Kuq e Zi: Revista Kulturore Euro - Shqiptare : Nr -157

Editorial 157

Edhe këtë numër të revistës arritëm ta plotësojmë me sa mundëm dhe me kontributin e bashkëpuntorve e ndër ta dhe bashkëvuejtësve me të cilët ndamë atë pjesë jete që na humbi prej dhunës e mizorëve të barbarëve të shekullit njezet që vërshuan mbi Shqipërinë e mjerë, siku s’kishin mjfatuar 500 vjetët e sundimit të dhunës dhe errësirës osmane. Një falendërim i madh i shkon shpikësve të kompiuterit, që na ka lehtësue rifitimin e kohës së humbur, për të kompensuar atë pjesë jete që na u grabit. Kompiuteri na është berë miku më i dashur e besnik. Thue pjestar i familjës. me të i qajlmë hallet dhe mbushim mungesat që na shkatuen armiq e jetës e të zhvillimit kulturor, shpirtëror e njerëzor. Truri ynë u detyrua të rrudhet në vetvete për të shpëtuar atë që mund të shpëtohej. Liria ishte syrgjynosur bashkë me. Ajo s’guxonte të shpalosej e mirë që ishte virtuale e s’kishin ç’ti benin, se për shpir do ta kishin masakruar qëtë mos mebtej nishan i saj. Po kalojmë në anomali mendimi e shprehje. E po, një të metë në kokë na e ka lenë ajo kohë e çmendur. Sado që jemi munduar të qendrojmë refraktarë.

Gjeja më e çuditëshme është se gjithë mizoritë e diktatuÉs komuniste, janë berë në emër të trrinomit që hodhi revolucioni francez : liri, barazi, vëllazërim ! Ku asnjeri nga këto tri terma s’është zbatuar. Por të shpallur me të madhe.

Ec e kundërshtoje po deshe. Ajo murtajë e zezë sikur u zhduk, po i paska lenë do gjurmë ose virusa. Botës i ka hy vrika nga një virus tjetër, i padukshëm, ppor fort i ngjashëm me virusin komunist, për të mbjellur viktima të pafajshme. një ngjashmëri vërtet e çuditëshme. Ajo e krimit, një me një.

Por dhe e frikës. Të mbyllur ishim nën diktaturë dhe po ashtu jemi të mbyllur në liri. Për vete kam gjasht muaj që s’nxierr dot hundën jashtë shtëpisë. Prandaj thamë se kompjuteri na është bërë mik ose dhe si pjestar i familjës. Ai na mban të lidhur me botën mbarë. Kryesiht me njerëzit tanë e miq e dashamirë kudo janë. Me kopjuterin e ndjemë veten të lirë e bredhim gjithë botën. Kur më parë ihsim të mbyllur ermetikish së në një kuti sardelësh. Ku ishim e ku jemi.

Vërtet diçka që i kalon kufijtë e arësyes. Si ka mundësi që njeriu të bëhet armik i njeriut. Homo hominis lupus. Më keq akoma, njeriu njeriut ujk. T’i japim të drejtë Biblës, me historië e Kainit e Abelit.Vëllai vret vëllanë. A thua kjo mbeti i rrenjosur në tru njeriut që në atë kohë të pamatshme ?

Ndrysshi s’kuptohet në rastin konkret tonin. Shqiptari të vrasë shqiptarin si pa të keq, pa i bërë syri ferr. komunistët ngrejnë më të madhe krimlet e okupatorve nazi-fashistë. A e ka bërë kush krahasimin faktik ? Jo besa. Supozojme, faktikisht ashtu është, se Italianee gjermanë i vranë nja dymijë shqiptarë, por jo të pushkatuar, në luftime. Të pushkatuar a janë a s’janë 100 vetë në pesë vjet. Komunstët vetm në vitin e parë deri në zgjedhjet e 2 dhjetorit 1945, puashkatua mbi 1000 shqiptarë të pafajshë. Lerë pasta që kjo shumë arrit në 6500 e ndoshta dhe me tepër. Pa numëruar të vdekurit në burgje e kampe internimi, ku zyrtaerisht shumle arrin në 50.000. Nën pushtim veç disa dhjetra. Kjo është një anomali historike e pafalshme. Edhe ne konceptni human. Ishte i huaji që i paskej bvra ato, themi dymije shqiptarë.

Lek Pervizi Nga barakat e Teplenës e te Tajvani s’është fort keq !

Po këtu na del se është shqiptari që ben kërdinë mbi shqiptarë e vet. Më këtë dërhyrje e kalova kufirin. Mbetëm të lidhur pas asaj kohë të mbrapshte, që s’po na hiqet qafët.

Ngado që të sillesh e rotullohësh për t’i ikur atij ndikimi, ss’është punë që bëhet, ai aty të del përpara. Kështu që në këto kohët e fundit jemi marrë me gjera jashtë këtij konteksti të ndrydhur. Në fakt si shqiptarë jemi të kushtëzuar të trajtojëm problemet tona, duke dashur e kërkuar të lirojùmë historinë nga pengesat që i janaë krijuar, që ajo të mos reflektoje realitetin e historisë kombëtare. Por të përqendrohet në një kontekst historik lokal, ose të privatizuar. Sipas thenjës ; o mete për vete. Kështu kemi disa versione të historisë që i përgjigjën rrymave të ndryshme, ku secila rryma e vështron historin sipa kënd veshtrimit tëë saj.

Jasht këtij këndvehtrimi, s’pranohehn të tjerat. Kështu që çdo rrymë politike ose shoqërore ia ngjesh historin vetvetes. Prej asaj historie të përsonalizuar, s’ka vend për të tjerë, përveç se për vetveten e rrethin e tij. S’po ia hyjùmë asaj pune për me i nfa hesapet e secilit. Por ama dikush duhet ta bëje që i thotë vetës historian, në kupotim e një historiani ose disa historianëve, të pavarur në asnjë çëngel. Zor është, po me kohë edhe mund të arrihet. Gjenerata e jonë atë nuk e arrin dot, e zor ta arrijne disa gjenerata, sepse shqiptari vuen nga komplekse vetjake, që s’ lenë të kalojnë në në një gjendje altruizmi pozitiv, për të heq dorë nga të metat e veta, për hir të së drejtës e së vërtetës. Ndoshta e kam gabim. Por me eksperiencën e gjatë që që Zoti me ka pajisur, në këto përfundimle kam arritur. Eshtë shumë e vështirë që historia e Shqipërisë dhe e shqiptarve të gjejë hullinë e saj. Ajo ka marrë drejtime të përkunderta, në të cilat çdo palë qëndis historinë e vet, që nuk kombinon fare me njëri tjetrin. Bile me kundërvenje të ashpra e akuza që po e shtrembëronin historinë, ndërsa e shtrembëron ai vetë. Kështu çehstja e historisë shqiptare mbetët, merre si ta marrish. Në daç besoje në daç mos e beso, Stop. Kemi shembuj që kemi përmendur mjaft herë, por që nuk e shohim të arësyeshme t’i përserisim. Ai që do me kuptue le të kuptojë.

Thanas L. Gjika

KRIJUESIT E MORALSHËM NDËSHKOJNË KRIMET E KOMUNIZMIT Disa ditë më parë, më 10 gusht, ë ndëruara Zonja Lavdië Nëla, më rastin ë 32-vjëtorit të varjës së bashkëshortit të saj, poëtit disidënt Havzi Nëla, bëri një thirrjë të rë për hapjën ë dosjëvë dhë dënimin ë atyrë që ë dënuan poëtin, pra dënimin ë kriminëlëvë që janë ëndë më dëtyra në pushtët. Fakti që kjo thirrjë ë përsëritur nuk ka marrë përgjigjë, trëgon së shoqëria jonë ka mbëtur ëndë ë inkriminuar dhë nuk ka ndërmënd të dënojë krimët ë kohës së diktaturës komunistë.

Kokëfortësia ë qëvërisë shqiptarë në mbrojtjë të bëmavë të diktaturës komunistë u shfaq hapur dhë në dëklaratën që dha Kryëministri, Z. Edi Rama pak muaj më parë: “Shqipëria komuniste ishte në krahun e duhur të historisë”. Po ashtu kjo kokëfortësi është shfaqur dhë në përpjëkjët që bëhën për mbushjën ë SPAK-ut më bijtë ë njërëzvë të inkriminuar të kohës së diktaturës, bij të cilët nuk kanë shprëhur në shtyp qëndrimin ë tyrë kritik ndaj krimëvë të ëtërvë të tyrë.

Gazëtrari i mirënjohur Frank Gj, Shkrëli më artikullin “Poeti Havzi Nela si zgjim i ndërgjegjes morale kombëtare dhe ndërkombëtare në Shqipëri” kritikoi ashpër si Kryëministrin për dëklaratën ë tij dhë ndërkombëtarët që po ë zvarrisin plotësimin ë SPAK-ut më ëlëmëntë të dënjë për të filluar sa më parë nga puna.

Shkrëli solli dhë pjësë nga poëzia ë Nëlës dhë nga një artikull i Ismail Kadarësë shkruar vitin ë kaluar për këtë poët të martirizuar. Ajo që u dhëmb artikullshkruësvë është fakti së shoqëria jonë noton në plogështi, asaj i mungon ndërgjëgja dhë morali dëmokratik. Ndërkohë poëti Visar Zhiti ripublikoi në faqën ë tij “Miqtë e Visarit” poëzinë kushtuar bashkëvuajtsit Nëla dhë disa shkrimë ku përshkruan jëtën ë këtij hëroi antikomunist, më stilin ë tij human ë plot dashuri.

Në Shqipërinë ë sotmë ka shumë krijuës, të cilët përpiqën t'u japin vëpravë të tyrë artistikë një formë modërnë më figura tërhëqsë, por më një përmbajtjë idëorë larg zbulimit dhë vlërësimit të njërëzvë të viktimizuar prëj rëgjimit diktatorial, larg prëj dënimit të sistëmit komunist si sistëm kriminal, që dëformoi të vërtëtën historikë për hir të propagandës së tij.

Havzi Nëla ishtë një Njëri, një Poët që u viktimizua prëj rëgjimit komunist sëpsë ishtë dakord të kolëktivizohëj fshati, nuk dontë mbylljën ë institucionëvë fëtarë, sëpsë guxoi të dënontë në poëzi propagandën ë shtëtit diktarorial për durim ë shprësës për një jëtë më të mirë që do të vintë mbas të mbërrinim në komunizëm. Durim ë shprësë për një shoqëri imagjinarë, që nuk do të vintë kurrë: “Pse t' më dhimbset jeta, pse u dashka kursye?

Veç me përtyp bukën, me u rropatë si kalë?

Pa nji fjalë ngushllimi, pa nji ditë lumnie.

Unë skllav i bindun, tash kur s'jam as djalë?

“Deri kur durim, deri kur me shpresa?

Jo, jo, mos më thoni, këto fjalë nuk i due.

Me durim e shpresë nuk due të vdes.

Si jeta dhe vdekja duhen meritue!” (“O liri, o vdekje!”)

Kjo poëzi ishtë dhë mbëtët kushtrim për zgjimin ë ndërgjëgjëvë tona, të cilin qëvëria ë Ramiz Alisë ë ndëshkoi më varjë. Më 9 gusht 1988 iu shpërndanë ftësa popullit të qytëtit dhë të fshatravë të Kuksit që të mblidhëj të nësërmën në ora 10:00 ë mëngjëzit të shëshi i qytëtit pranë stacionit të autobuzavë për të marrë pjësë në dënimin shëmbullor që do t'i jëpëj “armikut të popullit Havzi Nela”. Populli u mblodh në orën ë caktuar, por dënimi i poëtit, varja ë tij, ishtë kryër që në orën 2:00 të natës.

Populli pa Havzi Nëlën të varur që tundëj në trëkëmbsh si lavjërës që njoftontë mbarimin ë kohës së diktaturvs...

Në prani të popullit, ëkzëkutorët ë prënë litarin dhë ë lidhën pas një makinë dhë filluan ta shëtisnin nëpër qytët dukë hëqur zvarrë kufomën ë poëtit për të ngjallur frikë ë tmërr. E hodhën në një gropë të fusha ë druvë dhë ë mbuluan. Nuk i vunë asnjë shënjë përsipër. Hodhën vëtëm disa shkurrë për të krijuar idënë së ishtë një vënd pa vlërë. Poëtit antikomunist iu mohua ëdhë varri...

Që atëhërë dëri sot asnjë nga ish-kryësia ë Lidhjës së Shkrimtarëvë dhë Artistëvë të Shqipërisë nuk ë ngriti zërin kundër këtij krimi të shëmtuar, asnjë prëj tyrë nuk mori një tufë më lulë ë të shkontë të varri i poëtit për të kërkuar të falur ndaj gojëkyçjës së atëhërshmë. Dhë quhën shkrimtarë dhë artistë të vlërësuar më shumë çmimë!?

Në Shqipëri më 2019 u rikrijua Lidhja ë Shkrimtarëvë dhë Artistëvë, organizatë së cilës qëvëria nuk i ka dhënë ëndë asnjë fond, asnjë zyrë ë asnjë ambjënt për të kryër aktivitëtë për promovim librash, përkujtim ngjarjësh dhë krijuësish, në një kohë që mbi pësëdhjëtë parti inëgzistëntë më katër a pësë anëtarë vijojnë të kënë zyra ë të marrin fondë prëj qëvërisë Rama.

Shprësoj që Lidhja ë rë ë Shkrimtarëvë dhë Artistëvë të Shqipërisë të organizojë cërëmoni homazhësh të busti i Havzi Nëslës në Kukës dhë të mëmoriali i poëtëvë Vilson Blloshmi ë Gënc Lëka në Librazhd, ku të flasin anëtarë të kësaj lidhjëjë për të kritikuar krimët makabrë të rëgjimit komunist ndaj këtyrë “Pishtarëve të Demokracisë”. Më të tilla vëprimtari kjo organizatë krijuësish do të ngrërë moralin ë shqiptarëvë, pra do të justifikojë ëkzistëncën ë saj për t' iu imponuar qëvërisë dhë mbarë opinionit shqiptar në krëjt Ballkanin Përëndimor dhë në diasporë.

Lëtër mallëngjyësë nga Prof. Sami Rëpishti që kujton OProfësorin ë tij në Licëun ë Shkodrës, Guljëlm Dëdën, më të cilin ndau ëdh do kohë burg.

I nderuemi koleg e bashkevuejtes Lek Pervizi Me lote ne sy, lexova pershkrimin e jetes se te ndjerti Profesor Guljelm Deda, ish mesuesi i im ne Liceun At Gjergj Fishta, Shkoder.

Disa nga tregimet e jueja i kam dite; shumicen jo.

Ashte e veshtire me rikujtue te kaluemen tone, ashtu si e kemi njohe dhe e kemi dashte na per te gjithe, me ate qe ngjau ne vendin tone. Prof. Deda, ndoshta njeriu ma i ambel dhe ma i sjellshem ne mes te 700 rte burgosuneve te burgut te Shkodres, u neperkamb dhe u torturue per 45 vjet te gjata- si gjarpni nen gur!.

Faji? Ishte intelektual i edukuem ne Perendim, qe vinte nga nji familje e njohun gjithehere per te mire e per sjellje patriotike: Shan Deda i Shkodres.

Une e kam pase profsor te letersise shqipe.(1940-41) Mesimet e tia ishin frymezuese. Natyra e tij e qeshun. Fjala e tij e ambel por kumbuese, dhe shprehej me nji entuziasem kontagjoz qe na mbushte te gjitheve me krenari: sa e pasun ishte letersia e jone e zhvillueme vetem keto dy shekujt e fundit. Ai, Prof. Deda ishte jo vetem kompetent qe njihte mire subjektin e vet por edhe inspirues qe deshironte me na stervite ne kenaqesine e madhe qe merret kur letersia kuptohet si duhet: ide, mendime personale, narrative, stil i bukur, pasqyrim i nji jete te jetueme nga autori ose te huazueme nga nji autor qe preferohet. Kur u largue nga Shkodra (rreth 1941) e shkoi ne Tirane, vendin e zuni Prof.

