ESTATU BATUETAN ESKIATZEN

Far West-eko mendietan barrena

ZAZPI

haizetara

USAN ESKIATZEN

LOMBARDIA Bresciatik Bergamora

UYUNI Ezinezkoa dirudien paisaia latza Bolivian

CHAMPAGNE Edari txinpartatsuenaren ibilbidea

SRI LANKA 2012 Abendua 54.zbk / 1,5â‚Ź

Trenez, beste garai baten erritmoan

haizetara

ZAZPI

46 Juanma COSTOYA 38 Enrique SANCHO 28 Eider ELIZEGI Azaleko argazkia: POTO GORROTXATEGI • Aurkibideko argazkiak: 06 Poto Gorrotxategi 18 Patxi URIZ

ARGITARATZEN DU: Astero. Herritar Berri SLU. EDITOREA: Mariasun Monzon DISEINUA: Eneko Napal ARGAZKIAK: Argazki Press EGOITZA: Portuetxe 23-2.a 20018 Donostia http://www.zazpihaizetara.com E-posta: zazpihaizetara@astero.net Tfnoa: 946 61 20 55 LEGE GORDAILUA: SS-238-2008 INPRIMATZEN DU: Printek Inprimategia. Zamudio

aurkibidea

18 LOMBARDIA

Aintzira politak, jauregi ederrak eta xarma handiko plazak, Bergamo eta Brescia inguruetan

06 AEB-TAN ESKIATZEN

Utah, Kalifornia, Colorado, Nevada‌ AEBetako mendebaldeko mendietan eskiatzeko paraje ezin hobeak

28 UYUNI

Zuritasuna da nagusi Boliviaren hegoaldean dagoen Uyuni aldean, ezinezkoa dirudien paisaiaren erdian

38 CHAMPAGNE

Paristik ekialdera, esperientzia zaporetsua eskaintzen du Champagne-Ardenne eskualdeak

46 SRI LANKA

Beste garai batzuetako erritmoan batzen ditu uharteko tren historikoak Kandy eta Badulla hiriak

18

06

38

28

46

04 MUNDUARI BEGIRADA Shangai, ikaragarrizko errepide sarearen jabe 53 BIDELAGUNA Agenda, liburuak, munduko sutegiak, bidaiariak, Proposamen tematikoa...

3

Munduari Begirada

zhu difeng/Getty Images

Shangai Txinako hiri handiena izateaz gain, ikaragarrizko errepide sarearen jabe ere bada Shangai. 6.000 kilometro karratuko azalera eta 23 milioi biztanle dituen hiri honetan gorantz eraikitako hainbat errepide daude, irudikoa kasu. Etorkizuneko Shangairen sinboloa den espiral formako errepide hau atzean ikus daitekeen Nanpu zubiarekin lotzen da. Era berean, zubi hau da mendebaldeko itsasertza Pudong inguruarekin lotzen duena, hau da, hiriko gune moderno eta Txinako egungo finantza zentro eta gune komertzial nagusiarekin. Hiri erraldoien aurrean izutzen ez direnentzat, zalantzarik gabe, Shangai dugu gaur egungo Txinako aurpegi polit eta seguruena.

5

FAR WEST-EKO MENDIETAN BARRENA Estatu Batuetan eskiatzen Testua: Belen Eguzkiza

Argazkiak: Poto Gorrotxategi

Estatu Batuetan aukera ugari daude mendiko eskia praktikatzeko.

Erreportaje honetan deskribatzera goazena –aperitibotzat balio lezake– herrialde erraldoi haren mendebaldeko zenbait mendigunetan egin genuen, bi bidaiatan. Biak ala biak udaberrian egin genituen, izan ere, garai horretarako zabalik egoten dira goi mendietara iristen diren errepide batzuk. Utah estatuko Salt Lake Citytik abiatu ginen, eta Wyomingen amaitu genuen bidaia; bidean Kalifornia, Colorado, Nevada edo Idaho-ko mendiek eskaini zizkiguten aukerak aprobetxatu genituen. Ahaztu ezineko esperientzia.

8

z dakit zerk bultzatu zuen Brigham Young, 1847an, ÂŤhauxe da lekuaÂť esaldi ospetsua ahoskatzera, taldekideekin batera (Azken Egunetako Santuen Jesukristoren Elizakoak, mormoi gisa ezagutzen ditugunak) Ipar Amerikako mendebaldeko leku apartatu horretara heldu zirenean. Beren erlijioa bakean praktikatzeko kokagune isolatu baten bila joan ziren, ekialdean jasan zuten jazarpenetik ihesi. Agian, aintzira gazi erraldoiaren handitasunak liluratu zuen, edo, beharbada, hura inguratzen duten menditzarrek, lakuan islatzen baitira, ispilu erraldoi bat balitz bezala. Kontua da leku hauxe aukeratu zuela bizitzen geratzeko eta bere eliztarrentzat erreferentzia izango zen tenplu handi bat eraikitzeko. Halaxe sortu zen Salt Lake City, aintzira gaziko hiria.

Gaur egun, Salt Lake City Utah estatuko hiriburua da, milioi bat eta hirurehun mila biztanle inguru dituen hiri erraldoia, eta hainbat milia karratutan hedatzen da, Laku Handitik hurbil. Biztanle gehienak mormoiak dira eta horrek badu bere eragina. Adibidez, bertakoen janzkera berezian edo taberna kopuru txikian nabari da hori.

Egia esan, ez dakigu zerk liluratu zuen profeta mormoia, baina badakigu, ongi jakin ere, gu zerk erakartzen gaituen: aintzira gaziaren bailara eratzen duten mendi elurtu horiek. Hala ere, agian ez genituen sekula bisitatuko, han ditugun lagunengatik izan ez balitz. Haiekin dugun adiskidetasuna Alpeetan sortu zen, udaberriko elurretan, eta urteak eta distantzia gorabehera, oraindik bizirik dirau.

Salt Lake Cityren inguruan hainbat mendilerro daude.

Horietako bat, hurbilen dagoena eta ezagunena, Wasatch mendietakoa da. Han eskiatzaileek izugarri maite dituzten zenbait eski-estazio ezagun daude eta, hain zuzen, hantxe jokatu ziren neguko Olinpiar Jokoak, 2002an. Baina leku jende-

Estatu Batuetako mendebaldeak mendi eskia praktikatzeko paraje zoragarriak ditu, ezkerrean ageri dena kasu.

Orrialde honetan, Salt Lake Citytik hurbil dagoen Wasatch mendikateko elur oneko gune bat.

tsuak horren atsegin ez ditugunontzat badaude galtzeko txoko aproposak ere. Gure lagunek ederki ezagutzen dituzte.

Bailara horietako batean duten etxetxotik –berori hartu dugu oinarrizko kanpalekutzat– gelditu gabe mugitu gara hara eta hona. Haien esanetara gaudenez, bertakoek yo-yo deitzen dioten estilora egokitu gara. Igo eta jaitsi gabiltza, berriro igo eta jaitsi, gorputza gauza den arte. Elur oneneko tokiak bilatzen ditugu jaisteko: Urkidi bat, aldapa piko zoragarri bat edota kanal estu bat. Amaitzeko, garagardoa eta bainu bat, elurrez inguratutako jacuzzian.

10

Kalifornia, Sierra Nevadan zehar Egun batzuetan, mendi horietako zenbait sekretu ezagutu ahal izan ditugu, ezkutuko hainbat txoko eta gailurrik esanguratsuenak. Orain, ordea, mugitzea tokatzen zaigu; hegoaldera goaz hain atsegin ditugun eta mendiko eskiaren muinean dauden sentsazio paregabe horien bila: zeharkaldi luze bat egitera. Kaliforniara goaz.

Mendiko eskiatzaileentzat oso ezaguna ez bada ere, Kaliforniako Sierra Nevada itsasoaren paraleloan 600 km baino gehiago luzatzen den mendilerroa da. Gailurrik garaiena

Wasatch mendien ikuspegi bikain bat ikus daiteke orrialde honetan. Salt Lake Citytik hurbil dauden mendilerro ezagunena da eta hainbat eski estazio ditu.

Whitney mendia da; 4.421m, hain zuzen. Oso ongi zaindutako mendi hauetan, ez dago aterpetxerik, ezta babesteko txabola txiki bat ere, beraz, zeharkaldi bat egiteko beharrezkoa da guztia aldean eramatea.

Elurrak, dena estaltzen baitu, mendian egon daitezkeen zibilizazio zantzu bakanak ezkutatzen ditu. Gure motxila astunak bizkarrean hartu eta, Onion Valleyn barrena, mendikatearen bihotzean sartuko gara, astebeteko zeharkaldian hara eta hona alderrai ibiltzeko. Iparralderantz joko dugu, bailarak eta muinoak igaroz, guretzat ezezagunak ziren erlie-

be eta paisaia berriak ezagutuz. Egun hauetan zakar jo gaituen haizea azkenetan dago, ibilaldiari hasiera eman diogunean. Kontuz ibili beharko dugu, izan ere, haize horrek arriskutsuak izan daitezkeen elur pilaketak sortuko zituen, agian.

Dena den, nahiz eta kontu handiz ibiltzen saiatu, aurre-aurrean zihoan Alanek eragindako elur-luizia gure amets eta ilusio guztiak bertan behera uzteko zorian egon da. Behin sustoa pasatu eta gero, aurrera jo dugu: aske sentitu gara, handitasun horretan murgilduta, bakarrik, baina bakardade sentsaziorik gabe. Arratsaldero, kanpamentuko antolamendu lanak denon 11

12

Oinarrizko kanpamendua ezarri aurretik, gauza asko hartu behar dira kontuan, hala nola, ingurua ongi ezagutzea eta baldintza klimatologikoen berri izatea.

Gainera, puntu egokian kokatua egotea komeni da. Lerroon azpian, Wasatcheko kanpamendua.

artean banatzen ditugu: dendak eraiki, sukaldea atondu, afaria prestatu, eta abar. Hotz egiten badu ere, bizitza aire librean egiten dugu eta afalondoko solasaldiek luze jotzen dute: hizketan, barrez, abesten, baita dantzan ere, inoiz edo behin.

Gau askotan ez gara oihal-etxolara sartzen harik eta izarren distirak zeruan denbora asko daraman arte.

Egunak izugarri azkar pasatzen dira, zoriontsu gara hemen goian, gorputza eguneroko erritmora egokituz doa, elurra egonkortu egin da, eta nahiz eta bizkarrean motxilatzar ikaragarriak eraman, pozik eskiatzen dugu.

Azken kanpamentuan, Palisades tontorren azpian, eguzkiak, agur esatean, sekula ikusi dugun ilunabarrik politenetakoa eskaini digu; zerua eta eratu diren hodeitxoak kolore ikusgarriz jantzi dira: laranjak, gorriak, purpurak, etab. eguraldi aldaketaren iragarle, astebetez egonkorra izan ondoren.

Halaxe da, hurrengo egunean, zeru grisa azaldu zaigu, lainoak mendi tontorretan trabatuta geratu dira eta, kontsolagarri txiki horrekin, elur erauntsi ahul baten maluten azpian eta amaitzera doanagatik triste samar, aste zoragarri honen azken metroak egin ditugu.

Ezustekoa Nevadan Jock bila etorri zaigu South Lakera eta berriro ere, Ameriketako errealitate “handi�ra itzuli gara. Bidean, Death Valley-ko (Heriotzaren harana) parke nazionala bisitatu dugu. Zabaldi mortu izugarri hori itsasoaren mailaren azpitik dago, 85 metro beherago.

Nevadatik igaro gara; hona emigratu zuten euskaldun ugarik, hainbat hamarralditan. Oraindik ikus daitezke, zenbait tokitan, haien aztarnak. Renoko Unibertsitatean dago, 1967tik, Euskal Ikasketen Zentroa. Biztanleria euskal-amerikarrak –ez oso jendetsua, baina bai eraginkorra– Estatu Batuetako mendebaldearen garapenari egindako ekarpen garrantzitsua oinarri hartuta sortu zen.

Hemen, gure lagunak harrituta geratu dira Wheeler mendia elurtuta ikusita; ez baita ohikoena. Nevada da Estatu Batuetan euri gutxien egiten duen estatuetako bat. Basamortu tankerako paisaia horretan, Great Bassin parkean, aipatzekoa da 4.000 metro inguruko mendi horren soslai deigarria. Han egiten duen elur urria mendia etengabe astintzen duen haize bortitzak eramaten du. Baina badirudi, une honetan, ez-ohikoa den arren, baldintza onak daudela eskiatzeko. Amerikarrak beren eginbeharretara doazen bitartean, guk aukera baliatuko dugu. Goiz jaiki gara, eta haize-boladei aurre egiteko prestatuta, burugogorkeriaz gailurrera heltzea lortu dugu, behin baino gehiagotan atzera egin behar izan badugu ere.

Sentimen arraroa izan dugu eskien gainean jaisten hasi garenean, izan ere, basamortu lehor ikaragarriko hauts okrea ikusten baikenuen han behean.

Utah-ra itzuli gara. Estatu honetan jokoa debekatuta dago, baina gasolina oso merkea dute. Horregatik, bi estatuen arteko mugara heldu garenean, irudizko lerroaren albo batean kasino ugari ikusi ditugu, eta aldiz, beste aldean, gasolinasaltegi pila bat. Saltegi horietako kartel batean, dirua beste 13

Wheeler mendia ikusten da lerro hauen azpian. Nevadan egonda –oso eskualde lehorra–, ez da ohikoa mendi hau elurtuta ikustea. Beherago, taldekideetako bat, elur artean atondutako sukaldean zerbait prestatzen.

