MAGAZINE VOOR HUURDERS VAN YMERE
ontmoet
houd r e d n o m a a z r duu
Daarom duurzaam pagina 14 Wat levert het mij op? pagina 10
‘ Nooit meer modderen met strips en kit’
13 x s
lim
als Ym uw w ere met oni de sla ng aan g gaa t pa gina
12
inhoud
06 comfort Meer
Ymere gaat duizenden woningen comfortabeler, energiezuiniger en veiliger maken.
10
Wat heb ik eraan?
De voor- en nadelen van verduurzaming van uw woning overzichtelijk op een rijtje.
12
Samen aan de slag
Gaat Ymere uw woning aanpakken? Met dit stappenplan bent u optimaal voorbereid.
Duurzaam onderhoud Ymere gaat de komende jaren duurzaam onderhoud p legen aan duizenden woningen. Ook aan uw woning. In deze speciale uitgave van Ymere ontmoet leggen wij u graag uit waarom, en hoe dat in z’n werk gaat. We zetten overzichtelijk op een rijtje wat dat voor u b etekent. Voor uw portemonnee. Maar ook qua overlast. Daar t egenover laten wij u zien wat duurzaam onderhoud oplevert: een huis van deze tijd, meer comfort, en een kans om geld te besparen op uw energierekening. Bent u benieuwd hoe bewoners in woningen die al klaar zijn duurzaam onderhoud hebben ervaren? In de rubriek ‘Uitgelicht’ vertellen vier huurders van Ymere over de plussen en de minnen. Ineke Kruis bijvoorbeeld, woonachtig aan de Amstelveenseweg in Almere, die dolblij is met haar zonnepanelen: “Als nu de zon schijnt, ben ik dubbel gelukkig.” Natuurlijk is het mogelijk dat u na lezing van deze special nog vragen hebt. Dan kunt u uiteraard altijd contact opnemen met de projectleider of uw gebiedsconsulent.
18
Zo zit dat!
“Waarom moet ik huurverhoging betalen voor betere isolatie?” Vijf vragen, vijf antwoorden.
COLOFON Deze special over duurzaam onderhoud is een eenmalige uitgave van Ymere. Redactieadres ymereontmoet@ymere.nl Hoofdredacteur Fred de Ruyter Eindredactie Onno Hogenaar Productie Went Werkt Journalistiek Aan dit nummer werkten mee Marc van Arem, Esther Barfoot, Sandra Bouwmeester, Karlijn Broekhuizen, Margot Franssen, Marjan Kootwijk, Pablo van der Laan, Margo Oosterveen, Robin Ouwerkerk, Nathalie Roet, Anje Romein, M onique Smeets, Margreet Steiner, Paul Tuijp, Jan Jaap Vogel, Fotografie Yvonne Brandwijk, Eline Hensen, Anneke Hymmen, Martijn Steiner Lovisa Infographic Shoot Media Vormgeving en opmaak © Overhaus, Amsterdam Drukwerk tussen de b edrijven door (tdbd). Dit magazine is met zorg samengesteld. U kunt er echter geen rechten aan ontlenen.
2 |
ontmoet special
uitgelicht Nieuwe kozijnen, dubbel glas en gevelisolatie Naam Hein Claver (56) Woont Ketelmakerij, Amsterdam-Noord
“L
‘ In de winter zitten we er nu warm bij’
aat ik vooropstellen dat we hier heel gelukkig zijn. De huizen zijn groot, en we hebben goed contact met de buren. Maar vooral in de winter merkten mijn vrouw Alie en ik de mankementen van onze woning. Als het regende, moesten we handdoeken voor de deuren leggen, anders liep het water het huis in. Het waaide niet alleen buiten, maar ook b innen. Wanhopig werden we er soms van. Maar aan het einde van elke tunnel is een lichtpuntje, en deze kwam in de vorm van een brief, waarin plannen voor onderhoud en duurzame verbetering van onze woning werden aangekondigd. We konden ons geluk niet op. Door Ymere werden we uitgenodigd om plaats te nemen in de klankbordgroep, en dat heb ik gedaan. Ik ben de buurt in gegaan en heb de bewoners gevraagd naar hun wensen. Vanuit hun woonervaring konden zij het beste aangeven hoe zij de aanpak voor zich zagen. Dankzij onze bemoeienis zijn de schuifdeuren uiteindelijk behouden en is de plek van de nieuwe draai- en kiepramen aangepast. Door mijn technische achtergrond begreep ik exact wat er ging gebeuren. Maar ook als je die niet hebt, kan ik iedereen adviseren in zo’n klankbordgroep zitting te nemen. Zo raak je heel betrokken bij het proces en krijg je meer voor elkaar. In de winter zitten we er nu warm bij, en in de zomer genieten we van onze tuin. Zo’n mooi huis vind je niet snel in Amsterdam.” DUURZAAM ONDERHOUD | 3
kort Windmolen op Ymere dak
Energieadviseurs langs de deuren Nuon heeft tien energieadviseurs opgeleid, die bij Ymere-huurders langs de deuren zijn gegaan. Dat deden zij voor Step2Save, een energiebesparings project waarbij bewoners van sociale huurwoningen gratis advies kregen over energiebesparing. In één jaar tijd gaven de energieadviseurs 5.000 adviezen in de Amsterdamse stadsdelen Noord en Oost. Ze deelden ook energieboxen uit met spaarlampen en andere milieuvriendelijke producten. De energieadviseurs waren jonge werkzoekenden. Met hun opleiding en tijdelijke baan verwerven ze een betere positie op de arbeidsmarkt.
