR.

Non lo egin Aipatutako txango eta bisitaldiak egun bakar batean egin daitezkeenez, Katmanduko Thamel auzoan ostatu hartzea komeni da. Bertan biltzen da turistari zuzendutako eskaintza ia guztia.

MA

Testua eta argazkiak: ValentĂ­ Zapater

ACHALILLA

Ekuadorreko kostaldeko natura

Goizaldean porturatzean, harrapatutako arrainak kaxetan husten dituzte arrantzaleek. Eskuineko irudian ikusten denez, kaioak zain izaten dituzte dakarten altxorra eskuratzeko. Ezkerrean, arrantzaleen txalupak, Puerto Lopezko portuan.

Inork Ekuadorreko kostaldera joan nahi badu, naturarekin harremanetan egonik opor lasaiak igarotzera, Machalilla du jomugarik onena, zalantzarik gabe. Puerto Lopez inguratzen duten “lodge� erosoetako txaboletatik, erraz irits daiteke Machalilla Parke Naturalera, handik fauna behatzeko, Ekuadorreko hondartzarik onenak ikusteko, edota ur sufretsuetan bainu bat hartzeko. La Platako uhartera derrigorrean egin beharreko txangoan, baleen akrobaziez eta milaka habiatan egoten diren zangez gozatzeko aukera izango dugu.

34

ezurra badirudi ere, Antartikako ur hotzak Ekuadorreraino heltzen dira. Ekaina eta iraila bitartean gertatu ohi da, Humboldten korrontearen eraginez. Puerto Lopezeko biztanleak eta turistak irrikaz egoten dira itxuraz ia antzemanezina den fenomeno hori noiz gertatuko zain. Puerto Lopez herrixka Machalilla Parke Nazionalaren bihotzean dago, eta bisitariak hartzeko gune nagusia da. Humboldten korrontearekin batera, xibartak iristen dira; balea konkordunak, alegia. Estaltzeko asmoz joaten dira Antartikatik ur epelagoetara. Nolanahi ere, hori baino lehen, arrek, erritual baten bidez, gortea egiten diete emeei. Makina bat itsasontzi abiatzen dira egunero La Platarantz, goizean goiz, bisitariek xibarten jauzi, zilipurdi eta akrobaziak ikus ditzaten. Baleen eta Humboldten korrontearen garaia ez dira oso eguzkitsuak izaten, baina tenperatura atsegina izaten da, eta bainua hartzeko egokia.

Xibartak aldentzean, eguzkia eta zeru urdinak heltzen dira. Puerto Lopez zalapartatsua leku lasaiagoa bihurtzen da orduan. Hala ere, inguruan dauden Guayaquileko eta Mantako aireportuetatik etengabe iristen dira turistak, eta itsasontziek La Plata uharterantz joaten jarraitzen dute egunero. Bertan, hegaztiak behatzea eta koralezko arrezifeetan igeri egitea dira bisitarien jarduera nagusi. Baleen garaian ere hala izaten da, baina, sasoi horretan, askoz ere mugatuagoa izaten da ekintza horiei eskaintzeko denbora. Uhartean, badira bi bidexka, on-

35

Planeta osoan beste inon ez dauden hegazti koloretsuak ikus daitezke Machalilla Parke Naturalean. Lerroon gainean, goitik behera, “Egretta caerulea” espezieko hegazti bat eta pelikano taldea ageri dira, Ayampe ibai inguruetan.

Eskuinekoa moko laranja eta begi-mozorro beltza dituen hanka gorriko zanga bat da. Azkenik, eskuinean, Fraideen Hondartza.

gi egokituta, parkeko gida baten laguntzaz itsas hegaztien kumeen koloniak ikusteko. Horien artean, hiru zanga-espezie nabarmen ditzakegu, haien koloreagatik. Hainbeste hegazti daudenez, hamaika habiaren ondo-ondotik igarotzen dira bisitariak, eta, sarritan, bidexkaren erdi-erdian jartzen ditu bikoteren batek arrautzak. Hanka urdineko zanga oso ugaria eta erakargarria da. Izenak dioen bezala, zango urdin deigarriak ditu. Bere zango palmipedoak txandaka altxatuz, eta txistu artean, balantzaka ibiltzen da emearen aurrean. Bere koloreengatik nabarmenena hanka urdinekoa bada ere, aipatzekoak dira hanka gorrikoa eta Nazcakoa, moko laranja eta begi-mozorro beltza dituena. Itsas hegaztiak ez ezik, animaliak ere ikus daitezke; Galapagoetako itsas lehoiak, adibidez. Ekuadorreko inguru horri «Behartsuen Galapagoak» deitzen diote, oso erraza delako bertan uharte ospetsuetako espezieak ikustea –zangak, kasu– eta merkea delako La Plata uhartera heltzea.

36

Basoa, hondartzak eta itsaslabarrak Kontinenteko paisaia naturalari dagokionez, baso lehor tropikala, hondartzak eta itsaslabarrak dira nagusi. Gizakia duela 10.000 urte baino gehiagotik bizi da han. Basoari eta itsasoari esker, inguru ezin hobea da bertan bizitzeko; animalia nahiz landare-espezie ugarirentzat ere bai. Alabaina, natura ikaragarri ari da suntsitzen, eta gero eta azkarrago gainera. Galzorian dago bertako ekosistema tropikala, nahiz

eta Machalillako Parke Nazionala Ekuadorreko baso lehor tropikalak nolakoak ziren ikusteko eredu onenetakoa izan.

Baso horiek ezagutzeko, kaktusez, palo santo usaintsuz eta zeibo bitxiz inguratutako bidexketan barrena ibil gaitezke.

Ibilbide horietan, planeta osoan beste inon ez dauden hegazti koloretsuak ikus ditzakegu. Eta, zorteko izanez gero, ugaztun handiak ere ikus daitezke, hala nola isats zuriko oreina. Zailagoa izango da, aldiz, Machalillako Parke Nazio-

nalean bizi den bost katukietako bat behatzea; jaguarra, besteak beste. Kostaldetik oinez egin daitezkeen ibilbideen artean, El Rocio eta El Sombrerito bidexka ekologikoez gain, Fraideen hondartzakoa da aipagarriena. Handik barrena, Tortuguita eta Playita hondartzak zeharkatu ondoren, eta inguru hartako begiratoki bikain batetik igaro ostean, herrialdeko hondartzarik politenetako batera heltzen da. Ibiltzea gustuko ez dutenek –edo ezin dutenek– badute hondartzaren ondora autoz hurbiltzeko aukera. Barrualdean, Agua Blanca komunitateko bidexkak baso lehor tropikalean murgiltzen dira, eta duela 3.500 urte baino gehiago han izandako Manta kultura ezagutzeko aukera ematen dute.

Eguna amaitzeko, berriz, museoa bisitatu ostean, ez dago 38

La Plata uhartean ere milaka hegazti ikus daitezke.

Lerroon gainean, goian, “Egretta Thula” eta “Fregata Magnificiens” espezieko txoriak ikus daitezke. Beherago, pelikano bat hegan. Eskuinean, behean, “Ardea Alba” espezieko hegazti bat, Puerto Lopezen. Goian, Ozeano Bareko olatuak, atzean Urkatuen Uhartea dutela.

Agua Blanca aintzirako ur sufretsuetan bainua hartzea bezalakorik. Humboldten korronte hotzak badu bere eragina parkeko landaretzan, paisaian eta faunan. Balearen denboraldian klima lehorra ekartzen duten ur hotzen ondorioz, mendietan, altuera jakin batetik gora, atmosferako ura kondentsatu egiten da, eta behe-lainoa sortzen. Horregatik, sekulako al-

Hanka urdineko zanga oso ugaria eta erakargarria da. Bere ondoan “Thalasseus maximus� espezieko bi txori ikus daitezke, hondartzan. Azkenik, ezkerrean, Puerto Lopezko itsasertzeko arrokak, ilunabarrean.

dea egoten da baso lehor tropikaleko behealdearen eta baso hezeko goialdearen artean. Kontraste horri esker, bisitariak muturreko esperientziak beha ditzake naturan. Hala, San Sebastianeko muinoan eta El Pital edo Bola de Oro bezalako gune hezeetan, bromeliak, mendiko indioiloak, tximino orrolariak eta tigrilloa bezalako katukiak ikus daitezke. Baita munduko hegazti txikienetako bat ere: estrellita esmeraldeĂąa txoria, hain zuzen. Kolibri horrek sei zentimetro baino gutxiagoko luzera du. Oso ale gutxi gelditzen dira, 500 eta 1.000 artean baino ez, eta munduan leku bakar batean ikus daiteke nahiko sarritan: Ayampe ibaiaren bailaran, parkearen hegoaldean. Hegazti horren eta beste animalia zein landare askoren zorionerako, inguru hori, pixkanaka, gero eta babes handiagoa izaten ari da, ekimen pribatuari esker, 2012az geroztik.

