BIOBASED update
Centre of Expertise Biobased Economy MAGAZINE MEI 2021 CENTRE OF EXPERTISE BIOBASED ECONOMY
DUURZAAM SCHEEPSTRANSPORT CIRCULAIR HERONTWERPEN MATERIALEN NATUURLIJKE KLEUREN UIT SCHIMMELS
Inhoud 4
Lerend netwerk Biobouwers
5
Producenten kunnen gaan publiceren op biobasedinkopen.nl
6
Duurzame scheepstransport
7
8
14
9
16
Studenten helpen bedrijven
Student aan het woord: Chantal Hanegraaf
10
Opinie: Circulair herontwerpen van materialen
Living Lab Biobased Brazil: in gesprek met Mythyzi en Ana
Project pyrolyseproeftuin afgerond
17
Mulch-folie van biochar en biopolymeren
18
12
Data-gestuurd zwerfafvalbeleid
Gezondere kleding
Hoi biobased chemicaliën, doei fossiele grondstoffen!
5
Centre of Expertise Biobased Economy - 2
6
19
COLOFON
Natuurlijke kleuren uit schimmels
20
Beton met zeeschelpen
21
Milieu-uitdagingen composiet materialen
Redactie & vormgeving: Wendy van Rijsbergen w.vanrijsbergen@avans.nl © 2021 Centre of Expertise Biobased Economy. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd door middel van druk, kopie, digitale reproductie of op welke wijze dan ook zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Meer weten over ons? Bekijk dan de website WWW.COEBBE.NL
Centre of Expertise Biobased Economy
12
17
20
BIOBASED update mei 2021 - 3
Lerend netwerk Biobouwers Lerend Netwerk Biobouwers zet zich in voor de ontwikkeling van een innovatieve, praktijkgerichte onderwijsmethode voor de bouwsector. Hierin staan hout en biocomposieten, als voorbeelden van biocirculaire materialen, centraal en wordt aandacht besteed aan ecologisch systeemdenken en ‘21e-eeuwse vaardigheden’ zoals probleemoplossend denken, leiderschap en multidisciplinair samenwerken. 5 Vlaamse en Nederlandse partners gaan, samen met vele stakeholders uit de bouwsector, tot het einde van 2022 werken aan deze toekomstbestendige, innovatieve onderwijsmethode. Daarvoor worden hiaten tussen vraag en aanbod in kaart gebracht en grensoverschrijdende pilots ingericht waarin nieuwe methodes worden getest. Aan de pilots zullen zowel bachelor studenten als professionals deelnemen. Het beoogd resultaat is een roadmap waarlangs relevante opleidingen hun bestaande curricula kunnen door ontwikkelen.
KLIMAATDOELSTELLINGEN De coronacrisis maakte de kwetsbaarheid van de globale productieketens en het belang van het behouden c.q. weer opbouwen van voldoende lokale productiecapaciteit zichtbaar. De transitie naar een bio-circulaire economie die gebruik maakt van lokale, hernieuwbare, grondstoffen en die nieuwe lokale banen creëert kan sterk bijdragen aan het uitbouwen van de lokale productiecapaciteit. Eén van de sectoren die een aanzienlijke impact kan hebben is de bouwsector. De klimaatemissie van de Nederlandse bouwen sloopactiviteiten, inclusief keteneffecten, is berekend op 9,6 Mton CO2, dit is 5% van de klimaatemissie (Meten is weten in de Nederlandse bouw, CE Delft 2014). Een groot deel hiervan komt voort uit materiaalgebruik: de productie van grondstoffen, het transport ervan en de verwerking van bouw- en sloopafval. Met implementatie van ecologisch bouwen en ontwerp, houtbouw en nieuwe materialen (zoals biocomposieten), alsmede energie-efficiënte technologieën kan de sector dus een grote bijdrage leveren aan de klimaatdoelstellingen en tegelijkertijd de lokale economie stimuleren. Daarvoor moet deze nieuwe kennis allereerst worden overgebracht naar zowel bachelor studenten als professionals.
METHODOLOGIE De crisis zorgde daarnaast voor een bruuske omschakeling naar grotendeels online onderwijs. Ondanks alle uitdagingen die moesten worden overwonnen, zoals afnemende motivatie en mindere prestaties van studenten, bracht deze omschakeling ook kansen aan het licht. Door een efficiënte methodologie en tools te ontwerpen voor een combinatie van online en contactonderwijs kunnen studenten samenwerkend leren, sociale vaardigheden stimuleren en verdwijnen daarbij bepaalde fysieke barrières. Uit onder andere het Interreg VL-NL project “Grenzeloos Biobased Onderwijs” (GBO) blijkt dat de relevante kennis van huidige werknemers in de industrie nog tekort schiet om de groeipotentie van de regio volledig te benutten. Het betreft dan kennis op zowel technisch als bedrijfseconomisch gebied, maar ook vaardigheden zoals probleemoplossend denken, leiderschap, onderzoeksvaardigheden en teamwerk.
CONSORTIUM Het consortium bestaat uit Avans Hogeschool, Bouwmensen Zuidwest BV, HOGENT, HZ University of Applied Sciences en Gent University. Daarnaast zullen ook de brancheverenigingen in de klankbordgroep (BouwendNL (NL), Woodwize (VL), De VHC (Vereniging houtconstructeurs; NL) en Bouwunie (VL), alsmede de geïnteresseerde stakeholders (Holland Houtland (NL), Innovawood (VL;EU), KampC (VL) en Stichting Probos (NL), nauw betrokken worden bij het verder bekend maken van dit project. Met hun netwerken en platformen worden bedrijven actief betrokken bij het om- en bijscholen van bestaand personeel. Project ‘Lerend Netwerk Biobouwers’ is gefinancierd binnen het Interreg V programma Vlaanderen-Nederland, het grensoverschrijdend samenwerkingsprogramma met financiële steun van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling. Meer info: www.grensregio.eu
Producenten kunnen gaan publiceren op biobasedinkopen.nl Producenten van biobased producten en materialen krijgen zeer binnenkort toegang tot het leveranciersportaal op het platform biobasedinkopen.nl. Daar kunnen, langs de duurzaamheidscriteria die zijn opgesteld door de Redactieraad, biobased producten en materialen worden opgenomen in het platform. Met de lancering van het platform komende nazomer komt het hele biobased portfolio onder de aandacht van inkopers van overheden en andere organisaties, die door gebruik te maken van biobased producten aan hun duurzame inkoopdoelstellingen kunnen voldoen. De nieuwe database geeft antwoord op veel vragen van inkopers. Wanneer is een product biobased? Waar is het dan van gemaakt? Welk aanbod is er in de specifieke inkoopcategorieën? Hoe kan ik verschillende producten en materialen op duurzaamheidskenmerken met elkaar vergelijken?