Besparing: 25 euro per maand Op het dak van de Ymere-vestiging in Amsterdam-Noord staat een windmolen, die het kantoor van stroom voorziet. Deze windmolen levert genoeg energie voor een tweepersoonshuishouden. Ook een groen dak (met de vetplant sedum) en zonnepanelen leveren een bijdrage aan duurzaamheid. Op een digitaal bord in de hal kan iedereen zien hoeveel energie de windmolen en de zonnepanelen leveren. Zo wil Ymere de bewustwording bij haar eigen medewerkers vergroten. 4 |
ontmoet special
Bij renovatie van 149 eengezinswoningen aan de Alkmaargracht en omgeving in Almere hebben de woningen een hoger energielabel gekregen: van E/D naar A. Door de woningen beter te isoleren, treedt minder warmteverlies op en gaat het energieverbruik omlaag. Gemiddeld wordt er ongeveer 25 euro per maand bespaard. Ymere isoleerde onder meer de daken en de vloeren op de begane grond. De raamkozijnen zijn vervangen, en er is hoogrendementsglas geplaatst. Door daarnaast te zorgen voor betere ventilatie, ontstond er een aangenamere leefomgeving voor de bewoners. Ook kregen 137 woningen elk zes zonnepanelen op het dak die een huishouden circa 1.000 kWh stroom per jaar opleveren. Dat is ongeveer een derde van de jaarlijkse elektrabehoefte van een woning.
Duurzame opknapbeurt voor
Heiligenhuisjes Toen De Heiligenhuisjes in Haarlem in 2009 de monumentenstatus kregen, is door Ymere besloten de woningen duurzaam op te knappen. Tijdens deze opknapbeurt konden de bewoners in hun huis blijven wonen. Vloeren en daken zijn geïsoleerd, kozijnen vervangen, isolatieglas geplaatst en de verwarmingsketel is vervangen. Door deze maatregelen is het energie label van de huisjes verbeterd van E naar B. Tegelijkertijd is de unieke uitstraling behouden.
Muurverwarming veilig en goedkoop In Amsterdam-Noord heeft Ymere een proef uitgevoerd met een elektrisch muurverwarmingssysteem. De binnenzijde van een aantal wanden van de woning zijn beplakt met een siliconenpolymeer, waarin elektriciteitsdraad is geplaatst. Door aansluiting van zwakstroom op de draden loopt elektrische stroom door ketens van carbondeeltjes in het polymeer, waardoor de temperatuur stijgt. De techniek – uniek in de wereld – is schoon, veilig en goedkoop. De eerste ervaringen zijn positief. De woning is aangenaam warm, al missen sommige het gezellige `kacheltje’ in de kamer.
Dakscan toont warmteverlies Hoeveel warmte verliezen woningen eigenlijk via het dak? Dat wilde de gemeente Amsterdam graag weten. Daarom is, in samenwerking met Ymere en andere woningcorporaties, van heel Amsterdam een ‘dakscan’ gemaakt. Vanuit een vliegtuig zijn foto’s genomen met een infraroodcamera. Zo is zichtbaar gemaakt welke woningen door slechte isolatie veel warmte verliezen. De dakscan is vooral bedoeld om bewoners bewust te maken van hun energiegebruik, maar de gegevens worden ook gebruikt om conclusies over de kwaliteit van dakisolatie te trekken. Daar kunnen de woningcorporaties dan mee aan de slag.
Achterpad verlichting op zonneenergie In de Rozenprieelwijk in Haarlem waren de achterpaden slecht verlicht. Dat gaf de bewoners een gevoel van onveiligheid. Ymere heeft de achterpaden verlicht met energie van zonnepanelen. Sindsdien voelen bewoners zich weer veilig als ze achterom hun huis in willen. En het is bovendien een duurzame oplossing. DUURZAAM ONDERHOUD | 5
van label G naar B
Paul Tuijp
‘ Ook in een geïsoleerd huis moet je zuinig omgaan met energie’ 6 |
ontmoet special
Energiezuinig, veilig en comfortabel Veel oudere woningen van Ymere hebben enkel glas en zijn slecht g eïsoleerd. Sommige hebben zelfs nog onveilige gas kachels en geisers. Deze woningen kunnen energiezuiniger, schoner en veiliger. Daarom gaat Ymere een deel van deze woningen verduurzamen. Ook uw woning komt hiervoor in aanmerking.
B
ijna alle woningen in Nederland hebben een energielabel. Een zeer zuinige woning heeft label A, een woning die veel energie gebruikt label F of zelfs G. Doel van Ymere is om huizen met een slecht label in tien jaar tijd te verbeteren tot minstens label B. De woningen krijgen dubbel glas, en daken en vloeren worden geïsoleerd, zodat minder warmte weglekt. Als de verwarmingsketel moet worden vervangen, komt er een energiezuinige voor terug. Al deze maatregelen zorgen voor een lagere energierekening en een comfortabele en veilige woning. En het is ook nog eens goed voor het milieu. “Behalve isolatie en vervanging van ketels kunnen we een zonneboiler of zonnepanelen aanbrengen”, zegt Paul Tuijp, technisch adviseur bij Ymere. “Dan werken de liften van een complex bijvoorbeeld op zonne-energie. Dit doen we alleen als het technisch en financieel haalbaar is.”