Eskuinean, azkenik, Gatzaren mendikatea, non koloreek sinfonia perfektua osatzen duten, paisaia paregabea eratuz.

aldean jokatu aurretik, autoaren depositua betetzeko gomendatzen dute.

Eskia Salt Mountain-en Hegoalderantz jo dugu, Colorado estatuaren muga aldera, Moab-etik gertu. Kolore gorriaren eskualdea da hau. Zenbait minutuz Colorado ibaia jarraiturik, zeruko urdinaren kontra, eskalatzaileen gozagarri diren konta ezin ahala orratz, dorre, monolito eta pinakuluren silueta gorrixka ikusgarriak ikusi ditugu.

Baina begiek Salt Mountain edo Gatzaren mendikatera ihes egiten digute Zalantza izpirik gabe, hara goaz. Maparik eta GPSrik ez dugunez, senari kasu eginik heldu gara Salt 14

Mountain mendikatearen gailurrera, udaberriko eguraldi bikainarekin. Koloreek sinfonia perfektua osatzen dute, tonuak, Ăąabardurak eta kontrasteak nahastuz: han goitik, ikuskizun zoragarri horren ikusle pribilegiatu bilakatu gara. Horrelako paisaiak bistan ditugula eskiatzea, dudarik gabe, gutxitan izan dezakegun pribilegioa da.

Azken elur erauntsia mardula izan da eta gainera, oso beheko kotataraino iritsi da. Utahren iparraldeko estatuak erabat zuri daude; mutur batetik bestera zeharkatu ahal izango genituzke, eskien gainean.

Alanek opor-egun batzuk hartu ditu eta Forecast weborria kontsultatu ondoren, Idahorantz abiatu gara. Hau ere hainbat euskaldunen helmuga izan zen, Euskal Herritik nora-

bait jo beharrean gertatu zirenean. Gutxi gorabehera, Estatu horretako hamar biztanletatik batek arbaso euskaldunak ditu. Idahoko hiriburuan, Boise-n, Basque Museum & Cultural Center deitua dago, eta zentro horretatik hurbil, Basque Block delakoan, euskal kultura bistakoa den denda eta jatetxe ugari daude. Bost urtetik behin, Jaialdi bat ospatzen dute hiri horretan Ameriketako Estatu Batuetako leku askotatik hurbiltzen diren euskaldunek.

Idahoko mendietan barrena Idahon, halaber, mendigune garrantzitsuak daude. Paisaia berriak ezagutzeko irrikaz, berriro gure motxila astunak hartu eta bideari ekin diogu. Elurrak berehala itxi du errepidea eta

hasiera dezente luzatu zaigu. Haran hotz eta sakon batetik aurrera egin dugu eta ilunak harrapatu gaitu handik atera aurretik. Oihal-etxolak ahal genuen tokian altxatu ditugu eta, nahiz eta lumazko zakuetan sartuta egon, gau guztia dardarka pasatu dugu. Eguzkiak ekarri ditu bere onera gure gorputz gogortuak eta indarrak berritu dizkigu gure ibilbidean aurrera egiteko. Iparralderantz goaz muinoak gaindituz eta bailarak zeharkatuz. Zuhaitz baten adarretik, lepahori batek harrituta begiratzen digu; haren begietan ez dago beldurrik, jakin-mina baizik. Horixe da ibilbide guztian topatu dugun izaki bizidun bakarra.

Hirugarren eguneko iluntzean hodeiak paisaiaz jabetzen hasi dira eta kolore guztiak eraldatu dituzte hainbat tonutako 15

Wyoming estatuko barnealdeko haranetan, eskiatzeko inguru ezin hobeak daude, baina arriskutsuak, era berean. Elur artean ageri diren oinatz handiek inguruan hartzak dabiltzala adierazten dute.

16

grisak bilakatzeraino. Horri loturik, tenperatura igo egin da eta arratsaldeko solasaldia aire librean gozatzeko aprobetxatu dugu. Presioa asko jaitsi da eta, linternen argitan, hodeietatik askatzen ari ziren elur-maluten distira ikusi dugu. Ez dugu kanpadendetan sartu nahi, inork ezer esaten ez badu ere, badakigulako zeharkaldi hau nahi baino lehenago amaitu beharko dugula.

Egunsentian ekaitza gainean daukagu. Elurrak, haizeak eta behe-lainoak indarrak batu dituzte eta argi utzi dute nork agintzen duen hemen. Itzuli beharra daukagu. Haran amaiezinetan behera jaitsiko gara eta, askotan gora egin beharko dugunez, eski-larruak ipinita eramango ditugu ia ibilbide guztian. Amaitzeko, bi aintzira igaroko ditugu; bata zortzi kilometro luzekoa da eta, erreferentzia guztiak galduta, artikoko lurralde izoztuetan banengo bezala sentitu naiz.

Zorionez, errepide bakarti hartatik pasatu den auto bakarrak bere autoaren bila eraman du Alan. Esan beharra dago, mendialdeetan behintzat, amerikarrek ez dutela zalantzarik izaten keinu egiten dien edonor autoan hartzeko. Gure esperientziak oso positiboak izan dira zentzu horretan.

Wyoming: hartzekin batera elurretan Eguraldia egonkortu denean, berriro geureari heldu diogu.

Oraingoan, Idaho estatutik abiatu eta Grand Teton mendikatea zeharkatzen ahaleginduko gara, ondoko Wyoming estatura heltzeko. Ez dugu inolako erreferentziarik, eta ez dakigu pasabide egokirik aurkituko dugun, baina saiatu egingo gara.

Billek, gure Bill handiak, bere arrantxoan toki egin digunak, kezkatuta agurtu gaitu abiatu garenean, eta jarraibide zehatzak eman dizkigu leku eta data jakin batean jaso gaitzan.

Eguraldia lagun dugu, tenperatura udaberrikoa da eta elurra oso egonkor dago. Pozak zoratzen gaude. Zenbat daukagun ezagutzeko! Motel samar goaz, izan ere, nomaden modura biziko ditugun azken egunak gozatu nahi ditugu mendi handi hauen bakardadean. Arazorik gabe igaro gara mugaren beste aldera eta, haranaren barrualdera jaitsi garenean, susmo txarra eman diguten oinatz handi batzuk ikusi ditugu. Gure susmoak zuzenak ziren: hartzak esnatuta dabiltza eta pentsatu dugu gosetuta egongo direla neguko baraualdia igaro ondoren. Bailaran behera abiatu gara, ahal genuen bezain azkar.

Gau horretan, bata bestearen ondoan estututa egin dugu lo, egia ez bazen ere, babestuago geundela sentitzeko.

Nahiko goiz esnatu gara; eta egunotan sarri egin ditugun zereginak errepikatu ditugu, azkeneko aldiz: motxila bizkarrera jaso eta, pixkanaka, hainbeste bete gaituzten parajeak alde batera utziko ditugu.

Billi aurpegia alaitu zaio ikusi gaituenean eta, hain gogor estutu gaituenez, iruditu zaigu hartza zela besarkatzen gintuena. Ondoren, arrantxora itzulita, bere poza adierazi digu eta merezi bezala ospatu dugu denok zeharkaldia ongi amaitu izana.

DATU INTERESGARRI BATZUK Ibilbidea bi bidaiatan egin genuen, biak udaberrian, mendi horietara joateko errepideak zabalik daudenean.

Egin ditugun ibilbide guztietan, ez dugu topatu ez aterperik, ez txabolarik babesteko.

Edozein ibilbide egiteko denetik eraman behar da motxilan; hori bai, bakardadea bermatuta dago.

Kontuan hartu behar da, mendigune horietako asko izena ematea beharrezkoa den eta sartzeko baimena eskatu behar den natur parkeetan daudela.

Oso luzea eta zaila litzateke egin ditugun zeharkaldi eta igoera guztiak xehetasunez deskribatzea. Beherago, hor dituzue zenbait mapa eta gida-libururen izenak; hortik aurrera, ekin irudimenari! Auto bat alokatzea aukera ona izan daiteke mugitzeko, eta ez da garestia.

Mendiak ez ezik, bisitatzea merezi duten parke ugari daude. Benetan ikusgarriak dira.

Utahko zenbait aipatzearren: Arches, Canyonlands, Zion, etab.

Bibliografia • “Wasatch Tours”, Hanscom-Kelner, Wasatch Tours Publishing • “High Sierra Backcountry Skiing”, John Moyner, A falcon Guide

Kartografia “Wasatch ski touring” “Hiker’s & Skier’s map of the La Sal mountains”. F.A. Barnes “Kings Canyon High Country Trail Map”, Tom Harrison Maps (Sierra Nevada) “Hiking Map & Guide Great Bassin National Park” (Mont Wheeler) “Sawtooth Wilderness Hiking Map and Guide”, Earthwalk Press “Grand Teton, Trail Illustrated Map”, National Geographic 17

Testua: Alonso Ibarrola

Argazkiak:Patxi Uriz

LOMBARDIA

Bresciatik Bergamora, tartean aintzirak bisitatuz

Milandik –Lombardiako hiriburua– abiatuta, bi hiri eder bezain ezezagunetara garamatza gure ibilbideorriak: Brescia eta Bergamora. Merezi du biak bisitatzeak, eta, jakina, tartean, Iseo eta Garda izeneko aintzira politak ezagutzeak. Jauregi ederrek, xarma handiko plazek eta pertsonaia famatuei lotutako txokoek zipriztintzen dute Bergamo eta Bresciaren geografia. Bidaia erromantiko bat gustu fineko bidaiarientzat.

Gazteluz, moasterioz eta herri erakargarriz zipriztindua dago Brescia. Irudian, Santa Giulia museoko kapera.

20

egazkina hartu eta Milana iristen bagara, edo hobe oraindik, Bergamoko aireportura (“Orio al Serio� du izena eta ez du zerikusirik Gipuzkoako herri ederrarekin), auto bat alokatu eta 300 kilometroko ibilbide ederra egiteko aukera paregabea izango dugu. Hala, Lombardiaren ekialdeko bi probintzietara iritsiko gara (Bergamo eta Brescia), bai eta elkarren artean batere antzik ez duten Iseo eta Garda aintzira bikainetara ere.

Neguan, Bergamo helmuga ezin hobea da eskiatzaileentzat eta alpinistentzat, hiritik gertu baitaude Bergamoko Alpeak. Baina, elurraz aparte, bitan banatutako hiri eder bat da Bergamo. Goialdea eta behealdea funikular batzuen bidez komunikatzen dira. Milan eta Brescia hirien artean dago.

Funikularrak bitan banaturiko hiria da Bergamo. Lerroon azpian, hiriaren goiko aldea ageri da behatoki batetik ikusita.

Lombardiaren eta Venetoren arteko lotunea izan da beti. Bergamoren goialdea probintziako altxor artistiko preziatuena da. Ez dago bisitatzea merezi duten leku guztiak aipatzerik, baina Piazza Vecchia galdu ezin direnen artean dago. XV. mendean eraiki zuten Berpizkundeko plaza hori, Erdi Aroan eskulangileen dendak eta saltzaileen postuak jartzen ziren lekuan. Haren segidan, Lombardiako plaza ederrenetako bat: Piazza Duomo. Han daude katedrala, Santa María Maggiore basilika –bere atari erromaniko ospetsuarekin–, Capella Colleioni deitua eta nobleziako kideen zenbait jauretxe.

Basilikan daude hobiratuta Gaetano Donizetti musikagile handiaren gorpuzkinak, eta handik oso hurbil dago burua galduta hil zen etxea. Opera zaleek bisita dezakete hura, bai

eta musikagileari dedikatutako museoa eta jaiotetxea ere, azken hori hirigunetik apur bat aldenduta dagoen arren. Hiriaren behealdean, konpositorearen izena daraman opera antzoki ospetsua dago. Han antzezten dira Donizettiren obra entzutetsuenak, “Lucia di Lammermoor”, “Don Pasquale” eta “Maitasunaren elixirra” kasu.

Iseo aintzira Bergamotik abiatuta, autobidea saihestuz, gure ibilbideorriak Iseo aintziraren mendebaldeko ertzera garamatza.

Oglio ibaiak eratzen du lakua, Valcamonica haranaren azken zatian. Aurrez aurre, aintziraren beste ertzean, Bresciako probintzia dago.

Iseo aintzira ez da oso ezaguna turista arruntarentzat. Leku zoragarria da, lasaia, erabat alpetarra. Eguzkiaren sarrera zoragarriek eta arrantzaleen ontzi bitxiek –hainbat koloretako haize oihalak dituzte– eman diote ospea. Bresciako probintzian barrena, aintzirari izena ematen dion hirira iritsiko gara, Iseora.

Ezinbesteko geldialdia da, hortik abiatzen baitira aintzira zeharkatzen eta Monte Isola uharte txikia –Italiako aintziretako uharte handiena, halere– inguratzen duten ontziak.