Gasper Ljarja (?) mjaft i mire , i afte por jo si Prof. Deda.Ne Tirane, ai u bashkue me grupin e profesoreve qe shkruen dy vllimet e "Shkrimtaret Shqiptare", tekst shkollor, te drejtueme nga Ernest Koliqi dhe Alexander Xhuvani me te tjere. Kur une dola nga burgu mbas 10 vjeteve (1956) ai ishte ne intérnim.

Ne burg, une kam ra ne vitin 1946, por jam mbajte ne hetuesi e torturue per 14 muej. Ne burgun e Shkodres kam shkue me 28 nandor 1947. Ne dhomen nr. 7 ku me kane vendose, kam gjete Prof. Deden, i strukun ne nji qoshe te dhomes, i heshtun, meditativ die shume i prekshem nga vuejtja qe e kishte rrethue: qytetare e katundare, sidomos malesore nga katunde te largeta, qe nuk kishin gja ma shume se 500 gram buke e uje per muej me rradhe.

"Pushteti"nuk jepte asgja tjeter veçse buken. Kishte nji rregjim te forte; as gazetat e pushtetit nuk hyjshin. LIbra? Mos e thuej, se shkojshe ne bruce per nji jave ku vuejshe te zezat e ullinit. Prof.

Deda veshtronte, shikonte me kujdes, nuk fliste, ulete koken e ne menyrne e vet tregonte se ishte "mbushe" me vnere e i pamundun me ba gja. Nuk kishim leje me fole njeni ma tjetrin, veç me shokun perkrah, e ai e respektonte kete rregull me rigorozitet, sepse e dinte mire se cdo te thonte "me shkele rregulloren e burgut".

Ne kampe kishim ma shume mundesi me u takue, e me bisedue dy tre minuta, por kishim frike se spiunet shpikshin genjeshtra per ne, zakonisht ordineret. Pershendeteshim, buzeqeshnim, urojshim diten e mire ose naten e mire. Nuk ishe ne te njajten brigade, dhe shiheshim jo shpesh. Ne fund te vitit 1948 jemi kthye ne burg,dhe ma vone nuk e kam pa sepse e vune ne nji dhome tjeter e nuk komunikonte me ne.

Por me kujtohet mire: sa i mire ka qene, sa i sjellshem, sa i "qytetnuem" dhe sa i vendosun ne rrugen e vet.

U deshprova shume kur lexova per jeten e tij mbas burgut, dhe sidomos mbas mergimit tij ne Itali. Fat i keq sa qe nuk spjegohet pse disa njerez kane nji fat te ketill. Bota e jashteme nuk na ka njohe dhe nuk na ka ndihmue si duhet. Krim i vertete!

Gezohem shume qe veni ne dukje personalitetin e tij. Zoti te dhashte te mirat qe meriton, e Prof. Dedes dhe Zonjes Maria Muzhani parrizin qe ata plotesisht e meritojne.

Zoti e bafte mire per ate vend dhe ate popull qe vuejne akoma e pa te drejte. perzemersisht Sami Repishti ish i burgosun politik (1946-56)

Udhë labirinth Astrit Lulushi Njerëzit kanë të drejtë në privatësinë e tyre. Por kështu ata kurrë nuk mund të njohin vërtet njëri-tjetrin; kujdesen, por nuk mund të pretendojnë të dinë gjithçka për njëri-tjetrin. Kjo është bota intime, privatësia; pa hyrje, pa dalje, as dyer, as dritare, por vetëm murë dhë asnjë tjëtër brënda. Pavarësisht së thonë që s’ka mundësi, njeriu në fakt edhe i mbyllur mund të jetojë, në terr e pa ajër të pastër.

Vetëm njeriu i keq bën sikur e njeh plotësisht tjetrin. Me këtë pretendim ai ushqen frikën; është mënyrë për të mbajtur nën kontroll e sunduar.

Një thënie që rrjedh nga tregimi i Platonit për Sokrati, është "Unë e di se nuk di asgjë". Por ndryshe mendojnë ata që kanë vetëm ide me luftra; që bëjnë sikur ndryshojnë pa u penduar, dhe kur diskreditohen ndryshojnë vetëm emrin. Vetë-izolimi si mënyrë jetese nuk është zgjidhje. Më parë njeriut i merrej gjithçka, dhe ai lihej i qetë kur mbetej pa asgjë. Pastaj në mur u hap një derë nga ku njeriu u lejua të ikë duke lënë pas gjithçka; kur ktheu kokën pa se kishte jetuar në shkretëtirë nën një shtet gërmadhë.

Njeriu tani ecën dhe mendon se sheh fytyra që i njeh, të etur për të arritur në një vend tjetër. Duken në nevojë. Thonë se e dinë për çfarë. Por janë mësuar të presin. Nuk duan të dinë se ndryshimi fillon me idenë, e cila kur mbetet e njëjtë sjell të njëjtat pasoja, edhe në mjedis tjetër. Ecja vazhdon me njeriun që vjen rrotull; ndeshet me të papritura, në çdo anë e përballë plot pasqyra, ku ai përplaset, thyen, rrëzohet, mendon se rruga ka dalje, dhe dritë mund shohë. Këtë udhëtim të tjerët e quajnë guxim të verbër në një tunel fasadë; është labirinth i ngrysur, me pasqyra mashtruese, me viktima gjithmonë në kërkim të fatit dhe me të tjerë që presin në rradhë.

Sent from

.

Medet vërtet medet kur te vje nga s’e pret !

Redaksia Medet është për të berë me të vërtet si si papritur, pa kuotuar e pa kujtuar, bota i u gjet para një rreziku që e përfshiu anëmbanë. Nga ërdhi ky rrëzik ë ç‘ishtë ? Nga Kina ? Mos ishin vallë armata miluionëshe të kinezëve që invadonin e gllabëroni shtete si pas qeh jfit, pa gjetur rezistencë gjëkundi. Që rreziku u nis prej Ḉinemaçinit ajo u muar vesh. Por armata nuk ishin kinezë të arùmatosur der në dhembë, por armata të padukshme virusale, jë me milona por me miliarda e milarda ushtri që iu vërsulën botës, duke mjellur vdekje kuido. Tmerri u hyn në palcë njerzimit. U boshatisën qytetet, pa qarkullim njerëzish e mjëtësh në rrugë ë bulëvardë ë shëshë. S’guxointë njëri (ë sguxon) të dalë nga dera e shtëpiës. Aty tërrinin të ngujuar po të donin të shpëtonin. E ç’ishtë ky armik kaq i tmerrshëm ? E mle një emër të bukur, Korona Virus.

Ngjitur nga shekncëtarët kinezë që u plasi bomba në dorë.

Skencvëtarë kinezë po merreshin me i gjet fundin kësaj bote me eksperimente çoroditës, mbi çdo gjë e kafshë të gjallë. Dhe i erdhuradha lakuriqittë natës. (Kinezët e paskan dhe si ushqim e u shitka lirshëm në tregun popullor, nepazar). Porf na paskej dalë se në lakuriqine natës na kishte gjetur strehim një virus tepër i rrezikshëm. menjëherë ai hspërtheu dhe i hapi rrugë armatave e milardave viruse që u hodhën në sulm të papërbajtur mbi rracën njerëzore. Ushqimi i tyre, mushkëritë. Kinezët e da dhan alarmin me vonesë tëmadhe, kur virusi kishte marr dhenë, me merine bukur Korina Virus, që përkthyer shqip, dotë thëtë murtaja e zezë që nuk të fal. Shtete u gjynjëzuan njeri pas tjetrit nga kjo pandemi e paparë. Alarm botëror.

Qytete te izoluar. Spitake mbushur që nuk ia dilnin. Vdekjet të pandalshme. Maskat. Të mos guxje kush te dalë pa maskë. Njerëzve po u dukej vetja si majmunë. Mjekësia ne gjendje kollapsi, pothuaj po bëhej e pafuqishme të përballoje këtë baterdi. Por njeriu nuk dorëzohej aq kollaj.

Shkencëtarët u mbyllënnë laboratorët e tyre, për të gjetur mjetn e shpëtimit, vaksinën e posaçme për asgjësimin e këtij virusi vdekje prurës.

Mjekësi nisi ta marrë veten e të përballoje gjendjën duke ulur rastet e prekjës dhe ato të vdekjës. Po ama njerëzimi e pa veten ngusht. Tmerri që e shkaktoi për çudi të çudive, bëri që lufta të pushojnë, në atë vende ku po banin kërdinë, me shkatërrime e vdekje, nga armët vrasëse. Manifestime, t,dëmostratat ë mitingjët pushuan. Ndodhi ajo që s’kishtë ndodhur asnjëhërë, kurrë, në historinë ë botës. E po ç’ti thuash kësaj punë, kur të vjën nga s’ë prêt ? Folëm pak si kot, si spektatorë të jashtëm. Fjalën e ka shkenca, vetëm ajo i jep zgjidhje kësaj emergence të rrezikshme. Kjo është vlera e supremacisë së rracës njerëzore. Përfundimi ynë : E kush ë pristë që ky rrëzik t’i vintë botës nga ëkspërimëntët laboratorike të shkencëtarve kinezë, të cilëve iu plasi në dorë ë s’qënë të zotët ta lokalizojnë ë izolojnë. Lajmët ë fundit janë opotimiste. Vaksina pritet të dalë së shpejti. Në disa raste po ekspirmentohet mbi njerëz vullnetarë me rezultat të kënaqëshëm. Urojmë që njerëzimi ta kapërcejë edhe këtë uragan të madh që e përfshiu dhe i shkatoi mjaft dëme e fatkeqësi në jetë njerëzore.

KËSHTU DUHEJ TË RRËZOHESHIN DIKTATURAT! Nga Frank Shkreli

Ndërkaq, në këtë atmosferë tensionesh, Lukashenko, ka dhënë urdhër që tu jepet fund protestave kundër tij në kryeqytetin e vendit, Minsk, duke akuzuar opozitën se po përpiqet të marrë pushtetin me forcë. Në këtë ndërkohë, Bashkimi Evropian ka vendosur të imponojë sanksione ekonomike kundër regjimit brutal të Lukashenkos. Mediat citojnë Presidentin e Këshillit të Evropës, Charles Michel të ketë thënë se Bashkimi Evropian nuk e njeh rezultatin e zgjedhjeve të 9 gushtit në Bjellorusi.

Populli i Bjellorusisë me këto protesta masive duket se ka shijuar frymën e lirisë dhe si përfundim, i janë shtuar edhe shpresat për mundësinë e ndryshimeve politike në vend. Kandidatja opozitare për president, mësuesja 37-vjeçare Svetlana Tikhanovska në një video mesazh nga Lituania, “për çfarë po ndodhë mu në mes të Evropës”, citohet të ketë thenë se Presidenti Lukashenko, ka “humbur gjithë legjitimitetin e tij në sytë e popullit e të botës”, dhe i ka bërë thirrje Bashkimit Evropian që të mbështesë, “zgjimin e Bjëllorusisë”.

Jam i sigurt se komuniteti ndërkombëtar do të ofrojë të ndërtmjetësojë midis regjimit të Lukashenkos dhe opozitës së udhëhequr nga Svetlana Tikhanosvka, ndërkohë që Lukashenko është shprehur se Presidenti i Rusisë Putin i ka premtuar ndihmë për regjimin e tij, në rast të një ndërhyrjeje nga jashtë, sipas tij.

Në Bjellorusi vazhdojnë protestat dhe demonstratat kundër Presidentit Aleksandër Lukashenko dhe pretendimeve të tija se ai ka fituar zgjedhjet që u mbajtën në atë vend më 9 gusht. Protestuesit dhe vërejtësit e huaj thonë se zgjedhjet u mbajtën në një atmosferë manipulimesh dhe frikësimesh, ndërkohë që shtojnë se forcat e sigurimit dhe të policisë përdorën forcën dhe dhunën kundër demonstruesve paqësorë. Shtetet e Bashkuara (të cilat nuk kanë ambasador në Minsk ç’prëj vititi 2008) dhe Bashkimi Evropian, i cilësuan zgjedhjet e 9 gushtit si jo të lira dhe aspak të drejta – zgjedhje të cilat, Lukashenko pretendon se i fitoi me mbi 80% të votave.

Ndërkohë, mediat ndërkombëtare thonë se regjimi i Lukashenkos ka arrestuar mijëra protetsues ndërsa po shtohen gjithnjë protestat kundër regjimit të tij. Siç e kanë zakon gjithmonë diktatorët kur u ngushtohen punët -- edhe Lukashenko, me këtë rast, ngarkoi me faj për protestat kundër tij, influencat e jashtme, provokues nga Evropa dhe nga opozita ruse. Kështu raportojnë burime që citojnë diktatorin bjellorus, Lukashenko, i cili për 26 vjet rresht e mban atë karrigë -- jo me votën e lirë të popullit bjellorus -por me manipulime të zgjedhjeve dhe i mbështetur nga regjimi i tij diktatorial, i cili konsiderohet si i fundit i tillë në Evropë.

Por kësaj radhe, diktatori Lukashenko u përball me një kundërshtare, në të vërtetë me një mësuese e pa përvojë në politike, e quajtur Svetlana Tikhanovska, e cila u fut në garë për president, pothuaj në minutën e fundit, por që siç duket megjithë fushatën e shkurtër, ajo siguroi mbështetje të gjërë në popull.

Zyrtarisht, thuhet se Tikhanovska fitoi vetëm rreth 10% të votës, gjë që bindi mbështetësit e saj, brenda vendit si edhe ndërkombëtarët, se diçka nuk ishte në rregull me zgjedhjet e 9 gushtit në Bjellorusi. Se, sipas tyre ato ishin manipuluar tmerësisht, në favor të diktatorit Lukashenko, i cili për më shumë se një çerek shekulli qeverisë Bjellorusinë me një dorë të fortë.

Kandidatja e opozitës, Zonja Tikhanovska, për arsye sigurimi dhe për arsye të kërcënimeve që iu benë, u largua nga Atdheu dhe kërkoi strehim në Lituaninë fqinje. Ajo kërkon dialog dhe që autoritetet t’i japin fund dhunës kundër protestuesve paqësorë, të cilët nuk kërkojnë asgjë tjetër, veçse këmbëngulin në zgjedhje të lira dhe të drejta, të mbikqyrura nga ndërkombëtarët.

Kandidatja e opozitës bjelloruse Svetlana Tikhanovskaya dhe Presidenti-Diktator Aleksanër Lukashenko-- dy alternativa krejtësisht të ndryshme për të ardhmen e Bjellorusisë Nuk jam i bindur se me ndërmjetësimin e tyre, ndërkombëtarët mund të sjellin ndonjë zgjidhje pozitive të pranueshme nga palët, të gjëndjes së tensionuar në Bjellorusi, si përfundim i zgjedhjeve jo të lira dhe të manipuluara nga regjimi i Lukashenkos, me 9 gusht në atë vend. Ironia që duket si tallje e rastit është se njëri prej këtyre “ndërkombëtarëvë” është Kryeministri i Shqipërisë -vendi kryesues aktual i OSBE-së për vitin 2020 -- Edi Rama i cili ofroi ndërmjetësim, ndërkohë që pak më parë ishte shprehur kundër “ndërhyrjës së ndërkombëtarëve në punët tona”, jemi vend sovran, ka thenë Z. Rama, me 22 vjet në pushtet. Referencë kjo ndaj diplomatëve ndërkombëtarë në Tiranë, siç duket në radhë të parë ndaj ndonjë deklarate të ambasadores amerikane në Shqipëri. Ka mundësi që edhe Lukashenko, me 26 vjet në pushtet, të përgjigjet me të njëjtën shprehje ndaj çdo propozimi për ndërmjetësim ndërkombëtar – përfshir Kryeministrin Rama -midis tij dhe opozitës bjelloruse. Nuk mund të thuhet se Shqipëria dhe Kryeministri Rama janë një shembull i mirë për ndërmjetsim për zgjedhje të lira (shiko zgjedhjet vendore 2019 në Shqipëri)— as për ndërmjetsim midis palëve politike në konflikt, si përfundim i manipulimit të zgjedhjeve në Bjellorusi (kur merr parasysh konfliktet midis partive politike në Tiranë). Që të jesh ndërmjetës duhet të kesh kredibilitet!