INKOOPPOTENTIEEL Al meerdere provincies en andere overheden steunen het project. Zij spreken daarmee de intentie uit het platform na lancering in te zetten als instrument en leveren een financiële bijdrage aan de ontwikkeling van het platform. Daarmee vertegenwoordigen zij een enorm inkooppotentieel voor producenten die hun biobased portfolio etaleren. Naast de daadwerkelijke productendatabase wordt een digitale omgeving ingericht waar inkopers achtergrondinformatie kunnen vinden over bijvoorbeeld ontwikkelingen in biobased toepassingen en het proces van duurzaam inkopen. Hiervoor wordt samengewerkt met het verschillende kennispartners en ook hier ligt voor producenten een kans om inkopers kennis te laten maken met hun producten en materialen.
LANCERING IN OKTOBER Vanaf juni maken dus eerst de producenten kennis met het platform en kunnen zij hun biobased producten en materialen klaar zetten voor publicatie. In oktober wordt het platform officieel gelanceerd en komen de producten onder de aandacht van inkopers van overheden en grote organisaties. Een uitstekende etalage voor jouw biobased portfolio. Geïnteresseerd geraakt door dit bericht en wil je aansluiten als producent of inkoper? Neem contact op!
BIOBASED update mei 2021 - 5
Meer weten? Bas Koebrugge Projectleider Biobouwers & Biobased database b.koebrugge@avans.nl
Duurzaam scheepstransport In de race naar het verduurzamen van de gehele economie mag de scheepvaart uiteraard niet achterblijven. Globaal is de scheepvaart verantwoordelijk voor ongeveer 3% van de jaarlijkse uitstoot van emissies. Niet alleen vanuit milieukundig perspectief, maar ook vanuit economisch belang is het implementeren van nonfossiele brandstoffen voor de scheepvaart een prioriteit, door de invoering van restricties op gebruik van vervuilende stoffen. Centre of Expertise Biobased Economy (CoE BBE) voert momenteel een onderzoek uit voor het verduurzamen van coaster scheepstransport tussen de Benelux en Rusland voor Van Leer Energy BV. Vanuit Avans Hogeschool hebben studenten Lisa van der leden, Johanne Potie en Amaury Monnier de mogelijkheid gekregen mee te doen met dit project.
KLIMAATNEUTRAAL IN 2030 Het doel van het project van de studenten is om te ontdekken in hoeverre het realistisch is om de scheepvaart klimaatneutraal te krijgen voor 2030. Hierbij hebben zij ervoor gekozen drie alternatieve brandstoffen te onderzoeken; namelijk LNG, methanol en waterstof. Om de scheepvaart verder te verduurzamen kijken ze ook naar technieken die het energie verbruik van de coasters verder reduceren, zoals het gebruiken van windaandrijving als aanvulling op brandstof voortstuwing. Alwin Hoogendoorn assisteert de studenten voornamelijk met de technische en methodische aspecten. Cris Mul, algemeen directeur bij van Leer Energy BV, biedt hen een realistisch perspectief van de financiële factoren.
VAN GRONDSTOF TOT AAN HET SCHIP Lisa van der Leden: “Momenteel bekijken we de origine van de brandstof, hoe worden de grondstoffen gewonnen, hoe wordt het uiteindelijk bewerkt tot brandstof, en wat voor route legt de brandstof af voordat het in het schip getankt wordt? De bron van deze brandstoffen is vaak niet volledig circulair, daarom bekijken we projecties van de ontwikkelingen van volledig klimaat-neutrale productie van deze brandstoffen; bio-LNG, bio methanol en groene waterstof.” Verder maken de studenten een milieukundige analyse met GABI-software om te bepalen in hoeverre de drie brandstoffen een reductie van emissies kunnen bieden. Wat opvalt is dat LNG bijvoorbeeld weinig emissiereductie biedt over de levenscyclus van de brandstof, dit komt omdat methaan ontsnapt tijdens de verwerking en transport van LNG. Het is dus van belang om de milieueffecten van brandstoffen te analyseren van grondstof tot aan toepassing in een schip.
Centre of Expertise Biobased Economy - 6
De transitie naar duurzaam scheepvaarttransport is een langdurig en prijzig proces. Een volledig klimaat-neutrale scheepvaart voor 2030 zit er hoogstwaarschijnlijk niet in, maar wel bieden deze alternatieve brandstoffen een duurzamere scheepvaart en een perspectief op ontwikkeling tot een volledig schone scheepvaart in de toekomst. Dit project wordt mede mogelijke gemaakt door cofinanciering vanuit TKI Biobased Economy. > lees meer over dit project
Meer weten? Alwin Hoogendoorn Projectleider Duurzame scheepsvaart a.hoogendoorn@avans.nl
Hoi biobased chemicaliën, doei fossiele grondstoffen! Michiel Michels, docent en onderzoeker bij Centre of Expertise Biobased Economy, was te gast bij de Podcast #Aardkloot. Dat onze fossiele grondstoffen opraken, komt voor niemand uit de lucht vallen. Toch willen we allemaal gewoon onze kachel aanzetten, speelgoed kopen en rondscheuren in onze auto. Hoe nu dan? Michiel legt in deze podcast uit waarom biomassa een goede optie om fossiele grondstoffen te vervangen.Vandaar...hoi biobased chemicalën, doei fossiele grondstoffen!