Duela bi mende, horixe zen –eta ez Garda– turista ingelesen eta eskandinaviarren aintzira kuttuna, baina uretako eskia, uretako motoak eta windsurfa agertzearekin, pixkanaka, alde batera utziz joan ziren. Edonola ere, udan, aintzira lepo beteta egoten da. Baina Iseo, Monte Isola inguratzeko edo bertara hurbiltzeko portua edukitzeaz gainera, Erdi Aroan burgu harresitu gisa eraikitako txoko maitagarri bat da. Merkataritza gune garrantzitsua izan zen, eta oraindik ere gordetzen du behialako distiraren islaren bat, gaztelua eta harresi zati batzuk barne. Garibaldi plaza da aisialdi gune nagusia, eta hortik kalexka estu eta xarmagarriak abiatzen dira. Nolanahi ere, nahitaez bisitatu beharrekoa da Monte Isola uhartetxoa. Bitxia bada ere, Monte Isolan motoan edo bizikletan baino ezin daiteke ibili, eta udal autobus txiki batek lotzen ditu aintziraren ertzeko herrixkak. Oinez, hiru bat ordu beharko dituzu uhartea guztiz inguratzeko. Uhartearen gorenean, Madonna della Ceriola santutegia dugu, aintziraren edozein puntutatik ikus daitekeena eta erromesaldi leku dena.

Brescia, Leonessa d'Italia Autobidera sartu gabe, Iseotik Bresciara berrogeita hamar bat kilometro daude, errepide onekoak. Era horretan, Franciacorta eskualde laua zeharkatuko dugu; mahastiz jantzitako mendixkak eta bi mendi bakarti aurkituko ditugu hemen: Orfano eta Alto. Gazteluz, monasterioz eta herri erakargarriz zipriztindua dago, eta Erdi Arotik datorren eskualdearen izenak ÂŤgorte frankoaÂť esan nahi du. Brescia erromatarren garaiko Brixia da. Hiri osoa ikusi nahi baduzu, Cidneo muinoaren gailurrera igo behar duzu lehenik eta behin. Bista zoragarriak daude bertatik, eta ulertzen da zergatik ezin izan zuten gotorlekua menderatu.

Bresciak aro guztietako monumentuak ditu. Zaharberritu ondoren, Museo della CittĂ delakoak eman digu atentzioa.

Moja beneditarren San Salvatore eta Santa Giulia monasterio historikoan du egoitza. Egin berri diren indusketei esker, erromatar auzo handi baten hondakinak miretsi daitezke, mosaiko eta fresko politekin dekoratutako etxebizitzak dituena, bai eta bide publiko baten tarte bat ere. Laburbilduz, 3.000 urteko historia, 12.000 objektu arkeologiko eta 14.000 metro karratuko erakusketa.

Ibilbideak Piazza della Loggia-ra darama, non Italiako Berpizkundeko lekuko bikain bat gailentzen baita: Palazzo Loggia. Hurrengo geldialdia, oso hurbil, Paolo VI.a plazan egingo dugu, lehen Piazza del Duomo deituan. Izan ere, Montini aita santua Brescian jaioa zen, eta herrikideek, omenaldi gisa, izena aldatu zioten hiriko plaza nagusiari. Hirugarren plaza Piazza de la Vitoria deitua da. Mussoliniren arkitektoek

Piazza Duomo Lombardiako plaza ederrenetako bat da; bertan dago Bergamoko katedrala, ezkerrean, behean. Gaineko irudiak katedralak gorenean duen estatua erakusten du. Orrialde honetan, Garda aintziran barneratzen den Sirmione penintsula, lerroon gainean. Gorago, Bresciako Kapitolino Tenplua.

23

diseinatu zuten, eta 1932an inauguratu zen. Auzo oso bat txikitu zuten hura eraikitzeko.

Horiez gainera, bada turista guztiek bisitatu beharko luketen beste plaza bat ere, Piazza del Foro. Bertan Vespasiano Augustoren tenplu erromatar handientsuaren hondakinak miretsi daitezke. Era berean, ezin dugu Tosio Martinengo pinakoteka entzutetsua ahaztu (XVII. mendeko jauregi horretan jasoak daude Bresciako Berpizkundeko margolan bildumak), ez eta San Frantzisko Asiskoaren eliza ere.

Jauregiak, plaza ederrak eta ingurune politak aurkituko ditugu Brescian.

Lerro hauen gainean, hiriaren gorenetik harturiko panoramika. Eskuinean, terraza eta mugimendu handia izan ohi duen Vescovato Plaza.

Garda aintzira eta bere ertzak Gure ibilbideari amaiera ikusgarria emateko, Garda aintzira handiaren hegoaldea bisita dezakegu. Italiako laku handiena eta urdinena da, 52 kilometroko luzera du eta 18 kilometroko zabalera, gunerik zabalenean. Klima oso epela du, eta askotarikotasun bereziko flora mediterraneoa. Aintzira errepidez ingura dezakegu, baina denbora luzea eskatzen du. Ertz erakargarriena mendebaldekoa da, eta urtean bisita gehien jasotzen dituen herria, Sirmione, penintsula txiki bat eratuz barneratzen da aintziran. Sirmioneko kaietatik hainbat motatako jolas-ontziak abiatzen dira; aintziran barrena, nabigaldi luzeak zein laburrak egin daitezke, bai eta Gardone Rivera eta Salo bezalako herri politetara hurbildu ere.

24

Gardone Rivera aintziraren ertzean dagoen jatetxez eta hotelez betetako herri zoragarri bat da. Udaberrian, landaredia loratzen denean harrapatzen du hiriak bere une gorena.

Hortik, Mussoliniren jarraitzaile faxistek zoritxarrez ezagun egin zuten herri batera hurbildu gaitezke, Salo-ra. Hauxe izan zen faxisten azken gotorlekua, “Saloko Italiar Errepublika” deitu zutena. Egun bisita daitezkeen hotel zaharberritu eta villa batzuetan izan zuten egoitza desagertutako errepublikaren zenbait “ministeriok”. Hainbat urte geroago, Pier Paolo Passolinik film guztiz gogor bat filmatu zuen hirian.

Aintziraren mendebaldeko ertzetik aurrera eginez, Vittoriale degli Italiani museora iritsiko gara, Gabriele D’Annun-

Garda aintzira Italiako laku handiena eta urdinena da. Aintziraren mendebaldeko ertzean, Salo herria dago, faxisten azken gotorleku izandakoa, lerroon gainean eta eskuinean, goian. Azken argazkian, Sirmioneko kale bat ikus daiteke.

26

zio idazle polemikoaren bizileku izan zenera. D’Annunzioren erbestealdi politikoaren azken urteak egoitza zoragarri horretan igaro zituen, eta hantxe daude, egun ere, haren hezurrak. Italiako gotorleku kitschena da, beharbada, baina izaten dituen bisitari kopurua aintzat hartuz gero, ez dago dudarik erakargarritasun turistiko handia duela oraindik.

Sirmioneko gotorlekua oinez bisitatu behar da, ibilgailuen zirkulazioa debekatuta baitago. Zeharo atsegina da dendaz eta boutiquez betetako kale estuetan ibiltzea, iturri terma-

len bainuetxea bisitatzea edota Grotte di Catullo izeneko eremu arkeologikoa ikustea. Gotorlekuaren sarreran Della Scala familiaren gaztelu bikaina dago. María Calas abeslariaren miresleek “Villa María” ikusteko aukera dute, hemen bizi izan baitzen, urte askoan, abeslari liriko handia.

Sirmionetik oso gertu Desenzano del Garda herria dago, aurrekoak adina bisitari jasotzen dituena. Hemengo portu txikitik ere turistaz betetako ontziak ateratzen dira, hainbat helmugarekin. Zoru eder baino ederragoak dituen villa erro-

matar interesgarri bat du, eta hiri-arkeologiari buruzko museo bat. Baina bere erakargarritasun handiena, segur aski, Capelletti plazako terraza batean eseri eta, ilunabarrean, limoncello bat hartzeko aukera izan liteke.

Herri honetatik igaro zen Goethe idazle aleman ospetsua, eta “Italiara bidaia” (“Italianische Reise”) liburuan, eskualde honekiko eta Garda aintzirarekiko zuen miresmena adierazten du. Zer esan ez zekiela, hauxe idatzi zuen: «Ezin dut hitzez adierazi erribera jori honen xarma». Eta arrazoi osoa zuen.

27

UYUNI Testua eta argazkiak:

Eider Elizegi

Ez zuria bakarrik

Amaierarik gabeko alfonbra txuria bailitzan, Uyuniko gatzagak 12.000 metro karratuko luze-zabalera du. Irudian ikusten diren zulotxoetatik azaleratzen da ura. Eskuinean, Inkawasi izenaz ezagutzen diren kaktusak, eremu honetan bizi diren izaki bizidun bakarrak.

Aurrera edo atzera begiratu, eskuin nahiz ezkerrera, zure oinetatik hasi eta infinituraino, dena zuria da. Zuria eta zerua, besterik ez. Urruti, mozkortuta balego bezala, ostertza dardarka hausten da ispilatze efektuaren eraginez: ez dago bereizterik non dagoen muga zehatza airean igeri dauden islen eta errealitate trinkoaren artean.

Zuritasunak bere baitan hartua zauzka.

Uyuni zabaleko edozein puntutan zaude.

Boliviaren hegoaldean, altiplanoan, itsas mailatik 3.550 metrora, ezinezkoa dirudien paisaia latzaren erdian.

30

urzoruak harlauza hexagonalez estalia dirudi. Gilbert, gidari boliviarra, ondora datorkizu: –Es porque el salar respira –gatz geruzaren azpian ura ezkutatzen omen da, eta lurruntzerakoan gatza pitzatu egiten du, dirudienez, azalean forma geometrikoak eratuz.

Jeepera itzuli eta Gilbertek abiada bizian zeharkatzen ditu kilometro zuriak.

–Una ves en aquí encontraron cuatro montonsitos de sal.

Cuando se asercaron pa ver, debajo del sal encontraron los cuerpos de cuatro turistas que se habían perdido y habían muerto de frío.

Ez da erraza erreferentziarik gabeko paper zuri erraldoi honen gainean orientatzea. Izan ere, gatzagak 12.000 m2-ko zabalera du, Gipuzkoa eta Nafarroa elkarrekin hartuta adina.

Hain da zabala non espaziotik ederki ikusten baita: bere lautasuna eta ispilatze gaitasuna direla eta, NASAk sateliteak kalibratzeko erabili ohi du. Bertan barneratuz gero, ezinbestekoa da bide zehatzetatik ibiltzea, leku jakin batzuetan ura azaleratu egiten baita, lokatzak sortuz, eta ibilgailuak harrapatuta gera daitezke. Tarteka, ostertzetik agertzen diren mendi tontorrek non zabiltzan jakiteko balio dute. Baina ludiaren biribiltasunak ezkutatu egiten ditu mendiak, eta hor zoaz, ezerezaren erdian, 120 km/h-ko abiaduran.

Alfonbra txuriaren erdian, kolore epelagoz zikindutako zulo batzuk agertzen dira: gatzagaren begiak. Burbuilaka, ga-

tzezko oskolaren azpiko ura azaleratzen da berorietatik. Zuloen ertzetan, gatz haustuak ezpain gorrizta, laranja, horiak eratzen ditu. Barruan, esan liteke kolorezko salda dagoela irakiten, baina eskua zuloaren iluntasunera sartzen duzunean, uraren hotzak kosk egiten dizu hatzetan. Esku izoztua putzutik atera eta haize hotzak berehala lehortzen dizu azala: diamantezko hautsa astintzen aritu izan bazina bezala, gatz fin batez estalita, distiratsu geratu zaizu eskua.

Colchani: gatzetik elikatzen den herria Lautada zuriaren ertzean kokatutako herrixka guztien artean, Colchani da gatza ustiatzen duena. Gatzezkoak dira hango etxeak, gatzezkoak adreiluak, gatzezkoak han bizi direnen eskuak ere. Nonahi, gatzezko piloak ageri dira; eguzki bortitz honen zartadaz ere urtzen ez den elur zuri minerala.

Etxe baten barruan, gatz tontor baten alboan belaunikaturik, 10 bat urteko mutikoa dago. Darwun du izena.

–¿Trabajas aquí?

32

–Sí. Empacando el sal –gatza maskulinoan erabiltzen dute– Pero sábados y domingos, nomás. El resto de la semana a la escuela voy, ¿no ve?

Giza kontsumorako plastikozko poltsatxoak betetzen dihardu. Bonbona batetik ateratzen den gasaren su garrekin zigilatzen ditu poltsa bete berriak. Azkarrenek 1.500 poltsa betetzen dituzte egunean.

Uyuniko gatzagak 10 mila miloi tona kloruro sodiko –gatz arrunta– dituela kalkulatzen da. Horietatik, urtean 25.000 tona ustiatzen dituzte Colchanin. Prozesu guztia eskuz egiten da. Lehenik eta behin, aitzurrarekin kono itxurako gatz piloak eratzen dituzte gatzagan bertan, gatzak ura aska dezan eta haizearen eraginez lehortu dadin. Eguzkiaren errainu bortitzetatik babesteko, gizon-emakumeek goitik behera estaltzen dute beren burua: baratze zuri batean letxuga geometrikoak lantzen diharduten momia ilunak dirudite. Gatz lehortua herriraino garraiatzen da ondoren, kamioietan. Hauts zuriena giza kontsumorako paketatzen da; ñabardura marroiagoak di-

tuena, berriz, industriarako eta animalien kontsumorako bereizten dute. Azkenik, Oruro, Tarija eta Potosira garraiatzen dute gatza, errepidez. Aurrerapen handia ekarri dute hona ibilgailuek: duela urte batzuk arte, llama karabanetan garraiatzen zuten gatza eta barazkien trukean ematen zuten hirietan. Tarijara joan etorriko bidaiak bi hilabete irauten zuen.