Twee labels vooruit Niet alle woningen met een slecht label komen voor verduurzaming in aanmerking. Woningen moeten minstens twee labels vooruit kunnen worden geholpen, dus van F naar D of van D naar B. Een andere voorwaarde is dat bewoners tijdens de werkzaamheden in hun woning kunnen blijven. Tuijp: “Als we bij het onderzoek ontdekken dat er bijvoorbeeld ook herstel aan de fundering nodig is of dat er asbest in de woning zit, dan pakken we die op een ander moment aan. Want voor zo’n renovatie moeten bewoners tijdelijk hun huis uit.”
Logisch moment Ymere voert de verbeteringen uit op een logisch moment: als er toch al onderhoud is gepland. “Zo vallen we de huurder maar één keer lastig”, zegt Tuijp. “Het moment ligt vaak voor de hand. Als we het kozijn vervangen, pakken we meteen het dubbel glas mee. Twee vliegen in één klap.” De ene
Helft in orde Ongeveer 74.000 woningen van Ymere komen in aanmerking voor een energielabel. Daarvan hebben zo’n 37.000 woningen een label A, B of C. Dus de helft is in orde. De woningen zijn als volgt over de labels verdeeld: Label A: 11.750 Label B: 5.250 Label C: 19.750 Label D: 12.250 Label E: 12.000 Label F: 8.250 Label G: 4.750 DUURZAAM ONDERHOUD | 7
van label G naar B huurder zal meer last ondervinden dan de andere. “Voor dakisolatie in een boven woning moet misschien de zolder leeg. We bieden zo veel mogelijk hulp aan om het leed te v erzachten.”
Zuinig met energie Dat de maatregelen effect hebben, staat vast. Op papier kan dat voor sommige huurders zelfs oplopen tot een besparing van vijftig procent. Maar in de praktijk is nog wel iets extra’s nodig: bewustwording. “Bewoners moeten ook zelf meehelpen”, zegt Tuijp. “Door niet te veel te stoken, apparaten uit te schakelen en ’s nachts de verwarming laag te zetten. Denk niet na de ingrepen: nu kan ik de kachel vaker aanlaten of langer douchen. Ook in een geïsoleerd huis moet je zuinig omgaan met energie.”
Onderhoud of verbetering? Ymere werkt aan betere woningen via het wettelijk verplicht onderhoud, zoals schilderwerk, voegwerk en reparaties. Dat zit bij de huur inbegrepen, en de huurder mag dit niet weigeren. Daarnaast zijn er extra onderhoudsmaatregelen mogelijk die de huurder meer comfort bieden. Investeringen in duurzaamheid vallen onder die extra’s. Omdat sprake is van een aanzienlijke verbetering van de woning, krijgt de woning een zuiniger energielabel en vraagt Ymere daarvoor 8 |
ontmoet special
een huurverhoging. De hoogte daarvan hangt af van de aard van de verbeteringen. Voor deze ingrepen is wel toestemming nodig van de huurder. Er vinden onder andere besprekingen plaats met bewoners via de bewonerscommissies of een klankbordgroep, en er is extra uitleg tijdens bewonersavonden. De duurzaamheidsmaatregelen zijn alleen toegestaan als minstens 70 procent van de bewoners van een complex bereid is mee te werken en de huurverhoging te betalen. Daarom wordt elke individuele huurder om een akkoord gevraagd.
Laagste labels eerst Van de woningen van Ymere hebben er 4.750 het slechtste label: G. Dit zijn voor een deel panden die eerder op de nominatie stonden om gesloopt te worden. Door de crisis is er echter minder geld voor nieuwbouw, en daarom worden deze panden niet gesloopt maar grondig aangepakt. Ymere streeft ernaar om de panden met de laagste labels het eerst aan te pakken.
uitgelicht
‘ Dubbel gelukkig als de zon schijnt’
Nieuwe kozijnen, dubbel glas en zonne panelen Naam Ineke Kruis (50) Woont Amstelveenstraat, Almere
“W
e wonen nu 21 jaar in dit huurhuis en hebben er met veel plezier vijf kinderen grootgebracht. Daar ging financieel al onze aandacht naar uit. Totdat we een uitnodiging kregen van Ymere voor een voorlichtingsavond over een duurzame renovatie van de buurt. Er zouden onder andere nieuwe kozijnen en zonnepanelen geplaatst worden. We waren al jaren aan het modderen met strips en kit om de tocht tegen te houden. Nieuwe kozijnen leken ons dan ook gelijk een prima idee. Op de voorlichtingsavond werd ons voorgerekend wat zonnepanelen, na een kleine huurverhoging, zou opleveren. Bijna 20 euro per maand, daar kun je toch leuke dingen mee doen? De verbouwing duurde in totaal tien d agen en is uitermate soepel verlopen. Tijdens het bouwproces kwam steeds een andere groep bouwvakkers over de vloer, maar de afstemming verliep geolied. Nu hebben we niet alleen een goed geïsoleerde zolder en zes blinkende zonnepanelen, maar ook nieuwe kozijnen en dubbel glas. Ons huis is daarmee van energie label E naar A gegaan! Veel mensen denken dat er bij zo’n renovatie een addertje onder het gras zit. Maar ik kan uit e rvaring zeggen: dat is niet zo. En als de zon schijnt, ben ik nu dubbel gelukkig!” DUURZAAM ONDERHOUD | 9
voor- en nadelen van verduurzaming Verduurzaming van uw woning heeft veel voordelen. Zo neemt het wooncomfort toe en gaan uw energiekosten waarschijnlijk omlaag. Bovendien is een duurzame woning ook nog eens goed voor het milieu. Maar er zijn ook nadelen. Wij hebben de voor- en nadelen voor u uitgetekend.
