Gazeta Dëshnica - Nr 76

Gazetë periodike e Shoqatës Atdhetare - Kulturore “Dëshnica”. Viti XVII i botimit. Nr.76. Maj 2020. Çmimi 30 lekë

1920 - 2020 - 100 VJET NGA LUFTA E VLORËS Lufta e Vlorës dhe ndihmesa e dhënë nga përmetarët Dëshnicarët të dalluar në këtë luftë

Nga Dr. NURI DRAGOJ

I

(Gjendja politike në trevën e Përmetit, në prag të konfliktit të armatosur)

shte koha kur Konferenca e Versajës në Paris po vinte në dyshim kufijtë e Shqipërisë, pasi synohej ndarja e jugut të saj midis Greqisë dhe Italisë. Në muajin shkurt të vitit 1919, erdhi në Shqipëri konsulli i SHBA-ve Jozef Haven, për të parë në vend gjendjen. Kur mbërriti në Përmet, diplomatit amerikan i bëri përshtypje shkalla e lartë e civilizimit, sepse krahas burrave, iu paraqitën për takim dhe një përfaqësi e grave përmetare, myslimane dhe të krishtera, të cilat i kërkuan kthimin e Shqipërisë në kufijtë etnikë. Atë ditë, disa ushtarakë të milicisë shqiptare, i dorëzuan konsullit amerikan një memorandum, në të cilin kërkohej largimi i Italisë, sepse Shqipëria do t’i zgjidhte vet punët e saj. Por, me largimin e konsullit Haven nga Përmeti, komanda italiane nisi terrorin ndaj personave që thanë të vërtetën në prani të tij, arrestuan ushtarakët Demo Korça dhe Bajram Hallko, të cilët u burgosën me akuzën se i dorëzuan memorandumin konsullit, pa leje të autoriteteve italiane.

Arrestimi dhe burgosja e dy ushtarakëve krijoi pakënaqësi të madhe në qytet, dhe atë ditë, populli protestoi para zyrave të nënprefekturës dhe dyerve të burgut. Më 6 mars 1919, Sihat Bega, shokë i të burgosurve dhe disa të tjerë,

u përleshën me armë me rojet e burgut, dhe pasi vranë disa prej tyre, mundën të nxirrnin dy të arrestuarit dhe u larguan. Në mbështetje të Sihat Begës ishin dhe Stavro Vinjau, Abdyl Dilaveri dhe Hamit Xhunga.

Urim për ditëlindje, miqve të mi në krye të Shoqatës “Dëshnica” - Nënkryetarëve, Bujar Bejkollari, Nuredin Nurçe e Nuri Dragoi, sekretarit Lavdërim Mihaj dhe Zv/Kryeredaktorit të Gazetës, Kujtim Mateli-

K

Të nderuar miq!

y është viti i 18-të i krijimit të Shoqatës sonë “Dëshnica”, vite që kemi punuar sëtoku për më të mirën e mundëshme të Krahinës sonë: qëmtimin dhe ekspozimin e vlerave të shumanëshme që bart ajo. Nuk na bashkuan interesa vetiake për këtë qëllim, por qënia produkt i njerëzve të saj. Na foli koshienca si pjellë e atij vendi, të motvoheshim modestisht për t’u bërë zëdhënësit e dëshnicarëve në mënyrë të organizuar. Një misjon sa shoqëror aq atdhetar. Disa nga Ju tok me mua, ishim pjesë e atyre që u ndodhën në ditën e parë të krijimit të kësaj Shoqate, më 24 nëntorin e vitit 2002. Me të tjerë “u takuam “rrugës së konsolidimit si Shoqatë dhe ecurisë të gazetës së saj “Dëshnica”. Në atë fillim, njiheshim jo plotësisht me njëri tjetrin. Më pas, u bëmë shokë e miq të mirë, aq sa tani na duket sikur kemi jetuar në një familje. Ja kemi mësuar njëri-tjetrit vlerat, por dhe” huqet” në kuptimin e mirë të fjalës.

Ndër vite, jemi përpjekur të bëjmë atë që i kish munguar Dëshnicës: të fliste me gojën e saj, pa qënë nevoja për “avokat, ndërkohë që më parë, vetëm kish dëgjuar të tjerët, pa e dëgjuar mjaftueshëm atë. Në këto vite, kemi mundur të flasim gjerësisht për vlerat e saj, kur dikur nuk bëhej asgjë. Dhe Dëshnicës sonë, në këto vite i janë shtuar jo vetëm kreditet në vetvete, por edhe respekti në zona të tjera të vendit, të cilat kishin njohje të cunguar për të. Kësisoj, krahas mundit kemi ndjerë edhe kënaqësi, kemi bërë humor, kemi qeshur e kënduar. Ndonjëherë, edhe debatuar, por asnjëherë zëmëruar, grindur dhe konfliktuar. Në vështrimin tim, seicili nga Ju, ka shpalosur vetitë më të mira njerëzore, intelektuale e shoqërore. Kini shfaqur angazhim konstant, cmyk

të sinqertë dhe me efekt. Çdokush prej jush, ka përbërë një model më vete. Bujarin e kanë karakterizuar përkushtimi atdhetar dhe sygjerimet konstruktive, edhe pse ka vite që është larg nesh fizikisht; Nuredinin, maturia dhe urtësia shëmbullore, buzëqeshja e natyrshme; Nuriun dhe Kujtimin, thellësia e mendimit rreth vlerave krahinore, prirja për të qëmtuar në histori: Lavdërimin, korrektesa dhe solidariteti shoqëror në çdo rast. Sëtoku, keni qënë “kripa”, lezeti e shoqatës E veçanta e çdokujt nga Ju, tok me të parbashkëtat, veçse e kanë zbukuruar harmoninë tonë, i kanë dhënë Shoqatës “Dëshnica” atë fytyrë që ka dalluar tradicionalisht njerëzit e saj: urtësinë, mirësinë, harmoninë, sinqeritetin dhe frymën pajtuese e paqësore.

Një Kryesi Shoqate dhe Redaksi Gazete, aktive, mirëkuptuese dhe e përgjegjshme, e prirur për të kontribuar në mënyrë solidare.

76 numra gazete që kemi nxjerë deri tani, veç veprimtarive shoqërore si Shoqatë, nuk janë pak për të vërtetuar këtë motiv. Janë mëse inkurajuese për të gjithë ne konsideratat e intelektualit të mirënjohur dëshnicar Ylli Hoxha, i cili nga Norvegjia e largët pak ditë më parë na i thotë me këto fjalë: “ Ju jeni xhevahirët e Dëshnicës. Stafi juaj drejtues i ka dhënë dritë Dëshnicës, krahinës sonë të dashur.

I ka dhënë shkëlqimin dhe dinjitetin, i ka zbukuruar portretin, i ka shumfishuar vlerat...”

Sigurisht ai i thotë ashtu si i ndjen dhe meriton respektet tona të përbashkëta. Por, në qënçim sadopak ashtu, do na kenë bekuar paraardhësit tanë dëshnicarë. Do na kenë bekuar edhe Nokia (Novruzi) nga Pavari, Beluli nga Balli, Ramua nga Këlcyra, Qamili nga Katundishta, Zyberi nga Leskoveci, Ah-

meti nga Shelqi, Veliu nga Vinokashi, Murati nga Toshkësi, Xhevairja nga Topojani, Shyqo Selimi nga Gorica, Syrjai nga Bënja, Tomorri nga Fratari, Mystehaku nga Podgorani, Safeti nga Bubësi i Dytë, Shyqyriu nga Çorrogunji, Muharremi nga Seniçani etj, të cilët nuk jetojnë më, por ishin entusiastë e mbështetës të Shoqatës sonë, qysh në ditët e para të krijimit të saj. Ndër ta, edhe veterani Ethem Selfo nga Ribani, që i ka kaluar të 90-tat si moshë. Ky “bekim” do ketë qënë përcaktues edhe në një fakt tjetër rastësor por domethënës. Të pestë Ju i keni ditëlindjet në një tremujor të vitit: në të dytin ku jemi aktualisht. Dhe me Kryetarin, bashkoheni në gjysmën e parë të vitit. Tre nga Ju (Lavdërimi, Bujari dhe Nuriu), jeni të muajit Prill, Nuredini i Majit dhe Kujtimi i Qershorit.

Ka edhe një rastësi tjetër: dy nga nënkryetarët e Shoqatës, Bujarin dhe Nuriun i bashkon e njëjta ditë, 22 Prilli. Zakonisht, jemi mjaftuar me urime telefonike ose mënyra të tjera individuale, por nuk më kish shkuar mëndja për të bërë një urim kolektiv publik ndaj Jush, si në këtë rast. Për shumicën tuaj, ky lloj urimi është pak i vonuar, por çmoj simbolikën: datëlindjet tuaja të afërta me njëri- tjetrin, ashtu siç na ka afruar edhe Shoqata jonë. Jo vetëm unë, por besoj se të githë dashamirësit tuaj, do të jenë solidarë me këtë që shpreh, të cilin e them me zemër dhe mirënjohje; paçi jetë të gjatë e plot shëndet, lumturi në familjet tuaja dhe përkushtim për misjonin tonë vullnetar në interes të krahinës, për aq kohë sa do kemi fuqitë tona të mëndjes e të trupit.

Me respekt, Gëzim Voda.

Kryetari i Shoqatës”Dëshnica” Tiranë, Maj, 2020.

FALËNDERIM Kryesia e Shoqatës “Dëshnica” dhe Redaksia e kësaj gazete, falënderojnë në mënyrë të posaçme kosovarin bujar, Fazli Behlulaj, një mik e dashamirës i Shoqatës dhe i gazetës sonë ”Dëshnica”, i cili prej më shumë se gjysmë shekulli punon dhe jeton familjarisht në Gjermani dhe bashkë me dëshnicarin Skënder Voda, që edhe ai ndodhet në atë vend, që për të dytën herë marrin përsipër me dëshirë financimin e gazetës tonë.

Fazli Behlulaj, është lindur në prill të vitit 1948 në Gjinovce të komunës së Suharekës, Kosovë dhe mbasi ka kryer atje arsimin 8-vjeçar, ka emigruar në Gjermani. Aty kreu Fakultetin e Inxhinierisë Elektronike në qytetin Heideberg më pas u punësua në specialitetin e vet në firmën private “ABB”, tek e cila mbas disa vite përvojë kaloi si Drejtor i Ndërmarrjes, deri sa doli në pension. Ndërkohë, merret edhe publicistikë. Ka botuar edhe një libër me poezi. Tre nga krijimet e tij, gjenden edhe në këtë gazetë. Po ashtu gjenden edhe disa vargje përkushtuese për shokët e vet nga Skënderi.

Edhe një herë u shprehim mirënjohje dhe falënderime të sinqerta që të dyve, zotit Fazli dhe Skënderit, për këtë gjest miqësor dhe bamirës ndaj nesh si Shoqatë e gazetë dhe u urojmë mbarësi në jetë e në familjet e tyre.

Kryesia e Shoqatës dhe Redaksia e Gazetës

Në brendësi NIHAT BADRA - NJE JETË E GJATË SI USHTARAK, DHE SI MIK I DËSHNICËS Nga Nuredin Nurçe Faqe 7

KASËM MIHAJ- KUADËR I DENJË I BUBËSIT DHE DËSHNICËS Nga Bekim Mihaj Faqe 7

NË VUTHAJ - TE VENDLINDJA E PROF. REXHEP QOSES Nga Gëzim Voda Faqe 8-9

DOMOSDOSHMËRIA E PËRCAKTIMIT TË KUFIJVE HISTORIKË TË TROJEVE SHQIPTARE Nga Kujtim Mateli Faqe 10-11

* * * KRIJIMTARI POETIKE * * * Nga Nuredin Nurçe Faqe 12-15

2 — Nr. 76, Maj 2020

1920 - 2020 - 100 VJET NGA LUFTA E VLORËS

Lufta e Vlorës dhe ndihmesa e dhënë nga përmetarët

Nga Dr. NURI DRAGOJ

(vijon nga faqja 1) Sipas Sali Hallkokondit, goditja kundër italianëve në Përmet, ishte e para armë e shenjtë, e para kryengritje kombëtare që e tronditi politikën italiane.

Duke parë rrezikun italian dhe nevojën për një organizim më të mirë të rezistencës, Komiteti i Mbrojtjes Kombëtare në Vlorë, bëri thirrje për krijimin e komiteteve të tilla në Gjirokastër, Përmet dhe Tepelenë. Në muajin korrik të vitit 1919, Ali Këlcyra mori nismën për themelimin e Komitetit “Mbrojtja Kombëtare” të Këlcyrës. Në atë komitet, krahas Ali Bej Këlcyrës, bënin pjesë dhe figura të tjera të shquara të krahinës, si Mehmet Pavari, Ahmet Kajca, Xhafer Shelqi etj.

Ali Beu u bë pjesë e mbledhjes së mbrojtjes kombëtare të jugut në Gjirokastër, ku hodhi mendimin për organizmin e manifestimeve kundër qëndrimit italofil të qeverisë së Durrësit dhe sulmin e pushtuesve me armë. Pas këtij hapi, intelektualët ortodoksë të Përmetit formuan komitetin “Mbrojtja Kombëtare”, i cili u konsolidua dy muaj më vonë.

Në këtë klimë u mblodh Kongresi i Lushnjës, në të cilin morën pjesë si delegatë të Përmetit, Ali Bej Këlcyra për popullsinë myslimane; Spiro N. Goroshiani (Kosova) për popullsinë e krishtere dhe Kasëm Bej Radovicka, përfaqësues i çetave të armatosura. Por pati edhe të ftuar si Mehmet Pavari dhe Agathokli Xhitomi.

Prania e dy komitetet tregonte se ndasitë fetare vazhdonin, ndaj me t’u kthyer nga kuvendi i Lushnjës, Ali Këlcyra propozoi bashkimin e dy komiteteve në një të vetëm. Madje hodhi dhe mendimin, që në krye të komitetit të përbashët të vendosej një klerik, dhe konkretisht Baba Xhemali.

Në muajin mars të vitit 1920, komiteti “Mbrojtja Kombëtare” i Këlcyrës, i dërgoi një memorandum Këshillit të Ministrave, në të cilin theksohej se ishin të vendosur të mbronin me çfarëdo mënyre tërësinë tokësore të Shqipërisë dhe të forconin solidaritetin kombëtar.

Madje propozonin që krahas marrjes së atyre trevave nën administimin e qeverisë shqiptare, të bëheshin dhe disa ndryshime në administratë, duke i dhënë përparësi elementit të krishterë, gjë për të cilën kishte rënë dakord dhe komuniteti mysliman. Ndërkohë, krerët e komitetit “Mbrojtja Kombëtare” të Përmetit, më 27 mars 1920, i shkruanin kryeministrit Sulejman Delvina se përçarja midis myslimanëve dhe të krishterëve ishte pasojë e interesave greke dhe italiane. Pas debateve të shumta midis krerëve të dy komiteteve, u ra dakord që të mbahej një kongres i përbashkët, për të unifikuar kontributet e tyre në çështjen kombëtare. Ai u zhvillua në lagjen e Mejdenit, në shtëpinë e Hamit

Xhungës, ku të dy palët ranë dakord të formonin një komitet të vetëm. Kryetar u zgjodh Baba Xhemali dhe anëtarë, Koço Tasi, Lutfi Përmeti dhe Spiro Kosova, i cili do të kryente dhe detyrën e sekretarit. Në atë komitetit, morën pjesë edhe Stavro Vinjau, Ahmet Kajca, Pirro Plumbi, Ali Këlcyra, Dhimitër Kacimbra, Leonidha Frashëri, Mehmet Pavari, Agathokli Xhitomi, Xhemal Malindi e të tjerë.

MASAT PËRGATITORE, REGJISTROHEN VULLNETARËT Në muajin prill u bë një takim me krerët e degëve të “Mbrojtjes Kombëtare” në Vlorë, ku qenë ndarë dhe detyrat. Komitetet e Këlcyrës dhe të Përmetit, u ngarkuan me detyrë që, pasi të largonin forcat ushta-

rake nga Përmeti, të bënin rrethimin e garnizonit italian të Tepelenës, vendim i cili u pranua nga Ali Këlcyra, si përfaqësues i tyre. Pas arritjes së marrëveshjes së bashkimit, u përpiluan listat me personat që shpreheshin të gatshëm për të marrë pjesë në luftë, për çështjen kombëtare.

Përveç luftëtarëve nga fshatrat e Përmetit, kryesisht nga krahinat e Dangëllisë dhe Dëshnicës, morën pjesë dhe shumë burra nga Skrapari e Gllava dhe fshatra të tjera të Tepelenës, gjithsej rreth 2 mijë vetë.

Në Këlcyrë u ngrumbulluan brenda tri ditëve rreth 400 burra, grumbullim disi para kohe, pasi ende nuk ishin marrë masat organizative. Dërgimi i tyre nëpër shtëpira mund të rrezikonte moskthimin në kohën që duheshin, ndaj Ali Këlcyra mori përsipër t’i mbante vullnetarët me shpenzimet e veta. Ndihma e bejlerëve me ushqime e veshje vazhdoi deri ditën kur qeveria e Lushnjës, mundi të merrte përsipër përballimin e nevojave me ushqim. Mobilizimi i vullnetarëve, në prezencë të komandës

italiane, qe i vështirë. Por Ali Bej Këlcyra sajoi një alibi e goditur. T`i thuhej komandës italiane, se grumbullimi i luftëtarëve do të bëhej në emër të alarmit kombëtar, mbi rrezikun që paraqisnin forcat greke, të vendosura në zonën Perat-Kakavijë.

Edhe pse organizimi bëhej në mënyrë ilegale, shtimi i radhëve të luftëtarëve ishte i dukshëm. Kjo vërtetohet nga raporti i komandës italiane, datë 13 mars 1920, kur gjeneral Piacentini shkruante se, “elementi nacionalist i Gjirokastrës, Përmetit, Këlcyrës dhe lokaliteteve të tjera të Shqipërisë Jugore, rezulton se është duke punuar me zell, për të përgatitur rezistencën kundër pushtimit të mundshëm grek”.

Vullnetarë të tjerë po grumbulloheshin edhe në Berat. Ata do të niseshin për në Gjirokastër të shoqëruar nga major Ismail Haki Tatzati dhe porsa të mbërrinin, do të merrnin detyrën luftarake. Ministria e Punëve të Brendshme kishte dhënë udhëzimet e duhura për mbledhjen e vullnetarëve edhe nga nënprefektura e Përmetit, e cila ngarkoi komandën e xhandarmërisë për t’u marrë me mobilizimin e tyre.

Nënprefektura e Përmetit i propozoi qeverisë të formohej një fuqi ushtarake e mjaftueshme në Përmet. Fillimisht ajo do të shërbente për të larguar italianët dhe më pas për t’u bërë ballë presioneve në kufirin me Greqinë, ku veprimi i bandave qe bërë shqetësues. Por duket se Ministria e Brendshme nuk qe dakord. Në muajin shkurt të vitit 1920, ajo i shkruante prefekturës së Gjirokastrës, që të sqaronte Përmetin, se kërkesa e tyre nuk mund të merrej parasysh, për shkak të ngushticës financiare.

Ministria këshillonte që vullnetarët të regjistroheshin dhe të liheshin të lirë, për të qenë gati në rast se do të lindte nevoja.

LARGIMI I TRUPAVE ITALIANE NGA PËRMETI Komanda ushtarake italiane hyri në Shqipëri me besim të plotë në aneksimin e saj, por politika konfuze, qëndrimet e papajtueshme me njeri-tjetrin, e rritën dyshimin në sytë e shqiptarëve. Për të mos patur probleme në realizimin e qëllimeve të veta, Roma u mbështet kryesisht te bejlerët dhe disa individë me influencë, të cilët u mposhtën nga patriotët. Fillimisht bënë përpjekje të mbështeteshin te myslimanët, duke shprehur rrezikun grek për ta, por kur panë që prej tyre nuk pranohej

pushtimi italian, u kthyen të ortodoksët, duke i trembur me gogolin e qeverisë myslimane dhe rrezikun që paraqeste ajo për njerëzit e besimit të krishterë. Më në fund Italia u bind që me politikën e ndjekur po e rrezikonte qëndrimin e mëtejshëm. Kur e kuptoi se populli shqiptar do ta largonte me forcë, iu rikthye tezës së mbrojtjes së kufijve të vitit 1913, pasi i interesonte që të mos lejohej depërtimi i Greqisë në brendi të Otrantos.

Gjithsesi shpresa e vetme për largimin e ushtrisë pushtuese ishte lufta e armatosur kundër tyre. Roma e ndjeu rrezikun, ndaj shpeshtoi aktet terroriste në kufirin shqiptaro-grek. Bandat e andartëve u bënë më aktive. Në kundërpeshë të kësaj gjendjeje, krerët e çetave shqiptare shpeshtuan takimet me njëri-tjetrin dhe diskutonin për koordinimin e veprimeve. Spiro Kosova udhëtonte për në Këlcyrë dhe Fratar, takohej me Riza Cerovën dhe kryetarë të tjerë të çetave, si Bido Shalësin, Muhamet Psarrin, Bektash Aliko Zhepovën, Ali Kame Fratarin, Emin Duçe Rabanin etj., me të cilët diskutoheshin veprimet e pasinqerta të italianëve.Ndërkohë nga kufiri grek njoftohej se kishin mbërritur forca të reja, shoqëruar me 16 topa të vendosura nga Kakavija deri në Isvor.

Plani i fqinjit përtej Adriatikut, tashmë ishte i qartë. Kjo bëri që çetat shqiptare t’i acaronin marrëdhëniet me komandën italiane. Mbetej vetëm të hartonin planin e veprimit. Midis drejtuesve të çetave vullnetare qe shtruar pyetja se çfarë duhej bërë për të shpëtuar nga rreziku që paraqiste pushtimi italian dhe u hodh ideja e realizimit të një bashkimi të përgjithshëm, për ta kundërshtuar atë me armë në dorë.

Tashmë populli ishte bindur që para syve të tij, nuk ishte më Italia e viteve 19161917, kur u paraqit si ëngjëll dhe u përpoq për të larguar trupat greke nga trevat jugore të Shqipërisë. Banditët që vazhdonin të dilnin maleve, për të cilët akuzohej thjesht Greqia, nxitja e kryengritjes së Rrëzës dhe trazirat në Vlorë, tregonin se politika e Romës tashmë ishte shfaqur si një ujk i tërbuar, por që më parë “kishte veshur lëkurë qingji”.

Krijimin e komitetit “Mbrojtja Kombëtare”, italianët nuk e panë me sy të mirë, ndaj nisën një aksion të ri për të neutralizuar veprimtarinë e tij atdhetare. Veprimi i parë ishte përpjekja për të mbledhur armët që gjendeshin në duart e popullsisë civile. Për të patur sukses në këtë aksion, ata u premtuan njerëzve nga 3 deri 5 napolona, për çdo armë që do të dorëzohej. Por kryesia e komitetit “Mbrojtja Kombëtare” e kuptoi grackën që po ngrihej prej ushtarakëve të Romës dhe mori masa për të neutralizuar planin e tyre. Komiteti këshilloi banorët t’i bindeshin vetëm atij, pasi ishte institucion i ngritur prej shqiptarëve dhe do t’u gjendej pranë për çdo rast nevoje. Ai bënte thirrje të mos gënjeheshin prej propagandës italiane dhe për çdo problem të njoftonin “Mbrojtjen Kombëtare”. Kjo bëri që, jo vetëm armët të mos dorëzoheshin, por të shtoheshin radhët e luftëtarëve shqiptarë.

Lëvizja shqiptare u favorizua edhe nga kontraditat e dukshme brenda partive italiane, e cila i lëkundi pozitat e qeverisë në pushtet. Duke përfituar nga rrethanat e krijuara “Mbrojtja Kombëtare” e Përmetit i dha ultimatum ushtrisë italiane të largohej brenda 48 orëve. Më 18 prill 1920, italianët lanë Përmetin dhe të nesërmen u larguan edhe nga Këlcyra, duke zbrazur në këtë mënyrë, qendrën e lëvizjes kombëtare të atyre viseve.