Darwunek bezala, hemengo biztanle guztiek umetatik egiten dute lan. Herriek ez dute estolderiarik, ezta ur edangarririk ere. Bideak hondatuta daude eta elektrizitateak ez du behar hainbateko indarrik. Bizimodu latz hau dela eta, azken urteotan, gatzagaren inguruko herrixkak hustu egin dira. Etxe abandonatuak desegiten ari dira han eta hemen.

Taula periodikoa Gatz-lautadak, kloruro sodikoa ez ezik, beste mineral ugari biltzen ditu bere kristaletan: boroa, magnesioa, potasioa, ulexita, urrea, wolframioa, etab. Baina boliviarren esperantzak litioan jarrita daude, azken urteotan bateriak egiteko erabiltze-

Tunupa mendian gora egin ahala, belarra desagertu eta harkaitza hartxintxar eta harea bihurtzen da. Beheko argazkian, inguruotan kolore desberdinetakoak izan ohi diren aintziretako bat

ak laukoiztu egin baitu haren salneurria. Are gehiago: ibilgailu elektrikoen industria garatuko balitz, litioaren eskaerak (baterietarako) gorantz egingo luke.

Badirudi Uyunin, gutxienez, 5,5 miloi tona litio daudela: hau da, lurrazal guztiko erreserben erdia baina gehiago. Aditu batzuen ustez, petrolioaren erabilpena arriskuan egon daitekeela ikusirik, ibilgailu elektrikoak ugaltzen direnean, planeta osoko energia gune bihur daiteke Uyuni. Horregatik, litioaren ustiaketa industrializatzeko hainbat proiektu prestatzen ari da Boliviako gobernua.

33

Baina Boliviak ondo ezagutzen ditu meatzaritzaren arriskuak, aberastasun naturalez hornitua egon arren, herrialde esplotatua izan baita historian zehar. Pobrezia dela eta, Boliviak ez du lehengaiak lantzeko beharko lukeen azpiegiturarik. Horregatik, behartuta dago lehengai baliotsuak kanpoko herrialdeei prezio miserableetan saltzera. Boliviarren ordez, material horiek lantzen eta merkaturatzen dituzten herrialde garatuak aberasten dira. Hori guztia errepika ez dadin, litioa ga-

tzagatik ateratzeaz gainera, bateriak ekoizteko industria oso bat garatu nahiko luke Boliviako gobernuak.

Trenen hilerria Iraganeko esplotazio haien aztarnetako bat Uyuniren kanpoaldean usteltzen dagoen tren-hilerria da. 1899an eraiki zen Boliviako lehen trenbidea, Hualacayoko Huanchuca meatzeetatik ateratzen zen eztainua eta zilarra Antofogasta-

Lautada zuriaren ertzean kokatutako herrixka guztien artean, Colchani da gatza ustiatzen duen bakarra. Eskuinean, bertako gatz-fardelak. Lerroon azpian, tren-hilerria, iraganean Boliviak jasandako esplotazioaren adierazgarri.

raino garraiatzeko. Eta trenbideari esker jaio zen Uyuni herria. Aurrerapena eta aberastasuna ekarri behar zituen, ustez, trenak. Baina zilar guztia eraman eta, trukean, ez zuen pobrezia besterik ekarri: meatzeak ahitu egin ziren eta trenak bertan behera geratu. Ahanzturaren eta istorio lizunduen burdinazko kanposantu honek turismoa, haizea eta hautsa besterik ez du erakartzen jada. Ederrak dira, ordea, memoriaren burdinazko hezurdura honetan herdoilak marrazten dituen irudiak.

Turismoaren meatzea Gatzagaren baliabide kimikoak ustiatzeaz gainera, turismoaren meatzeak ere irekita dirau: urtero, milaka turista etortzen dira eremu paregabe hau ezagutzera. Uyuniko turismo konpainiek gatzagaren inguruko komunitateei lana eta babesa ematen saiatzen direla esaten duten arren, bertakoak ez daude ados. Izan ere, turismoak diru guztia Uyunin –edo are okerrago, La Pazen– uzten duela leporatzen diete. Egia da herrixketan ematen zaiela ostatu bidaiariei, baina dirua familia gutxi batzuetan gelditzen da. Eta onura ez da nahikoa turismoak eragiten dizkien kalteak konpentsatzeko.

Berriz ere ibilgailura igo eta zuritasunaren erdiraino gidatu gaitu Gilbertek. Monotonia erakargarria da hemen. Ez dago ezer inguruan. Inongo erreferentziarik gabe, perspektibarekin jolasean hasten zarete: urrunean dagoen edozerk tamaina txikiagokoa dirudi, eta nahikoa da pertsona bati atzerago joateko esatea miniatura bat bihurtu eta eraztun baten barruan sartzeko, edo esku gainean hartzeko, edo... eman irudimenari!

Tunupa –Tunupa era una Montaña mujer. Cusuña era una Montaña hombre. Y tuvieron una wawa (bebé). Pero entonses Cusuña se fue allá, lejiiitos, ¿lo ven, allá al fondo?, dejando a Tunupa sola.

Y Tunupa lloró y lloró, y sus lágrimas se derramaron ensima de la lechesita de sus pechos. Y así es como se formó el salar, pues.

Bolivian, errealitatea ipuinek esplikatzen dute. Baina agian zuk nahigo duzu azalpen zientifikoago bat: duela 40.000 urte eremu hau Minchin lakuak estaltzen zuela dio Gilbertek. Izan ere, altiplanoak Uyunitik hasi eta Titicacaraino heltzen den bailara endorreiko bat eratzen du: bertan pila35

tzen diren urek ez daukate itsasoratzeko irteerarik. Garai lehor eta beroagoak iritsi zirenean, Minchin lakua lurrunduz joan zen, eta urturik zituen mineralak Coipasako eta Uyuniko gatz-lautadetan abandonatuak geratu ziren. Iparraldean hedatzen den Uru-uru lakua eta hegoaldean topatuko dituzun aintzirak ere historiaurreko itsasoaren hondarrak dira.

04:30ean jaiki gara. -15Âş C-ko hotza. Bidea luzea da. Tunupa mendiaren hegal zabaletan gora goazela, gatzezko pantailak eguzkiaren lehen nagiak islatzen ditu. Mendian gora egin ahala, belarra desagertu egin da. Gaztelu zahar desegin bat dirudi Tunupak: bere harkaitzak kolorezko hartxintxar eta hareetan birrindurik, maldan behera isurtzen dira. Altxatu da eguzkia lurretik, ireki du begia egunak, eta beheko lautada zuriak hodei itsaso bat dirudi. Oinak hartxintxarretan hondoratzen dira eta alturako aire fina arnastea nekagarri gertatzen da. Baina, azkenik, 5.000 metro: Tunuparen gailurra.

Kraterraren beste aldetik, sufrez zikindutako hagin luzeak erakusten ditu.

Behera jaistean Gilbertek harpe batera eraman gaitu. Haitzaren tarteetan, posizio fetalean jesarririk, inkak baino lehenagoko sei momiak denbora murtxikatzen dute. Ehun okrez jantzirik daude eta kima luzeak erortzen zaizkie sorbalden gainera.

Inkawasi Itsaso zuri solidoaren erdian, ispilatze efektuaren eraginez airean daudela diruditen uharte ugari daude. Inkawasi –Inkaren etxea– du izena honako honek. Koral fosilduz eratua dago eta gatzagako izaki bizidun bakarrak bizi dira bertan: kaktus erraldoiak. Urtean zentimetro bakar bat hazten dira eta 12 36

metrotaraino luza daitezke: atera kontuak! Baina gaixotasun bat pairatzen dute eta kezkatzen hasiak dira boliviarrak: gerrian zulo lehorrak azaltzen zaizkie eta zabalduz joaten dira, landarea ihartzen duten arte.

Kolorezko aintzira toxikoak Gatzaga atzean geratzen da azkenik. Baina bidaia ez da hemen amaitzen. Hegoalderantz goaz, Avaroa Parke Naturalerantz. Koloreak berpiztu egin dira: basamortu gorri, hori, laranjak, urrutiraino hedatzen dira. Lurralde idor honetan bikuina taldeak topa daitezke. Harri azpietan hazten diren likenak jaten dituzte, eta gizakiak zuloak egiten dizkiete ura edan dezaten. Izan ere, bikuinak basatiak dira eta ezin dira etxekotu, baina urtean behin bildu eta ilea mozten diete.

Basamortuaren erdian, han eta hemen, sumendi garaiak altxatzen dira. Gehienak lokarturik daude, baina kea dario baten bati. Aktibitate bolkanikoa lurrazalean ere nabari da: sakonune batean, geiserrak, fumarolak eta labaz betetako putzuak ageri dira. Hemen lurrak labetik atera berri den txokolatezko bizkotxoa dirudi, oraindik guztiz egin gabe dagoena.

Harkaitz solte batzuk hondarrezko eremuaren erdian: nondik atera ote dira? Haizea daukate marraztuta azalean, eta dituzten forma psikodelikoak direla eta Daliren basamortua deitzen diote inguruneari. Bestalde, kilometro luze eta idor hauetan tartekatuta, kolore desberdinetako aintzirak agertzen dira: urdinak, gorriak... Disolbatuta dituzten sustantziengatik, toxikoak dira gizakiarentzat eta kiratsa darie. Hala ere, milaka flamenko dabiltza bertan.

Zuria, zuria eta zuria. Baina, ikus dezakezuen bezala, ez zuria bakarrik. Uyuni. Bolivia.

Inguruotako aintzirak toxikoak diren arren, milaka flamenko dabiltza bertan, ezkerrean ageri den moduan. Orrialde honetan, geiserrak, fumarolak eta labaz betetako putzuak, inguruko aktibitate bolkanikoaren adierazle.

CHAMPAGNE-

Testua eta argazkiak: Enrique Sancho

-ARDENNE

Mahasti paisaia uhindunen artean

Champagne-Ardenne eeskualdea zeharkatzea xanpaina egiteko prozesuaren sekretuetan barneratzea da, mahastiz estalitako paisaia berdeak bistan direla.

Alboko irudian, Reims eta Troyes arteko ingurua.

Paristik ekialdera, Champagne-Ardenne eskualdean, paisaia eta historia nahasten dira. Eskualde zaporetsu eta txinpartatsu horretan, frantziar estatuko historiak lekukotza ugari utzi ditu eta izadia samurra eta berebizikoa da. Hori guztia, ardorik handienaren –xanpainaren– gerizpean.

adira bi hilobi, Champagne-Ardenne eskualdean, bisitari ugari izaten dituztenak: bata Colombey-les-deux-Eglises herriko udal hilerrian dago eta Charles de Gaulle jeneralarena da; bestea zertxobait ezkutuagoan dago, Hautvillerseko abadian, Reims hiritik hurbil, santa Helenaren –Konstantino Handiaren ama– hilobiaren ondoan: Dom Pierre Perignon abade beneditarraren hilobia da. Fraide hura ez zen bere santutasunagatik nabarmendu, xanpaina –askok ardoen erregetzat daukatena; ospakizunekin, ongizatearekin eta plazerarekin lotzen den edari hori, hain zuzen– «kasualitatez» asmatzeagatik, baizik.

Oso ezaguna ez den eskualde hau zeharkatzeak urre likidoa egiteko prozesuaren sekretuetan barneratzea esan nahi du, fruituz zamatutako mahastiz estalitako paisaia berde, uhindun hauetan. Baina Erdi Arora bidaiatzea ere bada, eta denboran ainguratuta geratu diren antzinako hiriak ezagutzea, eta xanpain-burbuilak bezala zerurantz igotzen diren orratz gotikoak begiestea ere bai.

Reims eta Troyes artean, mahastiz jositako lurraldeak zeharkatzen dituela, Xanpainaren ibilbide turistikoa aurkituko dugu. Urte guztian zehar, 50 ekoizle baino gehiago egoten dira bisitariari harrera egiteko eta xanpaingintzaren sekretuak erakusteko prest. Guztiek, aldaera txiki batzuk gorabehera, Dom Pierre Perignon fraideak ardo aparduna kasualitatez aurkitu eta bere anaikideei jakinarazi zieneko pasadizioa kontatzen dute: «Zatozte anaiok –egin zuen oihu, pozarren– ardo honek izartxoak ditu», sotoan, udaberriko bigarren hartziduraren eraginez lehertutako botilak ikusi zituenean.

Errege-erreginen ardoaren alkimia magikoa aurki daiteke hemen, Moët & Chandon, Mercier, Drappier, G.H. Mumm & Cie, Piper-Heidsieck, Vranken Pommery, Veuve-Clicquot Ponsardin eta beste hainbat upategitan –lurpeko katedral erraldoiak, askotan–, bai eta eskualdeko beste ardo batzuk (ez xanpaina soilik) dastatu ere. Ardogileek, bat-bateko turismogidari bilakaturik, eskualdeko lurzorura eta klimara ondoen egokitzen diren hiru mahats moten sekretu guztiak kontatzen dituzte: Pinot Noir, ardoei gorputza ematen diena; Pinot Meunier, fruta zaporea emateaz gainera, heltze-prozesua azkartzen duena; eta Chardonnay, fintasun aparteko mahats zuria.

Upategi eta mahastiez gainera, bada besterik Xanpainak bezala, Champagne-Ardenne eskualdeko egonaldiak bere burbuilen poza, zaporeen plazera eta urrinen gozamena eskaintzen du. Baina, mahastiak eta ospe handiko upategiak ez ezik, bada zer ikusia Champagne-Ardennen. Historia, artea eta kultura ditu zain bidaiariak; bai eta ibai, aintzira, baso eta ubidez jositako ingurune naturalak ere.