Atsedenerako garaia Eguna baleak ikusten eman ondoren, koralezko arrezifeetan igerian, itsas hegaztien habien inguruan paseatzen, hondartza liluragarri batean atseden hartzen, baso edo oihanean oinez, bizikletaz edo zaldiz ibiltzen, edo munduko kolibri bitxi eta txikienetako bat ikusten, eskertzen da ostatu on batera iristea.

Hotel klasikoez gain, badira txabolak ere: xumeak batzuk,

hondartzaren ondoan, eta herrien erdigunetatik aparte dauden lodge dotoreetako osatuagoak beste batzuk. Xumeenek atseden hartzeko ezinbestekoa den guztia daukate: ohe erosoa, eltxo-sare eta guzti, ur beroa duen bainu pribatua, balkoia, hamaka, txabolen multzoa inguratzen duen lorategia, eta itsasora begira dagoen taberna-terraza, gosaltzeko. Lodge ederretan, zerbitzu gehiago eskaintzen dituzte: sukaldea, terraza hamakekin, eremu zabala, lehen mailako akaberak, lorategi handiak, jatetxeak, liburutegiak eta zenbait areto. Bikain hornituta dauden arren, zertxobait urrun dira Puerto Lopezeko erdigunetik, eta, beraz, bisitariek ez dute nahi beste aukera edozein unetan malekoian paseatzeko, hondartzan fruta-zuku bat hartzeko, azokan buelta bat emateko edota gauero jatetxe desberdin batean afaltzeko. Ez dira, beraz, herrixkako eguneroko bizitzan gehiegi murgilduko.

Goizaldean, arrantzaleak porturatu egiten dira. Harrapatutako arrainak kaxa handietan hustu, eta hondartzan dauden kamioietan sartzen dituzte. Bitartean, fragatak eta kaioak altxorra eskuratzera hurbiltzen dira. Arratsaldean, berriro itsasoratuko dira arrantzaleak. Egunero-egunero errepikatzen da ziklo hori. Humboldten korrontea bezala. Urtero-urtero iristen baita, xibartekin batera.

41

GIRONA Testua eta argazkiak:

Oriol Clavera

Onyar ibaiaren ertzean

Alde zaharreko kale ibilia Rambla de la Libertaten has daiteke.

Bertako xehetasun bat erakusten du lerroon azpiko irudiak. Eskuinean, Girona hiriaren panoramika.

Kataluniako hiriko kaleetan paseatzea denboran atzera egitea da. Alde zahar ederki zaindua, oraindik ere herri itxura ematen dioten hainbat ezaugarri dituena, bertako kalexkak... Guztiak ere hiriaren iragana ezagutzera abiatzeko gonbidapena dira.

44

au ibaik zeharkatzen dute Girona. Ter da garrantzitsuena eta luzeena, baina Onyar ibaira zuzentzen dira begirada guztiak.

Herrialde Katalanen ipar-ekialdeko hiri honetara datozen bisitariek makina bat argazki ateratzen dizkiote; izan ere, ibaiak laztantzen dituen alde zaharreko etxe esekien fatxada koloretsuak uretan ispilatzen dira, udazken koloreko ilunsenti ezin ederragoak begi-gozatzeko aukera emanez.

Onyar ibaia da antigoaleko hiribilduaren eta harresiaren bestaldean belaunaldiz belaunaldi hazitako hiriaren arteko muga, orainaldiaren eta iraganaren arteko hesia; gurutza ezazu ibaia, eta iraganean murgilduko zara.

Alde zaharreko eta juduen auzoko (call jueu) betiko biztanleek esaten dutenez, urteekin aza irakinaren usaina galdu dute kaleek, baina, hala ere, betiko martxari eusten diote herri txiki batekoak bailiran. Bertako kalexkatan “galduta�, eraikin historiko, jatetxe txiki eta museoek erakarrita, gora eta

behera dabiltzan turistak lekuz kanpo leudekeela emango luke. Gogoan izan behar da hiria bisitatzeko motibo nagusia ibai ingurua dela. Izan belarriak erne, eta, oraindik ere betiko gironarren bat adituko duzu, isilean, me’n vaig a ciutat (hirira noa) esanez, ibaia gurutzatzen duten lau zubietako bat hartzear dela.

Kaleetan barna paseoan Girona zaharrera sartzeko, zeharka ezazu Peixateries Velles zubi polita. Hain deitura zabaldua ez izan arren, Eiffelen Zubia ere esaten zaio; jakina, Parisko dorrearen egile famatuaren enpresak eraiki zuen 1876an, toki aproposean eraiki ere, Onyar ibaiaren ertz biak lotzen dituen zubi horretan, Gironako ikuspegi ezagunenetakoa izango baituzu begien aurrean: irribarrez bezala, ibaia lagun dutela, etxe eseki gorri, laranja eta zuriak, eta, goialdean, katedrala eta Sant Feliuren kolegio-eli-

za, zubiaren burdinsare gorri ezagunean enkoadratuta. Zubia zeharkatuta, egon nahi zenuen lekura iritsiko zara.

Alde zaharreko kale ibilia Rambla de la Llibertaten has dezakezu. Larunbat goizez gerturatu bazara, hegoaldean kokatutako salmahaietako loreen kolore eta usainak inguratuko zaitu. Paseoan dabiltzanen artean ibiliko zara, bertakoek ohitura baitute bazkalaurrean loreak erosi, zer edo zer jan-edan edo arkupeetako arropa nahiz zapata denden erakusleihoak begiratzekoa. Aipatutako hori da, hain zuzen ere, bertako irudi tipikoenetako bat; izan ere, hiri historikoki burgesa da Girona. Nahas zaitez bertakoekin eta goza ezazu ibilbide atseginaz, ez baituzu autorik, ez bozinarik, ez jendetzarik topatuko.

Apeta handientsu horiek ase ostean, Ramblan zeharreko ezkiak atzean utzi eta zoaz Abeuradors kalean barrena, Vi plaza arkupedunera iristeko. Bertan daude udaletxea eta udal antzokia. Azken horretako agertokia Kataluniako bigarren han45

diena da, Bartzelonako Lizeokoaren atzetik, eta bertan egin ohi da hiriko ekitaldi kultural garrantzitsuenetako bat, “Temporada Alta” antzerki jaialdia, alegia.

Baina zoaz kale patxadatsu, harriztatu eta estuetan barrena, horietan hainbat txoko baitago Erdi Aroko historien oihartzuna aditzeko.

Har ezazu Ciutadans kalea eta errepara iezaiozu kantoiari, bertan, ezkutuan bezala, Banyeta deritzona ikusiko baituzu: deabru baten aurpegi irudi erliebean zizelkatua, noiz eta nork egina den inork ez dakiena. Elezaharraren arabera, deabru bihurtu zen plazan azoka egiten zen garaian kale kantoi horretan jarri ohi zen lukuraria. Kale horretan bertan dago, ezkerraldean, Fontana d’Or, Kataluniako Erdi Aroko arkitektura zibilaren erakusgarri den eraikina. Egun, finantza erakunde baten egoitza da, badakizu, jendea beren etxea utzaraztera behartzen duten horietako bat. Tira, gogoz bazabiltza, sar zaitez erakusketa-leku ere bada-eta. Bidean aurrera eginez, hori bai, sigi-sagan, Sant Domènec-eko aldapara iritsiko zara. Zoaz “Y” itxurako harmailadian gora, alde zaharraren goialdera iristeko. Bertan dago Gironako Unibertsitatea, zutik dagoen harresi zatiaren oinetan kokatua.