1
Meer comfort
1
3
Minder kou, tocht-, vocht- en schimmelproblemen. Daardoor ook minder gezondheidsklachten zoals luchtweg- en ooginfecties, astma, vermoeidheid en hoofdpijn. 2
2
Beter voor het milieu Een duurzaam huis verspilt minder energie. Dat is van belang in een tijd dat fossiele brandstoffen schaarser worden. Een duurzaam huis stoot minder CO² uit en is dus schoner.
3
B ij de tijd met een huis van nu Glasisolatie; van enkel glas naar dubbel of van verouderd dubbel glas naar beter dubbel glas van nu; Van gaskachel en geisers naar centrale verwarming; Gevels en dak geïsoleerd; Kieren gedicht en waterleidingen verpakt.
4
15-20%
E nergiebesparing Een energiezuiniger huis betekent ook een besparing in de energierekening. Een gemiddelde energiebesparing van zo’n 15 tot 20% is niet buitengewoon. Dat kan honderden euro's per jaar schelen.
10 |
4
ontmoet special
Voordelen
2
1
1
H uurverhoging Een beter huis kost dikwijls iets meer geld. Dat kan variëren tussen de 10 en 60 euro per maand, afhankelijk van de mate van energiezuinigheid. Huurders die daarvoor in aanmerking komen, kunnen een deel daarvan vergoed krijgen via de huurtoeslag (zelf na te rekenen via www.toeslagen.nl).
2
O verlast Tussen de allereerste voorbereidingen en de start van de werkzaamheden zit gemiddeld 20 maanden. Daarin gaat Ymere een traject aan om u te informeren, te enthousiasmeren en om medewerking te vragen. Bij een complex van ongeveer 100 woningen duurt de uitvoering van de werkzaamheden ongeveer 1 jaar. De werkzaamheden ín uw woning zijn beperkt tot enkele dagen.
3 3
Nadelen
O nzekerheid over effect op het energieverbruik Er zijn complexen waar Ymere na uitvoering van het project veel lagere besparingen terugziet dan vooraf berekend. Om teleurstellingen te voorkomen is het van belang dat u na de ingreep uw (stook) gedrag in de gaten houdt. DUURZAAM ONDERHOUD | 11
aan de slag
Duurzaam in 13 stap Ymere wil uw woning duurzamer maken. Daarvoor hoeft u uw huis niet uit. Maar het is wel slim om met een aantal zaken r ekening te houden. In de voorbereiding, tijdens de uitvoering en na de woningverbetering.
1 2 3 12 |
Voorbereiding Zodra Ymere plannen heeft voor onderhoud en verbeteringen aan een complex, komt er een bewonersbijeenkomst om u bij de plannen te betrekken. Het is belangrijk om – als deze er nog niet is – een bewoners commissie op te richten.
Uw bewonerscommissie is de gesprekspartner van Ymere tijdens de voorbereiding en de uitvoering van de werkzaamheden en geeft gevraagd en ongevraagd advies. Voor Ymere is het belangrijk om een duidelijk aanspreekpunt te hebben. Met een bewonerscommissie heeft u een officiële vertegenwoordiging.
Zorg dat uw bewonerscommissie wordt bijgestaan door een professionele ondersteuner, bijvoorbeeld de Woonbond of een Steunpunt Wonen. Het inhuren van een professionele ondersteuner kost geld. Die kosten worden door Ymere vergoed. ontmoet special
4
Inventariseer als bewonerscommissie samen met de bewoners de gebreken aan woningen. Maak dan een wensenlijst met daarop de zaken die bewoners zelf verbeterd willen zien. Overleg vervolgens met Ymere.
pen
5 6 7
Uitvoering Om vertraging tijdens de uitvoer te voorkomen is het belangrijk dat u zich aan de afspraken met de aannemer houdt. Natuurlijk wordt u ruim van te voren geïnformeerd over zijn komst.
De werkzaamheden brengen overlast met zich mee. Dat is niet te voorkomen. Houd er rekening mee dat er door de week tussen zeven uur ’s ochtends en vier uur ’s middags gewerkt wordt.
Bent u tijdens het onderhoud op vakantie of lang van huis? Meld het aan Ymere, dan kan daar rekening mee worden gehouden.
8 9 10 11
Zet kostbare of breekbare spullen op een veilige plek als er in huis wordt gewerkt. Ook al let de aannemer goed op, een ongeluk zit in een klein hoekje.
Na de uitvoering Check bij de oplevering of alles goed gedaan is. Zijn er toch nog opleverpunten, dingen die niet in orde zijn? Meld dat zo snel mogelijk aan Ymere.
In de maand nadat de woningverbetering is afgerond, wordt de huurverhoging doorgevoerd. Houd daar rekening mee.
Krijgt u huurtoeslag? Geef de
12 13
huurverhoging dan door aan de Belastingdienst. De Belastingdienst kan de huurtoeslag aanpassen.
Vaak zorgt woningverbetering voor lagere stookkosten. Tenminste: als u uw stook gedrag na de ingreep niet verandert. Let daarop. Tips voor energiebesparing vind u op www.milieucentraal.nl.
Evalueer samen met Ymere over wat beter had gekund en over wat goed is gegaan. Daar hebben huurders van een volgend project weer profijt van. DUURZAAM ONDERHOUD | 13
daarom duurzaam
‘ Niet wachten tot de energierekening onbetaalbaar wordt’
14 |
ontmoet special
200
150
100
50
1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012
800
We kunnen wachten tot ons klimaat verandert of de energie rekening niet meer te betalen is. Beter is het als overheid, bedrijfsleven, woningcorporaties, wetenschappers en bewo ners nu sámen overtuigd kiezen voor het bouwen van een duurzame energiehuishouding, zeggen de experts.