Analisti Veton Surroi, në një analizë botuar sot në Koha.net shkruan se “Shqipëria e mori kryesimin e OSBE-së dhe po e kalon lojën duke ikur nga topi”, dhe përfundon anlizën e tij duke thenë se, “Ndoshta, çuditërisht, ky shans që po humbet shtyn që Shqipëria të kuptojë se ka nevojë për pikën e vet të kthësës.” Ekzaktërisht, një vit më parë, në një shkrim timin paralajmërues në lidhje me kryesinë e Shqipërisë të OSBE-së, kam shprehur dyshimet – duke marrë parasysh vet situatën e

brendëshme politike në vend – nëse, vërtetë, Shqipëria ka, sidomos, besueshmërinë e nevojshme në nivel ndërkombëtar dhe aftësitë diplomatike, si kryetare e OSBE-së, për të ndërmjetësuar situata krizash si kjo aktuale në Bjellorusi.https://telegraf.al/opinion/frank-shkreli-

shqiperia-ne-nje-pozite-te-veshtire-diplomatike-a-eshtene-rrezik-kryesia-e-shqiperise-ne-osbe-per-vitin-2020/ Është e qartë se bjellorusët, të zhgënyjer nga manipulimi i votave në favor të diktatorit Lukashenko dhe të shokuar prej dhunës së përdorur nga regjimi i tij brutal kundër protestuesve paqësorë bjellorusë, njerëzit në atë vend -ndoshta për herë të parë—e kanë humbur frikën nga regjimi diktatorial. Nuk kanë më frikë as nga regjimi brutal i një diktatori, i llojit Lukashenko. Kjo mund të jetë gjëja më e mirë afatgjatë për zgjedhje të lira dhe për të ardhmen e lirisë dhe demokracisë në Bjellorusi. Humbja e frikës nga diktatura, nga një popull i shtypur për dekada, është mënyra më efikase për t’i dhënë fund njëherë e mirë një diktature kudo qoftë, dhe një regjimi autoritar si ai i Lukashenkos dhe për të vendosur, përfundimisht, vullnetin e lirë të popullit.

Duket se shumica e bjellorusëve, më në fund, e duan lirinë dhe janë gati të sakrifikojnë për ‘të dhe kanë si objektiv të përbashkët rrëzimin e regjimit diktatorial të Lukashenkos.

Janë këta dy element të nevojshëm për të luftuar diktaturat e cilës do rrymë qofshin. Vetëm kështu rrëzohen diktaturat: gatishmëria për të sakrifikuar për lirinë dhe të drejtat e njeriut dhe duke dashur seriozisht lirinë dhe të drejtat bazë të njeriut, pa dallim. Por, nga shumica edhe duhet pasur një vizion të përbashkët për të ardhmen e vendit, ndryshe nga regjimi aktual. Asnjë diktator nuk mund të vazhdojë të qëndrojë në fuqi, nëqoftse shumica e njerëzve vërtetë besojnë, e çmojnë dhe e duan lirinë dhe janë të gatsëshëm të sakrifikojnë duke e mbrojtur atë përballë kërcënimeve të diktatorit. Madje as me ndihmën e fuqive të jashtme ndërkombëtare mbështetse të diktatorit nuk mund të fitohet përballë vullnetit të masës së popullit.

Protestat e qindëra mijëra bjellorusëve që filluan para një jave në Minsk më kujtuan protestat anti-komuniste në fund të 1980-ave në Evropën Lindore, veçanërisht protestat masive në Pragë dhe në Bukuresht.

Pragë 1989

Bukuresht, 1989 Megjithëse është një kohë tjetër, edhe Bjellorusia sot me këto protesta masive, mund të krahasohet deri diku me ngjarjet në Evropën komuniste të vitit 1989, sidomos për nga dinamikat shoqërore dhe politike që vihen në lëvizje kundër regjimeve autoritare, në raste të tilla dhe nga protesta të tilla masive, si ajo në Minsk javën që kaloi.

Mjafton një proces, i cili ve në veprim një lëvizje që përfshinë masa të gjëra të shoqërisë, të mjaftueshme për të rrëzuar një tiran nga pushteti, një autoritar shpeshherë brutal – si Lukashenko. Nëqoftse ka një krahasim midis suksesit të protestave anti-komuniste të Evropës lindore të 1989-ës dhe protestave sot në Bjellorusi, ai është se duket që-- njerëzit vërtetë e kanë humbur frikën dhe mendojnë se -- ia vlen të protestohet kundër diktaturës, megjith rreziqet që një një situatë e tillë mund të sjellë – por edhe të shtyrë nga besimi se një protestë e tillë mund të sjellë ndryshimin e nevojshëm për vendin e tyre. Filozofi, autori dhe gazetari francez, Albert Camus në Librin e tij “Kryëngritsi” (The Rebel) ka pyetur: “Kush është kryëngritës”? Duke iu përgjigjur pyetjes së vet ai ka thenë se, “kryëngritës është ai i cili thotë Jo”. Është pra kjo pika, kur zhduket frika tek njerëzit dhe kur i mbarë vendi i thotë Jo diktaturës. Është atëherë kur bien tiranët. Kështu, pra rrëzohen diktaturat.

Shumica e popullit të Bjellorusisë i ka thënë Jo, Lukashenkos por mbetet për tu parë nëse, si përfundim, ai do të heq dorë nga pushteti pa gjakderdhje.

Frank Shkreli

Minsk, 2020

KOHA dimension dominues universal Drejtori Në Mitologjinë e vjetër Kronos (Xronos) jepëj si një Zot primordial i hapësirë-kohës dhe i Fatit. Ai paraqitej kryesisht nëpërmjet traditave orfike (të poetit Orfeu). Ky botëkupotim, ndonse i paraqitur si qenje hyjnore e pjesë Mitologjisë, përmbante thelbin e filosofisë së lashtësisë që me anë të krijesave mitologjike të personalizuara, të shpjegonte konceptin e Universit, si një gjithësi e pamatshme që sundohej nga ky Zot, Kronos, që pëfaqësonte dimnesioni hapësirë-kohë, me një fjalë vetë Kohën. ( Nuk duhet ngatërrua një Kronos tjeër, Mbret Ii Titanëve e babai Zeuisit).

Duke u shkëputur nga na e konceptit figurative të një perëndie ekzistuese si formë fizike konkrete, është evidente se koha në vetvete si koncept abstrakt, i pâkontrollushëm, rezulton të jetë dimensioni abstrakt domunue e universit, vetë universi. Njeriu për nevojat e veta, dhe rregullimn e jetës, kohën e ka përcaktuarsi një shoqërues i veprimëve të tij. Kjo për jetën njerëzore e ka kuptimn e vlerën e vet të saktë e të përcaktuar mire. Por që e kufizon jetën e njeriut brenda një mase të kufizuar , që mërr fund më vdëkljën ë tij. Ky concëpt s’vlën asgjë, përsa i përket hapësirës të pakufizueshme juniversale. Njeriu ka arrit ta kuptojë këtë gjë. Ai e di dhe është koshient se nuk mund të arrije kurrë që të përfhsihet në të.

Në këtë vështrim, përpjekjet e tij janë qeshrake, që të niset në pushtimn e universit. Filosofiia e vjetër dhe e re, nuk ka arritë që të jape një ide të saktë mbi sistemin universal, veçse ta përfytyroje të pamatshëm dhe të pakufizuar. Edhe teoria e Big-bangut ra poshtë, ishte e pakuptim.

Këtë në ditë tona e dine dhe fëmijët. Ndërsa a koncepti I kohës nuk është trajtua as I është dhenë rendësi. Pse? Për faktin se konsiderohet si nocion mates, që njeroiu ka përcaktuar për jetën e tij. Matës edhe në kuptimn për të përcaktuar epokat nga kohët më të lashtat deri në milona vite e më tepër, lidhur me jetën në tokë. Përtej këtij koncepti nuk është bërë përpjekje me dale. Ḉ’hyn koha në këtë mes? Ajo s’është matërië. S’është së mund ta dallojmë në forma të tjera. Eshtë vetëm një nocion abstrakt, që njeriu e përdor për të rregulluar jetën e tij. Formalisht këto gjëra pranohen, ezencialisht nk hyjnë në punë për të përcaktau ç’është koha. Nuk po duam të dalim mbi gjithë filosofinë ë krijuar deri tani, por të hedhim një ide. Dhe kjo ide e jona, presupozon priorisht se koha është krejtësih e shkëputur nga bota fizike. Ajo është një madhesi jomateiale e pakontrollueshme, ekzsituese vetvetiu, pa fillim e mbarim.

Kjo hyn në misterin e pa zgjdhshëm prej njeriut të kuptimit jo vetëm të university, port ë vetë jetës njerëzore, ose

shtrirë me gjërë, të të gjithë krijesave të kësa jtoke, nga më të format më të dukshme deri të ato që mëzi dalohën ose fare. Më përrtej nuk kalohet. Veç me dale në universin mikrokozëm, e kjo është një anë tjetër e konceptit universal, shum më i konklavitur se ai që në shohim me sy, ne yllëzimet e pafundme. Këtu na del një koncep tjetër lidhur me atë të matematikës. Eshtë koncepti final, që na trëgon më së miri, ç’është univërsi. Qëndra ë maatëmatikës është vlera hiçë, zeroja. Ose qendra që neutralizon të gjithë vlerat positive e negative, që shtrihe në pambarim, në të dy anët. Pra zeroja ësht ekuilibi I gjithë vlerave universale. Në një kuptim që të gjithë e djmë. Që pë^r një pike mund të kalojnë dretëza të pakufizuara. Kështu matematika, na jep edhe strukturën universale të infinitit, pafundësisë, si në madhësi si në vogëlsi. Për këtë jemi të qartë, se ka mendje njerëzore të fuqishme qe i kanë trajtuar ato probleme . Por problem i kohës ka mbetur I pazgju idhur dhe I papërckatur, se për zgjdhje as mund të mendohet. Koha duhet pranuar ashtu siç është: prani e padisktueshme brenda së cilës zhvillohet gjithj procesi universal, ku ajo mbetët ansbstraktkisht e pranishmme, dhe përcielëse e gjithë ndryshimëve universale, në pamatësin e saj. Një anë tjetër interesante, është se koha ka një veçori që lidhet ùme njeriun, sigurisht me gjithë krijesat e tjera. e që është ajo e Fatit. Kjo del si kontradiktore ndaj sa paraqitem. Por jo.

Duke pranuar se koha është një përci’ëllëse e jetës së njeriut, por dhe të universit, ajo shoqëron dhe ndryshimet që mund të ndohin, e konkretisht për njeriun, Pra koha ka gisht në ndryshime e jetës njerëzore që maten me kohën.

Kështu që rrjedhimish ëshrë shoqëruese e ndryshimve, ku mund t’i kthejë sipas rastit ose që marrin ndrysjim vetvetiu nga e mbara ose nga e mbrapshta. Pradaj edhe ne Mitokogjin e vjetër, Perëndisë Kronosi i Iatribuohet edhe Fati. Nuk ka dyshim se misteri Ii kohës mbete i hapur për t’u trajtuar, po në hodhëm këtë ide tone, për të kalual kohën me lexuesit.

Mnnument kushtuar Kronos në varrezat e Staglieno, Genova, ma i madh në Europë

Lamtumirë Nanë Gjela e Mirditës!

Dom Gjergj Meta Publikuar në Mapo : 08:03 - 24/08/20 | E dashtuna nanë Gjela apo babë Gjela, sikurse të kanë thirrë krejt Kurbneshi, erdhi çasti, e asht pikërisht ky, me u nda me ty. Në 19 vjet që jam meshtar kam përcjellë shumë njerëz në banesën e fundit, por sot kam shumë emocione e më duket se çdo fjalë që them asht pak për ty. Më lejo Nanë ë dashtun sot më t’i thanë dy fjalë prëj zëmrët.

Sot nuk po përcillet vetëm nusja e Gjikolajve, as vetëm bija e Kthellës, as vetëm nanë Gjela e Selitës, por sot po përcjellim drejt dheut të vorreve pranë Kishës së vogël të Shna Ndout nanë Gjelën e Mirditës. Ti je nga ato nana të rralla që krenohet sot krejt Mirdita.

Faleminderit nanë Gjela për fisnikërinë tande, për jetën tande, për gjithçka na ke thanë e na ke dhanë. Sot dheu i Selitës e ka për nder me pritë trupin tand. Atë trup që njohu dhimbjet e një kalvari të egër. Sot po më duket që edhe Gjuri Gjon asht përkulë e po të nderon. Po më duket se edhe Uraka e ka ndalë rrjëdhën ë don më t’i thanë dy fjalë. Sot këtu kanë ardhë burra e gra prej kahmosit për me të thanë: Lamtumirë nanë Gjela! Prej sot do të prehesh nën këto pisha të vorreve të Kurbneshit, pranë kunatës tande, pranë Dilës e pranë Ages së vogël, pranë vjehrrit tand që i shërbeve derisa vdiq.

E dashtuna nanë Gjelë. Këtë verë isha në Tepelenë e po të rrëfej se më shkuen lot. Ndërsa shkelja atë dhe, hera-herës më dukej se dëgjoja të qara fëmijësh e gjama nanash për foshnjat e tyne të vdekuna në atë kamp tmerri. Aty ku iu fikën ty e kunatës tande Mrikës para duarsh dy engjëj të vegjël të cilat as me ujë nuk i shujtët dot, sepse kulshedra kishte mbyllë burimet.

Kushedi sa zana fëmijësh ke ndie krejt jetën tande në kullat e Selitës.

Kushedi sa fmijë shkolle ke pa ndër rrugë tui kalue për çdo ditë, a tuilujtë.

E kushedi sa prej këtyne herëve je strukë nën shtrume, a pas ndonji peme për mos me të pa kush, e ke vajtue, e ke mendue Dilën tande të vogël që vdekja ta muer tinzish në prehën. Ai krahnor i yti kushedi sa ka dishrue me ushqy nji fmijë, me përqafue një foshnje.

E dashtun nanë Gjelë!

shkëmbinjve kilometrikë të historisë, sepse ti je një shkëmb kilometrik me të cilin matet historia e kësaj krahine. Sot ti je ndër ato ndalesa të historisë me të cilat matet historia e kombit tonë.

Edhe unë sot nanë Gjelë nuk jam këtu vetëm si ipeshkvi i Rrëshenit, do të ishte shumë pak për ty, por jam në emër të krejt Kishës Katolike, për me të nderue edhe pse sot ti ne jap nder, e ne sot jemi të nderuem që patëm fatin me jetu në kohën tande, me të njoftë e me ta ndigjuezanin e me ta pa fytyrën.

E mira nanë Gjëlë! Tash ti jë më Zotin ë na kqyr prëj s’lartit ë ndoshta ëdhë buzëqesh me fjalët e mia, sepse janë të vorfna e të vobekta e nuk munden me përshkrue çka ti përnjimend përfaqëson. Nuk munden me thanë krejt çka ke qenë ti ë çka kë jëtuë ti. Por unë sot guxoj më të kërkuë që t’i tregojsh Zotit për ne e të lutesh për ne. Ti sot sheh fytyrën e Zotit e në duert e Krishtit ke dorëzue shpirtin tand.

Tregoji atij për ne, për kohën tonë, për Mirditën e për Shqipninë tonë që ende nuk ta pruni nji rrugë deri këtu. Tregoji e lutju Zotit që zemrat tona të ndryshojnë, që ne të kthejmë fytyrë tonë kah Zoti e ta duem ma shumë njani-tjetrin. Ti e din tashma se atje nuk ka ma vuejtje e as urrejtje, as zemërim e as kreni. Atje ka vetëm dashni. Lutju Zotit ta zbrazë në zemrat tona dashninë e tij.

Ne sot na vjen keq që ti nuk je ma me ne, por sot për ty janë hapë dyert e qiellit. Aty në dyert e parrizit mendoj se nuk asht shën Pjetritui të pritë. Jo! Aty sot pas derës së qiellit asht Dila jote e vogël. Të ka marrë malli me e pa sigurisht. Ajo të ka dalë përpara e të ka marrë përdore, ashtu si je, me vëshjët ë tua mirditorë, ë të ka thirrë më zanin ë saj foshnjor: “A ërdhë nanë? Sa të kam pritë? Po sa shumë u vonove! Hajde nanë se po na pret baba, po na prët gjyshi ë nana Mrikë.” Ma në fund familja asht bashkë ë gjitha në krahët e Zotit, të atij Zoti që ti i je lutë gjithë jetën tande e kurrë nuk e ke bjerrë besimin në të.