LUISTER DE PODCAST
BIOBASED update mei 2021 - 7
Studenten helpen bedrijven Bedrijven kloppen vaak aan bij het Centre of Expertise Biobased Economy met uiteenlopende vragen over bijvoorbeeld het verder ontwikkelen van hun productidee, de duurzaamheid van hun product of de marketing van hun product en de bijbehorende businesscase. Het is helaas niet altijd mogelijk voor de lectoraten van het CoE BBE om met deze vragen direct aan de slag te gaan. Gelukkig is er ook een alternatief. Dien een opdracht in voor de Minor Biobased Technology & Business Development! In de minor (semester programma) Biobased Technology & Business Development die jaarlijks loopt van september t/m januari gaan studenten graag met deze vragen aan de slag. Dit gebeurt in gemengde groepen met studenten van verschillende opleidingen (chemische technologie, business innovation, commerciële economie, milieukunde etc.) onder begeleiding van docenten en onderzoekers.
type plastic. Weer een andere groep heeft onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om sportbitjes (mouthguard.nl) te recyclen en de logistiek die dan nodig is voor het inzamelen van de sportbitjes. De resultaten van de studenten worden vastgelegd in een businessplan waarin zowel het technisch ontwerp, marketing als de businesscase aan bod komen. De resultaten hebben al tot interessante vervolgstappen geleid.
DUURZAME BUSINESSCASES
Wil je meer weten over de minor of heb je een leuke opdracht voor de minor, neem dan contact op met Jappe de Best.
Dit schooljaar zijn de studenten van de minor met 5 opdrachten aan de slag gegaan. Een groep studenten heeft gekeken naar de duurzaamheid en markpositionering van afbreekbare confetti (zie candyconverters.com). Voor bionative industries (bionative-industries.com), een startup bedrijf dat afbreekbare wateroplosbare bioplastics maakt, is gekeken welke markten kansen bieden voor dit nieuwe
Meer weten? Jappe de Best Coördinator Minor Biobased Technology & Business Development jh.debest@avans.nl
Student aan het woord
Chantal Hanegraaf Student Chemie Avans Hogeschool
BIOBASED VLOKMIDDELEN VAN ZETMEEL Mijn naam is Chantal Hanegraaf en ik woon in Heesch. Op dit moment studeer ik Chemie aan Avans Hogeschool in Den Bosch en nu ben ik bezig met mijn afstudeerstage aan bij het Centre of Expertise Biobased Economy. Binnen mijn afstudeerstage houd ik me bezig met een onderzoek naar biobased vlokmiddelen. In processen zoals waterzuivering en papierproductie worden vaak synthetische polyelektrolyten gebruikt als vlokmiddelen, ook wel flocculanten genoemd. Deze synthetische polyelektrolyten zijn op olie gebaseerd, dragen bij aan een hogere koolstofvoetafdruk en hebben een slechte biologische afbreekbaarheid van de afbraak-tussenproducten. In Nederland gebruiken waterschappen ook aanzienlijke hoeveelheden synthetische polyelektrolyten als vlokmiddel voor afvalwaterzuivering. Volgens literatuuronderzoek kunnen biobased vlokmiddelen geproduceerd worden uit zetmeel (rest-) stromen die bijvoorbeeld afkomstig zijn uit de aardappel verwerkindustrie. Deze aardappelreststromen hebben ook een positieve impact op de waterzuivering, dus als deze aardappelresten kunnen worden gebruikt om biobased vlokmiddelen te produceren, is dat een win-winsituatie. Mijn onderzoek heeft dus te maken met een mogelijk groener alternatief wat begunstigend is voor de samenleving. De biobased vlokmiddelen zijn nog in de maak, maar hopelijk lukt het om een steentje te kunnen bijdragen. > Lees meer over dit project
Opinie Circulair herontwerpen van materialen Opinie: Willem Böttger, Lector Biobased Bouwen In 2050 willen we dat de bouweconomie volledig circulair is, waarbij afval niet meer bestaat en grondstoffen steeds opnieuw worden gebruikt. Een goed idee, maar er zit een energieverslindende duivel in de details. Elk jaar halen we bijna 67,5 miljard ton aan fossiele energie, metaal en mineralen uit de aarde, gemiddeld meer dan 8 ton voor elke persoon op aarde. Gigantisch! De EU publiceerde onlangs hun geüpdatet lijst van Critical Raw Materials (CRM’s), die cruciaal zijn voor de Europese economie. Vele van de gedolven materialen zijn noodzakelijk voor de productie van mobiele telefoons, LED verlichting, magneten voor windmolens en accu’s voor elektrische auto’s. Maar ook in de reguliere bouw worden deze materialen gebruikt, zo is zelfs bouwzand schaars en importeert bijvoorbeeld Saudi Arabië bouwzand uit Europa.
DUIVELSE DETAILS Kobalt een van de CRM’s wordt gebruikt, als versneller om coatings, verven en harsen te laten polymeriseren en Borium wordt gebruikt in glaswol-isolatie om het glas minder broos te maken. Twee CRM’s die in relatief kleine hoeveelheden aan andere materialen worden toegevoegd om de eigenschappen of de productiesnelheid te verbeteren. Maar hoe halen wij aan het eind van de gebruiksfase deze stoffen uit het gevelpaneel of glaswol? Tegen welke kosten en vooral ook met welke hoeveelheid energie? Dat is waar de duivelse details om de hoek komen: de stoffen zitten helemaal verspreid, in zeer kleine hoeveelheden en zeer goed gebonden aan de overige materialen.
POTPOURRI AAN INGREDIËNTEN Er is veel aandacht voor circulair (her)ontwerpen van gebouwen en producten, maar we moeten ook onze materialen circulair gaan herontwerpen met energiezuinige recycling in het achterhoofd. Ook het materialenpaspoort focust op gebouwen en producten. Kunststof wordt hier als een materiaal gezien, terwijl het een potpourri aan ingrediënten is naast het basiskunststof met weekmakers, UV-blockers, vulmaterialen, vezels, brandvertragers, procesverbeteraars en kleurstoffen.
Biobased materialen, kort cyclisch regeneerbaar, met zonlicht gecreëerd en aan het eind van de levensduur door microorganismen te recyclen, bieden hierbij een zeer interessante oplossingsrichting. Maar ook hout, biologische isolatiematerialen en composieten op basis van rioolwater hebben behoefte aan uitgewerkte regels op het gebied van circulariteit. Want zoals in het geval van Obesitasbestrijding ingrediënten op de voedselverpakkingen slechts een klein onderdeel van de oplossing zijn, heeft ook de bouw naast een materialen- en ingrediëntenpaspoort de behoefte aan duidelijk uitgewerkte doelstellingen een wortel en een stok.
“Hoe halen wij aan het eind van de gebruiksfase de Critical Raw Materials uit het gevelpaneel of glaswol? Tegen welke kosten en vooral ook met welke hoeveelheid energie?”
