36
پارادیمی ره‌خن ه و ره‌خنه‌دان...
22
مووچەخۆر لە بەردەم سێدارەی دەروونیی...
13
ده‌كرێ شه‌نگال ببێت ه خاڵی وه‌رچه‌رخانی باشور؟
29
داگیرکاری مۆدێرن مەترسیدارترە...
ژم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــارە
13
س ـ ـ ــاڵـ ـ ــی دووەم كانونی دووه‌م2017
به‌فرانبار2716
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
دوای 2016ی پڕ قه‌یران ،لە 2017چی بکەین؟ س ــاڵ ــی 2016س ــاڵ ـێ ـك ــی پـ ــڕ ق ـ ـ هی ـ ـران و ئ ــاڵ ــۆزیـ ـم ــان ت ـێ ـپ ـه‌ڕان ــد؛ دیــارتــریـنـیــان ش ـه‌ڕی داع ــش ،نــاكــۆكـیـه ـكـانــی ن ـێــوان هـه‌ولـێــر و بـ هغــدا، ن ــاڕه‌زای ـ هت ــی ب ـ ـه‌رده‌وامـ ــی مــامــۆس ـتــایــان و بــەشــەکــانــی ت ــری کــۆمــەڵـگــە لـ هبـه‌رامـبـه‌ر نـ هبــوونــی مــووچـ ه و سیسته‌می پــاشـكـه‌وتــی مــووچـه .بەو پێیە فـ هشـ هلــی سیسته‌می سـیــا�ســی و ئـیــداری لـ ه هـه‌رێـمــی كــوردسـتــان له‌ترۆپكیدا خۆی نواند ،سه‌ملێندرا ك ه ئه‌و سیسته‌م ومۆدێله به‌هیچ شـێــو هیـه‌ك چــار هس ـه‌ری پێنیه .ئ ـه‌وه‌ی زۆرت ــر هــاواڵتـیــانــی رووب ـه‌ڕووی سه‌ختی ژیــان كــردۆتـه‌و ه بێ گومان نه‌بوونی مووچه‌یه ،حكومه‌ت و پارته‌كانی ده‌سه‌اڵت ده‌یانگوت پار ه نیه!! ئ ـ ـه‌و س ـی ـس ـت ـ هم ـه‌ی لـ ـ ه ه ـه‌رێ ـم ــی ك ــوردسـ ـت ــان لـ ـ ه ق ـ هی ـران ــدای ـه، له‌بنه‌ڕه‌تدا لە‌عێراق ساڵی 2003هه‌ڵوه‌شایه‌وه ،بووە سەرەتایەک بۆ هەرە�سی گەورەتر کە ل ه واڵتانی عه‌ره‌بی ل ه ساڵی 2011دۆمینەئاسا ه ــەرە�س ــی بــە دوادا ه ــات .ئـ ـه‌وه‌ی ئ ـ همــڕۆ ل ـ هق ـ هی ـرانــدای ـ ه ل ـ ه هـه‌رێـمــی كوردستاندا سیسته‌مه ،نه‌ك نه‌بوونی پاره. ی سیسته‌می هه‌رێمی كوردستان تا ئێستا خۆ یه‌كالنه‌كردۆته‌وه، یـ ـ ــان م ــۆدێ ـل ـێ ـك ــی ت ــایـ ـبـ ـه‌ت ب ـ ـ هخ ـ ــۆی ل ـه‌س ـی ـس ـت ـ هم ــی ب ـ ـه‌ڕێ ـ ــو هب ـ ــردن دیــارنـ هكــردووه .هــەم مۆدێل و سیستەمی ســەردەمــی به‌عس بۆ پارتی سـیــا�ســی و ش ـێــوازی حــوکـمـڕانــی پ ــەی ــڕەو دەک ــرێ ــت ،هــەمـیــش ل ــەژوور ڕا زهـنـیــەت و سیستەمی لیبرالیزم کــە ئــایــدیــۆلــۆژیــای سـه‌رمــایـه‌داریــە دەســەپـێـنــرێــت .لــە الیــە ـکـی تــر زهـنـیـ هتــی حـیــزبـگـه‌رایــی و پــاوان ـخــوازی و خێڵه‌كی وەها پەیڕەو دەکرێت کە کەمتر نیە لە زهنیەت و سیسته‌می سه‌ده‌كانی ناوه‌ڕاست. تاك ه سه‌ره‌وه‌ری ك ه شانازی پێوه‌ده‌كه‌ین ل ه ساڵی 2016ئه‌ویش ب ـه‌رخــودانــی گـه‌ریــا و پـێـشـمـه‌رگـ هیـ ه لـ ه شـ هنـگــال و سـنــوری پــارێــز ـگـای موسڵ و كه‌ركوك .خه‌ڵكی ئێزیدی پارتێكی نوێیان بۆ خۆیان راگه‌یاند. كـچـ ه ئـێــزیــدی ئ ــازادكـ ـراوی د هس ـتــی داع ــش نــادی ـ ه مـ ــوراد نــاونـیـشــانــی بــال ـیــۆزی نـیــازپــا ـكـی ل ـ ه نــەتــەوەیــەک ـگــرتــووە ـکـان و خ ـه‌اڵتــی ســاخــارۆفــی پێبەخشرا. گۆڤاری ئازادی كۆمه‌ڵگ ه ساڵێك‌ته‌مه‌نی پڕکردەوە .لە ساڵێكدا ل ـ هگ ـه‌ڵ ژم ــار هی ـه‌كــی ئ ـه‌زم ــون ــی ت ــوان ـرا 12ژم ـ ــار ه بـخــرێـتـ ه ب ـه‌رد هس ـتــی خــوێ ـن ـهران و گــۆڤــارێــك ب ـ هنــاوه‌ڕۆك ـێ ـكــی تــای ـب ـه‌ت ب ـ هخــۆی بـخــاتـ ه نــاو كـتـێـبـخــانـه‌ی ك ـ ــوردی .ب ــاوب ــوون ــەوەی گــۆڤــار هك ـ همــان ل ـ ه زاخ ـ ــۆو ه تا خانه‌قین هەنگاوێکی جۆشهێنەرە بۆستافەکەمان.هه‌مانكات نوسه‌ر و رۆشنبیرانی ده‌ره‌وه‌ی واڵتیش گۆڤارەکەیان وەک سەکۆیەک بینی بۆ گەیاندنی بیرو بۆچوونیان بە خوێنەران .ئازادی كۆمه‌ڵگ ه له‌دوای
وه‌رگــرتـنــی را و س ـه‌ر هنــج و تێبینی خــوێـنـه‌ر و سـتــافـ هكـه‌ی بــڕیــاری داو ه به‌دیزاین و نــاوه‌ڕۆك و پاشكۆ و‌بابه‌تی ده‌وڵه‌مه‌ندتر بـه‌رده‌وامـبــێ لە دەرچوونی. ئـ هگـه‌ر لـ هپـ هنـجـه‌ره‌ی ساڵی 2016سـ هیــری ساڵی 2017بكه‌ین، بێگومانم ره‌شبین د هبـیــن ،پێمان وایــە کــە چیدیکە نــاکــرێ خۆمانبە د هس ـ ـ ـه‌اڵت و م ــۆدێ ـل ــی س ـیــاســەتــی د هس ـ ـه‌اڵت ـ ـه‌و ه س ــەرق ــاڵ ب ـکــەیــن. سـ ــەردەم س ــەردەم ــی گ ــەالن و خــۆرێـکـخـسـتـنــی کــۆمــەڵـگــەیــە لــەســەر بـنــەمــای ه ـێــزی خــۆیــی .د هس ـه‌اڵت ــی سـیــا�ســی ل ـ هنــاو قـ هیـرانـێـكــی قــوڵــدا ئ ـ هت ـل ـێ ـت ـه‌و ه و ن ـی ــازی ن ـیــە پــرســەکــانــی ه ــەرێ ــم چ ــارەس ــەر ب ـک ــات .ســاڵــی ٢٠١٦نەک هەر قەیرانی نــەوت چارەسەر نەکرا ،بەڵکو ئاشکرا بوو کــە نــەک هــەر نــەوت کــە سامانێکی گشتیە ،بەڵکو بیرە نەوتەکانیش فرۆشراوە کە ئەمە خۆی لە خۆی دا تااڵنی و ناپاکیەکی نیشتمانیە و شــای ـ هنــی لـێـپــرسـیـنــەوە و بــە داد ـگ ــا گــەیــانــدنــی ئــەن ـجــامــدەرانـێـتــی .لە بــەردەوامــی ئــەم قــەیـرانــەدا هــەم بــە سیاسەتی فرۆشتنی نــەوت و بە تااڵن و قۆرخكردنی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان کۆمەلگە دەکەوێتەوە نێو بـه‌ردا�شــی هەڵوێستی تاکڕەوانەی حكومه‌تی هه‌رێم و هەڵوێستی سـزادەرانــەی حكومه‌تی به‌غدا .چه‌مك و شێوازی ـكـاری حیزبگه‌رایی و ب ـن ـ همــاڵ ـ هگ ـه‌رێ ـتــی ،کــۆم ـ هڵ ـگ ـه‌ی ل ـه‌دی ــال ــۆگ و دانــوس ـتــانــدنــی نـێــوان حیزبه‌كان بێ هیوا كــردووه ،وێـڕای بانگەشەی بــەردەوامــی دانوسان ه ـ همــوو ك ـه‌س ده‌زان ـێ ــت ئ ـی ـراده‌ی ب ــڕی ــاردان بــۆ چ ــار هسـ ـه‌ری الوازه، الیه‌نه‌كانی ده‌سه‌اڵت حسابیان له‌سه‌ربااڵده‌ستی حیزبی و هه‌ژموون و قۆرخكاری ئابوری زیاتره. پــرسـیــاری ســەرە ـکـی؛ چیبكه‌ین بــۆ ئ ـه‌وه‌ی ســاڵــی 2017له‌نێو بێ ئــومـێــدیــدا نه‌مانخنكێنێ ،چــۆن رێـگــا ل ـه‌وان ـ ه بـگــریــن كـ ه ج ــاڕی شـه‌ڕ ده‌ده‌ن له‌سه‌ر شه‌نگال ،چۆن هێزه‌كان ملكه‌چی كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی بـكـ هیــن ،چ ــۆن رێـكـه‌وتـنـ ه نـه‌وتـیـه ـكـان بـكــرێــن مــاڵــی هــاواڵت ـیــان ،چــۆن سامانی دزراوی خه‌ڵك ك ه له‌ژێر زه‌مینه‌كان و له‌بانكه‌كانی ده‌ره‌وه‌ن بگه‌ڕێندرێنه‌وه‌و كێشه‌ی ئابوری و نه‌بوونی مووچ ه چاره‌سه‌ركه‌ین، له‌پێناو سه‌ربه‌خۆیمان ل ه سیاسه‌ت و ئابوری و ژیانێكی به‌شكۆ چۆن ل ه داگیركه‌ری توركیا له‌باشوریش رزگارمان ده‌بێت؟ واتــا ئـ هگـه‌ر به‌شێكی كـه‌م لـ هچــار هنــوسـمــان لـه‌د هسـتــی د هس ـه‌اڵت و الیـ هنـ ه سـیــاسـیـه ـكـان داب ــێ ،بـێـگــومــان بـه�شــی گ ـه‌ور همــان لـه‌د هســت خ ــۆم ــان ــدای ـه ،ب ــۆی ـ ه ل ـ هه ـ هم ــوو س ـه‌رد هم ـێ ـك ـیــش كــۆم ـ هڵ ـگ ـ ه سـ هنـگــی مه‌حه‌ك ه بۆ یه‌كالكردنه‌وه‌ی ئاڵۆزی و قه‌یرانه‌كان.
13 گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە خاوەنی ئیمتیاز محەمەد كیانی عەبدولرەحمان (د.محەمەد كیانی)
18
سەرنووسەر گۆران عەلی حەسەن ( گۆران پێنجوێنی)
25 43 47 33 51
دەستەی نووسەران د .ساالر باسیرە سەردار ستار بەیان عەلی نەجیبە قەرەداخی كامەران گوڵپی كوردۆ شوانی راوێژكاری یاسایی پارێزەر هیالل ئیبراهیم پەیوەندییەكان لەرێگەی سەرنووسەرەوە دەبن 07702227274 07501539197 goran.a.hesen@hotmail.com www.komelge.com www.facebook.com\ Azadi Komelge چاپ :چاپخانەی بەهەست تیراژ 1000 :دانە نرخ 1500 :دینار
ناونیشان :نوسینگەی سەرەكی :كوردستان -سلێمانی -گەڕەكی ئاشتی -باخی سەعید بەگ
NO:13 - 1 Januarry 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
كريارا خواندنێ ل باشورێ كوردستانێ چاوپێكه‌وتن :ئازادی كۆمه‌ڵگه
كامیران محه‌مه‌د نه‌بی مسته‌فا( د.كامه‌ران به‌رواری)
د.كـ ــامـ ـ ـيـ ـ ـران ب ـ ـ ـ ـ ـ ـه‌روارى م ــام ــۆسـ ـت ــا ل ـ ه زانینگها دهوكێ و جێگرێ سه‌رۆكێ بــۆردێ ئـه ـكـادیـمـیــا ه ــزر و سـیــاسـ هتـ ه دیـمــوكـراتــی ژ هه‌ڤدیتنه‌كدا ژ بۆ گۆڤارا ئــازادی كۆمه‌ڵگه ژئالیا خوه‌ندن ل باشوری كوردستا ن و سا ئــاخـفــی :ل بــاشــورێ كــوردس ـتــانــێ ،هـ همــوو كـه‌م و كــورى و هه‌موو اليێن ژيانێ گرێداى ئـێـكــن .ل بــاشــور شــۆڕ هش ـه‌كــا بــێ ه ــزر ،بێ فـ هلـسـ هفـه ،بــێ ئــايــديــۆلــوژيــا و بــێ ستراتيژى هات ه كرن. ئازادی كۆمه‌ڵگه :سيسته‌ما خوه‌ندنا م ـ ـ ه چ ــارچ ــوڤـ ـ هي ــا وێ ل ـس ـه‌رب ـن ـ هم ــاي ـ هكــێ ڕ هخ ـن ـ هگ ــران ـ ه نـ ههــاتـيـيـ ه ئ ــاڤ ــاك ــرن ،ئ ـه‌رێ ئ ـه‌ڤ ـ ه نـ ـ هه ــۆك ــار ه ب ــۆ ڤ ــێ ك ــۆ د نــاڤ ـ هنــدێــن ئه‌كاديمى و جڤاكا مه‌دا تاكه‌كێ نيگه‌تيڤ و بێ به‌رهه‌م دروست ببيت؟ 4
د .ـك ـ ــام ـ ـ ـی ـ ـ ـران ب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه‌رواری :ل ب ـ ــاش ـ ــورێ كـ ــوردس ـ ـتـ ــانـ ــێ ،ه ـ ـه‌م ـ ــوو ك ـ ـ ـه‌م و ك ـ ـ ــورى و ه ـ ـه‌مـ ــوو اليـ ـێ ــن ژيـ ــانـ ــێ گ ـ ــرێ ـ ــداى ئ ـێ ـك ــن .ل باشور شۆڕه‌شه‌كا بێ هزر ،بێ فه‌لسه‌فه، بــێ ئــايــديــۆلــوژيــا و بــێ سـت ـراتـيــژى هــاتـ ه كــرن. دڤ ـ ــێ س ـ ـه‌دس ـ ــاال چ ــۆيـ ـي ــدا ك ـ ـ ــورد ن ـ هش ـي ــان بـبـنـ ه خ ــودان سـه‌ركــردايـ هتـيـيـه ـكـا ن ـ هت ـه‌وى، ن ـي ـش ـت ـمــانــى ،ديـ ـم ــوكـ ـرا�س ــى و پ ـێـشـك ـ هف ـتــن خ ــواز .ژب ـه‌ر ڤــان هــوكــاران پشتى رزگــار بونا ب ـ هش ـه‌ك ژ ئ ــاخ ــا ب ــاش ــورێ ك ــوردس ـت ــان ــێ ل بهارا ()1991ێ و پشتى هلبژارتنێن ()1992 و دام ـ ـه‌زران ـ ــدن ـ ــا ح ـك ــوم ـه‌ت و پ ـه‌رل ـ هم ــان ــێ ك ــوردس ـت ــان ــێ تـ ـه‌ڤ پــارت ـي ـێــن د هس ـت ـهــاتــدار نـكــاريــن ژ هــوشـمـ هنــديـيــا (زهـنـيـيـ هتــا) خــو ه يا گوندى ،هوزگه‌رايى ،حزب گه‌رايى و كه‌س پ ـه‌رس ـت ــى رز ـگ ـ ــار ب ـب ــن .ح ـك ــوم ـه‌ت و ه ـ همــوو سـ ـ ــازى ب ه ـ ـ همـ ــان ه ــوش ـم ـ هن ــدي ـي ــا ك ـ هڤــن ئاڤاكرن .ژبـه‌ر ڤێ راستيێ ل باشور تشته‌ك نين ه ب نــاڤــێ سـيـسـتـه م و سـتـراتـيــژ .وه‌زار هت ــا
خاندنا بلند و وه‌زار هت ــا پ ـه‌روه‌رد هيــا هه‌رێما كوردستانێ ژى سيسته‌مه‌كا بــێ سيسته‌م هه‌يه .پـه‌روه‌رد ه و فێركرن لسه‌ر بنه‌مايه‌كێ زانستى و هه‌ڤچه‌رخ و شارستانى نه‌هاتين ه ئ ــاڤ ــاك ــرن .ئ ـ ـه‌ڤ س ـي ـس ـت ـ همــێ ه ـ هي ــى ي ــێ بــێ سـيـسـتـه‌م و بــێ سـت ـراتـيــژى تـێـكـ هلـكــرنـه ـكـا بێ سه‌روبه‌ر و نه‌زانستى ي ه ژ سيسته‌مێ رژێما بـ هعــس و سـيـسـتـ همــێ تــوركـيــا و سيسته‌مێ ســويــدى و بريتانى و ئه‌مريكى..هتد .ژبلى ڤێ ل جهێ سيسته‌م و ستراتيژييا پـه‌روه‌رد هيــى پـ ـ ـه‌روه‌رد ه ل ـس ـه‌ر بـنـ همــايــێ گ ـێــول و م ـه‌ڕ هقــا ك ـه�س ــى و ح ــزب ــى بــڕێ ـڤ ـ ه دچ ـي ــت و ه ـه‌ت ــا نـهــا شێوازه‌كێ خوه‌رست و ر هسـه‌ن و ستراتيژى وه‌رنه‌گرتيه .ئارمانج ژ پرۆسێسا پـه‌روه‌ردێ ب گ ـش ـتــى ئ ــاڤ ــا ك ــرن ــا ك ـ هس ــاي ـ هت ـي ــا م ــرۆڤ ــێ ك ــوردس ـت ــان ــى ن ـي ـن ـ ه چ ژالي ـ ــێ پ ـ ـه‌روه‌رده‌ي ـ ــى ي ــان زان ـس ـتــى ڤ ـ ه ل ـ ـه‌ورا ه ـ هتــا ن ـهــا ئـ ـه‌و تــا ـكـێ به‌رهه‌مدارو كارا نه‌هاتي ه ئاڤاكرن. ئ ـ ــازادی كــۆم ـ هڵ ـگ ـه :بــۆچــى نــاڤـ هنــدێــن خــو هنــدنــا م ـ ه و ب تــاي ـب ـه‌ت خــو هنــدنــا بــااڵ م ـي ـت ــۆده‌ك ن ـي ـن ـ ه ب ــۆ ت ـێ ـگ ـ ههــانــدنــا تـ ــاك و جـيـيـه‌ك دن ــاڤ ــدا نـيـنـ ه بــۆ ب ـه‌ره ـ هم ــدارى و داهێنانانێ؟ ی د.كـ ــام ـ ـی ـ ـران ب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه‌روار :د بـ ـنـ ـه‌ر هتـ ــدا (د هس ـت ـه ـه‌التــا حـيــزبــى) يــا بــاشــور بـ ــاوه‌رى ب ه ــزر و فـ هلـسـ هفـ ه و زان ـس ـتــێ نـيـنـه .نـه‌بـه‌س مــرۆڤــێ ئه‌كاديمى و زانــا و ڕه‌وشه‌نبير ژبــۆ وێ گرنگ نينه ،به‌لكو ئـه‌و دژى هـ همــوو ره‌نگ ه پـێـشـڤـ هچــونـه ـكـا سـيــا�ســى و پ ـه‌روه‌رد هي ــى يـه.