W
aarom stijgen de prijzen van energie? Vaak wordt gezegd dat dat komt omdat fossiele brandstoffen, zoals olie en aardgas, opraken. “Maar dat is niet de reden”, stelt Wim Sinke, manager programmaontwikkeling zonne-energie bij onderzoeksinstituut ECN. “Want de fossiele brandstoffen zullen niet op korte termijn opraken. Wél wordt het steeds lastiger en duurder om nieuwe voorraden aan te boren, bijvoorbeeld doordat ze op lastige plekken liggen, zoals onder de poolgebieden.”
uitstoot van CO2, een gas dat ontstaat bij de verbranding van fossiele brandstoffen. Sinke: “De maatregelen die de wereld moet nemen om dat te voorkomen, kosten geld. Dat geldt zowel voor het toepassen van duurzame energie, zoals zonne- of windenergie, als voor het opslaan van CO2 onder de grond. En dàt zullen we steeds meer gaan merken in de energieprijzen. Maar ik ben ervan overtuigd dat het uiteindelijk veel goedkoper is om nú maatregelen te nemen dan om later de schade te repareren.”
Nu maatregelen nemen
Hoog tijd dus om ons energiegebruik vriendelijker te maken voor de planeet én voor onze portemonnee. Daar zijn grofweg twee oplossingen voor, zegt Sinke. “Enerzijds moeten we zorgen dat we minder energie gaan verbruiken, bijvoorbeeld door betere isolatie. Aan de andere kant moeten we op veel grotere schaal duurzame energie, zoals wind- en zonne-energie toepassen. Die worden dan goedkoper dan ze nu zijn.” Zeker als het gaat om energiebesparing is er werk aan de winkel voor woningcorporaties. Neem Ymere: van de ruim 74.000 woningen van Ymere die in aanmerking komen voor een energielabel, heeft ongeveer de helft een label D of lager. Dat betekent dat die huizen nog erg onzuinig zijn. “Corporaties hebben veel oude woningen in hun bezit”, vertelt Frits Meijer, die voor onderzoeksbureau OTB onderzoek
Een belangrijkere reden van de prijsstijging is de sterk groeiende vraag naar energie. Sinke: “Dat komt door de opkomst van grote, nieuwe economieën, zoals China en India. Als daar miljoenen mensen genoeg gaan verdienen om een auto of een tv te kopen, dan zorgt dat voor een enorme toename van het energieverbruik. En bij ons neemt het verbruik nog niet af.” Door die stijging van het verbruik wordt het gevaar van een sterke klimaatverandering steeds groter. Die wordt namelijk veroorzaakt door de
‘ Technisch kán het’
Nationale kierenjacht
700 600 500 400 300
Wereldolieprijs
(North Sea Brent) 200 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 (US dollar per vat)
150
120 300 90 250 60 200 30 150 0
1992
1996
2000
2004
2008
2012
100
Aardgasprijs 50
Gemiddeld 1998 2000tarief 2002 kleinverbruik 2004 2006 2008 (euro/1000 m3, excl. BTW)
2010 2012
800 700 600 500 400 300 200
1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012
150
DUURZAAM ONDERHOUD | 15 120
daarom duurzaam doet naar de kwaliteit van huizen. “Tot de jaren ‘70 stonden mensen er niet bij stil dat ze zuinig met energie moesten omspringen en werden er geen eisen gesteld aan de woningen. Vervolgens ontstond in de jaren ‘80 wat we nu lachend de ‘nationale kierenjacht’ noemen.” Maar de isolatie van de jaren ‘80 laat ook te wensen over, zegt Meijer. “Om deze huizen echt zuinig te maken, moet je dak, gevel en vloeren opnieuw isoleren, dubbele ramen erin zetten en gaskachels vervangen door centrale verwarming.” Een behoorlijke klus.
Voorbeeldhuis En de lat ligt nog hoger. Aedes, de brancheorganisatie van de woningcorporaties, heeft met de overheid afgesproken dat corporaties vanaf 2020 alleen nog maar energieneutrale woningen zullen bouwen. En dat vanaf 2050 het hele woningbezit van de corporaties energie neutraal is. Energieneutraal: dat is nog een stapje verder dan zuinig. “Het betekent dat een huis niet alleen heel weinig energie verbruikt, maar dat het die energie ook zelf opwekt, bijvoorbeeld door zonnepanelen op het dak”, vertelt Arjen Meijer, óók onderzoeker bij OTB. Ymere heeft op dit moment welgeteld
‘ Het moet uiteindelijk toch’
Elektriciteitsprijs Tarief kleinverbruik (euro/duizend kWh, excl. BTW) 300
één energieneutrale woning, een voorbeeldhuis in Almere. Nog ruim 74.000 woningen te gaan dus - plus de rest van de huizen in Nederland. Ook al klinkt 2050 nog ver weg; het is over minder dan veertig jaar.
250
200
150
100
Gigantische klus “Ja, het wordt een gigantische klus die zijn weerga niet kent”, beaamt Sinke. “Maar technisch kán het. Daarom moeten we alles op alles zetten om het voor elkaar te krijgen. Het moet uiteindelijk tóch. We kunnen wachten tot de klimaatverandering onhoudbaar wordt of de energierekening niet meer te betalen is. Beter is het als we nu sámen overtuigd kiezen voor een duurzame energiehuishouding.” Bovendien slaan we daarmee – in deze tijden van c risis – twee vliegen in één klap, redeneert Sinke. “Want bedenk maar eens hoeveel werkgelegenheid deze operatie kan gaan opleveren.”