Champagne-Ardenne eskualdearen ondare kultural eta artistikoa izugarria da: gazteluak, katedralak, elizak, Erdi Aroko hiriak –Troyes, adibidez, zurezko fatxadak eta gotorleku ikusgarri bezain izugarriak gorde dituena, edota Langres hiri 40

harresitua, Diderot entziklopediagilearen sorlekua, lau kilometroko harresiz inguratuta dagoena eta berpizkunde garaiko etxe ederrak dituena–. Eta lurreko zainetatik xanpaina baldin badabil –lur azpian zulatutako upategi amaigabeetan barna–, urak korritzen ditu, aldiz, basoz zipriztindutako paisaia berdeak.

Ibai nabigagarriek ez ezik, hegazti ugariren bizileku diren 10.000 hektarea aintzirak eta urtegik osatzen dute paisaia. Aukera asko eskaintzen dira hemen: ibaiko kruzero batez gozatzea, era guztietako ur-kirolak praktikatzea, fauna begiestea izadiko bizia dastatzen dugun bitartean, edo landa-turismoa egitea, eskualdeko ibilbide ugarietakoren bat aukeratuta.

Lehen Mundu Gerran Reims ia zeharo suntsitu bazen ere, hiriak garai loriatsuetako xarma gordetzen jakin izan du. Lerroon azpian bertako katedrala ageri da. Eskuinean, goitik behera, Veuve-Cliquot upategiak eta Troyes herria.

Errege-erreginen hiria Badirudi mirarietara ohituta dagoela eskualde hau. Ardoa izar bilakatu baino askoz ere lehenago, Reimsen kokatua zen botere jainkotiarra. 496an gertatu zen hori, Clovis, Frankoen erregea, bataiatu zutenean. Gertakari hark marka berezia ezarri zion hiriari, eta Frantziako errege-erreginak koroatzeko toki bilakatu zen. Nahikoa da Notre-Dameko katedralaren handitasuna mirestea aukera horren zergatiaz jabetzeko: aparteko fintasunez zizelkatutako eskulturak, leiho garaiak eta egundoko beiratez apaindutako arrosa-leihoak. Guztia da hemen errespetu sortzaile.

Eta Lehen Mundu Gerran Reims gehiena suntsituta geratu bazen ere, jakin izan du garai loriatsu haietako handitasuna gordetzen. Ez alferrik, UNESCOk Reimseko lau monumentu sartu ditu bere munduko ondarearen zerrendan: katedrala, Tauko jauregia, Saint-RĂŠmiko basilika eta antzinako abadia erromanikoa, gaur egun arte eta arkeologia museo bilakatua.

Champagne eskualdearen hiriburuan bada oso bestelako edertasunik: Rond-Point Pommery deitua lur azpian ardogileek induskatutako mundu bat da, bere garroak ehunka tuneletan barrena zabaltzen dituena. Ez dago leku aproposagorik lehen dastaketa egin eta probintzia aberats horretako zapore esanguratsuenean barneratzeko.

Behin Reims alde batera utzita, hurbil dagoen Marne bailarako ardo-lurraldean sartuko gara; hemen alde guztietatik xanpaina jaiotzen dela dirudi. Luxuzko etxe dotoreak eta eli43

Xanpainaren ibilbidean, bisitariek lorez jositako herrixkak bisitatzeko aukera dute. Muino batean eta mahastiz inguratuta dago Verzenay herrixka, irudi honek erakusten duena, Reims-etik gertu. Eskuinean, inguruotako udazkeneko paisaia bat.

zak burbuilen erritmoan hazi dira. Epernay herria xanpainaren hiriburutzat hartzen da, hango hiribide nagusian baitaude kokatuak konpainia garrantzitsuenen egoitzak. Edari apartsu ospetsuari eskainitako museoan topatuko ditugu datu historiko aipagarrienak.

Beste ikuspuntu bat izate aldera, merezi du Marne ibaian barrena nabigaldi labur bat egitea. Ibaiaren bi aldeetara hedatzen dira, samurkiro, mahasti zabalak. Goialdean, Boursaulteko gotorlekuaren dorreak ikus daitezke. Hemen goitik bista apartak daude. Mahasti ildaskatuak argiago bereizten dira eta basoetan ezkutuan zeuden gazteluak azkenean agerian geratu zaizkigu. Zenbait zorionekok airetik zelatatzen dituzte, globo aerostatikoetan igorik.

Eskualdeko hiriburua den Châlons-en-Champagne-rako bidea, bi Mundu Gerretako guda odoltsuen lekuko izandako hainbat gune mingarrik markatua dago. Obusek eragindako kraterrek, aspaldiko lubakien arrastoek, oroitarriek eta hilerriek iragan triste hura gogorarazten digute. Châlons-enChampagne-k probintziako hiri baten xarma diskretua gorde du. Zurezko egitura duten etxeen artean, igeltsuz eta adreilu gorriz egindako etxe burgesagoak tartekatzen dira.

Erdi Aroko Troyes hiria da eskualdeko harribitxia. Hiria inguratzen zuen antzinako harresiak xanpain-tapoi baten itxura guztia zuen; benetako premoniziotzat har daitekeena, xanpaina artean asmatu gabea baitzen. Hiriak XVI. mendeko etxeak gorde ditu: Champagne eskualdeko zurezko egitura tipikoz eraikitako arkitektura. Berritzen ari diren etxeetan argi ikusten da adreiluz osatua egon ohi den zurezko egitura bitxi hori. Urregilearen Dorrea eta Okinaren Etxea dira –salgaiak igotzeko erabiltzen zituzten txirrikak hor dituzte orain-

dik– arkitektura horren erakusgarri onenak. Troyesen bederatzi eliza daude, hainbat estilotakoak, bai eta museo interesgarriak ere: arte modernokoa, botika, erremintaren etxea, etab.

Arretaz landutako prozesua Troyesen hegoaldean dago Côte des Bar, ospe handikoa, bertan ekoizten den xanpainagatik. Lurrazal malkartsua estaltzen dute mahastiek. Bisitariek lorez blaitutako herrixka hauek ezagutzeko aukera dute Xanpainaren Ibilbidean. Urtaroa edozein dela ere, ardogileek gogotsu irakasten dituzten beren ikasgaiak. Upategia bisitatzea eta, ondoren, xanpaina dastatzea, beraz, nahitaez egin beharreko zerbait da.

Eskualde honetako 25.000 hektarea inguruko mahastietan aparteko mahatsa ekoizten da, Champagne jatorrizko deituraren araudi zorrotzak eskatzen duena, hain zuzen. Ez dago ez frantziar estatuan, ez munduan beste inon hala dei daitekeen beste ardo apardunik. Gehienez ere, champagnoise metodoa erabiltzen dutela esan dezakete. Kare-lur hauetan sortzen dira urtean, batez beste, gutxienez hamar graduko tenperatura behar duten mahasti ospetsuak. Horregatik, ohikoa da haizegailu erraldoien hegalak ikustea lurralde honetako paisaian; haien bidez, elurra heltzen denean, mahastiak ez izoztea lortzen dute.

Upategitik irteten denean, paisaia zabalak izango ditu zain bidaiariak. Eskualde guztian, historia eta izadia nahasturik hautematen dira; bizitzeko arteak eta gastronomiak filosofia jakin bat eratzen dute, xanpaina ere, jakina, tartean dela. Kopan igotzen diren burbuilen antzera, lurralde hauetan barrena egindako ibilaldia beti da zaporetsua eta txinpartatsua.

45

SRI LANKA Testua eta argazkiak: Juanma Costoya

Lur garaietako trena

Kandy eta Badulla herriak lotzen dituen trenbideak 150 kilometroko luzera du eta bihurgunez josita dago, azpiko irudiak erakusten duen bezala. Zubiak, tunelak, baso tropikalak eta, batez ere, te soroak zeharkatzen ditu bidean.

Ezkerrean, mutiko bat trenean.

Uharteko tren historikoetako bat Kandy mendixken hiriburua eta Badulla hiria batzen dituena da. Erakargarritasun turistikoa da bisitarientzat, eta irla erdiko lur garaiak zeharkatzen ditu beste garai baten erritmoan. Trenbidearen jatorria te plantazioetan dago. Britainiarrek ekarri zituzten hona, eta horien eraginez, Serendip arabiarren irla mitikoko biztanleen bizitza ulertzeko modua betirako aldatu zen. andy Sri Lankako hiriburu kulturala da. Bertan, aintziraren ondoko tenplu ospetsuan, budistek gehien gurtzen duten erlikietako bat dago: Siddharta Gautama-ren hortz bat. Eta, hain zuzen, hiri horretan du hasiera lur garaietara garamatzan ibilbide ikusgarriak. Kandy eta Badulla herria lotzen dituen burdinbideak 150 kilometroko luzera du, eta kurbaz josita dago; hogei kilometro orduko abiadura nekez gaindituz zenbaitetan, ebakitako baso-zatiak, zubiak, tunelak, baso tropikalak, eta, batez ere, te plantazioak zeharkatzen ditu.

Kandy 500 metroko garaieran dago, eta lur garaien eta beste hainbat gauzaren hasiera markatzen du. Bertan hasi ziren, XIX. mendean, kafe plantazioak ahultzen, Hemileia Vastatrix onddoaren erasoak jota; denbora errekorrean, kafe sail guztiak hondatu zituen. Eta, 1824an, bertara iritsi zen lehenengo te plantazioa; britainiarrek ekarri zuten Txinatik eta Peradeniyako Errege Lorategi Botanikoak hartu zuen.

Gaur egun, Peradeniya Kandytik ia bederatzi kilometrora dagoen trenbide lotune bat da, ezinbesteko geldialdia lur garaietara doan trenarentzat. Erabiltzen ez den arren, geltoki zaharra kontserbatzen da. Tamileraz, sinhalaz eta ingelesez idatzitako errotulu bat du, zeinak geltokia 1867az geroztik existitzen den aditzera ematen baitu. Kandyn ere, James Taylor 48

britainiar aitzindariak lehenengo hemeretzi lur akreak sasiz garbitu zituen tea landatzeko, eraldaketa ekonomiko eta sozial sakonen prozesu geldiezinari hasiera emanez.

Azalpenez betetako paisaia John Field-ek, Sri Lankan zegoen britainiar goi mandatariak, zera adierazi zuen 1922an, Taylor aitzindariaren heriotzaren

mendeurrena zela-eta egindako mintzaldi batean: ÂŤOso gizaki gutxiren kasuan esan dezakegu beraiek egindako lanek herrialde baten paisaia eratzen lagundu dutela. Baina menditxoen herrialdearen edertasunak, gaur egun miretsi dezakegun moduan, asko zor dio James Taylorren inspirazioari, tearen ekoizpena Sri Lankan sartu zuen gizonari, alegiaÂť.

Eta lur garaietako trenaren jatorrizko ibilbidea halakoa

Tamilen egungo bizi baldintzak hobetu badira ere, oraindik bizimodu latza daramate askok. Eskuinean, goian, burdinbidean lanean ageri dira bi herritarra. Behean, emakume bat soroan. Ondoan, landa eremuko familia bat.

Orriotan, inguruko herri bat.

izateko arrazoiak, hain justu, tearen ekoizpenaren pixkanakako hedapena eta ekoizpena herrialdeko hiriburu Kolonbo-ko portu esportatzailera eramateko beharra izan ziren. Burdinbidea 1865eko urriaren 2an inauguratu zuten, Kandyn. Ingeniaritza obra paregabe hura mendietatik aurrera eginez joan zen: 1874an Nawalapitiya-ra iritsi zen, 1885ean Nanu Oyara, 1894an, Bandarawela-ra, eta azkenik, 1924an, ibilbidearen azken geldialdia izango zen Badulla-ra heldu zen.

Egun, trenak bidaiariak baino ez ditu eramaten, eta hiru kategoriatan banatzen da. Lehenengoa Observation Saloon da. Aire girotua du, bai eta leiho handiak ere, paisaia harrigarria miresteko. Klase horretan aldez aurretik erreserbatu daiteke. Zure lehentasuna erosotasuna ez bada, aukera hori ez da batere interesgarria, giroa hotza baita eta bidaiari gehiengehienak, mendebaldekoak. Bigarren klasean eroso sentituko zara, eta uhartetarren berezko adeitasuna dela medio, elkarrizketa modu espontaneoan sortuko da. Horretaz aparte, geltokietan igo eta jaitsi ibiltzen diren saltzaile ugariei fruta, gozokiak edo frijituak erosteko aukera izango duzu. Leihoak irekita daudenez, korrontea dago eta paisaia patxadaz beha dezakezu. Hirugarren klaseak ez du diferentzia handirik bigarrenarekin, baina bidaiari gehiago dago eta eserlekuak jarraituak dira. Giroa, hor ere, abegitsua da.

Asteburuetan, trena beteta joaten da: korridoreak lepo daude eta jendeak sartzeko ateei helduta bidaiatzen du, era50

kargarria izan arren, oso arriskutsua dena. Hirugarren klasean, erne bazabiltza, Sri Lankan ohikoa dena baino gizon eta emakume beltzagoak igotzen ikusiko dituzu behin edo behin. Ia beltzak batzuk, gizonak argalak eta altuak dira, hankak sarong batekin estaltzen dituzte eta askok ez dute ekipajerik eramaten. Tamilak dira, Tamil Nadu Indiako hegoaldeko estatuan jaiotako biztanleak. Euren jabe britainiarrek milaka ekarri zituzten hona, plantazioetan lan egiteko. 1850ean, kafearen aroaren amaieran, ehun mila baino gehiago ziren. Zenbait gidak ÂŤlangile merkeÂť gisa izendatzen dituzte, baina euren hasierako baldintzei erreparatuz gero, egokiagoa da esklabotza gisa definitzea.