Aldapa leunagoa nahi baduzu, egizu atzera La Força kalea hartzeko. Gironako beste irudi tipikoetako bat da bertakoa; hain estua da kalea zati batzuetan, ezen Erdi Aroko etxeek han goian elkar ukitu behar dutela baitirudi. Kale hori call jueu-ren bihotzean dago, eta, bertan, Juduen Historia Museoa topatuko duzu, zeinetan Erdi Aroko biztanle juduen historia ezagutzeko aukera eskaintzen den. Apur bat gorago, ezkerrean, eta datak, gudak, izenak eta zibilizazioak nahasteko arris46

Onyar ibaiak laztantzen dituen alde zaharreko etxe esekien fatxadak ikus daitezke lerroon gainean, ezkerrean. Bere ondoan, Fontana d’Or. Gorago, Rambla de la Libertat larunbat goizetan, jende eta lore artean. Bere ondoan, Calderers kalea, alde zaharraren bihotzean. Azkenik, eskuinean, Onyar ibaia eta Harrizko Zubia, ilunabarrean.

kua dagoen arren, Hiriaren Historia Museoa duzu. Garai batean kaputxinoen komentua izandako eraikinean du egoitza, eta Gironako historia ezagutzeko aukera paregabea da, erromatarren garaiaren, arabiartzearen, Frantsesaren Gudaren eta aro garaikidearen berri ematen baitu.

Katedrala Força kalean aurrera eginez, Gironako Andre Mariaren katedralaren oinetara iritsiko zara. Katedrala harmailadi handi baten goiko aldean dago; hain da bikaina, ezen ausartenak ere kikiltzen baititu. Harmailadian gora zoazela, eskuinaldean Pia Almoina apaindura gutxiko eraikina, XIV. mendekoa, ikusiko duzu. Inguru osoa da gris harri kolorekoa, ez ordea trafiko seinaleak, ezta katedrala bera ere, kolore argiagoko harriz egina baita, are gehiago nabarmentzeko agian. Gora heldutakoan, teilatu piloa agertuko zaizu, baita labirinto itxurako kalezulo ugari ere. Tenpluan sartzea ez dago sobera. Barrualdea zinez harrigarria irudituko zaizu. Munduko ojiba-ganga zabalena du (1604an amaitua), ia 23 metro neurtzen dituena. Kapere-

tako batean, Ermessenda kondesaren alabastrozko estatua etzana ikusiko duzu; zinez ederra da. Emakume hura izan zen Kataluniako agintari boteretsuena XI. mendean, bere senar Ramon Borrel Bartzelonako Kondea hil eta gero, Bartzelona, Girona eta Osonako konderrietan agindu baitzuen.

Sant Domènec-eko aldapa da irudian ageri dena. “Y” itxurako harmailetan gora, alde zaharraren goialdera eramaten du bide honek. Bertan dago Gironako Unibertsitatea eta handik hiriaren panoramika ederrez goza daiteke.

Harresiak Hainbeste edertasun mirestea aski ez baduzu, bisita itzazu katedralaren atzealdean kokatutako Bainu Arabiarrak (1194), hainbat areto eta apaindura erromaniko berantiarrak dituztenak. Kalera itzulita, galtzada-harrizko kale estua gurutzatu eta lorategietara iritsiko zara. Zoaz bertatik erromatarren garaikoen gainean eraikitako Erdi Aroko harresi zaharrera. Harresian zaudela, hiriaren ikuspegi aparta izango duzu; alde zaharra bertatik bertara, katedral bikaina eta etxe zaharren teilatuak honen oinetara, hiriaren alde berria Onyar ibiaren beste ertzean, Devesa parkea (40 hektarea eta 160 urte baino gehiagoko 2.500 bananondoak), eta, atzeko planoan, Montseny mendilerroa, Gavarres mendia eta Pirinioetako neguko elurrak. Harresiko ibilbideko dorreetara igo ahalko zara, ikusmira ederroz gozatzeko, eta, halaber, begien aurrean izango dituzu burges jendearen antigoaleko etxeen lorategiak.

Burges jende hura eseri ohi zen, hain zuzen ere, udal antzokiko palko dotoreetan.

Zoaz harresietan behera, hasi zaren beste ertzera arte, amaierara arte, alegia. Behealdean zaude berriz ere, eta Mercè komentua bisita zenezake; egun, kultur etxea da, hainbat jarduera egin eta erakusketa paratzen direna. Jo ezazu Vi plazara, handik salto batera dagoen Harrizko Zubira (1849) iriste48

ko. Onyar ibaiaren bi ertzak lotzen zituen Erdi Aroko zubiaren ordez eraiki zuten, eta zure ibiliaren helmuga izan daiteke. Jakina, ondoren, har ezazu jan-edateko zer edo zer Rambla de la Llibertateko terrazaren batean.

Jaiak eta jaialdiak Sant Narcísen ohorez ospatzen dira festak (fires) urri amaiera eta azaro hasiera artean. Ekitaldi eta kontzertu piloaz gozatzeko aukera izaten da, baita barraques ospetsuez ere. Gogoan izan Gironakoa dela herrialdeko feste major (aste nagusi) handienetako bat.

“Temporada Alta” antzerki jaialdia udazkenean izaten da; 20 urte egin ditu bertako eta nazioarteko antzerkigintza onena eskaintzen.

Maiatzeko hirugarren astean izaten da Girona, temps de flors jaialdia. Bertan, hiria lore jantziz apaintzen da, eta alde zaharreko etxe askoren barne-patioak bisitatzeko aukera dago, kolorez gainezka izaten direnak.

51 Irudia: Koldo LANDALUZE

MUNDUARI BEGIRA BONN: Beethovenfest musikari ospetsuari eskainitako jaialdia.

TINDUF: Artifariti jaialdia.

FLORAC: Soupe jaialdia IENA : Musikaren Lagunen Ekarteak, V 200 urte.

IRLANDA: Musikaz eta doinuz beteriko urria.

bidelaguna AGENDA

• PROPOSAMENAK • BERRIAK • LIBURUAK • PUNTA-PUNTAKO LEKUAK

BIDAIA TEMATIKOA Udazkenaren koloreez gozatzeko lekuak HORIZONTETIK HARATAGO Paul Bowles MUNDUKO SUTEGIAK Tunisiako gastronomia GOGOAN HARTU Ellis Island, New Yorken

LEKU AIPAGARRIAK The London Library HITZORDUAK COOK UHARTEAK: Munduko itsas erreserba handiena BERLIN: Tacheles behin betiko itxi dute.

BUENOS AIRES: Komiki pertsonaiak, kalean.

SAN PETERSBURGO: Unescoren abisua.

bidaia tematikoa UDAZKENAREN KOLOREEZ GOZATZEKO LEKUAK

1

Guztiok sentitu dugu inoiz udazkenaren lilura. Uda atzean utzi bezain laster, zuhaitzetako hostoek ohiko kolore berdea galdu ohi dute eta hori, laranja edota gorrixka bilakatzen dira, lehortu eta haizearen laguntzaz lurrera erortzen direlarik. Paisaiak hartzen duen kolore aniztasun hori dela-eta, askoren iritziz urte sasoi politena da udazkena. Ameriketako Estatu Batuetan, esaterako, udazkena heltzearekin batera ohiko jarduera bilakatzen da baso eta mendi guneetatik txangoak egitea. Eta ez hori bakarrik; ibilbideak antolatzeaz gain, zuhaitzen hostoen egoeraren eta erortzearen informazioa eskaintzen duten erakunde eta enpresak ere sortu dira azken urteotan. Dena den, Ameriketako Estatu Batuetatik kanpo ere goza daiteke uda ondorenak eskaintzen dituen paisaia ederrez.

Askoz gehiago izan daitezkeen arren, guk mundu osoko zortzi leku aukeratu ditugu sasoi honetaz gozatzeko.

Samedan (Suitza)

2

Suitzako Alpeen magalean, Engiadina haranaren erdian kokatzen den herrixka honek udazken lasaiaz gozatzeko parada eskaintzen du, izan ere, sasoi honetan oraindik iristeke egoten da neguan inguru hauetara eskiatzera etortzen den eskiatzaile mordoa. Zuhaitzetako hostoak erortzen hasi bezain laster inguruko mendiak mila kolorez margotzen dira. Inguruotan mendi txangoak egin nahi dituenak Samedaneko goialdean aurkitzen diren haranetatik bidea hastea du onena; bertatik abiatuta, kolore guztietako hostoz apaindutako bideak aurki daitezke.

3

50

2

Eduardo Printzearen uhartea (Kanada) Kanadako ekialdeko kostaldean kokatzen den uharte honen klimari esker, hostoen kolore aldaketaren sasoia beste inon baino luzeagoa izaten da. Udan uhartea turistez beteta egoten den arren, udazkena iristearekin batera leku lasai eta baketsu izatera itzultzen da. Bertan, ibilaldiak egin, bizikletan ibili edo zaldi gainean txangoak egiteko aukera zabala dago, sekulako kolore festa eskaintzen duten baso bakartietan barrena. Horrez gain, Charlottetown hirian urtero Udazken Zaporeen Jaialdia antolatzen da eskualdeko produktu gastronomikoak ezagutzera emateko, ardoa kasu.