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
ژب ـه‌ر ڤــێ ئ ـه‌و گرنگيێ نــاد هتـ ه خــو هنــدنــا بــااڵ و كـ هســايـ هتــى يێن خ ــودان تــوانــايـێــن زانـسـتــى و ش ــاره‌زا .د هسـتـهـه‌التــێ دڤـێــت ئ ـه‌و هـ همــو زانــا و ئـه ـكـاديـمــى و بـكـ هڤـنـ ه دخــزمـ هتــا هــژمــاره‌ك مــرۆڤ ـێــن ن ـ هخ ــوه‌ن ــده‌وار و ح ـيــزبــى دا ،ژب ـه‌ر ڤــێ تــا ـكـێ زان ــا و ڕه‌وش ـ هن ـب ـيــر و وه‌اڵت پــارێــز و ئـه ـكـاديـمــى نـ هشـيــايـ ه ڕۆ ل ــێ خ ــو ه د ئــاڤــاكــرنــا ڤــى وه‌الت ـي ــدا و هك ــو پـێــدڤــى ب بينيت و ببيت ه تــاكـه ـكـێ ب ـه‌ره ـ همــدار .هـ هتــا ئ ـ هگ ـه‌رمــرۆڤـێــن داهـێـنـه‌ر ژى هـه‌بــن داهـێـنــانـێــن وان دهێن ه ون ــداك ــرن و پـشــت گــوهـ ه هــاڤـێـتــن! هـ هتــا نها (حيزب) هه‌مو ناڤه‌ندێن خاندنا بااڵ بڕێڤ ه دبه‌ن دبه‌ن و وه‌كو پرۆژه‌يێن ئابورى بو تاك و حيزب زانكۆ دهێن ئاڤاكرن و بڕێڤه‌برن. ئ ـ ــازادی كــۆم ـ هڵ ـگ ـه :بــۆچــى نــاڤـ هنــدێــن خ ــو هن ــدن ــا ب ـ ــااڵ «بـ ـي ــرك ــرن» و «ت ـێ ـگ ـ ههــێ» به‌رهه‌م نائينيت و ڕۆڵ د پڕسێن سيا�سى و جڤاكيدا نينه؟ د.كـ ــام ـ ـی ـ ـران ب ـ ـ ـ ـ ـ ـه‌رواری :چ ــونـ ـك ــو ل ڤــى وه‌اڵتى تشته‌ك ژ (هزر و بير) بێ بهاتر نينه!! د هسـتـهـه‌التــا ڤــى وه‌اڵت ــى ه ـه‌رهــزره‌كــا ت ــاز ه و پـێـشـكـ هفـتــى و ج ـ ــودا ب م ـ هت ــر�س ــى ل س ـه‌ر خـ ــو ه دزان ـ ـيـ ــت .ژب ـ ـه‌ر ڤ ــێ ئ ـ هڤ ـ ه ( )26ســال ـ ه ل ب ــاش ــور و هن ـ هك ــري ـ ه هـ ــزر و ف ـ هل ـس ـ هف ـ ه و ئــايــديــولــۆژيــايـه‌ك كــوردى – كــوردسـتــانــى يا ه ـ هڤ ـچ ـه‌رخ و شــارسـتــانــى دروسـ ــت بـبـيــت و مــرۆڤــێ ك ــورد ژى بـبـيــت خــودانــێ ه ــزرا خــو ه يا تايبه‌ت هه‌تا نها تاكێ بــاشــورى ب ئه‌قلێ ت ــوركــى ،ع ـه‌ر هب ــى ،ف ــار�س ــى و رۆژاڤ ــاي ــى هــزر دك ـه‌ت .كـه‌واتـ ه نــاو هنــدێــن خــو هنــدنــا باشور ه ــزر ب ـه‌ره ـه‌م نـ هئـيـنــايـ ه و نـ هشـيــايـنـ ه رۆل د پرسێن سيا�سى و جڤاكيدا ببينن. ئازادی كۆمه‌ڵگه :ناڤه‌ندێن خوه‌ندنا م ـ ـ ه ب ــۆچ ــى ن ـ ـ ه ل م ـل ــێ ئـ ــابـ ــۆريـ ــدا تــاك ـ هكــێ به‌رهه‌مهێنه‌ر دروســت دكـه‌ت ،ن ه ل ڕۆيێ هزرى و ئه‌كاديمى تاكه‌كێ دروست دكه‌ت كو خوه‌ديێ كه‌سايه‌تيا سه‌ربخو ه بيت؟
www.komelge.com
د.كامیران ب ـه‌رواری :ژبـه‌ر كۆ دبنه‌ڕه‌تدا ه ـيــچ پ ــڕۆژ هي ـه‌كــێ نـيـشـتـمــانــى و شــارس ـتــانــى (مـه‌د هنــى) و ستراتيژى يێ نـ هتـه‌وى د سه‌رێ د هس ـت ـه ــات ــا ب ــاش ــور دا ن ـي ـن ـه ،ژب ـ ـه‌ر ڤ ــێ ئ ـه‌و نــاه ـێ ـلــن ت ــاك ـه‌كــێ ك ــوردس ـت ــان ــى ي ــێ ئـ ـ ــازاد و دي ـ ـم ـ ــوك ـ ـرات و خ ـ ـ ـ ــودان ك ـ هس ــاي ـ هت ـي ـي ـه‌ك س ـه‌رب ـ هخ ــۆ دروس ـ ــت ب ـب ـيــت .چــون ـكــو تـشـتــێ ده‌ستهالت ژێ دترسيت ئه‌و تاكێ ئه‌كاديمى و زانــا و ره‌وشه‌نبير و سيا�سى يـ ه يــێ خــودان ك ـ هســاي ـ هتــى و ب ـه‌ره ـه‌م ه ـێــن و س ـه‌رب ـه‌خــۆ. دڤ ـێــت نــاڤ ـ هنــدێــن خــانــدنــێ ه ـ هم ــوو لـسـه‌ر ه ـه‌ر ئــاسـتـه ـكـێ لــژێــر فـه‌رمــانــا ك ـه‌س و حزبى داب ــن و ب ـ ـه‌رده‌وام و هك ــو ـكـار ـگـايـه ـكـێ مرۆڤێن خ ــو هن ــده‌وارێ ــن نـ ـه‌زان ب ـه‌ره ـه‌م بـيـنــن .ئ ـه‌رێ (پــاي ـ هنــام ـ هي ـێــن ب ـل ـنــد) ه ـ هن ـ ه ل ــێ ب ت ـنــێ ئ ـه‌و كه‌س جى د دام و ده‌زگايێن گرنگ دا دبينن يێن كه‌سايه‌تيا وان ل ئاسته‌كێ كێمدا بن ل به‌رامبه‌ركاربده‌ستان و ده‌ستهالتێ.
د بنه ڕه تدا تێكدانا ره وشا باشور ب زانابون و به رنامه هاتن كرن
ئـ ــازادی كــۆمـ هڵـگـه :پــڕســا پێشخستنا (كه‌رتێ تايبه‌ت) ل پڕۆسه‌يا خوه‌ندنێ ل باخچێ ساڤايان بگر ه بۆ تا زانكۆيێ ،ئه‌رێ جڤاكێ توو�شى پارچه‌بۆنێ ناكه‌ت؟ د.كــام ـی ـران ب ـ ـ ـه‌رواری :ب ـ هلــێ س ـه‌داس ـه‌د پرسا كـه‌رتــێ تايبه‌ت يــێ خوه‌ندنا ل باشور ب هه‌موو قۆناخێن خوه‌ڤ ه پڕمه‌ترسيداره! ژاليـ هكـيـڤـ ه ه ـه‌رديـن ـه‌ك ،ه ـه‌رمـه‌زهـ هبـه‌ك، هه‌ر مله‌ته‌ك ل باشور وه‌كۆ خو ه په‌روه‌رد ه
دده‌ت .ژاليێ ديڤ ه ده‌ستێ هه‌موو ده‌وله‌تێن ه ـه‌رێـمــى و جـيـهــانــى هــاتـيـ ه دن ــاڤ پــرۆسـێـســا پ ـه‌روه‌رد هي ــا بــاشــور دا .ه ـه‌ر وه‌التـ ـه‌ك هـه‌ر ده‌زگــاي ـه‌كــا ئ ـه‌ول ـه‌كــارى ل ـگــۆر حـ ـه‌زا خ ــو ه ل ه ـه‌ر قــۆنــاخـه ـكـێ پ ـ ـه‌روه‌رد ه دده‌ت زارۆ ـك ــى. ژبلى ڤێ دابه‌شبونا مه‌ترسيداردناڤ جڤاكێ باشوريدا خوه‌ندن و پرۆسێسا وێ بگشتى ل بـ ــاشـ ــور و د ه ـ ـ همـ ــوو ق ــون ــاخ ــان ــدا بــۆي ـ ه پــرسـه ـكـا بــازرگــانــى و بـ ـه‌س!! واتـ ـ ه خــوه‌نــدن و خ ــو هن ــدن ـگ ـه‌ه و زانـ ـك ــۆ ب ــوي ـن ـ ه پ ــرۆژه‌ي ـێ ــن ك ـه�ســى و حـيــزبــى (د ـك ــان و ســوپ ـه‌رمــارك ـێــت) يـ ـێ ــن ك ـ ــۆ ك ـ ـه‌س ـ ـه‌ك اليـ ـ ـه‌نـ ـ ـه‌ك ه ـ ـه‌سـ ــت ب مه‌ترسيدارييا ڤێ بكه‌ت .ب بــاوه‌را م ه ئه‌ڤ ه مه‌ترسيدارترين مه‌ترسيي ه لسه‌ر پێشه‌ڕۆژا گه‌لێ باشورێ كوردستانێ. ئـ ــازادی كــۆمـ هڵـگـه :نـ هبــۆنــا مــوچـ هيــان و خ ــزم ـ هت ـگ ــوزاري ـي ــان ب ــۆ مــامــۆس ـتــايــان و نه‌بۆنا خزمه‌تگوزارييا خوه‌ندنگه‌هان و ناوه‌ندێن خوه‌ندنێ ،چ كارتێكرنه‌ك هه‌ي ه بۆ سه‌ربه‌ره‌ڤ پێشڤ ه برنا خوه‌ندنێ؟ د.كامیران به‌رواری :د بنه‌ڕه‌تدا تێكدانا ره‌وشـ ـ ــا ب ــاش ــور ژ پ ـ هك ـك ـ هت ـنــا پ ـه‌رل ـ هم ــان ــى و ح ـك ــوم ـ هت ــێ ب ـ ـگـ ــره ،هـ ـ هت ــا ت ـێ ـك ــدان ــا ه ـ همــو خ ــزم ـ هت ـگ ــوزاري ـي ــان و ت ـێ ـك ــدان ــا پــرۆس ـێ ـســا خــو هنــدن و پـ ـه‌روه‌رد هي ــێ هـ همــو ب زانــابــون و بـ ـه‌رن ــامـ ـ ه و ن ـ هخ ـش ـ هي ـه‌كــێ پ ـێ ــش و هخ ــت ئاماد ه كرى هاتن كرن .چونكو ئه‌ڤ هه‌مو تێكدانا ره‌وشــا سـيــا�ســى ،ئــابــورى ،جڤاكى، په‌روه‌رده‌يى ب ديتنا هنده‌ك اليێن سيا�سى تـ ـ همـ ـه‌ن ــێ وان يـ ــێ ده‌س ـ ـت ـ ـهـ ــاتـ ــداريـ ــێ درێـ ــژ دك ـ ـه‌ت!! د ه ـ همــان د هم ــدا ئ ـه‌و ل رۆژێ ب مليونان دۆالران م ـفــادارن ،چونكو هه‌رچى داهــاتــێ ڤــى وه‌التــى هـ هيـ ه ژبــۆ چـ هنــد كـه‌س و چ ـ هنــد حــزبــان دچ ـيــت و بــێ ئــا ـگـاهــى يــا هيچ ده‌ز ـگـايـه ـكـا نـ هتـه‌وى و نيشتمانى و ره‌وا يــا ڤى وه‌الت ــى .هـ هلـبـه‌ت ـكـاريـگـه‌ريـيـه ـكـا زۆر نه‌رينى يـ ــا بـ ــێ م ــوچـ ـ هي ــێ لـ ـسـ ـه‌رخ ــو هن ــدن ــێ ه ـ هي ـه. هه‌روه‌سا ئه‌و خزمه‌تا پێدڤى ژبۆ هيچ 5
NO:13 - 1 Januarry 2017
وینه‌ی خویندكارانی زانكۆ ،به‌هه‌ڵدانی كاڵوه‌كانیان دڵخۆ�شی خۆیان ده‌رده‌بڕن
ده‌زگـ ــاي ـ ـه‌كـ ــا خـ ــو هنـ ــدنـ ــێ و پ ـ ـ ـ ـ ـه‌روه‌ردێ ناهێت كــرن .ژبـه‌ر ڤێ ن ه تنێ هه‌ر خوه‌ندن و زانين پێشڤ ه ناچن ،به‌لكو گه‌له‌ك پاش ژى كه‌فتن .رۆژان ـ ه ب د ههــان قوتابى د هســت ژ خــوه‌نــدنــێ ب ـ ـه‌ردده‌ن ،مــامــۆسـتــا و دك ـتــۆر و زانــاي ـێــن ڤــى وه‌الت ــى د هس ــت ژ كــار دكـێـشــن و دچن ه ده‌رڤه‌ى وه‌الت. ئـ ـ ـ ـ ـ ــازادی كـ ــۆم ـ ـ هڵ ـ ـگ ـ ـه :خ ـ ــو هن ـ ــد هكـ ــار دن ـێ ـڤ ـب ـه‌را ب ـ ــزاڤ و چ ــاڤ ـه‌ڕێ ـك ــرن و پ ـ هيــام و س ـ ــۆزێ ـ ــن د هس ـ ـت ـ ـه ـ ـه‌التـ ــێ دا م ــايـ ـنـ ـه ،چ بـهـێـتـ ه ك ــرن بــۆ ڤــێ كــو پــڕۆس ـ هيــا خــو هنــدنــێ ب س ـه‌رك ـ هف ـت ـيــان ـ ه بــرێ ـڤ ـ ه ب ـچ ـيــت؟ ئ ـه‌رێ پڕۆژه‌يه‌ك ژاليێ وه‌ڤ ه هه‌ي ه د ڤێ بارێ دا؟ د.كامیران ب ـه‌رواری :دڤێت ئـه‌و براستى بهێت زانين ،نابيت كه‌س چاڤه‌ڕێى سوزێن د هسـ ـتـ ـه ــات ــا ب ـ ــاش ـ ــور ب ـ ـيـ ــت! چ ــونـ ـك ــو ئ ـ هڤ ــێ 6
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
ده‌ستهه‌التێ هيچ رۆژه‌كێ به‌ڵێنه‌كا خو ه ژبۆ هيچ كـ هسـه ـكـێ بجهـ نه‌ئينايه .ل ـه‌ورا نابيت خــو هنــده‌كــار چــاڤـه‌ڕێــى هـيــچ ســۆز و پـ هيـمــان و به‌ڵێنه‌كێ بــن .چونكو ئـه‌ڤ ده‌ستهالت ب گـشـتــى حـ ـه‌زدك ـ ـه‌ت ئـ ـه‌ڤ ه ـ هم ــوو مـلـلـ هتـ ه ڤـ ـ هگـ ـه‌ڕيـ ـتـ ـ ه ق ــۆن ــاخ ــا س ـ ـه‌رد هم ـ ــێ چــاخ ـێــن ناڤين و هه‌موو نـه‌زان و نـ هخــو هنــده‌وار ببن، هـ هتــا كــۆ بـكــارن زۆر ب ئــاســانــى د هسـتـهـه‌التــا خ ــو ه ب سـ ـه‌ر وى گ ـ هلــێ ب ــر�س ــى و ن ـ ـه‌زان دا ب چ ـ هس ـپ ـي ـنــن .پــڕۆس ـێ ـســا خ ــو هن ــدن ــێ دێ ل وى د هم ــى يــا سـه‌ركـ هفـتــى و زانـسـتــى بيت د همـ ـ ــا ف ـ هل ـس ـ هف ـه‌ك تـ ـ ــاز ه ژب ـ ــۆ پ ـ ـ ـ ـه‌روه‌ردێ بهێت دانـيــن .د همــا پــڕۆژه‌يـه ـكـێ ستراتيژى يێ سيا�سى ،جڤاكى ،ده‌ستهالتدارى ژبۆ باشور بهێت ئـه‌رێ كــرن ،د همــا باشور ده‌ستوره‌ك هه‌بيت .د همــا داموده‌زگايێن (شـه‌رعــى) ڕه‌وا ل بــاشــور هـ هبــن ،د هم ــا هـنــده‌ك هـ هلـبـژارتــن راس ــت و دروس ــت و ره‌وا بهێن ه ك ــرن ،د همــا
هـ ـ هم ــو د هسـ ـتـ ـه ــات سـ ـه‌ربـ ـ هخ ــۆ بـ ـب ــن ،د ڤــى واريدا م ه وه‌كو (ئه‌كاديمى يا سيا�سى و هزرا دي ـم ــوك ـرا�س ــى) پـ ــڕۆژ ه ژب ــۆ ب ــاش ــور ب گشتى و ژب ــۆ پــرۆسـێـســا پـ ـ ـه‌روه‌ردێ و ديـمــوكـرا�ســى ك ــرن ــێ هـ ـ هنـ ـه .ل ــێ ه ـ هت ــا ره‌وش ل ب ــاش ــور ژ ه ـ ـ همـ ــوو الي ــانـ ـڤـ ـ ه ن ـ هه ـێ ــت ئ ــاس ــاي ــى كـ ــرن، ه ـه‌تــا گ ـه‌ل نـه‌بـيــت خـ ــودان بــڕيــار و ئ ـي ـراده، هـ هتــا يــاســا نه‌بيت ه سـ ـه‌روه‌ر ،هـ هتــا يه‌كێتى يــا ن ـ هت ـه‌وى و بـ ـه‌رژه‌و هن ــدى يـێــن ب ــاال يـێــن ڤى م ـل ـل ـ هتــى ل ـب ـه‌رچ ـ ــاڤ ن ـ هه ـێ ــن گ ــرت ــن ،ه ـ هتــا پارتيێن سيا�سى د هســت ژ ده‌ستهه‌التا خو ه يا ن ه (شـه‌رعــى) ڕه‌وا و ن ه ياسايى بـه‌رنـه‌ده‌ن و ده‌سـ ــت ژ س ـه‌رداه ــات ــێ گـ ـه‌ل ه ـل ـن ـ هگــرن، هيچ گۆڕانكارييه‌ك ل ڤى وه‌التى روو ناده‌ت و چ پ ــڕۆژه ژى د سـه‌ركـ هفـتــى نــابــن ،چونكو د هسـتـهـه‌الت ب خــو ه رێـگــر ه ژبــۆ ه ـه‌ر ـكـاره ـكـێ نيشتمانى ،نه‌ته‌وى.
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
مامۆستایەکی زانکۆ :بەرپرس هەبوایە خوێندن نه‌ده‌کەوتە بەر هەڕەشە ئاسۆ جه‌وهه‌ر ئا :ئاسۆ ئا: جەوهەر مامۆستایەکی زانـکــۆ رایدەگەیەنێت: پ ـ ــەکـ ـ ـک ـ ــەوتـ ـ ـن ـ ــی پ ـ ـ ـ ــرۆس ـ ـ ـ ــەی خ ـ ــوێـ ـ ـن ـ ــدن، تـێـهــەڵـکـێـشــە لــەگــەڵ ئ ــەو کــەنــارخـسـتـنــەی زان ـ ـ ـکـ ـ ــۆ و ن ـ ـ ــاوەن ـ ـ ــدە م ــەع ــریـ ـفـ ـیـ ـی ــەک ــان. جەختش دەکاتەوە :پارادایمی سیستەمی خــوێـنــدن ،لــە روانـگــەیــە ـکـی رەخـنــەگــرانــە و داهێنەرانەوە بونیاد نەنراوە. «پـێــوسـتــە لــە پــرۆســەی خــوێـنــدنــدا �ســێ کۆڵەکەی (پرۆگرامی خوێندن ،خوێندکار، م ــام ــۆس ـت ــا)ه ــەب ـێ ــت ،ج ـگــە لـ ـ ــەوەش کــەش و زەمـیـنــەیــە ـکـی گــونـجــاو هــەبـێــت ،هــەتــا ئــەم �سێ کۆڵەکەیە بەیەکەوە پەیوەست بکات. ئ ـێـس ـتــا ل ــەه ــەرێ ـم ــی ک ــوردس ـت ــان ــدا ،ئــەگــەر بایکۆتیش بشکێت ،هێشتا ئــەو زەمینەیە نییە».