Zalantzarik gabe, euren bizi baldintzak hobeak dira egun, baina, beharbada, ez nahikoa. Izan ere, eremu hain estetiko hori, lur garaietan barrena trenez bidaiatzen duten turistek hainbestetan fotografiatu dutena, ametsezkoa izatetik oso urrun dago. Plantazioetan lan egiten dutenak prestakuntza eta hezkuntza maila baxueneko biztanleak dira oraindik ere.

Langileen %85 emakumeak dira, lanean hasteko gutxieneko adina hamabi urte dira, eta ez da arraroa langile talde berean alabak, amak eta amonak elkartzea. Euren soldata gizonezkoena baino askoz baxuagoa da; gizonek makineriarekin edo zuhaitzak mozten eta inausten lan egiten dute. Familia hauen etxeak oso eskasak dira oraindik ere, eta metaketa eta intimitate falta arazo dira neska gazteentzat, larriak kasu ba-

Trena igarotzen den eremuetako orografia zaila dela eta, burdinbideak bide naturala bihurtu dira herrixketako herritarrentzat. Hala ere, trena hogei kilometro orduko abiadura nekez gainditzen du.

tzuetan. Sexu jazarpenak eragindako suizidioa ez da zerbait ezezaguna plantazioetan.

Ingalaterra txiki bat Kandytik bost bat ordura Nanu Oya dugu, bidaiari mugimendu handiena duten geldialdietako bat. Arrazoia, Nuwa Eliya (1.868 m) estazioaren gertutasuna. Kolonialismoaren garaian ospetsua izan zen mendiko estazio hura egun zimelduta badago ere, britainiarrek utzitako arkitektura eta hirigintza banaketa kontserbatzen ditu hein handi batean. Gaur egun, negozio txikiz eta azokaz betetako bi kale ditu muin. Inguruan, eta irudimena apur bat erabilita, britainiar funtzionario garrantzitsuek beren oporretarako diseinatu zuten bizitza sumatu dezakegu: luxuzko etxe viktoriarrak, ginebraz ondo hornitutako klubak, hipodromoa eta golf eta kriket zelaiak.

Lainoak eta gaueko freskotasunak Ingalaterra zaharra gogora ekartzen laguntzen zuten.

Nuwa Eliyatik gertu, lantegiz betetako eremu batean, estatuko te fabrika handienetako bat dago, Pedro Tea Estate.

Ondoan herrixka xumeak daude, fabrika horietako langileen baratz txikiez inguratuta. Plantazioek forma guztiz geometrikoa dute eta fabrikako kartel didaktiko eta garbiek –mezuak marrazkiekin laguntzen dira– hainbat gauza gogoratzen dizkigute: lanera garaiz iristearen garrantzia, ura aurreztearena, soroa ez zikintzearena eta tokiko zuhaitzak eta fauna babestearena. Horiek guztiek itxura irreala, perfektuegia eta egokia, eta aldi berean gaiztoa ematen diote inguruari. Eta pesti52

zida eta ongarrietarako nahasketa kimikoak egiteko berariazko tokiak ikusten ditugunean –zementuzko lurrean margotutako garezur izugarri handi eta irrigarriez seinalatuta daude–, irudipen hori bat-batean sendotu egiten da. Bulegoak eta langileburuaren egoitza dauden eraikin koloniala behatzeak, gainera, ez du laguntzen artegatasun puntu hori uxatzen. Bisitari irudimentsu bat plantazioen inguruko eleberriekin gogoratu daiteke, Jorge Amadoren “Cacau” kasu, edo, irudimen benetan bizia badu, H. G. Wells-en “Dr. Moreauren uhartea” filmarekin.

Zorioneko moteltasuna Aipatutako trenaren erabiltzaileen artean oso ezaguna den beste geldialdi bat Ella da; Nanu Oyatik hirurogei kilometrora dago, Badullako amaierako geltokitik gertu. Ellara iristeko hiru ordu inguruko bidea egin behar da. Inguru erakargarrietatik ibilbide luzeak egiteko aukera emateaz aparte, ezer gutxi du turistentzat. Orografia zorrotza dela eta, burdinbideak ondoko herrixketako herritarrentzako bide natural gisa funtzionatzen du. Inguruotan aziendak aske bazkatzen du, haurrak jolasten dira eta helduek paseatu edo salgaiak leku batetik bestera eramaten dituzte. Hori guztia egin daiteke trena egunean bi aldiz pasatzen delako eta iristen entzuten zaiolako urrunetik, triki-traka eta asmatikoa balitz bezala igotzen, airea faltan duela, eta mendebaldeko turistez beteta, Sri Lankara hegazkinez iritsi behar izan direnak moteltasunaren edertasunaz gozatzeko.

54 Irudia: Koldo LANDALUZE

bidelaguna AGENDA

• PROPOSAMENAK • BERRIAK • LIBURUAK • PUNTA-PUNTAKO LEKUAK

MUNDUARI BEGIRA MILAN: Duomoko orratzen aitabitxi/amabitxi izateko aukera.

KATMANDU: Eskulturak Everesteko zaborrarekin.

LENS: Louvre museo berria.

RIO DE JANEIRO: Pao de Açúcar harkaitzeko teleferikoak 100 urte bete ditu

PROPOSAMEN TEMATIKOA Bainu termalak, aire zabalean HORIZONTETIK HARATAGO Ali Bei el Abasi MUNDUKO SUTEGIAK Eskoziako gastronomia GOGOAN HARTU Royal Albert Hall, Preikestolen, Norvegian

proposamen tematikoa

1

2

Desertuaren erdian, izotz artean, oihan basati batean, edota 3.000 metroko garaieran, ur termalak munduko lekurik harrigarrienetan aurki daitezke. Nahiz eta horietako batzuk ezinezko lekuak direla iruditu, guztiak dira egokiak zeru azpian bainu bat hartu eta erlaxatzeko. Atal honetan aurkezten diren helmugak ez dira bereziki gugandik gertu daudenak, egun batetik bestera bertara irteera bat antolatzeko modukoak, alegia; baina hortxe daude. Beharbada ez berehala joateko, baina bai haiekin amets egiteko, noizbait egingo ditugun bidaien zerrenda horretan apuntatzeko.

Unartoq uhartea (Groenlandia) 3 Groenlandiak eskaintzen dituen erakargarri nagusienen artean hango ur termalak daude. Uunartoq uhartean daude ezagunenak, Alluitsup hiritik gertu. Ura 38 gradutaraino iristen den iturburu geometrikoak aurkituko dituzu bertan. Handik ez oso urruti hainbat izozmendi ikus daitezke, uretan, noraezean; beraz, kontrastea ikaragarria da. Jakina, ez da eskura geratzen zaigun helmuga, baina izozmendiak eta baleak inguruan dituzula bainu erlaxagarri eta bero bat hartzeak esperientzia txundigarria behar du izan.

Myvatn lakua (Islandia) Glenwood Springs (EEBB)

1

Glenwood Springs historiaz betetako herri txiki bat da. Colorado eta Roaring Fork ibaiek bat egiten duten lekuan sortu zen herria, 1883. urtean. Garai hartan, burdelak eta jokorako areto batzuk besterik ez zen paraje horretan, baina inguruak fama handiagoa hartu zuen trenbidea handik igaro zenean. Dena den, herria ez da gehiegi hazi ordutik, eta garai batean zuen itxura eta tamaina mantentzen ditu. Eskualde osoa mendiz inguratuta dago eta bertan dago ur termalen munduko igerilekurik handiena ere, segundoko 143 litroko emaria duena. Glenwood Hot Springs ur termalen zentroan dago, hirigunetik kanpo.

54

5

Islandian zehar bidaia bat egin nahi izanez gero, Myvatn lakua abiapuntu egokia izan daiteke. Antzina sumendi izandakoaren krater honek aukera bikaina eskaintzen du uharteko bainu termal onenekin gozatzeko. Laku Urdina ezagunagoa bada ere, Myvatnekoak lasaitasun handiagoa eskaintzen du. Sufre eta arrautza ustel usainagatik da ezaguna toki hau, eta horren arrazoia oinpean daukagu: ingurune guztia bolkanikoa da. Hala, bertara joaten den orok zorua ukitzea besterik ez dauka tenperatura egiaztatzeko. Krafta sumendiaren erupzioak utzitako aztarnak aurki daitezke edonon: kilometroetan luzatzen diren lurreko arrakaletan eta fumarolek eratzen duten lainoan, batez ere.

BAINU TERMALAK, AIRE ZABALEAN

4

3

5

Heviz laku termala(Hungaria)

Puritama (Atacamako , Txile)

Heviz lakua Balaton aintziraren mendebaldean dago, eta bere ur emaria lurpeko kobazulo batetik berritzen duelako da ezaguna.

Gainera, biologikoki aktibo mantentzen den munduko laku termal handiena da. Aintzirako uraren tenperatura beroa lurpean 40 metrora dagoen aipatu kobazuloari zor zaio. Gune horretan, urak hainbat mineralen ezaugarriak jasotzen ditu eta energia termikoz kargatzen da: oso ona da lokomozio aparatuko gaixotasunak sendatzeko. Eratzen duen urmaela Europako laku termal handiena da eta bere gainean Hungariako bainutegi termal zaharrena dago, erromatarren garaitik erabili izan baita. Lokatzak ere aprobetxatzen dira medikuntzan aplikatzeko.

Txile iparraldeko San Pedro herritik kilometro gutxira daude Puritamako ur termalak. 33,5 gradutan mantentzen diren zortzi putzu handi dira eta 3.500 metroko garaieran daude, Atacamako desertuaren bihotzean. Txileko hizkuntzan “puri” hitzak ura esan nahi du, eta “tama” hitzak, beroa. Urte luzez inguruko biztanleek soilik erabili izan dituzte ur bero hauek, baina, gaur egun, inguruko hotel baten jabetza pribatu izatera igaro dira gehienak. Beraz, garai batean basamortuaren erdian kokaturiko oasi irekia turistei zuzenduriko instalazio bilakatu da.

Tolantongoko haitzuloak (Hidalgo, Mexiko)

4

Munduko ur termal sendagarrienen artean sartzen dira Mexikoren erdialdeko ur bero hauek (Huichapan eta Tecozautla herrien artean daude). Inguruan ur termal ugari dagoen arren, guztien artean entzutetsuenak Tolantongoko haitzuloetakoak dira. Mendiaren barren barrenetik sortzen den ur termalen erreka haitzarte ikusgarri baten erdian kokatua dago. Jendea gehien erakartzen duena haitzuloaren barnean jaiotzen diren ur sendagarriak ikustea eta probatzea da, paregabeko spa naturala baitago izadiaren erdian. Gainera, paraje ikusgarria da, egunez zein gauez bisitatzeko.

2

Celeste ibaia (Costa Rica) Costa Ricako Volcan Tenorio Parke Naturaleko ur termalak bi arrazoirengatik dira ospetsuak, ahalmen sendagarriak dituztelako eta uraren kolore urdin deigarriagatik, sumendiko kaltzio karbonatoak eta sufreak aldatzen baitiote kolorea. Fenomeno natural horren ondorioa ingurune natural pribilegiatu eta paregabea da. Celeste ibaian bainu bat hartzeko Cantón Guatusora daramaten autobusetako bat hartu beharra dago aurrena. Baso tropikalera sartu eta oinez metro gutxi batzuk egin ostean, bertan aurkituko dugu munduko ibairik eder eta ikusgarrienetako bat. Inguru honetako kondaira batek dioenez, Jainkoak mundua sortu zuenean zerua margotu eta pintzela Celeste ibaian garbitu zuen.

55

Horizontetik haratago

Juanma COSTOYA

ALI BEI Ia errege izatera iritsi zen gizona

D

omingo Badía Leblich (Bartzelona, 1767-Damasko, 1818), arabista, espioia eta militarra izan zen. Kondehirira igorritako Madrileko funtzionario baten semea zen. Aita Almeriara lekualdatu zuen, eta, hori dela eta, Domingok urte haietan hirian oso presente zegoen kultura musulmana ezagutu zuen. Gaztearen intereseko arloen artean bat gehiago bihurtu zen islama, eta ez ziren gutxi: Historia, astronomia, botanika, latina, besteak beste. Domingo Badía Kordobara igorri zuten tabako administratzaile lanetara 26 urte zituela. Ordura artekoak ikusita nekez esango lukete burges bizitza hura alda zitekeenik, baina islama ikertzeak eta arabiera ikasteak bere bizitza goitik behera aldatu zuen.