MATERIALENPASPOORT Materiaalontwikkelaars en producenten, kunnen bovenstaande problemen oplossen, maar hebben hierbij behoefte aan duidelijke spelregels om een level playing field te creëren. Bedenk hierbij dat zelfs het zeer waardevol goud, dat in elke mobiele telefoon wordt gebruikt, nog steeds niet gerecycled wordt: te complex, niet verplicht en levert te weinig op. Met het veel goedkopere plastic is 2050 dichter bij dan je denkt. Centre of Expertise Biobased Economy - 10
Meer weten? Willem Böttger Lector Biobased Bouwen woj.bottger@avans.nl
BIOBASED update mei 2021 - 11
Data-gestuurd zwerfafvalbeleid voor gemeenten en bedrijfsleven ‘The trend is your friend’ wordt wel gezegd! En als dat ergens voor geldt dan is dat wel voor zwerfafval. Toen Natuur en Milieuvereniging Markkant Breda twee jaar geleden contact zocht met Centre of Expertise Biobased Economy (CoE BBE) met de vraag hoe we een halt konden toeroepen aan de vervuiling op straat, was zwerfafval-rapen nog meer iets voor ‘gekke henkies’ of ‘kort-gestraften’. Maar sindsdien is er veel veranderd. Om te beginnen zijn de Stadsjutters Breda samen met CoE BBE aan de slag gegaan met hun missie ‘voorkom zwerfvuil door aanpak bij de bron’.
DE LITTERATI APP GEEFT INZICHT
van wat in de stad waar ligt en van welk merk het is. Op de GIS-kaarten werden hot-spots ontdekd, en, in het kader van het afstudeerproject van Sebastian Just bij CoE BBE, zijn een aantal Stadsjutters gericht op 10 locaties gedurende 6 weken gemonitord.
BREDA IN 2030 ZWERFAFVAL VRIJ Sebastian analyseerde de ernst een mogelijke oorzaak van het probleem zodat de gemeente zijn schoonmaakbeleid nu effectiever kan maken. Maar alle inspanningen leverde nog meer op. Zo nam de Gemeenteraad van Breda recent een motie aan waarin de opdracht stond dat de gemeente per 2030 zwerfafvalvrij moet zijn. Met de missie ‘preventie van afval door hergebruik’ wisten de Stadsjutters en CoE BBE bovendien, met de verkregen data, een interessante bijdrage te leveren aan het landelijk bewerkstelligen van statiegeld op blikjes.
Om dit doel te bereiken verzamelen ze, met behulp van de app Litterati, data over hoeveel van wat waar ligt en hebben ze die gegevens op GIS-kaarten gezet. Dat geeft inzicht in het onderwerp en werkt verhelderend voor beleidsmakers zoals de Gemeente Breda, die niet meer wist over hun taak dan dat ze 750 ton zwerfafval jaarlijks ophaalden.
PLOG & SUP Met de door de Corona-crisis gedwongen verandering van terrasje pakken in take-away food consumeren groeide de bewustwording. Er zijn inmiddels honderden zwerfvuilpakkers actief. Studenten van Green Office doen mee met de Plog & Sup actief voor schone singels. Met de app Litterati verzamelden Stadsjutters data van pakweg 85.000 zwerfvuil pick-ups en weten we nu in grote lijnen hoeveel Centre of Expertise Biobased Economy - 12
Inmiddels schrijven de Stadsjutters en CoE BBE een aanvraag voor een vervolgproject. Het doel is een platform te ontwikkelen dat zowel overheden als bedrijfsleven kunnen gebruiken om data te verzamelen dmv citizen science en de analyses te gebruiken voor preventie maatregelen die bijdragen aan een circulaire economie. Een van de oplossingen kan zijn om bepaalde producten van biobased materiaal te maken zoals bijvoorbeeld sigarettenpeuken die momenteel het grootste aandeel vormen maar moeilijk kunnen worden geraapt. Zie figuur 1. Meedenken, meepraten, meedoen? Figuur 1: Soorten zwerfafval
Laat het ons weten!
“Met de missie ‘preventie van afval door hergebruik’ wisten de Stadsjutters en CoE BBE bovendien, met de verkregen data, een interessante bijdrage te leveren aan het landelijk bewerkstelligen van statiegeld op blikjes.”
WWW.STADSJUTTERSBREDA.NL BIOBASED update mei 2021 - 13
Meer weten? Maurits Dorlandt Projectleider Stadsjutters mhj.dorlandt@avans.nl
Living Lab Biobased Brazil EIGENSCHAPPEN VAN BIOKOOLSTOF Om dit doel te bereiken is het nodig om te begrijpen wat de biokoolstofeigenschappen beïnvloedt en welke biokoolstofparameters de biocomposieteigenschappen beïnvloeden? Mithyzi’s rol in dit project is het karakteriseren van biokoolstof monsters en het begrijpen van de uitkomstresultaten om verschillen tussen de grondstof en de pyrolysetechnieken te verklaren. Hierbij let zij op de kenmerken die relevant zijn voor de interactie met de polymeren. Hiervoor heeft Mithyzi verschillende analysetechnieken uitgevoerd met betrekking tot samenstelling en structuur, oppervlakte en porositeit, morfologie, zuurgraad, deeltjesgrootteverdeling en thermisch gedrag.
BIO-OLIE UPGRADEN Mithyzi Andrade Leal is een MSc Chemisch Ingenieur, afgestudeerd aan de Universidade Federal de Viçosa, Minas Gerais, Brazilië, en gastonderzoeker aan dezelfde instelling. Sinds september 2019 woont ze in Nederland als onderdeel van het Living Lab Biobased Brazil-programma om bij te dragen aan drie verschillende projecten bij het Centre of Expertise Biobased Economy. Momenteel werkt ze aan de Rijksuniversiteit Groningen als gastonderzoeker om karakteriseringsanalyses van biokoolstof (biochar) uit te voeren als
Ze was ook betrokken bij het Cashing Cashew-project waar ze werkte met simulatieprocessen en laboratoriumexperimenten voor de extractie van chemische bouwstenen. In het Pyrolyse Proeftuin-project voerde ze experimenten en analyses uit om de bio-olie uit beukenhout te upgraden met een veresteringsreactie met behulp van enzymen als katalysatoren. Bio-oliën staan bekend om hun hoge zuurgraad, voornamelijk door de aanwezigheid van azijnzuur. Verestering is een proces om organische zuren, in aanwezigheid van alcohol, om te zetten in een ester. De studie toonde aan dat het proces organische zuren in hun respectieve esters kon omzetten, wat werd bevestigd door verschillende analyses, waaronder tweedimensionale gaschromatografie-analyse, die veel wordt gebruikt bij de karakterisering van pyrolytische vloeistoffen. Op basis van de behaalde resultaten schrijft ze een artikel dat zal worden gepubliceerd.