Kënga e Luftës së Vlorës Nr. 76 Maj 2020 — 3

1 Këngë moj, mbushe një shekull, Siç linde ashtu ke mbetur.

Këngë me kryet përpjetë, Këngë e viteve njëzetë.

Këngë e besës te flamuri, Këngë ku rinohet burri.

Lakmi e zezë si katrani, Ç`kërkon në Vlorë italiani?

Itali syri me perde, Pse i shkele këto vende?

Mitraloz, bomba e topa, Rënkon deti, rënkon toka.

2 Këngë, ku janë ato fillime?

Dukatit erë trëndeline.

Dukati dielli me rreze, Çeli rrugën e një shprese.

Burra, gra çuar në këmbë, Lidhur si malet e rëndë.

Maji ishte në të dalë, Dyqind burra luftëtarë.

Dyqind burra flakë rrufeje, Zemërimi gjer në deje.

Ishin trima s`i bën nëna, Lindur për halle të rënda.

Mbledhur burrat te kuvendi, Trimërinë nuk e mban vendi.

Kuvend me status të lartë, I jep Luftës Komandant.

Guximi në fron është ngjitur, Shikon bijtë që ka lindur.

Gjiri Vlorës rrotull male, Histori mijravjeçare. Çika tempull për Hyjninë, Pasaportë për lashtësinë.

Koha, kur e morëm zjarrin, Të djegim armik qyqarin.

3 Këngë moj, rritur në male, Ku shkojnë vajzat si sorkadhe.

Burra rritur n`to shkrepa, Ku gjenezën ka legjenda.

Ku ka shkollën trimëria, Ku ka vatrën krenaria.

Shushica valë argjendi, Mbledhur burrat te kuvendi.

Flakë e zjarr mori lugina, Kush i lindi ata trima? Ç`qumësht u dhanë ato nëna, Që thyen armët e rënda?

4 Këngë moj, valë Joniane, Ç`u bën djemtë e asaj ane? Ç`u bën djemtë e Çamërisë, Që janë syri Shqipërisë?

Ja atje në Vlorë i kam, Si fishekët në gjerdan. Çamëri me plagë të rënda, Shami zezat, ato nëna.

Një mbret me 40 milionë, S’do të ik nga Vlora jonë.

Prit o mbret, ti gjeneral, Me sy ta shikosh hatanë.

Zien urrejtja si vullkani, Mbledhur barinjtë te stani.

Rinia uratën merr, Pleqërisë i lë kopenë.

Tok me ta dhe djem të tjerë, Rrugës Vlorës bëhen erë.

5 Këngë moj, kushtrim lirie, N`ato male labërie.

Bie një fyell, mbledhur te kënga, Ndizet zjarr stani dhe tënda.

Shkrep një armë e çelet dera, Bëhen bashkë një mijë të tjera.

Labëri mali me borë, Mblidhi djemtë e shko në Vlorë.

Vlorë e bukur, kryelartë, Luftë ditë e luftë natë.

Koha nofull egërsire, Na kërkon trojet ilire.

6 Këngë moj, me krahë shqiponje, I njeh bijtë e asaj zone, Ku shkon Vjosa me furi, Ku plaku ndjehet i ri?

Lanë fëmijët në gjumë, Krenari Vlorës i shpunë.

O ju malet e Përmetit, Ku është portë e Universit.

Kombit i dhe dijetarë, Sypatremburit luftëtarë.

Bekuar qofsh moj Trebeshinë, Ku vet Zoti ka shtëpinë.

7 Këngë moj, maja mbi male, Këngë e Vlorës legjendare.

Aty bijtë e Toskërisë, Flamurmbajtësit e lirisë.

Gjëmon deti dallgë e valë, I çon Vjosa mijëra fjalë.

Toskëri me trima shumë, Bij të lindur në furtunë.

Janë të mirë e janë të drejtë, Si të ishin Zoti vetë.

Po dhe Zoti nuk të fal, Kush lirinë kërkon t’ia marrë.

Mbi Gramoz-n`Apolloni, Vende që bën histori.

Jeta, vdekja në një pe, Bij të lindur për Atdhe.

Botë e keqe e lakmisë, Priti bijtë e Shqipërisë. Ç`janë ata? Nga larg po vijnë, Mbi kuaj kaluan Shkumbin.

Lidhur në fjalë e në besë, Këmbë armiku të mos mbesë.

Një merak e kanë në ballë, Ta zënë Vlorën sa më parë.

8 Moj Evropë mbushur me dreqër, Ç’të ka bëre ty kombi vjetër!? Ç`qëllim ke, pse prish kufijtë, Pse ia zgjat derritturinjtë?

Pse s`i thua Italisë, Ç`do bregdetit Shqipërisë!?

Moj Evropë, kafka pa mëndje, Kush derdh gjak nën hijen tënde!?

Pse s`i thua grek Mavisë, Larg nga jugu Shqipërisë!

Dhe ti serb, ngjitu përpjetë, Lëria shqiponjës foletë!

I njeh Evropë këto vende, Ku ke patur zemrën tënde?

Vendi ku u lind Dodona, Ku dritë morën vatrat tona.

Ku njeriu u bë njeri, Me ligje në shoqëri.

9 Këngë moj, fllad i lirisë, Çu bë luani Salarisë?

Mblodhi djemtë nga Tepelena, Trimat si nëpër legjenda.

Komandant Selam Musaj, S`ka varg kënge që të mbaj. Ç`është ky lab kështu me huqe, Topi bam ai bën tutje. Ç`është ky lab me bij furtune, Dridhen telat poshtë një gune. Ç`është ky lab që s`di ç`është frika, E kapi topin nga gryka.

Selam t`u largoft e liga, Balli burrërisë me çika.

Dridhet dheu, Vlora dridhet, Në strofull bisha përdridhet.

Mos Selam, mos bëj përpara!

Pjell` e keqe t’u shoft` fara!

Vlorë moj, ç`i bëre djemtë, Selamin që dridhte qiejtë?

Te kënga e Labërisë Dhe te zemra e rinisë.

Do t’i ruaj sa të jetë jeta, Si yjet që ndrijnë mbi shkrepa.

10 U tërhoq deti nga bregu, E pushoi këngën dyfeku.

Ish një djalë në male rritur, Si shqiponjë kishte zbritur.

Po luftonte ball` për ballë, Mbi llogoret me ushtarë. Ç`oshëtin në breg të detit?

Luftojnë djemtë e Përmetit.

Rritur me libra në gji, Librat që bën Shqipëri.

Thyhet vdekje rrënjë dala, Djemtë e Vjosës shkojnë përpara.

I pabesë fytyrë meiti, Djemtë e Mallakastrës priti.

Pa guxo e para dil, Ta pret kokën mor qafir.

Njeriu shkon e ndërron jeta, Tek atdheu rron e vërteta.

11 Shushica zinxhir argjendi, Dridhen kodrat, gjëmon vendi.

Zjarr këtej e zjarr matanë,

Lufton biri me babanë.

Italian dru që s`ha pyka, Po të vjen laku te gryka.

Në front gratë kanë shkuar, Plagë trimash mbajnë në duar.

I lë burri amanet: Ma rrit çupën siç je vet.

Ma rrit djalin për vatan Dhe për luftë, dhe për stan.

Kotë e bardhë, tymi i zi, Prapa topit vdekja rri.

Italian, shko futu brenda!

S`luftojnë armët, lufton zemra.

Do bëhet e jona Kota, E jona kur u lind bota.

12 Këngë moj, zgjuar më mban, Më shpie larg e më sjell pranë.

Vargu yt zjarr i lirisë, Është flamur` i Shqipërisë. Është dritë në natë të keqe, Është baruti për dyfeqe.

Këngë moj, ç` thotë Kanina?

Djem të zgjuar e burra trima.

E han armikun me dhëmbë, E shkelin vdekjen me këmbë.

Si shqiponja mbi bedena, Me gjak Ilirian në vena.

13 Këngë, ngjitu në kurorë, Betejë e fundit në Vlorë.

Zjarr nga toka zjarr nga deti, Qafë thyer mbeti mbreti.

Këtej bijtë bien dëshmorë, Andej vrasës dhe mizor.

Kënga para, në ballë burri, Shtiza ku qëndron flamuri.

Në fshatra vetëm fëmija, Njësh kolonë ecën liria.

Me flamur të kuq te dora, Duke thirrur: Vlora, Vlora.

Komandant Qazim Koculi, Përpara armiqtë i vuri.

Zëri i tij si bubullimë, I ndjek pas, përdhe i shtrin: Bën vaki ktheheni prapë, Ua përdredh qafën si pate!

Vlorë moj ç`u prenë ç`u grinë, Liria me robërinë.

S`ishin pushkët ishte zemra, Që mposhti armët e rënda.

Ishte Vlorë e Pavarësisë, Fytyra e trimërisë.

Mbyllje Këngë moj, ç`shikon tek unë?

Jam si gjyshi në furtunë.

Këngë moj, qofsh e bekuar, Me gjak trimash fjalët shkruar.

Mali, kodra, fusha, lumi, Vendet ku i zuri gjumi.

Këngë moj, ç`kërkon nga unë?

Si ata mbetsha në gjumë.

Me flamur të kuq në dorë, T`më rrinë malet si kurorë.

Përmbi krye qiell lirie, Poshtë një copëz Shqipërie.

Maj 2020

4 — Nr. 76, Maj 2020

Lufta e Vlorës dhe ndihmesa e dhënë nga përmetarët (vijon nga faqja 2)

Urdhëri për largimin e trupave të Romës erdhi më 8 maj të vitit 1920, ditë në të cilën ishin mbledhur qindra vetë, që përcillnin me sy autokolonën e makinave, mbushur me ushtarë italianë. Nënprefekti i Përmetit, Viktor Plumbi, dhe komandanti i xhandarmërisë, Kasëm Bej Radovicka, informuan popullin për largimin e trupave italiane dhe marrjen nën zotërim të trevës së Përmetit nga shteti shqiptar.

Kompanitë e batalionit të Këlcyrës, Përmetit dhe Leskovikut, ishin urdhëruar të zinin vendet e tyre në viset që kishin qënë të pushtuara nga ushtria italiane. Në një raport të muajit prill, dërguar prefekturës së Gjirokastrës, i cili nuk ka datë, mësohet se forcat italiane, ushtarakë dhe civilë, kishin filluar të largoheshin duke nisur nga mesnata e 20 prillit.

Në mëngjesin e asaj dite, ushtria ishte hedhur përtej Urës së Përmetit dhe udhëtonte drejt Këlcyrës, me automobila dhe karroca. Ushtarët italianë, të dëshpëruar nga presioni i madh që ushtroi populli, mbytën lundrën e qytetit të Përmetit dhe morën me vete gjithçka mundën. Një pjesë të ushqimeve i hodhën në lum dhe shumë materiale i dogjën, për të mos i lënë në dorë të shqiptarëve. Madje ata nuk shlyen as detyrimet ndaj dyqanxhinjëve, nuk paguan asnjë qira për godinat që shfrytëzuan për zyra dhe nevoja të tjera. Madje morën me vete dhe 2 000 lireta që ndodheshin në arkë. Pabesia e dy shteteve fqinje krijoi zemërim të madh te populli i thjeshtë. Në një këngë popullore, që në atë kohë këndohej në Dëshnicë, Dangëlli e Malëshovë, thuhet: Italia me Greqinë, / Merren vesh e ven’ e vinë, / Që ta ndajnë Shqipërinë. / Shqipëria ka të zonë, / Popullin me arm’ në dorë!

Me largimin ushtrisë italiane, populli i Përmetit u vu nën autoritetin e qeverisë së Tiranës. Ky lajm e rriti entuziazmin ndër banorët dhe krijoi një klimë bashkëpunimi midis përfaqësuesve të dy besimeve. Në atë kohë të vështirë, muhamedanë dhe të krishterë deklaruan se ishin vëllezër të një gjaku dhe se dëshironin vetëqeverisjen e vendit, në kufijtë gjeografikë dhe etnikë shqiptarë. Kjo frymë u përcoll dhe në trevat fqinje. Për pasojë edhe komanda italiane në Ersekë e Leskovik, më 18 prill të vitit 1920, u largua në drejtim të Beratit.

Tërheqja e trupave italiane vazhdoi. Më 19 prill nisën largimin nga Berati, më 25 prill nga Mallakastra dhe më 5 maj edhe nga Fieri, duke prishur në tërheqje disa ura.

Revolta u rrit më tej, pas tërheqjes zvarrë të flamurit shqiptar, nëpër rrugët e Vlorës, nga forcat italiane. Kjo u bë shkak për fillimin e një kryengritje të madhe, ndonëse organizmi i saj shihej me dyshim nga disa prej krerëve të krahinave të jugut. Eqerem Libohova mendonte se qe e vështirë të përballeshin me një shtet të madh si Italia dhe nisjen e kryengritjes e shihte si “një marrëzi të kulluar”.

Ardhja e kolonel Fortunato Castoldi, me detyrën e komisarit të lartë italian në Shqipëri, krijoi debate midis grupimeve politike e intelektuale. Një pjesë ishin për të mos bërë asnjë lëshim, të tjerët këshillonin të mos nxitoheshin. Gazeta “Kuvendi” shkruante në muajin prill se “Shqipëria dëshiron ta largojë Italinë, por njëkohësisht ka nevojë për të”. Një vend i vogël, me politikanë që kishin sjellë vetëm trazira, e kishte të vështirë mbijetesën. Mungesa e një ushtrie të disiplinuar dhe gjendja e dobët financiare, e bënin më të nevojshme ndihmën morale dhe materiale nga jashtë.

Gjithsesi, patriotët shqiptarë e kishin kuptuar përfundimisht që, për të ardhmen e Shqipërisë, nuk mund të kishte zgjidhje tjetër veç pushkës.

KRYENGRITJE E ARMATOSUR KUNDËR TRUPAVE ITALIANE Pas largimit të reparteve ushtarake nga Përmeti, Komiteti “Mbrojtja Kombëtare” hodhi kushtrimin për organizimin e një kryengritjeje të armatosur, kundër ushtrisë italiane. Ajo duhej larguar edhe nga Vlora, ndaj iu bë thirrje popullit për t’u mobilizuar nën armë. Rekrutimi i vullnetarëve u realizua me ndihmën e atij komiteti. Pasi u evidentua numri i vullnetarëve dhe nisi grumbullimi, u caktua një oficer përgjegjës që do të ndiqte të gjitha veprimet.

Ali Këlcyra që u tha italianëve në tavolinë, të hiqnin dorë nga Vlora, vazhdonte të qëndronte në krye. Bëhej fjalë për aktin final të sulmit të armatosur që do të dëbonte përfundimisht italianët nga Shqipëria. Mehdi Frashëri shkruante se shkaku i një copëtimi të ri të Shqipërisë, ishte okupimi i Vlorës prej Italisë. Sipas tij, po të mundësohej largimi i Italisë, “shpëtimi i Vlorës dhe të Shqipërisë ishte i garantuar”. Ky opinion mbërriti tek komanda

cilët e shihnin pushtimin e zgjatur në Shqipëri, si paaftësi të qeverisë së Romës.

Negativisht për ushtrinë italiane ndikuan dhe demonstratat e nxitura nga komunistët, refuzimi i porteve detare italiane për të lejuar transportimin e trupave etj. Në kushte të tilla, ministri italian i luftës, Bonomi, i përgjigjej kryekomandantit italian në Shqipëri, se dërgimi i forcave të reja ishte i pamundur, ngaqë mund të bëhej shkak për demonstrata të përgjithshme, të cilat do të dëmtonin rëndë vendin.Në këto rrethana, komiteti “Mbrojtja Kombëtare” i Vlorës ngarkoi Ali Këlcyrën, Qazim Koculin dhe Spiro Kolekën, të hetonin qëndrimin e socialistëve italianë ndaj një çështjeje të tillë.

Dy partitë më të mëdha italiane, socialistët dhe popullorët, ishin shprehur kundër çdo politike të zgjerimit kolonial. Shtypi i kohës shkruante se, shqiptarët që nuk iu përulën perandorisë romake dhe asaj osmane, nuk mund t’i nënshtroheshin imperializmit italian, në një kohë kur po ngrinin krye dhe kombe të vdekur.

Tre të ngarkuarit e komitetit të Vlorës mundën të vilnin mendimin e socialistëve italianë, të cilët ishin për ta ndihmuar Shqipërinë. Largimi i ushtrisë pushtuese kërkonte ndërmarrjen e një lëvizje të fuqishme brenda vendit të robëruar. Kjo u dha kurajë krerëve të “Mbrojtjes Kombëtare”, të cilët u hodhën në aksion për mobilizimin e luftëtarëve, me qëllim përshpejtimin e kryengritjes. Më 14 maj 1920, xhandarmëria shqiptare sulmoi Tepelenën, por u tërhoq shpejt pasi u informua që aty ndodheshin dy batalione alpine.

Më 15 maj 1920, rreth 250 luftëtarë u mblodhën në Këlcyrë. Në krye të tyre ishin Vlorë 1920

italiane dhe gjeneral Setimo Piaçentini i shkruante Romës që tek shqiptarët ishte krijuar mendimi që po të shpëtonte Vlora, do të shpëtonte e gjithë Shqipëria.

Më 16 maj 1920, nga Kalaja e Tepelenës paralajmërohej një sulm i furishëm.

Nga mitingjet e zhvilluara në Përmet e Gjirokastër, i bëhej e ditur popullit italian, se shqiptarët ishin kundër luftës imperialiste. Ata këshillonin qeverinë e Romës të ndërhynte për t’u gjetur gjuha midis palëve dhe të shmangej konflikti i armatosur, me qëllim që të mos vriteshin pa shkak djemtë, qofshin këta italianë apo shqiptarë.

Protestat shqiptare në trevat e jugut u pasqyruan në shtypin e ditës, në Shqipëri dhe Itali. Kjo sensibilizoi popullin në të dy krahët e Adriatikut dhe nënat italiane nuk i lanë djemtë të vinin për të vdekur në tokën e shtetit fqinj. Ushtarët që përgatiteshin të dërgoheshin, në përforcim të trupave ekzistuese, nuk pranuan të shkonin në Shqipëri.

Fitorja e shqiptarëve u favorizua dhe nga pakënaqsitë e socialistëve italianë, të

Baba Ahmeti, Ali Këlcyra dhe Koço Tasi.

Kur problemi u shtrua për diskutim në krahinën e Dëshnicës, pati dhe individë që e kundërshtuan aksionin. Midis tyre, ishte dhe xhaxhai i Aliut, Islam Bej Këlcyra. Ai këshillonte të mos merrej parasysh fjala e të nipit, sepse kishin përvojë të hidhur me të. Sipas Islam Beut, e paten dëgjuar mendimin e Aliut në vitin 1914 dhe ushtria greke dogji gjithë fshatrat. Të tjerë thoshin se Italia kishte ushtri të fortë, dhe për më tepër, nga kjo situatë do të përfitonte shteti grek, që mund të bënte përsëri masakra, si në vitin 1914.

Në takimin e organizuar me dëshnicarët, Ali Këlcyra u shpreh se Italia ishte për copëtimin e Shqipërisë. Sipas tij, ajo nuk mund të bënte të kundërtën e asaj që synohej në marrëveshjen Titoni-Venizellos. Nuk mund t’i thoshte Greqisë, që unë do të marr Vlorën, por nuk të lë ty të marrësh Përmetin, Korçën, Gjirokastrën e Delvinën. Madje, duhej të ngulitej në mendjen e secilit, se me humbjen e Vlorës, humbiste tërë Shqipëria. “Jo vetëm që

duhej t’i tregojmë vendin çdo pushtuesi, këmbëngulte Aliu, - por duhet të kërkojmë edhe Çamërinë e Kosovën, se janë tonat dhe se ne jemi zotërit e atyre vendeve”.

Pas mbledhjes së Babicës, të datës 20 maj, “Mbrojtja Kombëtare” vendosi t’i bëhej thirrje popullit për t’u ngritur në kryengritje të armatosur. Ata ishin të ndërgjegjshëm se një popull i vogël e kishte të vështitrë të largonte me armë një ushtri aq të madhe.

Por qenë të bindur gjithashtu, se askush nuk mund ta ndalonte popullin shqiptar të vdiste për idealin e lirisë. Në atë kohë, gazeta “Shqipëria e re” që botohej në Konstancë të Rumanisë, shprehej se Italia nuk donte të dinte për pavarësinë e shqiptarëve. Por i kishte bërë gabim llogaritë, pasi nuk e dinte sa shumë e donin ata lirinë. Sipas gazetës, bijtë e arbërit “ishin gati të sakrifikoheshin në altarin e lirisë dhe nuk pranonin të ktheheshin në skllevër”.

Ali Këlcyra ngarkonte me përgjegjësi politikën dhe intelektualët patriotë, për ngadalësinë me të cilën zhvilloheshin ngjarjet. Ai u tha disa intelektualëve, se me të vërtetë “të parët tanë nuk na kanë lënë asgjë të shkruar që të mburremi për kulturën tonë”, por ama “na kanë lënë guximin, trimërinë dhe ndershmërinë”. Sipas tij, në vitin 1913 populli shqiptar nuk u mobilizua si duhej, për t’i treguar botës se nuk dëshironte të linte asnjë pëllëmbë tokë të rrëmbehej nga të tjerë. Ndaj nuk duhej të bënin sërish të njëjtin gabim, në të kundërt, “duhet të pranojmë se kemi tradhëtuar atdheun, gjyshrit, djemtë dhe stërnipërit tanë”.

“Nëse do të qëndronim indiferent, - vijonte Ali Beu, - pasardhësit tanë do të kishin të drejtë të na mallkonin dhe të mos na i falnin poshtërsitë e bëra”. Çdo shqiptar, përpara rrezikut të atdheut, duhej të ngrihej dhe “të mbronte malet e bukura dhe fushat e bekuara”.

Ato ditë në Shqipëri mbërriti banda muzikore “VATRA” e kryesuar nga Aqif Përmeti, dhe shkonte në çdo cep të vendit, duke ngritur peshë zemrat e shqiptarëve.

Pasi luajtën në sheshin e qytetit të Përmetit dhe Këlcyrës, iu drejtuan Tepelenës.

Ajo shoqërohejnga disa luftëtarë, të kryesuar nga Ali Bej Këlcyra. Më 17 maj, ata mbërritën në Tepelenë, por u pritën me armë nga garnizoni ushtarak italian. Tentativa e tyre për të marrë në dorë qytetin e kalasë së Ali Pashës, e acaroi Settimo Piacentinin, i cili mori masa serioze për ta shtypur revoltën shqiptare, duke kthyer në Vlorë, tre batalione që ishin nisur për në Itali.

Tepelena bënte pjesë në prefekturën e Gjirokastrës, por italianët e ndryshuan qëllimisht varësinë e saj administrative, duke e kaluar me Vlorën. Komanda e Tepelenës deklaroi se ata vareshin nga Vlora. Në këto kushte, forcat shqiptare u detyruan të tërhiqeshin për në Bënçë. Xhandarët shqiptarë në Tepelenë, kërkuan të merrnin në dorëzim administratën, por Piaçentini u ktheu topat dhe mitralozët. Komanda ushtarake burgosi disa nacionalistë shqiptarë, që nuk pranonin kthimin Shqipërisë në koloni italiane.Me politikën e tij militare, Piacentini nuk i bënte dëm vetëm Shqipërisë, por në radhë të parë Italisë, e cila rrezikoi gjithë planet e saj dhe u diskreditua në sy të opinionit ndërkombëtar.

Patriotët u shpërndan nëpër fshatra dhe bindnin njerëzit për rrugën më të përshtatshme në fitoren e lirisë. Nënprefektit të Tepelenës, Sulejman Sefedin Shehu, iu kërkua të jepte dorëheqjen. Nevoja për dhënien e dorëheqjes, iu argumentua në bazë të ligjeve të shtetit të ri shqiptar.

Emërimi dhe shkarkimi i nënprefektit varej nga qeveria dhe jo nga komanda ushtarake italiane.

Nr. 76 Maj 2020 — 5

Dëshnicarët, të dalluar në këtë luftë

Por ai nuk pranoi. Atëherë komiteti “Mbrojtja Kombëtare” i Tepelenës, vendosi që nënprefekti të vritej. Më 26 mars, në kohën që kthehej nga Luzati, atij iu bë atentat. Mbi kufomën e tij, u la mbishkrimi: “Kështu vdesin tradhëtarët”.