عــەبــدورەحـمــان ئەحمەد وەه ــاب ،لە پ ــەرت ــووکــی»م ــەل ــەی دژە ڕەوت ،پ ـ ــەروەردە ل ـ ـ ــە روان ـ ـ ـگـ ـ ــەیـ ـ ــە ـک ـ ــی رەخـ ـ ـ ـن ـ ـ ــەگـ ـ ـ ـران ـ ـ ــەوە»، دەن ـ ــووسـ ـ ـێ ـ ــت»:ل ـ ــە خ ــۆگ ــرتـ ـن ــی روان ـ ـگ ـ ــەی رەخنەگرانە بۆ پرۆسەی پەوەوردە ،سەری لە گۆڕینی ئــەو پــارادایـمــەوە دەردەچـێــت کە دەستگاکانی پــەروەدەو ئەکادیمیای لەسەر
www.komelge.com
نــەخـشـێـنـراون .واتــە مــامــەڵــەی رەخنەگرانە لەگەڵ وردو درشتی کایە پەروەردەییەکاندا دەب ـێ ـت ــە هـ ــۆی ئ ـ ــەوەی ک ــە ئـ ــەو دن ـیــاب ـی ـنــی و مـیـتــۆد و بـنــەمــایــانــە ب ـیــرکــردنــەوەمــان ـیــان لە چــوارچ ـێــوەگــرتــووە بـخــەیـنــە ژێــرپــرسـیــارەوە و ،ه ــەروا وەک بــابــەتــی ســەملـێـن ـراو لۆجیکی و بـ ـ ـڕاوە وەریـ ـ ــان ن ــەگ ــری ــن .ب ــۆی ــە ب ــۆ ئ ــەوەی بتوانین گۆڕانکاری لەو پارادایمەدا بکەیەن کــە لــەڕێـیــەوە پــرۆســەی پ ــەروەردە دەبینین،
تیۆری پێداگۆجی بەواتای فەلسەفە ،زانست ،هونەر، میتۆد ،تیۆری و کرداری پەروەردە و فێرکردن دێت پ ـێ ــوس ـت ــە پ ـ ـ ـ ــەروەردەکـ ـ ـ ــار و م ــام ــۆس ـت ــای ــان و س ـ ـی ـ ــاس ـ ــەتـ ــوان و ک ـ ــەس ـ ــان ـ ــی پ ـ ـس ـ ـپـ ــۆر و الیــەنــە پــەیــوەنــدیــدارەکــانــی نـێــو کــۆمــەڵـگــە، پ ـ ـێ ـ ــداچ ـ ــوون ـ ــەوەی س ـ ــەرەکـ ــی و ب ـن ــاخ ــەی ــی ب ــەتـ ـێ ــڕوانـ ـی ــن و ب ـ ـ ــڕوا و ت ـێ ـگــەی ـش ـت ـن ـیــانــدا ب ـک ــەن ،ل ــەب ــارەی س ــروش ــت و مــەبــەســت و ئامانجەکانی پرۆسەی پەروەردەوە». عەبدورەحمان ئەحمەد ،ئەوە دەخاتە رووکە ناوەندە پەروەردەیی وئەکادیمییەکانی ه ـ ــەرێ ـ ــم ،چ ــاالکـ ـی ــی فـ ـی ـک ــری و ف ــەل ـس ــەف ــی
تـێــدا نــاکــرێــت و دەنــووس ـێــت»سـنــوورە ـکـانــی نـ ــاوەنـ ــدە پ ـ ــەروەردەی ـ ــی و ئــەکــادی ـم ـی ـیــەکــان ل ــە ه ــەرێ ـم ــی ک ــوردس ـت ــان ــدا ب ــوون ــەت ــە تــەلــی دڕ ـک ــاوی بــۆ چــاالکـیــی فــەلـســەفــی و فـیـکــری، بــەتــایـبــەتــی فـیـکــر و فــەلـســەفــەی پـ ــەروەردە. پ ــەی ــوەس ـت ـک ــردن ــی ف ــەل ـس ــەف ــە و ت ـ ـێـ ــۆری و ب ـی ــر ب ــەئ ــەنـ ـج ــام ــدان و ک ـ ـ ـ ـ ــردارەوە لـ ــە کــایــە پ ـ ــەروەردەی ـ ــی و ئــەکــادی ـم ـی ـیــەکــانــی هــەرێ ـمــی ک ــوردس ـت ــان دا بــەگ ـش ـت ـیــی ،بــەتــای ـبــەتــی لــە ن ــاوەن ــدەک ــان ــی خ ــوێ ـن ــدن ــدا ه ـێ ـن ــدە شـتـێـکــی نــامــۆیــە ،کــە نــاڕاســت نـیـیــە گ ــەربــوتــرێــت لە پەرواێزیشدا جێگای نە بووەتەوە». ئەو نووسەرە ئــەوەش دەخــاتــەڕوو ،کە پــرۆســەی خوێندن هۆکارێکە بــۆ ئــەوەی لە رووی ک ـل ـتــوریــی و ئ ــاب ــووری ــی وکــۆمــەاڵیــەتــی ژی ـ ــان ـ ــی م ـ ـ ـ ــرۆڤ ب ـ ـگ ـ ــۆڕێ ـ ــت :پ ـێ ـش ـخ ـس ـت ـی ـنــی کـلـتــوری نـێــو پ ــۆل و نــاوەنــدەکــانــی خــوێـنــدن بەشێوەیەکبێت تا پشتگیری لەوفێرخوزانە ب ـکــات ،کــە لــە رووی کـلـتــور و ئــابــووری ـیــەوە پ ـ ــەراوێ ـ ــزخ ـ ـ ـ ـراون .ه ـ ــەروەه ـ ــا پـ ـ ـ ـ ــەروەردە و ف ـێ ــرب ــوون پ ــرۆس ــەی ــەک ب ـێــت ف ـێ ــرخ ــوازان، بەتوانا بکات تا باری کۆمەاڵیەتیی نالەباری خــۆیــان ب ـگــۆڕن و گ ـیــرۆدەی چــەقـبــەسـتــن و تەسلیم بوونی کۆمەاڵیەتیی نەبن. عەبدورەحمان ئەحمەد ،هێما بۆ ئەوە دەکات کە تیۆری پێداگۆجی رەخنەگرانە لە سیستمی خــوێـنــدنــی هــەرێـمــی کــوردسـتــانــدا هــەبـێــت و جــەخــت دەکــات ــەوە :گۆشەنیگای تـ ـی ــۆری پ ـێ ــداگ ــۆج ــی بـ ــەواتـ ــای فــەل ـســەفــە، زانـســت ،هــونــەر ،میتۆد ،تـیــۆری و کــرداری پـ ـ ـ ـ ــەروەردە و فـ ـێ ــرک ــردن دێـ ـ ــت .پ ـێــداگــۆجــی 7
NO:13 - 1 Januarry 2017
رەخنەگرانە ،لەسەربنەمای ئاشکراکردن و بــری ـت ـی ـیــە لـ ــە پ ـ ــرۆس ـ ــەی ک ــۆن ـت ــڕۆڵ ـک ــردن ــی کــایــە و مــامــەڵــە کــۆمــەاڵیــەت ـی ـیــەکــانــی گ ــرۆو ک ــەرت ــە پ ــەراوێ ــزخـ ـراوەک ــان ــی ن ـێــو کــۆمــەڵـگــە لــەالیــەن ســەرکــردە و دەســەاڵتــە مەعنەوی و مەعریفی و ئەکادیمییەکانەوە بەقازانجی دەسەاڵتداران .بۆیە پێداگۆجی رەخنەگرانە کارلەسەرروونکردنەوەی ناعەدالەتی وئەو مامەڵە و هەڵوێستە هەژمووندارانە دەکات کە بەسوودی دەسەاڵتدارانە .لەمەشەوە کـ ــارای پ ـێــداگــۆجــی و رەخ ـن ــەگ ـران ــە دەب ـێ ـتــە ئــاش ـک ـراکــردنــی ئ ــەو پــەیــوەنــدی ـیــە ب ـ ەهـێــزەی لــەن ـێــوان س ـیــاســەت و ئ ــاب ــووری و کـلـتــور و پرۆسەی پەروەردە و فێرکردندا هەیە.
ح ــەی ــدەرنــاس ـیــح ،مــامــۆس ـتــای زان ـکــۆ، رەخ ـ ـنـ ــە لــەس ـی ـس ـت ـمــی خ ــوێ ـن ــدن ــی زان ـک ــۆی ــی دەگ ــرێ ــت رای ــدەگ ــەی ــەن ـێ ــت ،ک ــە پ ــارادای ـم ــی پرۆسەی خوێندنی ئێمە لەسەر بنەمایەکی رەخنەگرانە و داهێنەرانە بونیاد نەنراوە و بــە ئ ــازادی کۆمەڵگەی راگــەیــانــد :پــارادایـمــی س ـی ـس ـت ــەم ــی خ ــوێـ ـن ــدن و پ ـ ـ ـ ـ ـ ــەروەردە ،کــە دروسـ ــت دەتــوان ـیــن بـڵـێـیــن لــە روان ـگــەیــە ـکـی رەخ ـ ـنـ ــەگ ـ ـرانـ ــە و داه ـ ـێ ـ ـن ـ ــەران ـ ــەوە ب ــون ـی ــاد نــەن ـراوە ،بــەڵـکــو وەک ــو تـرادیـسـیــۆنــی زانستی سەیرکراوە. ح ــەی ــدەرن ــاس ـی ــح ،م ــام ــۆس ـت ــای بــە�شــی ئـیـنـگـلـیــزی – زان ـکــۆی چ ــەرم ــوو ،لــەوەشــدوا کــە «زانـکــۆ و نــاوەنــدە زانستی و پــەروەردەیــی و ئــە ـکـادی ـم ـیــە ـکـانــی ئ ـێ ـمــە ،هــەرگ ـیــز نــەبــوون بـ ـ ــە پـ ـشـ ـکـ ـێـ ـک ــی ک ـ ــاریـ ـ ـگ ـ ــەرلـ ـ ــە پـ ـ ــرۆسـ ـ ــەی پ ـێ ـش ـخ ـس ـت ـنــی زان ـ ـسـ ــت و ب ـ ــەرزک ـ ــردن ـ ــەوەی 8
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
راسـتــەوخــۆ و نــاڕاسـتــەوخــۆی پــرۆســەی پــارە پەیداکردن ،هێواش هێواش دەکەونە ژێر سـێـبــەری ســەرمــایــەداری ـیــەوە ،کــە بــەبــڕوای من ئەو قۆناخە بۆ نەتەوەیەکی بێ کیانی بێ دەوڵەت زۆرمەترسیدارە. ئ ــاس ـت ــی پـ ـ ــەروەردەیـ ـ ــی ت ـ ــاک .ب ــەڵ ـک ــو زی ــات ــر شوێنێک بوون بۆ پیادەکردنی ترادیسیۆنی زان ـ ـس ـ ـت ـ ــی ،واتـ ـ ـ ـ ــا؛ پـ ـ ــرۆسـ ـ ــەی خـ ــوێ ـ ـنـ ــدن و پ ـ ـ ــەروەردە بــەگ ـش ـت ـیــی ،بـ ــوون ب ــە بــەشـێـکــی دانـ ــەب ـ ـڕاو ل ــەو ت ـرادی ـس ـیــۆنــەی ک ــە چــەمـکــی خــوێ ـنــەواریــی تــەنـهــا وەک ــو پـێــداویـسـتـیـیــە ـکـی ســەرەتــایــی ژیــانــی (گـشــت) پـێـنــاســە دەکــات، ن ـ ــەک وەک ـ ـ ــو پ ــرۆس ــەی ــەکــی م ــەع ــری ـف ــی کــە تــا ـکـی پـ ــەروەردەک ـ ـراو و پــڕچــەک بــە زانـســت بــەره ـه‌م بهێنێتە نـێــو کــۆمــەڵـگــەوە .یەکێکی تر لە هۆکارەکان ،بــەبــڕوای مــن ،بەدرێژایی مـ ـێ ــژوو ک ــۆم ــەڵ ـگ ــەی ئ ـێ ـمــە کــۆمــەڵ ـگــەیــە ـکـی ناجێگیر بــووە ،خــاوەن کیان نــەبــووە ،بۆیە بــەردەوام بیرمان لە بابەتە کاتییەکان زیاتر کـ ــردوەتـ ــەوە وەک ل ــە پ ـ ــرۆژەی درێــژخــایــەن و پ ــان ــی دوورم ـ ـ ـ ـ ـ ــەودا ،چ ــون ـک ــە پ ــرۆس ــەی پ ــەروەردەک ــردن ــی ت ــاک و پێخستنی زانـسـتــی رێگایەکی دوور و درێــژە و ،بەرهەمەکەی لە داهاتویەکی دووردا بەدەست دێت». وت ـیــ�ش ــی :هــۆ ـکـارگــەل ـێ ـکــی زۆر هـ ــەن ،لە پـشــت ئ ــەو راسـتـیـیــەی کــە زان ـکــۆ و نــاوەنــدە مــەعــری ـف ـی ـیــەکــان ،ل ــەس ــەره ـ ــەردوو ئــاسـتــی گشتیی و تــاکــدا ،بــێ رۆڵ و پاسیڤ ک ـراون و زۆر بەدەگمەن جواڵنەوەی داهێنەرانەی تێدا ئەنجام دەدرێت ،لەوانەش بەسیاسیی کردنی زانکۆ ،وەک سەرجەم کایەکانی تری کۆمەڵگە .بەتایبەتی لە ٢٥ساڵی حوکمڕانی خۆماڵییدا .گــومــان ل ــەوەدا نییە کــە پێشتر زان ـکــۆکــان ل ـ ــەڕووی ژم ـ ــارەوە زۆر لــە ئێستا ک ــەم ـت ــرب ــوون ،ب ـ ــەاڵم کــوال ـی ـتــی خ ــوێ ـن ــدن و ئ ــەو ـکـاریـگــەریـیــەی کــە دروس ـت ـیــان دەک ــرد، چــەنــد جــارانــی ئێستا زیــاتــربــوون .زانـکــۆ ـکـان ل ــە ئ ـێ ـس ـتــادا ،بـ ـ ــەزۆری بـ ــوون ب ــە بــەشـێـکــی
ئ ــام ــاژە ب ــەوەش ــدەک ــات :یــەکـێـکــی ت ــرلــە هــۆ ـکـارە ـکـان بریتییە ل ــەوەی ،زانـکــۆ هەرگیز ل ـ ــەالی ـ ــەن دەس ـ ـ ــەاڵت ـ ـ ــەوە وەک ـ ـ ــو ن ـ ــاوەن ـ ــدی بـ ــەرهـ ــەم ـ ـه ـ ـێ ـ ـنـ ــەری زان ـ ـ ـسـ ـ ــت و داهـ ـێـ ـنـ ــان ســەیــرنــەک ـراوە ،بــۆیــە بــەشـێــوەیــە ـکـی ئــەوتــۆ گ ــرنـ ـگ ــی پ ـ ـێ ـ ـن ـ ــەدراوە و زۆرج ـ ـ ـ ـ ــار لـ ـ ـ ــەڕووی ـک ـ ــادیـ ـ ــری زان ـ ـس ـ ـتـ ــی و ت ـ ــەن ـ ــان ـ ــەت ل ـ ـ ـ ــەڕووی لــۆج ـی ـس ـت ـی ـک ـی ـشــەوە ک ــەم ــوک ــوڕی ئـێـجـگــار زۆری ت ـێــدا بــەدی ـک ـراوە و پـشـتـگــوێ خـ ـراوە. ت ــا ئ ــەو رادەیـ ـ ــەی ک ــۆی پــرۆســەکــە پــاسـیــڤ
ئەم بێ رۆڵکردنە بەڕوونی دەگاتە ئەو کەسانەی لە زانکۆ و ناوەندە زانستییەکان کار دەکەن ک ـ ـ ـ ـ ـ ـراوە .کــات ـێ ـک ـی ــش ئ ـ ـ ــەم ب ـ ــێ رۆڵ ـ ـکـ ــردنـ ــە ب ــەڕوون ــی دەگــات ــە ئ ــەو کــەســانــەی لــە زانـکــۆ و ن ـ ـ ــاوەن ـ ـ ــدە زانـ ـسـ ـتـ ـیـ ـی ــەک ــان کـ ـ ــار دەک ـ ـ ــەن (مــامــۆس ـتــا و ف ـێ ــرخ ــواز) ،ئ ــەم ــەش دی ـســان دەبـێـتــە هــۆی ســاردبــوونــەوەیــان و تــەنــانــەت ئــەگــەر پەرۆشییەکیش پێشتر هەبووبێت، ئ ـ ــەوا لـ ــەبـ ــاردەب ـ ــرێ ـ ــت .ب ـ ــەداخ ـ ــەوە ،ئـێـمــە کــات ـێــک نـ ــاوەنـ ــدی زان ـس ــت و پـ ـ ـ ــەروەردە لــە ســروش ـت ـی ـبــوون دادەبـ ــڕیـ ــن ،ئ ــەو بــەدی ـلــەی ج ـێ ـگــەی ئ ــەم ــە دەگ ــرێـ ـت ــەوە ،بــریـتـیـیــە لــەو ب ـێ ـســەروبــەری ـیــەی ل ــەس ــەرئــاس ـتــی زان ـس ـتــی و پ ــەروەردەی ــی ت ــاک لــە ئـێـسـتــادا دەبـیـنــرێــت
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
و پ ــاش ــان ـی ــش دەڕژێ ـ ـت ـ ــە ن ـێ ــو ک ــۆم ــەڵ ـگ ــەوە، ل ـ ـێـ ــرەشـ ــەوە لـ ــە داهـ ــاتـ ــویـ ــە ـک ــی دوورت ـ ـ ـ ـ ــردا، ـکـاریـگــەریـیــە نـێـگــەتـیـڤــە ـکـانــی لــە ســەرخــان و ژێرخانی ئەو کۆمەڵگەیەدا رەنگ دەداتەوە. ن ـ ــاوب ـ ـراو ،ج ــەخ ـت ــدەکــات ــەوە :ل ــە واڵت ــی ئێمە ،تا ئێستا لە گرنگی و پێگەی ناوەندە زانستی و ئەکادیمییەکان تێنەگەیشتووین، شوێنی نەکەوتووین ،لەکاتێکدا هەنووکە ل ــەزۆرب ــەی واڵت ــان ــی پ ـێـشـکــەوتــووی خ ــاوەن ئەزموون ،زۆربەی کایەکانی ژیانی مرۆڤ بە زانستی و ئەکادیمی ک ـراون ،بەپێجەوانەوە لە واڵتی ئێمە هیچ پێگەیەکی بۆ داناندرێت، دەرەنـجــامــە ـکـانــی ئــەمــەش زۆر بــەڕوونــی ،لە بــواری سیاسیی و ئــابــووری و کۆمەاڵیەتیدا رەنگی داوەتەوە. ئ ــەو مــامــۆس ـتــایــەی زان ـک ــۆی چ ــەرم ــوو، درێ ــژەی ـپ ـێ ــداو وت ـ ــی :بــای ـکــۆت و پــەکـکــەوتـنــی پرۆسەی خوێندن تێهەڵکێشە لەگەڵ ئەو کەنارخستنەی زانکۆ و ناوەندە پەروەردەیی و مەعریفییەکان ،ئەگەرچی بایکۆت وەک و سادەترین هەڵویستی مەدەنی ،مافی ستاف و مــامــۆس ـتــایــانــی ئ ــەو ن ــاوەن ــدان ــەی ــە ،ب ــەاڵم لــە بـنــەڕەتــدا ،ئــەوە دەســەاڵتــە کــە بێباکانە دەستی بۆ قووتی ژیانی خەڵکانی ئەکادیمی و زان ـس ـت ــی ب ـ ـ ــردووە ،بــەه ـیــچ ش ـێــوازێ ـک ـیــش ئــامــادەنـیـیــە گــوێ بــۆ داخــوازیـیــە رەوا ـکـانـیــان ب ـگ ــرێ ــت .هـ ــەمـ ــووان دەزان ـ ـی ـ ــن ،زان ـس ــت لــە دوای پـێــداویـسـتـیـیــە ســەرەتــایـیــە ـکـانــی ژیــانــی مرۆڤ دێت ،داهێنان بەتاکێکی بێ کێشە و ئازاد دەکرێت ،نەک سوکایەتی پێبکرێت و بگەڕێندرێتەوە بۆ سەردەمی دەرەبەگایەتی. هێماش بــۆ ئــەوە دەکــات کــە «بێدەنگی و بـێـهــەڵــوێـسـتــی خــوێ ـنــد ـکـارانــی زان ـکــۆ هــەیــە، ل ـ ــەس ـ ــەرئ ــاسـ ـت ــی خ ــوێـ ـن ــدک ــاروەکـ ـ ـ ــو ت ـ ــاک، هەروەها لەسەرئاستی سەرجەم رێکخراوە خوێندکارییەکان .ئەمە پێمان دەڵـێــت کە تــا ئێستا خــوێـنــد ـکـار نیگەرانییەکی ئــەوتــۆی نـیـیــە ل ــە پــەک ـکــەوت ـنــی دەوام ،ک ــە ئــەمــەش بێهیواییەکی ئێجگار گــەورە نیشان دەدات،
www.komelge.com
ئــەوە روونــدە ـکـاتــەوە کــە الیــەنــی زانستی الی خوێندکار زۆر گرنگ نییە ،بەڵکو زیاتر لەوە بەڕێکردنی ساڵی خوێندنی بەالوە گرنگە». ح ــەی ــدەرنــاس ـیــح ،مــامــۆس ـتــای زان ـکــۆی چ ـ ــەرم ـ ــوو ،ئ ـ ــەوە�ش ـ ــی وت :گ ــوم ــان ــی ت ـێ ــدا ن ـی ـیــە ،زەرەرمـ ــەنـ ــدی ی ــەک ــەم ل ــە بــای ـکــۆت و هــەڵ ـپــەســاردنــی دەوام ،خــوێ ـنــدکــارانــن ،چ لــەو رووەی کــە مــەتــر�ســی فــەوتــانــی ساڵێکی خوێندنیان هەیە ،یاخود لــەو الیــەنــەی کە ئەگەرئەمساڵی خوێندن دەستپێبکرێتەوە، ئــەوا زیانێکی گ ــەورە دەبـێــت لــەســەر ئاستی زانستی وئه‌کادیمی ،بۆیە بەبڕوای من ئەبوو رێـکـخـراوە خــوێـنــد ـکـاریـیــە ـکـان لــە هــەژمــوونــی
نەبوونی بنەمای رەخنەگرانە ،ل ه سیستمی خوێندنی هەرێمی کوردستاندا ،سیستمێکی هەڕەمەکییه حـیــزبــی بێنە دەرەوە و رۆ ڵ ــی خــۆیــان بگێڕن، شــان ـبــەشــانــی مــامــۆس ـتــاو س ـتــافــی زان ـکــۆکــان هەوڵبدەن بۆ گـێـڕانــەوەی شکۆی زانست و زانکۆ ،چونکە ئەمە گرەوێکە لەسەرئاستی زان ـس ـتــی ئـ ــەوان دەک ــرێ ــت ،پـێــویـسـتــە بــەپـێــی ئــەو زیــانــەی بــەریــان دەکــەوێــت هەڵوێستان هــەب ـێــت .بــەڵ ـکــو ل ـێ ــرەوە دەس ـت ـی ــان هــەبـێــت لــە بونیادنانی دنیابینییەکی نــوێ بــۆ زانکۆو زان ـ ـس ـ ــت ،چ ـی ـت ــرزانـ ـکـ ــۆ لـ ــە کــای ــەکــان ــی ت ــری کۆمەڵگە دابڕاو نەکرێت و رۆڵ و کاریگەری خۆی هەبێت.