Ingalaterra Berria (AEB)

4

Ingalaterra Berriko zuhaitzen edertasunaren atzean kondaira bat dago. Bertako biztanleek kontatzen dutenez, udazken sasoia heltzean inguruko ehiztariek hartzak ehizatzen dituzte eta hartz horien odola da, hain zuzen, inguruotako hostoak gorriz tindatzen dituena. Kondairak albo batera utzita, inork ez du zalantzan jartzen udazkena dela Ingalaterra Berriko urtaro dotoreena.

Main hiritik abiatu eta Massachusettsera iritsi arte, autoa hartu eta bigarren mailako errepideak zeharkatzea da onena aire libreko kolore erakusketa eder honetaz gozatzeko. Bereziki, mendebaldeko haranak, Acadia Parke Nazionala eta Atlantikoko kostaldea bisitatzea gomendatzen da. Maine, New Hampshire eta Vermonten udazkenaz gozatzeko sasoi onena irailaren azken astetik urriaren bigarren astera bitartekoa izaten da. Massachusettsen,

4

aldiz, aurten urriaren 8an ospatuko duten Columbus Day eguna da urtaro honen argi eta koloreak behatzeko data onena.

Iratiko oihana (Euskal Herria) Ez dugu urrutira joan beharrik udazkenaren koloreez gozatzeko.

Gurean, etxetik gertu, leku paregabeak ditugu urte sasoi honen magia bistaratzeko. Alemaniako Oihan Beltzarekin batera, Iratiko oihana da munduko pagadi eta izeidi eremu handiena eta hobekien kontserbatuena. Iratiko oihanean barneratzea Euskal Herriko eremurik birjin eta basatienean barneratzea da, antzinako basoak zelakoak ziren ezagutzea, eremu magiko eta mitiko batean murgiltzea. Urte osoan dira ederrak Iratiko basoak, baina udazkena da, batez ere, Europako pagadi handienetakoa ezagutzeko une egokiena; gure begiek jasoko duten kolore festa izugarria izango da.

5

Tatra Garaia (Polonia)

3

Printzipioz, basoz inguraturiko ur gardeneko laku bat eta uharte bakarti bat nahikoak izan daitezke fantasiazko ingurune bat irudikatzeko. Baina are ikusgarriagoa izan daiteke paisaia hori bera udazkenean, inguruko zuhaitzen formak lakuaren ur gardenetan islatzen direnean. Horixe da Bled lakuak eta inguruko baso gorrixkek udazkenean sortzen duten harmonia. Zinez gomendagarria (eta ezin erromantikoagoa) da txalupa bat alokatu eta lakuko uretan barrena irteeratxo bat egitea.

Eski estazioetara datozen bidaiariz bete aurretik, inguruotako mendiak kolore mosaiko itzela bilakatzen dira. Haritz, astigar eta urki ikusgarriek inguratzen dute Zakopane, Krakoviatik 100 kilometrora eta Eslovakiatik gertu dagoen herria, eta inguruan laku eta glaziar ikusgarriak ditu. Polonia eta Eslovakia arteko mugan dauden Tatra mendiek mendebaldeko Karpatoetako mendilerro handiena osatzen dute. Askok “poltsikoko mendiak� bezala ezagutzen dituzte hartzen duten lur eremu urria dela eta; hala ere, Alpeetako mendien ezaugarri antzekoak dituzte. Aurrez aipaturiko Zakopane herria da Tatra mendien sarbide ohikoena.

Lot harana (Estatu frantsesa)

Mendi Harritsuak (Kanada)

Eskualde honetako mendi ibilbideek, etxalde eta mahastiek kolore berria hartzen dute udazkeneko hostoak erortzen hasten direnean. Abenturazko liburuetako paisaien antzera, hemen ere inguruak urre kolorez bustitzen dira eta bizitza basatia azaleratzen da zuhaitz zaharren inguruetan. Hiritik urrun, udazkeneko egun batzuk pasatzeko ingurune perfektua da Lot harana. Midi Pyrenees eskualdean kokatua, Estatu frantseseko bost hiri dotoreenetakoak bertan daude gainera: Saint-Cirq-Lapopie, Loubressac, Autoire, Cardaillac eta Carennac.

Alberta hego-mendebaldean kokatzen dira Mendi Harritsuak eta Albertaren eta Britainiar Columbiaren arteko muga naturala osatzen dute. Mendilerroaren edertasunak milaka bisitari erakartzen ditu urtero, baina sasoi onena irailetik aurrerakoa izaten da.

Jendetza etxera bueltatu denean, mendi hauek atseden hartu eta giro baketsuaz gozatzeko eremu bilakatzen dira. Udazkena laburra baina ederra izaten da paraje honetan. Izan ere, egun batean urre koloreko hostoak dituen zuhaitzak hosto horiek lurrean izan ditzake egun gutxi batzuen buruan.

Bled lakua (Eslovenia)

1

5

51

hitzorduak BONN

Beethovenfest • Urriaren 7ra arte

onn hiriko erdiguneko plazan, MĂźnsterplatz ospetsuan, hiria zaintzen dagoela dirudien Beethovenen estatua bat dago. Bertatik, Rhin ibaiaren haranean dagoen eta gaur egun 300.000 biztanle dituen hiriari begiratzen dio artistaren figurak; jaiotzen ikusi zuen hiriari, alegia. Ez da harritzekoa, beraz, urtero abuztuaren amaieratik urriaren hastapenera bitartean Beethovenfest musikari ospetsuari eskainitako jaialdia egitea Bonnen. Ekimenaren harira, hiriak mundu osotik heldutako lehen mailako orkestrei, musika bandei, bakarlariei zein artista gazteei ongietorria eskaintzen die.

Jaialdiaren historia ezagutzeko 1845. urtera egin behar da atzera. Urte horretan inauguratu zen Beethovenen omenezko monumentua, musikariaren jaiotzaren 75. urteurrena ospatzeko.

Esan bezala, orduan ospatu zen jaialdiaren lehen edizioa eta hiru egunez luzatu ziren musika emanaldiak MĂźnsterplatzen eta inguruetan. http://www-beethovenfest.de/

TINDUF Artifariti jaialdia Urriaren 20tik azaroaren 3ra urtengoan ere Aljeriako Tinduf hiriaren aldirietan kokatutako saharar errefuxiatuen kanpalekuak Artifariti jaialdiaren edizio berri baten lekuko izango dira. Sahara Mendebaldeko Arte Topaketak izenarekin ezagutzen da ekimena munduan zehar. Jaialdiaren funtsa artea giza eskubideen aldarrikapenerako zein lurraren, kulturaren eta norbere sustraien aldarrikapenerako tresna gisa erabiltzea da. Horrenbestez, politika, gizarte gaiak eta kultura uztartzen dituen gunea izango da jaialdia.

Bi astez mundu osoko diziplina anitzeko artistek beraien proiektuak gauzatuko dituzte, besteak beste pintura, eskultura, bideogintza, arte plastikoak, arte eszenikoak‌ jorratuz. Beraien lanetan sahararren errealitatea aintzat hartu beharko dute artistok. Ekimenak Saharako Errepublika Arabiar Demokratikoko Kultura Ministerioaren babesa du. Urtero lez, jaialdiak saharar errefuxiatuen aldeko aldarria egingo du. Errefuxiatuok nazioarteko laguntza ezinbestekoa dute bizirauteko, eta, kasu honetan, artisten laguntza jasoko dute bizi duten errealitatea bistarazi eta etorkizun oparo, duin eta aske bat aldarrikatzeko. http://artifariti.blogspot.com.es/ 52

FLORAC Soupe jaialdia • Azaroaren 1etik 3ra as Cevenas ingurune menditsuko gailurrek eta udazken koloreko paisaiek panoramika ezin ederragoa ematen diote Languedoc-Rosellon eskualdeari. 1985ean parke natural izendaturiko eremu eder honetan aurkitzen da Florac herria ere. Bertan, mundu osoan oso preziatua den jaki sinple bati loturiko jaialdi berezia ospatzen da urtero: Soupe Jaialdia, hots, zopari eskainiriko ekimena.