onderdeel van het project ‘BioADD-Biocarbon
NEDERLAND
een duurzaam additief voor het verbeteren van
Na 1 jaar en 8 maanden in Nederland te hebben gewoond, had Mithyzi de kans om de Nederlandse cultuur te leren en zich zoveel mogelijk geïntegreerd te voelen.
biopolymereigenschappen’. Het BioADD-project heeft tot doel een duurzame oplossing te bieden voor het grote volume aan kunststoffen dat wordt gebruikt in tuinbouw- en landbouwtoepassingen, zoals plantenpotten, clips en mulchfolies. In plaats van fossiele en niet afbreekbare kunststoffen worden in BIOADD biologisch afbreekbare polymeren in combinatie met biobased additieven ontwikkeld. De biobased additieven zouden de specifieke eigenschappen van het biopolymeer verbeteren en ook de hoeveelheid polymeer per kg product vervangen. Onder de verbeterde eigenschappen speelt biologische afbreekbaarheid een belangrijke rol in de milieuvoordelen.
“Wat ik het leukste vind in dit land, is de bereikbaarheid met de fiets naar elke plek in de stad. Als je zelfs met de fiets naar een andere stad kunt reizen! Maar dat is niets voor mij! ”.
Centre of Expertise Biobased Economy - 14
... In gesprek met Mithyzi en Ana hier is dat ze ook het verouderingsproces van het houten bekledingsmateriaal onderzoekt: is het mogelijk om de levensduur van de gevel door thermische behandeling uit te breiden? Hoe de brandweerstand van het hout op een cirkelvormige en biobased manier te verbeteren? Als een definitief resultaat van haar stage, ontwerpt Ana een energie neutrale geveloplossing en een mock-up om een jaar in een echte situatie te worden getest om de resultaten te valideren. Bovendien schrijft ze een artikel dat in een internationaal tijdschrift wordt gepubliceerd.
CROSSING BOUNDRIES Afgelopen maart presenteerde Ana haar eerste resultaten op de Crossing Boundaries conferentie. Gedurende deze conferentie deelden veel hoogleraren, meesters en promovendi van over de hele wereld hun projecten en perspectieven over de circulariteit in de gebouwde omgeving.
Ana Luíza Bitar, een bachelor student civiele techniek
NEDERLAND
van de Universidade Federal de Viçosa, Minas Gerais,
Ondanks de Covid-omstandigheden en het koude weer, geniet Ana van haar verblijf in Nederland:
Brazilië, is al sinds januari 2020 in Nederland. Ze bracht een half jaar door in Groningen voor de minor
“Het goed georganiseerde openbaar vervoer en de
Stedelijke Regeneratie bij Hanze UAS. Momenteel
veiligheid op straat zijn indrukwekkend”.
doet ze haar afstudeerstage op Zuyd UAS op het onderwerp: Energiezuinige woningen door stedelijk gedolven biomimicry-gebaseerde gevelrenovatie, als onderdeel van het Drive 0 project.
Tenslotte, ervaart ze de verschillende dialecten en culturen van ons land, waarvan ze denkt dat ze vrij opmerkelijk zijn. Dit omdat ze de kans had om te studeren in het verre noord en verre zuiden van ons land.
Het drive 0-project bestaat uit de renovatie van een gangbare woning in Nederland door met behulp van sloopafval een energiezuiniger gebouw te realiseren.
HERGEBRUIK HOUT Ana’s rol in het project is het ontwerpen van een nieuwe cirkelvormige gevel voor het huis, energie-simulaties en mock-upontwikkeling. Ana richt zich op het hergebruik van hout: ten eerste, als houtvezelisolatie; ten tweede, als bekledingsmateriaal voor de geventileerde gevel. Hierbij is haar bio-geïnspireerde ontwerp gebaseerd op de tweede huid van de krekel.
EISEN VAN ISOLATIEMATERIAAL Wat de isolatie betreft, was het noodzakelijk om te bepalen of de vezels van het hout kunnen worden gebruikt als isolatiemateriaal. Wat zijn de eisen? Voldoet dit materiaal bijvoorbeeld aan de vereisten van brandwerendheid? Bovendien, om de woning meer energie-efficiënter te maken, is de gevel ontworpen op een manier die de lucht in de gevel kan circuleren. Daarom is de woning niet alleen energiezuinig, maar het koelt ook het gebouw tijdens de zomer. Interessant BIOBASED update mei 2021 - 15
Project Pyrolyseproeftuin afgerond In de OPZuid Pyrolyseproeftuin ZuidNederland hebben bedrijven, onderwijs- en onderzoeksinstellingen en lokale overheden onderzocht hoe reststromen zoals bermgras, gemixt afvalplastic, walnootschillen, rioolslib of oude autobanden door middel van pyrolyse te verwerken zijn tot waardevolle producten. Pyrolyse is een thermisch proces waarbij deze afvalstromen worden omgezet in pyrolyse-olie, (bio)char en syngas.
BARBECUEKOOL BRIQUETTEN Bij de proeftuin in haven- en industriegebied van Moerdijk hebben Charcotec, Patpert Teknow Systems, Waste4ME en NettEnergy met ieder hun eigen pyrolysetechniek voor verschillende afvalstromen de efficiëntie en de (kwaliteit van de) producten van pyrolyse onderzocht. Het lectoraat Biobased Resources & Energy heeft hierbij ondersteund en o.a. laboratoriumonderzoek gedaan naar de mogelijkheden om pyrolyse-olie te upgraden en de productie van barbecuekool briketten uit biochar te verbeteren.
uitgevoerd voor de pyrolyse van bermgras, houtpellets en gemixt plastic afval. Bij deze levenscyclusanalyses wordt gekeken naar de (milieu)impact van het pyrolyseren van een reststroom zoals bijvoorbeeld het gebruik van grondstoffen en de emissie van CO2 of fijnstof. In totaal worden 18 verschillende milieueffecten beschouwd. De (milieu)impact van de pyrolyse van bermgras en gemixt plastic afval is vergeleken met de (meest) reguliere route die de genoemde reststromen zouden hebben afgelegd: compostering en verbranding. Daarnaast is de pyrolyse van houtpellets voor de productie van waterstof vergeleken met de productie van waterstof via elektrolyse. De resultaten wijzen er op dat pyrolyse een goed alternatief kan zijn voor huidige verwerkingsroutes van reststromen.