ئ ــاراز ئــەحـمــەد مـحــەمــەد ،خوێندکاری م ــاس ـت ــەر و نـ ــووسـ ــەری ک ـت ـێ ـبــی «پـ ـ ـ ــەروەردە و زان ـ ـک ـ ــۆ :ن ــەخ ـش ــەڕێ ـگ ــای ــەکــی گ ــەوه ــەری ــی ب ـ ــۆ خـ ــودهـ ــۆش ـ ـیـ ــاریـ ــی و دی ـ ـمـ ــوک ـ ـراس ـ ـیـ ــی و ســەروەرێـتـیــی» بــە ئ ــازادی کــۆمــەڵـگــەی وت : نەبوونی بنەمای رەخنەگرانە ،ل ه سیستمی خــوێـنــدنــی هــەرێ ـمــی کــوردس ـتــانــدا ،لــەســەر ئــاسـتــی قــوتــابـخــانــە و خــوێـنــدنـگــا و پەیمانگا و زان ـک ــۆکــان ،سـیـسـتـمـێـکــی هــەڕەمــەک ـیــی و هاوردەکراوی دەستی دووەم یان سێیەمە، هـ ــەربـ ــۆیـ ــە دەتـ ــوان ـ ـیـ ــن بـ ــەڕاش ـ ـکـ ــاوانـ ــە ئ ــەو گەنگەشەیە پشتڕاستبکەینەوە کە بنەمای رەخـنــەگـرانــەی تـێــدا لــەرزۆکــە و نــەمــەیـیــوە. چــەنــدیــن هــۆ ـکـاری ج ـیــاواز و لــەهــەمــانـکــاتــدا یــە ـکـانـگـیــربــۆ نــەبــوونــی کــۆڵــەکــەیــە ـکـی پـتــەوی رەخنەگرانە هەن ،لەوانەش: یــەکــەم :هــۆکــاری سـیــاسـیــی کــە بریتییە ل ــە مـلـمــانـێــی ق ــوو ڵ ــی ح ـیــزبــە سـیــاسـیـیــە ـکـان و ح ـکــوم ـڕان و کــارب ــەدەس ـت ــان ب ــۆ گــەیـشـتــن بـ ــە ئ ـ ــەوپ ـ ــەڕی رادەی خ ــۆشـ ـگ ــوزەرانـ ـی ــی و ک ــۆک ــردن ــەوەی زۆرت ــری ــن داه ــات ــی ئــابــووریــی ل ــە س ـ ــەرچ ـ ــاوە س ــروش ـت ـی ـی ــەکــان ــی هــەرێ ـمــی کوردستانەوە ،بەبێ گوێدانە هیچ بەهایەکی مرۆیی و ئەو بەرخۆدانە دیرۆکییەی کە بە هەزاران گیانی لە پێناودا بەختکراوە. دووەم :بـێـمـتـمــانــەیــی و الوازی گـیــانــی هــاو ـکـاری ـی ـکــردن و پ ــووکــان ــەوەی رۆحـیـیــەتــی بـ ـ ـ ــەدەمـ ـ ـ ــەچـ ـ ـ ــوون و پـ ــاڵ ـ ـپ ـ ـش ـ ـت ـ ـی ـ ـکـ ــردن ل ــە ه ــەم ــوو دەزگـ ــا پ ـ ــەروەردەی ـ ــی و ئــە ـکـادی ـم ـیــی و زان ـ ـس ـ ـت ـ ـی ـ ـی ـ ــەکـ ــان ـ ــدا .ب ـێ ـم ـت ـم ــان ــەی ـی ــەک ــە دەس ـ ـ ـ ــەاڵت ـ ـ ـ ــی س ـ ـیـ ــاس ـ ـیـ ــی چ ـ ــان ـ ــدووی ـ ــەت ـ ــی 9
NO:13 - 1 Januarry 2017
لەڕێگەی ئەو کادیر و مامۆستا و بەڕێوەبەر و بـ ــەڕێـ ــوەبـ ــەر گ ـش ـت ـی ـیــە ح ـی ــزب ـی ـی ــان ــەوە کــە سـیـسـتـمــە پ ــەروەردەی ـی ــەک ــەی ــان هــەالهــەال کـ ـ ــردووە و دایـ ــانـ ــڕزانـ ــدووە .الوازی گـیــانــی ه ــاوک ــاریـ ـیـ ـک ــردن ــەک ــە ل ـ ــە چ ــان ــدن ــی ت ـ ــۆوی دووب ــەرەکـ ـی ــی و پ ـێ ـک ــدادان و چــەلــەحــانـێــی سیاسییە بــۆ نـێــو ـکـایــە پــەروەردەی ـیــەکــە کە دواجـ ــار ئــەمــەش بــۆ بــەدەسـتـهـێـنــانــی پۆستی کارگێڕیی وئیدارییە لە رێگەی موزایدەکردن بە خەباتی شاخ و شەرعییەتی شۆڕشگێڕیی وفرۆشتنەوەی مێژوو -مێژوویەک کە دەیان نـیـشــانــەی پــرسـیــاری لــەســەرە .پــوو ـکـانــەوەی ڕۆح ـی ـیــەتــی پــاڵـپـشـتـیـیـکــردنــەکــەش ل ــە ئــەو بێدادییەوە ســەرچــاوەی گــرتــووە کە توێژی مــامــۆس ـتــایــان ب ــە رادەیـ ــە ـک ــی ئ ـێ ـج ـگــارب ــەرز لــەالیــەن ح ـکــوام ـڕانــانــەوە پ ــەراوێ ــزخ ـراون و فەرامۆشکراون. سـ ـ ـێـ ـ ـی ـ ــەم :س ـ ـ ـ ــەرب ـ ـ ـ ــاری ه ـ ـ ــەم ـ ـ ــوو ئ ـ ــەو ســەرن ـجــانــەی س ـ ــەرەوە ،ب ــە بــۆچ ــوون ــی مــن بنەڕەتیترین هۆکاربریتییە لە هاوردەکردنی پـ ــڕۆگ ـ ـرامـ ــی واڵت ـ ــان ـ ــی تـ ــرب ــەت ــایـ ـب ــەت واڵتـ ــە ع ـ ــەرەبـ ـ ـیـ ـ ـی ـ ــەکـ ــان و پ ـ ـ ــاش ـ ـ ــان وەرگ ـ ـ ـێ ـ ـ ـڕانـ ـ ــی پــەرتــوکــە ـکـان لــە ئاستێکی زۆر نــزمــدا .واتــە، وەزارەت ـ ـ ـ ــی پ ـ ـ ـ ــەروەردە ج ـی ـهــان ـب ـی ـن ـیــی گـ ــەل و واڵت و ج ــوگ ـراف ـی ـی ــای ــەکــی ت ـ ــری ه ـێ ـن ــاوە و ب ــەزۆرســەپــانــدوویــەتــی لــە ـکـاتـێـکــدا هــەرێـمــی ک ـ ــوردس ـ ـت ـ ــان ه ـ ــەم ـ ــوو سـ ـ ــەرچـ ـ ــاوە م ــرۆی ــی و م ـێ ــژووی ــی و ش ــارس ـت ــان ـی ــی و ک ــول ـت ــوری ــی و گ ــەشـ ـت ــوگ ــوزاری ــی و س ــروش ـت ـی ــی ت ـێ ــدای ــە و یــەکـێـکــە لــە دەوڵــەمــەنــدتــریــن هــەرێـمــە ـکـانــی جـ ـیـ ـه ــان ل ـ ــە زۆربـ ـ ـ ـ ــەی ئـ ـ ــەو بـ ـ ـ ــوارانـ ـ ـ ــەدا .بــە تێگەیشتنێکی تــر ،رەخ ـنــەی بــونـیــادنــەرانــە لــە بــەرهــەمــی خۆماڵی رەســەنــەوە ســەرچــاوە دەگــرێــت .ئێمە ئــەو م ــاددە دەسـتـلـێـنــەدراوە خاوەمان هەیە ،بەاڵم پەراوێزخراوە و کاری لەسەرنەکراوە .توانا مرۆییەکە هەیە ،بەاڵم کــەنــارگـیــرخـراوە .ســەرچــاوە سروشتییەکە ه ـ ــەی ـ ــە ،بـ ـ ـ ــەاڵم دەسـ ـتـ ـیـ ـبـ ــەسـ ــەرداگـ ـی ـ ـراوە و داه ـ ــات ـ ــەک ـ ــەی ن ـ ــاش ـ ــەف ـ ــاف و نـ ـ ــاڕوونـ ـ ــە. 10
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
ب ــەدەی ــان ش ــوێ ـن ــەواری شــارسـتــانـیــی دێــریــن لـ ــە ه ــەریـ ـم ــی کـ ــوردس ـ ـتـ ــانـ ــدا ه ـ ـ ــەن ،بـ ــەاڵم نەپشکنراون .بەهەزاران شوێنی گەشتیاریی ســروشـتـیــی ه ــەن ،ب ــەاڵم ی ــان داگ ـی ــرک ـراون ی ــان ت ــەڵ ـب ــەن ــدک ـراون ی ــان پ ـش ـت ـگــوێ ـخ ـراون.
تاکی كۆمه‌ڵگه‌ی کوردیی لە هەرێمی کوردستاندا تاکێکی پاسیڤ یان ون نییە «بەڵکو هەندێک بارودۆخی سیاسیی ناوخۆیی و دەرەکیی رێگای بۆ دەسەاڵتی سیاسیی خۆشکردووە بە ئارەزووی مەزاجی شەخسی خۆیان بێباک و کەمتەرخەم بن ئــەگــەر وەزارەت ــی پ ــەروەردە بەهەماهەنگیی ل ــەگ ــەڵ وەزارەت ـ ـ ــی گ ـش ـتــوکــاڵــدا نــەتــوان ـێــت بــۆ نـمــوونــە لــە دەشـتــی ش ـ ــارەزووردا تــوانــای سەدان گەنج وەگەڕبخات و دەیان کارگەی وەبــەرهـێـنــان دابـمــەزرێـنـێــت دوای بیست و پێنچ ساڵ لە حکومڕانیی خۆجێی ،ئیترچۆن بـتــوانــرێــت هــەڵـســەنـگــانــدن ی ــان بـنــەمــایــە ـکـی رەخنەگرانەی پتەو بونیادبنرێت! ئارازئەحمەد ،پێموایە تاکی كۆمه‌ڵگه‌ی ک ــوردی ــی لــە هــەرێـمــی کــوردس ـتــانــدا تاکێکی پــاس ـیــڤ یـ ــان ون ن ـی ـیــە «ب ــەڵ ـک ــو هــەنــدێــک بـ ــارودۆخـ ــی سـیــاسـیــی ن ــاوخ ــۆی ــی و دەرەک ـی ــی رێگای بۆ دەسەاڵتی سیاسیی خۆشکردووە ب ــە ئ ـ ـ ـ ــارەزووی م ــەزاج ــی ش ــەخ ــ�س ــی خــۆیــان ب ـ ـێ ـ ـب ـ ــاک و ک ـ ــەمـ ـ ـت ـ ــەرخ ـ ــەم ب ـ ـ ـ ــن .ه ـ ــۆکـ ــارە ن ــاوخ ــۆی ـی ــەکــان خ ــۆی ــان ل ــە داب ــەش ـب ــوون ــی
ش ـ ـ ــارەکـ ـ ــان ب ـ ــۆ س ـ ـ ــەرحـ ـی ــزب ــی سـ ـی ــاسـ ـی ــی و دروس ـت ـب ــوون ــی دیـ ـ ــواری ســای ـکــۆلــۆج ـیــی لــە نێوان دانیشتوانی شــارە ـکـانــدا دەبینێتەوە. ب ــە مــانــایــە ـکـی ت ــر ،كــۆمـ هڵـگـ ه و ت ــاک یــاخــود ق ــوت ــابـ ـخ ــان ــە و خ ــوێـ ـن ــدنـ ـگ ــا و زان ـ ـکـ ــۆ ـک ــان لـێـکـتـرازاون و لــە ئامانجی ســەرەکـیــی خۆیان دوورخـراونــەتــەوە .تاکی كۆمه‌ڵگه‌ی کــوردی تا ئاستێک هۆشیارە ،بەاڵم قۆڵبەستکراوە. هــۆشـیــارە بــە ئــەو مــانــایــەی ج ـیــاوازی نـێــوان ت ــاری ــک و روون ،بـ ـێ ــدادی ــی و دادگ ـ ــەری ـ ــی، خ ـ ــوراف ـ ــات و راس ـت ــەق ـی ـن ــە دەزانـ ـ ـێ ـ ــت؛ کــە پــارتـێـکــی سیاسیی دروش ــم و پــڕوپــاگــەنــدەی هەڵبەستراووبێبنەما دەفرۆشێتەوە ،درکی پ ـێ ــده‌کــات .ه ــەرب ــۆی ــە ،دەت ــوان ــم ب ـڵ ـێــم تــاک پاسیڤ نییە ،بەڵکو تۆراوە و توڕەیە .بەاڵم دەرفەتی خۆبەتاڵکردنەوەی ئەو توڕەبوونە ح ــەش ــاردراوە و کــەپـتـکـراوە .کــەپـتـبــوونــەکــە ب ــە م ــان ــای پــاس ـیــڤ ب ـ ــوون ن ــای ــەت ،بــەڵـکــو جۆرێکە لە گرتنی ســەری بورکانێک کە لە ئانوساتی پڕبوون و تەقینەوەدایە». وت ـ ـیـ ــ�شـ ــی :ل ـ ــە ه ــەرێـ ـم ــی ک ــوردسـ ـت ــان ــدا زۆر ئــەس ـتــەمــە ک ــەرت ــی ت ــای ـب ــەت و ئــەهـلـیــی پێشبکەوێت هەتاوەکو کێبڕکێی سیاسیی لە ناوەندە بااڵکانی خوێندن دوورنەخرێنەوە. نزیکەی پــانــزە زانـکــۆی ئەهلیی و بــە ســەدان پ ــەیـ ـم ــانـ ـگ ــا و قـ ــوتـ ــابـ ـخـ ــانـ ــەی ئ ــەهـ ـلـ ـی ــی لــە ه ــەرێ ـم ــی ک ــوردس ـت ــان ــدا ه ـ ــەن .ب ـ ــەاڵم وەک دەبینرێت زۆریـنــەی زانـکــۆ ـکـان یــان لەالیەن س ـیــاس ـی ـیــە ـکـانــەوە خــاوەنــدارێ ـت ـیــی دەکــرێــن ی ــان ل ــەالی ــەن کــۆمـپــانـیــا و رێ ـک ـخ ـراوی ســەر بــەح ـیــزبــە س ـیــاس ـی ـیــە ـکـانــەوە ســەرپــەرشـتـیــی دەک ـ ــرێ ـ ــن .ق ــوت ــابـ ـخ ــان ــە ئ ــەه ـل ـی ـی ــەکــان ـی ــش ب ــەڕێ ــژەی ــەکــی رەه ـ ــا ت ــەن ـه ــا «خـ ــواپ ـ ـێـ ــداو» و دەوڵــەمــەنــدە ـکـان ســوودی لێدەبینن .واتــە، هەلی یەکسان فەراهەم نییە و پێشبڕکێکە تــەنـهــا زەنـگـیـنــە ـکـان لـێــی بــەهــرەمــەنــد دەب ــن. لــە دەرەنـجــامـیـشــدا ،هــەروەک چــۆن بــازاڕو میدیا وناوەندە ئەکادیمیی وفەرهەنگییەکە کـ ــۆن ـ ـتـ ــڕۆڵ ـ ـک ـ ـراوە ،دەرف ـ ــەت ـ ــی دۆزیـ ـ ـن ـ ــەوەی
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
ه ــەل ــی کـ ــار و وەگ ــەڕخ ـس ـت ـن ــی تــوان ــاکــان ـی ــش ب ــۆ ئ ــەو ت ــوێ ــژەی كــۆم ـ هڵ ـگ ـ هیــە ک ــە واس ـت ــە و خزمخزمێنە و کرۆینیزم بەکاردەهێنێت. ئ ـ ــام ـ ــاژه‌ی‌ب ـ ـه‌و هش ـ ـك ـ ــرد :داب ـی ـن ـک ــردن ــی خزمەتگوزارییەکان لە سەرەکییترین ئەرک و بــەرپــرس ـیــارێ ـت ـیــی وەزارەت ـ ـ ــی پ ـ ــەروەردەی ـ ــە. ب ـ ـ ــەاڵم لـ ــە ک ـ ــۆی ئـ ــەزمـ ــوونـ ــی خ ــوێـ ـن ــدکــارو وان ـ ــە وتـ ـن ــەوەم ل ــە زۆریـ ـن ــەی ن ــاوەن ــدەکــان ــی خــوێ ـنــدنــدا خــزمــەت ـگــوزاری ـیــەکــان ل ــە ئ ــاو و کــارەبــا ،تــاقـیـگــە و هــۆڵــی چــاالکـیــی ،پــەرتــوک و پـ ـ ــرۆگ ـ ـ ـرام ب ــەپـ ـێ ــی پ ـێ ــوی ـس ــت ن ـ ــەب ـ ــووە و ه ــەم ـی ـش ــە ک ــەم ــوک ــورتـ ـیـ ـی ــەک و زیـ ـ ـ ــاد لــە بــۆشــایـیــەک م ــاوەت ــەوە .ســەربــاری ئ ــەوەش، لــە مــانـگــی ٢٠١٤-٢وە هــەتــاوەکــو رۆژگــاری ئ ــەم ــڕۆ ب ـ ــەردەوام م ــووچ ــەی مــامــۆسـتــایــان دوادەکەوێت و تەنانەت چوارمانگی کۆتایی س ــاڵ ــی ٢٠١٥ی مـ ــووچـ ــەی مــامــۆس ـتــایــان هەتاوەکو ئێستا نەدراوە .ئەمەش بەردەوام کاریگەریی نەرێی وچەوت لەسەرگوزەران و بــاری دەروونــی مامۆستایان دروستدەکات. کە مامۆستایەک سەرسفرەی خێزانەکەی گـ ــەرمـ ــوگـ ــووڕن ــەب ـێ ــت ،ک ــە مــامــۆس ـتــایــەک م ـنــداڵــەکــەی خ ــۆی پــۆشـتــە نــەب ـێــت ،چــۆن بـتــوانـێــت م ـنــداڵــی خــەڵـکــی تــرفـێــرب ـکــات ،لە ک ــوێ ــوە وزە بـێـنـێــت پـ ــەروەردەیـ ــە ـک ــی شـیــاو پێشکەش بکات؟ ئـ ــارازئ ـ هح ـم ـه‌د ،راش ـی ـگ ـ هیــانــد :بــەهــۆی بارگرژی سیاسیی نێوان پارتە سیاسییەکان و قــەیـرانــی ئــابــووریــی و پاشەکشەی داهــاتــی ت ـ ــاک و ک ــەمـ ـب ــوون ــەوەی ه ـ ــەل و دەرف ــەت ــی کـ ـ ـ ـ ــارەوە ،حـ ـ ــەز و ئ ـ ـ ـ ـ ــارەزوو ب ـ ــۆ رووک ـ ــردن ـ ــە ن ـ ــاوەن ـ ــدەکـ ــان ـ ــی خ ــوێـ ـن ــدن ب ـ ــە ش ـێ ــوەی ــەکــی سـ ــروشـ ـتـ ــی ک ـ ــەم ـ ـی ـ ـک ـ ــردووە .دەس ـ ــەاڵت ـ ــی سـیــاسـیــی لــە هــەرێ ـمــی کــوردس ـتــانــدا رەنـگــە ب ــۆ م ــاوەی ــەکــی کــات ـیــی ب ـتــوان ـێــت بــەڵـێـنــە ـکـانــی جـێـبــەجــێ ن ــەکــات و رەن ـگ ــە بـتــوانـێــت چــەنــد ساڵێک بێدەربەستانە خــۆی نمایش بکات و کــای ــەی پـ ـ ـ ــەروەردە ئ ـی ـه ـمــال ب ـک ــات ،ب ــەاڵم ن ــاتــوان ـێ ــت ب ــەردەوامـ ـی ــی ب ــە ئـ ــەو پــرۆســەیــە
www.komelge.com
وێنه‌ی زانكۆی سلێمانی
بـ ــدات ،چــونـکــە وەک ک ــورد دەڵ ـێ ــت :پــەتــی زوڵ ـ ــم ل ــە ق ــای ـم ـی ــدا دەپـ ـچ ــڕێ ــت و ک ــە ج ــام پــڕبــوو لـێـیــدەڕژێــت و ســەری بــور ـکـانــی پڕبوو ب ــە فــرتــوف ـێــڵ و ف ــرۆش ـت ـن ــەوەی خ ــەب ــات و شەرعییەتی شۆڕشگێریی ناگیرێت.
مـ ــوح ـ ـس ـ ـیـ ــن ئ ـ ـ ــەدی ـ ـ ــب ،نـ ـ ـ ــووسـ ـ ـ ــەر و مــامــۆس ـتــای زان ـکــۆ ئ ــام ــاژە بــۆ ئ ــەوە دەک ــات: پ ـێ ــوس ـت ــە ل ـ ــە پ ـ ــرۆس ـ ــەی خ ــوێـ ـن ــدن ــدا �س ــێ کۆڵەکەی «پرۆگرامی خوێندن ،خوێندکار، مامۆستا» هەبێت ،جگە لــەوەش پێویستە کەش و زەمینەیەکی گونجاو هەبێت ،هەتا ب ـتــوان ـێــت ئ ــەم �س ــێ کــۆڵــەکــەیــە ب ــەی ــەک ــەوە پــەیــوەســت بـکــات .ئــەوەی ئێستا لەهەرێمی ک ــوردس ـت ــان ــدا ه ــەی ــە ئ ــەو زەم ـی ـنــەیــە نـیـیــە، ئ ــەگ ــەرب ــای ـک ــۆت ـی ــش ب ـش ـک ـێــت ه ـێ ـش ـتــا ئ ــەو زەم ـ ـی ـ ـنـ ــەیـ ــە نـ ـیـ ـی ــە ،ئ ـ ـ ــەو �س ـ ـ ــێ ک ــۆڵ ــەک ــەی ــە بەیەکبگەیەنێت.