Komanda italiane u acarua dhe pritej reagim i ashpër, por ishin marrë masat për rrethimin e Tepelenës me 600-700 vetë.

Rreth 150 luftëtarë i përkitnin Kurveleshit të Poshtëm dhe po kaq Tepelenës. Këlcyra dhe krahinat në të djathtë të Vjosës, kishin prurë “mbi 300 shpirt, fshatarë të armatsour”. Veprimet e kryera nga të dërguarit e Romës me portet, në të cilat kontrollonin gjithçka, si dhe sjellja me nënprefektin e Tepelenës, e rritën më tej zemërimin. Nëpunës dhe intelektualë të trevave jugore kërkonin që të respektohej administrata shqiptare dhe pavarësia e Shqipërisë. Sipas tyre, ato qenë të sigurta, vetëm duke u larguar Italia.

Pas thirrjes publike të komitetit të Vlorës, më 25 maj, qindra luftëtarë nga krahina e Dëshnicës u mblodhën në Këlcyrë. Ata kishin rrëmbyer armët dhe rrinin në pritje të urdhrit për të sulmuar forcat italiane në Tepelenë. Komiteti “Mbrojtja Kombëtare” i Përmetit, ia besoi komandën e forcave toger Riza Cerovës, i cili në atë kohë ndodhej në Këlcyrë. Por numri i luftëtarëve u shtua me shpejtësi dhe u propozua që ata të drejtoheshin nga Ali Bej Këlcyra. Aliu e dinte që në krye të forcave duhej të viheshin ushtarakë të zotë dhe trima. Vetëm ata mund t’i drejtonin si duhej luftëtarët, pasi çdo gabim taktik, mund të shoqërohej me humbje jetësh, pa qenë nevoja. Ndaj ai dha mendim që në krye të forcave të armatosura të ishin kolonel Haki Tatzati, Azis Çami, Ahmet Kajca dhe Riza Cerova.

Rreth 600 forca nga Berati dhe Skrapari morën rrugën Berat-Çorovodë-Këlcyrë. Për t’i ardhur sa më mirë në ndihmë luftës, u mblodhën ndihma të tjera të nevojshme në ushqime, veshmbathje e financa. Prefektura e Beratit dhe ajo e Gjirokastrës, arritën të mblidhnin mbi 100 mijë fr.ari. Sipas Ali Këlcyrës, mbi 1000 luftëtarë shkuan pas tij, për të rrethuar kalanë e Tepelenës. Të njëjtën shifër përmend edhe Tajar Zavalani, kur shkruan se Ali Këlcyra, mundi të bindte mbi 1000 luftëtarë, për të shkuar drejt Tepelenës, në luftë kundër forcave italiane.

Eqerem Bej Vlora, duke bërë fjalë për forcat e grumbulluara përreth kalasë së Tepelenës, shkruante në kujtimet e tij se ato mbizotëroheshin nga fshatarët e krahinës së Dëshnicës dhe Kurveleshit. Pas organizimit të tyre, filloi sulmi mbi ushtrinë italiane të Tepelenës. Ata e rrethuan kalanë, brenda së cilës ndodheshin 1 500 ushtarë italianë që mbaheshin nën vëzhgimin e shënjestrës së forcave shqiptare. Ndërkohë ishte ndërprerë tubacioni që çonte ujë nga Bënça në Kala. Kjo e vështirësoi qëndrimin për kohë të gjatë të garnizonit në rrethim, pasi luftëtarët shqiptarë nuk i lejonin ushtarët të zbrisnin buzë Vjosës, për të marrë ujë. Pas disa ditësh në rrethim, më 12 qershor, garnizoni italian u detyrua të dorëzohej, duke lënë shumë rob dhe armatime.

Disa oficerë dolën nga kalaja, me flamur të bardhë në dorë, dhe kërkuan takim me krerët e forcave çlirimtare.Kësaj ngjarjeje iu ngrit dhe këngë. Poeti popullor, pjesë e trevës së Skraparit apo Përmetit, gjë që nuk ka shumë rëndësi, thuri vargjet: Dëgjojnë gratë breg më breg, / Burrat në Vlorë bëjnë dyfek. / Vlora po na dërgon fjalë, / Kush është burrë le të dalë, / Vlorën s’e mban dot dushmani, / Breshkaxhiu, italiani / Se këtu ka zot vatani. / Të gjithë do të luftojmë, / Vlorën do ta lirojmë.

Por pati edhe probleme. Sipas Ali Këlcyrës, një pjesë e djemurisë së krishterë të Gjirokastrës, nuk mori pjesë në luftën e

Vlorë 1920

vitit 1920, të nxitur nga politika përçarëse e Athinës. Elementi i krishterë u përfaqësua vetëm nga rinia e Përmetit, e cila nuk ka hezituar që, në çdo rast, “ta lidhi fatin e vet me vëllezërit e tyre muhamedanë”.

Më 2 qershor 1920, robërit u përcollën për në fshatin Vajzë të Vlorës, ku ndodhej edhe kontigjenti tjetër i tyre. Një ditë më pas, komanda e Mbrojtjes Kombëtare, i paraqiti Piacentinit ultimatumin, sipas të cilit, deri në ora 19 të ditës së nesërme, Vlora, Himara dhe Tepelena duhej të kalonin nën administrimin e Shqipërisë, në të kundërt, ata deklaronin se nuk mbanin përgjegjësi për çfarë do të ndodhte.Shqiptarët nuk mund të shërbenin, “si plaçkë për tregjet europiane, për plotësimin e orekseve greke, italiane e serbe”. Pas marrjes në dorëzim të Kalasë së Tepelenës, Ali Këlcyra dhe Bektash Cakrani u ngarkuan me detyrën e organizmit dhe të drejtimit të grupimit të dytë, me qendër në Llakatund, për të udhëhequr luftën në atë zonë.

GODITJEN PËRFUNDIMTARE E JEP VLORA Më 9 qershor, populli i Vlorës i dha ushtrisë italiane ultimatumin e fundit për t’u larguar nga Vlora. Jehona e saj ndihej dhe në Paris, prej nga zyra shqiptare e shtypit njoftonte më 14 qershor se “shqiptarët kishin shumë ankime ndaj Italisë”. Gjithsesi qeveria shqiptare mori në zotërim shumicën e Shqipërisë së Jugut, që përfshinte viset Përmet, Leskovik, Gjirokastër e Delvinë. Banorët bënin thirrje që italianët të tërhiqeshin nga Tepelena, Himara dhe Vlora dhe të lejonin Shqipërinë të realizonte bashkimin kombëtar.

Më 11 qershor, komanda ushtarake italiane bëri një rikonicion nga ajri, me të cilin konstatuan se garnizonet e tyre ushtarake ishin zhvendosur nga Tepelena në Llogara. Përreth Tepelenës, pushtuesit kishin përqëndruar shumë trupa këmbësorie, reparte artilerie, mitralozë të rëndë dhe të lehtë, karabinierë të shumtë dhe kështjella ishte përforcuar me tri autoblinda.

Në Vlorë shpërtheu një revoltë që nisi në lagjen myslimane, por ajo u shtyp nga karabinieria, e cila u ndihmua nga ushtarët e burgosur, që pritnin dënimin. Në këmbim të burgut, ata pranuan të rrëmbenin armët.

Për të zhvilluar bisedimet e nevojshme midis italianëve dhe shqiptarëve, lidhur me kushtet e lirimit të Vlorës, duhej të ngrihej një komision. Nga pala shqiptare u caktuan Spiro Koleka, Ali Bej Këlcyra, Azis Efendi Çami, doktor Shezaiu, Ferit Bej Korça, Kasëm Sejdin Elbasani, Ismail Libohova dhe Kostë Paftali nga Durrësi. Më 21 qershor, garnizoni i Tepelenës u dorëzua plotësisht në duar të komandës së forcave vullnetare shqiptare.

Rreziku grek, ende nuk konsiderohej i kapërcyer. Hilmi Bej Këlcyra (Muhamet Bej Këlcyra), me anë të një letre që i dërgonte Mithat Frashërit, nga Lozana, më 22 qershor 1920, shprehte besimin se grekët nuk do të guxonin të hynin sërish në Korçë, ndonëse sjelljes dhe fjalëve të tyre, nuk mund t’u besohej kurrë. Sipas beut të Këlcyrës, Venizellos dhe Pashiç qenë

bërë për vello të zezë, pasi u dështoi plani i grabitjes së Shqipërisë (Oh allah razi ollsun). Tërheqja e grekëve do të ishte e favorshme, pasi mund të merreshin më me lehtësi me “makarunarët”, që t’i përzinin nga Vlora.

Luftëtarët brenda vendit po i konsolidonin pozitat dhe mijëra vullnetarë ishin drejtuar për në Vlorë. Ndërkohë edhe në Itali vazhdonin protestat nga konfederata e përgjithshme e punëtorëve, të organizuara nga partia socialiste italiane, të cilët kërkonin largimin e ushtrisë së tyre nga Vlora. Ushtarët italianë që ishin në Ankona, gati për t’u dërguar në Shqipëri, kundërshtuan dhe u hodhën në protestë.

Ajo u mbështet nga mbi 6 000 vetë, midis të cilëve bënin pjesë dhe punëtorët e portit të Ankonës.

Gazeta “Drita” shkruante në qershor të atij viti, se shqiptarët e kishin kuptuar që shpëtimi apo humbja e Shqipërisë, qenë të lidhura ngushtësisht me çështjen e Vlorës.

Në muajin korrik u zhvilluan përleshje të ashpra midis dy formacioneve, ku shqiptarët dolën fitimtarë. Ndërsa më 2 gusht, pas luftimeve që vazhduan ditë e natë, italianët pranuan të nënshkruanin një marrëveshje, sipas së cilës pranonin largimin. Këtë marrëveshje nga pala shqiptare e nënshkroi Sulejman Delvina, ndërsa nga pala italiane Gaetano Manzoni*. Në bazë të saj, më 2 shtator u largua nga Vlora dhe ushtari i fundit dhe më 3 shtator, vullnetarët e Përmetit u kthyen në shtëpitë e tyre. Ndërkohë, ushtria italiane la mbi 500 të vrarë, shumë rob, midis tyre dhe një general, pa llogaritur një sasi të madhe materiali luftarak që mbeti në dorë të luftëtarëve shqiptarë. Hedhja në det e italianëve nga forcat shqiptare u prit me habi në mbarë botën. Por siç shkruante Eqerem Vlora, “kush i njeh shqiptarët nuk e ka të vështirë të kuptojë këtë ecuri ngjarjesh”.

Në luftën e Vlorës, përmetarët treguan karakterin dhe vitalitetin e tyre dhe krahas besnikërisë, shpalosën edhe guximin.

Duke bërë fjalë për këtë ngjarje, Xhelal Starvecka shkruante: “Në epopenë e Luftës së Vlorës, të vitit 1920, Ali Këlcyra dhe Qazim Koculi luajtën rol me rëndësi për hedhjen në det të italianëve. Këta dy yje të epopesë së Vlorës, sikur të kishin vdekur para dhjetorit të vitit 1924, bijtë e shqipes do të përkuleshin përpara varreve të tyre, me respekt e krenari”.

Lufta e Vlorës ishte rezultat i kryeneçësisë së politikës italiane, e cila nuk dëshironte të merrte në konsideratë propozimet e palës shqiptare, për gjetjen e një kompromisi. Ata kundështuan propozimet e qeverisë së Durrësit, në maj të vitit 1919, dhe më pas, edhe ato të Lushnjës, në janar 1920.

Kjo ndodhte sepse gëzonin mbështetjen e krerëve të Konferencës së Versajës, e cila synonte që, me territoret shqiptare, të realizonte drejtpeshimin e shpërblimeve ndaj shteteve fituese të luftës, që bënin pjesë në pellgun e Adriatikut.

Ndërgjegjësimi i shqiptarëve lidhur me rrugën që duhej ndjekur për pavarësi, kishte avancuar dukshëm. Sipas gazetës “Drita”, vullnetarët që luftonin në Tepelenë e Vlorë, bënin detyrën e tyre si shqiptarë, sepse çështja e Vlorës ishte çështje e Shqipërisë. Ishte kjo arsyeja që lufta e Vlorës nuk mbeti një lëvizje lokale, por mori karakter kombëtar dhe në të u përfshinë të gjitha shtresat e shoqërisë.

Komanda italiane nënvleftësoi forcat e shqiptarëve dhe u nxitua duke i quajtuar ato grupe rebele, që mund të mposhteshin lehtësisht. Largimi i italianëve dhe vendimet e Kongresit të Lushnjës, luajtën rol me shumë rëndësi për çështjen shqiptare, në planin diplomatik, pasi lehtësonin njohjen e Shqipërisë, si shtet i pavarur, dhe garantonin ruajtjen e tërësisë tokësore. Ngjarjet

e Vlorës i dhanë botës të kuptojë, se populli shqiptar “nuk është kufomë pa shpirt, që mund ta zhvasë kush të dojë”.

Në këtë luftë janë angazhuar shumë patriotë dëshnicarë, emrat e të cilëve janë shuar, për shkak të politikës komuniste. Shumica e atyre, që i vunë gjoksin kësaj lufte heroike, janë lenë në harresë, për shkak të asaj që quhej “luftë klase”. Mos vlerësimi i tyre është një mungesë e madhe për shoqërinë, pasi ndikon negativisht në motivimin e brezave. Gjithsesi, Kuvendi Popullor i Republikës së Shqipërisë, për kontributin e dhënë në luftën e Vlorës nga luftëtarët dëshnicarë, ka dekoruar me medaljen “Për veprimtari të shquar patriotike”, me dekretin numër 4814, datë 2.3.1971, disa pjesëmarrës në këtë luftë, dhe konkretisht: TË DEKORUAR ME MEDALJE PATRIOTIKE 1. Ali Kaman Kananaj, Ball 2. Abedin Adem Xhakollari,Tolar 3. Ali Abaz Zaimi, Bubës II 4. Arshi Jaçe Demaj, Dervishaj 5. Bejdo Azbi Meshau, Bubës I 6. Brahim Zyber Arapi, Ball 7. Bektash Veiz Kafeja, Podgoran 8. Ibrahim Hysen Hysesani, Podgoran 9. Dule Aliko Murraj, Mërtinj 10. Feta Alush Mateli, Mazhan 11. Feta Kasëm Bundo, Bënjë 12. Gani Nexhip Beqaraj, Beqaraj 13. Hasan Rrapo Arapi, Ball 14. Hasan Sulçe Haska, Ball 15. Hysen Dajlan Serani, Mërtinj 16. Hysen Elmaz Kolleshi, Mërtinj 17. Ibrahim Mete Bendo, Bubës 18. Islam Rexhep Hoxha, Xhanaj 19. Kamber Braho Elezi Mërtinj 20. Kamber Islam Duçkollari Seniçan 21. Lame Kalo Aliaj, Ball 22. Muharrem Burhan Delilaj, Topojan 23. Muharrem Mehdi Shkurta, Zhepovë 24. Meçan Sulo Sulo, Çorrogunj 25. Myslim Ahmet Arapi, Ball 26. Myslim Ahmet Duçkollari Seniçan 27. Muharrem Xhemal Pelivani, Katundishtë 28. Neim Muharrem Nebiaj, Ball 29. Nazif Avdulla Fekollari, Bënjë 30. Nezir Zenun Zeqiraj, Luarë 31. Novruz Ramiz Muhameti, Kajcë 32. Qazim Shahin Mehdiu, Zhepovë 33. Rushan Ramadan Rapollari, Fratar 34. Nexhip Selim Kananaj, Ball 35. Sejat Hasan Dule, Rodenj 36. Sabri Sadik Meta, Kajcë 37. Tare Rushit Karati, Bubës I 38. Tefik Bido Garxenaj, Topojan 39. Teme Arif Malushi, Çorrogunj 40. Tahir Ymer Ymeri, Fratar 41. Tafil Muharrem Spahiu, Mërtinj 42. Vesel Xhemal Rustemi, Bënjë 43. Tahir Zenel Bezati, Mërtinj 44. Ymer Selman Beqari, Beqaraj 45. Zenel Alush Kapo, Podgoran 46. Ali Kame Aliu, Fratar 47. Isa Zenel Qypi, Toshkëz 48. Isa Mete Voda, Çorrogunj 49. Sulejman Ahmet Demçellari, Seniçan TË DEKORUAR ME URDHRA PATRIOTIKË (1961-1982) 1. Abaz Xhani, Kajcë 2. Ahmet Aliaj, (Kajca) Kajcë 3. Myrteza Bubsi, Bubës 4. Rakip Pcari, Pcar 5. Myrteza Panariti, Panarit 6. Muhamet Arapi, Ball 7. Rrapo Xhallari, Zhepovë 8. Sherif Duçkollari, Seniçan 9. Xhevdet Dëshnica, Toshkëz 10. Zaim Bubësi, Bubës *Manzoni ishte diplomat kariere dhe sekretar i përgjithshëm i ministrisë së Punëve të Jashtme të Italisë.

6 — Nr. 76, Maj 2020

FARI BUBËSI-PILOTI ELITAR DËSHNICAR -E kujtojmë me ratin e 65 vjetorit të Regjimentit Luftarak Ajror të Kuçovës.

(15 Maj, 1955-2020)

N

dër 15 aviatorët dëshnicarë, Fari Bubësi është jo vëtëm i pari në radhë ndër ta, por dhe nga më të parët dhe më të shquarët në historinë e aviacionit shqiptar si pilot dhe komandues. E bënin të dallueshëm jo vetëm trupi i gjatë e sportiv, pamja e hijshme, qetësia dhe inteligjenca si formim, por edhe aftësitë e veçanta për të zotëruar teknikën fluturuese, pa rënë kurrë në gabime. Zotësia e tij është ndjerë sidomos në aviacionin luftarak, ku ai kaloi pjesën dërmuese të karierës së vet.

Mbasi kish kryer arsimin e mesëm në Shkodër, ai ishte ndër dëshnicarët e parë që u përfshi në Çetën partizane “Musa Fratari” në fillimet e vitit 1943, e më pas në Brigadën e Parë Sulmuese, duke kryer edhe detyra me përgjegësi.

Në vitin 1945 dërgohet për të kryer studimet për pilot në ish Jugosllavi, dhe në vitin 1947 diplomohet pilot. Duke qënë se Shqipëria ende nuk kishte aviacion të krijuar, e dërguan përsëri atje e më pas në Ukrahinë (si pjesë e ish Bashkimit Sovjetik), duke kryer detyra si pilot.

Më 24 Prill të vitit 1951, kur në Laprakë të Tiranës u krijua Skuadrilja e Parë e aviacionit lutarak shqiptar (avionë me helikë të ardhur nga ish B.S.), Fariu do të caktohej Shef Shtabi i asaj Skuadrilje.

Në vitin 1954 dërgohet përsëri në ish B.S. për t’u specializuar për drejtimin e avionëve reaktivë, të cilët mbritën për herë të parë në Shqipëri në fillim të vitit 1955. Në majin e atij viti ai tok me shokë të tjerë kthehen nga B.S. dhe në 15 Maj, kur në Kuçovë (ish “Qyteti Stalin”), do të krijohej Regjimenti i Parë i avioneve luftarakë reaktivë, ai do të ishtë Zv/ Komandant i atij Regjimenti. Mbas 7 vjetësh, ai u bë Komandant po aty, duke kryer atë detyrë për 9 vjet. Nga viti 1972 deri më 1982, mbas një specializimi një vjeçar në Kinë, Fariu do të bëhej pjesë e ekipashit të avionëve qeveritarë. Në fund të vitit 1982, kur ai po i afronte moshës 59 vjeç (9 vjet me vonesë nga koha ligjore e pilotëve të zakonshëm), ai del në pension. Është ndër 7 pilotët e parë shqiptarë që mori Klasin e Parë (mars 1958) dhe tok me Edip Ohrin, Niko Hoxhën dhe Babaçe Faikun, përbëjnë 4 pilotët më të hershëm të përgatitur tërësisht jashtë shtetit, 4 komandantët më të shquar të armës së Aviacionit, dhe 4 kolonelët e parë të kësaj arme. Bashkërisht, përbëjnë edhe pilotët më elitarë të këtij vendi. Ndërroi jetë në gushtin e vitit 1995, kur ishte 71 vjeç . Veç medaljeve si pjesëmarës në luftë dhe atyre gjatë kryerjes së detrave si pilot dhe komandues, mbas vdekjes është shpallur”Qytetar Nderi” i Bashkisë së Kuçovës dhe “Nderi i Komunës” së Ballabanit. Ndonse gazeta “Dëshnica” ka shkruar dhe më parë për të, e kujtojmë me rastin e 65 vjetorit të krijimit të Regjimentit të Kuçovës ku ai kaloi vite si komandues, por edhe me rastin e 25 vjetorit të ndarjes nga jeta.

Kryesia e Shoqatës dhe Redaksia e Gazetës.

PESË VJET PA TOMORRIN, MËSUESIN TIM

K

Nga NUREDIN NURÇE

anë kaluar pesë vjet, që Tomorr Çaushin s’e kemi midis nesh. Ai u nda nga kjo jetë më 26 prill të vitit 2015, në moshën 79 vjeçare. Ai u lind dhe u rrit në fshatin Fratar të krahinës së Dëshnicës, më 3 janar të vitit 1936, në një mjedis të shëndosh familjar dhe shoqëror, që kish për motiv punën e ndershme, mikpritjen e bujarinë, atdhedashurinë dhe patriotizmin. Në Fratar, hodhi hapat e para të jetës, aty mori rrugën e dijes e të arsimimit. Më pas vazhdoi arsimin e mesëm pedagogjik në Gjirokastër, dhe në vititn 1954 nisi misionin e bukur të mësusesit, duke e vazhduar dhe përfundur këtë mision në disa nga fshatrat e Krahinës.

Emërohet për herë parë në shkollën shtatëvjeçare Sukë. Ishte muaj shtator i vitit 1954. Në ato ditët e para të asaj vjeshte, u njoha edhe unë me mësues Tomorrin, sepse në atë vit shkollor vazhdoja klasën e shtatë në atë shkollë. Më kujtohen momentet e para kur Tomorrin e prezanton para klasës tonë drejtor Hazis Hoxha. Ishte caktuar për të dhënë lëndën e gjeografisë. Klasa jonë kishte rreth 22 nxënës, të ardhur nga disa fshatra: Suka, Gorica, Dervishasi, Rodenji, Potgorani dhe nga Zhepova. Kur drejtori dhe mësues Tomorri hynë në klasë, të gjithë u ngritëm në këmbë. Me komandën e drejtorit ‘’Uluni’’!- U ulëm në banga. Drejtori me një sjellje tepër të kulturuar, tha: ‘’Me mësues Tomorrin do zhvilloni lëndën e Gjeografisë. Eshtë mësues i ri, e kini këtej, nga anët tuaja, është nga fshati Fratar. Ka kryerë shkollën Pedagogjike në vendlindjen time, në Gjirokastër, me rezultate shumë të mira.

Ju kini për detyrë të silleni mirë, të mësoni, dhe ta dëgjoni mësuesin, sepse kështu edhe ky do të nderohet.!’’

Kaq tha Drejtori dhe doli nga klasa. Ndërsa mësuesin e kishin kapur emocionet. Ishte skuqur nga fytyra, filloi të fërkonte dy duartë me njera-tjetrën, hodhi vështrimin drejt nesh, kalon mes rreshtave të bangove, dhe here pas here na hidhte dorën mbi supe duke na ledhatuar. Mbasi mbaroi këtë ritual, ulet në tavolinën e punës, hap faqet e rregjistrit, dhe fillon të lexoi emrat tanë me radhë.Ndërkohë, hidhte edhe shikimin drejt atij nxënësi, që ngrihej në këmbë dhe përgjigjej ‘’Këtu!’’.