MILIEU IMPACT VAN PYROLYSEREN Naast het laboratoriumonderzoek heeft het lectoraat Biobased Resources & Energy levenscyclusanalyses (LCAs)
BEKIJK DE VIDEO
Centre of Expertise Biobased Economy - 16
Meer weten? Qian Zhou Projectleider Pyrolyse Proeftuin Zuid-Nederland q.zhou1@avans.nl
Studenten aan de folieblaas extruder. Er wordt hier bio-char afkomstig van gras verwerkt in Solanyl.
Mulchfolie van bio-char en biopolymeren In het project BioADD wordt er onderzoek gedaan naar de toepassingsmogelijkheden van bio-char. Dit wordt vekregen door middel van pyrolyse, een techniek waarmee reststromen omgezet kunnen worden in pyrolyse vloeistof, gassen en dus biochar. Bij het Biopolymeer Applicatie Centrum (BAC) wordt er gekeken naar verwerking van bio-char in biopolymeren voor producten gelinkt aan de agrarische sector, zoals mulchfolies. Het BAC ging samen met studenten aan de slag.
agrarische sector. De studenten hebben bio-char afkomstig van cashewnootschillen en gras apart verwerkt in biopolymeren zoals Solanyl. Door bio-char op deeltjesgrootte te scheiden en vervolgens met de biopolymeer direct te compounderen, is het mogelijk om een folie te creëren met dikte tussen de 20 á 50 micron bij toevoeging van 5 á 10% bio-char (op massabasis). Dit is praktisch bereikt met behulp van een filmblaas extruder op laboratoriumschaal. Naast verwerkbaarheid, worden aspecten als biodegradeerbaarheid, composteerbaarheid en mechanische eigenschappen van het materiaal onderzocht. Materiaaleigenschappen worden nog bepaald in samenwerking met Oerlemans Plastics B.V, consortiumpartner binnen het BioADD project.
Deze werkzaamheden worden verricht binnen het BioADD project in samenwerking met lectoraten Biobased Resources & Energy en Biobased Building Blocks & Products. Studenten van de opleiding Chemische Technologie hebben de gelegenheid om bij het BAC praktijkonderzoek te verrichten. Het doel is om bio-char gevulde biokunststof folies te ontwikkelen die kwalitatief geschikt zijn voor de
BIOBASED update mei 2021 - 17
Meer weten? Wilner Acosta Martinez Werkplaatsmeester BAC ws.acosta@avans.nl
Het Duurzame Vlonderpad Afgelopen maanden hebben vier Technasiumstudenten van het Newmancollege Breda in opdracht van coördinator natuurbeheer Lex Querelle van de particuliere organisatie Natuurmonumenten, een project opgezet, met als doel een duurzamer vlonderpad te ontwerpen voor het moerasachtige gebied ‘Huis ter Heide’. De studenten deden onderzoek naar een verscheidenheid aan materiaalsoorten. Op die manier kwamen kunststoffen, houtsoorten en biocomposiet, gebaseerd op furaanhars, aan bod.
NADER ONDERZOEK Met deze behaalde resultaten werd het schoolproject afgesloten. Er is echter nog ruimte voor nader onderzoek naar bijvoorbeeld technieken om de verschillende delen van de constructie van het vlonderpad aan elkaar te monteren, de specifieke samenstelling van het biocomposiet en de optimalisatie van de vlonderplanken uit het dek. Een potentieel toekomstperspectief voor Natuurmonumenten is het landelijke gebruik van biocomposiet als materiaal voor de dekken van hun vlonderpaden. D.hr. Querelle gaf aan het in ieder geval als serieus alternatief te overwegen. Wil je de resultaten van dit onderzoek zie? Neem dan even contact op!
PROTOTYPE VLONDERPAD Om de benodigde informatie te kunnen vergaren hebben de studenten contact gezocht met deskundigen uit de verschillende vakgebieden. Voor kennis over biocomposiet hebben ze samengewerkt met Jasper Sluis uit het lectoraat Biobased Bouwen en het bedrijf NPSP B.V. dat zich bezighoudt met onderzoek naar biocomposiet. Nadat de kennis over de verschillende materialen op een rij was gezet, zijn deze materialen tegen elkaar afgewogen en kwam biocomposiet als het meest geschikte alternatieve materiaal naar voren. Door middel van zelf-gedrukt biocomposiet werd er een prototype gemaakt van een vlonderpad dat past in het gebied ‘Huis ter Heide’.
Centre of Expertise Biobased Economy - 18
Meer weten? Jasper Sluis Projectleider Biobased Bouwen ja.sluis@avans.nl
Klinkt goed, dat mycelium! Mycelium bio-composieten bestaan uit twee componenten: natuurlijke vezels en mycelium, het ‘wortelnetwerk’ van paddenstoelen, dat fungeert als een natuurlijke lijm om de vezels te binden. Deze biocomposieten kunnen eigenschappen hebben die vergelijkbaar zijn met piepschuim of met plaatmaterialen, afhankelijk van het maakproces. Studenten doen onderzoek naar de akoestische eigenschappen van het biobased materiaal.
BUILDING ON MYCELIUM In het project “Building on Mycelium” werken de Avans University of Applied Sciences, HZ University of Applied Sciences en Universiteit Utrecht samen met partners uit het grootbedrijf, MKB, branche verenigingen en Waterschappen om te onderzoeken of mycelium bio-composieten van lokale (rest)stromen, zoals cellulose en stro, potentie hebben voor toepassing als natuurlijke isolatie- en plaatmaterialen in de meubel- en interieurbouw. Om inzicht te krijgen in deze potentie zijn verschillende varianten van mycelium bio-composieten ontwikkeld en worden met studenten de relevante eigenschappen in kaart gebracht.