موحسین ئەدیب ،نووسەرومامۆستای بە�شی یاسا – زانـکــۆی هەڵه‌بجە وتــی :ئەوە ب ــەڵ ـگ ــە ن ــەوی ـس ـت ــە پ ــەک ـک ــەوت ــن و ف ــەوت ــان ــی ســاڵـێـکــی خــوێ ـنــدن ،زیـ ــان ب ــە خــوێ ـنــدکــاران و کـ ــۆمـ ــەڵ ـ ـگـ ــەش دەگ ـ ــەی ـ ــەن ـ ـێ ـ ــت ،ئ ــەگ ــەر ساڵێکی خوێندنیش فــەوتــا ئــەوا تــاوانـبــاری ی ــەک ــەم و ک ــۆت ــای ــی دەس ـ ــەاڵت ـ ــی سـیــاسـیـیــە و کــارب ــەدەس ـت ــان ــی س ـیــاس ـی ـیــە لـ ــەم واڵتـ ــە، چونکە لەم واڵتەدا بەرپرس نییە ،بەڵکو لە راستیدا بەرپرس بوونی نییە و ئەوەی هەیە کــارب ــەدەس ـت ــە ،چــون ـکــە ئ ــەگ ــەرلــەراس ـت ـیــدا بەرپرس هەبوایە لەم واڵتە ،هەرگیز کارێکی ن ــاک ــرد پ ــرۆس ــەی خ ــوێ ـن ــدن و پـ ـ ـ ــەروەردە و فێرکردن بکەوێتە بەرهەڕەشەیەکی گەورە. ئــەگــەرلــەبــەرام ـبــەرئ ــەم نــابــەرپــرســارێـتـیــەی ک ــارب ــەدەسـ ـت ــان ــی ه ـ ــەرێ ـ ــم ،م ــام ــۆس ـت ــای ــان، خــوێـنــد ـکـاران ،فــەرمــانـبــەران و چین و توێژە جیاوازەکان هەڵوێستیان نەبێت ،ئەوا کۆی کۆمەڵگەی کوردیی رووبەڕووی هەڵدێرێکی زۆر مەترسیدار دەبێتەوە! ئێستا نەک هەر مامۆستا و خوێندکار و پرۆسەی پــەروەردە رووب ـ ـ ــەڕووی مــەتــرسـتــی ب ــووەت ــەوە ،بــەڵـکــو ک ــۆم ــەڵ ـگ ــەی کـ ــوردیـ ــی و ئ ـ ــەو ئ ــەزم ــوون ــەی کــەهــەیــە ،ل ــەالی ــەن ئ ــەم کــاربــەدەس ـتــانــەی هــەرێـمــەوە رووب ـ ــەڕووی هــەڕەشــەیــە ـکـی زۆر گەورە بووەتەوە! ئ ـ ــام ـ ــاژە بـ ــۆ ئ ـ ـ ــەوەش دەکـ ـ ـ ــات :لـ ــە ه ــەر واڵتێکدا کە خوێندن و خوێندواریی نەبوو، ب ـێ ـگــومــان دووشـ ــت ه ــەی ــە :ی ــەک ــەم ئــەوەیــە کــۆمــەڵ ـگــە دەب ـێ ـتــە دارسـ ـت ــان و جــەن ـگــەڵ، هــاواڵت ـیــان پــەنــا دەب ــەن ــە ب ــەرتــوونــدوت ـیــژی، لێرەشەوە ئاسای�شی نەتەوەیی و ئاشتەوایی کــۆمــەاڵیــەتــی تـێـکــدەچـێــت .ک ــوردی ــش وەک نــەتــەوە بــوون دەکــەوێـتــە ژێــر مەترسییەوە! ل ــەڕسـ ـتـ ـی ــدا ئ ـ ــەگ ـ ــەرپ ـ ــرۆس ـ ــەی خ ــوێـ ـن ــد و خــوێـنــدواریــی پــەکـکــی ک ــەوت و نــەبــوو ،ئــەوا زۆری ـن ــەی کــۆمــەڵـگــە نــاچــار دەک ــرێ ــت ببێتە کــۆی ـلــە .پ ــرۆس ــەی خ ــوێ ـن ــدن ،ک ــە ل ــەالی ــەن کــارب ــەدس ـت ــان ــی ه ــەرێـ ـم ــەوە خ ـ ـراوەت ـ ــە ب ــەر 11
NO:13 - 1 Januarry 2017
مــەتــرس ـی ـیــە ـکـی گ ـ ـ ــەورە ،لـ ـێ ــرەوە س ــەرچ ــاوە دەگـ ـ ــرێـ ـ ــت .پـ ـ ــرۆسـ ـ ــەی خ ـ ــوێ ـ ـن ـ ــدن ،ت ــەن ـه ــا هــۆکــارێــک نـیـیــە ب ــۆ پـێـگــەیــانــدنــی نــەوەکــانــی داه ــات ــوو ،بــەڵ ـکــو نـیـشــانــەیــە ـکـی ک ـل ـتــوری و ئــابــووریــی و دەروونـ ــی ه ــەر کــۆمــەڵـگــەیــەکــە، ـکـاتـێــک بەبێباکی ـکـاربــەدەسـتــانــی ئــەم واڵتــە پــرۆســەکــە دەک ــەن ــە بـ ــەردەم مــەتــرسـیـیــە ـکـی گ ـ ـ ـ ـ ــەورە ،ئ ـ ـ ـ ــەوا نـ ـیـ ـش ــان ــەی ئـ ـ ــەوەیـ ـ ــە ئ ــەم ـکـاربــەدەسـتــانــە بــەتــەنــگ الیــەنــی کـلـتــوریــی و ئــابــووریــی و دەروون ــی و سیاسیی و ئەخالقی کۆمەڵگەیشەوە نایەن. هەروەها خوێندکارانی زانکۆش ،ئاماژە ب ــە دۆخـ ــی خ ـراپ ـیــی و پــەک ـکــەوت ـنــی پــرۆســەی خــوێ ـنــدن دەک ـ ــەن ،ب ـ ــارزان خــوێـنــد ـکـارێـکــی زانـ ـک ــۆی ــە پـ ـێـ ـی ــوای ــە»ل ــەم واڵتـ ـ ـ ــەی ئ ـێ ـم ــەدا خوێندن سودێکی ئەوتۆی نییە ،بەاڵم هەر چۆنێک بێت تــاک رۆشنبیردەکات ،لەگەڵ ئ ــەوەش ــدا ئ ــەم دەس ــەاڵت ــە دەی ــەوێ ــت ئــەو رۆشبیرییەی هەشە لەنێوی بەرێت».
ب ـ ــارزان نــاس ـیــح ،خــوێ ـنــدکــاری بــە�شــی زانـسـتــە رام ـیــاری ـیــە ـکـان -زان ـکــۆی سلێمانی، بــە ئـ ــازادی کــۆمــەڵـگــەی راگــەیــانــد :راگــرتـنــی پــرۆســەی خــوێـنــدن ،جگە لەدروستکردنی ب ــەه ــان ــەی ــەک بـ ــۆ پ ــەرەپـ ـێ ــدان ــی دەسـ ـ ــەاڵت هچیتر نییە ،لــەبــەرژەوەنــدی دەسەاڵتدایە لــەبــەرئــەوەی ئەمڕۆ دەسەاڵتێکی تۆتالیتار ح ـ ـك ـ ــوم ده‌كـ ـ ـ ـ ــات ،بـ ـ ــەتـ ـ ــەواویـ ـ ــی واتـ ــا ـک ــانـ ــی ه ـ ــەوڵ ـ ــدەدات ش ــان ــۆی ــەک دروس ـ ــت ب ـکــات و دەس ــەاڵت ــەکــان ــی خـ ــۆی ف ـ ـ ـراوان ب ـک ــات و زیــاتــربـمـێـنـێـتــەوە .ئ ــەو خــوێ ـنــدکــارەی زانـکــۆ 12
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
جەختیکردەوە :بۆیە دەسەاڵتی تۆتالیتاری دەیەوێت ئەفسانە بەهەرم بهێنێت و گەنج بـچــەپـێـنـێــت و کــۆمــەڵ ـگــە دووربـ ـخ ــات ــەوە لــە هەموو پرۆسەکانی بیرکردنەوە و خۆناسین و رزگاربوون.
ئــاوارە حسێن ،مامۆستای بە�شی یاسا زانکۆی هەڵەبجە ،لەوباریه‌وە دەدوێت کە«ئ ــەو ب ــارودۆخ ــەی دروس ــت ب ــوو ،بــەڕاسـتــی خـ ــواس ـ ـتـ ــی مـ ــامـ ــۆس ـ ـتـ ــای ت ـ ـێـ ــدا ن ـ ــەب ـ ــوو کــە پــەنــای بــردووەتــە بــەربــایـکــۆت ،ئــەمــەش بۆ ئ ــەوەی گــۆڕانـێــک لــە ســەرچــاوەی داهــاتـیــدا بـکــات ،کــە بەبڕیارێکی چ ــاوەڕوان نــەکـراوی ن ــای ــاس ــای ــی حـ ـک ــوم ــەت تـ ـ ــوان ـ ـ ــدرا ،دەس ـ ــت ب ـبــرێــت ب ــۆ سـ ــەرچـ ــاوەی داه ــات ــی مــامــۆس ـتــا. بۆیە مامۆستایان ،بــۆ ئــەوەی بتوانن بژین و ب ــاش ـت ــری ــن زانـ ـس ــت ب ــە خ ــوێ ـن ــدکــارەکــان ـی ــا ب ـگــەیــەنــن ،پــەیــامــە راس ـتــەق ـی ـنــەکــەیــان کە پ ـ ـ ـ ــەروەردەی ـ ـ ـ ــە ،ب ـگ ــەی ــەن ــن بـ ــەنـ ــەوەیـ ــەک، پەنایان بۆ بایکۆت برد». مامۆستا ئــاوارە ،بە ئــازادی کۆمەڵگەی وت :لەو ناوەندانەی کە خوێندن بایکۆتە، نەتواندراوە وەک پێویست دەوام بکرێت و پرۆگرامی خوێندن و وانەکان بخوێندرێت. کــات ـێــک پ ــرۆگ ـرام ــی خ ــوێ ـن ــدن دواک ـ ـ ــەوت و نەخوێندرا ،ئەوا خوێندکاران بێبەشدەبن، ل ــەو زان ـس ـت ــەی ل ــەم ــاوەی ئ ــەو س ــاڵ ــەدا کــە پ ـێ ــوس ـت ــە بـ ـخ ــوێـ ـن ــدرێ ــت .ب ــەت ــایـ ـب ــەت ئ ــەو مــامــۆس ـتــایــانــەی ک ــە دەی ــان ــەوێ ــت زۆرت ــری ــن زانـ ـی ــاری ی ــاس ــای ــی و زان ـس ـت ــی ل ــە ب ــوارەک ــەی خ ـ ــۆی ـ ــان ـ ــدا بـ ـگ ــەی ــەن ــن ب ـ ــە خـ ــوێ ـ ـنـ ــد ـک ــاران، بــۆئــەوەی بـتــوانــن نــەوەیــە ـکـی ســەرکــەوتــوو و
نــەوەیــە ـکـی پــڕ زانـســت و زان ـیــاری بــۆ داهــاتــوو بەرهەم بهێنن.
بەهۆی پەککەووتنی پرۆسەی خوێندن، بۆشاییەک بۆ خوێندکار دروست بووە و نیگەرانن لە دۆخەکە ئ ـ ــەم ـ ــەش دەبـ ـێـ ـتـ ــە ه ـ ـ ــۆی ئ ـ ـ ـ ــەوەی کــە خوێندکار بەگشتیی نەتوانن سودمەندبن لەو زانستەی لەماوەی ئەو ساڵەدا پێوستە ب ــەدەس ـت ــی ب ـه ـێ ـنــن .ئـ ــەو ـک ــات دەب ـێ ـت ــە هــۆی ئەوەی کە خوێندکاران کاتێک کەدەردەچن و ب ــڕوان ــام ــەی ــەک ب ــەدەس ـت ــدەه ـێ ـن ــن ،ئ ــەو زانستەیان نییە ،کــە پێوستبووە لــەمــاوەی ئەو ساڵەدا بیخوێنن و بێبەش بوون لێی. ئ ـ ــاوارە ح ـس ـێــن ،ئ ــام ــاژەی ب ــەوەش ـک ــرد: بــەهــۆی پــەکـکــەووتـنــی پــرۆســەی خــوێـنــدن، بــۆشــایـیــەک بــۆ خــوێـنــد ـکـاردروس ــت ب ــووە و نیگەرانن لە دۆخەکە ،هەندێک خێزانیش رووبەڕووی گرفتی کۆمەاڵیەتی بوونەتەوە.
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
ده‌كرێ شه‌نگال ببێت ه خاڵی وه‌رچه‌رخانی باشور؟ سه‌ردارستار ه ـه‌رێ ـم ــی ش ـ هن ـگ ــال ــی زۆریـ ـن ـ ـ ه ل ـ هج ـڤــا ـكـی ئ ـێ ــزی ــدی ـه ،ب ـ ـه‌اڵم ب ـێ ـگــومــان ت ـێ ـك ـ هڵ ـه‌ش ـ ه لـ ه نه‌ته‌وه‌وئایین وئایینزای جیاوازیش ،له‌گه‌ڵ ك ـ ــوردی ئ ـێ ــزی ــدی ،ك ـ ــوردی مــوسـڵـمــانـیــش، لـ ـ هگـ ـه‌ڵ كـ ـ ــورد ،عـ ـه‌رب ــی ســون ـن ـ ه و شـیـعـه، هه‌مانكات ئــاشــوری .دراو�س ــێ ته‌لعه‌فه‌ری زۆری ـ ـ ـن ـ ـ ـه‌ی ت ــوركـ ـم ــان ــی شـ ـیـ ـعـ ـه .ش ـه‌ن ـگ ــال ك ـ ـ ه گ ـ ـه‌وره‌تـ ــریـ ــن ش ــارۆچـ ـك ـ ـه‌ی پ ــارێ ــزگــای نـ ـ ـ هیـ ـ ـنـ ـ ـه‌وایـ ـ ـه ،ه ـ ـ همـ ــان ـ ـكـ ــات نـ ــاوچ ـ ـ هی ـ ـه ـك ــی ش ــاخـ ـه‌وی و س ـه‌رس ـن ــوری رۆژئ ـ ـ ــاواو نــزیــك ل ـ ـ هبـ ــاكـ ــوری ك ــوردسـ ـت ــانـ ـیـ ـشـ ـه .ب ـ ـه‌درێ ـ ـژای ته‌مه‌نی شه‌نگال له‌بەركوردبوون و ئێزیدی بــوونـیــان چـه‌وســاوەنـ ەتـه‌وه‌و تــااڵن ك ـراون و كۆمه‌ڵكوژ كراون .له‌به‌ر ئه‌وه‌ش ه ده‌توانرێ بگوترێ كۆمه‌ڵگه‌ی ئێزیدی چه‌وساوه‌ترین مرۆڤن ل ه رۆژهه‌اڵتی ناوین ،ئه‌گه‌ربه‌زمانی چـیـنــایـه‌تـیــش پ ـێــوان ـ هیــان بـكـ هیــن دەتــوان ـیــن بـڵـێـیــن ئـێــزیــدیـیـه ـكـان تــایـ هبـ هتـمـ هنــدیـیـه ـكـانــی پ ــرۆلـ ـیـ ـت ــاری ــای ــان ه ـ ـ هی ـ ـه ،چ ــون ـك ـ ه ه ـ هم ــوو ت ـ هم ـه‌ن ـی ــان لـ ـ هن ــاو چ ـ ـه‌وسـ ــان ـ ـه‌وه‌و زوڵـ ـ ــم و ز هحـ ـمـ ـ هت ــی بـ ـ ـ ــووه .ئ ـ ـ ـ ـه‌وه‌ی پ ـێ ــی د ەگـ ــوتـ ــرێ «ف ـه‌رم ــان» ل ـ ه م ـێ ــژووی ئـێــزیــدیـیـه ـكـان ،ئـه‌و كــۆم ـ هڵ ـكــوژی و هــۆلــۆكــۆســت و ئـ هنـفــالـ هیـ ه ك ـ ه لـ ـ هسـ ـه‌ده‌ی رابـ ـ ــردوو زۆرێ ـ ــك ل ـ هگ ـه‌الن رووبـ ـ ـه‌ڕووی بــوون ـه‌ت ـهوه ،ج ـیــاوازئ ـه‌وان ـه‌ی ئـێــزیــدیـیـه ـكـان ه ـ همــوو ف ـه‌رمــان ـه ـكـان ـیــان یــان به‌ده‌ستی تورك ه عه‌سمانییه‌كان بووه ،یان
www.komelge.com
ئه‌وه‌تا ئه‌وانی له‌پشت بووه ،نمونه‌ی هه‌ر ه ك ــۆت ــای ــی ب ـه‌د هس ـت ــی داع ـ ــش و بـ هپـشـتـیــوانــی توركیا و دۆسته‌كانی ل ه ناوچه‌ك ه پێكهات. لـ هتـێـكــۆشــانــی ئـ ــازادی گـ ـه‌الن ،ئـ هڵـقـه‌ی ه ـه‌ر ه چ ـه‌وســاو ه د ەبـێـتـ ه خــاڵــی وه‌رچ ـه‌رخــان و ش ـ ـ ـ ــۆڕش و گ ـ ــۆڕانـ ـ ـك ـ ــاری ،ل ـ ـه‌بـ ــاشـ ــوری
شه‌نگالییه‌كان ل ه فه‌رمانی 73یه‌میندا
ك ــوردسـ ـت ــانـ ـی ــش ئ ـ ـ همـ ــڕۆ ج ـڤ ــاكــی ئ ـێ ــزی ــدی بـ ـ هه ـ هم ــوو پ ـێ ــوان ـه‌كــان چـ ـه‌وس ــاو هت ــری ــن و مـه‌زلــومـتــریــن خـ هڵـكــن ،گـه‌ور هتــریــن غ ـه‌دری سـه‌رد همـیــش ل ـه‌وان ك ـراوه ،بــۆیـ ه ئه‌توانین لـ ه وه‌رچ ـه‌رخــانــی دیـمــوكـراتـیــانـه‌ی بــاشــوری كوردستان ،شه‌نگال و جڤاكی ئێزیدی وه‌ك
خاڵێكی به‌هێزده‌ستنیشان بكه‌ین. • ئێزیدییه‌كان وه‌كو نه‌ته‌وه: هیچ كـه‌س و مـێــژوو هیـه‌ك ناتوانێ ئـه‌و ه ب ـشــارێ ـت ـه‌و ه ك ـ ه ئ ـێــزیــدی ـه‌كــان ب ـه‌ڕ هچ ـ هڵ ـه‌ك ن ــاچ ـن ـهوه س ـ ـه‌رب ــاپ ـی ــره‌و داپ ـ ـیـ ــره‌ی گ ــرووپ ـه سه‌ره‌تاییه‌كانی ئـه‌و كــۆمـه‌اڵنـه‌ی له‌كۆتاید ا ب ـ ه ن ـ هت ـه‌و هی ــی كـ ــورد ن ــاسـ ـران ،ه ـه‌رچ ـه‌نــد ه ه ـ هنــدێــك ل ـ ه ئ ـێــزیــدی ـه‌كــان ب ـ ــاوه‌ی واڵت ــان ــی ق ـ هف ـق ــاس ـی ــا و ئ ـه‌رم ـ هن ـس ـت ــان ـی ــش ب ــوونـ ـ ه و به‌شێكیشیان لـ ه ئ ـه‌وروپــان ،ب ـه‌اڵم ئـه‌وه‌ی ره‌سه‌نایه‌تی ئێزیدییه‌كان دە‌سه‌ملێنێ وه‌ك كورد ،ئه‌ویش زمانی پاكی كوردییه ،هه‌موو ئێزیدیه‌كانی جیهان كــوردی زمانی ئاینیانه، هـ همــانـكــات ش ـێــوازی جــل و بـ ـه‌رگ و کـلـتــور و هـ ــون ـ ـه‌ری ك ــوردیـ ـیـ ـ ه الی ئ ـێ ــزی ــدی ـی ـه‌كــان. ل ـه‌الی ـ هك ـی ـت ــری ــش ن ـ ــاو هن ـ ــدی ئ ـێ ــزی ــدی ـی ـه‌كــان شه‌نگال ه وه‌ك ئێزیدیخان به‌ناوی د هكـه‌ن، ب ـ ـه‌واتـ ــای م ـ هڵ ـب ـه‌ن ــدی ئ ـێــزیــدی ـی ـه‌كــان دێ ــت. ش ـ هن ـگــال ـیــش د هك ـه‌وێ ـت ـ ه ب ـه�ش ــی رۆژئ ـ ــاوای كوردستان ،له‌ئێستاش ده‌كه‌وێت ه سنوری بــاشــور و رۆژئـ ـ ــاوای ك ــوردس ـت ــان .داسـتــانــی ع ـ ـ ـه‌دول و دروێ ـ ــ�ش ـ ــی ع ـ هب ــدی ــش بــاش ـتــریــن ئــامــاژ هیـ ه بــۆ رۆحــی بـه‌رخــودانــی ئێزیدییه‌كان و پ ــاكـ ـی ــان ل ـ ـ ه ع ـی ـش ــق و خ ــۆش ـه‌وی ـس ـت ــی، هه‌مانكات پــاراسـتــن و رووب ـه‌ڕووبــوون ـه‌وه‌ی داگیركه‌روه‌ك ئه‌ركێكی نیشتیمانی ،ئه‌مه‌ش سه‌ملاندنی ئـه‌و رۆحـ ه بـه‌رخــودانـه‌ی كــورد ه 13
NO:13 - 1 Januarry 2017
ك ه به‌درێژای مێژووه‌و ه هه‌یه .رژێمی به‌ع�سی رووخ ــاو زۆرتــریــن هـه‌وڵـیــدا تــاكــو ناسنامه‌ی ن ـ هت ـه‌وای ـ هت ــی ك ــوردی ـی ــان ل ــێ ب ـســڕێ ـت ـهوه ،بــۆ ئه‌مه‌ش به‌شێوه‌یه‌كی چڕپرۆسه‌ی ته‌عریبی ل ـ ـ هس ـ ـه‌رب ـ ـه‌ڕێـ ــو هبـ ــردبـ ــوون ،ئ ـێــزیــدی ـی ـبــوونــی ق ـ ـب ـ ــوڵ ب ـ ـ ـ ــوو ،ب ـ ـ ـ ـه‌اڵم كـ ـ ــوردبـ ـ ــوونـ ـ ــی ق ـب ــوڵ ن ـ هبــوو ،ئ ـ هم ـه‌ش وای كــردبــوو هـ هنــدێــك ل ه ئێزیدییه‌كان بڵێن ئێم ه ئێزیدین ،كوردنین!!. س ـ ـه‌دام ل ـ هپ ــرۆس ـ هك ـه‌ی س ـه‌رك ـه‌وتــون ـ هبــوو وه‌ك چ ـ ــۆن لـ ـ هسـ ـه‌رلـ ـ هبـ ـه‌ری پ ــرۆس ـ هك ـه‌ی ف ـ هش ـ هلــی هـێـنــا و كــۆتــای ب ـ هخــۆی و تـ ـه‌واوی پـ ــرۆژه‌ی ده‌وڵـ ـه‌ت – ن ـ هت ـه‌و هیــی بـ هعـسـیــزمــی ســونـنــە مـه‌زهـ هبــی هــات كـ ه س ـه‌د هی ـه‌ك بــوو عێراقی له‌سه‌ر دروســت كرابوو ،حوكمی�شی د هكــرد .داعش و هزری جیهادیستی عه‌ره‌بی شۆڤێنی ،سوننی كۆنه‌په‌رست ،ك ه له‌الیه‌ن ت ــورك ـی ــا ،س ـع ــودی ـ ه و قـ ـ هتـ ـه‌ر ف ـ ــودراب ـ ــوون، ه ـ همــان ـكــات ن ــزی ـك ـه‌ی س ـه‌د هی ـ هك ـ ه ب ـ هن ــاوی ئ ـی ـس ــام ـی ــی س ـی ــاس ـی ــی ئ ـی ـخ ــوان ــی ل ـ ـه‌الی ـ ـه‌ن زڵهێزه‌كانه‌و ه پشتگیر د ەكـران و له‌توركیاش به‌ناوی ئه‌كه‌پ ه هێنران ه د هسـه‌اڵت ،هه‌موو ئه‌وان ه ئه‌ركێكیان پێ راسپێردرابوو ،ئه‌ویش سڕینه‌وه‌ی رۆژهه‌اڵتی ناوین بوو ل ه نه‌ته‌وه‌و ئــایـیــن و بــاوه‌ڕیـیـ ه ج ـیــاوازه‌كــان ،ل ـ هس ـه‌رووی ه ـ هم ــووی ــان ـه‌و ه ك ـ ــوردی ئ ـێ ــزی ــدی ،ئــاشــوری و ـك ــاك ـ ـ هیـ ــی و م ـ ــرۆڤ ـ ـ ه ئ ـ ــازادیـ ـ ـخ ـ ــوازه‌كـ ــان، خ ــۆش ـب ـه‌خ ـت ــان ـ ه ن ـ هگ ـ هی ـش ـت ــن ب ـ ـ ه مـ ـه‌رامـ ـ ه گاڵوه‌كانیان. • ئێزیدی وه‌ك ئایین: وه‌ك دەزان ـ ــرێ ـ ــت ئ ـێ ــزی ــدی ـی ـه‌كــان وه‌ك ئایین ئاینێكی جیاوازیان هه‌یه ،هه‌رچه‌ند ه لـ ـ ـه‌سـ ـ ـه‌ری زۆر چـ ـ ـه‌وس ـ ــاونـ ـ ـه‌تـ ـ ـهوه ،ب ـ ـه‌اڵم ب ـ ـ ـه‌رده‌وام داكــۆك ـیــان ل ـ هنــاس ـنــام ـه‌ی ئــایـیـنــی خـ ـ ــۆیـ ـ ــان ك ـ ـ ـ ـ ـ ــردوه .ب ـ ـ ـه‌گـ ـ ــوێـ ـ ــره‌ی ش ـ ـێـ ــوازی ب ـ ــاوه‌ڕی و پ ـێــوان ـه‌كــانــی پ ـه‌رس ـتــن و شــوێــن و په‌رستگاكانیان و شێوازی ژیانیان ،بێگومان ده‌ت ــوان ــرێ وه‌ك ت ـیــر ه ی ــان ب ـه‌رم ــاوه‌ی ئایینی زه‌رد هشـ ـت ــی ب ـ هن ــاو ب ـكــرێــن ،ك ـ ه م ـێــژوو هك ـه‌ی ده‌گ ـ ـه‌ڕێ ـ ـت ـ ـهوه بـ ــۆ 3000ه ـ ـه‌زارس ـ ــاڵ ب ـه‌ر 14