Zorioneko abagunea diru guztia galtzearekin batera etorri zitzaion. Badíak bere aberastasun guztiak inbertitu zituen garai hartako berrikuntza ziren aerostatoetan. Dirua egin ordez, ezer gabe gelditu zenez, Madrilera joan zen bizitzera eta Castelfranco kondearen liburuzain lanetan hasi zen. 1801ean, Afrikara zientzia-espedizio bat egiteko proiektua aurkeztu zuen gortean. Proposamen hura begi onez hartu zuen hasi-hasieratik Manuel Godoy Karlos IV.aren ministro eta balidoak. Informazioa bildu asmoz, Domingo Parisera eta Londresera joan zen eta hainbat zientzialari eta esploratzaile elkarrizketatu zituen. Bidaia horietan erabaki zuen Afrikako abenturan goi jatorriko arabiarraren rola beteko zuela; alegia, luzaz Europan bizi ostean, bere erlijioaren herrialdeetara itzuli nahi zuenarena. Era horretan, bidaian aurki zitzakeen herrietan harrera hobea egingo ziotela irudikatu zuen. Mozorroaren xehetasun guztiak zaindu zituen; erdaindu zen eta bizarrari luzatzen utzi zion. Jantzi egokiak, arabiera menderatzea eta Korana ezagutzea aski izango zirelakoan zegoen. Behin Domingo Badía zena Ali Bei el Abasi bihurtu zen, eta izen horrekin hartu zuten Tingisen, 1803ko uztailaren 29an.

Meka Muley Soulaiman sultana liluratuta geratu zen Ali Beiren kultura-ezagutza eta jendetasun handiarekin eta etxe bat oparitu zion Mogadorren. Xarma eta lilura gaitasun handikoa zen, eta dohain horri mesede egiten zioten bere ezagutzek. Behin, astronomia 56

zalea izaki, eguzki eklipse bat iragarri zuen, eta horrek, jakina, naturaz gaindiko ospea ekarri zion, oso baliagarria zena bere helburuak lortzeko. Afrika iparrean itsasoratu zen, eta Zipre eta Grezian egon ondoren, berriz ere Afrikara itzuli zen, zehazki, Alexandriara. Bidai guztietan bezala, planoak egin zituen eta hainbat monumentu margotu zituen; Ponpeioren zutabea eta obeliskoak, adibidez. Kairon Profetaren oinordeko balitz bezala hartu zuten, abbastar printzearen mozorroak merezi bezalako loriarekin, alegia. Sei urte iraun zuen bidai horretako gailurretako bat Meka hiri santura iritsi zenekoa da. Bi hilabete eman zituen bertan, eta bera izan zen leku santu horien planoak egin zituen lehen mendebaldarra, zenbait hamarkada geroago Richard Burtonek adierazi zuenaren arabera. Jerusalem, Damasko, Alepo, Akre eta Konstantinoplan ere izan zen.

Napoleonen gudarosteek Iberiar Penintsula inbaditzean, Espainiara itzultzea erabaki zuen. Garai hartan, frantsesen alde egin zuen Domingo Badíak, Jose I.aren lankide arituta. Fernando VII. garaile atera zela, Parisera atzerriratu zen, badaezpada. Senak zeharkatzen duen hirian, 1814an eta frantsesez, “Ali Bei el Abasik Afrikan eta Asian zehar eginiko bidaiak” liburua argitaratu zuen. Luis XVIII.arekin monarkia berrezarri zenean, herrialde arabiarretara itzultzeko aukera ikusi zuen, eta horixe egin zuen, baina oraingoan Ali Othman izengoitia erabilita. 1818an abiatu zen, eta Damaskotik hurbil hil zen, baina zehaztu gabe dago noiz gertatu zen. Hiru goitizen erabili zituen eta mozorrotuta bizi zen gizonaren heriotzaren arrazoiak ez daude argi. Disenteria larri bat aipatu izan da, baina baita ingelesek pozoitu zutela ere, beldur zirelako frantsesek bertan zuten presentzia gero eta handiagoaz. Arruntasunetik hainbeste urrundu zen bizialdiak azken hipotesi hori egia izatea merezi du.

Munduko sutegiak

Juanma COSTOYA

ESKOZIA Arbi eta mars frijitu artean

G

aur egungo sukaldaritza eskoziarraren jaki erakargarrienak Aberdeengo txahal-haragia, lur garaietako oreinkia, izokin ketua, Fyne itsasadarreko itsaskia, Ayrshireko gaztak edo Clyde bailarako marrubiak, masustak eta mugurdiak dira. Jakina, mendebaldeko sukaldaritzaren homogeneizatzea Eskoziako mahaietan ere nabaritu da, eta gaur egun, Europako sukaldaritzako plater asko oso hedatuak daude.

Are gehiago, bada zabor-janariaren Eskoziako aldaera bat, eta horien artean, Mars txokolatea arrain eta saltxitxentzat erabiltzen den arrautzeztatze-nahasketan frijitua eta pizza frijitua dira herrialdeko chip shopetan gehien eskatzen dituztenak.

Zopak Historian zehar, sukaldaritza eskoziarra ez da oso anitza izan, segur aski hango klima gogorra delako eta hiriak oso sakabanatuta daudelako. Gizarte-klase menperatzaileen sukaldaritzak ingelesen eragin zuzena zuen, bai eta sukaldaritza frantses boteretsuaren tankera txiki bat ere. Osagai nagusiei zegokienez, sukaldaritza herrikoia ez zen oso anitza, eta zopak garrantzi handia zuen. Gaur egun, menu tradizionaletan zopa aukera zabala izaten da. Horien izenetako asko gaelikotik edo eskoziarretik hartuak daude. Cullen skink da horietako bat, eta patatak eta tipulak ditu osagai nagusi. Cullen hiriko neguko zopa ohikoa da. Halakoxea

da, halaber, Cock a leekie zopa. Porruak, patatak, oilo-salda eta gurina ditu osagai, eta batzuetan aran lehorrak eransten dizkiote. Iparraldeko eta ekialdeko kostaldeak itsaskiak arrantzatzeko egokienak dira, eta bertan oso hedatuta dago Partan Bree platera.

Itsaskiak, eta, batez ere, karramarroak ditu. Gaur egun, ia luxuzko zopa da, otarraina, arroza, antxoak bai eta esnegain garratza ere botatzen baitiote.

Urte amaiera Porruak, patatak eta gurina Eskoziako sukaldaritzaren oinarrizko hiru osagai dira; zopetan ez ezik, Clapshot plater esanguratsuan ere erabiltzen dira. Eskozia iparraldeko Orkada Uharteetan du jatorria. Funtsean, arbiak, patatak, tipulinak, gurina, gatza, piperrautsa eta tipulak dira purearen osagaiak. Rumbledethumps platerean ere ikus ditzakegu osagaiotako batzuk. Plater horrek barazkiak eta gazta izan ohi ditu, bai eta

gurina eta patatak ere; kaloria askoko jaki astuna da.

Arrainen artean, oso zabalduta dago Rollmop izenekoa: sardinzar-xerra ozpinetako luzoker baten inguruan bildua. Sardinzarra ozpinetan marinatzen da, bai eta luzokerra ere. Horregatik, garagardoa da plater hori dastatzeko edaririk egokiena.

Haragia collop izeneko xerretan zerbitzatzen da; Isabel erreginaren garaian hirugiharrez eginak izaten ziren xerrak, eta gaur egun oilasko- edo solomo-xerrak izaten dira. Eskoziako sukaldaritzaren egutegian, bi egun nabarmendu behar dira, gutxienez, ororen gainetik: bata, azaroaren 30a, San Andres gaua, lehen aipatu dugun Cock a leekie zopa jateko eguna eta, bestea, urteko azken eguna, Black bun fruta konfitatuz betetako espeziadun bizkotxoa dastatzeko egun seinalatua.

Horrekin batera, nahitaezkoa da maltako whiskya hartzea.

57

liburuen txokoa

Steve McCurry: The Iconic Photographs Steve McCurry Phaidon, 2012 272 orrialde. 49,95 euro

McCurryren argazki onenen bilduma Azken urteotan, munduko argazkilari entzutetsuenetako bat bilakatu denetik, sari ugari jaso ditu Steve McCurry estatubatuarrak (1950).

Edizio berezi eta mugatu honetan McCurryk azken 30 urteotan mundu osoan egin dituen argazki gogoangarrien eta ederrenak bildu dira.

Bere begirada zorrotza baliatuta eginiko argazkiok irudi boteretsuak eta harrigarriak dira. Batzuek berehalakotasuna adierazten duten bitartean, beste batzuk xehetasun txikienak zainduz prestatu eta ateratakoak dira. Umeak, nekazariak, bidaiariak, hirietako kale zalapartatsuak, mendiko parajeak eta egunerokotasuneko ohiko elementuak bildu ditu bertan. Horietako bakoitzari orrialde osoko edo bi orrialdeko espazioa eskaini zaio eta denak elkarren segidan aurkeztu dira, etenik gabeko sekuentzia gisara. Amaieran, argazki bakoitzaren miniatura eta bakoitzaren inguruko informazioa dakar, ingelesez.

Jakobian eraikina Alaa Al Aswani Igela, 2011 308 orrialde. 17 euro

Atzoko eta gaurko Egipto Jakobian eraikina 1930ean altxarazi zen Kairo erdigunean. Nobela honek eraikina bera du ardatz, izan ere, egileak ederki adierazten du eraikinak zer bilakaera izan duen garai historikoak igarotzearekin batera. Hala, eraikinaren bueltan gertatuko dira eleberriko pertsonaien arteko ekintzak ere. 2002an argitaratu bazen ere, 1990 inguruko gertaerak kontatzen ditu egileak, nahiz eta, azken finean, gaur egungo Egiptoko hiritarren erretratua ere baden: goi eta behe mailako biztanleak, monarkiaren nostalgikoak, intelektual mendebalde zale aurrerakoiak, politikaz nazkatuta dagoen neska, islamismo...

)

Historias de Nueva York O. Henry Nordica, 2012 184 orrialde. 16,50 euro

New Yorken erradiografia William Sidney Porter 1862an jaio zen. 1901ean bizitza aldatuko zioten bi erabaki garrantzitsu hartu zituen: New Yorkera joan zen bizitzera eta O. Henry ezizena beretu zuen. Geroztik ez dira idazle asko izan hainbesteko grinaz New York hiriari buruz idazteko gai izan direnak. O. Henryk XX. mende hasierako New Yorken esentzia bertatik bertara bizitu eta hitzen bidez maisuki helarazi zuen, ironia eta errealismoa zerien ipuin laburren bidez. Hiritar xumeen eta berorien eguneroko istorioen erretratuen antologia da orain bilduma honek dakarrena.

City Diary Anders Petersen Steidl, 2012 64 orrialde. 40 euro

Sentipenen argazkiak «Argazkiak ez ditut ikusten ditudan moduan egiten, sentitzen ditudan moduan baizik. Perfekzio eza da benetan interesatzen zaidana». Esaldi horrek primeran laburbiltzen du Anders Petersenen filosofia. 1960. urtean bere argazkilari ibilbidea abiatu zuenetik, politikoki zuzenak ez diren gaiak jorratu izan ditu suediarrak: prostitutak, gaixo mentalak, alkoholikoak, transexualak… “City Diary” aurrera begira fruitu gehiago emango dituen bilduma baten lehen alea da, eta bertan Stockholm, Tokio eta San Petersburgoko kale ilunetako bizitza erretratatu du Petersenek.

Kolonbian bahituta...

Asier Huegun, Gari Udabe Txalaparta, 2012 272 orrialde. 18 euro

Testigantza zirraragarria 2003ko irailean, Kolonbiako ELNk Asier Huegun bahitu zuen, ingeles bat, alemaniar bat eta lau israeldarrekin batera. ELNk bahiketa egiteko arrazoi politikoak argudiatu zituen, eta auziak zeresana eman zuen bai nazioartean eta baita Euskal Herrian ere.

Bahitzaileek Hueguni eguneroko bat idazten utzi zioten eta, egunerokoari jarraituz, bahiketa horren nondik norakoak bildu ditu liburu honetan. Orriotan, Gari Udabe kazetariaren laguntzaz, 74 egun luze horietan gertatutakoa deskribatzen digu zehaztasun eta hurbiltasun handiz: beldurra, nekea, ezintasuna, gosea…

Italia (Guiarama Compact) Jane Shaw Anaya Touring, 2012 168 orrialde. 9,90 euro

Italiari buruz jakin beharrekoa Guiarama gidaliburuak egokiak dira bidaia laburrak egiteko: jakin beharreko guztia biltzen dute, merkeak dira eta poltsikoan eraman daitezke. Bilduma honetan kaleratu den azken aleak Italiari buruz jakin beharreko guztia dakar. Gidaren lehen atalean Italiako historia, biztanleria eta paisaiari buruzko datuak aipatzen dira. Ondoren, bisitatu beharreko herri eta hiriak datoz, herrialdea bost zatitan banatuta. Horrez gain, herriz herri dauden taberna, jatetxe eta hotelen zerrenda eta informazio praktikoa ere biltzen da.

Nire amaren autobiografia Jamaica Kincaid Alberdania-Elkar-Igela, 2012 192 orrialde. 11,90 euro

Arraza, sexua eta maitasuna Xuela Claudette Richardson, ama karibetarraren eta aita erdi eskoziar, erdi afrikar baten alaba, amarik gabe bizi da, aitak eta berorren arropa garbitzaileak zainduta. Afektibitate gabezian hezi bada ere, sentsualtasunari, kolore biziei eta lurraren usainei erreparatuz igaroko ditu egunak, harik eta emakume bilakatzen den arte. Amodio grinatsu bat biziko du portuko zamaketari batekin eta mediku ingeles batekin ezkonduko da. Baina Xuelari jakin-mina bihurtuko zaio obsesio eta sekula ikusi ez duen ama imajinatzen eta haren irudia osatzen hasiko da, harik eta bere burua irudi horren barrenean ikusiko duen arte.