Ndigjoje nanë Gjela zanin e Dilës së vogël në luminë e parrizit, po gzon se ti shkove tek ajo e tashma nuk asht jetime. E aty në atë jetë të vërtetë me siguri ke përqafue edhe nji herë Mrikën kunatën tande më të cilën i re ferrit pash më pash, vjerrin tand e ma në fund edhe Prengën e rinisë tande.

Po! Sepse në qiell ka vetëm rini, pasi aty Zoti asht gjithçka në të gjithë.

E tash nanë Gjelë duhet me u nda. Por një ditë kena me u pa, se kështu na mëson feja jonë. Atë ditë ne besojmë se ti do të jesh bashkë me të gjithë shenjtnit e nanat e mira tui na pritë në dyert e qiellit.

Deri atëherë, lamtumirë nanë Gjela! Ta kena borxh jetë e mot! Pushofsh në paqen e Krishtit! Amen! * Fjala që mbajta sot në funeralin e NanëGjelës në Kurbnesh, Ribotim

Kazerma ku ishte mbyllur, nanë Gjela (Gjela Gjokolaj), kushërinë e nëës sime. Në këto kushte të mjerueshme , ajo u detyrua të jeteonte me fëmijën që i vdiq në kampin e Tepelenës.

Mrika dh Nanë Gjela me arkivolët e dy fëmijëve që aaruitën t’i gjëjnë vorret, iu vdiqën ne kampin mizor të Tepelenës.

Sot këtu duhet të ishin burrat e shtetit e burrat e Mirditës, me u përkulë, me të puthë duert e me i derdh dy pika lot mbi ty. Duhet të ishin vajtoret më të mira, jo me të vajtue, por me të këndue kangën e fisnikërisë, sepse për ty nuk ka vaj, por vetëm kangë. Kangë prej atyne që u këndohen

Vdekjet e fëmijëve në kampin mizor të Tepelenës janë akuza me e madhe që i ëhet diktaturës së egër komunste, që nuk kurseu as foshnjet e nj njoma, e mbetën pa fëmijë me qindra gnëna të mjera.

(Nga vizatimet e Lek Pervizit)

Dikur Uran Kostreci, pas 23 vitesh burg: Mua, komunizmi nuk më bëri asgjë!

Uranit i doli të |luftojë dhe me Korona Virus se nuk i mjafuen 23 vjetë e burgur. mapo.al Java që po lëmë pas ishte mjaft e vështirë për një nga ikonat e antikomunizmit shqiptar, Uran Kostrecin. Uran Kostreci, pësoi një hemoragji cerebrale, dhe për disa kohë ishte në kujdesin e mjekëve. Njeriu që kishte sfiduar murtajën më të madhe të shekullit të kaluar, regjimin diktatorial, ia doli edhe përballë sëmundjes së pabesë.

I mësuar me fitore të vështira, për fat të mirë, Kostreci këtë fundjavë është kthyer në shtëpinë e tij.

Në vijim është një intervistë e gjatë që ai ka dhënë kohët e fundit dhe ku rrëfen të gjitha peripecitë e jetës së tij nëpër burgje.

Kur doli nga burgu, nuk gjeti gjallë as nënën, as babanë. Kur doli nga burgu, nuk mund të krijonte më familje. Komunizmi i mori rininë. E bëri të provojë dhunën e oficerëve të burgut, të ftohtin e qelive, torturat e birucave, punën e detyruar…E megjithatë, siç thotë Uran Kostreci, nuk i bëri asgjë! Rrëfimi i mrekullueshëm për “Universitetin e Burrelit”, siç mund të quhet burgu, ku bashkë me intelektualët e klasit të parë, deri në vitin 1973 mund të gjeje libra të disa fushave e disa gjuhëve. Përmbledhja, herë-herë me nota komike, e dramës së burgimit dhe internimit. Sekreti i vyer se pse shumë prej të burgosurve të vërtetë politikë, i përballuan më me lehtësi vitet e gjata të burgut.

Intervistoi për kujto.al: Erald Kapri Zoti Uran, kur ka nisur kundërshtia juaj ndaj komunizmit?

Unë komunizmin e njoha që 6-7 vjeç. Edhe është interesante që po them 6-7 vjeç se babai ka qenë me Ballin dhe në shtëpinë tonë vinin traktet e Ballit me dengje dhe vinte pastaj rinia e Ballit, i merrnin edhe i shpërndanin. Pra, rrinin në shtëpinë tonë disa orë, ndonjëherë edhe një natë. Unë kisha mësuar germat kapitale nga murgeshat. Ishin dy italiane dhe një gjermane te Mitropolia në Korçë se atje kemi qenë, pra, lexoja germat kapitale pa vajtur në fillore akoma. Në një nga ato faqet e para, ballinat e trakteve, më kujtohet ka qenë një karikaturë ku ishte parafytyruar komunizmi si përbindësh, sikundër rezultoi se qe vërtet: me një pishtar në dorë duke shkelur kufoma njerëzish për t’i vënë zjarrin dynjasë, i ndërkryer, me sy të zgurdulluar. Kështu që unë, si i vogël, meqë ajo kishte të shkruar në trupin e saj me germa kapitale: KOMUNIZMI, siç ndodh shpesh, unë aty bëra lidhjen dhe u krijua imazhi i komunizmit tek unë që “komunizmi është përbindësh”, prandaj thashë që 6 vjeç, unë e kam formuar bindjen se ç’që komunizmi. Pastaj më vonë, nuk pati shumë nevojë për të

tilla imazhe se e provuam në kurrizin tonë. Kur u arrestua babai, na nxorën nga shtëpia, na morën plaçkat ë…Këmi hequr aq shumë, se kur babi u arrestua, isha 8 vjeç, me nënën ndjesë pastë dhe me vëllanë e vogël, sa unë ndonjëherë them kështu: “ato që kam hequr atë periudhë, rrezik janë më të rënda e më të tmerrshme se vuajtjet e burgut që hoqa më vonë”, aq të rënda! P o dënimi si erdhi?

Unë gjithmonë kisha dashur që të ikja nga Shqipëria, të arratisesha në momentin më të parë të mundshëm, por ne ikëm nga Korça aty nga viti ’52 për shkakun se mua nuk më qasën në shkollë të mesme, me motivacionin: “jë i biri i rëaksionarit”. As të mesme, ë. Edhe mamaja e shkretë, ndjesë pastë, megjithëse nuk qe vetë e shkolluar, e dinte rëndësinë e shkollës, për të mos më lënë mua pa shkollë, tha: “Do ikim në Elbasan!”. Në Elbasan qe çikë më e butë lufta e klasave, edhe aty, ka qenë një drejtor shkolle, që e kujtoj me veneracion. Ai, siç mora vesh më pas, në burg, u bë dhe anëtar i partisë komuniste, po sido që të ishte, ai ishte njeri i mirë.

Ai nuk më pengoi që të regjistrohem. Unë e mbarova Normalen e Elbasanit. U regjistrova në ’53-shin, deri në ’57-ën.

Pra, ardhja jonë në Elbasan qe e domosdoshme për t’i shpëtuar përndjekjes në Korçë, se atje na njihnin më shumë dhe qe më e ashpër lufta e klasave. Dola nja katër vjet arsimtar. Kishin nevojë shumë në atë kohë. Babai kishte dalë, në atë kohë, nga burgu se ai hyri në ’46-ën deri në ’56-ën. Unë në ’57-ën mbarova Normalen. Tani jemi te pyetja juaj…Gjithmonë mendoja si të gjeja mënyrën të dilja nga kjo skëterrë. E ndieja shumë, me thënë të drejtën. E përjetoja shumë keq. Përveç anës ekonomike, se kishim qenë dhe më keq më parë, nuk e duroja dot nga ana psikologjike.

Edhe, meqenëse nuk dija udhën, nuk po vendosja dot nga të ikja, qysh të ikja, se duhej të dije udhën, se të kapnin, se kishin kapur shumë. Mirëpo u shpejtua kjo ikja ime, kur isha arsimtar në ’61shin sepse unë kam pasur dëshirë dhe prirje, s’po them talent, për të shkruar, edhe bëja ndonjë gjë që s’kishtë zarar, por bëja dhe ndonjë gjë që kishte zarar, që e mbaja të fshehtë. Nga këto qe një poezi shumë e rëndë, po të kapej në atë kohë, kundër Enver Hoxhës. Dhe aty në fshat ku isha, qe e diel, nuk shkova në Elbasan, një nga magazinierët e kooperativës që hynte-dilte ai si në shtëpinë e tij se kishte shok një nga kolegët arsimtarë që s’që atë ditë, erdhi befas dhe unë arrita e futa në një libër, se e kisha në dorë, po e punoja, atë poezinë kundër Enver Hoxhës. Edhe unë se si dola për një minutë, kur u ktheva atë nuk e gjeta. Edhe i bindur tani që ky do e dorëzojë dhe me atë unë haja burgun patjetër, u nisa, pa e bërë planin mirë, me shpejtësi dhe me ngutje.

Sikurse janë punët e ngutura, asnjëherë nuk dalin tamam, meqë dhe udhën s’ë dija, shkova në liqenin e Pogradecit. Atje ma mori mendja që të nisem në orën 9.00 të natës për të dalë në Shën Naum meqë dija not edhe më vonë pastaj, vite më vonë, mora vesh që ata edhe më ndiqnin mua, por unë nuk e dija në atë moment, mendova se më kapën rastësisht. Shkurt, më kapën, më mbërthyen, më dënuan 15 vjet.

Në cilin burg ju çuan?

Bëra hetuesinë në Elbasan, nja katër muaj, biles e pata pak të rëndë tri javët e para se kërkonin dhe gjëra të tjera ata, siç e kishin zakon: jo, “kush e di tjëtër?” e, “më kë je llafosur?” e, “më sa shokë ke bërë mënd?” e, në fakt unë s’kisha njeri fare, u nisa vetëm.

Hëngra ca dru aty, kuptohet ajo punë, se hetuesitë, ata që s’ë dinë, i kujtojnë se ishin hetuesi siç bëhen tani në Evropë e në Amerikë, ato ishin me dru dhe ata, shumë pohime, i nxirrnin nga të burgosurit, me hu, edhe pa qenë të vërteta akuzat që iu bënin. Po unë i përballova ato tri javë, se nuk qe ndonjë gjë e madhe, edhe pse nuk isha stërvitur, por dëgjuar kisha për torturat e tyre dhe për mënyrën e sjelljes dhe rezistencës në hetuesi, nga babai. E dija situatën. U mbyll me aq hetuesia, më dënuan për 15 vjet për “tëntativë arratisjëjë”, duke e justifikuar veten me dy gjëra, pa hyrë shumë në politikë, për të mos e rënduar situatën, më tepër që: nuk më dhanë të drejtë shkolle, se nuk ma dhanë vërtet, shkollën e lartë dhe që nuk më botuan shkrimet që bëja.

Domethënë, u mjaftova me këto dy arsye, sepse ata donin “psë?”.

Pas hetuesisë më çuan në burgun e Tiranës, ka qenë burgu i vjetër, shumë i vjetër, me mure të trashë: 3 m ato muret e jashtme, me lagështirë. Aty bëra tre muaj. Pas tre muajve, meqë isha i ri, se kam hyrë 23 vjeç në burg, na shpunë në kampin që i thoshin:

Uran Kostreci Kombinati i Qumështit, apo i Mishit në Tiranë. Aty nja 10 muaj.

Një sabah herët, në orën 4.00 të sabahut, nuk e mora vesh qysh tek, na thërrasin, mua dhe një njeri tjetër, shumë të mirë, nga Vlora, Astrit Sharra, ka vdekur i shkreti ndjesë pastë, nga kanceri, na morën me gjithë teshat dhe nuk dinim ku do na shpinin, s’na thanë gjë. Na shpunë në Burrel. Në Burrel, aty, kalova nja 11 muaj. Meqenëse kishin nevojë për punë ata, të rinjtë prapë i nxirrnin ndonjëherë, edhe mua më zuri lotaria pas nja një viti, nga Burreli, bashkë me nja 180 veta, na shpunë në Laç. Edhe atje në Laç doli për dreq ajo punë, sepse dukem si burrë i urtë, por nuk kam qenë dhe aq i urtë dhe u prishej një çikë mbledhja atyre me ndonjë pyetje që bëja unë dhe më mori zët shumë komanda dhe pas një druri që hëngra nga një kapter, kapter Xhakua që thoshte: “Jam nga Përmëti”. Se nga Përmeti jam unë. Ky kapter nga Përmeti mori urdhër nga komandanti i kampit, Hazbi Lamçja dhe më ka dhënë një dru të fortë që më ka rënë dy herë të fikët në mes të kampit, në mes të 1200 vetave, me një pretekst ashtu kot, siç e kishin ata. Pas kësaj u sëmura. Volla gjak në birucë. Më shpunë në spital, nuk më sollën më në kamp. Duket u bëra i padëshirueshëm në kamp demek me ato pyetjet që u bëja, kur vinin, bënin ndonjë mbledhje politike ata. E panë të arsyeshme të më çojnë në Burrel prapë. Edhe në Burrel qëndrova pastaj deri sa u lirova. Duhej të lirohesha në ’73-shin, por në ’73-shin, kur po bëhej ajo, revolta e Spaçit, që ne nuk e dinim akoma, por më vonë e morëm vesh, në maj ka qenë, mua një, Simon Jubanin, prift, dy dhe Raif Elezin, ndjesë pastë, nga Kukësi, brenda javës na dënuan, për së dyti, brenda në burg. Pra, unë mora 8 vjet të tjera për agjitacion dhe propagandë me ca dëshmitarë, siç ishin ata, e dini vetë ju. Kështu që me ato 8 vjet që mora, se unë kisha bërë 12 vjet në atë kohë, duhet të lirohesha, unë bëra 20. Edhe hyra në ’61-shin dhe më liruan në vitin ’81. Pastaj më liruan, po akoma s’kisha besim a do më lironin kur isha brenda, se edhe tri herë dënonin ndonjëherë dhe u bë gati-gati e pamundur ta imagjinoje sa burg do të bëje.

Desha të them kishte qenë se kur dola unë, babai, nëna, halla kishin vdekur. Vetëm vëllai ishte ndarë, e gjeta. Ai erdhi më mori, biles. Mbas një viti e katër muajsh, në orën 1.00 të natës, erdhën më morën prapë. Befas! Kujtova se më arrestuan. Në fakt, nuk qe arrestim, në Degë e mora vesh. Dega qe ajo që quhet Rendi sot, kështu i thoshin: Degë e Brendshme. Aty më lanë një natë në një palestër policësh edhe të nesërmen, në orën 9.00 a 10.00 të mëngjesit, me një makinë më çuan, binte shi, në Kurtaj të Peqinit edhe më thanë: je i internuar për 5 vjet. Kërkova arsyen, s’ma thanë. “Do ta thëmi”, thanë. As sot, s’ma kanë thënë. Pra, kontakti i parë tani me ordinerët. Unë, kisha hall edhe se këta do të jenë bij komunistësh, edhe do marrin vesh prejardhjen time, edhe do më

japin hu tri herë në ditë aty e s’do kishte kush më mbronte. Kështu e përfytyrova unë me thënë të drejtën, se nuk ishte më ambienti që kisha lënë në Burrel, por për çudi doli ndryshe. Më filloi, nga mërzia, një dhimbje koke në atë autoburgun. Ishin ca makina të mbyllura, që nuk shihje hiç gjë, fare, llamarinë, hekur edhe më sollën në burg të Tiranës, tek i Riu, tani. Aty, kërkova një aspirinë nga ai që ishte me mantel të bardhë dhe e kuptova që ishte infermieri, i dënuar. Thashë: “Kam dhembje kokë”. Kisha vërtet. Ai më tha: “Do ta bie unë te dhoma, por ik”… Dhoma qe goxha e gjatë, por e ngushtë. Edhe unë tani aty. Aty qe vënë nga këta të burgosurit, një si përgjegjës dhome, që caktonte vendin se ku do flije, se ishin ca dërrasa aty, ishin tre rreshta, tre kate. Kati i parë ishin njerëzit që s’ishin as taraf, as një gjë, si puna ime, kot më kot me një fjalë se unë nuk njihja asnjë aty. Kati i dytë, po përdor një emërtim figurativ, ishte “borgjëzia”, edhe kati i tretë, pastaj, “fisnikëria”. Këta ishin horrat e horrave, këta ishin kriminelët e mëdhenj. Këta vidhnin ushqimet e këtyre dhe hanin atje lart. Kjo qe gjendja, zhurmë, ca luanin bixhoz me letra të bëra me letër, ca luanin domino, i kishin bërë aty me bukë. Në këtë tollovi, ai përgjegjësi, një kot më kot ai, më tha mua: “Futu aty”. Aty në kat të parë, qe kot aty, një thes me byk, një dyshek që nuk dije sa do rrije. Kur hapet dera dhe thërret njëri: Uran Kostreci, Uran Kostreci! Unë dëgjova emrin tim tani, me zor, se ishte zhurmë. Dikur e dëgjova, u afrova. “Jam unë”, thashë. Tha: “Aspirinën”. Qe ai infermieri që porosita unë. Kur u dëgjua emri im aty, dilnin ata, kati i tretë, nga ata që ishin paria e atij vendi, një i paqethur aty, ai ishte si biçim kapoja aty që bënte ligjin edhe me policët, pa le me të burgosurit: “Kush është këtu,- tha,Uran Kostrëci?” “Obobo,- thashë unë,- tani u identifikova, tani e kam keq punën”. Në fakt doli ndryshe. Thashë: “Unë jam, zotëri”.