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
لـ هئـ همــڕۆ .زۆرتــریــن ه ـه‌ڕ هش ـه‌ی لـ هنــاوچــوون له‌الیه‌ن هێزە دەسەاڵتدارەکانی ئیسالمه‌وە لـ ـ ه ئ ـێــزیــدی ـی ـه‌كــان ك ـ ـ ـراوه ،چ ل ـ هس ـه‌رد هم ــی زیـ ـ ـ ــدی كـ ـ ـ ــوڕی م ـ ـ هعـ ــاوی ـ ـی ـ ـه ،ت ـ ــا ئ ـێ ـس ـت ــاش ع ـه‌ره‌ب نــاو هكـ هیــانــی چ ـه‌واش ـ هكــردو ه پێیان ده‌ڵێن»یه‌زیدی» واتا دەگه‌ڕێنه‌و ه بۆ یه‌زیدی ك ـ ــوڕی م ـ هع ــاوی ـی ـه ،بـ ـ ـه‌اڵم ب ـێ ـگ ــوم ــان ئـ ـه‌و ه هـیــچ پ ـ هیــوه‌نــدی ب ـه‌ڕاس ـت ـی ـه‌و ه نـیـیـه ،به‌ڵكو پــارچ ـ هی ـ هك ـ ه ل ـ ه پ ــرۆس ـه‌ی ئــاسـیـمــاسـیــۆن. ب ـ هه ـ هم ــان ـش ـێ ــو ه ئـ ـ ـ ـه‌وه‌ی ب ـ ـ ه ز هب ـ ـ ــری چ ـه‌ك نـه‌یـتــوانـیــو ه لـ هگـ هڵـیــان ب ـكــرێــت ،بـ هتــایـبـه‌ت ل ـه‌الی ـه‌ن ت ــورك ـ ه عــوسـمــانـیـیـه ـكـان ل ـ ه 400 ساڵی ئیمپراتۆریه‌ته‌كه‌یان ،ئه‌وا هه‌وڵیاندا لـ ـه‌ڕێـ ـگ ــای ری ـ ـفـ ــۆڕم گـ ــۆڕان ـ ـكـ ــاری لـ ـ ه ئــای ـی ـنــی ئێزیدی دروست بكه‌ن،
شه‌نگال له‌ژێر ده‌ستی ده‌سه‌اڵتی پ د ك /عێراق دابوو ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی هێزو الیه‌نی تریش هه‌بوون
هاتنی شێخ هــادی ،یــان شێخ عــوده‌ی، ه ـ هم ــان ـك ــات دروسـ ـ ــت ب ــوون ــی ری ــزب ـ هن ــدی و سـیـسـتـمــی ه ـی ـرار�ش ــی ل ـ هن ـێــو ئ ـێــزیــدی ـی ـه‌كــان» شـێــخ ،مـیــر ،فـ هقـیــر ،مــریــد ،ق ـه‌وال....ه ـتــد» هه‌روه‌ها دروست كردنی په‌رستگا وناولێنانی ئیسالمیان ه بـ هنــاوی حـه‌ج ،سـ هفــاو م ـه‌روا... هـتــد ،كــۆتــایــش گــۆڕ و جــل و ب ـه‌رگ و شوێنی پ ـه‌رس ـت ـنــی ش ـێــخ ه ـ ــادی ب ــووەتـ ـ ه نـ ـه‌زره‌گــای هـه‌ر ه سه‌ره‌كی ئێزیدییه‌كان ،به‌واتایه‌كیتر، شێخ هــادی ته‌قلیدی پێغه‌مبه‌ر محەمه‌دی كـ ـ ـ ــردوەت ـ ـ ـ ـه‌وه‌و خـ ـ ــۆی كـ ـ ــردوەت ـ ـ ـه ن ـ ــاوه‌ن ـ ــدی پ ـه‌رس ـتــن و س ــاز�ش ــی ن ـێ ــوان ت ــاك و كــۆم ـه‌ڵــی ئـ ـێ ــزی ــدی»رێ ــوڕ هسـ ـم ــی پ ـه‌رس ـت ـگ ــای اللـ ـه‌ش
وه‌ك نـمــونـه« .نــاتــوانـیــن بڵێین ئـێــزیــدیـیـه ـكـان ل ه رێگای شێخ هادی ل ه راسته‌هێڵی خۆیان ده‌رچ ــوون ـه ،ب ـه‌اڵم نــاشـتــوانــرێــن بڵێین وه‌ك خــۆیــان مــاونـ هتـه‌وه .ئ ـه‌وه‌ی لـ هئـ همــڕۆ گرنگ ه بــۆ ئـێــزیــدیـیـه ـكـان و شـ هنـگــالـیـیـه ـكـان ،ئـه‌ویــش مــان ـه‌و هیــە ب ـ هنــاسـنــام ـه‌ی ن ـ هت ـه‌و هیــی و ئــایـنــی خۆیان و پاراستنی ناسنامه‌كه‌یان. • شه‌نگال هه‌رێمێكی له‌بیركراو: ت ــاس ــاڵ ــی 2003ش ـه‌ن ـگ ــال ،ب ـ هه ــۆكــاری س ـیــاس ـ هتــی داگ ـی ــرك ـه‌ری ع ـه‌ر هب ــی ب ـ هعــ�ســی، ل ـه‌ژێــرسـتـ همــی چ ـه‌وس ــان ـه‌وه‌و نـكــۆڵــی كــردن و تــوان ـه‌و ه داب ــوو ،بـ ههـ همــوو شـێــو هیـ هكـیــش شـ ـ ـه‌ڕی لـ ـ هن ــاوب ــردن ــی ن ــاس ـن ــام ـه‌ی د هكـ ـ ـرا، به‌هه‌موو كه‌موكوڕیه‌كانه‌و ه شه‌نگالییه‌كان بـه‌رخــودانـیــان كــرد و لـ هسـه‌ر پێیان مــانـه‌وه، واتــا ناسنامه‌ی كــوردبــوون و ئێزیدیایه‌تیان پــاراســت ،ئـ هگـه‌رخــورد هیـ هكـیــش هـه‌بــووبــن به‌ناوی «ئێم ه ئێزیدین كورد نین» ،ئه‌وانیش دوای رووداوه‌كــان ــی 2014ئـیــدی ده‌نـگـیــان بـ ـڕاو بــوون ـ ه پــارچ ـ هی ـه‌ك ل ـ ه د هس ـت ـێــوه‌ردانــی ه ـێــزی ده‌ره‌كـ ــی و ن ـ هیــانـتــوانــی هـیــچ رۆڵـێـكــان ه ـ هبــێ ل ـ ه پ ــاراس ـت ــن و رووب ـ ـه‌ڕووبـ ــوون ـ ـه‌وه‌ی دوژمن. ل ـ ـ ـ ـ ـه 2003 /4/9وه ت ـ ــا 2014/8/3 شه‌نگال لـه‌ژێــر ده‌سـتــی د هسـه‌اڵتــی پ د ك/ عـێ ـراق داب ــوو ،لـ هگـه‌ڵ ئ ـه‌وه‌ی هـێــزو الیـ هنــی تریش هـ هبــوون ،ب ـه‌اڵم هـ همــوو بـه‌ڕێــو هبــردن له‌الیه‌ن لقی پارتیه‌و ه بـه‌ڕێــوه‌د هچــوو ،به‌بێ ئـ ـه‌وه‌ی هـیــچ خــزمـ هتـگــوزاریـیـه‌ك پێشكه‌ش ب ـك ــات ،ه ـ هم ــوو خ ـ هڵــك د ەڵ ـێ ــن پ ــارت ــی تـ هنـهــا شه‌نگال و ئێزیدی ویستون بۆ ده‌نگه‌كانیان، وه‌كوتر هیچی بۆ نه‌كردوون ،له‌الیه‌كیتریش ئ ـیــداره‌ی پــارێــز ـگـای نـ هیـنـه‌وا لـ ه دوای 2003 و ه ن ـ ـ ـه‌ك نـ ـ هیـ ـت ــوان ــی خ ـ ــزم ـ ـه‌ت پ ـێ ـش ـك ـه‌ش د هڤـ ـ ـ ـ ـ ـه‌ری ئـ ـێ ــزی ــدیـ ـی ــەک ــان بـ ـ ـك ـ ــات ،ب ـ هڵ ـك ــو نه‌یتوانی بشیان پــارێــزێــت ،بێگومان راونــان و كوشت و تــااڵن كردنیان له‌ناو موسڵ ،ل ه 2007/8/14ت ـی ــش كــۆمـ هڵـكــوژی تــل عوزێر و سیبا شێخ خــدریــش ،كـ ه زیــاتــر لـه‌سـه‌دان
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
شه‌هیدو برینداری لێكه‌وته‌وه. زهـنـیـ هتــی پ ــارت ــی ،بـێـگــومــان زهـنـیـ هتـێـكــی ئیسالمیی سوننی ،ته‌ریقه‌تی نه‌قشه‌به‌ندی، چینی سـه‌رد هســت و د هس ـه‌اڵتــداره ،ئێزیدی و چـیـنــی خـ ــواره‌وه‌ی ك ــورد و ن ـ هت ـه‌وه‌و ئایین ه پ ـه‌راوێــزخ ـراوه‌كــان وه‌ك كــۆیـلـ ه و خزمه‌تكار سـ ـ ـ هی ـ ــری ـ ــان ده‌كـ ـ ـ ـ ـ ــات ،ب ـ ــۆیـ ـ ـ ه ن ـ ــاب ـ ــێ چ ـی ـنــی سه‌رده‌ست وخاوه‌ن عه‌رش ،خزمه‌تی ره‌ش ورووتی ئێزیدی وشه‌نگال بكات ،له‌الیه‌كیتر لـه‌الیـه‌ن زهـنـیـ هتــی ئیسالمیی د هسـه‌اڵتـگـه‌را ئـ ـ ـێ ـ ــزی ـ ــدی شـ ـ ـه‌یـ ـ ـت ـ ــان پ ـ ـ ـه‌رس ـ ـ ــت و كـ ــاف ـ ــر و موشریكن ،بۆی ه ناكرێ و نابێ موسڵمانێك خ ــۆی بــۆ ب ـ هكــوشــت بـ ــدات .ل ـ هگ ـه‌ڵ ئ ـه‌وه‌ی پــارت ـی ـی ـ ه مــوس ـڵ ـمــان ـه‌كــان ب ـه‌رگ ــری ــان ن ـ هكــرد و ی ــان بـ ــاوه‌ڕیـ ــان ب ـ ه بـ ـه‌رگ ــری ك ـ ــردن ن ـ هبــوو لـ هئـێــزیــدیـیـه ـكـان ،هـ همــانـكــات نه‌یانهێشتبوو پــارتـیـیـ ه ئـێــزیــدیـیـه ـكـانـیــش ب ـه‌رگــری لـ هخــۆیــان ب ـك ـه‌ن ،ئ ـ هم ـه‌ش وای ك ــرد ك ـ ه چ ـ هت ـه‌كــانــی داعش له‌هێرشێكی چاوه‌ڕوانكراو په‌الماری شـ هنـگــال بــده‌ن و ب ـ هه ـه‌زاران مــرۆڤــی ئێزیدی كۆمه‌ڵكوژ بكه‌ن و هه‌زارانیشیان لێ ئه‌نفال و ژی ـنــۆســایــد ب ـك ـه‌ن .ب ـێ ـگــومــان پ ــارت ــی خــۆی ب ـه‌رگ ــری لـ هشـ هنـگــال ن ـ هك ــرد ،د هشـیــویـســت ك ـ هس ـی ــش ب ـ ـه‌رگ ـ ــری لـ ـ هشـ ـ هنـ ـگ ــال نـ ـه‌ك ــات، بـ ـ ــاوه‌ڕم دی ـم ـ هن ــی راكـ ــردنـ ــی ه ـێ ــز ه پــۆش ـت ـ ه و پـ ـ ـه‌رداخـ ـ ـه‌كـ ـ ـه‌ی پ ـ ــارت ـ ــی»زێ ـ ــره‌ڤ ـ ــان ـ ــی» چ ــۆن به‌هه‌موو هێزیانه‌وه ،به‌چه‌كی قورسیانه‌وه، تا دهۆك وبه‌شێكیشیان تا رۆژئاوا رایانكرد، ئ ـ ـه‌و خ ـ ـ هنـ ــد هك ـ ـه‌ی ب ـ ـ ه شـ ــۆڤ ـ ـه‌ل و عـ ـ هف ــار ه هه‌ڵیانكه‌ندبوو به‌ده‌ست پڕیان د هكــرده‌و ه بــۆ ئ ـه‌وه‌ی زووت ــر گیانی خــۆیــان رز ـگـاربـكـه‌ن. ل ـ هگ ـه‌ڵ ئ ـ ـه‌وه‌ی ب ــا�س ــی س ـی ـن ــاری ــۆی جـ ــۆراو ج ــۆر دەك ــرێ ــت ل ـه‌س ـه‌ر راكـ ــرن و چــۆڵـكــردن و راد هس ـت ـك ــردن و ه ـ هڵ ـهــاتــن و ك ـشــان ـه‌وه‌ی هـ ـێ ــزه‌ك ــان ــی پ ــارتـ ـی ــی ل ـ ـ هش ـ ـ هن ـ ـگـ ــال ،بـ ـی ــان ــو و پــاســاویــان هـه‌رچــی د ەبــێ كێش ه نییه ،به‌ڵكو له‌وانه‌ی ه هه‌ندێك له‌پاساوه‌كانیا راستیش بــێ ،ب ـه‌اڵم ئ ـه‌وان هـێــزی پــاراسـتــن و بـه‌رگــری شه‌نگال بــوون ،ناكرێ و نابێ بـه‌ر له‌خه‌ڵك
www.komelge.com
ئه‌وان راكه‌ن و سه‌نگه‌ربه‌جێبهێڵن. • ج ـ ـی ـ ـن ـ ــۆس ـ ــای ـ ــد و ب ـ ـ ـه‌رخ ـ ـ ــودان ـ ـ ــی له‌شه‌نگال: ل ـ ـ ـ ـ هگ ـ ـ ـ ـه‌ڵ ئـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه‌وه‌ی ش ـ ـ ـ هن ـ ـ ـگ ـ ـ ــال وه‌ك ه ـ ـه‌رێ ـ ـم ـ ـێـ ــك ده‌رك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه‌وت ك ـ ـ ـ ه ه ـ ـیـ ــچ ك ـ ـه‌س و الی ـ ـه‌ن ـ ـێـ ــك خـ ـ ــاوه‌نـ ـ ــداری ـ ـ ـه‌تـ ـ ــی لـ ـ ــێ ن ـ ــاكـ ــا و خـ هڵـكـ هكـه‌ی بـ هشـێــو هیـه ـكـی هـ ـه‌ر ه ت ـراژیــدی د هب ـ ـ ــوونـ ـ ـ ـ ه خ ـ ـ ــۆراكـ ـ ــی گـ ـ ــورگ ـ ـ ـ ه ه ـ ــاره‌كـ ــان ـ ــی داعـ ـ ـ ــش و هـ ــاوپ ـ ـه‌ی ـ ـمـ ــان ـ ـه ـك ــانـ ــی ،ب ـێ ـگ ــوم ــان ب ـ هك ـه‌وت ـن ـ ه ش ـ هن ـگ ــال ــی ژێ ــرد هسـ ـت ــی داعـ ــش، ت ـ هخ ـتــی د هسـ ـه‌اڵت ــی ه ـه‌ول ـێــره ـ ـه‌ژا ،زۆرجـ ــار د هسـه‌اڵتــدارانــی هه‌ولێر دەڵێن «ئه‌گه‌ر ئێم ه لـ ه شـ هنـگــال رام ــان نـ هكــردبــوایـ ه شـ هنـگــال و ئێزیدی به‌جیهان نه‌ده‌ناسران» .یان خه‌ریك بوون قاره‌مانی ساخته«موزیه‌ف» دروست ب ـك ـه‌ن ب ـ هگ ــری ــان ــی ه ـ هن ــدێ ــك پ ـه‌رل ـ هم ــان ـت ــار، ی ـ ــان بـ ـ هف ــڕێ ــدان ــی خـ ــۆرا ـك ــی بـ ـ هسـ ـه‌رچ ــووی م ــۆڵـ ـه‌ك ــانـ ـی ــان ل ـ ـه‌س ـ ـه‌رچ ـ ـیـ ــای شـ ـ هنـ ـگ ــال، منداڵه‌كانیان پێ بكه‌ن ه فس فس پاڵه‌وان. قــار همــان ـ ه راسـتـ هقـیـنـه ـكـانــی ب ـه‌رخــودانــی ش ـ هن ـگ ــال س ـ ـه‌ربـ ــازی ون ـ ــن ،ل ـه‌كــات ــی خــۆیــدا ئ ـه‌ر ـكـی خــۆیــان جـێـبـ هجـێــد هكـه‌ن ،ن ــاوی 12 گ ـه‌ریــاك ـه‌ی ه ـ هپ ـ هگ ـ ه بـ ـه‌داخـ ـه‌و ه ل ـه‌الی ـه‌ن راگـ ـ هی ــان ــدنـ ـه‌ك ــان ــی بـ ــاشـ ــور ن ــان ــاس ـێ ـن ــدران ب ـ ـ هج ـ ـ هم ـ ــاوه‌ر ،چ ــون ـك ـ ه راگ ـ هی ــان ــدن ـه‌كــان ــی بــاشــوریــش زۆر ه ــاوكــارن بــۆ دروس ـت ـكــردنــی قــار همــانــی ســاخـت ـه ،نـمــون ـه‌ش ئ ـه‌وان ـ هبــوون ك ـ هچ ــوون ب ــۆ كــۆش ـكــی ئ ـ هل ـی ـزای ف ـه‌ر هن ـســا، یه‌كیان هێزه‌كه‌ی له‌شه‌نگال ویه‌كیشیان ل ه گوێڕ رایانكردبوو ،دواتــر فلیمی سینه‌مایان به‌پاره‌ی خه‌ڵك له‌سه‌رده‌رخستن .جیهانیش زانی ك ه قاره‌مانه‌كانی ده‌سه‌اڵت ساخته‌ن و فرمێسكەكانیان تیمساحین ،بۆی ه كچێكی رزگــارب ــووی د هسـتــی داعــ�شــی ك ــرد ه بــالـیــۆزی نـ ـی ــازپ ــاكــی «ن ـ ــادیـ ـ ـ ه م ـ ـ ـ ـ ــوراد» ،ه ـ هم ــان ـك ــات شایسته‌ی خه‌اڵتی ساڵی ساخارۆف بینرا. قــار همــانــی رێـگــری كــردن لـ هگـه‌ور هبــوونــی كاره‌ساته‌كه و دانانی سه‌نگه‌ری به‌رخودان لـ ـ ـه‌چـ ـ ـی ـ ــای ش ـ ـ ـه‌ن ـ ـ ـگـ ـ ــال ،ل ـ ـ ـه‌گ ـ ـ ـه‌ڵ خ ـه‌ڵ ـك ــی
واڵت ـ ـپ ـ ــارێ ـ ــزی ش ـ ـ هن ـ ـگـ ــال .دەك ـ ـ ـ ــرێ ب ـگ ــوت ــرێ نه‌وه‌كانی دروێ�شی عه‌بدی جارێكیترهاتنه‌و ه گــۆڕه‌پــانــی تـێـكــۆشــان ،ئـ هنـجــام بـه‌ڕاسـتـیــش ئه‌كادیمیایی سیاسیی و چه‌كداری دروێ�شی ع ـ هب ــدی ل ـ هس ـه‌رچ ـیــای ش ـ هن ـگــال دروس ــت ب ــوو ،ئ ـیــدی ش ـ هن ـگــال ل ـ ه ه ـه‌رێ ـمــی تـه‌سـلـیــم بــوون و راكــردن و ترسنۆكی ،بــوو به‌هه‌رێمی
رۆژ دوای رۆژ رۆحی به‌رخودان زیاتر به‌ره‌وپێشه‌و ه چوو .ئه‌و ئیراده‌یه‌یی ل ه چیایی شه‌نگال جێگیربوو بـ ـ ـ ـه‌رخ ـ ـ ــودان و ئ ـ ـ ـ ـ ــازادی و قـ ــار همـ ــان ـ ـی ـ ـ هتـ ــی. ه ـ همــان ـكــات ش ـه‌رڤــانــانــی رۆژئ ـ ــاوا س ـ ـه‌ره‌ڕای گـه‌وره‌تــریــن هـێــر�شــی دوژمـنـیــان لـ هسـه‌ربــوو، دی ـســان ئ ـه‌ر ـكـی نـیـشـیـمــانـیــان جـێـبـ هجـێـكــردو ل ـ هگ ـه‌ڵ رزگــارك ــردن ــی د هیـ ــان ه ـ ـه‌زارئـێــزیــدی ل ـ ـه‌ن ـ ــاو كـ ـ ــاره‌س ـ ـ ــات ،هـ ـه‌م ــانـ ـك ــات ك ـه‌وت ـن ـه س ـ هن ـگ ـه‌ری ب ـه‌رگــری و ئ ـه‌زمــونــی رۆژئ ــاوای ــان گــواس ـت ـه‌و ه س ـه‌ر چـیــایــی شـ هنـگــال و فـێــریــان ك ــردن ك ـه‌د هب ــێ ئـێــزیــدیـخــان خ ــاو هن ــی هـێــزی پ ــاراس ـت ـن ــی ت ــای ـب ـه‌ت ب ـ هخ ــۆی بـ ــێ ،ك ـ ــوڕان و كچانی ئێزیدی هاتن ه الی یه‌كترو به‌هاوكاری گه‌ریالكانی هه‌په‌گ ه یه‌كینه‌كانی بهرخودانی شـ ـ هنـ ـگ ــال» یـ ـ هبـ ـه‌شـ ـه«ی ــان دروسـ ـ ــت ك ــرد. سـ ـه‌ره‌ڕای مــانـه‌و هیــان زیــاتــر لـ هشـه‌ش مانگ ل ـ ه چ ـ هم ـب ـه‌ری چـ هتـه ـكـانــی داع ــش و پــارتـیــی، ب ـ ـه‌اڵم ن ـ هیــان ـه ـێ ـشــت الوازی ل ـ هس ـ هن ـگ ـه‌ری ب ـه‌رگــری دروس ــت ب ــێ ،رۆژ دوای رۆژ رۆحــی بـ ـه‌رخ ــودان زیــاتــرب ـه‌ره‌وپ ـێ ـش ـه‌و ه چ ــوو .ئـه‌و ئـی ـراد هیـ هیــی لـ ه چـیــایــی شـه‌نـگــال جێگیربوو، بــڕیــاریــدا ئـیـتــر م ـێ ــژووی 2014/8/3به‌بێت ه 15
NO:13 - 1 Januarry 2017
خــاڵــی وه‌رچ ـه‌رخــان ،ئیتر جارێكیتر نه‌بێته‌و ه كــۆی ـل ـه‌یــی د هس ـت ــی ن ــاو هن ــدگـ ـه‌رای ــی ع ـه‌ر هب ــی س ــون ــی ن ـ هی ـن ـه‌وه‌و ك ـه‌رس ـت ـه‌ی گ ـ هم ـه‌ی خــۆ پ ـف ــدان ــی د هس ـ ـه‌اڵتـ ــی ه ـه‌ول ـێ ــر و دهـ ــۆك بــن.