Aurten azaroko lehen asteburuan izango da zita, eta, ohiturari jarraituz, tradizioak eta kulturak bat egingo dute. Zopari lotutako 50 errezeta baino gehiago probatzen dituzte bertan parte hartzen duten sukaldari trebeenek eta bertaratzen direnek hotzari aurre egin eta zopa mota desberdinak dastatzeko beta izaten dute, ingurune paregabeaz gozatuz aldi berean. Tripa bete eta barruak berotzearekin batera, zopa

onenak saritzeko txapelketa ere izaten da.

Horrekin batera, giroa alaitzeko musika emanaldiak, kale antzerkiak eta jaki tradizionalak eskaintzen dituzten postuak ere ez dira falta izaten.

Jaialdia etenik gabe ospatu da 2001. urtean lehen aldiz egin zenetik; urtetik urtera gero eta bisitari gehiago biltzen dira bertako giroak erakarrita. Jaialdiak ematen dio amaiera opor denboraldiari.

VIENA

ienako Musikaren Lagunen Elkartea gaur eguneko munduko musika erakunde ezagun eta garrantzitsuenetarikoa da. Zalantzarik gabe, erakundeak egindako Musikverein eraikin dotorea da bere aurpegirik ezagunena, batik bat bertako Urrezko Aretoa, bere itxura dotore eta akustika zoragarria baliatuta urtero bertan eskaintzen duelako Vienako Filarmonikak Urteberri eguneko kontzertua, mundu osoan milioika ikusle izaten dituen emanaldia. 1870. urtean inauguratutako Musikverein eraikina Vienako San Karlos plazan dago eta egun zortzi areto ditu.

Vienako Musikaren Lagunen Elkarteak azaroaren 29an 200 urte beteko dituenez, ekimen ugari antolatu dituzte Austriako

Musikaren Lagunen Elkarteak, 200 urte 2012ko bigarren seihilekoank

hiriburuan, guztiak musikari lotuak, nola ez. Erakundearen historia ezagutzeko denboran atzera jauzi egin beharra dago.

1812ko azaroaren 29an, 600 musikarik eman zioten ongietorria Vienako Musikaren Lagunen Elkarteari Georg Friedrich Händelen “Thimotheus oder die Gestalt

der Musik” obra joz. Datorren azaroaren 29an ere Händelen obra berbera joko dute urteurrena gogoratzeko, Nikolaus Harnoncourt austriarraren zuzendaritzapean.

Baina urteurrenaren egunean bertan egingo den ospakizunetik harago, 2012ko bigarren seihileko osoan eta datorren urteko lehen seihilekoan ere izango dira ekitaldiak. Guztira 408 kontzertu eskainiko dira, horietatik 25 haurrei zuzendutakoak. Besteak beste, Brahms, Beethoven, Schumann, Mozart, Stravinski eta Berlioz bezalako maisuen musika entzun ahal izango da zuzendari ezagunen gidaritzapean, besteak beste, Claudio Abbado, Lorin Maazel, Zubin Metha, George Petre, Sir Simon Rattle edo Juri Termirkanov.

53

hitzorduak

Irlanda Musikaz eta doinuz beteriko urria

Irlanda bisitatzeko asmotan bazabiltza, jakin urrian hiru jaialdi ezagun ospatuko direla bertan.

Horietako bi oso ezagunak dira, eta hirugarrena, urtez urte handituz eta hobetuz doa. Belfast, Cork eta Wexford izango dira jaialdion agertoki, eta hiru hiriotako eskaintza gustu guztiak asetzeko modukoa izango da: arte eszenikoak Belfasten, jazz musika Corken eta opera Wexforden.

Belfast: Musika eta arte eszenikoekin zita

Wexford: Opera jaialdi txiki bezain handia

Irlandako iparraldeko Belfast hiriak ospe handia bereganatu du azken urteotan bertan ospatzen diren ekimen eta jaialdiengatik. Irlandar musika tradizionala edota jazz, blues, rock zein country musika eskaintzen duten jaialdi andana izaten dira urte osoan zehar. Azken hamarkadan energiaz beteriko hiri bilakatu da Ipar Irlandako hiriburua, eta horren adibide dugu Belfasteko Jaialdia urtez urte izugarri hazi izana herrialdeko garrantzitsuenetarikoa bilakatu arte.

Antzerkia, zinema, dantza eta era guztietako diziplinak uztartzen dituen jaialdia urriaren 19tik azaroaren 4ra ospatuko da aurten. (www.belfastfestival.com)

Frommer’s gida erraldoiak jaialdiari eskainitako hitzek lehen lerroan jarri dute Wexfordeko jaialdia. Gidaren arabera, «munduko jaialdi txiki onenen artean» dago Wexfordekoa; horren erakusle, opera maite dutenek «ezinbestez bisitatu beharreko hamar jaialdien artean» sartu dute. Izan ere, ez du gutxiago merezi. 1951n opera jaialdi umil gisa abiatu zenak bere bide propioa egin du eta egun lehen mailako emanaldiak eskaintzen dituen jaialdi handi bilakatu da, opera produkzio ugari eta milaka bisitari bertatik igarotzen direlarik urtez urte.

Aurten zita urriaren 24tik azaroaren 4ra ospatuko da.

Bertaratzen dena laster ohartuko da hiriak egunotan bizi duen giro bereziaz: esmokinez eta soineko dotorez jantzitako jendearen joan-etorriak hirian zerbait berezia gertatzen dela erakusten du. Opera House eta inguruetan biltzen da batik bat jaialdiaz gozatu nahi duen jendea, baina baita hiriko pub eta bestelako elkarteetan ere. Guztietan ere lehen mailako opera izaten da protagonista. (http:/www.wexfordopera.com)

54

Cork: Jazz jaialdi «abegitsuena» Dublin eta Belfasten ondotik Cork da Irlandako hiri garrantzitsuena. Herrialdearen hegoaldean dago Cork eta bertan ospatzen da Guiness Cork Jazz jaialdia. Mundu osoan ospatzen diren hiru jazz jaialdi handienen artean dago Corkekoa eta Europan ospatzen diren gisa honetako jaialdiekin alderatuta, «abegikor» izatearen ospea dauka. Bere hastapenak oso itxaropentsuak izan ez baziren ere (1978an egin zen lehen edizioa), urtetik urtera indarra eta presentzia eskuratu ditu eta asko izan dira bertatik igaro diren nazioarteko jazz musikariak.

Jazz musikaz jantziriko lau egunetan (aurten urriaren 26tik 29ra, biak barne), herrialde desberdinetatik heldutako 1.000 musikari inguru eta 40.000 musikazale igaroko dira bertatik. Kontzertu eta ekitaldi nagusienak agertoki itxietan egingo dira, Everyman, Savoy, Cork Opera House edo Triskel Christchurch besteak beste. Baina hiriko pub guztiek ere jaiarekin bat egiten dute, horietako askok doako kontzertuak eskainiz. Tradizioari jarraituz, kontzertuotan ez da Irlandako “urre beltza” probatzeko aukerarik falta izaten, leku guztietan garagardo pintak ikusten baitira hara eta hona. (http:/guinessjazzfestival.com)

erakusketak “Moneten lorategia”, Bronx auzoan New Yorkeko Bronx auzoko lorategi botanikoak Claude Moneten Givernyko (Estatu frantziarra) lorategi mitikoen itxura hartu du. Emaitza erakusketa batean jarri dute ikusgai, eta, bertan, 200 lore mota desberdin ikus daitezke, baita Ameriketako Estatu Batuetan inoiz erakutsi ez diren Moneten bi lan ere. “Moneten lorategia” erakusketak 1883tik 1926ra bitartean margolari inpresionistaren bizileku izan zen Givernyko etxaldeko lorategiak dakartza gogora, baita bizi izan zen etxearen fatxada eta bertara sartzeko igarobidea ere. Artistak etxaldea inguratzen zuten lorategi ederretan bilatzen zuen bere margolanetarako inspirazioa. Erakusketak ateak itxi bitartean, urriaren 21ean, 600 lore desberdin baino gehiago ikusi ahal izango dira New York hiriko Bronx auzoan.

Miroren eskulturak, Yorkshireko naturan txertatuta Britainia Handiko Yorkshire Sculpture Park ikusgarriak Joan Miro artistaren eskulturak hartu ditu. Guztira, 96 eskultura eta 22 marrazkiz osaturiko erakusketa ezarri da, 2013ko urtarrilaren 6ra arte ikusi ahal izango dena.

Joan Miro (1893-1983) kataluniarrak 400 eskultura inguru eta beste horrenbeste zeramika lan egin zituen, gehienak bere ibilbide artistikoaren amaieran.