Mbasi e fiksonte fytyrën e sejcilit prej nesh, jepte komandën ‘’Ulu! ‘’. Të nesërmen, sejcilit prej nesh u fliste me emër, pa e ngatërruar asnjëherë. Ishte mjaft i vëmëndshëm dhe kishte një kujtesë të veçantë. Në atë vit

shkollor, mësues Tomorri, sapo kishte kaluar në moshën 17-vjeçare. Na dukej tepër i ri, por paraqitja e jashtme e tij na bënte mjaft përshtypje. Ishte një djalë me trup të gjatë, elegant, me flokë kaçurela të zeza, i veshur mire dhe simpatik. Ne nxënësit, shprehnim habi, me moshën e re të tij si mësues. Na dukej si një ‘’çunak’’, sepse edhe një pjesë e nxënsave të klasës tonë, nuk kishin ndonjë diferencë të dukshëme me moshën e tij.

Ata mund të ishin , as 2-3 vjet më të vegjël. Megjithëatë, ne e respektonim, si gjithë mësuesit e tjerë, sepse me sjelljen e tij dhe aftësitë pedagogjike që kishte, të impononte respekt.

Atë ditë, mbas prezantimit, filloi edhe ora e mësimit. Si ditë e parë, mësuesi bëri vetëm spjegim. E ndiqnim me vëmëndje.

Fliste qartë, rrjedhshëm dhe me një gjuhë të kuptueshme. Ndonjëherë ndalesh gjatë spjegimit, kur shikonte ndonjerin prej nesh që nuk e ndiqte me vëmëndje. Shkonte te banga ku qe ulur nxënësi dhe me delikatesë e pyeste: ‘’Pa përsëritja pak mësuesit mësimin, deri aty ku e lashë unë?’’. Dhe kur na kapte gafil, na qortonte me takt. ‘’Tjetër herë mos e shpjer mendjen andej-këndej, por mbaje në mësim!’’ Edhe kur na ngrinte në mësime, vlerësimet i bënte me objektivitet. Ndodhte, që dikush prej nesh, te vinte pa i bërë detyrat. E kuptonte, se ai mund të kishte patur ndonjë problem, sepse nxënësi skuqej në fytyrë. ‘’Sot-, i drejtohej atij mësuesi,- po ta falë, por nesër e tutje mos e përsërit!’’. Kërkesa e llogarisë nga ana e tij , nuk ishte duke bërtitur, por me qetësi dhe urtësi. Na dukej sikur na godiste me pambuk, gjë që e vlerësonim si një veprim me

NDAHET NGA JETA QANI TARE KOPO

Q

aniu kish lindur më 1 Tetor të vitit 1929 në fshatin Podgoran, në një familje atdhedashëse e liridashëse. Qaniu, mbasi kryen shkollën fillore në vendlindje, në moshën 1415 vjeçare militon në radhët e rinisë antifashiste të fshatit Podgoran. Një i ri tepër aktiv, duke u aktivizuar në terren gjatë viteve të LANÇ, me detyrën e korjerit. Dy kushërinjtë e tij, Xhevit e Shyqyri Kopo, janë dëshmorë të atdheut, rënë në atë luftë. Mbas çlirimit të vendit nga pushtuesit e huaj, merr pjesë në disa aksione të rinisë vullnetare, në hekurudhën Durrës -Rrogozhinë, hidrocentralin e Shkopetit, etj. Me krijimin e kooperativës bujqësore në fshatin e tij, në vitin 1956, anëtarësohet familjaisht, dhe mbasi kryen një kurs kualifikimi për frutikulturë, kryen detyrën e brigadierit të frutikulturës. Më pas edhe brigadier në blegtori. Ndërsa pas pas viteve ’80-të, punon në Postë Telegrafën e Sukës, si centralist, deri sa doli në pension. Mbas daljes në pension, largohet nga vendlindja, për një jetë më të mire, duke u vendosur familjarisht me banim në qytetin e Tiranës.

Në këto vite, së bashku me vëllanë e tij, të ndjerin Mystehak, anëtarësohet dhe aktivizohet me Shoqatën Atdhtare e Kulturore

‘’Dëshnica’’ dhe merte pjesë në të gjitha aktivitetet që zhvilloheshin nga kjo Shoqatë.

Ishte frekuentues i rregullltë i gazetës ‘’Dëshnica’’,dhe përpiqej ta shpërndante atë ndër të tjerë, sidomos në Njësinë Bashkiake të Kombinatit ku ai banonte. Qaniu aktivizohej edhe në Organizatën e Familjeve të Dëshmorëve, në Kombinat, dhe për punë të mirë, në kuadrin e 75 vjetorit të Çlirimit të atdheut, në muajin Nëntor të vitit 2019, u nderua me titullin ‘’Nderi i kësaj Organizate” prej Kryesisë së Qytetit të Tiranës.

Ai ishte abonuar edhe në gazetën ‘’Kushtrim Brezash’’, organ i Komitetit të Veteranëve të Shqipërisë.

Më datën 15 mars të këtij viti ndahet nga jeta dhe për shkak të situatës së pandemisë, ai u përcoll për në banesën e fundit, vetëm nga pjesëtarët e familjes, pa qënë e mundur të përcillej edhe nga shokë e miq të tij. Me këtë rastë nërmjet këtij shkrimi, Kryesia e Shoqatës Atdhetare e Kulturore ‘’Dëshnica’’, i shpreh ngushëllimet më të sinqerta familjes të të ndjerit Qani Kopo.

Qoftë i paharruar dhe paçin vetëm gëzime tani e tutje!

Nga Kryesia e Shoqatës dhe Redaksia e Gazetës

pjekuri, krahasimisht me përvojën si mësues dhe moshën e tij të re. Pra, ky mësues që na dukej si ‘’çunaku’’, ishte korekt, objektiv, me nivel dhe zbatues i normave pedagogjike, një kuadër modest dhe metodist i shkëlqyer.

Kështu e sjellim në mëdje mësues Tomorrin, dhe kështu mbeti tërë kohën, etalion për brezin e ri, kudo ku dha mësim, në: shkollën e Kajcës, Bubësit, Bënjës, Seniçanit, Këlcyrës, etj. .

Unë pata fatin e mirë, se edhe mbas viteve ’60-të, kur unë dola në punë, dhe deri nga fundi i viteve ’80-të të shekullit të kaluar, të na lidhte puna sidomos kur që të dy kryenim detyra drejtuese në strukturat ekonomike e ato vendore në krahinën e Dëshnicës, sidomos kur punuam në Këlcyrë. Takoheshim shpesh, shkëmbenim mendime mësonim nga përvoja e njeri-tjetri, por për mua edhe në ato vite mbeti mësues. Edhe kur erdhëm me banim në Tiranë, mbas viteve ’90-të, u afruam edhe më shumë, se na bashkoi Shoqata ‘’Dëshnica’’, ku militonim së bashku në Kryesinë e saj, duke dhënë që të dy kontributin modest për mbarvajtjen e saj.

Mësues Tomorri ishte pansionant për dije e kulturë, ndoshta edhe pse kishte kaluar në një moshë më madhore, edhe me probleme familjare. Vazhdon me vullnet të pa parë shkolla apo kurse kualifikimi. Do kryente Fakultetin e Filologjisë në Universitetin Shtetëror në Tiranë, kurse në vitin 19711972, kryen një vit kurs pasuniversitar për shkencat shoqërore. Kryerja e tyre, ia rriti shkallën e njohurive dhe e bëri më të aftë nga ana teorike dhe profesionale. Në këtë kuadër atij do i besohen të kryejë disa detyra të një rangu më të lartë, si në sektorin e arsimit, si drejtor shkolle në Bënjë, Seniçan e gjetkë dhe po ashtu në organet e pushtetit vendor si në Mërtinj e në qytetin e Këlcyrës, apo dhe si i zgjedhur në këto organe në shkallë rrethi. etj. Plotë 37 vjet punë, me lodhje e privacione, por ai kurrë nuk u ligështua. Kudo punoi me korektësi, devotshmëri , ndershmëri dhe përkushtim.

Mbas daljes në pension dhe vendosjes familjarisht në Tiranë, ai ishte ndër më aktivët në Shoqatën “Dëshnica”, jo vetën me pjesëmarjen në veprimtaritë e saj, por edhe përmes shkrimeve publicistike me nivel mjaf të lartë në Gazetën “Dëshnica”, “Përmeti” e deri në shtypin qëndror. Ndërkohë ai është edhe autor i disa librave me karakter monografik si, ‘’Me njerëzit e mirë’’, botuar në vitin 2006, ‘’Vëllazëri e dashuri’’, botimi vitit, 2008, ‘’Lajmëtari i lirisë’’ Nr-1, botuar në vitin 2009, ‘’Lajmëtari i lirisë’’ Nr- 2 botuar në vitin 2011 dhe librin ‘’Jo vetëm mirënjohje’’, viti botimit 2013.

Tomorri, ishte njeri me zëmër të madhe, fjalëëmbël, muhabetshtruar, me llogjikë të ftohtë, tolerant, model në komunikimin shoqëror dhe mëse i çiltër me miqtë, shokët dhe njerëzit e thjeshtë. Veti këto që kishin rritur respektin e merituar ndaj tij, si një intelektual i formuar dhe njeri me virtyte të larta. Tomorri qe dhe një familjar shëmbullor.

La pas një familje dinjitoze e të respektuar, me një bashkëshorte model në marëdhëniet e përbashkëta e në edukimin e fëmijëve të tyre, sikurse ishte Teuta, e cila bëri maksimumin për zgjatjen e jetës së tij. Gjithashtu la djalin dhe tre vajza që i kanë dalë zot jetës, të dashur dhe të sjellshëm. Ai ndjente shumë kënaqësi kur ne shokët e miqtë e tij i bënim vizita në spital ose në shtëpi, sidomos kur ai nuk po e ndjente veten mirë, deri sa një ditë, siç qe 26 prilli i vitit 2015, ai u nda përfundimisht nga jeta dhe u përcoll me nderimet që meritonte.

Të gjithë ne miqtë dhe shokët e tij të përfshirë në Shoqatën “Dëshnica”, e kujtojmë shpesh herë Tomorrin edhe për humorin dhe batutat e tij të këndëshme, ashtu “urtë e butë” por me domethënie. Kujtojmë gjithë kontributin e tij të vyer në dobi të lëvrimit të vlerave atdhetare e kulturore të Krahinës sonë, duke mbetur një dëshnicar tipik, i dashur, i urtë, i mënçur dhe i përkushtuar. Duke e përkujtuar në gazetën tonë në këtë 5-vjetor të ndarjes së tij nga jeta, shprehim veçse respekt dhe mirënjohje për të. Qoftë i pa harruar.

Nr. 76 Maj 2020 — 7

NIHAT BADRA - NJE JETË E GJATË SI USHTARAK, DHE SI MIK I DËSHNICËS A

Nga NUREDIN NURÇE

i u lind në fshatin Gjonçë të Kolonjës, më 15 shkurt të vitit 1930, dhe në 15 shkurtin e këtij viti festoi 90-vjetorin e lindjes.

Rjedh prej një familje me tradita patriotike dhe atdhetare. I ati tij, Sulejmani, si dhe vëllai Suhati, kanë marrë pjesë në Luftën Antifashiste Nacinalçlirimtare me armë në dorë, në formacionet luftarake të krijuara në rrethin e Kolonjës. Por edhe Nihati, ndonëse në moshë të vogël, rreth 13-14 vjeçare ka kontribuar mesa mundej në favor të saj. Në vendlindje, ai vazhdoi dhe përfundoi edhe shkollën shtatvjeçare.

Me nxitjen e babait dhe dëshirën e tij, ai do të bëhej kontigjent i ushtrisë së ardhshme shqiptare. Fill mbas çlirimit të vendit, nga viti 1945 -1949, do të kryente me rezultate të shkëlqyera Shkollën “Skënderbej”. Dy vitet e tjera më pas (1949-1951), kreu Shkollën e Bashkuar. Në vitin 1951, titullohet oficer me gradën toger, për specialitetin artilier në moshë 21 vjeçare fillon karjerën në radhët e Ushtrisë, duke shërbyerë në funksione dhe detyra të ndryshëme , atje ku kishte nevojë atdheu. Fillimisht, si komandant toge në Shkollën e Bashkuar për artilerinë tokësore, duke vazhduar për tre vjet. Më pas, 1954- 1956, kryen detyrën e shefit operativ në Grupimin e Burrelit. Pastaj (1956-1958), në Kukës, Tropojë dhe Korçë. Për arritjet e mira në këto reparte, emërohet në Ministrisë Mbrojtjes.

Në vitet 1965-1967, për të rritur aftësitë e tij profesionale dhe nivelin politik kryen Akademinë Ushtarake dhe kursin një vjeçar për Filozofi, në Tiranë. Mbas kësaj kohe, Nihati, caktohet në detyrën e Komandantit të Brigadës së Këmbësorisë në Ersekë e më pas në Përmet, detyrë që e kryen deri në vitin 1981. Ndërsa në 5 vitet e fundit të karjerës së tij (1981-1986), do të kryente detyrën e shefit të Degës Ushtarake të rrethit e

Përmetit. Ai është karakterizuar kudo si kuadër dinamik, serioz, korrekt dhe me aftësi e kopetencë profesionale, kuadër me përgjegjshmëri të lartë. Si i tillë, ai bart në vetvete, 41 vite në formimin dhe shërbimin ushtarak Mbas daljes në pension, në vitin 1986, në vitin 2000, vendoset me banim familjarisht në qytetin e Tiranës ku jeton edhe sot.

Gjatë 41 viteve si ushtarak, ka përballuar vështirësi që lidheshin me kushtet e terrenit ku ishin nënrepartet përkatëse, me shërbimin pa orar fiks por si të vinte situata, me përgatitjen e trupës duke iu përshtatur nivelit të tyre profesional e kulturor dhe ndonjëherë edhe tekave të shefave sipërorë. Ushtria në ato vite kishte një komplekës detyra, nuk ishte vetëm përgatitja ushtarake e politike e efektivit, por ndiqeshin edhe detyrat të tjera, siç ishin ndërtimi i qën-

drave të zjarrit brenda rajonit ku kryeje detyrën, hendeklidhjet për gatishmërinë telefonike, punime për vendstrehimet e popullatës, por edhe përgatitjen e gjithë popullit ushtar në kuadrin e të ashtu quajturave SHLU. Në se nuk kishe aftësi për t`i zbatuar ato detyra, vepronin ligje të rrepta ushtarake. Dhe Nihatit i është dashur, të qëndronte kurdoherë sa më korrekt e me disiplinë, në krye të detyrave. Ai hyn në kategorinë e atyre kuadrove drejtues në ushtri, që mirësia dhe ndershëmëria ishin ‘’kostume’’ që i shkonin më bukur atij. Aq sa ishte komunikues me vartësit dhe kolegët, po aq ishte edhe kërkues llogarie. Nuk i pëlqente anarshia dhe liberalizmi, sigurisht as prepotenca. Veçori kryesore e tij ishte ndershmëria dhe njerëzillëku, raportet korrekte me cilindo, pavarësisht funksionit të dikujt.

Ishte i prirur të udhëhiqte me shëmbullin personal. ‘’Vështirësitë e çdo detyre e në çfardolloj situate,- thoshte Nihati,- përballohen vetëm me durim, se pa durimi i shton më shumë ato’’. Ai ishte njeri i hapur, duke u folur çiltërsisht vartësve, sa herë që dallonte diçka që nuk shkonte tek ata gjatë kryerjes së një detyre, apo dhe për halle të tjera vetiake dhe askush nuk ia merte për keq. Asnjëherë ai nuk i dha shkak vetes të njolloste figurën si ushtarak dhe ky aspekt i karakterit të tij e kish bërë edhe më të respektuar tek vartësit dhe eprorët..

Nihati kish krijuar edhe një familje dinjitoze. Me bashkëshorten e tij, të ndjerën Fadile (e ndarë nga jeta para disa viteve), lindën dhe rritën tre fëmijë: vajzat, Dianën e Nexhmien dhe djalin Eduardin, të cilët në saj të edukatës prindërore dhe formimit të tyre në jetë, janë bërë familjarë dhe të zotët e vetvetes. Tashmë Nihati është gjyshi i tre nipërve, tre mbesave dhe ka katër stërmbesa dhe një stërnip.

Ndonse ai është me rrënjë nga Kolonja, për sasinë e viteve që ka kaluuar në Përmet Nihati

konsiderohet edhe përmetar. Edhe vetë ai, e ndjen veten të nderuar që përmetarët e kanë respektuar dhe vazhdojnë ta respektojnë, edhe pse ai ka vite në Tiranë pranë djalit të vet.. Me Përmetin dhe sidomos me Krahinën e Dëshnicës, e kanë lidhur edhe dy krushqi dhe që të dyja në fshatin Podgoran. Prej atij fshati është bashkëshorti i njërës vajzë dhë nusja e djalit.

Edhe pse nuk është me origjinë nga fshatrat e krahinës tone, Nihat Badra, i ka bërë vend vetes që të konsiderohet jo vetëm përmetar por edhe si një dëshnicar i mirë. Ai duke qënë kuadër ushtarak me rëndësi në rreth, me lidhjet miqësore që pati në Dëshnicë, por edhe me strukturat ushtarake rezerviste që kishte në Dëshnicë (tre batalione këmbësorie me mbi 2600 rezervistë në Varibop, Sukë e Ballaban), pa folur që ai ishtei zgjedhur prej dëshnicarëve në organet e pushtetit në rreth, dhe për këto u bë mëse i njohur dhe i afruar me shumë dëshicarë nga më të thjeshtët në mjaft fshatra të krahinës. Ndërkohë, ai ka ruajtur afërsi me dëshnicarët edhe nëpërmjet Shoqatës “Dëshnica” me qëndër në Tiranë, duke qënë i pranishëm në veprimtaritë që shpesh ka organizuar kjo Shoqatë. Ndaj me të drejtë Shoqata jonë, e konsideron Nihat Badrën një mik të vyer dhe të përkushtuar. Ai ruan kontakte të vazhdueshme me krerët e Shoqatës, është frekuentues i rregullt i gazetës së saj, por edhe kërkues dhe lexues i mjaft librave që kanë botuar në dy dekadat e fundit disa nga krijuesit dëshnicarë.

Me rastin e 90-vjetorit të lindjes, ai mori përshëndetje nga mjaft miq e shokë, mes tyre edhe nga të Shoqatës ‘Dëshnica”, duke i uruar jetë të gjatë.. Më e veçantë për të ka qënë përshëndetja nga Komiteti Kombëtar i Veteranëve të L.A.N.Ç-it me firmat e dy titullarëve të ketij Komiteti, zorërinjtë, Rustem Peçi e Odhise Porodini.

KASËM MIHAJ- KUADËR I DENJË I BUBËSIT DHE DËSHNICËS D

Nga BEKIM MIHAJ

uke biseduar me një mikun tim në kushtet e kësaj pandemie globale, fjalë pas fjale shkuam tek problemet që shqetësojnë sot krahinën tonë, Dëshnicën, e cila ka vite që po braktiset, sidomos në fshatrat që janë në lartësi apo larg rrugëve komunikuese me qëndrat e qyteteve Këlcyrë e Përmet, ku kanë mbetur 3-4 familje ose dhe hiç fare. Folëm edhe për tradita të zonës, kujtuam disa të moshuar të mençur, mikpritës e bujarë, sidomos në zonën Ballabanit që njihnim më mire. Folëm edhe për disa kuadro të denja të asaj kohe që kanë drejtuar në atë zonë, ndër të cilët edhe për Kasëm Mihajn, i cili ka gati tri dekada që nuk jeton më. Mikut tim, i kish mbetur pak merak që edhe pse gazeta “Dëshnica” që përfaqëson Shoqatën tonë me këtë emër, ka kaq vite që del hera herës, nuk është parë në faqet e saj të flitej për këtë njeri punëtor të palodhur, një kuadër i ndershëm e korrekt dhe shëmbull komunikimi me njerëzit në zonën e Ballabanit, ku ai kontriboi deri në fund të jetës së tij. Madje, miku im më nxiti të shkruaja këto pak rreshta për të, për të cilin jo se nuk kisha menduar më parë, por si njeri i afërt i Kasëmit, paragjykoja veten, se mbase dikush tjetër mund ta bënte këtë shkrim. Por, miku ma rrëzoi këtë lloj hezitimi, sepse sipas tij, në çdo rast kur duhet thënë një e vërtetë për dikë, atë e thotë më mirë ai që e njeh më nga afër atë.

Kështu duhej parë edhe ky hezitim imi për këtë shkrim, që më pas u ula ta shkruaj.

Kasëm Mihaj u lind në Bubësin e Dytë më 23 gusht 1937, në një familje të madhe dhe me emër të mirë në fshat, sidomos për punë, bujari dhe mirësi. Prindërit e tij xha Hakiu dhe nënë Metua, ishin njerëz të thjeshtë, dashamirës, mikpritës e të respektuar në fshat, cilësi këto që i trashëgoi denjësisht edhe Kasëmi në rrugën e jetës. Në vitet e fëmijërisë i takoi të përballej me vështirësi që i imponuan dy luftra që përfshin krahinën dhe fshatin e tij. Kur ai ishte 3-4 vjeç, në të dy fshatrat Bubës u vendos Vija e Frontit e Luftës Italo-Greke (1940-1941) dhe si shumë banorë të tjerë të fshatrave dëshnicare e sidomos të Bubësit, edhe familja e

-Njerëz të tillë nuk duhen lënë në harresë-

Kasëmit u shpërngul me forcën e pushtuesve ndërluftues, duke marë rrugën e muhaxhirllëkut në drejtim të zonës së Beratit. Lufta që u ndez më pas kundër pushtuesve nazi-fshistë, e mbajti përsëri larg familjen e tij nga vatra ku ai kish”përkjekur kokën”, vendlindja, duke u kthyer aty mbas përfundimit të saj. Ndërkohë, një nga vëllezërit e tij më të mëdhej, Lazia, kish dalë partizan dhe mbas çlirimit të vendit kreu detyrat me rëndësi si oficer i ushtrisë shqiptare.

Pavarësisht moshës, edhe Kasëmit po i besoheshin punë që kish nevojë shtëpia, siç ndodhte edhe me moshatarë të tjerë si ai, në saj të besimit që u jepnin prindërit. Sjellja e prindërve të tij si njerëz që donin punën, ndikoi edhe tek ai duke e marë jetën seriozisht, dhe para kohe për moshën. Mbas mbarimit të shkollës fillore në fshat në vitet 1946-1950, ai ndonëse ishte 14-15 vjeç, në vitet 1951-1952, shkon vullnetar për ndërtimin e hidrocentraleve mbi lumin e Matit. Ajo kohë i shërbeu si “shkollë” për të mësuar vlerat e punës kolektive, sakrificat që kërkonte jeta për më tutje si dhe përshtatjen me çdo punë që i jepte kuptim të ardhmes së tij. Tashmë,aksionet vullnetare e kishim burrëruar ca më shumë, pavarësisht

moshës. Ishin vitet e para të mbas luftës dhe shumë pak njerëz të arsimuar gjendeshin në fshat. Madje analfabetizmi ishte në shkallë të lartë dhe shteti i asaj kohe kish ndërmarë reformën e thellë për ta zbutur këtë situatë deri në zhdukje të këtij fenomeni, jo vetëm përmes hapjes së shkollave të reja për shkollimin e brezit të ri, por edhe me kurse kunder analfabetizmit nëpër lagje e familje për moshat më të mëdha. Synohej që këto mosha të paktën të mesonin shkrim e këndim. Dhe në vitin 1952, Kasëmi dashje pa dashje u vu në rrolin e “mësuesit”, minimalisht për lagjen e tij ku u përfshinë 6 gra, duke i mësuar ato përmes librave shkollorë që kish patur vetë ai kohë më parë .

Një ndër ato gra, ishte edhe nëna ime, e cila na tregonte më vonë se si Kasëmi përpiqej me merak dhe seriozitet, sikur ne të ishim më të vegjël se ai. Dhe shkronjate gazetave të kohës që dallonte nëna ime, por dhe të tjera gra të moshës së saj, thoshin se, “i kemi peshqesh nga Kasëmi...”