59

Gogoan hartu

ROYAL ALBERT HALL 1871

ko martxoaren 29an inauguratua, Royal Albert Hall mundu osoko antzoki entzutetsu eta eraikin bereizgarrienetako bat da. Albertopolisen dago, Londresko South Kesington auzoaren iparraldean.

Alberto printzearen nahia eta eskaria betez eraiki zen Royal Albert Hall. Arte eta Zientzien alorrekiko lanak leku batean bildu eta publikoarekiko hurbiltasuna eta estimua erraztuko zuen eraikin bat altxatu nahi zuen Alberto printzeak. Ideia hori gauzatzeko eta gorpuzteko, aurrez aipaturiko South Kesington auzoa aukeratu zuen, beste museo eta ikasketa zentro batzuk ere bazirelako eremu horretan.

Hasiera batean, The Central Hall of Arts and Sciences izena eman zioten erakinari, baina, Alberto printzearen heriotzaren ondotik, Royal Albert Hall izena eman zion Victoria erreginak, senar eta errege izandakoaren omenez.

360 ekimen urtero Royal Albert Hall karitatezko erakundea da, baina ez du finantzaketa publikorik jasotzen. New Yorkeko Carnegie Hall eta Sidneyko Operarekin alderatzen dute askok, izan ere aretoaren akustika ezin hobea da. Hala, kalitate hori aprobetxatuz, urtero 360 ekimen inguru antolatzen dituzte bertan, batez ere musikari loturikoak. Bere hormetako irudiak begiratu besterik ez dago musikak hemen zer-nolako presentzia eta nagusitasuna duen ikusteko: Johny Cash gitarra-jotzaile eta kantaria, BB King bluesman ezaguna, Slash mitikoaren gitarra, The Rolling Stones taldeko Ronnie Wood, eta tankerako 60

musikariak ageri dira aretoko koadroetan. Antzokia eraiki zutenetik mundu zabaleko artista nagusiak bertatik igaro dira noizbait, musika klasikoko maisuetatik hasi eta rock izar ezagunenetaraino. Beatles taldeak emanaldia eskaini zuen 1963an bertan, Mic Jaggerek gidaturiko The Rolling Stones taldearekin batera. Bestalde, Pink Floyd taldeak antzoki honetan izandako esperientzia benetan bitxia izan da. Talde ingelesari betiko galarazi zioten bertan jotzea, izan ere, zuzeneko emanaldi baten ostean lehergailu bat eztandarazi zuten taldekideek eta antzokiak ikaragarrizko dardara egin zuen, egitura arriskuan jarriz. Era berean, folk estilotik elektrifikaziora egindako jauziarekin bete-betean asmatu zuela erakutsi zuen Bob Dylanek areto honetan bertan.

Urte osoan Royal Albert Hall antzokian egiten diren ekimen desberdinen artean aipatzekoa da The BBC Proms, musika klasikoaren inguruan mundu osoan egiten den jaialdi nagusiena. Urtero egiten dute, uda sasoian beti, eta zortzi aste irauten du. Bertan, musika klasikoaren alorreko izar handienak batzen dira, bakarlari, koru eta orkestra onenak hain zuzen. BBC telebista kateak emanaldiak zuzenean eskaintzen ditu. Jaialdi honen azken eguna oso berezia izaten da Britain Handiko hiriburuan. Egun horretan egitarau berezia izaten da bai aretoan bertan, bai Royal Albert Hall inguruan dagoen Hyde Parken ere. Hala, milaka hiritar eta bisitari gerturatzen dira bertara. Hau guztia jakinik, Royal Albert Hall bisitatu beharreko lekua da Londresera joanez gero.

PREIKESTOLEN Norvegia

Preikestolen Norvegia hego-ekialdeko kostaldean dagoen harri formazioa da. Preikestolen hitzak “pulpitu� esan nahi du norvegieraz; era berean, Pulpit Rock izenez ere ezagutzen da paraje ezin ederragoan dagoen harri formazio ikusgarri hau.

Norvegiako fiordoen hegoaldeko kostaldean dago Preikestolen, parez pare Ipar Atlantikoa duela. Rogaland eskualdeko Rykylke herrian dago, Lyse fiordoan hain zuzen. 25 metro inguruko harkaitz plano eta karratu bat da eta itsas mailatik 600 metrora dago; beraz, ezin esan bertigoa duenak bisitatzeko tokirik aproposena denik. Gainera, alderik alde harria ebakitzen duen arrakala bat dauka, eta, bertara igotakoan, badirudi edozein momentutan plataforma bi zatitan hauts daitekeela.

Preikestolenera heldu eta Lyse fiordoaren xarmaz gozatzea benetan esperientzia ederra izan daiteke. Bertara itsasoz heltzeko Stavanger-tik egin behar da bidea, baina goraino iritsi eta bertako panoramaz gozatzeko aukera bakarra oinei eragitea da. Stavangeretik datorren ferrytik jaitsi ondoren, autobusez egin behar da ibilbidearen zati bat. Gero, ordea, oinez dago goraino igo beharra nahita nahiez, baina ibilbidea ez da batere gogorra, ez behintzat eguraldia lagun izanda eta mendiko bota egokiak jantzita. Ordu eta erdi inguruko igoeran pare bat aldapa gogor baino ez daude, baina ez dute zailtasun berezirik. Gainera, gorantz emandako pauso bakoitzeko areagotu egiten da paisaiaren edertasuna.

Edertasunak sortzen duen harridurak nekeari irabazi egiten dio hemen.

Milango Duomoko orratzen aitabitxi/amabitxi izateko aukera

Laburrak Venezia eta Pragara, zuzenean Europako hiri txiki eta ertainen artean hegaldi merkeak eskaintzen dituen Volotea aire konpainiak 2013ko udan Bilbo eta Venezia arteko hegaldi zuzenak eskainiko ditu. Dagoeneko, eta 2013ko irailera arte, eros daitezke txartelak, 39 euroren truke, tasak barne. Hegaldiak astean bitan eskainiko dira, honako maiztasun hauekin: martxoaren 23tik maiatzaren 31ra, astearte eta ostiraletan; ekainaren 3tik 14ra, astelehen eta ostiraletan; eta ekainaren 17tik irailaren 5era, astelehen eta ostegunetan. Smart Wings konpainia txekiarrak, berriz, Bilbo eta Praga arteko hegaldi zuzenak eskainiko ditu 2013ko maiatzaren 30etik aurrera.

Greeter baten eskutik hiriak ezagutzen Egunetik egunera gehiago dira (Estatu Batuetan, Kanadan eta Europa iparraldean batik bat) bidaia bat planifikatzean bertako hiritar batekin harremanetan jartzen diren bidaiariak. Greeter izenaz jaio den figura berria, bere herria gustuko duen eta berori bidaiariei musu-truk erakusten dien boluntarioa da. Greeter izateko, “Global Greeter Network” taldeko kide izan beharra dago.

Talde hori orain dela 20 urte sortu zen New Yorken eta, gaur egun, 300 greeter inguru daude hiri hartan. Egun, munduko hamahiru herrialdek eskaintzen dute esandako zerbitzua (Bilbon ere badago bat) eta oso modu sinplean funtzionatzen dute: Internet bidez egiten da kontaktua beraiekin eta bidaiaren datak eta menperatzen diren hizkuntzak zehazten dira, besterik ez. Zerbitzua doakoa da.

Gainera, New Yorken ondotik, Los Angeles eta Londresekin ere gauza bera egingo omen du. Ez da hau aktoreak sarean gomendioak luzatzen dituen aurreneko aldia, izan ere, www.goop.com webgunean errezetak eta era guztietako gomendioak proposatu izan ditu. New Yorkeko gida interaktiboa Apple dendetan dago salgai.

Terravisionek leihatila izango du Loiun Loiuko aireportuak leihatila bat alokatu dio Terravision enpresari, honek Loiutik Europako beste hiri batzuetara doazen bidaiariei zerbitzua eskain diezaien. Italia, Erresuma Batua, Frantzia, Portugal, Herbehereak eta Maltako hainbat hiritan eskaintzen du egun zerbitzua Terravisionek; hain zuzen ere, herrialde horietako aireportuetan lur hartzen duten bidaiariei autobus zerbitzua eskaintzen die hirien erdiguneetara joateko. Hala, aurrerantzean, bidaiariak ez du kezkatu beharko aireportutik hirira egin beharreko bidaiaz, Loiuko aireportuan bertan txartelak erosi ahal izango baititu, aldez aurretik.

Espaziora bidaiak Brasilgo turismo agentzia bat espaziora bidaiak eskaintzen hasi da Estatu Batuetan, Alemanian, Kanadan eta Erresuma Batuan.

“Helmuga bereziak eta espazialak” da Sao Paulon egoitza duen Sanchat Tour agentziak zerbitzuari eman dion izena. Bere webgunean eskuratu daitezke bidai txartelak, hori bai, 107.000 dolar ordaindu behar dira 60 minutu irauten duen bidaia egiteko. (http://sanchattour.com)

New York, Gwyneth Paltrow-ren Hotela hilotzen depositu batean eskutik Australiako negozio-gizon bat hotel bat Azken aldian zeresan handiagoa ematen ari da Gwyneth Paltrow bere ibili zibernetikoengatik Hollywooden eskaintzen zaizkion pelikulengatik baino. Blog sortzaile eta trend-setter gisa probatu ostean, oraingoan app formatuko bidaia-giden munduan probatu nahi izan du aktore iparramerikarrak.

City Guides By Goop ekimenaren eskutik, New York hiriko gida osatzeko beta izan du aktore entzutetsuak eta hiriko bere leku kuttunak aukeratu ditu horretarako.

63

eraikitzen ari da Tasmaniako ospitale psikiatriko bateko hilotzen depositua izan zen lekuan. Eraikinak oraindik garai batean erabilitako autopsia mahaiak eta hozkailuak mantentzen ditu, eta berak berezitasun hori aprobetxatu nahi izan du jendea erakartzeko. Bere esanetan, logela batean ohe bikoitz bat jarriko du bertan dauden autopsiarako hiru mahai aprobetxatuz.

Eraberritze lanen ondoren, hotela datorren urtean irekitzea espero dute.

Milango Duomo edo katedral mitikoaren eraberritze lanetarako dirua biltzeko ekimen berezia jarri da martxan. Orain munduko hiritar orok aukera du katedraleko orratz baten aitabitxi edo amabitxi bilakatzeko, euro baten truke.

100.000 euroko ekarpena egiten duenak, berriz, betiko jarri ahal izango du bere izena tenpluaren harrian. Italian Ondasun Kulturalen finantziazioaren alorrean murrizketa gogorrak izaten ari direnez, katedralaren eraberritze lanek dakarten kostuari aurre egiteko jarri du abian ekimena la Fábrica de Duomo enpresak, katedralaren egoera aztertzeaz arduratzen denak. Guztira, 135 orratz daude aukeran, eta guztien artean aukeratu daiteke, internet bidez (http://www.diomomilano.it/)

Munduari Begira

Zaborra arte bilakatuta, Everesten Everest mendiak pairatzen duen kutsaduraz ohartarazteko eta salatzeko Nepaleko artista talde batek eskulturak landu ditu mendi honen inguruan pilatutako zaborrarekin. Era honetan, Da Mind Tree taldeak mendizaleen utzikeria salatu eta izadia babestu eta zaintzeko deia egin nahi izan du. Ekimena aurrera eramateko, Katmandun bildu zen 15 artistaz osaturiko taldea eta bildutako 1.500 kilo zaborretik (gas bonbonak, latak, pilak, sukaldeko tresnak…) 74 eskultura eraiki zituzten. Zaborra pilatzeaz Everesteko Eskalatzaileen Elkartea arduratu da, zeinak 2011az geroztik 10 tona zabor jaso baititu bertan.

Artelanak salgai jarri dituzte eta hortik aterako den dirua Everest mendia garbitzeaz arduratu den elkarteari bideratuko zaio, aurrera begira egingo diren garbiketak finantzatzeko.

Louvre museo berria, meatzari gune batean Louvre museoak sukurtsal berria ireki du frantziar Estatuaren iparraldean dagoen Lens herrian, iraganean meatzari gune garrantzitsu izandako eremuan. Krisiak gogor kolpatu duen eremua izanik, museoak ingurua indartzen lagunduko duela espero dute Louvreko arduradunek. Eraikin berriak ez du obra propiorik izango, baina museoak Parisen gordetzen dituen obra batzuk erakutsiko ditu, aldian aldian. Museo berrian ikus daitekeen lehen erakusketa honako hau da: “Berpizkundea. Europako arteen iraultzak, 1400-1530”, guztira 250 obra biltzen dituena.

Rio de Janeiroko Pão de Açúcar harkaitzeko teleferikoak 100 urte bete ditu Pão de Açúcar harkaitzaren gorenera iristen den teleferikoak mende bat bete duen arren, bidaia honen xarma ez da itzali denbora horretan guztian. Rio de Janeiroren ikur mitikoa, “bondinho” izenaz ezagutu izan da beti, teleferikoak iraganeko tranbia mitikoekin duen antza dela eta. Ibilbidearen lehen zatian, Praia Vermelha eta Urca muinoaren tontorra lotzen ditu, itsasotik 220 metrora igota. Hortik, bigarren linea bat abiatzen da, bidaiaria Pão de Açúcar tontorreraino eramaten duena, hain zuzen. Bertatik Rio de Janeiroren panoramika ederraz eta Guanabara badiaz goza daiteke. Gisa honetako teleferikoen artean munduko hirugarrena izan zen honako hau; lehenengoa Donostiakoa izan zen, hiria Ulia mendiarekin lotzen zuena.