Erakusketa honetan, bereziki 1946 eta 1982 artean eginiko eskulturak bildu dituzte, brontze eta zeramika lanak eta tamaina handienetakoak nagusiki. Gainera, erakusketak bat egingo du Miroren sinesmen sendo batekin, hain justu, eskulturak aire librean eta naturarekiko harmonian egon behar diren ideiarekin.

Tate Modern museoak “Tankeak” ireki ditu Londreseko Tate Modern museoak “Tankeak” deituriko lurpeko leku berezi bat ireki du, non abangoardiako ikusentzunezko instalazioak, argi erakustaldiak eta zuzeneko emanaldiak eskainiko diren. Tamesis ibaiaren aldameneko museoaren azpian, zirkulu formako 30 metroko diametroa duen gunea erabili dute espazioa sortzeko. Lurpeko eremu honen irekiera museoak 2016. urtera bitarte garatuko duen hedatze planaren barruan sartzen da, izan ere, epe horren barnean erakustoki berriak, jatetxeak eta tabernak jartzeko hamar solairu berri eraikiko ditu museoak. “Tankeen” erakustaldia urriaren 28ra arte izango da ikusgai, data horretatik aurrera museoa handitzeko lanak berrekingo baitira.

55

Horizontetik haratago

Juanma COSTOYA

PAUL BOWLES Egonezin amaigabea

E

z zion ildo jakin bati jarraitu Paul Bowlesek bere bizitzan. Aktiboa izan zen, era guztietako lanak egin zituen, baina, aldi berean, bizimodu gogorra izan zuen. Bidaiari, konpositore, antzezle, idazle edo bohemio, horiek izan dira Bowlesek bere bizitza osoan izan dituen aurpegietako batzuk.

Inondik ere bizitza gorabeheratsua izan zuen, eta zaila da zehatz esatea zein alorretan nabarmendu zen.

Aita tiraniko eta neurotiko baten semea zen. Osasunarekin obsesionatuta bizi zen aita –mokadu bakoitza berrogei aldiz murtxikatzera derrigortzen zuen semea–, eta jo ere egiten zuela esaten da. Hori dela eta, goiz alde egin zuen etxetik Bowlesek. Etxeko giro zapaltzailea atzean utzi eta ikasketak alboratuta Europara abiatu zen. Eskale bezala ibili zen lehendabiziko urteetan; geroago, bizirauteko adina ematen zioten lanak egin zituen, eta horiei esker, Frantzia hegoaldea, Kosta Urdina, Suitza, Oihan Beltza eta Paris ezagutzeko aukera izan zuen. Parisen hain zuzen, hasi zen gerora bere estetika izango zena osatzen, jazzarekiko, literaturarekiko eta musikarekiko interesa bertan piztu baitzitzaion. Erraztasun eta maiztasun handiz integratzen zen talde artistiko eta bohemioetan.

Horri esker, gaztetatik izan zuen harremana garaiko kulturako pertsona esanguratsuenetakoekin. Frantziako hiriburuan ezagutu zituen, adibidez, Tristan Tzara, Ezra Pound, Jean Cocteau, Andre Gide eta Gertrude Stein. Azken hori bere lagun handienetakoa izan zen, eta, hain zuzen ere, Steini esker ezagutu zuen Marokoko Tanger hiria, bere bizitzan mugarri izan zen lekua.

Ezkon bizitza zaila XX. mende amaieran Tanger hiri kosmopolita baina aldi berean atzeratua 56

publikoki adierazten baitzuen lesbiana zela. Harreman oso zaila izan zuten, era guztietako arazo eta desorekekin.

Bigarren Mundu Gerra amaituta, Bowles berriz Tangerrera itzuli zen, eta han idatzi zuen bere nobela ospetsuena: “Zeru babeslea”. Emaztearekin izan zuen harreman gatazkatsuan inspiratu zen nobela idazteko. Liburuaren gaineko filma egin zuen gerora Bernardo Bertolucci zinema zuzendari italiar ezagunak.

Zeilan

zen. Politikoki nazioarteko estatutua zuen, eta, bertako portuak zergarik ez zuenez, Bowles liluratzeko adina gauza zeuden bertan, alkohola, sexua eta drogak tartean. Tanger izan zen Afrika iparraldean bisitatu zuen lehen lekua, eta ondotik Marokon, Saharan eta Aljerian ere barneratu zen. Bere sorterrira, Ameriketako Estatu Batuetara, zihoala, Mexikon geldialdia egin eta Erdialdeko Amerika zeharkatu zuen.

Garai horretan komunismoarekin harremana izan zuen eta propaganda estalinista banatzen ere aritu zen. Behin New Yorkera iritsita, Orson Welles ezagutu zuen; hain zuzen ere, garai hartan hasi zen antzerkirako eta zinemarako soinu bandak konposatu eta era profesionalean hortik bizitzen.

1938an Jane Aver «ilegorri izugarri erakargarriarekin» ezkondu zen. Averren inguruko jendea harritu egin zen hasiera batean, Bowlesen emazteak

1952an Zeilan hegoaldeko Taprobane uhartea erosi zuen eta denboraldi luzea eman zuen bertan idazten. India hegoaldea zeharkatzeko ere baliatu zuen egonaldia. Ohi bezala, jende entzutetsuarekin harremanetan jarraitu zuen Bowlesek, besteak beste, Marcel Duchamp, John Huston eta Peggy Guggemheim.

Itzulpenak ere egin zituen Bowlesek bere bizitzan zehar, Jose Luis Borges eta Ramon J. Senderren liburuenak beste askoren artean. Bidaiatzeari uko egin gabe, Tangerrera itzuli zen Bowles behin betiko eta bertako bere etxea munduaren etorkizun ilun eta zalantzazkoaren ikono bihurtu zen denborarekin. Izan ere, gogor jo zuen bizitzak bere azken urteetan Bowles. Malagako psikiatriko batean ingresatuta zuen emaztea, eta ez zuen bertako fakturak ordaintzeko dirurik. Gainera, lagun asko ondotik joaten hasi zitzaizkion. Horrek guztiak eragin handia izan zuen bere bizimoduan, eta batik bat bere etxean igartzen zen. Iluna bihurtu zen, pitzadurak eta desordena nagusi zirela. Haxix usaina zerion etxeari, Bowles oroitzapenetan murgiltzen baitzuen haxix lurrinak, oroitzapenok berarentzat gero eta zentzu gutxiago bazuten ere.

Munduko sutegiak

Juanma COSTOYA

TUNISIA Bidegurutze gastronomikoa

M

editerraneoko sukaldaritzan tradizio handia duen lekua da Tunisia.

Baratxuria, tomateak eta espezieak dira mahaietan inoiz huts egiten ez duten osagaiak. Mediterraneo itsasoari lotutako herrialdea da Tunisia, eta, hala, bertako sukaldaritzak, berbere tradizioaren eta gainerako arabiar herrialdeetako sukaldaritzaren eragina jasotzeaz gain, Estatu frantseseko eta Italiako sukaldaritzen eragina ere jaso du, batik bat azken urteotan.

Kuskusa eta entsaladak Kuskusa da Tunisiako platerik tradizionaletako bat. Lurrunetan egositako gari-semolarekin egiten dute, eta, eskualde bakoitzeko gustuen arabera, arrain, arkume edo oilasko zatiak botatzen dizkiote. Plater guztietako ezinbesteko beste jakia harissa da, piper gorriz, baratxuriz eta espeziez osatutako pasta mina. Zaporetsua izateaz gain, tunisiarrek harissa bizkortzailea eta afrodisiakoa dela ere badiote. Ohitura handia dute, halaber, entsaladak jateko. Era askotarikoak daude, sinpleena tomate

eta luzokerrez eginikoa da. Mechovia izeneko entsalada osatuagoa ere badute; piperra eta tomate egosia ditu tartean. Bada beste entsalada berezi bat: hourya. Azenario-purea da, baratxuria, kaparrondoa, txarpoil haziak, oliba, eta nola ez, harissa, dauzkana. Hori guztia oliba olio eta ozpinarekin.

Dena den, bazkal edo afal aurretik, kemia edo aperitiboa hartzeko ohitura handia dute. Aukera zabala dago; aperitibo gehienek, ordea, arrain frijitua, arrautza egosia, baba beroak, kuminoa, antxoa eta atuna izaten dute. Badaude sendoagoak diren aperitiboak ere, txingarretan egindako merquez arkume saltxitxak edota “Fatimaren hatzak� kasu –haragiz eta barazkik betetako pasta–.