Në vitin 1956, kur ai ende nuk kish mbushur 20 vjeç, dhe akoma pa kryer shërbimin e detyrueshëm ushtarak, martohet (më shumë duhet thënë e martojnë, sepse ishte koha që diktonin prindërit),me Resmijen, një vajzë nga zona e Terpanit të Beratit, me të cilën lindën dhe rritën 5 fëmijë (dy djem e tre vajza), të cilët i edukuan dhe arsimuan me përkushtimin e tyre bashkëshortor. Sot, ata janë bërë familjarë të denjë dhe të zotë për të përballuar jetën. Një martesë në moshë kaq të re, diktohej nga marrja sa më shpejt e përgjegjësive në një familje që sapo vinte e po zmadhhej dhe duhej bërë krah për punët që i nevoiteshin asaj. Mbas martesës, mobilizohet ushtar deri në vitin 1958. Kur ai kreu shërbimin ushtarak, në Bubësin e Dytë ishte formur kooperativa bujqësore një vit më parë. E caktojnë magazinier të kooperativës, dhe mbas tre vjet në atë detyrë, në vitet 19611962, dërgohet për të kryer Shkollëne Partisë në Tiranë, e cila në ato vite përgatiste kuadro të nivelit mesatar. Por gjithësesi, kundrejt nivelit të të tjerëve në fshat, ai tashmë qëndronte mjaft më lart. Kur në vitin 1963, të dy fshatrat Bubës

(i pari dhe idyti), u bashkuan në një kooperativë, ai u caktua N/Kryetar i asaj kooperative, deri në vitin 1966. Mbas kësaj kohe (1967-1971), ai do të zgjidhej Kryetar i Pushtetit Vendor (Këshillit Popullor), përsëri në atë teritor. Ishin detyra në rritje që nuk po i jepeshin për hatër ose për miqësi, por në saj të përkushtimit të tij, të sjelljeve shëmbullore dhe simpatisë që ai kish në popull. Pikërisht për këto cilësi, atij në vitet 19751979, i besohet detyra e Kryetariit të Këshillit të Bashkuar (ibarasvlefshëm me funksionin e Kryetarit të Lokalitetit , ose të Komunës më pas), në Kooperativën Bujqësore të Ballabanit me 15 fshatra dhe më e madhja në rrethin e Përmetit në banorë (6200 frymë) dhe si teritor, e cila kufizohej me tre rrethe: Skrapar, Berat, Tepelenë.

Edhe në këtë detyrë ai u karakterizua nga korrektesa, marëdhëniet e mira me njerëzit dhe zbatimi i ligjshmërisë. Në vartësinë e atij këshilli, aso kohe ishte një armatë e tërë me njerëz të arsimuar dhe intelektualë në arsim, shëndetësi, ekonomi në bujqësore etj, që angazhimi i tij kërkohej edhe më i madh si individ, detyrë të cilën ai e kreu me dinjitet.

Mbas mbarimit të mandatit 4 vjeçar në atë detyrë, në vitet 1980-1883, caktohet përgjegjës sektori me qëndër në Bubësin e Parë ku përfshihej ekonomikisht edhe Bubësi i Dytë, dhe për atë kohë që drejtoi aty, pati rezultate të kanaqëshme si sektor. Vitet e tjera në vijim, Kasëmi punoi në Ndërmarjen e Bonifikimit, si kontrollues i sistemit ujitës në zonën e Ballabanit, sidomos me administrimine Ujëmbledhësave të kësaj zone. Edhe në këtë sektor pune, ai u karakterizua nga devotshmëria dhe puna e papërtuar, tipare që e dalluan atë kudo ku punoi gjersa më 23 prill të vitit 1993, në moshën 56 vjeçare, ai ndahet nga jeta për shkak të një sëmundje të rëndë. Por puna, sjelljet dhe veprimtaria e Kasëm Mihajt kujtohet edhe sot nga mjaft bashkëkohës dhe dashamirës të tij, si një kuadër që ka përfaqësuar denjësisht Bubësin që e lindi dhe e rriti, por edhe Krahinën e Dëshnicës për shkak të detyrave dhe marëdhënieve të shtrira të tij edhe tej zonës së Ballabanit.

8 — Nr. 76, Maj 2020

Në Vuthaj - te vendlindja e prof. Rexhep Qoses - Përshypje nga një udhëtim në ato anë -

M

Nga GËZIM VODA

e Njazi Xhakollin, Xhemali Dumen dhe Kristaq Priftin,me të cilët kishim planifikuar të shkonim në vendlindjen e Profesor Rexhep Qoses, jemi shokë e miq prej shumë vitesh qysh para ’90-ës, duke na bashkuar puna dhe banimi në Durrës. Me dy të parët, më së pari më bashkon Përmeti si trevë, ndonse jemi nga krahina të ndryshme: Njaziu nga Dangëllia, Xhemaliu nga Malëshova dhe unë nga Dëshnica.Të tre, dikur kemi qënë zanatçij në një prej ndërmarrjeve më të fuqishme të profilit mekanik në Durrës. Ky profil, por dhe afrimiteti për shkak të një funksioni tjetër të njëjtë të atyre viteve e mbi të gjitha si banorë të të njejtit qytet, na ka bashkuar e miqësuar edhe me Kristaqin, një durrësak “40 karat”, shkathët, i këndshëm në shoqëri dhe inxhinier mekanuk me shpirt novator. Si shokë e miq, kishim rënë në ujdi prej kohësh me njëritjetrin për të realizuar një udhëtim “qejfi”( ose thënë “turistik”), në viset veriore të vendit tonë. Na ishte “shkrepur” të shkonim në Vuthaj, në vendlindjen e shqiptarit të madh dhe atdhetarit të mirënjohur për gjithë trojet shqiptare, Profesor Rexhep Qoses. Do bënim një udhëtim spontan pa rënë në kontakt më dikë në ato anë, veçse me shpresën mbase Prof. Qosen e gjenim atje, kur dihet që ai banon në Prishtinë. Por kjo“ujdi” së toku, varej gjithnjë nga mundësia e Kristaqit (mëi vogli në moshë nga ne), si zotëruesi por edhe “shoferi” i mjetit me të cilin do të udhëtonim, ndërkohë që ai ka një biznes të tijin në Durrës dhe duhej të mos bëheshim shkak t’i prishnim punë. Aq mëtepër që do bënim një udhëtim goxha të gjatë dhe tej kufirit tonë shtetëror, sepse fshati Vuthaj, siç mund të dihet, është në rajonin e Plavës dhe Gucisë, në Malin e Zi. Një “sipërmarje” jo aq e lehtë për moshat tona 70-të vjeç e mbi, kur shumica e jonë,udhëtonte për herë të parënë n ë një itinerar të tillë. Një farë sikleti përbënte dhe fakti që do të shkonim e do të ktheheshim brënda ditës duke bërë mbi 430 km rrugë. Sigurisht, synonim të realizonim edhe dëshirën për të soditur vënde të panjohura ose të njohura pak gjeografikisht në rrugën Shkodër-Vermosh e mëtej kufirit, shkrepat dhe bjeshkët e atyre anëve.Kurioziteti, është në natyrën e njeriut. Si të thuash, do të kryenim “një rrugë e dy-tre punë”. Pra, do të ishte dhe si një veprimtari me miq të Shoqatës “Dëshnica”.

Dhe kjo ditë erdhi natyrshëm më 21 shtator të vitit që shkoi. Roli i Kristaqit për arsyen e thënë më lart, ishte

Leqet e Hotit

parësor, jo vetëm si “shofer” por edhe për batutat dhe humorin durrësak, duke patur për “rival” vetëm Njaziun.

Në orën 6-të të mëngjëzit, në një ditë të kthjelltë dhe pak e freskët, bëmë nisjen nga Mbikalimi në hyrje të Tiranës, ose tek “Kaza Italia”. Në orën 7.15 kishim kaluar qytetin e Shkodrës dhe i bëj një telefon mikut tim të vjetër, vreshtarit punëshumë e gazmor Ismail Sinaj, i cili banon në të djathtë të rrugës për Koplik ( Shtoi i Ri), vetëm për ta takuar. Mirëpo, u keqkuptuam me vendtakimin dhe i kërkova ndjesë pa u parë e takuar me të. E lamë për kthimin, por edhe kjo s’ndodhi sepse (siç do shpjegohemi më poshtë), nuk u kthyem më asaj rruge.Më tej Bajzës, morëm drejtimin e kundërt me Hanin e Hotit, duke ngjitur kodrat me kthesa jo tëpakta drejt Vermoshit (ku mbaron kufiri jonë), dhe pa mbritur tek Leqet e Hotit ndaluam dhe hëngrëm një mëngjez në natyrë, që e kishim marë me vete. Na shijoi, kujtuam eskursionet e shumë viteve të shkuara. Kafen e lamë për ta pirë në Tamarë, qëndra e njësisë administrative të Zonës së Kelmendit (në vartësi të Bashkisë së Koplikut), dhe ashtu bëmë. Për Njaziun e Xhemaliun qëndra e Tamarës, ishte e pa njohur, por edhe Kristaqi kishte shumë vite që kish shkuar deridiku.

Pavarësisht se vetë kisha qënë para pak viteve në ato anë, Leqet e Hotit, cilido që i sheh dhe udhëton aty qoftë dhe për të disatën herë, është e pamundur të mos mbetet

Pamje nga Malësia e Kelmendit.

i befasuar. Prej “ballkonit” mbi greminë, i improvizuar apostafat për të shijuar ato pamje mahnitëse, për një çast të trëmb shpati shumë i pjerët i malit ku gjarpëron rruga, e cila i ngjan shkallëve që rrinë sipër njëra-tjetrës, dhe në një farë mënyre bëhesh me ankth deri sa t’u dalësh atyre kthesave në fund. Kur aty ndalesh dhe hedh një sy andej nga zbritet poshtë, nuk të besohet, sepse nuk shikon dot asnjë pëllëmbë rrugë.Ndërkohë, të shtojnë kurreshtjen pamjet aq mbresëlënëse që të lë lugina e Lumit të Cemit dhe masivet shkëmbore gati thikë e me pak pyje, që përshkojnë atë luginë deri në Qafën e Bordolecit, tek e cila mbrin në rreth 1200 m. mbi nivelin e detit. Në të djathtë të asaj Qafe, janë Bjeshkët e Namuna.

Pa mbritur ende te pika doganore në kufi (që e lë majtas Vermoshin), u kujtuam për siguracionin e makinës kur kalon në një shtet tjetër, i cili na mungonte, por falë njeriut që kish shtëpinë afër vendit ku vihej vula përkatëse, ky siklet u zgjidh shpejt. Mbas kontrollit doganor të dyanshëm, jo më shumë se 5-6 kliometra nga kufiri, rreth orës 11 të mesditës mbritëm në Guci. Sa po mbritëm, në një lokal të vogël të një shqiptari të atij qyteti, u freskuam me ndonjë akullore. Gjatë qëndresës fare pak minuta aty, këmbyem pak muhabet me një banor të ardhur prej Rugove e që banonte aty, të cilit për njohurinë që kish për frashërllijtë rilindas, i dhuruam një shishe raki gjysëm litërshe nga ajo e Përmetit. Në atë çast hynë dy të tjerë brënda (u dukën si malazez), dhe i sygjeruam rugovasit le të provonin rakinë edhe ata. Por ne ishim gati në të dalë dhe ai sa pa u nisur, na orientoi edhe për rrugën deri në Vuthaj. Për të mbritur atje, do bënim edhe 5-6 km. të tjera..

Duke u futur në fshat, na duhej të pyesnim kë mund të shihnim rrugës për të na orientuar tek shtëpitë e

Me Halilin (në mes), vëllai i prof. Rexhep Qoses.

Profesor Qoses. Duhet thënë që në fillim se Vuthaj (i cili për malazest quhej Vusanje), ngjasonte me një qyteze të vogël, me banesa thuajse të grumbulluara dhe të bukura ku kombinohej tradita e çative të pjerrta me ato bashkëkohore.

Vendndodhja e fshatit i ngjan një oazi të gjelbëruar natyror“i strukur” në një hapësirë si ‘’gji” (në formë potkoi), rrëzë vargmaleve të Kollatës, që e ndajnëVuthajn me fshatin Çerem të Tropojës. Nuk mungonin edhe aktivitete biznesi, sidomos i përpunimit të lëndëve drusore. Im kushëri Teki Voda, i cili ka kryer ushtrinë në pikën kufitare të Çeremit nga mesi i viteve ’70-të, më kish treguar që i kish ndodhur të shkonte deri në Vuthaj (sigurisht jo aq legalisht), ku aty kishte zënë dhe një mik të mirë. Edhe pse ishte gati mesvjeshte, gjelbërimi nuk mungonte, për shkak të dominimit të drurëve halorë, veçori e atyre lartësive, të cilat e rrethonin fshatin thuajse në dy të tretat e tij. Ndonëse dëshironim ta gjenim të parën banesën e Profesorit, ndodhi që ndoqëm degëzimin rrugor djathtas dhe atë e gjetëm në fund. Dikush nga ne qoftë edhe për kurreshtje, i afrohet një banori pranë vilës dy katshe dhe e përshëndet në gjuhën malazeze: “ kak dobro...”(a je mirë)?. Por banori duke qënë se na kish dëgjuar që larg që flishnim shqip, tha: “Pse nuk flet shqip mor burrë...?” Ishte shqiptar autokton me rrënjë nga Kosova. Ju bë qejfi që ne vinim prej Tirane për në Vutthaj dhe na ftoi brënda, por e pakta gjë që bëmë ishte falënderimi dhe pirja e një gote ujë të ftohtë bjeshke tek oborri, sepse nuk donim të humbisnim kohë. Ai na shpjegoi edhe rrugën në kthim, në krahun tjetër mbasi të kalonim një urë mbi përroin e fshatit. U orientum prej tij se banesat e fisit Qose, janë pranë njërës prej Xhamive në dalje të atij fshati, pas një zbritje të butë. Dhe ishte fiks ashtu.

Sapo ndalëm makinën pranë xhamisë në fjalë, tre njerëzit e parë me tëcilët u përshëndetëm (sigurisht shqip), për koiçidencë ishin të afërt të Profesor Qoses: vëllai më i madh i tij, Halili me të birin, dhe një kushëri i Halilit. Ishte takim rastësor që edhe sikur të kishim hyrë në lidhje më parë me ta, zor se mund të ndodhte ashtu.

U befasuan si ata edhe ne, por dhe u erdhi mire kur u prezantuam dhe mësuan se po mbrrinim apostafat aty nga Tirana e Durrësi. Mbrapa një muri rrethues goxha të gjatë, në brëndësi u gjendëm para një livadhi me

Te Liqeni i Plavës.

Nr. 76 Maj 2020 — 9

QËNDRESTAR PËR TË VËRTETËN (Kushtuar Akademikut kosovar, Rexhep Qose) Nëpër mjergull,muzg e natë, Rrjedhur vitet një nga një, U desh të rilindej prapë, Për Truall, të flitej me zë.

Tregoi vuajtjet shekullore, Për shkak të padrejtësisë, Trojet tona arbërore, Falur Sërbisë e Greqisë.

Të ndriçohej historia, Bëmat e etërve tanë, Ç’ishte për ta Shqipëria, Ç’qenë mundimet për vatanë.

Ngriti zërin siç kish hije, Për një komb të ndarë në copa, Zgjoi të lartën vetëdije, Ti fliste mëndjes Europa.

U desh të flitej me zemër, Për trojet tona amëtarë, Ç’do shqiptari me këtë emër, T’i zgjohej ndjenja kombëtare.

I tha edhe kosovarit: -Pa qëndresë nuk vjen liria, Pa qënë pushka e luftëtarit, S’vjen kollaj mëvetësia.

Lipsej fjala e thënë shkoqur, Lipsej besa në çdo prag, Lipsej zemra prush e ngrohur, Burrëria, flakë për flakë.

U bë pjesë e Rambujesë, Ku vendosej për Kosovën, Ishte dhe mbeti me besë, Për Lirinë s’e shtriu dorën.

Pruri koha Rexhep Qosen, Ndër të shquarit burrë tabani, Ligjërimet nuk iu sosën, Që i lirë të qe shqiptari.

E brejnë endërrat djaloshare, Kauza e atdhetarisë, Shqipëria stërgjyshore, Gjuha jonë e ILIRISË.

Fjalëpeshuar si rrallë kush tjetër, Mëndjendritur, siç feks ylli, Qëndrestar për të vërtetën, Si të ishte gjallë Abdyli.

Bir i Vuthajve ndër male, Si malet i qëndron kohës, Burrë që s’di të bëjë pazare, Vlerat ia shumon Kosovës.

Foli burri i Kosovës, Siç e ka zakon shqiptari, Me të shkruar i shpjegoi Botës, “Të tundej”, pak europiani.

Qëndron lis me rrënjë të thella, Nuk përkulet nga stuhitë, Fjal’ e tij siç çan retë era, Si i prurë nga Perënditë.

Bjeshkët në Vuthaj.

Nga Gëzim Voda, Tiranë, Prill 2010.

Shtëpia e prof. Rexhep Qoses.

Aty ku buron Drini i Bardhë.

duk sikur njiheshim prej kohësh. Gjuha e përbashkët, të bën mik edhe me më të largëtin në planet, jo që Vuthaj banohej tërësish nga shqiptarë dhe nuk na u duk shumë larg. Madje ai lloj komunikimi, na e bëri Vuthajn edhe më të afërt. Ia vlen një udhëtim deri atje, qoftë dhe për “frymëmarje...”

U ndamë me ta, por nuk mund të ktheheshim pa shkuar në Plavë, pa soditur ujrat e bukur liqenorë në atë pllajë malore pranë qytetit, 14 km larg Gucisë. Bëmë edhe aty një shetitje të vogël dhe fotot përkatëse, e më pas na duhej të ktheheshim. Po kalonte ora 14-të dhe sipas një adrese që na kish dhënë në telefon Ismaili kur kaluam Shkodrën, drekën mbas kthimit e kishim menduar ta kalonim në Vermosh. Por nuk ndodhi, sepse tre miqtë e mi, Njaziu, Xhemaliu dhe Kristaqi, kthyen mëndje. Rrugës kishim biseduar me njëri-tjetrin, se po të sakrifikonim ca, mund të vazhdonim pa u kthyer mbrapsh, për të dalë

Shtëpia e prof. Rexhep Qoses. Me të afërm të tij.

Te Leqet e Hotit.

pemë frutore dhe shtëpitë në formë vilash të ndërtuara duke kombinuar gurin me drurin, dhe me çati të pjerrëta, në përshtatje me kushtet e vendit ku dëbora në dimër është me bollëk. Në distancë të mjaftueshme nga njëratjetra, ishin shtëpitë e tre vëllëzërve: Halilit, Profesor Rexhepit dhe e Isës (Isajt, regjizorit të njohur kosovar në kinematografi).Prej tyre mësuam se Vuthaj përbëhej vetëm nga shqiptarë, të cilët e shumonin atë vend në kohë vere e vjeshte, ndërsa në dimër aty mbeteshin pak, nga që kishin emigruar deri në Europë e Amerikë. Të tre të afërmit e Prof. Qoses: Halili, ibiri dhe i kushëriri që takuam, rrinin me banim në perëndim, por vinin aty çdo vit për verim dhe ishin gati në ikje. Profesori (siç na u tha prej tyre), vinte aty pak më rrallë dhe nga fundi i verës.

Por atë vjeshtë nuk kish ardhur. Edhe Isaj, mesa mësuam bënte të njëjtën gjë. Bëmë disa foto me ta por edhe nga natyra e atij vendi. Mbetëm shumë të kënaqur nga pamjet e atij fshati, por edhe nga takimi me ata njerëz fisnikë, në ato pak minuta që qëndruam sëtoku në atë mjedis. Na u

Në Guci.

në Kosovë e që andej të delnim në Kukës dhe që andej tëmbrrinim në Tiranë e Durrës. Kjo do të thoshte të bënim edhe mbi 400 km të tjera. Jemi që jemi thanë tre miqtë e mi, le të vazhdojmë për andej, dhe ashtu bëmë. Por sikleti më i madh tashmë do të ishte për Kristaqin që drejtonte makinën. Atij i shtohej puna dhe lodhja më shumë se ne të tjerët, ndonëse ai nuk e pranonte “përkuljen”. Nuk ishte një fjalë goje të drejtoje makinën në mbi 600 km. rrugë, brënda ditës, shumica e saj në territore të panjohura.

Vazhduam duke kaluar Rozhajën, qytetin e fundit pa shkuar në kufi me Kosovën dhe më pas një masiv mbi 7-8 km. pyll prej pishash shekullore, që përshkon kufirin mes dy shteteve ( Malit tëZi dhe Kosovës). Në zbritje për në

Fushë-Kosovë, u drekuam kur kish kaluar ora 17-të tek i vetmi lokal buzë rruge, kur ende ishte pa u mbaruar masivi pyjor, me emrin “Kullë”. “Sa kohë që nuk ishte bërë rruga Guci-Vermosh-Shkodër,-tregoi i zoti lokalit,-këtej shkonin autobuzat dhe kisha shumë punë, ndërsa tani që kalohet nga QafëMorina e Kuksit, mezi mbahemi” Na shërbeu me kënaqësi dhe në ikje“për nishan” i blemë dikush mjaltë e dikush raki nga të vetat, dhe u ndamë miqësisht. Më pas bëmë një vizitë në një komples hotelerie mjaft i bukur aty ku burojnë ujrat e Drinit të Bardhë që derdhen në Liqenin e Fierzës. “Fshehja” e diellit pas maleve dhe freskia e ujrave që shkumëzonin, edhe pse ishim me xhaketë, u ndjemë mjaft ftohtë dhe shpejtuam të ktheheshim mbrapsh. Errësira na zuri në Pikën Doganore të Qafë Morinës në Kukës. Aty morëm vesh që në Tiranë, Durrës e gjetkë ishin ndjerë lëkundjë tërmeti të fuqishme, dy muaj pas të cilit në këto dy qarqe ndodhi tërmeti shkatërrimtar i 26 nëntorit 2019. Rreth orës 22 të mbrëmjës, mbasi i kishim tejkaluar të 600 kilometrat, mbritëm në shtëpitë tona Tiranë e Durrës, të lodhur jo pak, por të plotësuar për motivin që na nxiti për atë udhëtim.Falënderimet i shkuan me meritë Kristaqit që veç “shoferllëkut”, ai (por dhe Njaziu), na mbajtën gjallë me batuta dhe humor, i cili falënderimin e rastit na e ktheu për të qënë gati në udhëtime të tjera të kësaj natyre.

10 — Nr. 76, Maj 2020

Domosdoshmëria e përcaktimit të T

Nga KUJTIM MATELI

Historia jonë po tjetërsohet me shpejtësi dhe ka ardhur koha që të ballafaqohemi me këto të vërteta për të mos e gjymtuar më tej identitetin tonë. Pesë institucione shkencore në trojet shqiptare, të njohura dhe të financuara nga shtetet përkatëse, janë një pontecial i mjaftë që të zbardhin lashtësinë e popullit tonë. Sikur dhe vetëm njëri prej këtyre institucioneve ta hedhë këtë hap, historia jonë do të vendosej shumë shpejt në përmasat e saj reale dhe do t`u bënte një shërbim të madh jo vetëm shqiptarëve, por dhe vetë kontinentit evropian dhe më gjerë, sepse zbardhja e një të vërtete është pasuri e vetë historisë së njerëzimit.

ashmë pranohet nga shumica e shqiptarëve se origjina jonë, historia jonë e antikitetit, ndodhen të tjetërsuara. Po kush i tjetërsoi dhe çfarë bëmë ne shqiptarët në mbrojtje të historisë dhe të identitetit tonë?

Tjetërsimin na e bënë në radhë të parë fqinjët, veçanërisht serbët dhe grekët, sepse të dy këto vende janë në kufijtë e trojeve shqiptare: njëri në veri dhe tjetri në jug. Nisemi nga fqinji ynë verior që është Serbia. Kur ka ardhur Serbia në këto troje? Historia flet për ardhjen e tyre në më pak se 1500 vjet më parë. Po cili popull ishte para tyre në ato troje? Atë e kanë përcaktuar në librat e tyre pothuaj të gjithë autorët e antikitetit. Po përmendim njërin prej tyre, Strabonin, gjeografin e shekullit të parë, para dhe pas Krishtit STRABO, THE GJEOGRAFIA, BOOK VII, 1.1 “Në jug të Danubit janë vendosur Ilirët dhe Thrakët dhe të përzier me ta janë dhe disa fise kelte, deri në kufijtë e Greqisë.”