50
1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012
800 700 600 500 400 300 200
1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012
150
‘ Natuurlijke bronnen zijn niet onuitputtelijk’ 16 |
ontmoet special
Voor huurders is een verbouwing om de woning energiezuiniger te maken niet altijd prettig, weet Jan van der Roest, voorzitter van de Samenwerkende Huurdersverenigingen van Ymere (SHY). Maar het dient een groter belang: “Het complex waar ik woon, wordt op dit moment energiezuiniger gemaakt, en enkele buurtbewoners vertelden mij dat dit behoorlijk ingrijpend is. Omdat het dak moest
worden geïsoleerd, werden bij hen de 120 zolderkamers deels gesloopt. Daar moet Ymere de bewoners dan persoonlijk bij be90 geleiden. Maar toch vind ik het belangrijk dat dit soort60 verbouwingen plaatsvinden. De natuurlijke energiebronnen van onze planeet zijn niet onuitputtelijk. Laat Ymere 30 de bewoners wel voorlichten hoe ze zuiniger kunnen leven. Zodat de verbouwing 0 1992 1996 oplevert.” 2000 2004 2008 2012 ook echt een besparing
uitgelicht Nieuwe kozijnen, gevels en vloerisolatie Naam Lolke van Voorst (77) Woont eiligenhuisjes, Haarlem H
“V
‘ We wonen nu in een villa’
oor het raam konden we niet meer zitten, dan werden mijn vrouw en ik weggeblazen. Verhuizen wilden we niet, we wonen in zo’n bijzondere woning. Zo hebben bijvoorbeeld alle 61 woningen een naam en een heiligenbeeld aan de muur, en zijn de huizen gebouwd in een U-vorm. Maar met de jaren kwamen de gebreken. Meerdere woningcorporaties hebben de huizen in hun beheer gehad, maar geen van hen ontwikkelde plannen voor de langere termijn. Totdat Ymere het overnam. Een grootscheepse, duurzame aanpak van de huizen, dat was het plan. Nieuwe hardhouten kozijnen, dubbel glas, andere gevels en een nieuw dak: grondiger kon bijna niet. Ik wilde graag een vinger aan de pols houden en heb op uitnodiging van Ymere zitting genomen in een klankbordgroep. We hebben op die manier behoorlijk wat inspraak gehad. Zo mochten we de kleur van de voegen kiezen en hebben we de originele staldeuren weten te behouden. Niet alle bewoners waren meteen even positief. Maar naarmate het proces vorderde, raakte iedereen steeds enthousiaster. Ze realiseerden zich dat het ook in hun portemonnee ging schelen. Vooral de vloerisolatie bespaart ons wel een paar honderd euro per jaar. Vaak blijven toeristen die langslopen nu even staan. De bewoners vertellen graag over hun bijzondere huis. Of zoals ze zelf zeggen: we wonen nu in een villa!” DUURZAAM ONDERHOUD | 17
huurders vragen
‘ Gaan mijn energielasten werkelijk dalen?’ De duurzaamheidsplannen van Ymere roepen bij huurders heel wat vragen op. Vijf veel voorkomende vragen uitgelicht. Pieter de Jong, bestuurder bij Ymere, geeft antwoord.
1
Nel Palmer (67 jaar), lid van de klankbordgroep Kalslagerring in Nieuw-Vennep 18 |
ontmoet special
Nel Palmer: “Waarom moet ik een huurverhoging betalen voor betere isolatie? Dat hoort toch gewoon bij een goede woning?” Pieter de Jong: “Natuurlijk zou het prachtig zijn als Ymere al haar woningen kon verbeteren zonder daarvoor een huurverhoging te vragen. We hebben drie redenen om toch een huurverhoging te vragen. Allereerst is de maximale huurprijs van een woning volgens de wet gekoppeld aan de kwaliteit daarvan. Als u dankzij de isolatie aangenamer woont, dan leidt dit automatisch ook tot een wat hogere huur. Daarnaast moet Ymere geld lenen bij de bank om deze maatregelen te kunnen uitvoeren. Niet alleen voor deze woningen,
Alexander Hilligehekken (36 jaar), voorzitter van de bewonerscommissie Engelandlaan in Haarlem
maar voor nog veel meer complexen. Als hier geen hogere huren tegenover staan, krijgt Ymere dat niet voor elkaar. Tot slot profiteert u van deze maatregel: betere isolatie leidt tot een lagere energierekening. Dat compenseert voor een deel de wat hogere huur. Natuurlijk is Ymere terughoudend met het doorvoeren van huurverhogingen. Bij isolatiemaatregelen gaan we ervan uit dat de hogere huur voor een deel wordt gecompenseerd door een lagere energienota.”
2
Alexander Hilligehekken: “Ymere gaat in onze woningen aan de slag met onderhoud, isolatie en ventilatie. De bewoners hebben liever
een nieuwe keuken met nieuwe tegels en een knappe badkamer. Kan dat ook direct worden gedaan?” De Jong: “U wijst erop dat sommige bewoners meer belang hechten aan een goede badkamer en een mooie keuken dan aan volledige isolatie van de woning. Dat is een belangrijk signaal. Voor Ymere staat voorop dat de woningen moeten voldoen aan eisen ten aanzien van duurzaamheid. De energieprijzen stijgen veel harder dan de huren. Als we er niet voor zorgen dat onze woningen goed geïsoleerd zijn, zullen ze op den duur onbetaalbaar worden. De huurders kunnen dan namelijk de energielasten niet meer opbrengen. Een goede badkamer en een mooie
keuken zijn natuurlijk óók belangrijk voor een goed wooncomfort. Als de badkamers en keukens niet meer van goede kwaliteit zijn, zullen we die aanpakken. En als er technische gebreken zijn, dan voert ons servicebedrijf de werkzaamheden uiteraard wel eerder uit.”