Zopak eta gozokiak Zopek ere badute tokia Tunisiako gastronomian. Gehien eskatzen dituztenak arabiar erara egindako chorba bizibiziak dira. Oinarrian barazkiak, tomatea eta arraina, arkumea edo oilaskoa izaten dute zopok. Gozokiei dagokienez, tejina pastela da berezitasunik

handiena. Arkume-haragiz betetako arrautzaz, barazkiz, patataz, maluska hostoz eta parmatar gaztaz egiten da, guztia su motelean egosita. Tejina baino askoz ere arinagoa da hegaluzez, gaztaz eta arrautzez betetako brik hostopila.

Gozoak asko jaten dira Tunisian, bai te indartsu eta azukretsuari laguntzeko, bai jaki bakar bezala. Gozokien artean ospetsuena eztiz, fruitu lehorrez, azukrez, gurin gaziz, arrautzaz, olioz, almendraz eta arrosa urez egindako baklawa da. Arrautza-esne itxura duten bouza zaporetsuak ere oso gogoko dituzte. Antzeko jakia, baina askoz sendoagoa, makroud izenekoa da; garisemola eta eztiz osatuta dago.

Edatekoari dagokionez, Tunisian bertako ardoa eta garagardoa egiten dituzte, hiriguneko inguru turistikoetan kontsumitzen direnak gehienbat. Ezagunak dira, halaber, uxualak; gehien edaten direnak pikuz egindako boukha pattarra eta datilen eta landare lurrinduen hartziduratik ateratako thibarine edaria dira.

57

liburuen txokoa

Mundo submarino Joaquin Araujo Lunwerg, 2012 268 orrialde. 37,53 euro

Begietatik sartzen den liburua Joaquin Araujo naturalista eta idazleak bost kontinenteetako urpeko orografia eta espezie aniztasun ikusgarria aurkezten ditu lan honetan. Orotara egin dituen 6.000 argazkien artean aukeraketa egin eta 240 bildu ditu lan honetan. Horietan baleak, hartz polarrak, gune tropikaletako koloreetako arraiak, tiburoi zuri beldurgarriak eta beste hainbat espezie ageri dira. Baina ikusgarriak bezain kezkagarriak diren irudiak ere badute beren lekua: “Prestige” ontziaren hondamendiaren ostean Galiziako kostaldeak hartu zuen itxura, zabor artean bizi diren espezieak edo Ozeano Barearen erdian hara eta hona dabilen plastikozko uhartearen irudiek, besteak beste, zer pentsatua ematen dute gainontzeko argazki ederren erdian. Lurra eta ura kutsadurak kaltetu ez ditzala, hori da egileak lan honen bidez helarazi nahi duen mezua.

)

Estampas egipcias Jose Maria Eça de Queiros Impedimenta, 2012 192 orrialde. 18,25 euro

Nikolski Nicolas Dickner Txalaparta, 2012 224 orrialde. 18 euro

Egiptoko kontrasteak

Mundu magiko batera bidaia

XIX. mendeko eleberrigile portugaldar esanguratsuena izan zen Eça de Queiros Egiptora abiatu zen 1869an, Suezko kanalaren irekierarekin lotutako kronikak idaztera. Bidaia horretan laster asko deskubritu zituen herrialdearen kontrasteak; edertasuna eta miseria, biak aurkitu zituen.

Kleopatra paseatzen ikusi zuen Alexandria, esaterako, leku txiro eta zikin gisa deskribatzen du egileak. Kairo, ostera, hiri pintoresko eta xelebrea irudituko zaio. Urte gutxiren buruan egilea Egiptora itzuli zen Alexandriaren suntsipena kontatzen duten eta lan honetan biltzen diren “Los ingleses en Egipto” (Ingelesak Egipton) sei atalak idaztera.

Noah, Joyce eta izenik gabeko narratzaileak beren jaioterria atzean utzi eta bidaia luze bati ekiten diote. Haien bizitzek bat egingo dute gutxien espero duten unean, baina hiru pertsonaiok ez dute sekula jakingo zerk lotzen dituen. Ironia handiz, baina baita fantasiaz eta samurtasunez ere, Quebeceko egileak lurralde magikoetara garamatzan kontakizun ederrean murgiltzen gaitu, non maisutasunez lotzen dituen nobelako elementu ugariak: zabor-arkeologo bat, filibustero eta pirata informatikoak, marinelak, itsasoko sugeak, atun gorriak, hamaika postetxe, chipewyan indiarrak...

Países Escandinavos Hainbat egile Geoplaneta, 2012 560 orrialde. 27 euro

Eskandinavia ezagutzeko gida osoena Munduko fiordo ikusgarrienak gordetzen dituen norvegiar kostaldea, Islandia bolkanikoa, basoz beteriko suediar paisaiak… Gida hau nahikoa da Eskandinavia goitik behera ezagutzeko. Bertan, Norvegia, Suedia, Finlandia, Islandia, Danimarka, Faroe uharteak, Tallin eta San Petersburgori buruzko informaziorik osoena eskaintzen dute inguruok ondo baino hobeto ezagutzen dituzten zortzi egilek. Horrez gain, gastronomiaren inguruko informazioa eta mapak ere biltzen dira.

Guía literaria de Londres Joan Eloi Roca Ático de los libros, 2012 336 orrialde, 18,90 euro

Londresen barrena, idazleen eskutik Tacito izan zen lan batean Londres lehen aldiz aipatu zuen lehen idazlea, eta geroztik egile ugari izan dira beraien lanetan hiri honen gaineko aipamenak eskaini dizkigutenak, liburu honek erakusten duen lez.

Dostoievskik eta Boswellek, adibidez, hiriko alde iluna erakutsiko digute; Dickens eta Kiplingek, berriz, hirian barrena nola mugitu gomendatuko digute; John Evelyn edo Samuel Pepysek, aldiz, Londresek iraganeko hondamendi eta epidemiak nola garaitu zituen kontatzen dute. Jane Austen, Mark Twain eta beste egile askoren pasarteek osatzen dute Londres literarioaren gida hau.

Florencia insólita y secreta Niccolo Rinaldi eta Waris Grifi Jonglez, 20121 350 orrialde. 18 euro

Florentzia ezezagunena Bidaiari gehienek bisitatzen dituzten lekuetatik harago, Florentziak hainbat txoko ezkutu gordetzen ditu.

Markaturiko ibilbideetatik at, masifikaturiko lekuetatik aldenaraziko du irakurlea liburu honek. Hala, artelan ezezagunak bisitatu, florentziarrek beraiek ezagutzen ez dituzten lorategiak ezagutu, astronomia fenomeno kuriosoenak ikusi edota hiria Errenazimentuko ikur nagusi nola bilakatu zen jakin ahal izango dute jakin-mina ase nahi dutenek. Italiako hiri hau ezagutzen zutela uste zutenek Florentziaren aurpegi ezkutua ezagutzeko parada izango dute lan honi esker.

Las flores de la guerra Geling Yan Alfaguara, 2012 272 orrialde. 17,50 euro

Nankingo sarraskia gogoan Txinako historiako pasarte ilunenetako bat dakar gogora “Las flores de la guerra” (Gerrako loreak) eleberriak. 1937an, Japoniak Nankin inbaditzen duenean, abade bat umezurtz batzuen eta zibilez mozorroturiko zenbait prostitutaren eta soldadu txinatarren kargu egingo da. Abadearen babespean soldaduak daudenaren susmopean, Japoniako Armadak bizi diren lekua erasotzea erabakiko du. Orduan, abadeak eta prostitutek plan bat jarriko dute abian. Zhang Yimou zinema zuzendariak istorio honen harira egin zuen filma Txinako historiako produkzio zinematografiko handiena bilakatu zen eta 2012ko Oscar sarietarako proposatu zuten.

59

HARPIDETU. 11 ale, 15â‚Ź urtean 943 22 37 09 www.zazpihaizetara.com.

GoGoan hartu

ELLIS ISLAND AEB

E

llis Island ezaguna Ameriketako Estatu Batuetako New York hiriko portutik hurbil dagoen uharte txikia da.

1892 eta 1954 bitartean AEBetara sartu nahi zuten etorkin ugariren, gehienak europarrak, derrigorrezko igaroleku, kontrol zentro eta sarbide izan zen uhartea. Kalkuluen arabera, denbora tarte horretan 12 milioi pertsona igaro ziren bertatik. Diotenez, 100 milioi amerikar emigrazio haren oinordeko zuzen omen dira gaur egun.