“Ti, tha, je Urani?” “Unë jam”, –thashë unë. “Prapë të futën,përdori një fjalë banale,-këta në burg?” “E po tani, bëmë faj”. Unë po i matja fjalët tani se nuk dihej, se çdo fjalë që të thosha unë tani aty do të shkonte atje ku nuk duhej të vinte: “E po bëra faj”,thashë unë.- “Thëva rrëgullin”. “Ça rregull lëshi!”, –tha ai. “Ku e ke vënë?”, iu kthye atij përgjegjësit. “Po, i tha, këtu”. “Si o aty? E di ç’ka hequr ky? Obobo!” Ky nuk më njihte fare mua, por kishte dëgjuar nga ca ordinerë që kishin qenë në Burrel, që kisha bërë burg e biruca sa të duash. “O ç’ka hequr ky”, tha. “Ti,- tha,- do vish lart”. “Po jo mor’ zotëri,- i thashë unë,- jam mirë këtu” “Lart!” Po hajde thuaj “jo” tani, se të hapej dhe punë aty. Ai dorën mua dhe unë dorën atij, si cingël unë, lart atje. Çfarë të shihja unë atje? Atje qe si lounge. Aty kishte djathë e, kaçkavall e, simite e, cigare DS, se këtyre edhe u binin nga shtëpia, por u merrnin edhe të tjerëve këta. Tani, unë edhe të doja të lëvizja, nuk kisha nga lëvizja. Bënë një prezantim ata. Ky që e dinte emrin tim më prezantoi me ata të tjerët. Ishin nja dhjetë veta atje lart. Edhe këta vijnë aty si te sulltani, me dorë në zemër tek unë. U bë një skenë qesharake. Po unë tani s’po qeshja, se isha në hall të madh. Edhe po prezantohesha tani, nejse. Më bënë vend aty në qoshe, më hapën një hapësirë, mos të më lëvizte njeri, edhe aty kisha dhe ushqim unë. Aty po haja mirë, unë. Ai, mall i vjedhur aty, po s’kisha çfarë bëja, po haja mall të vjedhur aty unë, po pija duhan. Pra, e rrëfeva gjithë këtë skenën që ka dhe një çikë komicitet, për të thënë që unë edhe aty gjeta një farë dermani, që nuk më ngacmuan. Edhe kjo ndodhi edhe kur vajta në Sarandë. Megjithëse atje ka një incident. Mbas nja një vit e gjysmë në Sarandë, unë gjithmonë mbaja një farë baraslargesë me njerëzit, se nuk mund të hyje në intimitet për shoqëri, se nuk ua dije mirë tabiatet, nuk dije sesi do të vepronin ata me mua, edhe shumë të besueshëm nuk mund të ishin, pra për politikë nuk bëhej llaf për t’u llafosur, por unë e kuptova që do bashkëjetoj me ta tani, pra, duhet të gjeja një formulë. Formula ishte kjo që unë mbaja një baraslargesë me të gjithë: “mirëmëngjësi!”, “mirëmbrëma!”, por nja 5-6 veta që unë formova bindjen që ashtu ishin, ishin njerëz më për së mbari.

Kishin rënë o për ndonjë mosdenoncim, o për ndonjë armëmbajtje pa leje. Këta më morën në mbrojtje, që mos të më trazonte njeri.

Se aty haje dru tri herë në ditë, ë.

Se nga e morën vesh që unë italisht dija edhe më thonë: “A mund të na i përkthësh?” Ishin nja 12 fjalë, më kujtohet, në një copë letër. Tani, mua më erdhi keq t’u thosha “jo” se s’që ndonjë gjë e madhe ajo. Nuk po u jap mësim, thashë unë, por po ua përkthej. Ua

përktheva ato për pesë minuta, ua dhashë. Kjo punë vazhdoi me këta. Ndërkohë këta ma shpërblenin mua në një farë kuptimi, me ndonjë cigare, që ma jepnin dhe më përpara. Edhe unë u pajtova tani me këtë gjendje: domethënë po u jap ato fjalët, për pesë minuta se nuk më kushtonte gjë, më vinte dhe keq. Mirëpo vajti fjala te komanda sepse një ditë, pasi kishim ardhur nga puna, nga ato tarracat që bënim në Sarandë, tellalli, një i burgosur që ishte caktuar, që thërriste të burgosurit: “Uran Kostreci, në zyrë tëknikë!” Zyra teknike ishte një zyrë e gjeometrave që bënin punimet dhe aty kishin ardhur nja tre oficerë. Njëri qe komandant i Kampeve dhe Burgjeve dhe oficeri i kampit. Sa hyj atje unë, më thanë mua: “Çfarë bën ti?”. Unë në këmbë, ata ulur të tërë atje, bashkë me ata të zyrës teknike, të burgosurit. “Unë, zotëri,-i thashë-, po bëj burgun”. “Po mirë burgun, po me ata djemtë atje, çfarë u mëson, çfarë u thua atyre, çfarë i ngatërron për t’i bërë si vëtja?” “Po jo mor zotëri, i thashë, nuk kam punë me ata, ata janë në fatkeqësinë e tyre dhe unë kam hallin tim”. “Po çfarë janë ato të shkruarat që u jëp?” “Po tani, u thashë unë”…ë mora vesh që fjala kishte vajtur tani, s’mund t’u thosha jo, “ata seç mësojnë ndonjë gjë dhe unë kam menduar që sesa të merren me ndonjë bixhoz, më mirë që po mësojnë ndonjë gjë, nuk di a mësojnë dhe m’u lutën a mund t’ua përkthej nja 7 a 8 fjalë që më japin në ditë dhe unë ua përkthej për 5 minuta nga italishtja. Edhe për komandën, mendoj që është mirë, që mos të merren me ndonjë gjë kështu, të rrihën”.

“Po pse,-tha, të kemi sjellë për prift ne këtu, ty?” “Po, jo prift,thashë unë,- por më erdhi dhe keq dhe ja i ndihmova një çikë“. Të ngrihet ai, nga vendi ku qe. Më jep një, ajo nuk di a qe shpullë, qe grusht se më vajti koka te xhami mua. E hëngra atë. U ngrita unë.

Rashë në mbërdhe, u ngrita. S’u ndjeva hiç. Më tha mua: “Të pamë që komunikove me njeri këtu, e ke vendin lart”. Lart ishte vendi i të burgosurve armiq. “Do vesh atje ku ke qenë më parë”. “Hajdë, qërohu”, më tha. Dola jashtë. Çfarë do bëje? Tani, këta të burgosurit që vinin tek unë, shkonte fjala, e kuptuan gjendjen time, kërcënimin edhe nuk më erdhën të më shqetësonin me ato fjalët që shkruanin në italisht, por për çudi, dhe kjo është për të lavdëruar, nuk di sa nga ata janë gjallë dhe ku janë, por po i falënderoj dhe po u tregoj mirënjohjen, ata mua, mëngjes për mëngjes, kur niseshim në punë, pa e parë se kush, më vinin një paketë “Partizani” këtej e një këtej. Edhe pse tani unë atyre nuk po u jepja më fjalë se nuk vinin vetë të më shqetësonin, ata cigaret vazhdonin m’i jepnin. Pra, kjo qe situata në burgun ordiner.

Ju përmendët Simon Jubanin si një nga të dënuarit e Burrelit. Cilët ishin intelektualët e tjerë me të cilët keni ndarë vitet e dënimit në Burrel?

Po, ka qenë Simon Jubani. Kam pasur muhabet me atë. Kur vajta sefte në ’63-shin, kam gjetur njerëz shumë të mirë. Kur them shumë të mirë, në kuptimin që ishte nga ajo përbërja e kastës së vjetër, që ishin të burgosurit politikë, autentikë edhe nja 5 a 6 prej tyre ishin intelektualë të klasit të parë. Po gjeta Kudret Kokoshin, nga Vlora; gjeta Engjëll Çobën, nga Shkodra; gjeta Et’hëm Haxhiademin, dramaturg dhe përkthyes i mirë nga Elbasani. Këta ishin të vjetër të gjithë në moshë, por në ndryshim nga të rinjtë e tjerë, unë me këta rrija, se e ndjeva që nga këta mund të përfitoje dhe përfitova vërtet. Ishtë… kush tjetër? Koço Tasi nga Përmeti, jurist. Nga ky kam marrë mësime filozofie. Domethënë me këta njerëz, por dhe të tjerë që, edhe pse s’ishin të këtij niveli intelektual dhe arsimor, ishin njerëz të mirë, kam qëndruar. Aq e vërtetë ishte kjo që po them unë, sa mua më futën në dhomën nr.8. Kishte 10 dhoma Burreli. Ishte 120 metër i gjatë, çimento i gjithë, me katër dritare çdo dhomë. Dhomat ishin 8 e gjysmë me 5 e gjysmë m, standarde. Mua më futën në dhomën nr. 8, ashtu rastisi. Atje ishin 33 veta, rrinin në çimento, me ndonjë jatak, ndonjë shtronte rrogoz, ndonjë s’kishtë, vonë pastaj në ’73shin vunë ca dërrasa që e lehtësoi pak gjendjen, se kishte lagështirë. Por ajo që duhet t’u them, se është me interes: në ato vite kur vajta unë, mbahej akoma tradita e burgut tamam. Ishin 33 veta, edhe, me keqardhje e them, vetëm njëri qe spiun, s’po e them emrin, ka vdekur, nga Myzeqeja. Të 32 ishin njerëz të mirë shumë.

Aty gjeta dhe Engjëll Çobën, i cili kishte pasur miqësi edhe me tim atë. Pra, me disa nga ata të vjetrit, influencoi edhe miqësia e tim eti me ta dikur, edhe unë e pata më lehtë të afrohesha me ta, ose më mirë të themi ata më afruan mua, edhe, po përdor një folje

Burgu i Burrelit jo aq të rregullt, në kuptimin figurativ, unë dita t’i mjel këta. T’i mjel, me kuptimin e mirë të fjalës, pra, të marr diturinë e tyre, aq sa munda. Po! Edhe ata e lejuan veten të milen prej meje. Kishin vërtet dëshirë të më ndihmonin. Aty mësova italisht, aty komentova Dante Aligheri-n, aty mësova edhe historinë e filozofisë, edhe shumë gjëra të tjera. Aty njoha dhe historinë e Shqipërisë, për herë të parë, se ajo që kishim bërë në shkollë qe kot.

Na tregoni diçka më shumë për këtë atmosferën intelektuale dhe librat në Burrel, që duhet të ketë qenë një nga gjërat më të bukura e më të rralla në ato vite të errëta. Ju keni shkruar “Epopëja e karkalëcavë” në burg. Si arritët ta nxirrnit veprën që andej?

Tani, siç e thashë, situata në Burrel nuk qe e lehtë, qe e vështirë.

Dhe për nga disiplina e hekurt, Burreli, mund të them që shquhej për keq. I vetmi avantazh atje, për ne, për mua në mënyrë të veçantë që isha njeri që merresha me libra, ishte që nuk kishte punë dhe tërë ditën, në qoftë se ishe i zoti dhe kishe vullnet, ti mund të merreshe me libra. Tani del vetvetiu pyetja që mund të bëni ju: Ku i gjenit librat? Libra në Burrel, në ndryshim me kampet e tjera të përqendrimit, kishte në gjuhë të huaj: italisht, frëngjisht, pak gjermanisht edhe pak anglisht, po italisht shumë. Pse? Sepse ata Burrelin e kishin caktuar dhe destinuar për njerëz që do të shuheshin, do të masakroheshin, do asgjësoheshin, kështu qe plani i parë. Edhe kanë menduar, që me libra, pa libra, ata do ikin…Pastaj u ndërrua një çikë atmosfera dhe u ndërrua dhe plani, ata e dinë sesi vajti puna. Për inerci, librat mbetën, deri më ’73shin, por unë atje vajta në ’63-shin. Deri në ’73-shin i pata dhjetë vjet në dispozicion librat, edhe i shfrytëzova aq sa munda. Meqë kam qenë i librave gjithnjë, unë përfitova shumë. Për brezat që erdhën, për të rinjtë, brezi i tretë t’i themi që erdhi pas ’73-shit, edhe që nuk ishin aq shumë të librave, se erdhën dhe kategori pak të papërgatitura, e patën të vështirë se librat i mblodhën ata në ’73-shin. Ne pastaj merreshim me nga një gjë tjetër, siç merresha unë për shembull, me ndonjë krijimtari, por edhe ato përkthime që bënim edhe ato i mblidhnin, gjoja për të kontrolluar dhe i zhduknin. Unë atje bërë dhe “Epopënë e karkalëcavë” që është një poemë satirike kundër komunistëve të cilën nuk arrita dot ta nxjerr sepse e shkrova, por arrita ta nxjerr sepse e mësova përmendësh. Ajo u shkrua për nja 8-9 vjet, 10 vjet se dhe ngjarjet nuk ndodhën në një ditë. Falë kujtesës sime që e kam pasur të fortë, fatmirësisht e kam akoma, unë mësova 2000 vargje përmendësh, aq kishte ajo: 500 strofa. Edhe kur e botova pastaj, vite e vite më vonë, e thjeshtova një çikë, por unë atë e shkrova në burg, edhe e botova në vitin ’92 për herë të parë, në gazetën “Liria” të cilën e drejtoja vetë, gazeta e të burgosurve politikë.

Pastaj e botova një herë në faqen e RD-së në ’93-shin, pastaj e botova libër në ’95-ën e pastaj më vonë prapë e ribotova. Pra, i vetmi krijim letrar i imi që shpëtoi nga Burreli ka qenë “Epopëja e karkalëcavë” se e mësova përmendësh. Ca gjëra të tjera humbën, i morën kapterët e s’i dhanë më. Çfarë kushtesh kishte burgu i Burrelit në periudhën kur ju ishit aty, vitet ’63-81?