3
“Ymere zegt dat mijn energielasten aanzienlijk zullen dalen per maand. Gaat dat werkelijk zo veel schelen?” De Jong: “Ymere berekent een verwachte gemiddelde besparing op basis van de technische ingrepen die we willen doen. De ene huurder zal meer besparen, de ander wat DUURZAAM ONDERHOUD | 19
huurders vragen
Gerard Hagen (74 jaar), secretaris van de bewonerscommissie van project Gaasterlandstraat en Waddenstraat in Haarlem
minder. De werkelijke besparing is afhankelijk van uw stookgedrag. Ook wijzigingen in energieprijzen, de ligging van de woning in een complex en veranderingen in de samenstelling van een huishouden spelen daarbij uiteraard een rol.”
4
Gerard Hagen: “Voor alle maatregelen vraagt Ymere een flinke huurverhoging. Onze bewoners geven aan achter een groot deel van de maatregelen te staan. Eén maatregel hoeft van een meerderheid van de bewoners echter niet, namelijk muurisolatie bij de slaapkamers tegen een huurverhoging van 9 euro 20 |
ontmoet special
per maand. Als Ymere dit project hoe dan ook wil uitvoeren om het energielabel van de flats te verbeteren, kan dit dan zonder dit deel van de huurverhoging?” De Jong: “Een logische vraag. We proberen echt rekening te houden met bewonerswensen. Wij denken echter dat het niet isoleren van de slaapkamer een gemiste kans is, ook voor toekomstige bewoners. De isolatie van dit complex maakt namelijk deel uit van een integraal plan. Als we alles in één keer zo veel mogelijk isoleren, besparen we niet alleen energie, maar levert dat ook meer comfort op. We menen dat de gevraagde huurverhoging in redelijke verhouding staat tot de verbete-
ringen aan de woning. Daarover maken we overigens nog afspraken met de bewonerscommissie.”
5
“Ik ga straks meer huur betalen voor de duurzame verbeteringen aan mijn woning. Krijg ik dan ook meer huurtoeslag?” De Jong: “Als u nu al huurtoeslag krijgt, ontvangt u meestal bij een hogere huurprijs ook een hogere toelage. De hoogte van deze huurtoeslag blijft wel afhankelijk van uw inkomen en de samenstelling van uw huishouden.” Voor een proefberekening kunt u terecht op de website www.toeslagen.nl.
uitgelicht Nieuwe kozijnen, muurisolatie en plantendak Naam Anita Salomons (59) Woont Nieuwe Houttuinen, Amsterdam
“D
eze huizen zijn altijd gehorig geweest. De buurvrouw en ik hielden daarom rekening met elkaar: schoenen uit in huis, ’s avonds geen muziek. Maar niet alle bewoners van het hofje konden zo goed met elkaar overweg, en de sfeer werd steeds broeieriger. De huizen begonnen bovendien gebreken te vertonen, zoals scheuren in muren en schimmel vanwege vocht. Als ik de ramen open wilde doen, moest ik ze open schroeven. Ik dacht: ‘dit kan zo niet langer’. Als lid van de bewonerscommissie zette ik me volledig in voor de aanpak van ons hofje. En ik zeg eerlijk, dat ging niet zonder slag of stoot. Uiteindelijk heeft het iets heel moois opgeleverd. We hebben dakbeplanting gekregen, de gevels zijn vervangen, er is een mechanische luchtinstallatie geplaatst en er zit hoogrendementsglas in de ramen. Er hangen zelfs broednesten voor de zwaluwen aan de nieuwe balkons. En: ik kan de ramen weer zonder schroevendraaier openen. Vooral de isolatie van de kruipruimtes scheelt enorm in de stookkosten, ik ben er wel 20 euro in de maand op vooruit gegaan. Het bouwproces is me alles meegevallen. Er waren inspraakavonden, we kregen de bouwtekeningen te zien en er was een dagelijks inloopspreekuur. Alle lof! Niet alleen de woningen zijn opgeknapt, maar ook de leefbaarheid van de buurt is hierdoor verbeterd. We zijn weer trots op onze straat.”
‘ We zijn weer trots op onze straat’ DUURZAAM ONDERHOUD | 21
kort
Energieneutrale woning in Almere
Trots op het Timor plein Hergebruik is duurzaam, en dat geldt ook voor gebouwen. De voormalige ambachtsschool aan het Timorplein, uit begin 1900, is daar een prachtig voorbeeld van. Het pand is grondig gerestaureerd en omgebouwd tot een multi functioneel centrum van meer dan 12.000 m2. Door de komst van hostel StayOkay, Studio/K met twee bioscoopzalen, een theater en een caférestaurant, vergader- en conferentiezalen van de internationale educatieve organisatie IIRE, en 36 kleinschalige bedrijfsruimtes voor jonge starters, heeft de Indische Buurt er een trekpleister bij. De gemeente Amsterdam en Ymere namen het grootste deel van de kosten voor hun rekening. De investeringen in het pand hebben de wijk levendiger en leefbaarder gemaakt, en de economie een impuls gegeven.
22 |
ontmoet special
In de wijk de Verwondering in Almere is een volledig energieneutrale woning gerealiseerd. Alle energie die de bewoners nodig hebben voor verwarming, koken, verlichting en apparaten, wordt door de woning zelf opgewekt, met zonnepanelen en twee windmolens. Een warmtepompboiler die werkt op zonne-energie, zorgt voor de verwarming van het huis.