Bertatik igaro zen lehen etorkina Annie Moore izan zen, 15 urteko neskato irlandarra. 1892. urtea zen eta Moore bere bi anaiekin batera heldu zen Ellis Island uhartera bi urte AEBetan zeramatzaten gurasoekin elkartzekotan. Uhartetik igaro zen azken pertsona, bere aldetik, Anne Peterssen deituriko arrantzalea izan zen, 1954an. Uhartearen eraikin nagusian era guztietako tramite eta azterketak egiten ziren. Horrez gain, erietxe bat ere bazegoen gaixorik iristen ziren etorkinak artatzeko,

baita gaixotasun larriak zituzten laguntzeko aparteko gune bat ere.

AEBetako sarrera gune nagusiak 1954an itxi zituen ateak. Geroztik, utzikeria handia pairatu zuen, harik eta eraberritze lanen ostean, 1990ean, berriro ateak ireki zituen arte. Garai hartako harrera zentroa museo hunkigarria da gaur egun. Bertako argazki galerian duela ehun urteko etorkinak ageri dira, funtzionarioen azterketa zorrotzak pasatzen. Gehienek, Ellis Islandeko bahe zorrotza igaro ostean, New York zapaldu eta bizitza berri bati ekiteko aukera izan zuten, askok izena aldatuta. Kanporatu zituztenei buruz, berriz, gutxi jakin da. Datu ikaragarri bat besterik ez zaigu heldu: 50 urte pasatxo haietan, AEBetan onartu ez zituzten 3.000 etorkin inguru uhartean bertan suizidatu ziren. 1965eko maiatzaren 11n, Askatasunaren Estatuarekin batera, monumentu nazional izendatu zuten Ellis Island.

61

THE LONDON LIBRARY Apalez jositako 24 kilometro undu osoko liburutegi independente handiena da The London Library. Gaur egun liburutegia St. James Square kaleko 14. zenbakian badago ere, hasierako urteetan ez zuen egungo kokapena izan, 1845. urtera arte The Travellers Club eraikineko lehen solairuan baitzegoen. Egungo liburutegia hartzen duen eraikina 1896 eta 1898 artean eraiki zuten, baina geroztik eraberritze lan ugari jasan ditu, liburu eta material gehiagori lekua eskaintzeko asmoz betiere. Zutabe metalikoak erabiliz Londresen eginiko lehen eraikinetako bat da liburutegi entzutetsua hartzen duena.

Egun, milioi bat liburu baino gehiagoko artxibo ikusgarria du liburutegiak, 24 kilometroko luzera hartzen duten apaletan banatuta. XVI. mendetik gaur egunera arteko lanak aurki daitezke bertan, 50 hizkuntza baino gehiagotan idatziak. Ugaritasun horren arrazoia sinplea da: hemen ez dituzte publikazio zaharrak botatzen, eta, etengabe lan berriak iristen direnez, material kopurua haziz doa etengabe. Hiriko egunkari askoren artxiboak ere gordetzen dituzte; esaterako, “The Times� ezagunaren 1813. urtetik 2000. urtera arteko paperezko artxibo osoa. Urte horretatik aurrera egunkariaren artxiboak digitalki gordetzen hasi ziren.

62

Gakoa, konfiantza 1841ean Thomas Carlyle idazleak sortua, The London Library entzutetsuaren filosofia, arauetan baino gehiago, konfiantzan oinarritu izan da sorreratik bertatik. Hala, bazkideek liburuak nahi adina denborarako eraman ditzakete etxera. Lehen bazkideetako bat izan zen Charles Dickensi, esaterako, liburuz beteriko kutxak eramaten zizkioten etxera,“A tale of two cities� (Bi hiriren istorioa) idazten ari zen bitartean etxetik bertatik egiten baitzituen eskariak. Gaur egun, Londresetik kanpo bizi diren bazkideek ere jasotzen dituzte politika horren onurak, izan ere, kalkuluen arabera, egun liburutegiak dituen 7.200 bazkideetatik heren bat hirigunetik kanpo bizi dira. Arduradunek guztien helbideak eskura dituztenez, postaz igortzen dizkiete liburuak, bueltatuko dituzten ziurtasunez.

Irakurketa areto nagusian izan ezik, gainontzeko gela guztietan ordenagailu eramangarriak eta mugikorrak erabiltzea baimentzen du The London Libraryk, arduradunek erabiltzaileek kanpoko munduarekin kontaktuan izateko duten beharra ulertzen baitute. Bitxikeria moduan esan liburutegi honetan idatzi zuela T.S. Ellyot idazleak bere obraren zati handi bat. Haren emazte izandakoaren koadro bat dago liburutegian,Thomas Carlyle liburutegiaren sortzailearen irudiarekin batera.

Munduari Begira Cook uharteek munduko itsas erreserba handiena osatuko dute Hego Ozeano Barean kokatuko Cook uharteek munduko itsas erreserba handiena osatuko dute. Guztira, 411.000 kilometro koadroko azalera hartuko du eremuak, hau da, Estatu frantsesaren azaleraren bikoitza. Cook uharteak Hawaii eta Zeelanda Berriaren artean kokatutako hamabost uharte dira. Guztien artean ez dute lur eremu asko okupatzen – 240 kilometro koadro baino ez–, eta uharte gehienetan animaliak baino ez dira bizi. Urek, ostera, eremu zabala hartzen dute, eta bertako bioaniztasuna ikaragarri aberatsa da. Koral arrezife ikusgarriak eta milaka arrain espezie aurki daitezke inguruotako uretan, tartean babestutako espezie ugari. Australiak ere bere uretan 3,1 milioi kilometro koadroko itsas erreserbak osatzeko asmoa erakutsi zuen ekainean.koa.

Berlingo Tacheles gune kulturala behin betiko itxi dute

Berlingo bihotzean kokaturiko Tacheles etxe okupatuak bere ateak itxi ditu, agintariek bertan bizi ziren azken bizilagunak eraikinetik atera ostean. Urte luzez kultur zentro gisa funtzionatu duen Berlineko etxe okupatu mitikoa ixteko mehatxua gero eta handiagoa zela ikusita, berlindarrek protesta ekintza ugari egin dituzte azken hilabeteotan. Pasa den ekainean Tachelesen bizi izandako artistek gutun bat bidali zioten Klaus Wowereit Berlineko alkateari, espekulazioari aurre egin eta Tacheles babesteko neurriak hartzeko eskatuz, baina agintariek ez dute bide hori hartu. Friedrichstrasse kalean kokatutako guneak milioi erdi bisitari baino gehiago jasotzen zituen urtero.

Bertan, mundu osotik etorritako artistek berain sorkuntzak lantzeko lekua eta askatasuna zuten, eta bisitariek artiston lanak ezagutu eta erosteko aukera zuten.

Itxierak kultura alternatiboaren Berlineko ikur nagusienetakoaren suntsipena ekarri du askoren iritziz.

Komikietako pertsonaiak kalera atera dituzte Buenos Airesen Mafaldak gidatuta, Argentinako bederatzi komiki pertsonaia ezagunek biñetetatik Buenos Airesko kaleetara egin dute jauzi.

“Paseo de la Historieta” izenburupean, Argentinak umore esportatzaile gisa izandako garrantzia azpimarratu nahi izan du egitasmoak, eskulturen bidez. Hala, herrialdean sortutako komiki pertsonaia ezagunenei eskultura bana egin diete Buenos Aires erdialdeko kale batean. Joaquin Lavado Quino marrazkilariak sorturiko Mafalda pertsonaia ezagunak 2009. urtetik zeukan bere omenezko eskultura hirian. Bada, orain, beste bederatzi pertsonaia ezagunek ere badute eskultura bana: Isidoro Cañones, Largirucho, Matias, Don Fulgencio, Gaturro, Chicas de Divito, Loco Chavez, Clemente eta Patoruzu pertsonaiek hain zuzen ere.

Unescoren abisua San Petersburgori Gazprom petrolio konpainiak San Petersburgon eraiki nahi duen etxe orratz erraldoiak zeresan handia eragin du azkenaldian. Printzipioz, hiriko agintariek ez dute trabarik jarri konpainiak Primorski auzoan 472 metroko etxe orratza eraikitzeko, baina bai hiritarrak bai Unesco bera ere aurka dira. Unescok eman du dagoeneko lehen abisua: eraikinaren garaierak hirigune historikoaren panoramika goitik behera hauts lezake. Hori horrela, eraikina egiteak hiriari ondorio larriak ekar liezazkiokeela ohartarazi du, izan ere, gizateriaren ondare izendapena gal lezake, aurrez Alemaniako Dresden hiriari gertatu bezala.

63