Pyetja shtrohet. Vërtet Akademia e Beogradit nuk ka arritur të kuptojë se shqiptarët ndodhen në këto troje të paktën disa mijëvjeçarë para tyre? Përgjigjen e kësaj pyetjeje e gjejmë nga biseda zyrtare e zhvilluar në Moskë në prill të vitit 1947, midis Stalinit dhe delegacionit jugosllav të përfaqësuar nga numri dy i saj, Eduard Kardeli, ministrit të Jashtëm jugosllav S. Simiç dhe ambasadorit jugosllav në Moskë V. Popoviç.

STALINI - Cila është origjina e shqiptarëve?

E. KARDELI - Ata janë pasardhës të ilirëve.

STALINI - Më kujtohet se Tito më ka thënë se ata janë si puna e baskëve.

E. KARDELI - Kjo është e vërtetë.

S. SIMICI - Ka të dhëna që thonë se shqiptarët janë populli më i vjetër në Gadishullin Ballkanik. Disa fjalë prej tyre vërtetojnë se gjuha shqipe është më e vjetër se greqishtja. Fjala e tyre “Afrodita” është huazuar nga gjuha shqipe. Në gjuhën greke kjo nuk ka kuptim.

(Botuar në Beograd nga gazeta “Borba” në 12-13 gusht 1989 dhe në librin “Rusia dhe Kosova” të ambasadorit shqiptar në Moskë, Shaqir Vukaj, Fq. 93) Pas kësaj bisede të Stalinit me përfaqësuesit jugosllav, nuk ka më dyshim se Akademia e Shkencave e Beogradit i ka dëshmitë shkencore mbi shqiptarët, dëshmi të cilave u janë referuar politikanët jugosllavë. Madje ata kanë të përcaktuar dhe skajin më të largët kohor të vendbanimit të shqiptarëve në këto troje që është i barabartë me baskët. Që do të thotë se shqiptarët janë populli më i vjetër i Evropës dhe i përket asaj popullsie që quhej pellazge e njëkohshme me baskët dhe, siç vërtetohet nga autorët helenë, pellazgët nuk ishin vetëm popullsia që ata gjetën në trojet ku ata u vendosën, por ishin autoktonë, të lindur nga dheu në të cilin jetonin. Përfundimi në të cilin kishin arritur jugosllavët, mbështetej mbi dëshmi të kohëve parahomerike, siç ishte emri i Afroditës, që kishte hyrë nga shqipja tek greqishtja, që do të thotë se shqiptarët janë pasardhës të pellazgëve. Nuk ka dyshim që qendrat akademike të ish Jugosllavisë, përfshirë këtu dhe atë të Beogradit, përfundimin që shqiptarët janë popull më i vjetër se helenët apo autoktonë si baskët, ta kenë të mbështetur mbi prova shkencore, por për shkak të politikës shoviniste

të Beogradit, nuk kanë mundur ta bëjnë të njohur një tezë të tillë. Fakti që Akademia e Beogradit e furnizon opinionin shkencor të botës dhe atë publik me informacione të rreme në lidhje me shqiptarët, tregon se është vënë plotësisht në varësi të politikës shoviniste serbe.

Kthehemi tek fqinji ynë jugor.

Fqinji ynë jugor, ka patur vazhdimisht, duke filluar të paktën që nga viti 1844, me tezat e Megali Ideas, një synim shovinist për të tjetërsuar Shqipërinë e Poshtme, kufijtë e së cilës përfundonin në Artë. Këtë e vërtetojnë hartat evropiane deri në shekullin XIX, por dhe autorë grekë, në librat e tyre. Rol kryesor në këtë tjetërsim ka patur Akademia e Athinës, e cila në kundërshtim me të gjitha burimet historike kërkon ta paraqesë Shqipërinë e Poshtme në emërtimin e saj antik si Epir ku ka patur një qytetërim helen 4 mijë vjeçarë. Është e vërtetë që në antikitet Shqipëria e Poshtme është quajtur Epir, por Epiri ka qenë tokë e shqiptarëve çka vërtetohet nga burimet historike, që kufirin verior të Greqisë e vendosnin në jug të Gjirit të Ambraqisë, pra si helene emërtonin Akarnaninë.

STRABONI, “GJEOGRAFIA”, LIBRI VIII, 1 (1,3) “Pas epirotëve dhe ilirëve prej helenëve janë akarnanët, etolët, lokridasit dhe ozolët... Efori thotë se fillimi i Helladës është Akarnania nga ana e perëndimit, sepse kjo takon e para me fiset epirote”.

Një tjetër dëshmi e rëndësishme vjen nga koha e Perandorisë Romake, e cila në politikën e saj kishte për qëllim që popujt të cilët ishin nën sundimin e saj të qeveriseshin sipas atyre kufijve që kishin qenë më parë dhe në kuadrin e etnisë së cilës i përkisnin. Kështu Ilirinë e Jugut e bashkon me Epirin antik dhe kemi njësinë Epir me dy emërtime: Epiri i Vjetër dhe Epiri i Ri. Nëse Epiri antik do të kishte qenë territorr i banuar nga helenët, ai do të bashkohej me territoret në jug të Gjirit të Ambraqisë. Janë me dhjetra dëshmitë që vërtetojnë se Epiri antik u ka përkitur shqiptarëve dhe mungojnë dëshmitë që të provojnë se ka qenë helene.

Akademia e Athinës e pretendon Dodonën si faltoren e vet, kur dihet botërisht se Dodona i ka përkitur kombit të pellazgëve. Ajo ishte një faltore me famë në

kohën e Luftës së Trojës, por ndërtimi i saj shtyhet përtej kësaj periudhe. Po Dodona ishte në Epir.

Akademikët e Shqipërisë e pretendojnë Epirin antik si truall i mbajtur nga shqiptarët në këtë periudhë, por për Dodonën pellazge nuk shkruajnë asnjë rresht që ishte një faltore shqiptare, për të mos thënë që ia mohojnë asaj përkatësinë etnike. Logjika të çon në përfundimin se, kur nuk është shqiptare, është e tjetërkujt.

Përkatësia etnike e Dodonës përcakton dhe përkatësinë etnike të Epirit. Bota shkencore nuk mund ta pranojë që Epiri antik të ketë qenë shqiptar, kurse Dodona antike të ketë qenë helene. Ato shkojnë bashkë me njëra-tjetrën, sepse njeriu i antikitetit nderonte perënditë e veta dhe kryeperëndia ishte flamuri që bashkonte fiset e një etnie të caktuar. Një akademi e goditur logjikisht si kjo e Tiranës, dështoi jo vetëm para Akademisë së Athinës, por edhe para mendimit shkencor botëror.

Bota shkencore e njeh Epirin antik si truall të zënë nga helenët, përderisa helenët e pretendojnë edhe faltoren, edhe etninë si të tyren.

Po burimet historike vërtetojnë të kundërtën e asaj që pretendojnë grekët e sotëm. Kufijtë e Helladës, dëshmuar pothuaj nga të gjithë autorët e antikitetit, i vendosin në jug të Epirit, më saktë në jug të Gjirit të Ambraqisë, duke njohur si helene vetëm Akarnaninë dhe Etolinë. Po edhe faltoren e Dodonës e njohin për pellazge.

Pra, Greqia nuk ka në Epir as etninë, as faltoren.

Në përputhje me burimet historike shkojnë dhe gjetjet arkeologjike.

Në të gjitha qytetet e Epirit dhe të Ilirisë nderohej kryeperëndia Di, (trajta e shquar Dia). Edhe sot e kësaj dite fjala perëndi-perëndia e ruan emrin e kryeperëndisë sonë të vjetër, për të mos përmendur faktin që emri i perëndisë Di ka dalë nga fjala e përgjithshme e gjuhës shqipe: di.

Në Epir dhe Iliri nderohej Dia dhe Diona.

Në Greqi nderohej Zeusi dhe Hera. Tek romakët Jupiteri dhe Junona. Tre popuj të ndryshëm që nderonin tre kryeperëndi të ndryshme. Nuk ka provë më të sigurt se Epiri dhe Iliria i përkasin së njëjtës etnie që është e ndryshme nga ajo helene.

Po ç`ndodh me shkencëtarët e Tiranës.

Në kundërshtim me atë që shkruhet në

këto mbishkrime, shkencëtarët tanë e kovertojnë në librat e tyre fjalën Dia me fjalën Zeus, duke e vënë në këtë mënyrë kulturën e Epirit dhe të Ilirisë si pjesë të kulturës helene.

PAKUJDESI?!

Mirëpo kjo pakujdesi e institucioneve shkencore shqiptare ua ka hapur oreksin fqinjve, gjersa në vitin 1977, dolën me pseudo-studimin e tyre “Epiri 4000 vjet histori dhe qytetërim grek”, në një libër voluminoz në anglisht që është botim i Akademisë së Athinës. Pretendimi i këtij libri është se Epiri mban një qytetërim helen katër mijë vjeçarë duke i vendosur kufijtë e tij verior në pretendimet e tyre maksimale të shfaqura në Konferencën e Paqes në Paris, mars 1919. Dhe nuk është vetëm Akademia e Shkencave e Shqipërisë fajtore për heshtjen që mbizotëron në vendin tonë. Një tjetër qendër studimore, po aq fajtore është dhe Akademia e Studimeve Albanologjike në Tiranë që zotëron një potencial të konsiderueshëm njerëzish dhe që realisht mbi atë qëndron përgjegjësia kryesore për zhbërjen e identitetit tonë me zanafillë në mijëvjeçarët para Krishtit.

Të mos kundërshtosh, do të thotë ta pranosh. Po çfarë i detyron institucionet tona shkencore të heshtin para një mashtrimi? Vetë fakti që bota shkencore dhe ajo publike evropiane dhe më gjerë po ushqehet me të pavërteta, duhet t`i bënte institucionet tona të lëviznin dhe të jepnin një përgjigje për të vërtetat që fshihen, sepse fshehja e një të vërtete i hap udhën një veprimi djallëzor. Kjo përgjegjësi shtohet, sepse këto institucione paguhen nga shteti shqiptar dhe e kanë për detyrë të mbrojnë historinë e vendit të tyre, e cila po tjetërsohet nga Akademia e Athinës që t`i hap udhën një veprimi politik keqdashës.

Politika shqiptare është e detyruar të bashkëpunojë me çdo shtet të botës dhe veçanërisht me fqinjët. Ç`do të thotë të bashkëpunosh politikisht me fqinjët, kur ke të mjegulluar historinë e vendit tënd dhe aq më tepër, kur historia e vendit tënd është kredituar si histori e tjetërkujt?

Kjo do të thotë të jesh inferior ndaj cilitdo që hyn në bisedime, qoftë dhe të çfarëdoshme. Aq më tepër kur këto bisedime kanë të bëjnë me marrëdhëniet midis dy vendeve. Shqipëria në kuadër të hyrjes në Bashkimin Evropian është e detyruar të hyjë në bisedime me fqinjët që të sheshojë çdo mosmarrëveshje në kuadrin aktual apo dhe atë historik. Shqipëria hyn në këto bisedime politikisht pa patur një argument shkencor në bisedimet me të.

Nëse Shqipëria do të ishte e qartë në argumentet e saj akademike, do t`i drejtohej shtetit fqinj para kërkesave absurde të tyre duke i thënë se Shqipëria e Poshtme, apo i quajtur edhe si Epir në antikitet, me kufijtë e tij deri në Artë, nuk ka qenë asnjëherë territor i juaji. Ju e posedoni këtë territor padrejtësisht vetëm prej një shekulli. Dhe një shekull nuk mund të zhbëjë historinë mijravjeçare të trojeve tona.

Po kjo e vërtetë ndodhet e mbuluar me lëvozhgat e mashtrimit të një institucioni shkencor që quhet Akademi e Athinës. Kjo e vërtetë ndodhet e mbuluar nga mosreagimi i institucioneve shkencore të shqiptarëve. Në këtë pozicion politika shqiptare ndodhet në kushte të disfavorshme. Ajo nuk mund të bëjë njëkohësisht edhe punën e institucioneve shkencore, edhe atë të institucioneve shtetërore. Kryeministri i Shqipërisë z. Edi Rama në takimin me grupin reformator të Akademisë së Shkencave, midis të tjerash nënvizon: “…akademia mbetet vendi ku realizohen funeralet, është bërë si shtëpi varrimi.

Nr. 76 Maj 2020 — 11

kufijve historikë të trojeve shqiptare Epidamnit dhe Apollonisë, në të djathtë kanë fiset e Epirit, që lagen prej detit të Siqelisë gjer në gjirin e Ambraqisë; nga ana e majtë kanë malet e Ilirisë, që përmendëm më sipër dhe fiset që banojnë afër këtyre gjer në Maqedoni dhe në viset e paionëve. Pastaj, duke lundruar prej gjirit të Ambraqisë e tutje, në drejtim të lindjes, vendet që janë karshi Peloponezit janë të Helladës”.

Straboni përmend Polibin. Edhe Polibi (shekulli III-II para Krishtit) na thotë se në kohën e tij kufiri ndarës midis Helladës dhe fiseve epirote ishte gjiri i Ambraqisë.

Pra, ky kufi, që në kohën e Strabonit ishte në perëndim të Akarnanisë dhe në kohën e Polibit ishte Gjiri i Ambraqisë, na thotë se në harkun kohor nga Polibi te Straboni kufiri i Helladës ka qenë i pandryshuar.

Akarnania ishte fisi më verior i Helladës.

Straboni i ndan fiset epirote nga ato helene. Akarnania i përket Helladës, fiset epirote nuk i përkasin Helladës. Kjo do të thotë që epirotët nuk janë helenë. Po çfarë janë epirotët? Epirotët janë Pellazgë dhe që kanë në territorin e tyre kryeqytetin e Pellazgjisë që është Dodona. Kufiri ndarës midis helenëve dhe epirotëve jepet me saktësi. Territori helen shtrihej deri në perëndim të Akarnanisë. Po për ta parë se deri ku shtriheshin helenët në kohët më të hershme, i drejtohemi dhe një autori tjetër, i cili ka jetuar në shekullin VI-V para Krishtit.

SKYLAKIS KARIANDENSIS, LUNDRIMI, 33. (GJEOGRAF DHE HISTORIAN GREK, SHEK VI-V PARA ERËS SONË)

Duhet rithemelim, s’ka çfarë rregullohet, pasi është e prishur deri në fund.” (gazeta “Shqiptarja.com”, 22 Nëntor 2017).

Ky qëndrim i kryeministrit nuk është kundërshtuar as nga opozita, që do të thotë se politika shqiptare kanë të njëjtin vlerësim për këtë institucion shkencor, kurse opinioni publik ka kohë që ka shkuar përtej këtij konstatimi.

Hyrja në bisedime pa mendimin akademik, në çfarëdo rasti qoftë, është sikur të hysh në dyluftim pa armatimin e rëndë.

Në këta dy dhjetëvjeçarët e fundit, midis instituciove shqiptare dhe atyre të Brukselit janë bërë dhjetëra takime. U kemi thënë t`na pranojnë në këtë Bashkësi se i kemi plotësuar kushtet e vëna prej jush, u kemi thënë se gjeografikisht jemi në Evropë dhe se ajo nuk do të jetë e plotë pa Shqipërinë, por nuk u kemi thënë se duhet të jemi atje se identiteti i kësaj bashkësie evropiane i ka rrënjët tek qytetërimi i trojeve shqiptare të përfaqësuara në shkallën më të lartë me qytetërimin e Dodonës.

Dhe qytetërimi i Dodonës ka një histori të paktën dy mijëvjeçare që lidhet me periudhën para lindjes së Krishtit, që do të thotë se ne hyjmë në bashkësinë evropiane me gjysmën e identitetit tonë si kohë dhe si vlerë. Pikërisht këtë kanë kërkuar ata që kanë tjetërsuar historinë shqiptare. Të shkurtojnë kohën e krijimit të këtij identiteti. Në vend që të zbardhin historinë e formimit të identitetit të tyre, merren me formimin e identitetit të shqiptarit. Ky identitetit u intereson më shumë se i tyrja. Duke shkurtuar segmentin ko-

hor të identitetit tonë, lartësojnë artificialisht identitetin e tyre. Në të njëjtën kohë, bashkë me rrudhjen historike të identitetit tonë, kërkojnë dhe rrudhjen gjeografike të trojeve tona në forma nga më të ndryshmet. Shumë troje nga tonat po bëhen padrejtësisht pjesë e historisë së të tjerëve.

Fatmirësisht në territoret shqiptare ndodhen dy Akademi Shkencash (Shqipëri dhe Kosovë), dy Qendra Studimore Albanologjike (Shqipëri dhe Kosovë) dhe një njësi studimore në Shkup: Instituti i Trashëgimisë Shpirtërore dhe Kulturore të Shqiptarëve. Këto institucione nuk mund të punojnë akoma me çfarë t`u dalë përpara ose thënë ndryshe: të gjenden në punë. Që të përcaktohet objekti i punës së një institucioni albanologjik, më parë duhet të përcaktohet territori i cili do të jetë objekt i punës së tij. Përcaktimi më i saktë i territorit historik, është ai i periudhës romake, me dëshmi të shumta dhe të pakontestueshme. Për këtë mund t`i drejtohemi përsëri autorit më të rëndësishëm të kësaj periudhe siç është gjeografi Strabon, i cili i shtrin kufijtë e ilirëve në veri deri në rrjedhë të Danubit dhe kufijtë jugorë të tyre deri në Gjirin e Ambraqisë. Sjellim një dëshmi tjetër të rëndësishme të gjeografit Strabon.

STRABONI, GJEOGRAFIA, LIBRI VII, (7, 4).

“Polibi thotë se këto janë dyqind e gjashtëdhjetë e shtatë milje. Ata që kalojnë këtë rrugë duke u nisur nga viset pranë

“Pas Molosisë vjen Ambraqia, qytet helen, tetëdhjetë stade larg detit. Anës detit ka një mur dhe një liman shumë të bukur. Prej këtej fillon Hellada pa ndërprerje, gjer në lumin Pene dhe gjer në Homoli, qytet i Magnetisë që ndodhet anës lumit” Skylakis na thotë të njëjtën gjë si dy autorët e tjerë. Anës detit të Ambraqisë ku ka një mur dhe një liman shumë të bukur, shënohet dhe kufiri i Helladës. Ndërmjet autorëve të antikitetit nuk ka mendime të ndryshme për sa i përket kufirit verior të Helladës. Këtë kufi e shënojnë tokat e Akarnanisë. Shohim kështu që gjatë periudhës historike para lindjes së Krishtit, Epiri nuk ka qenë pjesë e Greqisë, as ka pasur ndonjë varësi prej saj. Në periudhën pas pushtimit romak dhe sidomos pas lindjes së Krishtit, Epiri është quajtur Iliri.

Në fillim grekët njohën banorët e Epirit dhe i quajtën barbarë, sepse gjuha e epirotëve ishte e ndryshme nga ajo e helenëve. Më vonë helenët u njohën dhe me gjuhën e ilirëve, ku panë se gjuha e epirotëve ishte e njënjtë me atë të ilirëve. Atëherë dolën në konkluzionin se edhe epirotët ishin ilirë. Apiani, një historian grek, do të jepte dhe kufijtë e Ilirisë brenda të cilëve përfshihej dhe Epiri, ashtu siç i kishte dhënë dhe Straboni.

APIANI, HISTORIA E ROMËS, 4, 1.

(SHEK I-II I ERËS SONË) “Helenët quajnë ilirë ata që banojnë mbi Maqedoninë dhe Thrakinë, që nga kaonët dhe thesprotët deri tek lumi Ister”.

Burimet që na vijnë nga bota romake vërtetojnë se Greqia edhe në kohën e perandorisë romake ruajti po ato territore që kishte para pushtimit të saj. Shohim se kufijtë historikë të trojeve shqiptare janë të përcaktuara qartë. Në veri lumi Danub, në jug Gjiri i Ambaqisë. Brenda këtyre kufijve ka një pasuri të jashtëzakonshme arke-

ologjike që flet për trashëgiminë materiale dhe shpirtërore të shqiptarëve në këto troje, e cila në vend që të konsiderohet si pasuri e shqiptarëve, po tjetërsohet si pasuri e të tjerëve.

Po mund të veçojmë edhe vende ku ka një vlerësim shkencor të këtyre gjetjeve.

Nga trualli i Kroacisë kanë dalë vepra dinjitoze, si ajo e Aleksandër Stipçeviçit për ilirët, që hedhin dritë me dëshmi arkeologjike për këtë pasuri të jashtëzakonshme.

ALEKSANDËR STIPÇEVIÇ, “ILIRËT, HISTORIA, JETA, KULTURA, SIMBOLET E KULTIT”, PRISHTINË 1990, FQ. 83-84 “Gjurmë ilire në kulturën popullore, në arkitekturë dhe urbanizim, në mënyrën e varrosjes së të vdekurve, në simbolikën fetare, në motivet ornamentale, në veshmbathjet popullore, në stolitë, në muzikë dhe vallëzim, në gjuhë, në organizimin shoqëror-politik etj., mjaftojnë që prej tyre të mundemi qysh tash të përfundojmë se sllavët duke ardhur në këto vise në shek VI e VII, në viset perëndimore të Ballkanit gjetën një popullsi mjaft të madhe të vjetër vendase, të paromanizuar dhe gjysmë të romanizuar, e cila ishte tërhequr së pari para romakëve, e madje edhe para popujve barbarë në viset të cilat vështirë se shkriheshin.

Sllavët gjatë shekujve u asimiluan me ta dhe kështu në entitetin e tyre popullor ruajtën gjurmë të ilirëve të vjetër. Këto gjurmë janë të shumta veçanërisht në disa vise të largëta të Bosnjës, Hercegovinës, Zagorës Dalmatine, Malit të Zi dhe të tjera dhe na duket se nuk është larg së vërtetës se elementi i vjetër vendas ilir kishte rol shumë të rëndësishëm në formimin e veçorive kulturore, trupore dhe psikike, të popullsisë sllave që jeton sot në ato vise”.

PËRFUNDIM Ndërsa disa nga këto vende e pranojnë këtë realitet historik, e pranojnë pasurinë kulturore ilire në vendet e tyre si një pasuri që u përket shqiptarëve, ka një agresivitet nga Akademia e Beogradit, që është në përputhje me qëllimet shoviniste të Serbisë politike ndaj shqiptarëve. Me të njëjtin agresivitet paraqitet dhe fqinji ynë jugor, Greqia. Megjithëse kufiri historik midis shqiptarëve dhe grekëve është i qartë, Akademia e Athinës e pretendon kufirin e saj historik në veri të Epirit, duke e përfshirë brenda territorit të saj këtë njësi gjeografike të banuar historikisht prej shqiptarëve. Këtu ndodhemi brenda një paradoksi se si institucionet shkencore janë vënë në shërbim të institucioneve politike.

Ajo që duhet të bëjnë shqiptarët është që ta zbardhin këtë kufi historik me dëshmi dhe prova dhe t`ia paraqesin opinionit shkencor të mbarë botës dhe atij publik.

Historia jonë po tjetërsohet me shpejtësi dhe ka ardhur koha që të ballafaqohemi me këto të vërteta për të mos e gjymtuar më tej identitetin tonë.

Pesë institucione shkencore në trojet shqiptare, të njohura dhe të financuara nga shtetet përkatëse, janë një pontecial i mjaftë që të zbardhin lashtësinë e popullit tonë. Sikur dhe vetëm njëri prej këtyre institucioneve ta hedhë këtë hap, historia jonë do të vendosej shumë shpejt në përmasat e saj reale dhe do t`u bënte një shërbim të madh jo vetëm shqiptarëve, por dhe vetë kontinentit evropian dhe më gjerë, sepse zbardhja e një të vërtete është pasuri e vetë historisë së njerëzimit.

12 — Nr. 76, Maj 2020

***

Krijimtari poetike * * *

Nga Fazli Behlulaj-

UNË JAM PULSI I KOSOVËS Ti e din se me rrenë, krijove mite të rrejshme, Krijove një jashtësi dhe mbi të një urrejtje rracore.

Ti krijesë e lindur prej të marrëve e lakmitarëve, Mbolle në shekuj urrejtje, ligësi, dhe jetën helmove.

Unë jam vendas, me të drejta të natyrshme.

Banor i Kosovës.

Unë jam pulsi i zemrës së këtyre maleve.