AKOESTISCHE ABSORPTIE Afstudeerder Francisco Exposito en onderzoeker Joost Vette hebben gekeken naar de akoestisch absorberende eigenschappen van deze materialen. Hierbij zijn ze geholpen door akoestisch expert Anne de Jong van het bedrijf ASCEE. Francisco heeft in het Material Incubator Lab samples gemaakt van verschillende natuurlijke vezels en mycelium en de geluidsabsorptie van deze samples is getest in de impedantiebuis van ASCEE. In deze testopstelling wordt in een buis geluid op verschillende frequenties ‘afgeschoten’ op een sample en wordt vervolgens gemeten hoeveel geluid er terugkomt. Naast de vezelsamenstelling is ook het effect van verschillende nabewerkingen gemeten, waaronder de beschermende coating van projectpartner Impershield.
HOE NU VERDER? De resultaten van deze indicatieve testen resultaten laten zien dat mycelium bio-composieten van lokale (rest)stromen zoals hennep en stro interessante akoestische eigenschappen hebben. In een vervolgstap wordt dieper ingegaan op welke eigenschappen van de mycelium materialen precies de absorptie van het materiaal beïnvloeden, door verbanden te zoeken tussen de absorptie en aspecten zoals de luchtdoorlatendheid, dichtheid en interne structuur van de mycelium bio-composieten. > lees meer over dit project
Meer weten? Joost Vette Onderzoeker Biobased Bouwen jf.vette@hz.nl
BIOBASED update mei 2021 - 19
Gezondere kleding De textielindustrie kan en moet schoner. De afgelopen jaren is er veel aandacht geweest voor recycling, een mooie start maar de partners van het project ‘Orange in the Sea’ geloven vooral in lokale productie en het gebruik van het totale product. De afgelopen jaren heeft ontwerper Nienke Hoogvliet gewerkt aan het ambachtelijk maken van zeewier verf voor textiel. Met dit onlangs gestartte project worden er vervolgstappen gezet. In dit projectwordt duidelijk welke textielverf er gemaakt kan worden uit bruin zeewier. Door mi8ddel van de toepassing van verschillende methoden wordt onderzocht welke geschikt zijn voor opschaling.
SAMENWERKING Dit onderzoek wordt uitgevoerd in samenwerking tussen Seaweed Yarn & Dye, Dorable Colours en Centre of Expertise Biobased Economy. Studenten hebben ook een grote bijdrage in dit project. De partners hebben de faciliteiten, kennis en competentie om deze informatie begrijpelijk te maken. De uitkomsten worden o.a. zichtbaar gemaakt door het ontwerpen van een kleurenkaart.
TEXTIELINDUSTRIE Centraal staat dat het zeewier verf een grondstoffenen productieprobleem uit de textielindustrie moet verbeteren. De verf moet toegankelijk worden voor de hele textielindustrie en zo bijdragen aan een schoner milieu en ‘gezondere’ kleding.
Meer weten? Eric Mattheussens Projectleider Orange in the Sea esgm.mattheussens@avans.nl
Centre of Expertise Biobased Economy - 20
Natuurlijke kleuren uit schimmels Kleuren zijn een essentieel onderdeel van mensenlevens, aangezien ze het uiteindelijke uiterlijk van veel producten kunnen beïnvloeden. Een grote variatie aan keuzes kan worden beïnvloed door de kleuren die aan ons worden gepresenteerd, bijvoorbeeld in de voedingsindustrie, productdesign, textiel etc. In het project Fungal Colourants dat onlangs startte worden de mogelijkheden van biobased kleuren uit schimmels onderzocht. Een duurzamer alternatief voor synthetische kleurstoffen. Biobased kleuren kunnen afkomstig zijn uit verschillende bronnen, zoals planten, bacteriën, algen en schimmels.
KARAKTERISERING KLEURPIGMENTEN Het huidige project is een haalbaarheidsstudie naar het produceren van kleurpigmenten met schimmels. Om het meest optimale productieproces te behalen worden de biologische omstandigheden en verschillende extractietechnieken bestudeerd. De oorspronkelijke karakterisering van de geproduceerde kleurpigmenten worden uitgevoerd voor zowel de chemische samenstelling als de eigenschappen zoals UV- en thermische stabiliteit.
SYNTHETISCHE KLEUREN Synthetische kleuren domineren het landschap van vandaag, vanwege hun gemakkelijke productie, lage productiekosten en bestendigheid (UV, temperatuur) in gebruik. Veel van deze stoffen worden echter ook als gevaarlijk beschouwd voor het welzijn van mens en milieu. In het streven naar een duurzamere samenleving en het beperken van de ecologische voetafdruk, krijgen natuurlijke kleuren steeds meer belangstelling. De MKB bedrijven BioscienZ en Phytonext en het Avans Centre of Expertise Biobased Economy (CoE BBE) bundelen hun expertise en werken samen om een stapsgewijs een omslag te kunnen maken in de productie van biobased kleurstoffen.
Meer weten? Ilaria la Bianca Projectleider Fungal Colourants i.labianca1@avans.nl
BIOBASED update mei 2021 - 21
Beton met zeeschelpen De bouwsector is de grootste wereldwijde verbruiker van materialen, waarbij o.a. zand een grote rol speelt. Op de natuurlijke hulpbron water na is zand het belangrijkste component in beton. De natuurlijke zandproductie is echter een langzaam proces, het wordt sneller verbruikt dan geproduceerd. Een manier om het zandverbruik te verminderen, is
zandvervanging leverde resultaten op die vergelijkbaar waren met het controlemengsel. Voor de drie aggregaten neemt de verwerkbaarheid van beton af met afname van de fijnheidsmodulus. Voor mengsels waarin schelp- en oestermeel werden gebruikt met 30% en 50% substitutiepercentages, was het nodig om de hoeveelheid aanmaakwater te vergroten om een minimale verwerkbaarheid mogelijk te maken.
alternatieve materialen te gaan gebruiken in de
TOEKOMST
betonindustrie. In dit artikel wordt de verkennende
Concluderend, gezien de veelbelovende resultaten van het zeeschelpengrit, wordt voorgesteld om de kenmerken van het materiaal verder te bestuderen, ook gezien de milieu- en fysische eigenschappen, inclusief akoestische en thermische prestaties. Hogere substitutiepercentages zouden ook onderzocht moeten worden.
studie naar de geschiktheid van bijproducten van de aquacultuur als fijne aggregaten zoals zeeschelpengruis in betonmengsels. Zeeschelpengruis, zeeschelpenmeel en oestermeel werden als zand gebruikt en vervangingen in betonmengsels (10%, 30% en 50% vervangingspercentages). Alle mengsels waren gekarakteriseerd in verse en geharde toestand (verwerkbaarheid, luchtgehalte, druksterkte en waterabsorptie).