به‌ڕێز ئۆجاالن له‌په‌یامێکدا له‌زیندان وتی :شه‌نگال بپارێزن و له‌گه‌ڵ رێكخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان بكه‌ونه په‌یوه‌ندی بــۆیـه‌ش بــوێـرانـ ه بــڕیــاریــانــدا بــۆ دامـه‌زرانــدنــی ئ ـ هن ـجــوم ـ هنــی خ ــۆب ـه‌ڕێ ــو هب ــردن ــی ش ـه‌ن ـگــال، شـ ـ هنـ ـگ ــالـ ـیـ ـیـ ـه‌ك ــان ئـ ـیـ ـت ــرخـ ـ ــۆیـ ـ ــان خـ ــۆیـ ــان به‌ڕێوه‌ده‌به‌ن ،بێگومان خۆیشیان خزمه‌تی خــۆیــان د هك ـ ـه‌ن ،قــائـیـمـقــامـ هكـه‌ی مـ هنـفــای شه‌نگال ته‌نها دەتوانێ ل ه راكردن پێشه‌نگ بێ ،له‌خزمه‌ت بۆ شه‌نگال بووەت ه بوكه‌ڵه‌ی د هسـ ـت ــی ئ ـ ـه‌وان ـ ـه‌ی ش ـ هن ـگ ــال ـی ــان جـێـهـێـشــت ب ــۆ دوژم ـ ـ ــن .م ــرۆڤ ـ ه ژێـ ــرد هسـ ــت و كــۆی ـل ـ ه و چـه‌وســاوه‌و بــێ ئومێد لـ ه ئــازادی و رز ـگـاریــی، ئیدی بوون ه خاوه‌نی بڕیاری خۆبه‌ڕێوه‌بردنی م ـ هڵ ـب ـ هنــدی ئ ـێــزیــدیــان ،چـیـتــرئـێــزیــدیـیـه ـكـان له‌سه‌رئایین ونه‌ته‌و ه ناچه‌وسێنه‌وه ،به‌ڵكو ب ـ هشــانــازی ـه‌و ه خــا ـكـی ئـێــزیــدیـخــان و شه‌نگالی پیرۆز دەپــارێــزن و خزمه‌ت د ەكـه‌ن و ژیانێكی ش ـ ـه‌ر هف ـ ـم ـ ـ هنـ ــدان ـ ـ ه دوور ل ـ ـه‌د هس ـ ـتـ ــدرێـ ــژی چ ـ ـ هت ـ ـه‌و بـ ـ هك ــرێـ ـگـ ـیـ ـراوان ،بـ ـ هح ــورمـ ـه‌تـ ـه‌و ه ب ـه‌ڕێــوه‌د هبــن ،بــۆیـ ه بــاشـتــریــن و جــوانـتــریــن و به‌هێزترین و ساده‌ترین و به‌ئیراده‌ترین بڕیار و ش ـێ ــوازی ب ـه‌رێ ــو هب ــردن ،خــۆب ـه‌ڕێــو هبــردنــی دیموكراتیانه‌ی ه له‌سه‌ربنه‌مای كۆنفیدراڵی دیـ ـم ــوكـ ـرات ــی ،ئ ـی ــدی ش ـ هن ـگ ــال ب ــێ خ ـ ــاوه‌ن ن ـی ـی ـه ،ئ ـی ــدی ش ـ هن ـگــال ب ــێ بـ ـه‌ڕێ ــو هبـ ـه‌رو بــێ س ـه‌رپ ـه‌رش ــت ن ـی ـی ـه ،ئ ـێــزیــدی ـی ـه ـكـان خــاو هنــی 16
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
خۆیانن. • كـ ـ ـ ـه‌س وه‌ك ئ ـ ــۆج ـ ــاالن خ ـ هم ــی شه‌نگالی نه‌بوو: لـ ـ ـ ه واڵت ـ ــان ـ ــی ئـ ـ ـ ـه‌وروپ ـ ـ ــا و ق ـ هف ـق ــاس ـی ــا و رۆژئـ ـ ـ ـ ــاواو بـ ــاكـ ــوری كـ ــوردس ـ ـتـ ــان ،ب ـه‌ڕێ ــز ئۆجاالن زۆرترین هه‌وڵی به‌ڕێكخستنكردنی جڤاكی ئێزیدی داوه ،بۆ ئه‌مه‌ش له‌ئه‌وروپا س ـی ـس ـت ـ همــی م ــاڵ ــی ئ ـێ ــزی ــدی ــان ــی پـێـشـخـســت، ب ـ هه ـ هم ــان ـش ـێ ــو ه لـ ـ ه ق ـ هف ـق ــاس ـی ــاش دوای ه ـ هڵــو هشــان ـه‌وه‌ی ســۆڤـیـه‌ت خــاو هنــداریـ هتــی لـێـكــردن و ل ـ ـه‌ده‌وری یـ هكـتــری كــۆكــردن ـهوه، لـ ـ ـه‌ب ـ ــاك ـ ــور و رۆژئ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــاواش لـ ـ ـه‌سـ ـ ـه‌ره‌ت ـ ــای د هس ـت ـپ ـێ ـكــردنــی ش ـ ــۆڕش ئ ـێــزیــدی ـی ـه‌كــان جــێ پ ـ هن ـج ـ هیــان دی ــارب ــووه ،ل ـ ه ه ـ هڵ ـب ـژاردن ـه ـكـانــی 2015ی توركیاش دوو كه‌سایه‌تی ئێزیدی ژن ـێــك و پ ـیــاوێــك ل ـه‌س ـه‌ر لـیـسـسـتــی ه ـه‌د هپ ـ ه چ ــوون ـ ه پ ـه‌رل ـ هم ــان ــی تــورك ـیــا « ف ـ هل ـ هك ـنــاس ی ــوج ــا و عـ ـ هل ــی تـ ـ ـ همـ ـ ـه‌ر» ،ب ـ هه ـ هم ــان ـش ـێ ــو ه لـ ـ هن ــاو خ ــۆبـ ـه‌ڕێ ــو هب ــردن ــی دی ـم ــوك ـرات ـی ــان ـه‌ی ش ـ هن ـگ ــال ـی ــش ل ـ هس ـه‌رب ـن ـ هم ــای ـه‌كــی تــای ـب ـه‌ت خۆیان رێكخستوه‌و له‌هه‌ردوو رووی ئایینی و نه‌ته‌وەی ی كاروباره‌كانیان به‌ڕێوه‌ده‌بن. له‌ساڵی 2007به‌رل ه ماوه‌یه‌كی كورت ك ه ته‌قینه‌وه‌كه‌ی تل عوزێر و سیبا شێخ خدر ببێ ،به‌ڕێز ئــۆجــاالن له‌په‌یامێکدا له‌زیندان وتــی :شـ هنـگــال بـپــارێــزن و لـ هگـه‌ڵ رێـكـخـراوی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان بكه‌ون ه په‌یوه‌ندی بۆ ئ ـه‌وه‌ی گــر هنـتــی پــاراسـتـنــی شـ هنـگــال بـكــرێ»، بـ ـ ـ ـه‌اڵم پـ ـه‌ی ــامـ ـه‌كـ ـه‌ی ب ـ ـه‌ڕێـ ــزی ـ ــان ج ـێ ـب ـه‌جــێ ن ـ هك ـرا ،بـ ههـ همــان شـێــو ه دوای هێرشه‌كانی چ ـ هت ـه ـكـانــی داع ــش ب ــۆس ـه‌ررۆژئـ ـ ــاواو دوات ــر داگـ ـی ــرك ــردن ــی م ــوس ــڵ ،بـ ـه‌ڕێ ــزئـ ــۆجـ ــاالن لـ ه نـیـســانــی 2014پــرس ـیــاری ئ ـ ــەوەی کـ ــرد :ل ه س ـه‌ركــردای ـ هتــی ب ــزووت ـن ـه‌وه‌ی ئ ــازادی ـخــوازی ك ـ ــوردس ـ ـت ـ ــان« ،چ ـ ـی ـ ـك ـ ـراو ه ب ـ ــۆ پ ــاراس ـت ـن ــی ش ـ ـ هن ـ ـگـ ــال ،چـ ـ ــۆن شـ ـ هنـ ـگ ــال بـ ـپ ــارێ ــزرێ ــت، ل ـ هه ـه‌وڵ ــی داگ ـی ــرك ــردن و كــۆم ـ هڵ ـكــوژكــردنــی شــۆڕش چی دەكــات؟؟» له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مای ه بـ هئــا ـگـاداری بـه‌ڕێــوه‌بـه‌رانــی بــاشــور و هه‌رێمی
ش ـه‌ن ـگ ــال ه ـ ـه‌وڵ ـ ــدرا ه ـێ ــزێ ـك ــی 20گ ـ ـه‌ریـ ــای له‌چیای شه‌نگال به‌جێ بكرێ ،تاكو بتوانرێ پ ــاراسـ ـتـ ـن ــی شـ ـ هنـ ـگ ــال رێ ـك ـخ ـس ـت ــن بـ ـك ــرێ، بـ ـ ـه‌اڵم د هس ـ ـه‌اڵت ـ ــداران ـ ــی ئ ـ ـه‌و ـك ــات رێ ـگ ــای ــان نـ ـه‌دا ،پـێـچـه‌وانـ ه ل ـه‌و گ ـه‌ریــایــان ـه‌ی خــۆیــان گ ـ هیــانــدبــوای ـ ه چ ـیــای ش ـ هن ـگــال 8كـ هسـیــان له‌الیه‌ن هێزه‌كانی پارتییه‌و ه ده‌ستگیركران. ئـ هگـه‌ر ئـه‌و ژمــار هیـ ه له‌كاتی خــۆیــدا گه‌یشتبا چ ـیــای ش ـ هن ـگــال و ئ ــام ــاده‌كــاری ـه‌كــان ــی خــۆی بـ ـ ـ هتـ ـ ـه‌واوی بـ ـك ــردب ــوایـ ـه ،خ ـ هڵ ـك ــی ئ ـێــزیــدی مه‌شقی چه‌كیان بكردبوای ه وئاگاداربوونای ه له‌پیالنه‌كانی دوژمن ،بێگومان له‌وانه‌نه‌بوو كـ ــار هس ـ ــات و ك ــۆمـ ـه‌ڵـ ـك ــوژی 2014 /8/3 روویدابوا. • ش ـ هن ـگ ــال وه‌ك خ ــاڵ ــی ن ــاك ــۆك و وه‌رچه‌رخانی دیموكراتیانه: ش ـ ـه‌ن ـ ـگـ ــاڵ ب ـ ــریـ ـ ـن ـ ــداری 73فـ ـ ـه‌رم ـ ــان، لـه‌ده‌سـتــوری عـێـراق له‌هێڵی مــاده‌ی 140ی جێناكۆك ،له‌ژێر ئابلۆقه‌ی پ د ك /عێراق. لـه‌الیـ هكـیـتــر جـێــی شــانــازی جـیـهــان و نــوێـنـه‌ری نیازپاكی رێكخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان، خـ ـ ـ ـه‌اڵت ـ ـ ــی س ـ ـ ــاڵ ـ ـ ــی س ـ ـ ـ ـ ــاخ ـ ـ ـ ـ ــارۆف ،ب ـ ــوونـ ـ ـ ه مـ هڵـبـ هنــدی تـێـكــۆشــان و ب ـه‌رخ ــودان و خــاڵــی به‌یكگه‌یشتنی باشور و رۆژئــاوا ،ئه‌زمونێكی ن ـ ــوێ لـ ـ هخ ــۆبـ ـه‌ڕێ ــوه‌ب ــردن ــی دی ـم ــوك ـرات ـی ــان ـه. شه‌نگال ل ه په‌راوێزخستنه‌و ه هات ه ناوه‌ندی ملمالنێ و گــۆڕانـكــاریـیـه ـكـان .چیتر شه‌نگال و ئ ـێــزیــدی ـی ـه‌كــان پ ـ ـه‌راوێـ ــزخ ـ ـراو و الپ ـه‌ڕن ـی ــن، ئیدی د هسـتــور و یاسا و په‌رله‌مانی هه‌رێمی كـ ــوردس ـ ـتـ ــان ن ــات ــوان ــێ چ ـی ـت ــرك ــۆت ــایـ ـه‌ك بــۆ ئێزیدییه‌كان دانه‌نێت ،ده‌ستوری عێراقیش ن ــات ــوان ــێ ت ـ هن ـهــا بـ ـه‌یـ ـه‌ك ن ــوێ ـن ـه‌رگـ ـ ــوزار ه لـ ه جڤاكی ئێزیدی بكات. ده‌وڵـ ـ ـ ـه‌ت ـ ـ ــی ت ـ ـ ـ ــورك ب ـ ـه‌ه ـ ـێـ ــز و پ ــارتـ ـی ــش ب ـه‌ڕاگ ـ هیــانــدن ه ـه‌ڕ هش ـه‌ی ش ـه‌ڕ و تـێـكــدانــی ئه‌زمونی شه‌نگال د هكـه‌ن ،له‌ئێستا بیانوی نه‌هاتن ه الی یه‌كتر و كۆنه‌بوونه‌وه‌ی الیه‌ن ه سـیــاسـیـیـه ـكـان بـه‌تــایـبـ هتــی پــارتـیــی و پـ هكـ هكـ ه شـ هنـگــالـه ،پــارتــی پـێـیــوایـ ه كـ هنــابــێ شـه‌نـگــال
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
ل ـه‌د هس ـت ــی خ ـ هڵ ـكــی ش ـ هن ـگــال داب ـ ــێ ،بـ هڵـكــو وه‌ك به‌رله 8/3له‌ژێرهه‌ژموونی خۆیدابێ و به‌ئاره‌زووی خۆی بڕیار له‌سه‌ر چاره‌نوسیان بدات .هه‌نده‌ی په‌كه‌ك ه ی ه ده‌یاوێت خه‌ڵكی خــۆڕاگــری شـ هنـگــال خــۆیــان بــڕیــارده‌ربــن ل ه به‌ڕێوه‌بردن و پاراستنی شه‌نگال و شه‌نگال ل ـ ـ هپ ـ ـه‌راوێ ـ ــزه‌و ه وه‌ك ه ـه‌رێ ـم ـێ ـكــی س ـه‌ره‌كــی مــام ـ هڵ ـه‌ی ل ـ هگ ـه‌ڵ ب ـكــرێــت ،چـیـتــرشـ هنـگــال ن ــاب ــێ ل ـ ـ ه پ ـ ـه‌راوێ ـ ــزداب ـ ــێ ،ب ـ هڵ ـك ــو پ ـێــوی ـس ـت ـ ه خــاڵــی وه‌رچـه‌رخــانـبــێ لـ هسـیــاسـ هتــی بــاشــوری ك ــوردس ـت ــان و ج ـڤــا ـكـی ئ ـێــزیــدی ل ـ ه ت ــوان ــج و ب ـێ ـچ ــاره‌ی ده‌رك ـ ـ ـه‌ون و بـ ـ هئـ ـیـ ـراده‌ی خــۆیــان ب ـ هش ـێــو هی ـه ـكـی دی ـمــوك ـرات ـیــان ـ ه كــاروخ ـ هبــاتــی خ ــۆی ــان بـ ـكـ ـه‌ن ،ت ــاك ــو چ ـی ـتــر رووداوی 7ی ن ـی ـســانــی 2007ك ــوش ـت ـن ـی«دوع ــا» دووب ـ ــار ه ن ـ ـ هب ـ ـن ـ ـهوه ،ب ـ هڵ ـك ــو ژن ـ ــی شـ ـ هنـ ـگ ــال ب ــووەتـ ـ ه خــاوه‌ن هێز و لـ هئـیــداره‌ی دیـمــوكـراتـیــانـه‌و ل ه پاراستنی شه‌نگال ده‌بێ هه‌بێ ،نابێ ئیتر ژنی شـ هنـگــالــی ببێت ه نێچیری پـیــاو ه چــاو برسیی ه موسڵمانه‌كان و كۆنه‌په‌رستی پیاوی ئێزیدی. هـ ـ ـه‌رچـ ـ ـ هن ـ ــد ه ت ــائ ـێ ـس ـت ــا ت ـ ــاوان ـ ـب ـ ــاران ـ ــی كشاندنه‌وه‌ی هێزی پێشمه‌رگ ه ل ه شه‌نگال و راد هس ـ ـت ـ ـكـ ــردنـ ــی ب ـ ـه‌داع ـ ــش ن ـ ـه‌دراون ـ ـ هت ـ ـ ه دادگــا و هیچ لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی بـێــایـه‌ن له‌و دۆسـیـ ه ن ـ هك ـراوه ،ب ـه‌اڵم ب ـه‌دروســت كــردنــی ئ ـه‌و ب ـه‌دیــان ـه‌ی چـیــای شـ هنـگــال لـ هبـنـه‌ڕتــدا تاونباران سزادراون و چیتر خه‌ڵكی شه‌نگال ئه‌وانه‌ی ناوێ كه‌بوون ه هۆكاری جینۆساید و كــۆمـ هڵـكــوژكــردن و ئـ هنـفــال و قــڕكــردنـیــان، ئ ـی ـتــرش ـ هن ـگــال ـی ـی ـه‌كــان ن ـه ـێ ـنــی ل ـ هن ــاوچ ــوون ــی خ ــۆی ــان دۆزی ـ ــو هت ـ ـهوه ،ب ــۆی ـ ه ن ــادی ـ ه مـ ــوراد بـ هشـێــو هیـه ـكـی زۆر جــوان و ســاد ه لـ هبـه‌رده‌م نــوێ ـن ـه‌ری ه ـ همــوو ده‌وڵـ ـ هت ــان گ ــووت ــی»:ژی ــان تـ هنـهــا بــۆ ئـێــوه‌و مـنــداڵـه ـكـانـتــان نـیـیـه ،به‌ڵكو ئـێـمـه‌ش مــافــی ئ ـه‌و هم ــان هـ هیــه ب ـ هئــاســوده‌ی ب ـ ــژی ـ ــن ».ن ـ ـ ـه‌ك تـ ـه‌نـ ـه ــا مـ ــافـ ــی ژی ـ ـ ـ ــان ،ب ـه‌ڵ ـكــو مــافــی خ ــۆب ـه‌ڕێ ــو هب ــردن و خــۆ پــاراس ـتــن و خۆ رێكخستنیشیان هه‌ی ه. هێشتا سنوری شه‌نگال به‌ته‌واوی
www.komelge.com
هێزه‌كانی بهرخودانی شه‌نگال
ئــازادن ـ هبــووه ،لـه‌وانـ هیـ ه جــارێـكـیـتــر وه‌ك ش ـ ــاری ت ـ ـه‌دمـ ــوری س ــوری ــا داع ـ ــش داگ ـی ــری بكاته‌وه ،یان بخرێت ه ناو ئاڵوگۆڕ ومامه‌ڵه‌ی ه ـێــز ه سـیــاسـیـ ه ه ـه‌رێ ـم ـی ـه‌كــان ،لـه‌الیـ هكـیـتــر كه‌پارتی ئه‌ڵێ په‌كه‌ك ه بــڕوات له‌شه‌نگال چ گرنتیه‌ك هه‌ی ه كه‌پارتی جارێكیتر شه‌نگال جێناهێڵێته‌وه‌و چــۆن شه‌نگال د هپــارێــزێ؟، ئ ـ ـه‌و ـك ــات ك ــێ بـ ـگ ــاتـ ـه‌و ه هـ ـ ـ ــاواری ش ـ هن ـگ ــال، لـه‌الیـ هكـیـتــرهـێــزه ـكـانــی ب ـه‌رخــودانــی شـه‌نـگــال یـه‌بـه‌شـ ه خــۆی بـه‌ڕێـكـخـسـتــن ك ــردوه ،چــۆن به‌بێی ئه‌وان پارتی ئه‌گه‌ڕێته‌و ه شه‌نگال. پارتی بۆچی ده‌یه‌وێ په‌كه‌ك ه له‌شه‌نگال ن ـ هم ـێ ـن ـێ ،ب ــۆ ئ ـ ـ ـه‌وه‌ی ئ ــاب ـڵ ــۆق ـ هی ـه‌كــی چــڕتــر ب ـخ ــات ـ ه س ـ ـه‌ررۆژئ ـ ـ ـ ــاوای ك ــوردسـ ـت ــان ،ی ــان سـ ـه‌وداو مــامـ هڵـ هیـ هكـیـتــربـ هشـ هنـگــال بـكــات، یــان رووی خــۆی بـ هشـ هنـگــال سپی بـكــاتـه‌وه، چــونـكـ ه عـێ ـراق و هـه‌رێـمــی كــوردسـتــان ساڵی 2017ب ـ ـ ـه‌ره‌و ه ـ ـه‌ڵ ـ ـب ـ ـژاردن ده‌چ ـ ـ ــن ،پ ــارت ــی بـ هبــێ شـ هنـگــال لـ هكــوردسـتــان د هبـێـتـ ه هێزی سێیه‌مین ،بۆی ه پارتی د هی ـه‌وێ به‌هاوبه�شی ل ه گه‌ڵ توركیا ،جارێكیتر هه‌ژموونی خۆی دروســت بـكــاتـه‌وه ،بــۆ ئـ همـه‌ش پێویستیه‌تی ك ه په‌كه‌ك ه هه‌نگاو بۆ دواو ه بنێت .ئه‌گه‌رنا پارتی هیچ پرۆژه‌یه‌كی بۆ شه‌نگال نیه،