I arave e qyteteve,fshatrave, grykave dhe fushave.

E gjithëçkasë që frymon.

Prandaj ti shka, i djeg pa dhimbje, e i dëmton.

Unë jam freskia e lumit dhe krenaria e bjeshkës, Unë s’kam nevojë të thur mite e rrena.

Unë jam realiteti.

Jam jeta dhe dashuria, por edhe ardhmëria e Kosovës.

Mua nuk më duhen skica të përpiluara, as mite të rreme.

Unë e kam dhe të shkuarën dhe të ardhmen shumë të qartë.

Prandaj dhe nuk dua të vras...

Dua ta jetoj jetën që e dallon njeriun nga shtazëria.

Ti shka e di mirë, prandaj thur rrena e mite të rrejshme.

Për të vrarë, pastaj për të helmuar e përdhunuar.

Kot lodhesh ti, se tani e di gjithë bota: Kosova ka qënë, është e do të jetë e shqiptarit.

Në Kosovë mund të lësh eshtrat, mund të lësh kokën...

Por nuk do ta gëzosh kurrë fitoren.

Nuk do ta rrëmbesh kurrë më Kosovën.

Kurrë më...

Viernheim, shkurt 1999.

KËNDOJ E QAJ Sa shtrënjtë e pagoi populli im fundin e shekullit njëzetë!

Sa shtrënjtë e pagoi guximin për të jetuar në mes të të lirëve,

në fund të këtij shekulli, një vit para vitit dymijë.

Nuk u këndoj vetëm të famshëve e të dashurave.

Por dënoj dhunën dhe genocidin e tmerrshëm, prej koke, gjer tek thëmbrat.

Dhe nuk mjaftojnë as të menduarit, as truri, as të gjykuarit.

As vetëm zemra.

Për forcën e një muze që bredh në tmerre lufte, të një lufte të paparë në jetën e njeriut.

Do të shpalos pulset e nderit, pulset e nderit para përdhunimit të qënies, të trupit e të shpirtit.

Do të shpalos qënie femrash të dhunuara.

Vuajtjet, dhimbjet e pamatshme që shkaktojnë shkiet.

Shkiet që vrasin jetën, dashurinë dhe djegin tokën, e të ardhmen e popullit.

Do të shpalos aktet barbare, që tentojnë të ardhmen e shqiptarit ta vrasin.

Akte krimi të shëmtuara, si asnjëherë më parë.

Akte mizore që vrasin ndjenjat e dashurisë.

Akte barbare që thyejnë virtytin e nderin, e që dëshirojnë të shkatërrojnë fuqinë, dhe dëshirën për të jetuar.

Akte të dënuara nga ligjet e Zotit e të njeriut.

Viernheim, Gjermani, shkurt 1999.

Nga Skënder Voda

FSHATIT TIM Shpatullat në Trebeshinë, Këmbët gjer në lumë rrinë, Gjoksin përballë Taroninës, Mëngjezet, me diellin shndritës. Çorrogunj o fshati im, Për ty kam mall pa mbarim, Ka rrënjët fëmijëria ime, Dhe ëndërrat e jetës sime.

Aty unë belbëzova, Gjuhën e nënës mësova, E më pas aty lëçisja, Rrugëve të fshatit bridhja.

Tek burimet ujë piva, Breg më breg fyellit i bija, Ndër korijet nënë hije, Ta kish ënda që të rrije.

Korijet mbushur me lisa, Z’di sa herë në to gjezdisa, Shkela rripa, shkela pllaja, Ku herë këndoja, herë qaja.

Me shqerra e kecërr vinim Tek Shpell’ e Blirit mërximin, Gjumi mes tyre na zinte, Gëzimi në shpirt na ndriste.

Fshati lart, brigje e kodra, Arat parcela të vogla, Si taraca vetullore, Stolisur nga duar punëtore.

Ledhet pjergulla dhe pemë, Nga Gjerkozi në Belenë, Nga Kroporet në Burhane Bukuritë e asaj ane.

Fushës poshtë i ndriste nuri, Kur ngjyrë-artë dalldisej gruri, Traktorët këmbenin radhën Kombajnat s’gjenin dot anën.

Bënin misër, bënin grurë, Prodhim që s’qe para kurrë, Bëheshin dhe bimë të tjera, Si të ishte Myzeqeja.

E gjithë fusha nën ujë, Kanali vaditës, lumë, Përherë do shihje blerimin Si të qe behar pa dimrin.

Sipër fare, Trebeshina, Qëndisur nga Perëndija, Pylli famshëm i Dejanit, Është “mushkëri” e malit.

Merrje rrugën ngjisje malin, Vesa zbukuronte barin, Në mëngjezet e agimit, Ndjehej kënga e bilbilit.

Në ato pllaja e rrëza, Ja merte këngës thëllëza, Sapo kishte hyrë prilli, Qyqia këndonte tek bliri.

Më tej qe Biblioteka, Kish jo pak libra e vepra, Tërhiqnin goxha rini, Plotësonin dituri.

Shkëmbi Haskos orientimi, Bregu i Shpellës qe qëndrimi.

Mbas ecjes asaj përpjete, Me ujë paguri shuan etjen.

Pastaj Çerdhja, Kopshti, Shkolla, Zyra e Këshillit, Konsultoria, Në krah çezma me ujë ar, Që nga Vila ishte marë.

Mespërmes “çanim” Dejanin, Ai pyll që ta shton xhanin, Cicerimat lloje-lloje Ta bënin ngjitjen pa lodhje,

Aty pak më tej, ndën udhë, ROGL-ja me gjithë Furrë, Pranë lisit qe dyqani, Ku s’mungonte kurrë Bujari.

Më pastaj sipër në stane, Vështroje dhëntë në “valle”.

Tundnin çokale, këmborë, Në livadhet pa dëborë.

Kish rrespekt e dashuri, Ndër të moshuar e rini, Bënim shumë për njëri-tjetrin, Sikur një e kishim djepin.

Stani Hingës për matanë, Emrin e Elmazit mban, Stani Lalushit, më lart, Dy çobanë të shquar në fshat.

Të dy çobanët me famë, Zanatin në fis e lanë, Nga Vodët dhe Selfot, s’iku, Vazhduan Pëllumbi, Ferriku.

Stani Bregut, dhe përpjetë, Sheh majat që “puthin” retë, Stani Gjëmbit dhe Murrizi, I rrinë mirë atij “kurrizi”.

Janë dhe stane të tjerë, Qilari me Zaçebenë, Është Gjoli me ujë shumë, Ku bagëtia pi ujë.

Tërfili si qilim shtruar, Bukuri, s’ka të mbaruar, Dallgëzon në ngyrë të blertë, Si kindat në fustanellë.

N’ ato luadhe lëndina, Kundron erë trëndelina, Gjendet çaja dhe pelini, T’i pish s’ka ç’duhet mjekimi.

Gjenden dhe bimë të tjera, Të gjitha shumë të vyera, Një behar në Trebeshinë, Vlen sa tërë një medicinë.

Që andej, tej shkon vështrimi, Nga Tomori, gjer tek Pindi..., Sheh Nemërçkën, malet Gllavë, Dhe Dëshnicën fshatrat radhë.

Shihet edhe fshati im, Ball e Podgorani, fqinj, Shtëpitë prej gëlqeres zbardhnin, Miq e udhëtarë qasnin.

Qëndra e fshatit ku rrije, Si një kurorë mbretërie, Objektet ishin me radhë, Përballë kishin lapidarë.

Dy dëshmorët, emërmirë Faikun tok me Fejzinë, Ranë në luftën epope, Në Margëlliç e Skorè.

Vatra e Kulturës në mes, Gumzhinte darkë e mëngjez, Për mbledhje, aktivitete, Për estrada dhe davete, Aty pranë Muzeu ishte, Historinë e fshatit kishte, Qe si qe, ishte me vlerë, Shtonte dëshirë për Atdhenë.

*

*

*

Po tani a e kini parë?

Fshati është bërë për të qarë, Pjesa lartë s’ka më njeri, Dhe pse qenë 90 shtëpi. Ç’qe kjo kohë që na mallkoi, Që shumë mëndjen na trazoi?!

I lamë trojet, jo se deshëm, Por gjithkush mendoi për jetën.

Si jetim fshatin e lamë, Dhe morëm botën pa anë, Gjerë e gjatë po i bjemë globit, U shpërndamë si zogjtë e korbit.

O diell me rreze argjëndë, Që ndriçon botën të tërë, Vallë një ditë në fshatin tim, Jeta a do ketë më zgjim?

Ti qe dritën zbardh i pari, Ç’thuaj për fshatin tim rrëzë mali?

A do gumzhijë si një herë, Të ketë jetë në çdo derë?

Të lutem ma thuaj açik, Edhe nëse s’jam një ditë, S’ka qamet po s’qeva unë, Boll ta duam Çorrogunjnë.

Gjermani, Mars 2019.

LETRA PA FIRMË Te Shkolla, që në mëngjez, Nurua letrën seç ma dha, Nuk shkruan kush ma ka dërguar, Por brënda një zemër ka.

Brënda zemrës së kuqe, Nja dy pika lotë u panë, Ai shkrim, bukur qëndisur, Ma shtonte në shpirt sevdanë.

Sa dëshirë do të kisha, Të t’i shhja ata sy, T’i shihja kur të lotonin, Kur të ishim bashkë të dy.

Të të prekja ato duar, Që shkruanë letrën për mua, Le t’më zinte edhe gjumi, Aty në gjirët e tua.

Edhe pse adresë s’shkrove, Dhe emrin në zarf s’e the, Tik-takun e zemrës tënde Brënda gjakut tim u ndje. Çorrogunj, Maj 1974.

Nr. 76 Maj 2020 — 13

BURIMI I SHKOZËS

ME SHIKIM TË PARË

Në krye të fushës, Rrëzë të një shkëmbi, Ky burim i Shkozës, “Kristal” nxjer nga vendi.

Të shikoj me sytë e mi, Moj faqekuqia si mollë, Moj syndritura inxhi, Belkëputura, lastonjë.

Dimri nuk e ngrin, Jeshil rrotull bari, Akull në behar, Duket , zbret nga mali,

Ç’më pengoi nuk e di?

Me mall të të përqafoja, Të të puthja buzë e sy, Dhe pastaj le të mbaroja...

Sa kam mall për të, Atje më rri mëndja, Kur shpesh mbushnim ujë.

Vinin dhe “thëllënxa”

Kur ti më afrohesh pranë, Më dridhet trupi i tërë, Sho-shoqit i dhamë fjalën, Të mos mbesë “kështjellë me rërë”.

Aty vinin vashat, Me enët në duar, Dhe llërët përveshur, Shpesh duke kënduar,

Mike, pse rri e hutuar?

Skuqur fytyra si shegë, Zemrat që janë dashuruar, I qëndrojnë kohës për jetë.

Freskonin fytyrën, Gushën edhe gjinjtë, Llërët edhe krahët, Gjunjët e kërcinjtë.

Çorrogunj 1973

Dhe djemtë çapkënë, Se ç’ia mernin këngës, Hidh e prit shakara Për qejf të thëllënxës.

Dhe dalldiste kënga, Isua gjëmim deti, Fjalë që linje mëntë, Me muzë poeti.

Kujtoj xha Rizanë, Ku mërxente dhëntë, Nën hijen e rrapit, E bënte kuvëndë.

-Si Burimi i Shkozës, Po ua them o djem, Zor në tërë Kazanë, Si ky ujë nuk gjen.

Doktor italiani, Pushtues e dushman, Në Goricë qëndronte, Këtu gjente derman.

Në Romë e kish shpurë, Mostrën që kish marë, Si kristal i pastër, Posi qelibar.

Pinte ujë gjithë fshati, Në fushë e në mal, Mbushnin nga Rodenji, Fshati Ri kish marë.

Gjermani, Prill 2019.

MOJ.......E DASHURA. Nuk besoj në Perëndi, As në qiell e as në tokë, Po besoj tek dashuria, Perëndia magjiplotë.

Qetësia vajti-shkoi, Që kur të pashë moj flutur, Si selvia derdhur trupi, Flokëzeza gjer tek supi, Përvëlove zemrën time, Fryma një çast më ndaloi, Më dehe nga bukuria, Shikimi jot më verboi.

Të prita shumë kohë te shtegu, Desha që të të takoj, Zemrën time të plagosur, Buza jote ma shëroi. Çorroguinj, Prill 1973.

Mot, o mot, që mbete pas Me ty dua që të flas, Një mesazh Ali Asllani Deh me vargje këngë malli Le të flasim për të zonës Penëdashës krahinarë, S’janë të njerkës, janë të zemrës, Gjak prej trungu dëshnicar.

Kush më flet për Trebeshinën, Për shkrimtarin qëndrestar, Duroi dhimbjen dhe Golgotën, Penën shpatë, fjalën zjarr.

Nga Bujar Bejkollari

THELLË VETES KËNGËT FLENË

MËRGIMI

“Do këndoja dhe më parë, sigurisht po të më vinin në sufër sitë tjerët” Autori

Kurrë mëndja nuk më shkonte, Të merja rrugë kurbeti, Në moshën që unë jam sot, Të shpie halli dhe sebepi...

Kur marr penën për të shkruar Në ia them, a s’ua them mirë, Shkruaj ato ç’më thotë zemra Mjaltë nga rojkë e arrirë.

Kur e mendoj më ther zemra, Atë ditë marsi, e dielë, Lëmsh m’u bë në krahëruar, Kur lotët filluan të bjenë.

Mendja bredh në ato vite Ku gjenden gjurmët e mia, Ç’bën Pikaso me penel Mua më lodh fantasia.

Shtëpia jonë shekullore, Si kështjellë sipër tek shkëmbi, S’e di kur do ta shoh prapë?

Si një bir i atij vendi.

Torba plot e plot kujtime Si Diogjeni me qiri, Nga çetel i mendjes sime Sjell me vargje një nga një.

Putha muret e shtëpisë, Dritare, dyer me radhë, Dyshemenë e lart tavanet, Për t’i bërë, sa kemi vuarë.

Zhytem thellë te Kadareja Te lisi majë mbi maja, Shpatën e nxori nga milli Në sepete flinte paja.

Në të dalë putha dhe portën, Atë portë, që ma shton mallë, Pritur e përcjellë ndër vite: -“Mirëseerdhët, udha mbarë...”

Ashtu si e donte puna Urtë e butë e plot tigani, Ujët të çonte në vijë Vigjilent ishte Tirani.

Pritur vëllezër e motra, Hallo edhe xhaxhallarë, Dajo, teze, nipër, mbesa, Edhe miq e udhëtarë.

Larg në vite te Naimi Krenari e trevës sonë, Gojëmbëli, bilbili Shqipërinë e deshi zonjë.

Dhe shtëpia poshtë te fusha, Shumë mundime më ka marë, E lashë shkretë e plot kur ika, Më shkoi kot djersa në ballë.

Tre vëllezër frashërllij Flakë e ndezën gojtarinë, Për atdhe, për gjuhën shqipe Derdhën, prishën pasurinë.

Ç’qe ajo ditë qameti, Që më ndau nga shoqëria?

Kërkujt “borxhe” nuk i kisha, Shihja veç punët e mia.

Princi i letrave, Konica Burrë shteti diplomat, Lis me degë rrënjëthellë Burrë malësie Fishta frat.

Dom Ndre Mjeda vjershëtor Vajton me zë të bilbilit, Migjeni keq e lëngon Lulin, legjendën e misrit.

Ku i kam njërëzit e mi?

Tremijë kilometra larg, Nuk më hyn kjo botë në sy, Kur s’më shkel njeri në prag.

I vetëm në vënd të huaj, Nuk gëzoj një ditë të bardhë, Kush thotë: “ bota është për mua...” Është i vdekur ndër të gjallë.

Gjermani, Prill 2019.

Mekami i Leskovecit, ndërtuar 2019

Çajupi, poet i ëmbël Që këndoi Baba Tomorë, Desh të bënte Gjinon Dhëndër Zagorinë mbajti kurorë.

Lasgushi, poet me sqimë Korife mbi korifej, Oaz mjalti, trëndelinë Aty unë penen e ngjyej.

Ja i ëmbli Dritëro, Në agim të kësaj hullie, Herë bamkë, herë Zylo, Gur i rëndë poezie.

Vlagë mushti, vlagë toke Burim këngët, dashuria, Xhevo, Malindi me huqe Ty s’të lodhi poezia.

Unë mundohem të pi ujë, N’atë gurrë të bekuar, Mjaltë loti im në buzë, Vij me vargje, i vonuar.

Ja kështu dhe kënga ime Vargje malli, rimë stisur, Vlagë vatre me thërrime Polen mjalti veselitur.

Thellë vetes këngët flenë Rima mban vargjet mbi sy, Flenë, flenë relike mbenë, E unë penën ngjyej aty.

Poezinë si një nuse Sinjë nuse me duvak, Do ta cekja majë buze Dhe me dhëmbë ta përflak.

Si bleta që mbledh nektar Herë mbi lule, herë mbi gjëmba, Rimën unë aty e marr Ta shijoj si ma ka ënda.

Nga Tomor Voda

Pëllumb Vodës e të birit Të lumtë o Krenar, Mos iu ndaj Pëllumbit, Zanatin t’ia marësh, Pa e lënë gjunjët.

Tetëdhjetë i mbushi, Duket djalë i ri, Rekordmen vitesh, Në zanatn’ e tij, Ai mban rekord, Në fis e Dëshnicë, Por jam i sigurt, Edhe të Shqipërisë.

Bari jeshilon, Dhëntë në qejf kullosin, Qingjat njomëzakë, Krah tyre seç lozin.

Në Ksamil buzë detit, Sinfoni çokalesh, Blegërimi i qingjave, I jep lezet “valles...”

Por kur del pranvera, Prapë në Trebeshinë, Qumështi prej tërfili, Aromë trëndelinë.

Aty, ujë e hije, Freskia e malit, Thëllënzat, bilbilat, Malli i vatanit.

Nju Jork, 15.02.2020

14 — Nr. 76, Maj 2020

***

VARGJE PËR KOVID-19 Nga Gëzim Voda -Poemë satiriko- humoristikeKur fundvitin e mbyllëm dhe po vinte i riu, Një lajm ndjellakeqës, buzëqeshjen na ngriu.

Një lajm prej Kine, nga qyteti Vuhan, Kish lindur një Virus, që s’i bëhej derman.

Një virus kobsjellës, me emrin KOVID, U tha, se kish lindur, nga ca lakuriq.

Nga ata që kinezët, i hanë pa bërë naze, Dha tash e gjitha bota, do kish veç xhenaze.

Si bombë shpërtheu lajmi, si rrufe u përhap, Disa u pataksën, disa s’ia bënë xhap...

-“O hu...! Ku është Kina, ku ndodhet Vuhani...?”

Tha ndonjë tjetër, dhe lajmit s’ia vari!

Dhe, ata që s’ia varën, ishin ca larg, Kujtuan se KOVID-i, s’do u shkelte në prag, Kujtuan se virusi, qe kinez-idealist, Që “s’ikte nga Atdheu”, se qënkej “komunist.”

Dhe folën ca fjalë, pa “metër”, pa “kut”, Kur Kina, Vuhanit, ja bëri “rrup-sup”.

11 milionë njerëz, u vunë në karantinë.

Që virusi të mos prekte, miliardin në Kinë.

E përfolën Kinën, për masat e forta Që njerëzit “privoheshin”, se s’dilni tek porta.

Që “liria e njeriut”, po shkelej me këmbë, Por, harruan që përçmimi, do u kushtonte më rëndë.

Pastaj i thanë Kinës, thjesht po mashtron, Se gjithçka që ka ngjarë, e fsheh e s’tregon.

I thanë këto fjalë, e s’u morën me vetveten, Se akoma “larg derës”, e shihnin të keqen.

Kështu tha Europa, foli dhe Amerika, Më pas ra alarmi, ra makthi dhe frika.

Ajo që në Europë e pësoi e para, ‘’Kurban”qe Italia, aty ra hataja...

Ndërsa aty vdisnin, rreth 1000 në ditë, Europa s’i pat mbledhur, ende “burgjitë”.

E la Italinë, si pjellje e njerkës, Paçka që KOVID-in e kishin pranë derës.

I tha- “të ndihmojmë, por aty “ka Mafje””, Dhe bëri hipokriten, me lajka e llafe.

Se ende s’i kish rënë, mender “bytha në ujë...”

Që vdekjet në numër, të bënin aq bujë.

Kur Francës e Spanjës, i ranë për pjesë, Nuk patën më kohë, të ngrohnin as ‘’vezë”.

U rrofshin mburrjet, u rroftë krenaria, Ndërkohë që u bëri, kërdinë pandemia.

Kryeministri britanik, u hoq si më “trimi” -“Jo- thosh ai,- s’do vënë karantinimi”.

“Imuniteti i tufës...”, për të kish rëndësi, Se mund të vdisnin 100 mijë, nuk i dukej çudi.

Kështu tha ai, sa pa i ndodhur e keqia, Më pas vajti vonë, s’i vlente më heshtja.

U infektua për vete, dhe e shpëtoi oksigjeni, Prej fodullëkut të vet, desh shkoi “për dhjamë qeni”.

Si ai në ide, ishte dhe Trampi Që 50 mijë të vdekur, në dy-tre javë i kapi.

I tha Amerikës: “... hiç mos kij dert, Dhe 200 mijë të shuhen, nuk është një qamet..!”

Krijimtari poetike * * *

Kësisoj i gjithë rruzulli, nga virusi u përfshi, Nga Kanadaja e largët, gjer në Australi.

Nga Rusia pa anë, në Azi e Afrikë, Nga Vëndet Skandinave, e mbase në Arktik.

Më kuje, një tjetër, me emrin Petrit, Me kryeminisrtin “kruhet”, me netë e me ditë.

Sa s’vdiq nga marazi, “pse s’ka shumë teste...”

Nuk e mban dot vendi, kur dëgjon që s’ka vdekje.

Kështu shkoi kjo gjëmë, që botën tronditi, Që jo vetëm pleq, po dhe të rinj kositi.

Nuk pyeti në ishe, fakir a i kamur, Në ishe lypsar, a me barkun e dhjamur.

Personazhe komikë, burra pa shije, I ngjajnë plakut Mere, kur dridhte tespije.

Dikur ishin mjekë, me bluza të bardha, Tani, qesharakë, “heronj”, për përralla.

Nuk pyeti në ishe, vend i vogël, a i madh, Në ishe pranë Kinës, a larg e më larg.

Pjesë e këtij halli, u bë dhe Shqipëria, Se askush s’përjashtohet, kur bje pandemia.

Janë mostra që ky popull, i ka provuar në vite, President, Kryeministër, e ministra “kapistre”.

Janë ai soj, që “helmojnë”, dhe të tjerë, Një takëm militantësh, që koka u mer “erë”.

Ca lehtë u pa rrreziku, kur u morën me fjalime Kur i thirrën njerëzit, në Kongres e Mitingje.

Më 2 mars Presidenti, i ekzaltuar aq shumë, Nga “Dashuria për Popull”, në bulevard ra në gjunjë.

-“Jo, mor zotni,- po thonë ca nga Shkodra, Ne jena shkodrej, s’na kap kurrë Korona.

Ne kena Voltanën, bash sa shtatë burra, Nuk pyesim për Ramën, që rrin me poturra...”!

Për “axhendën” që kish, mezi e mbante takati, Po i bëhej Kushtetutës, “Grusht Shteti” nga “i gjati”, Se po afronte virusi, kjo s’i prishte fort punë, Mjafton që në Shesh, të qenë sa më shumë.

Dhe dilnin shkodranët, rrugëve pa droje, A thua se KOVID-i, qe thjesht një fjalë goje.

A thua se ky Rama, po u fliste për keq, Ndërkohë që Shkodra, desh vajti për dreq.

Por dhe Kryeministri, nuk mbeti në “baltë” Në Kongresin e fundshkurtit, foli “entuziast” Veçse për KOVID-in, askush s’tha një fjalë, Pale të mendohej, ndonjë masë që më parë.

Edhe në Krujë, u bë ca si “gjumë”, Fillimi qe mirë, më pas u bë lumë.

Kujtuan se virusi, me shpatë do mundej, Si dikur Skënderbeu, turqëve u sulej.