DRUKSTERKTE
Dit onderzoek vormt een aanvulling op de relevante literatuur op het gebied van biobased beton, gericht op het vinden van nieuwe biobased duurzame alternatieven in de betonindustrie.Het wordt gefinancierd door de Regieorgaan SIA van de Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Alle experimenten werden uitgevoerd door Rami Toubassi in het kader van zijn bachelorscriptie aan de HZ University of Applied Sciences, Middelburg, Nederland
Op basis van druksterkte, gemeten na 7 en 28 dagen, leverde zeeschelpengrit de meest veelbelovende resultaten op: de druksterkte bleek groter te zijn dan bij conventioneel beton. Bovendien was de druksterkte van de blokjes groter bij grotere percentages zeeschelp. Er werd grit gebruikt, waarbij de hoogste waarde werd verkregen voor 50% substitutie. Voor oestermeel en zeeschelpmeel, slechts 10% Centre of Expertise Biobased Economy - 22
Meer weten? Giuliana Scuderi Onderzoeker Biobased Bouwen g.scuderi@hz.nl
Milieu-uitdagingen composiet materialen Een composietmateriaal is een combinatie van
AFVALPROBLEEM
twee of meer materialen die betere eigenschappen
De bouwsector heeft een afvalprobleem en vezelversterkte thermohardende composieten zijn een van de onderwerpen. In Nederland komt 40% van al het afval uit de bouw. Een gevelgedeelte van glasvezelpolyester kan na de gebruiksfase nergens heen. Storten is gezien de EU-regelgeving niet meer mogelijk en verbranden is problematisch omdat het glas de ovens vervuilt. Er is slechts een kleine mogelijkheid om een klein deel van het afvalmateriaal te gebruiken voor de betonindustrie.
hebben wanneer ze samen zijn als wanneer ze apart zijn. Vezelversterkte thermohardende materialen zijn als composietmateriaal relatief nieuw en worden steeds meer toegepast in de bouwsector. Maar er is een grote uitdaging voor dit materiaal. Vooral de hoge stijfheid en sterkte/gewichtsverhouding maakt ze interessant in vergelijking met beton en staal. Ze kunnen lichter, efficiënter en duurzamer zijn en vergen minder onderhoud dan traditionele materialen. Ze kunnen worden gebruikt voor gevels, gevelbekleding, koepels, dakbedekking en andere bouwkundige constructies. Maar ook voor producten die variëren van infrastructuur zoals bruggen, masten tot meubels zoals sanitair en balies.
30% CO2 UITSTOOT Materialen zijn een belangrijke oorzaak van de opwarming van de aarde, omdat we de grondstoffen moeten winnen, ze over de hele wereld willen transporteren, ze vervolgens zuiveren, verwerken en weer over de hele wereld transporteren. Voor een sector als de bouw betekent dit dat materialen, waaronder composietmaterialen, meer dan 30% van de totale CO2-uitstoot voor hun rekening nemen.
BIOBASED HARS Binnen dit kader is de omvang van het probleem dat thermohardende composieten veroorzaken, geïdentificeerd. Er is een mogelijke strategie ontwikkeld om gebruik te maken van de interessante eigenschappen van deze materialen in een circulaire bouw- en constructiesamenleving. Door gebruik te maken van biobased grondstoffen voor de hars, de vezels, vulstoffen en additieven kan het gebruik van de ‘Critical Raw Materials’ Kobalt en Borium worden voorkomen. Biobased materialen kunnen de CO2-voetafdruk van composietmaterialen verlagen. Er zijn verschillende manieren om met afgedankte afvalstoffen om te gaan: er zijn fysische, chemische en biologische technieken getest en opgenomen in de scenario’s.
Daarnaast worden steeds meer materialen schaars. De grondstoffen voor de productie van elektronica, kunststoffen als polyester en PET, brandwerende additieven en glasvezel komen onder toenemende milieudruk te staan. Hoe het verdwijnen van deze ingrediënten te voorkomen?
BIOBASED update mei 2021 - 23
Meer weten? Willem Böttger Lector Biobased Bouwen woj.bottger@avans.nl
24 JUNI: DUURZAME SCHEEPVAART: U WILT DE BOOT TOCH NIET MISSEN?
In 2050 moet de EU volledig circulair en CO2 neutraal zijn. Dit geldt ook voor de binnenvaart en zeevaart. Er ligt dus een opgave die niet eenvoudig is. Toch zijn er veel nieuwe ontwikkelingen die kansen bieden voor de scheepvaartsector. En laten we ook niet vergeten dat we gebruik kunnen maken van de ervaringen die zijn opgedaan in andere sectoren zoals de auto-industrie. Op 24 Juni 15.00 – 17.00 praten we je hierover graag bij in het gratis webinar Duurzame scheepvaart: u wilt de boot toch niet missen? Je kunt ook vragen voorleggen aan onze sprekers. Dit kan tijdens de vraag en antwoord sessie maar ook al vooraf zodat we je vragen nog beter kunnen beantwoorden.
PROGRAMMA 15.00 Welkom 15.05 De weg naar verduurzaming: lessons learned uit de automotive industrie door Alexander Wijn, DAF 15.20 Verduurzaming van de binnenvaart vanuit economische perspectief door Jaco Baars, Binnenvaart-kredietunie 15.35 Impact van biobrandstoffen voor scheepvaart: kansen en bedreigingen door Salih Karaarslan/Khalid Tachi, EICB 15.50 Visie Vereniging voor Importeurs van Verbrandingsmotoren t.a.v. biobrandstoffen voor scheepvaart door Michel Voorwinde, ViV 16.05 Ontwikkelingen t.a.v. verduurzaming van scheepvaart zoals methanol, waterstof en hybride door Bas Buchner, MARIN. 16.20 Vraag & Antwoord 16.55 Afsluiting
Meld je nu aan voor het webinar en dien ook al vast je vragen in.
AANMELDEN
WWW.COEBBE.NL Meer biobased nieuws, projecten en onderwijs? Bekijk dan onze website.
De volgende BIOBASED update komt uit in september 2021. - CENTRE OF EXPERTISE BIOBASED ECONOMY -