Stookkosten Olympia omlaag
Een monument terugbrengen in de originele staat, het wooncomfort sterk verbeteren en de energiekosten van de bewoners flink verlagen: in het 535 woningen tellende complex Olympia in Amsterdam-Zuid is dat realiteit. Een flink deel van de woningen gaat van energielabel F/G naar A. Daarvoor isoleert Ymere onder meer muren en daken, plaatst HR-ketels en brengt de laatste generatie dubbel glas aan. Ook het speciaal ontwikkelde ventilatiesysteem levert een flinke bijdrage aan lager energieverbruik. Door deze maatregelen dalen de stookkosten van de bewoners met ongeveer de helft. Huurders konden ook kiezen voor minder vergaande renovatie.
Besparen met de Buren Het plakken van tochtstrips, bevestigen van radiatorfolie of aanbrengen van een brievenbusborstel zorgt voor veel energiebesparing. Maar die kleine klusjes vergen wel enige handigheid. In de Van der Pekbuurt in Amsterdam-Noord is het project Besparen met de Buren gestart, een initiatief dat wordt ondersteund door de gemeente Amsterdam en Ymere. Deelnemers worden in vier dagdelen van vier uur opgeleid tot klusser. Vervolgens krijgen klussers een kleine vergoeding wanneer ze bij buurtbe woners thuis klussen uitvoeren. Zo helpen buren elkaar te besparen op de energierekening.
Blij met buurt moestuin Alleen al het overleg over de aanleg van de Spiegeltuin, een moestuin in Haarlem, heeft gezorgd voor versterking van het saamhorigheidsgevoel.
Initiatiefnemer Rob Kievits: “Door dat samenwerken kennen we elkaar nu. En groeten we elkaar.” Natuurlijk gaat het ook om het rendement. De Spiegeltuin levert aardpeer, snijbonen, kapucijners, sla, andijvie, boerenkool en heel veel fruit. Ymere ondersteunt dergelijke projecten: van het plaatsen van plantenbakken tot het verzoek om ergens een moestuin te mogen aanleggen. Behalve in Haarlem zijn er ook buurtmoestuinen in Almere en Amsterdam.
Schone lucht Het grootste groene dak van Amsterdam ligt op het Ymere-complex de Halve Wereld, bij het Waterlooplein. Het groene dak – met mos, vetplantjes en het CO2-absorberende mineraal Olivijn – is een initiatief van Ymere, samen met de gemeente Amsterdam en Consolidated, gespecialiseerd in dakrenovatie. Andere groene daken zijn te vinden aan de Woltera Reesstraat in de Dapperbuurt en in de Jan Evertsenstraat. Groene daken dragen bij aan schonere lucht, meer flora en fauna in de stad en verbetering van het leefklimaat. Voor de bewoners levert het groene dak energiebesparing op en vergroting van het woongenot. De bewoners zijn enthousiast over het groene dak. Zij gaan het zelf onderhouden. Volgens Consolidated is dat een kwestie van één of twee keer per jaar onkruid wieden.
Zelf verduurzamen? Elektrisch rijden heeft de toekomst. Omdat Ymere duurzaamheid hoog in het vaandel heeft staan, heeft ze vijf elektrische auto’s en vijftien elektrische scooters aangeschaft. Daarmee rijden de medewerkers stil, zuinig en milieuvriendelijk door de wijken.
Wilt u zelf uw woning verduurzamen, bijvoorbeeld door uw eengezinswoning van dubbel glas te voorzien, zonnepanelen op het dak te plaatsen of de zolder te isoleren? Vraag Ymere dan wel eerst om toestemming. Soms is ook een vergoeding beschikbaar.
DUURZAAM ONDERHOUD | 23
vraag het Ymere
In deze rubriek beantwoordt Ymere veel gestelde vragen van huurders. Deze keer over duurzaam onder houd.
Van plan tot aanpak Wat gaat er gebeuren? Uw woning komt in aanmerking voor energiebesparende maatregelen, zoals het aanbrengen van dubbel glas en ventilatieroosters, isolatie van uw dak of het plaatsen van een nieuwe verwarmingsketel. Ymere combineert de uitvoering van deze werkzaamheden met onderhoud dat toch al moet plaatsvinden. Voordat we van start gaan, vragen we eerst uw instemming. Hoe gaat Ymere te werk? 1. Op basis van een technisch onderzoek en wensen van bewoners maakt Ymere een plan. 2. Dit plan leggen we voor aan de bewonerscommissie; deze geeft advies. 3. Elke huurder krijgt een voorstel waarin alle verbeteringen staan voor zijn of haar woning, met daarbij het bedrag van de huurverhoging.
24 |
ontmoet special
4. Om extra uitleg te geven organiseert Ymere bewonersavonden. 5. Huurders geven aan of ze akkoord zijn met het plan. 6. Als 70% van de bewoners akkoord is, start de voorbereiding voor de uitvoering. 7. De aannemer begint met de werkzaam heden. Wat wordt van mij verwacht t ijdens de uitvoering? U kunt tijdens de werkzaamheden gewoon in uw woning blijven. Wel zal af en toe uw medewerking nodig zijn. We zullen u bijvoorbeeld vragen uw meubels aan de kant te zetten, uw balkon leeg te halen of gordijnen te verwijderen. Oudere of minder valide mensen zullen we daarbij ondersteunen. Ymere streeft ernaar de overlast zo veel mogelijk te beperken.