Në Burrel, biruca qe shumë e vështirë. Qe e ftohtë, në dimër sidomos, aq sa të them të drejtën, aty ka pasur shumë raste që njerëzit kanë marrë plevit, kanë dalë dhe kanë vdekur pas gjashtë muajve, ose një viti. Unë, falë Zotit mbi të gjitha, por edhe falë organizmit tim, por edhe falë gjenit, se dhe gjeni ka të bëjë, unë rezistova. I kalova këto ftohje, herë me ilaçe, herë pa ilaçe, edhe ja ku jam, se normalisht dhe në mënyrë të natyrshme do të kish qenë më shumë e mundur që unë të kisha vdekur, po duket që Zoti i ka caktuar vetë jetët e njerëzve edhe unë falë Tij, jam gjallë sot. Po ka dhe një tjetër arsye. Ata që ishin atje, antikomunistë të vërtetë që e urrenin komunizmin se e njihnin mirë atë regjim se ç’që, ata rezistuan më kollaj, se urrejtja për regjimin qe aq e madhe sa ajo na jepte forcë. Dy janë në botë ndjenjat më të forta: dashuria dhe urrejtja. Ata, pa dashur që t’i lëndoj, që kishin hyrë aksidentalisht, që kishin thënë vetëm që “s’ka djathë” edhe që “s’ka patate në dyqan”…ata u ligështuan, ata e kishin më të vështirë të duronin burgun dhe bënin letra, lart, për sqarim, që: jo “ë pati fajin ky”, jo “ma bëri ky”, “po jua tregoj se si ka qenë puna”, rrinin me shpresë se gjoja do liroheshin o do rishikohej puna e tyre. Qe kot ajo punë, po kjo ata i ka lënduar shumë edhe i ka ligështuar. Unë edhe pse isha çikë më i ri se ca të tjerë nga këta, u thosha: Or’ vëllezër bëni dua të bjerë komunizmi sesa të jetë komunizmi gjallë, ne s’dalim që këtej. Lutje mos bëni se nuk jua ul dënimin njeri, por bëni dua mos t’jua shtojnë“! Tani, pse e thashë këtë? Ne, pra, që ishim antikomunistë të vërtetë dhe unë isha një nga ata, me thënë të drejtën, ne e duruam më kollaj se mobilizimi shpirtëror qe i madh, urrejtja qe shumë e fortë, nuk na linte sedra të ligështoheshim para atyre që na mbanin brenda edhe s’prisnim asnjë gjë të mirë, jo! Unë biles u thosha shokëve: habitem pse s’po na vrasin, habitem qysh jemi gjallë. Po na shpëtoi Zoti. Edhe Zoti na shpëtoi një pjesë, ne, sepse vdiqën shumë.

Tani, tjetër hollësi e Burrelit që duhet ditur është që filluan dënimet e dyta. Ato u bënë të tmerrshme, u bënë makth i madh se njeriu nuk kishte asnjë garanci se kur mund të mbaronte dënimi i tij në burg. Unë për fat të keq në ’73-shin u dënova prapë. Pata një mërzi, nja gjysmë ore, se aq e kam unë. E mblodha mendjen.

Burgu filloi nga fillimi. Edhe fillova me ato librat, merresha me ato, me ndonjë përkthim që bënim kur ishin akoma librat, edhe me ndonjë krijim që edhe pse nuk kishte ndonjë zarar ai shkrimi, kapterët i merrnin, gjoja për t’i kontrolluar dhe s’i jepnin fare. I humbën. Për shembull, unë po të them që, po të mos ishin marrë ca përkthime poezish nga autorë të mëdhenj: Petrarka e, Manzoni e, Carducci, t’i kisha sot, unë do të botoja një vëllim me poezi shumë të bukura, që nuk kam durim t’i bëj sot prapë. Shpëtoi vetëm “Epopëja e karkalëcavë”. Po çfarë shpëtoi tjetër? Atë që ata s’mund ta merrnin dot. Unë, duke përkthyer sonetat e Carducci-t, në burg, që humbën, siç të thashë, fitova skemën, ata nuk mundën të merrnin dot skemën e sonetit.

Skema u bë imja. Edhe atë skemë unë po e përdor për të krijuar sonetet, që i nxjerr një herë në javë te Facebook-u im. Pra, skema e Carducci-t është ajo që unë shkruaj sonetat sot. Unë mundohem t’i bëj në nivelin e atyre, por nuk i arrij dot, megjithatë bëj çmos që të jenë të pëlqyeshme. Edhe, ky qe përfitimi tjetër.

Po përfitimi i librave që u mora unë dhe ata që u morën me libra, ishte dhe kjo që e përballoje më kollaj atë kohë dhe atë tmerr ku jetonim sepse një pjesë njerëzish, pa dashur t’i qortoju bënë pesimistë. Tërë ditën rrinin me duar në gji: “ç’na gjëti!” kështu që këta edhe u atrofizuan, edhe u degraduan nga mendtë e kokës, kurse unë, në qoftë se nuk jam gabim, po të tjerë mund ta thonë, unë e shoh që kam mbetur normal: burgu mua s’më bëri asgjë, jo, përveçse iku mosha, hyra 23 vjeç, dola 50 e ca. Po mua, ata komunistët, nuk arritën dot të ma vrasin shpirtin dhe ky është triumfi më i madh që unë pata mbi ta!

A i keni takuar pas shembjes së diktaturës, ata që ju kanë dënuar dhe torturuar? Çfarë keni ndier në këto përballje? Çfarë ka ndodhur mes jush?

Asnjë gjë nuk ndodhi, po nga këta ciklopët, po i quaj ciklopë dhe kriminelë të asaj kohe që na kanë torturuar apo dënuar, shumë nga ata nuk i kam takuar se dhe unë s’kam dashur t’i takoj, por dhe ata nuk më janë shfaqur, po nja dy raste më kujtohet që ka pasur, rastësisht: një hetues, më kujtohet, që sa më takoi, fjalët e para, filloi të thotë që “unë e kam ditur, që ti kishe vlera, po ishte koha…” si llafet e tyre dhe unë ia kam mbyllur gojën me dy fjalë: “I nderuar zotëri, kohën e bëjnë njerëzit, edhe po të ishte për kohën, unë kam pasur mend, me lejen tënde, më shumë se ty. Mund të isha bërë hetues, fut nja 4-5 vetë brenda edhe bëhesha unë hetues, të rrihja unë ty dhe jo të më rrihje ti mua, por unë nuk desha t’i hyja asaj pune, kështu që zotrote deshe të hyje në atë kategori shqiptarësh që morën më qafë

gjysmën e Shqipërisë. Unë nuk po të them gjë tjetër, vetëm po të them këtë: që Zoti të faltë mëkatet dhe ishallah arrin të kuptosh se ç’kë bërë!”.

Tani, në lidhje me atë çfarë kam ndier. Dikush mendon se Urani do të ndiente ndonjë urrejtje, mllef të madh në atë moment që i shfaqet një nga këta edhe veprimi i parë që përfytyron që mund të bëjë ky njeri, pra, ky ish-i burgosur, është t’i hidhet në fyt. E para e punës një herë, unë kam pasur një vetëdije atëherë, po sot ca më tepër. Vetëdija ime ishte kjo: që unë isha armik i komunizmit dhe komunizmi qe armiku im. Këta të gjithë ndynë shpirtin e tyre, rënduan ndërgjegjen e tyre edhe u bënë vegla qorre të atij regjimi. Në qoftë se unë si Uran do të merresha me një nga këta, unë do ta ulja shumë veten, do ta ulja stekën. Unë edhe atje në burg s’mërrësha me gardianët. Unë isha njeriu më i sjellshëm me gardianët e burgut. I quaja kot, po kur vinin nga Ministria e Brendshme që vinin dhe bënin tema politike, edhe thoshte në fund ai: “kush ka ndonjë pyëtjë?”, unë atëherë i bëja një pyetje që ia hidhja në erë të gjithë atë që ai kishte thënë. Asgjë s’fitoja nga kjo, por kisha kënaqësinë që atij ia prishja atë për të cilën erdhi, edhe kënaqesha për veten time, edhe pse e dija që pas tri ditësh do futesha në birucë e do haja hu, siç haja. Tani, jemi te këta të tjerët. Më pyeti në një intervistë, një moderatore. “Uran, tha, ndjen urrejtje, kur sheh ndonjë nga ata që të kanë torturuar?” “Po jo moj zonjë”,- i thashë unë. “Jo se ata nuk e meritojnë urrejtjen time, por unë ata i përbuz “,-i thashë unë.

Urrehet ai që konsiderohet i barabartë për nga rangu me ty, nga klasi, nga intelekti, nga çdo gjë. Ata janë çapaçul, për të cilët unë ndiej mëshirë. Unë çdo gjë do pranoja, po që të isha në vendin e tyre, qoftë dhe një minutë, nuk do e pranoja se do vrisja veten. Edhe unë habitem, qysh nuk e vrasin veten.

Ju u liruat përfundimisht, edhe nga internimi, rreth 50 vjeç. Nuk e menduat asnjëherë të martoheshit?

E jo, ka një gjë te tipi im. Urani tani është tip romantiku, i tillë kam mbetur edhe tani që jam 80 vjeç. Si i tillë, unë e kam përfytyruar martesën, ashtu si çdo njeri, të bukur, poëtikë…Në atë kohë që dola unë, për martesë poetike nuk mund të bëhej fjalë më, edhe unë nuk mund të pajtohesha, edhe pse isha aq sa isha në moshë, le që s’ishtë ekonomia, s’kishtë as shtëpia, as rroba, as para, as gjë prej gjëje, po edhe nga ana shpirtërore unë nuk mund të pajtohesha me një martesë pleqërishte. Meqë ajo iku, jo për fajin tim, unë e mbylla edhe nuk desha të martohem. Jam martuar me letërsinë. Me lejen tuaj, po e them, atë e ka thënë Mid’hat Frashëri, jo unë, por unë jam martuar me Shqipërinë. Unë kam miq, kam shokë goxha të mirë, por mbi të gjitha kam letërsinë që s’më lëshon. Merrem me ato sonetet, librat edhe s’mund të them se e ndiej shumë mungesën e një familjeje paçka se me logjikë, kur mendohem hollë-hollë, e di që kam humbur shumë sepse martesa është një institucion i domosdoshëm. Edhe kur vjen një moshë shumë e shtyrë, edhe tani i ri s’jam, biles jam i vjetër, po duket ajo moshë akoma s’ka ardhur shyqyr Zotit, ndoshta dhe do ta ndiej mungesën e familjes. Mirëpo, unë jam besimtar, i fortë, i vërtetë. Unë besoj që Zoti nuk do më shkaktojë një rënie të atillë në shëndet sa të mos jem i zoti për veten time. Them që do ta kem vdekjen të qetë. Në emër të Zotit!

Burgu i Spaçit.

BAJAME HOXHA -Çeliku ZOT I MADH, PO QANË NJË POPULL...

O popull, O populli im i dashur!

Më vjen të qaj, Më vjen të bërtas Të ulërij.

Oh, këto ditë mjerimi, Këto ditë të vrara gushti Ua kaluan anijeve të 91-shit.

Sa të mjerë që mbetëm!

Lypsarë të kulturuar u bëmë Portave të huaja.

Mbetëm dyerve të botës duke trokitur, Duke kërkuar bukë, Duke zgjatur duart.

Duke u lutur të hapin portat e mbyllura me shula, Për të hyrë si endacakë të kohës së gurit, Për të gjetur një çik punë, Një çik mëshirë.

Edhe pse të shkolluar, Të mençuruar, Të kulturuar, Prapëseprapë kërkojmë, Kërkojmë lëmoshë te Greku!

Pak punë, Pak jetë, Pak respekt, o Zot! Ah që ah, o populli im!

Jemi të nëmur të goditur përjetësisht.

Edhe kur isha e dënuar çupëlinë, Pastaj e rritur, E sakatuar, E çnjerëzuar, E përbuzur, E mohuar, E tretur...

E internuar...

Jo, kurrë nuk kam dashur Ta ndërroja internimin Me lirinë e grekut!

Jo, kurrë!

Tani më vjen të qaj, Të bërtas, Të ulëri fort, fort, E të vajtoj me gra Reçi.

Të mbroj popullin tim që po hiqet zvarrë.

Zot! Zgjatmë dorën të marr në mbrojte Popullin tim të shtrenjtë.

Të përfshij në krahët e mi të gjithë udhëtarët E mbetur në kufi, Të mbetur udhëve, Të mbetur pa Atdhe.

T’u jap qetësinë e humbur dua, T’u jap dashurinë e Atdheut, T’u jap respektin, T’u kthej shpresën, T’u kthej dinjitetin.

Oh, sa turp! Sa turp nga bota!

Janë shurdhuar!?

Sot e them, e them me zë të lartë, Sepse më dhimbset populli, Populli im i braktisur më dhimbset.

Ah, o populli im, i shtrenjti popull, Ke mbetur jetim.

Jetim, pa nënë e pa baba, Mes katër rrugëve të botës.

Ah, o fshesë e vendit tim!

Mjerisht, Po e fshin një popull të tërë, me lot e dhimbje.

Mbetën rrugët e varfra, Rrugicat qajnë për fëmijët e ikur, Qajnë trarët e shtëpive të braktisura.

Oborret e thara nga thatësira, Ku u mungojnë lulet dhe blerimi i pranverës, U mungojnë trëndafilat, U mungojnë filizat!

Qajnë, qajnë dhe sokakët.

Zot! Po qanë një popull!

Po të lutet nën diellin përvëlues, Zot, po qajnë...

Po qajnë Po qan një popull! Është populli im...

Refleksion mbi librin e Tefik Selenicës “Shqipëria në 1927”

veçanërisht për administratën shtetërore, ishte një sfidë dhe guxim i rrallë, që intelektuali i shquar, autori Teki Selenca e realizoi sa intelektualisht aq dhe patriotikisht.

Nga Kristaq Xharo,

Libri i Selenicës, si asnjë tjetër më parë, paraqet me kompetencë aspekte të ndryshme të jetës së shtetit shqiptar në vitët ’20, një përiudhë pak ë njohur edhe pse jo e largët në histori. Në këtë libër gjejmë të paraqitura me stil shumë tërheqës çështje historike, sociale, administrative e deri ushtarake për shtetin shqiptar. Libri në formën e një enciklopedie do të afrohej pa mëdyshje si një guidë për çdo të huaj që dëshironte të njihte Shqipërinë dhe për çdo studiues vendas që ta përdorte për referencë në çdo punim studimor.

botuar në Mapo, 7 shtator 2016 aaftësia e administratës në shumë vende është tashmë e njohur si pengesa kryesore për zhvillimin, sigurisht shumë më serioze se mungesa e kapitaleve apo ndihmës së jashtme.

Vlerësohet se 80 për qind e planeve të zhvillimit në nivel botëror nuk plotësohen për shkak të paaftësisë së administratës.Herbert Emmerich.

Mbetet i veçantë momenti kur miku dhe kolegu im, profesori i përkushtuar në UET, Eniel Ninka më prëzantoi librin “Shqipëria në 1927”. Nuk duhëj shumë kohë për të konfirmuar atë çka më kishte treguar për këtë libër. I shoqëruar edhe me një album mjaft interesant, kjo vepër ishte një model me vlera të veçanta për përmbajtjen, stilin, gjuhën, informacionin dhe mesazhet që përcjell. Duke evidentuar faktin se libri u shkrua në vitin e largët 1927, kur autori ishte rreth 40 vjeç, Teki Selenica del në dritë si vijues i epopesë më të ndritur të kombit shqiptar, asaj të Rilindjes dhe të Pavarësisë.

‘Shqipëria në 1927” pason vëprën ë mëparshmë të Sëlënicës “Shqipëria në 1924”. Të dy librat i referohen periudhës kur shteti shqiptar ndodhej në hapat e parë të ekzistencës së vet, gjë që vlerësohet gjithashtu si një nga fazat më të vështira të historisë sonë. Situata e brendshme dhe e jashtme politike ishte e paqëndrueshme, në një mjedis aspak optimist. Një shtet i pakonsoliduar, me qeveri që i lëshonin vendin njëra-tjetrës. Shqiptarët të ndarë e të përçarë po vinin në dyshim aftësitë e tyre administrative për shtetformim. Ndërhyrjet e fuqive të huaja, e veçanërisht ato të vendeve fqinje, edhe pas Luftës së Parë Botërore, po minonin shtetin e brishtë shqiptar. Në këto kushte, të shkruaje si shtetar e me aq kompetencë profesionale për shtetin shqiptar të asaj periudhe, e

Autori Selenica, me analizë dhe me guxim, paraqet zhvillimet historike që nga periudha e shtetit shqiptar më 1912. Në mënyrë të kompletuar, lexuesi mund të gjejë si askush tjetër historinë e shtetit deri në vitin 1927, gati 15 vjet nga shpallja e pavarësisë. Mjaft informacion interesant gjejmë në intervalin nga pjesa e parë deri tek pjesa e gjashtë e këtij libri – faqe që u përgjigjen pyetjeve: Nga vijnë shqiptarët? Përse historia e Skënderbeut shkëlqeu me lavdinë e saj? Çfarë ndryshimesh solli Lidhja e Prizrënit? Cili ishtë roli i Rilindësvë? Ç’pasoja patën Luftërat Ballkanikë? Në ç’nivël ishtë rrëziku i copëtimit? Më pas, vijohet me analiza për Ismail Qemalin dhe Pavarësinë e shtetit shqiptar, princ Vidin, situatën e shqiptarëve gjatë Luftës së Parë Botërore, Kongresin e Lushnjës, pranimin në Lidhjen e Kombeve, ngjarjet e Qershorit, Nolin dhe A. Zogun; të gjitha këto momente vijnë me detaje mjaft interesante, duke shfrytëzuar burime të drejtpërdrejta. Edhe më interesant është fakti që këtë dinamikë ngjarjesh autori e ka përjetuar dhe e paraqet që në vitin 1928.