Qe fat për ne, që s’ndodhi hata, Kur koha nuk ishte, të bëje horata Dy burrat e Shtetit, paksa në delir, Se po vinte virusi, s’u kish shkuar në fiqir.

Janë ca të tjerë, “opinionistë” e quajnë veten, Në çdo lloj situate, në një anë e mbajnë “festen”, Nga mëngjezi në darkë, mallkojnë dhe “qajnë”, Është pak tu thuhet: “Kadrinj” e “Kazanë”...

Veç i madhi popull, një llaf e ka lënë: -Kur vezën ka hazër, diku pula do ta bëjë.

Pas kësaj Qeveria, mori frenat në dorë, I karantinoi njerëzit, Konispol e Tropojë.

Janë bërë gjithollogë, për çdo gjë në botë, Dhe kur njohuritë, u mungojnë me okë, Ç’të thuash për Lubonjën, për Turin e Andin, Për pak anti-ramë, bëjnë pakt dhe me djallin.

I vuri në zap, si të qe vërtetë luftë, Paçka se dikush tha: “Po shkel Kushetutë...!”

Dhe u shprehën të ditur, mjekë specialistë: -“O popull rri brënda, mos del nga shtëpitë...”

Plasën së thëni, fjalë boshe,kuturu Se Rama e pruri, virusin këtu.

Për inat të tij, thonë ,“s’pranojmë karantinë...

-Të dalim në rrugë, mos besoni pandeminë!”

-O njerëz, mblidhni mëndjen, s’është grip dosido, Me hurdhra e raki, nuk thuhet, “virus shko...!”

Lipset higjenë, në shkallën sipërore, Distancim fizik, dhe jo dorë për dore... “!!

Po shohim që virusit, po i vënë dhe një “bisht” Se ai qënka shpikur, diku “artificialisht?!”

E thonë turli- njerëz, gjer politikanë, Me ç’duket tash shkencën, po e bëjnë trutharë.

Profesorët e njohur, Çomo e Kalo, Brataj e Haxhia, Pipero e Xhaxho.

Bashkë me ta, plot mjekë të tjerë, Këshillat që dhanë, u bënë “pronë” në çdo derë.

Se kush tha i pari, ka pak rëndësi, Mjafton që kjo thuhet, dhe këtu në Shqipëri.

Siç duket shkencës, i ra shumë “kapari”, Përderisa këtë gjë, “e gjeti” Kryemadhi.

I dëgjoi ata njerëz, një Shqipëri e tërë, Të moshuar e të vegjël, me soj e me sërë.

Dhe gjithçka e arritur, me sukses gjer tani, Sigurisht, këtyre, gjithë populli ua di.

Si çdo herë dhe kjo kohë, s’shpëtoi pa humor, Nga më të spikaturit, ai lezhjano-mirditor.

U kumboi çiftelia, me vargje të çastit: -“Hudhra, spec, e raki fshatit,ik virusi n’pik të vrapit...”

Këta qenë heronjtë e çdo dite të ikur, Shpëtimtarët tanë, për çdo shpresë të fikur.

Këta qenë ata, që gjithkënd bënë krenar, Kur me vullnet Italisë, iu ndodhën në hall.

Në Librazhd buzë Shkumbinit, u tha fare troç, S’të zë Virusi, me raki kumbulle bërë ponç.

Gjetkë, mish qëngji, në hell rrotullonin, Dhe ja mernin këngës, “...të kemi lala-gjonin”!

Sa vlejti ky xhest, çuditi një botë, I përcollën mësim, skeptikes Europë.

Mesazhi që dhanë, është shqiptarçe,fare: -“Një popull i vogël, me zemër të madhe...!”

Por skeptikët gjenden në çdo cep të botës, Që çdo herë përpiqen,” gurë” t’i vënë rrotës.

Të tillët s’munguan, edhe tek ne, Që folën partiakçe, shpesh dhe pa fre.

Opozita e rrugës, me “brekë” të rëna, Ka kohë e hutuar, e përhumbur nga “tënja”.

Mbeti shpirtvogël, mohuse, meskine, Asgjë s’e gëzon, veç “tra” bën një “qime”.

Del doktor “vdekja”, një emër i njohur, Nga ligësia në shpirt, kurrë s’ka të ngopur.

Vdekjet e pakta, të Shqipërisë gjer tani, E kanë nxirë në surrat, e tjetërsuan si njeri.

Pale doktor “preshi”, është më qamet, S’ka zot ta kuptojë, të zë koka kur flet: -Thotë- “jap këshilla, jap alternativa...”

S’ja mban të veshë bluzën, të shkojë tek mjekësia.

Është e çuditëshme, natyra e shqiptarit, Ka ndodhur që me këngë, i ka vajtur varrit.

Që edhe në luftë, dasma ka bërë, Edhe në muzg, humorin se ka lënë.

Vlonjatët si lebër, nga Kuçi e Kota, Thanë:- “s’vjen Virusi, se e shajmë nga motra”.

Dhe “u doli” ca fjala, s’u ndodhi qameti, Ndikim patën “sharjet”, a kësmet ishte deti...!?

Më tej Tepelena, mbeti “steril”, Me hakë e përfitoi, “Protokollin Jeshil”.

Kryetarit të Bashkisë, një shprehje i mbeti: - “Këtu s’ngjit Korona, sa të jem unë Tërmeti..”.

Dakord, o Tërmet, por e mira s’ka ngjyra, Se, është dhe Përmeti, është dhe Këlcyra.

Në Përmet drejton Alma; më këtej, Kelmendi, I nderuar jam dhe unë, si bir i atij vendi.

Ende, jemi “në luftë”, me këtë “armik” tinzar, Por, me frikë e pa kurajo, askush nuk ka qar.

Po e deshëm betejën, të jetë pa martirë, Le të zbatojmë këshillat, të kemi disiplinë.

Tiranë, Prill- 2020.

Nr. 76 Maj 2020 — 15 Bëj sikur lëviz, Gjimastikë e quaj, Po a ngrysen ditët, Kur po venë muaj?

Mosha që jam unë, S’është përaventurë, Që unë t’i them vetes: -“Mos u tut bre burrë...!

Por dhe gjithkush tjetër, Lipset ta mendojë, Po s’bëri ç’thonë mjekët, Do të rrezikojë.

Ky hall që na zuri S’hidhet duke qarë Të bëjmë “mizën buall” -“Kush na bën pazarë...”!

Nga Përparim Hasani

NË KARANTINË Lajmet që po shohim, Na janë neveritë, Kaq janë infektuar, Kaq vdesin në ditë.

Flitet për KOVID-in, Virusin famëkeq, Vë këdo “përpara”, Si të rinj e pleq.

Ajo çfarë na thuhet, Është karantina: -“Virusi nuk mundet, Pa qënë tek shtëpia...”.

Virusi flamë madh, Nënshtroi njërëzinë, Ndaj bluzat e bardha, Po harrojnë shtëpinë.

Dyer e dritare, Mbyllur për çdo ditë, S’guxon kush tëdale, Qoftë dhe një dekikë. Çohem në mëngjez, Ditët janënjëlloj, Vetes i jap shpresë, Dua që të jetoj.

S’jemi si më parë, Që rrugët t’i mbushim, Kur të shtyjmë Virusin, Kemi shuar “prushin...”

Sigurisht do vijë, Dita që ne presim, Në ballkon shoh Shkodrën, Kur unë pres mëngjesin.

Zonja e shtëpisë, Na bën për të ngrënë, Ndihmën kur kërkon, Ne i rrimë më këmbë.

Ndonjëherë ngre zërin, Nga lodhjet çdo ditë, Thotë: Pa hajde burrë, Më ndihmo një çikë...!

Nuk ka faj e ngrata, Burrat kështu janë, Dhe kur japin ndihmë, Vinë ca vërdallë.

Ndaj le të durojmë, Mos ta mbyllim keq, Po s’përfillëm rregull, Mund të shkojmë për dreq.

Si gjithnjë njeriun, Shpresa e mban gjallë, Prap do mbushim rrugët, Jeta vrulldo marrë.

Shkodër, maj 2020.

Mbledhur nga Hysni Osmani

HUMOR PËR KOVID-in -Nga Tropoja-

Të zë në veturë, nuk të zë në furgon, Metamorfoza e trimërisë.

Të zë në rrugë, Dikur ...Në një dorë kazmën nuk të zë në fason, e në tjetrën pushkën, Po je pensionist, Të mbrojmë Atdheun e të punojmë tokën, nuk të zë të shtunën, Tani...Në një dorë kafen e n’tjetrën gotën, Po je nën 10 vjeç, Të rrimë në shtëpi e të ruajmë kokën. nuk të zë të djelën, Po je mbi 10 vjeç, të zë, Oso Kuka dhe karantina jonë.

Të djelën, zë edhe babanë, Kjo është luftë me shumë trimni, po nuk zë mamanë, E kem sjell Vranin e n’shpi, Të hënën, zë mamanë, N’vend barotit kafe e raki, po nuk zë babanë, Asht ndal Osoja e ban çudi, Ca i zë pas orës 11-të, Çou Kaçel, thyje lahutën, ca po të venë në det, kur mos knofsh për pa dalë fare, E plot trapllëqe të tjera, Kenka flliq rraca shqiptare, Që jo të gjitha i merr era, Ardht korona, e i shoft’ me marre!!

Tani vras mëndjen: -Është trap virusi, Trapi dhe trapat.

Janë trapa ata që na diktojnë, Virus më trap, nuk kam parë, Apo jemi trapa ne që i besojmë...?!

Poezi me aromën e vendndlindjes P

Nga KUJTIM MATELI

as vëllimit të parë poetik “Mjegullnajë pa mbarim” poeti Myslim Xhaferaj vjen para lexuesit me vëllimin e tij të dytë “Aromë Trebeshine”. Në poezitë e këtij vëllimi frymon natyra e bukur në të katër stinët e vitit. Qoshen e kësaj bukurie e ka zënë mali i Trebeshinës, i cili është i mbushur me stolitë më të rralla që natyra ka krijuar, me fuqinë magjike që përtërin shpirtin e lodhur nga vështirësitë e jetës.

Mali i Trebeshinës, me stanet e shumtë e flladet ledhatues që pret me bujari mikun dhe udhëtarin, mban brenda aromën e çajit e të lules së blirit.

Një vend të rëndësishëm zenë në këtë vëllim të parët tanë që u flijuan për Shqipërinë dhe brezat pasardhës, për një jetë më të mirë, por dhe për lirinë e vendit nga pushtuesit e huaj. Janë skalitur në vargje portrete luftëtarësh që nuk e ndanë armën nga dora, por edhe portreti i gjyshes që vjen poetikisht plot shqetësime. Në sepetet e saj të nusërisë, ajo ruante një pasuri të madhe etnografike e shpirtërore, përjetimet e një jete njerëzore mbushur me ditë të bardha, por dhe me vuajtje e sakrifica për të rritur e për të lënë pasardhës të denjë.

Autori i drejtohet lexuesit që duhet të ruaj dhe të mos e braktisë arën që mbajti gjallë familjen në breza. Tek ajo arë janë rrënjët tona, ngado që të shkojmë e të vemi, duhet të rikthehemi përsëri, sepse atje: “Pikon verë e pikon mjaltë....”.

Shoqëria është tronditur, derisa shikon shtëpi e lagje të braktisura. Njerëz që kanë marrë udhën e emigrimit apo janë vendosur në qytete të tjera të vendit tonë. Poezia e Myslimit është një apel që këta njerëz ta kthejnë fytyrën nga vendlindja, qoftë dhe përkohësisht.

Fshati ka qenë dhe vazhdon të jetë i rrethuar nga bukuri natyrore të papërsëritshme nga njëri vend në tjetrin, ku secili fshat ka fytyrën e vet që ia kanë dhënë njerëzit që e kanë banuar atë. Brezat në shekuj kanë qenë krenarë për bijtë e tij që

e kanë shkruar historinë me armë e me fjalën e mençuar që është trashëguar brez pas brezi. Fshatari ka qenë e vazhdon të mbetet i lidhur fort me tokën, me arën, me yjtë e me qiellin që e mbulon përsipër.

Poeti u drejtohet me nota kritike gjithë atyre që lehtësisht kanë harruar gjuhën e tyre atje ku kanë shkuar. Të flasësh shqip është krenari, sepse është gjuha më e vjetër në botë, është gjuha me të cilën folën perënditë, është gjuha që foli Homeri dhe ligjëroi Naimi, që erdhi deri në ditët e sotme plot freski dhe gjallëri.

Gjuha shqipe tingëllon në vargjet e këtij vëllimi plot muzikalitet si vetë rrjedhat e burimeve që zbresin shpateve të maleve apo pyjeve të gjelbëruar.

Ka botuar këta libra : 1-Mjegullnajë pa mbarim, (poezi) 2010 2- Aromë Trebeshine, (poezi) 2019

Kopeja e deleve të Pëllumb Vodës në Çorrogunj, Maj 2020

16 — Nr. 76, Maj 2020

LIBRI POETIK “Eci mbi një fije shprese” PASQYRË SHPIRTËRORE E KOHËS QË JETOJMË

Nga XHEVAHIR CIRONGU

D

uke hedhur një vështrim të përgjithshëm poezive të autorit Kujtim Mateli,para syve m’u shfaqën lisat e Përmetit, ujrat e burimeve të asaj ane, kënga e valëve të lumit Vjosë e mbi të gjitha, Frashëri e rilindasve të kombit tonë! Udhëtoj nëpër histori! Ajo më shfaqet si një flakadan në memorien time,ku në damarët e atdheut është shkruar me gërma të arta fjala Liri! Por, që të arrihej deri këtu, u desh shumë sakrificë e vetmohim. Mendimi e fjala e poetit tonë kombëtar Naim Frashëri, bëri që me vargjet e shkruara prej tij në poemën ‘’Bagëti e bujqësi’’, zgjoi ndjenjat tona kombëtare të dashurisë për atdheun. E bëra këtë parantezë stacionale, sepse poeti Kujtim Mateli, pas vëllimit të dytëpoetik ‘’Qetësojmë shpirtin e trazuar”, na sjell librin e tretë poetik me titull ‘’Eci mbi një fije shprese’’. Është ajo shpresëdritë që na vjen qysh nga Rilindasit tanë e deri më sot; si një flakadan i ndezur si ngjyrat e gjetheve të pemëve të vjeshtës, e si rrjedhojë na fton të gjithëve për te lëmi i grunjtë i fjalës poetike që mbahet për çdo vit ‘’Ditët e Naimit në Përmet’’.

Poeti Kujtim Mateli, duke qenë edhe biri i kësaj treve, sa me tradita atdhetare, patriotike, por edhe letrare, e ngacmon ajo ndjenjë e dëshirë që të hedhë në copa letre për tek blloku i tij vargje poetike. Ai nuk shkëputet dot për asnjë çast nga realiteti i jetës sonë, prandaj si e tillë kjo e fundit i ngacmon ndërgjegjen dhe brenda shpirtit ’’mbjell’’ polenin e frymëzimit poetik. Vëllimi poetik është i ndarë në pesë kapituj. Në çdo kapitull lexuesi do gjejë atë fije shprese për jetën, mendimin filozofik, fjalën e gdhendur artistikisht, por edhe metaforën e krahasimet letrare, të cilat u japin frymëmarrje e ok-

sigjen poezive tërësore të këtij libri. Qysh në titullin e librit , i cili të bën për vete sapo e lexon ‘’Eci mbi një fije shprese’’ , të vë në mendime, rrokesh me vargun ku ai është me rimë, pastaj gjen vargun e thyer , e prap ngjitesh te lisat e këput gjethet e tyre nëpër degë. Pra, poezia e këtij poeti, është sa e thjeshtë në të lexuar, po aq e atdhetare në të kuptuar; saqë kur bashkohen të dyja ato formëzojnë fjalën poetike letrare me bukurinë e saj, na japin forcën filozofike me plotë mesazhe për tek lexuesi, si hekuri që rrihet në kurdhën e frakëtarit.Tek poezia ‘’Sythat e mendimit’’’ duket qartazi se poeti ndalet në radhë të parë për tek ai mendim njerëzor, sepse si qenie njerëzore që jemi na duhet të reflektojmë drejt e t`i përcjellim shoqërisë sonë, në tërsinë e saj mendimin pozitiv , me qëllim që ai t`i shërbejë kësaj të fundit për përparim e zhvillim. Poeti i mban fort pas vetes ato thërmija toke e shkëmbi, oshëtimat e ujrave të kristalta të burimeve, bukurinë e lëndinave ku rriten lulet shumëngjyrshe, këngën e zogjve të cilët ia marrin këngës së jetës nëpër pemë, pra gjithçka që na rrethon …

Dhe me penën e krijuesit autori di ta thurë vargun poetik, si rrjedhojë i këtyre dukurive i çelin sythat e mendimit e marrin udhën e tyre tek ajo fije bari bari ku dëgjohet lehtë fëshfërima e shpresave të jetës sonë.

Pra, mendimi bëhet njësh me buqetën e vargjeve të poezisë.

Po e konkretizojmë me vargjet e poezisë ‘’Sythat e mendimit’’ ‘’Koha lëviz para syve tanë, Para kafes qëpimë me të dashurit e zemrës.

Para tavolinës bisedat çelin sythat e mendimit.

Disa ngjarje i shohim Nuk i fshihen dot dritës së mëngjesit;…’’

Pra, poeti Kujtim Mateli ecën paralelisht me kohën, por ai kthen kokën edhe pas në kohë, sepse pa ditur të djeshmen s’mund të reflektojmë për të sotmen e të ardhemen që do shkelim në gjurmët e saj enigmatike.

Ndërsa tek poezia ‘’Të prisja…’’ poeti derdh pa rezervë dashuritë e bekuara, për njerëzit, atdheun, vendlindjen e tij, Mazhanin, për heronjtë e atdheut etj. Simbolika është e qartë, saqë shpirti i vetë poetit qëndron varur edhe nëpër degët e thara të lisave, por vazhdimësinë e jetës e gjen atje tek ajo hardhi e prerë që ngjall kujtime dhe i flet heshtjes mesjetare, se dashuritë kanë beki-

min e vetë të Perëndisë, saqë rri në pritje që të vijë dikush…! Pra Dashuria e Jetës! …Ecim mbi atë fije shprese!

Shpresat e jetës çelin si lulet e Majit poetik nga ku merr jetë edhe vetë libri i këtij autori. Janë poetët që thurin vargje të këngës së jetës sonë, pikërisht i bashkon takimi i përvitshëm, fjala poetike që zhvillohet më 25 Maj në Frashërin me yje ndezur plot dritë në ‘’Ditën e Naimit’’ në Përmet.

Poeti bën thirrjen e tij që i buron nga shpirti se atdheun s’duhet ta braktisim kurrë, sepse ai që e braktisë, një ditë do të dëshpërohet nga bora e dimrit ngricakeq.

Megjithatë lajtmotivi i poetit Kujtim Mateli është i qartë,i fluturojnë ëndrrat si dallëndyshet nëpër qiellin e kaltër bashkë me shpresat , duke i përtypur ato me fatet njerëzore…, ’’Adresa të vjetra mbi fletë

të zverdhura, Nofullat e kohës kishin

përtypur fate njerëzish.

Ende ngulmoj me shpresë Të gjej ndonjë shteg, T`më çojë tek shpirti

i dëshiruar Që natën trazohet

nga ëndrrat’’.

Ndërsa tek cikli i tretë e i katërt, poeti sintetizon atë optimizëm të shpresave të cilat marrin udhën e jetës e thyejnë udhëkryqet e kohës tinzare. Atdheu është dhimbje, na thotë poeti. Dhe kjo është plotësisht e vërtetë. Tek atdheu, te vendlindja lindin ëndrrat, na shfaqen si një ekran para syve në çdo hap të jetës sonë….Dhe vargjet e poezisë me titull ‘’Atdheu’’ jep drithërima dhimje, por edhe shpresë si rrezet e diellit për dashurinë ndaj atdheut.

“Atdheu është fjala, Kurorë e të gjitha fjalëve, Përjetësinë ia gjen

në blerime malesh’’. …Por, nuk shterojnë lotët e vajzës së vogël të cilës i dhimbset atdheu, saqë gurët po ia rrukullisin të marrët në kërkim të një muri ku kërkon të vari pallton e lagur nga shirat e kohëve, pra vargjet e poezisë ‘’Në këto troje’’ e shprehin me dhimbje këtë fenomen, saqë nesër do jetë vonë për ta rikuperuar të keqen.

Ujëvarat e shpirtit të poetit rrjedhin në pafundësi. Ato dalin nga skutat e fshehura të shpirtit e memories të këtij krijuesi e marrin udhëtimin e tyre në brinja

malesh duke ndezur zjarre bashkë me barinjtë, fjala shkruhet në pllaka guri, bojë i bëhet qumshti i bardhë i bagëtive, vargu i poetit rend pas mëzit të vogël të pelës,flladi i erërave poetike takon stërgjyshërit në fushëbeteja.

E ku ka më bukur se të ecësh në gjurmët e stërgjyshërve tanë!?

Një tjetër poezi të bën për vete sapo e lexon atë. E themi këtë, sepse është një gjetje e goditur artistikisht letrare. Poezia ‘’Këmisha e prillit’’ i plotëson të gjithë parametrat letrare. Aty gjen pluhurën e kaltër të qiellit, lulet e prillit,agimet e ditës, fytyrën e një vajze,syrin e dashurisë së dritës,por edhe burbuqet e sapoçelura të prillit jetdhënës me atë këmishë gjelbëror…! Konkretisht mbyllet me këto vargje: ‘’ Këputet ndonjë kopsë, Dhe bie mbi fletroren me vija katrore Duke thyer heshtjen e syrit, Që kërkon mbi libra burimin e dritës.”

Tërheqëse janë edhe poezitë ‘’Porta e së nesërmes’’,’’Në agim të ditës’’, ‘’Mbesës sime’’,’’Atdheu thinjet’’, ‘’Një kurorë lisi’’, ‘’Në vendlindjen e profetëve’’ etj. Te libri poetik ’’ Eci mbi një fije Shprese’’ lexuesi do gjejë gjithësinë e jetës, tallazet e shprezave, por edhe një klithje, një zë, liri, krenari, ku zogjtë shtegëtojnë horizonteve të atdheut e të kontineteve për të gjetur rrezet e ngrohta të diellit.

Por, nuk mungojnë edhe këngët e kukuvajkave…. Letrat e lagura, konferenca e Londrës 1913, në tokën Dardane, shqiponja e qëndisur në flamur, janë poezitë përmbyllëse të kapitullit të pestë të këtij vëllimi me titull ‘’Eci mbi një fije shprese’’ të poetit Kujtim Mateli. Lexon vargjet e këtij libri e galeria e shpirtit të mbushet me oksigjenin e atdheut, të dashurisë për vendlindjen, takon shpresat e jetës e padashur fluturon hapësirave të universit të shpresave. Ashtu si jë gur meteori, poeti Kujtim Mateli prek çdo cep të atdheut tonë, qënga Tuzi, Plava e Gucia, Dardania e Vardari. Nga Arta e Pirros, gjer në majat e Vetëtimës, në Tamarë e nëfushëbetejat e Krujës, deri tek malet e Dibrës e Matit ku jehon zëri i Lirisë!

Poeti na përcjell bukuritë e jetës të cilat lundrojnë mbi një fije shprese dhe reflektojnë dritë në pafundësi me forcën e fjalës artistike letrare të shkruar prej tij në këtë libër ‘’Eci mbi një fije shprese’’.Le të udhëtojë vargu poetik i këtij libri si shqiponja drejt qiellit shpirtëror për te lexuesit ynë!

Durrës, mars 2020

Drejtor: GËZIM VODA (04) 222 75 36; 069 27 56 451 Në redaksi: Kryeredaktor: NURI DRAGOJ (04) 22 51 372, 069 20 95 741 Resul Telhaj Zv/kryeredaktor: KUJTIM MATELI 067 540 23 07 Flamur Dalipaj Emaili i gazetës “Dëshnica”: <gazetadeshnica@hotmail.com> Ethem Bundo Adresa e redaksisë: Lagjia 1, Rr. “Ali Demi”, Pall. 4/1, Ap.6 Faqosja: M&B Botime dhe Studio Grafike. cmyk

botimemb@gmail.com