Libri, i cili mund të konsiderohet me të drejtë si enciklopedia e parë shqiptare, është mjaft i pasur edhe me të dhëna statistikore. Ai afron informacion jo thjesht për ndarjen administrative, që mund të shërbente edhe si material reference me reformën territoriale për të cilën aktualisht pati aq shumë

debat, por edhe për strukturën sociale të çdo elementi administrativ. Nga metoda e përdorur, popullsia e Shqipërisë vlerësohej në 814,380 banorë. Është ironik fakti që censusi i famshëm që u propagandua aq i zhurmshëm në 2011, duket amatoresk përpara mënyrës së evidentimit dhe analizës që pasqyron në librin e vet Selenica në vitin 1928. Në një mënyrë mjaft interesante, Selenica shprehet se për realizimin e regjistrimit të popullsisë u desh vetëm një ditë në vitin 1923, duke përdorur metodën dhe eksperiencën e regjistrimit të realizuar më parë, në vitin 1918, nga eksperti austriak i statistikave, Franz Seiner.

Libri “Shqipëria në 1927” përbëhët nga dy volumë me gjithsej rreth 800 faqe. Një numër shumë i madh tabelash dhe mbi 500 fotografi, shumica të afruara për herë të parë nga autori, e shoqërojnë këtë libër. Libri shfrytëzoi dukshëm eksperiencën e botimit të parë ‘Shqipëria në 1923’. Për mënyrën ë hartimit dhe kompletimit të librit, Selenica përdori literaturën më të përmendur të kohës. Janë mbi 70 libra që janë përdorur për bibliografi (v-vii), me autorët më të njohur të asaj kohe në botë. Për pjesën e përzgjedhjes së modelit, ai u mbështet në “Momënto Larouss”, që shfaqët vëçanërisht në pjesën historike të këtij punimi. Selenica përdori modelet më të mira perëndimore, edhe për studimin e klasifikimeve administrativë. “. . . sa për tëkstin ë shpirtin ë librit. . .” shprëhët Sëlënica, . . . “nuk jam kufizuar vëtëm në shkollën kualitativë të statistikës ë as në ‘Arithmëtiquë politiquë’, por në përdorimin e një metode të përbashkët dhe të perfeksionuar . . . pra duke mos u mjaftuar vetëm me shifra e me tablo, por duke i shpjeguar, analizuar, krahasuar dhe shfaqur relacionin e çdo përfundimi. . .” (Kap 3). Është gjithashtu mjaft pikant raporti që vendos autori më librin. “Nëvë dëri më sot, nga këto punime ishim të lirë, nuk ndjenim një nevojë të këtillë, por sot (që jemi shtet) duhet, për ekzistencën kombëtare, në skenën ndërkombëtare të diturisë, të sigurojmë një vend për veten tone . . .

Ky vend, kjo pozitë nuk jepet, por merret dhe për ta marrë këtë duhet të punojmë e ta meritojmë.

Punimi bëhet me vepra dhe meritimi caktohet mbas vëpravë . . .” Dhë Tëfik Sëlënica ë vëndosi “gurin ë rëndë” në ngrëhinën ë shtëtit shqiptar, dukë u renditur në panteonin e patriotëve me një kontribut të veçantë për kombin e tyre. Siç është e “zakonshmë”, vlërësimët do t’i mërrtë vëtëm pasi të kalonte një periudhë kohore prej gati 100 vitesh.

Ajo që ë bën librin “Shqipëria në 1927” një libër mjaft tërheqës dhe të dashur në të gjitha kohërat, është stili dhe gjuha e tij. Gjuha jonë ka evoluar jo pak që nga koha që është shkruar ky libër, dhe kushdo që do të lexonte Selenicën, nuk e ka të lehtë për të kuptuar kohën. Pa dyshim, mënyra e shkrimit të tij mund të konsiderohet nga më të pëlqyeshmet edhe në kohën tonë, duke kapërcyer kufijtë kohorë. Libri do të mbetet gjithmonë i rëndësishëm edhe për shkak se lidhet me subjektet që do të jenë gjithmonë një pjesë e natyrshme e tipareve themelore të shtetit, pa marrë parasysh distancën kohore. Dhe njohuritë që vijnë për lexuesin, gjithmonë do të jenë kaq realiste e plot jetë.

Vazhdon paraqitja figurative si një rikujtim e asaj pjesë të historië së harruar, tashmë, që dhe nuk njihet mire dhe në mjaft raste është deformuar. Le te vlejë si një pasqyrë që reflejton atë kohë të shkuar.

Vazhdon një shëtitje fotografike si rikujtesë së atyre vitëve të para të krijimit e funksionimt të Shtetit të Ri Shqiptar, që u krijua në sajë të atyre burrave që e kishin në zemër e në shpirt idealin e shenjtë Atheu e të Kombit Arbëror

A duher besuar a s’duhet bësuar endrrave ?

Një mister i pazgjidhur.

Lek Pervizi Nuk është se merremi me studimin e ëndrrave, por pâraqesim fakte konkrete. Kjo çeshtje është trajtuar që në kohët e vjetra, dhe shembuj klasikë na jepën nga Bibla. Si endrra e Faraonit e shtatë lopëve të majme e shtatë lopëve të thata, nterpretuar nha Jozefi, me shtatë vjet pjellori e bbollek e shtatëvjet thatësirë e varfëri. Që ashtu ndodhi sipas Biblës. Pastaj endrra e Nabukodonosorit, statuja gjigante prej mermeri e metali me këmbë prej argjili, ku profeti Daniel i burgosur, ia interpreton se mbretëria e tij merrte fund, sepse e mbështetur mbi këmbë argjili. Mbretëria e Nabukos u shemb dhe ai përfundoi së lypsar. E cituar është dhe endra e grues së Jul Ḉezarit që i tha, të nmos shkonte në Senatatë ditë se kishte pa një endërr të keqe. Kjo endërr nuk na është transmetuar, por e përmendm si një shembëll profetik të endrrave. Ne s’do rrijmë duke cituar endrra të tjera. Por është më së e vërtetë se në ato kohë të vjetra endrrat ishin si udhrrefyese për të parashikuar të mira a po të këqia që mund të pësoje. Me një kusht të tmpounuar që s’mund t’i ikje profecisë së tyre. Mbretërit e lashtësisë mbanin pranë interprettues të endrrave. Edhe Sulltanët e përandorisë osmane. Dhe ai shkrimtari qe ka shkruar Pallatin e Endrrave » atë gjë ka dashur të evidencoje si prapambetje e injorancë, që mbështetej mbë bestutri, e shenja ku endrrat merrnin rendësi të veçantë. Kjo ishte kultura e atyre kohrave, intelektualisht të prapambetura. Në rastin konkret e kemi fjalën vetëm për eksperiencë përsonale, që biie në kundërshtim me studimet shkencore që u janë bërë endrrave. Në këtë aspekt ështe Frojd që zë vendin e parë në këto studime. Të na fali lexuesi, por trajtimi i stërholluar i Frojdit me shokë, me gjithë respektin që kemi për ta, bie poshtë, jo me një përgjigje shkencore, por me shembuj konkretë, të mëdhej apo të vegjël, që e përcaktojnë shumë mirë atë problem. Endrrat, deshe apo s’deshe, janë njëgfenomen mistreioz qe bashkëjeton me njeriun, i strukur në një pjesë të trurit, ose më mirë të themi i kompjuterizuar.

Duke qenë se, siç thamë nuk do të merremi me shtrimin e problemit nga ana shkencore, nga ana tjetër do t’i ftonim lexuesit që të analizonin ato që ne do të paraqesim në këtë shkrim modest, sepse s’eshtë shkencor.

Por, troç që ta themi, është supershkencor, sepse zbulon annën më mistrioze të trurit të njeriut që ua kalon gjith kompiuterve më të përfeksionuar, sepse asnjë kompjutër sado i përsosur, nuk arrin të parashikoje të ardhmën e një veprimi ose ngjarje, qoftë e afërt ditore apo e shtrirë në vjet. Lexuesi do të njihet pra, me gjëra të pabesueshme, por më së të vërteta.

Shtrimi i tregimt pêrsonal nis nga mosha e brishtë dy vjeçe, diçka që të le të çuditur, por ja që është e vërtetë. Si është e mundur ?!

I nënëshkruari në moshën dy vjeçe një ditë shttaori të vrejtur me shi e bumbullima e rrufe, bien ë gjumë bri gjyshës së tij. Kur ç’i del në endërr. Ai sheh nje karro (bigë) romake tërhequr nga një kalë i bardhë, nëpër një rrugë shtruar me pllaka guri, kufizuar ansh anash me rrypa gurorë, drejtuar nga një ushtar romak. Rrotat e karros veshur me hekut shkaktonin në zhurmë të madhe, mbi atë rrugë me pllka guri, që lidhej me bubullimata e kohës.

Tashti të na thotë lexuesi ose dhe shkencëtari, nga i gjeti fëmija dy vjeç këto njohuri që t’i paraqitën në endërr ? Po ç’ndodh, fëmija rritet, dhe në moshën mbi 10 vjeç gjendët në Romë., nxenës në një shkollë. Kujdestrai e mesuesi i çon një ditë nxenësit të shohin katakombat dhe monumentet romake. Kur ç’me pa, fëmija gjendet po ne atë rrugë romake të ëndrrës, shtruar me pllaka guri, ku mugonte vetem karroja me kalë e ushtar, por rruga e njejtë. Fëmia mbet i çuditur, po këtë skenë ai e kishte parë ëndërr kur ishte dy vjeç. Ky nje shembëll supërklasik i lidhjës së endrrës me hapësirën kohore. Si mundej një fëmi dy vjeç të përfytyronte ëndërr një skenë të para dymijë vjet ? Pastaj do të kalonin tetëvjet që ai të ishte po ne atë rrugë romake identike me të endrrës. A ka njeri që e beson ? Sigirisht se kjo duket si lajthitje, ndërsa është një fakt konkret. Po pse kjo nuk ka ndodhur me fëmi të tjerë ? Atë s’mund ta themi, edhe mundet që edhe fëmijë të tjerë të kenë parë ëndrra të çuditëshme, por ose i kanë harrua, ose s’kanë pasë pse t’i përmendin.

Kush rri të merret me ëndrra ! Por ja që del një i falisur nga mebdja që kërkon të merret. Kjo ëndeërr mbeti e fiksuar gjithë kohën, aq e çuditëshme ishte. Një fëmi dy vjeç të shohë endër një skenë të ndohur para dymijë vje. ?! Për t’u çimendur ! E çdo të thoshte Frojd për këtë ? Do të mbetej pa fjalë. Tashti po E po diçka subkoshjente. S htyhëmi më thellë.

Sembëlli i fëmijës dy vjëç që sheh një ngjarje te para dymijvjetë, çon në një vështrim tjëtër, që për ata që e marrin vesh, do te dukej një marrëzi e madhe. E kemi fjalën që ai shëmbëll tregon se në trurin e njerit ësht e fiksua e gjithë historia e njerëzimit, jo veç nga një kohë si e Romës, para 2000 vjet, por që përmban krejt shtrirjën kohore të miliona vje më parë kur u krijua qeliza fillesë e njeriut, Dhe ky është misteri më i madh. Ashtu si në një kompiuter qe janë shënuar të gjithë të dhenaat e veprimtarisë njerëzore mbi tokë, që qyshë kur u shpik kopjuteri është nis regjistrimi në të. Kompiuteri njeri është shumë me i stërholluar por njeriu kurrë s’mund të ia arrije të zbuloje origjin e tij. Por ndoshta edhe mund të ndodhi ajo mrekulli, s’i dihet.

Endrrat përbejnë diçka të veçantë dhe e shfaqin me simbole, alegori e figuta të pakpshme e të papërcaktuara ose të deformuara.

Gjithçka anormale që shfaqet në ëndrra fsheh të vërteta që është e zotrshme të interpretohën. Kjo ishte hapja e bisedës që do të vazhdojë. Do të kalonin disa vjet që ëndrra të llojit s’do të përsëritëshin. Por për çudi nisën të shfaqëshin në kushte të tjera. Kjo ndodhi, kur u prish jeta normale që vazhdonte, në qetësi e mirëqenje. Lufta e dytë botërore shkaktoi ndryshime të mëdha, jo vetëm materiale, por ndikoi në sjelljet e njerëzve. Përveç luftës, ndodhen gjarje të tjera të tmerrshme. Shpërthimi i diktaturave toralitare, nazifashite e komuniste sido që t’i quajsh. Kush e kush bën më krime. Në këto kushte u përfshi edhe Shqipëria e jonë e vogël në tokë e popullsi, por sbhumë e madh në krime e masakra.

Këtë ngjarje shkaktuan të njerëzëit gjendje të trazuara shpirtërore e mendore. Kjo situatë e tensionuar, krijonte dhe ankthe trurore. Pra në gjendje anormale truri punon ndryshe. Më i sforcuar pra më i kushtëzuar në veprimtarinë e tij për të kapërcyer vështirësitë që kalon njeriu. Në gjendje te jashtëzakonshme truri aktivizohet më shumë. Si shembëll me të afërt marrim gjedjën e semundjës. Dhe ja që endrra hyn në lojë. I sëmuri e di nëse sherohet ose nës merr fund.

Këtë gjë ia tregojnë endrrat. Një me një. E çdo të thotë kjo ?

Kthehë@ëmi përsëri te vetja, si fakt i pëjetuatr e jo i treguar nga të tjerë. Në moshën tetëvjeç sëmurëm rendë, bronshit.

Temperatura rreth 40 gradë. Gjëndje e rrezikshme. Jemi më

shkurt 1928 në Korçë. Mjeku te koka. Ilaçe vetëm aspirina, e ndonjë pikë që s’e përcatoj dot. Ḉ’ndodh ? me shfaqet endërr një fushë e gjerë shume e rudhosur e materie e pacaktuar , që me shkatonte neveri të madhe. Isha koshient se vetëm kur ajo fushë të sheshohej e pastaj të zhdukej, do vinte shërimi imi. Kjo gjendje vazhdoi gjatë. më në fund kur fusha u normalizua unë e mora vesh se u shërova. As që i tregova kuj, as nënës, një gjë të tillë. Pra truri ndiqte procesin tim të sëmudjës e jepte sinjalin me ëdnrra . Për fatin tim nga e mira. Dhe nuk jam vetëm unë që e them këtë, se është më se e provuar, që me ëdrrat njerëzit e kupotonin, kur sëmurëshi, a do të kishin shërim, ose e kundërta. Frojd për këtë ka dhenë disa shpjegime. Por ai ka jetuar në një shoqëri të qetë pa andralla. Po të kishte pëërjetuar situatën e luftës së dytë dhe të diktaturave, konceptet e tij do të ishin krejt të ndryshuara, dhe më afër së vërtetës shkencore. Kjo gjendje e ëndrrave është e vlefshme për sëmundjet e renda, jo për raste të lehta kalimtare. A u ndodh të tjerëve kështu ? atë nuk mund ta themi, por për veten time, provat i kam të sakta. Më e forta eshtë kur rashë i sëmurë aq rendë sa më ruenin, ditë e natë, se kur po kaloj në qetësinë e përjetshme. isgha vërte keq.

Isha koshjent i rrezikut që po kaloja. E pikërisht kur gjendja u bë kritike, m’u shfaq një ënderr vërtet e çuditëshme, kur s’dihej gjë se ç’esht kompiuteri. Me dei në endërr sikur po formohej një libër, ashtu me vija e pika. I kthyer andej e kendej, i rrotulluar, Ii përmbysur, në çdo pozicion. Me ne fund u përplas mbi një shtresë i përfunduar si libër me sipër shkruar Skanderbeg. Kisha shpëtuar. Kur hapa sytë, aty pranë meje te koka e krevatit, po rrinte një grua që me ruente, që u habit kur më pa të çuar. Ec e thuej pastaj se ëndrrat s’janë gjë. Por dhe një gjë është për t(u thene, se ëndrrat s’janë gjë. Më e bukura ëhstë, kur dolëm në Belgjikë,.

Edhe atje pata një problem të rendë, do të kaloja në operacion të vështirë. Përsëri iendërr. Kësaj radhe krejt simbolike. Udhëtim me makinë për të arritur diku. Makina ma shofer, kalonte në një rrugë të ngushtë buzë greminave shkëmbore, me kthesa të ngushta, prit se ku po biem. Me në fund dolëmm prej aty dhe arritëm në vendin e caktuar.

Operacioni doli mirë. Por mjeku kurues, që me thirri në takim, me tha se duhej të kaloja një p operacion të dytë së dyshohej. Unë iu përgjigja, shiko zoteri, unë jam shqiptar, dhe ne u japim rendësi endrravve. Sipas ëndrrës sime jam sheruar plotësish e s’me gjen më gjë. AI mbeti haru, më shikoi me çudi, e s’tha asnjë fjalë. Mjeku i ambulacës sonë, u thot djemve, i njoftuar nga mkeku im, se ai babai juej duhet të bejë operacionin, ndryshe s’ka më se gjashtë muaj jetë. As që e çava kokën për atë punë, ëndrra më kishte siguruar se s’ka asgjë., dhe u bëra 91 vjeç, pa asnjë problem tjetër. Këtë e tregova duke kaprëcyer vite të tëra, pse ishte lidhur me sëmundjje. Tani do të kalojmë në ëndrra me të konklavitura, lidhur me ngjarje jetike, pas vendosjës së diktaturës komuniste në Shqiperi. Ishim në gjedje mali, të fshehur në shpella mos na zinin dhe na ekzekutonin. Tashti kalojmë në çudira që ç’hyja unë me disa gjëra politike. Sigurisht se tensioni ishte i madh, e frika e përditshme. Pastaj ç’hyja unë me Duçen, Benito Musolinin ? Kjo që do të tregoj, del fare e pabësueshme edhe për mua që e them. Un shoh ëndërr, si në film ,se si e arrestojn atë, e hypin në një kamjon me partizanë irtalianë, e pushkatojnë dhe e varin për këmbësh. Siç ndodhi relaisht. Po kjo si shpjegohet qe të dal një me nje ? Që atë ngjarje e morën vesh më vonë, pasi u dorzuam. Ndërsa endrra rjetër, edhe kjo e çuditëshme. Shoh hartën e Europës, Ku ana komuniste ishte e gjithe e kuqe. Kur si se filloj të

zbardhet nga Rusia e poshte krejt kampi komunist deri në Shqipëri, e cila mbeti e kuqe. Endrra si ëndra, unë prit që të zbardhet, Jo ashtu mbeti e kuqe, pra nën ddiktaturën komuniste. E ashtu doli. A mund të quhej demokraci një gjendje e udhhequr po nga komunistët e diktaurës ?

Këto ishin endrra politike në gjumë që u ben zgjendrra në jetë. Pas dorëzimi tonë, rrethanat u krijuan që unë mbeta i vetëm në Tiranë. Duke kapërcyer përshrime të tjera kalojmë përsëri të endrrat. Ashtu i vetëm, i mërzitur,n i dëshpëruar, arrij afër shtpisë natën 2o metra pa arritë aty më zuri një shi me xhyma e u bera qull. U dërrova dhe se si po më zinin të dridhuira dhe u futa në dyshek kruspull nën jorgan, ku të dridhura më pushuan me zuri gjumi. Kjo që do të tregoj i kalon përmasat që mund të mendohen. Nuk do ta zgjas përshkrimi por me dy fjalë. Nga ligësirat e dëgjerimi i botës, Zoti vendosi të denojë njerëzimin me në diluv universal të dytë, 40 dit e net, dhe lëshoj një shit ë dendur që zgjati po aq kohë në ëndërr. Njerëzit e mirë që i kishte kursyer ishin mbledhur në një shpellë malore shuùmë të madhe, ku përhapej një dritë e butë. Jo si në varkën e Noeut. Ata rrinin aty të qetë e shoqërohëshi me njeri tjetjerin. Unë isha njëkohësisht spekttator si ne kinema, por dhe i përfshirë në atë shpellë me të tjerët. Shpella përpara rrinte e haput. Drejt asaj veç ku duket një ulkonjë me shtatë këlysh, berë skelet nga urija. Dy tri hapa para shpellës, ajo bie e ngordhur me gjashtë këlysh. I shtati zvarritet deri te shpella. Dikush flet, lerëni të hyje të shkretin se këlysh është. Dëgjohet një zë tjetër, jo, këlyshi bëhet ujk, dhe e zë për qafe këlyshin dhe e hedh jasht, ku ngordh. Si ra qetësia pritej mbarimi i 40 ditëve. Shiu pushoi. Atëhere unë e shoh veten te ngritur fluturim në qiell për të parë si ishte puna. Toka ishte akoma e përçarënga lumej të trubullt plot mbeturina. U riktheva të shpella. Pas do kohë ngriem prapë fluturim që qielli ishte i pastër, toka ishte pertha e po qelte gjethi. I gjithë populli doli nga shpella duke kenduar e ngritur lavde Zotit me lutjet e tyre. Une e shija vetëm në fluturim që këndoja : Lavdi Zotit në Lartësinë e Qielit, dhe paqë në tokë njerëzve me vullnet të mirë. Në gjuhë latine.

Me doli gjumi dhe rrija duke menduar se ku e kishte kuptimin ajo ënderr. Ishte e pabesueshme. Unë me mendjën time e përcaktova se mjerisht 40 ditë e netët ihsin 40 vjet, që ne do të kalonim në pritje të shpëtimit. Ulkoja me këlyshët.

Komuniemi me satelitë e tij, ku Shqipaëria do t’ishte këlyshi i fundit. Këtë ëndërr supër biblike, s’ ia kam kallxuar askujt. E kam shkruar në kujtimet e mia që do të botohën, dhe për herë të parë paraqitet ne revsitën Kuq e Zi, që të mbetët dokument. në kuptimin si një fakt i vërtet që nuk i hiqet presja. Ndoshta dikuj i hy në punë. Por jeta vazhdonte. Isha bashkuar me vëllanë e madh Valentinin, e dukej sikur po e merrni veten. Dhe ja që shfaqen andrrat. Shoh veten duke kaluar me vështirësi lumej të trubull. Duke kaluar ura që vinin duke u shembur pas meje, e ndonjë tjetër si këto. Diçka jo e mirë do të na zinte por pa u dëmtuar. U bë shkak një përson, dhe na mori lumi, që mund ta pësonim shumë keq.

Ngjarjet u rrokullisën, na arrstuan e burgosën në qelitë e një dege. Mua me izoluan fare vetëm Valentinin me disa të tjerë. Ḉ’do ndodhte me ne ? ëndrra që pashë e zgjidhi çeshtjen. Nuk do na gjente gje, por vështirësi do të kalonim. Si ? Enderr. Po rrija i shtrirë mbi rrogozin e vjetër e rashë gjum dhe e veten ëndërr në det që kërkoja t’i ngjitësha një shkëmbi të lëmuar që s’e kapte dora dhe pashë veten ngusht mos mbytesha. Kur më shfaqet një shoqe shkolle e veshur me një fustan të bardhë, që më shtrin dorën dhe me hyp lart. Atje ishte një

shesh me bar, dhe një shpellë e madhe, ku rrinin njerë që unë i njhja, dhe vëllaj im, valentini. Aty ishte nje stol si ato të lulishtëve. Ajo vajza më uli aty e me tha, do të presih këtu derisa te vij e të marr vetë. E kuptova se kishim shpetuar.

Por çudia ështe se na çuan drejt e ne kalanë e Portopalermos, që lidhej me ëndrrën. Nga këtu përfunduam në kampin e Tepelenë, ku u bashkuam edhe me nënën. Unë u sëmura dhe mjekët me nxorën me rapôt qe s’mund te beja asnjë llojë punë fizike, e nuk me nxorën në punë të detyruar. Në këtë gjendje neutrale që u gjeta, ishin disa vizatime që nisa të bej të ambientit e kushtëve e portrete të dryshme. Kurse nga ana e ëndrrave, ajo qëtësi formale, mi kaloi në fantazira. Siç isha marrë me art e pikturë, një herë mu shfaq në isha kthyet në kohën e Leonardo da Vincit, si nxënës ose mik i tij. Ai më kishte vlerësuar punët që kisha bërë e me nxiste të vazhdoja.

Pastaaj përsëri në të kaluarën, me kalorësit e herojt te poemëve kalorsiakë, që unë i kisha lëxuer pothuaj të gjithë.

Pra éndrra siku sjellnin një rifreskim i të kaluarës sime shkollore. Në një ënderr tjetër sikur u gjera në shkollën time, dhe ishte aq reale sa kur u zgjova mu duk se vërtet kisha qe atje. Por duke mos përmendur ëndrra të kota arrrijmë në janar 1953. Kishim ndërruar vend. unë e nëna rrinim lart të shtretërve e poshtë nesh kishin sjellë katër dibranë të internuar sefte, me të cilët u njohëm e kishin qenë në shërbim të babait. Puna ishte pezulluar dhe ata rrinin aty në kazermë e nuk leviznin fort. Ndodh që unë shoh një ëndërr tepër të çuditëshme. Sikur njerëzimi, ku ishim përfhs dhe të internuarit, ishim të shqetësuar për disa fenomenëve që po ndodhnin në ne Hënë. Në një moment veç kur Hëna ndahet në katë pjesë, dhe nis me ra teposhtë. Atëhere na zuri tmerri.

Erdhi fundi i botës. Në atë tmerr, veç kur Hëna mori drejtm tjetër dhe shkoi dhe u pëplas pas malëve nga ana e lindjës, me flakë, tronditje e zhurmë të madhe. Shpëtuam e morëm fryme. Endërr hesapi. Unë kërkoja t’i hjepja një shpjegim sepse ajo ëndërr përmbante një kuptim. Diçka e madhe do të ndodhte, por ç’farë e kur ? Si burrë i mirë, zbrita të dibranët, me mend se ata mund t’i jepnin një interpretim.

Ua tregova aëndrrën, e prita së ç’kuptim do t’i jepnin. Unë e kisha formuluar një t’ timin që nuk e thashë. Ata u menduen pak, shikuen njeri tjetrin dhe më i vjetri mu pergjigj : -Or mec i Prenkës, ajo andërr asht tepër e veçantë, dhe tregon se një kokë e madhe ka me dek, por jo në Shqypnaj.

Por vroj or mec se ia thuj kuj tjetri.

Interpretimi ra me atë timin. Dhe u vërtetua se në 5 mars vdiq Stalini. Ec po deshe e thuaj se ënrrat s’janë gjë. Ato skeptikët që nuk i studiojnë këto fenomene, tallen, deri ne çastin kur t’u bjeri në kokë të tyre. Vdeklja e Stalinit i dha fund dhe kampit të Tepelenës. Të rikthehëmi përsëri në Tiranë, para se të na merrrte prokopia. Endrrat nuk është se vijnë rregullisht, ato shfaqen në momnte të caktuara të pa kontrollueshme. Që unë të jemë një që sheh ëndrra, atë e di, se s’ka natë që s’kalon pa e pa një ose dy edhe tashtyi në këtë moshë. Në kohën e Tiranë, në fazat gjoja si të qeta, edhe ëndrrat paraqitëshin si të zakonshme pa një domëthenje.

Gjithe sa treguam mund të merret si punë kote, që s’i jep zgjidje kësaj çeshtje. Tani pi e mbyllim me një ëndërr që i ve kapakut përfundimtar, se është prova më e bidshme, merre dhe si shekncore, se ëndrrat mund të parashikojnë ngjarje e situata, jo vetm të përditshme por në kohë dhe hapësirë. tani tëë kalojmë te kjo ëndërr e çuditshma, ndonse duket e thjeshjtë. Pronarët kishin blerë një qingj qe me kohë u rrit , shumë simpatik që bridhte nëpër kopësht e ishte bërë si nje ë shtëpisë. Edhe unë lozja me të ndonjëherë. Kur një natë shoh

një ëndërr : po dilsha nga dhoma në verandë, kur ç’të shoh, qingji kishte përfunduar i ngatërruar keq mbi tellat me gjëmba të gardhit ku po përpëlitej. Një të thirrur Qazimin që vjen me gjithë gruen me vrap. Shpejt, një ta marrë qingjin e një ta thherur. Unë jam i përrzier në atë punë. E rjepim dhe e varim si te kasapi, dhe jam unë që merrem me atë punë, dhe kështu mori fund ëndrra. Me doli gjumi dhe qesha me veti. Ḉ’nuk sheh njeriu në ëndrrat. Kjo pra ishte ëndrra. Nuk u tregoiva gjë Qazimit e Nuries. Punë kote, dava ëndrrash !

Kaluan afro dhjëtë ditë, sa mbaj mend. Eshtë e dielë paradite, unë siç isha ngritur, rregulluar e veshur dal në veranndë e çtë shoh ? qingjin të ngatërruar në telat me gjëmba, si në endëër, e njejta skenë identike në çdo lëvizje, si në endërr. pa hequr një presje e një skenë. Si e kopjuar identike. Pa me thoni të dashur lexues, si e interpretoni ju, kete përputhje të endrrës me një realitet të ndohur djetë di më vonë. E ç’hynte mendja ime në atë punë që s’kisha asnjë lidhje me qingjin as një biçim interesi me të. Pastaj e përsëris, si ngjarja kopmbinon e përputhur në mënyrë aq reale ? Që ngjarja të kisht ndodhur më përpara e ta shija ëndërr, kisht një far kuptimi. Por që ënrra të realizohej pikë për pikë si realitet, pasi të kalonin disa ditë, kjoo s’ka shkencëtar psikolog që ta shpjegojë. I kapërcen kufijt shkencor, dhe Froj vetë do të mbetej shtang nga një përputhje e tillë ngjarjësh, një shjfaqje figurative në endërr kaluar në një shfaqje reale jetësore. Aq me ë tepër për një ngjarje të pa rendësi, fare e kotë, me një qingj, kafshë e zakonshme, pa ndonjë vlerë që t’i jepte arësye ëndrrës e profetizimit të saj. Po ta hidhin këtë endërr si vizion dhe konkluzionin e saj material , ne truezën e hskencëtarëve, psikologë qofshin etjerë shkencëtare, do të shkrueshin volume të tërë dokkrash pa asnjë përfundim.

Ndërsa ne pa tituj e doktorata të larta , i japim përfundimin e prerë, që ëndrrat janë një shfaqje trurore, le ta quejmë dhe subkoshjente, që në mënyrë kategorike kanë aftësin të parashikojnë ngjarje që do të realizohën si në hapësirë e kohë të afërt ashtu dhe në më të largëta të së ardhmes. Kanë afësinë të lidhën me të kaluarën si të afërt ashtu dhe shumë të largtë. Mjaft folëm për këtë fenomen misterioz që qendron i thelluar në trurin më sekret apo të fshehur të njeriut e që shfaqet në raste të veçanta ose të paveçanta. Kaq e kishim për të kaluar kohën me lexuesit. me një shtesë, se gjithçika që u tha, lidhet me fakte autentike të ndodhura e të dëshmuara me ndërgjegje të potë vërtetësie. Mund të duket një gjë e kotë dhe e pa vend për t’u trajtuar, por jo. Të mos harrojmë se gjërat e vogla përmbajnë në vetvete mesazhe të mëdha.

Morfeu Zoti i gjumit dhe i ëndrrave në art.

Arti a

.