ل ـ ـه‌ب ـ ـه‌رئ ـ ـه‌وه‌ی لـ ـه 2003ت ــاك ــو 2014 پـ ــارتـ ــی ه ـی ــچ خ ــزمـ ـ هت ــی ش ـ هن ـگ ــال ــی نـ ـ هك ــرد، پـ ـێـ ـچـ ـه‌وانـ ـه راده‌س ـ ـ ـتـ ـ ــی دوژمـ ـنـ ـی ــ�ش ــی كـ ــرد، پـ هكـ هكـ ه ب ـهوه ــاوكــاری خـ هڵـكــی شـ هنـگــال ل ه دوو ساڵ كۆمه‌ڵێك خزمه‌ت و داهێنانی بۆ شـ هنـگــالـیـه ـكـان كــرد كـ ه ده‌تــوانــن جڤاكێكی ئ ـ ـ ــازاد و دی ـ ـمـ ــوك ـ ـرات و یـ ـ هك ـس ــان و خ ــۆش گـ ـ ــوزه‌رانـ ـ ــی ل ـ ـ هس ـ ـه‌رب ــونـ ـی ــاد ب ـن ـێ ـن ــن .پ ــارت ــی بــان ـگ ـێ ـش ـه‌ی ده‌وڵ ـ ـ ـه‌ت ده ـك ـ ــات لـ ـ ه ه ـه‌رێ ـمــی كـ ــوردس ـ ـتـ ــان ،ده‌وڵ ـ ـ هت ـ ـ هك ـ ـه‌ی پ ــارت ــی ت ـ هن ـهــا له‌سه‌رشه‌نگال ماوه ،یان به‌ڕاستی په‌كه‌ك ه رێ ـگــر ه ل ـ هب ـه‌رد هم ــی ،بـێـگــومــان ن ــا ،بـێـگــومــان خه‌ڵكی هه‌رێمی كوردستان له‌ناو قه‌یرانێكی گـ ـ ـ ـ ـ ـه‌وره‌ی ئـ ـ ــابـ ـ ــوری و ن ـ ـه‌ب ـ ــوون ـ ــی م ــوچـ ـه‌و خزمه‌تگوزاریدان ،له‌جیاتی ئه‌و هه‌ڕه‌شه‌و ئــاشــوب نــانـه‌وێـیـه ،بــاشـتــر ه خــزمـ هتــی خه‌ڵك بـكـه‌ن و چـیـتــر رێـگــریــش ن ـ هك ـه‌ن ل ـ ه ئ ــاوه‌دان ك ـ ــردنـ ـ ـه‌وه‌ی ش ـ هن ـگ ــال و ئــاب ـلــۆق ـه‌كــان ـی ـش ـیــا له‌سه‌ررۆژئاوا هه‌ڵگرن.
17
NO:13 - 1 Januarry 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
بۆبەدوای باشرتینەكە ناگەڕێن بۆ خەڵكی كوردستان؟ عەلی مەحمود محەمەد
م ــاوەی ــەك ــە مـشـتــومــڕێـكــی گـ ــەرم و گــوڕ لــەســەر شـێــوازی سیسته‌می حــوكـمـڕانــی لە كوردستاندا لە ئارادایە لە سەردیاریكردنی شـێــوازی سیسته‌می سیا�سی بــۆ داهــاتــووی كوردستان. لــەم ن ـێــوەدا دوو ب ــەرە كــە هــژمــۆنـیــایــان ب ــەس ــەر پ ــەرل ــەم ــان و ح ـك ــوم ــەت ــەوە هــەیــە، ئــەل ـتــەرنــات ـی ـفــی خ ــۆی ــان ه ــەی ــە ب ــۆ ش ـێــوازی ح ــوكـ ـمـ ـڕان ــی ئـ ــای ـ ـنـ ــدەی ك ـ ــوردسـ ـ ـت ـ ــان كــە بەهێزترینیان دەســەاڵتــدارانــی زۆنــی ســەوز و زەردن ،یــەكـیــان 4پــارتــە سیاسییەكەیە «ی ـ هك ـێ ـت ــی ،گ ـ ـ ــۆڕان ،ی ــەك ـگ ــرت ــوو ،كــۆمــەڵــی ئـ ـیـ ـس ــام ــی» ك ـ ــە خـ ـ ــوازیـ ـ ــارن س ـ ـ ـ ــەرۆك بــە ك ــەمـ ـت ــری ــن دەسـ ـ ـ ــەاڵتـ ـ ـ ــەوە ل ـ ــە پـ ــەرلـ ــەمـ ــان هــەڵ ـبــژێــردرێــت وەك یــۆنــان و ئــەڵـمــانـیــا ،.... ب ـ ـژاردەك ـ ــەی خ ــۆی ــان نـ ــاو ن ـ ــاوە سـیـسـتـ همــی پ ــەرل ــەم ــان ــی ،لـ ــە اڵیـ ــە ـك ــی دی ـ ـك ـ ــەوە پ ــارت ــی دیـ ـم ــوكـ ـرات ــی ك ــوردسـ ـت ــان ــە ك ـ ــە خـ ــوازی ـ ــارە ســەرۆك بە دەنگدانی گشتی هەڵبژێردرێت ب ــە دەس ــەاڵت ــی ج ــاران ــەوە ،ی ــان ل ــەو پ ــەڕی ن ــاچ ــاری ب ــە كــەم ـێــك ك ــەم ـك ــردن ــەوەوە ،بە مــانــای ئ ــەوەی یــاســای ســەرۆ ـكـایــەتــی ئێستا كەمترین هەموارو بكرێتەوە واتا مكیاجێكی ـك ــاڵـ ــی وا بـ ـك ــرێ ــت سـ ـیـ ـم ــاك ــەی ن ــەگ ــۆرێ ــت و وەك خ ـ ــۆی ب ـ ـنـ ــاسـ ــرێ ـ ـتـ ــەوە ،ئ ــەوانـ ـی ــش سیسته‌مەكەی خۆیان ناو ناوە سیسته‌می 18
پ ــەرل ــەم ــان ــی ،ك ــە ل ــە راس ـت ـی ــدا ه ــەردوك ــا راستدەكەن بۆ ناو لێنانی سیسته‌مەكەیان ،چونكە نموونە بۆهەردوكاڵیان لە جیهاندا زۆرە ،بــەاڵم بــۆ ناپرسن كامیان باشترە ،لە بــری شــەڕكــردن لــە ســەر نــاو ،بــاشـتــرە شــەڕ لەسەرباشترین بكرێت. ئ ـ ـ ـ ــەوەی روون ـ ـ ـ ــە ه ـی ـچ ـك ــام لـ ـ ــەم دوو ب ـ ــەرەی ـ ــە بـ ــە دوای س ـی ـس ـت ـ هم ـێ ـك ــەوە ن ـیــن گ ـ ــەڵ بـ ــڕیـ ــاردەرب ـ ـێ ـ ــت تـ ـی ــای ــدا كـ ــە ئ ــەوی ــش دی ـم ــوك ـرا�س ــی راس ـت ــەوخ ــۆی ــە ،ت ـیــایــدا گــەل دەسـ ــەاڵتـ ــی رەه ـ ــای ه ــەی ــەو ب ــڕی ــارلــەســەر گۆڕینی دەسەاڵتداران ،یاساكان ،پەسەند كردنی بڕیارەكان و .....دەدات ،لە باشوری كوردستان وەك رۆژئــاوای كوردستان بە دوای ئەزمونێكەوە نین لە كونج وكەلەبەری پەرتوكەكانەوە لەوپەڕی جیهان ،توێژەرێكی گـیــرفــان بــەتــاڵ تــوێــژیـنــەوەی بــۆ كــردەبـێــت، ك ــە وێ ـڵ ــی گــەی ـش ـتــن بـ ــە دەس ــەاڵت ــداری ــەت ــی گـ ــەل ب ـێــت ل ــە خـ ـ ـ ــوارەوە ،ن ــاون ــان ــی ـكـان ـتــۆن لــە رۆژئـ ــاوای كــوردسـتــان ،تــەنـهــا نــاو نانێكی ئ ــاس ــای ــی ن ـی ـیــە ،بــەڵ ـكــو ل ــە بـ ـ ــاوەڕب ــوون ــە بــە دیموكرا�سی راستەوخۆ ،مەسەلەكە تەنها ناولێنان نییە كە هەندەك وای بۆ دەچن، لەم ئەزمونەی الی خۆمان نەیاران داوای زی ــات ــری بــەرتــەس ـك ـكــردنــەوەی رۆ ڵ ــی خــەڵــك دەك ــەن لــە ب ــڕی ــاردان وەك لــە دەســەاڵتـێــك كـ ــە ئـ ـ ـ ــەوەی ب ـ ـ ـ ــاوەڕی پـ ــێ ن ــەب ـێ ــت ی ــاس ــای ــە
«ه ــەرچ ــەن ــدە ئ ــەو ح ـیــزبــانــەش بــەش ـێــك لــە دەس ــەاڵت ــن ،ب ــەاڵم وەك پــاشـكــۆ» تــەنـهــا بۆ ـك ــات كــوش ـتــن ه ــەم ــووان ــی پ ـێ ــوە ســەرقــاڵــە كـ ــات ،دوای پ ــەس ــەن ــد ك ــردن ـی ــش ل ــە كــاتــی قازانجدا یاسا ئــامــادەیــە ،لە كاتی مەتر�سی بۆ ســەر بەرژەوەندیەكانی�شی بۆ هەڵگرتنی سەررەفەكانە . پاساوی 4اڵیەنەكە بۆ هەڵبژاردنی ئەم ش ـێــوازە گــوایــە بــەشـێـكــی بــەهــۆی ئــەوەوەیــە تــرس ـیــان ل ــە ســاخ ـتــەكــاری هــەیــە ك ــە پــارتــی ب ـی ـكــات ل ــە ه ــەڵ ـب ـژاردن ــەكــان ل ــە نــاوچــە ـكـانــی زۆنـ ــی زەرد ،ب ـێ ـشــك دەیـ ـك ــات ئ ــەگ ــەر بــ�شــی كوژن ،نەك بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم بـگــرە بــۆ هــەڵ ـب ـژاردنــی چــایـچـیـیــەكـیــش بـێــت، ئەمە تایبەتمەندی هەردوو دەسەاڵتداری كوردستانە ،ئەم بەهانەیە اڵوازە و دەربڕی ئــەوەیــە ئــااڵ هــەڵـگـرانــی بــاوەڕیــان بــە دەنگی خــەڵــك و پ ــرۆس ــەی دەن ـگ ــدان و بــەشــداری زۆرینە لە بڕیارەكاندا نییە ،ئــەوان سەیری سیاسەت تەنها لە بــەرژەوەنــدی خۆیانەوە دەك ـ ـ ــەن ،ئـ ــەوەنـ ــدە دەن ـگ ــدان ـی ــان دەوێـ ــت ش ــەرع ـی ــەت ب ــە ئ ـی ـم ـت ـیــازاتــە ـكـان ـیــان خــۆیــان بــدات ،مەگەر بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانیش پــارتــی ســاخـتــە ـكـاری نــاكــات و كــورسـیــە ـكـانــی پ ـ ــێ زیـ ـ ـ ــاد ن ـ ـ ــاكـ ـ ــات؟؟ ،ئـ ــەمـ ــە ل ـ ــە كــات ـێ ـك ــدا ئ ــەوان ـی ــش ن ــاوچ ــەی ن ـف ــوزی خ ــۆی ــان هــەیــە كــە زۆن ــی س ــەوزە و لــە راب ـ ــردوودا لــەو زۆنــە
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
دەس ـ ــت نـ ــەپـ ــارێـ ــزراوە ل ــە س ــاخ ـت ــەكــاری لــە هــەڵـبـژاردنــە ـكـانــدا ،تــەنــانــەت خــۆیــان (ئــەم 4 اڵیەنە) یەكتریان تۆمەتباركردووە بە تەزویر كردن ،كە ئێستا دوو اڵیەنە حوكمڕانەكەی ئ ــەو زۆن ــە بــە ی ــەك لـیـســت دادەب ـ ــەزن ئــەوا ژینگەی ساختەكاری لەبارتر دەبـێــت بۆیان و ه ـیــچ رەق ــاب ــەی ــەك ل ــەس ــەری ــان نــامـێـنـێــت، هــاو ـكـات بێ ئــەوەی ئــەوە بزانن وەك خۆیان بــان ـگــەشــەی ب ــۆ دەك ـ ــەن 11كــورس ـیــەكــەی ك ــۆت ــا پـ ــارتـ ــی دیـ ـم ــوكـ ـرات ــی كـ ــوردس ـ ـتـ ــان لــە بـ ــەرژەوەنـ ــدی خ ــۆی ل ــە پ ــەرل ــەم ــان بــەكــاری دەهـ ـێـ ـنـ ـێ ــت ،كـ ــە ئـ ــەگـ ــەرهـ ــەڵ ـ ـب ـ ـژاردنـ ــی ن ــاو خــەڵــك ب ـێــت ،ئـ ــەوا 1یــەك ـســان دەب ـێ ــت بە 1و كــۆتــا نــامـێـنـێــت ،وەك بــان ـگــەشــەی بــۆ دەكـ ــەن 11كــورس ـیــەكــە یــەك ـســان دەبـێــت بە دەنگی 1كور�سی ،كەواتە لەمەدا پارتی زیــانــی دەن ـگــی 10كــور�ســی لـێــدەكــەوێــت ،لە كــەم ـتــریــن ح ــال ــەت ــدا زۆرب ـ ــەی ئ ــەو دەن ـگــانــە لـ ـ ــە دەس ـ ـ ـ ـ ـت ـ ـ ـ ـ ــدەدات ،كـ ـ ــە دەتـ ـ ــوان ـ ـ ـێـ ـ ــت لــە هەڵبژاردنی ناو پەرلەمان بەكاری بهێنێت لە بــەرژەوەنــدی خــۆی ،ئــەگــەر ئــەم گریمانانە هـیـچـیــ�شــی نــەبـێــت هـێــزی دیـمــوكـراسـیـخــواز ئــەوەیــە داكــۆ ـكـی لــەو پرنسیبە بـكــات ئــەگــەر خــۆ�شــی زیــانــی لـێـبـكــات ،لــە پــاڵ هــۆ ـكـارە ـكـانــی س ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــەرەوە ك ـ ـ ــە ب ـ ـ ــە ك ـ ـ ــورت ـ ـ ــی ئ ـ ــام ـ ــاژەم ـ ــان پ ـێ ـیــان دا ئ ـ ــەوا دەسـ ـت ــەی ن ــا س ــەرب ــەخ ــۆی هـ ــەڵ ـ ـب ـ ـژاردنـ ــە ـك ــان ك ـ ــە ئ ـێ ـس ـت ــا 4پ ــارت ــەك ــە بــەســەریــدا زاڵ ــن دەتــوان ــن وردت ــرلــە ج ــاران چــاودێــری هــەڵـبـژاردنــە ـكـانــی پــێ بـكــەن و وەك چەكێك بەكاری بهێنن ،ئەوترسەیان كەمتر ب ـێ ـتــەوەو ســەخـتــە ـكـانــی پ ــێ ك ــەم ب ـكــەنــەوە، ئ ــەوەی جـێــی ئــامــاژەیــە لــە هـیــچ بــارودۆخـێــك و لــە بــوونــی ه ــەر ت ــرس و گــومــانـێــك ،نــابـێــت مــافــەكــانــی ت ــاك و دی ـمــوك ـراس ـیــەت بـكــرێـتــە ق ــورب ــان ــی ئـ ــەگـ ــەرە ـك ــان و پ ـێ ـش ـب ـی ـن ـی ـیــە ـكـان، مــن اڵم ســەیــرە هــاوكـێـشــەكــە ب ــەم شـێــوەیــە ك ــەوت ــۆت ــەوە ،دەب ــوای ــا پ ــرۆژەكــان پـێـچــەوانــە بونایە ،لە بری ئەو 4پارتە ،پارتی دیموكرات دژ ب ـ ــەوە ب ــوای ــە س ـ ــەرۆك ل ــەن ــاو خــەڵ ـكــەوە
www.komelge.com
هەڵبژێردرێت ،چونكە لە ناو پەرلەمان زیاتر مــامــەڵــەو ســات و س ــەودای هەلپەرستانەی تـێــدا دەكــرێــت و كــەڵــك لــە دەنـگــی كــۆتــا ـكـان وەردە گرترێت بۆ بەدەستهێنانی پۆستەكە و مسۆگەركردنی ،نــەك بچێتە هەڵبژاردنێكی
زۆربەی واڵتانی دیموكراسی جیهان سیسته‌می سیاسیان سەرۆكایەتییە ،كە دابەش دەبن بەسەر 4جۆر ت ــەم ــوم ـژای ـی ــەوە ئ ــاس ــۆی س ــەرك ــەوت ــن ت ــەم و م ـ ـ ـ ـ ـژاوی ب ـ ـێـ ــت 4 ،پ ـ ــارت ـ ــەك ـ ــە ب ـ ـ ــەم پ ـێ ـگــە دیـ ـبـ ـل ــۆم ــاسـ ـی ــەی ئ ـێ ـس ـت ــای ــان ب ـ ــە ت ــای ـب ــەت گ ــۆران كــە زۆر اڵوازو دوژم ــن پــەیــداكــەرە، ن ــات ــوان ــن ب ـ ـ ــەرەی خ ــۆی ــان ت ــۆك ـم ــە ب ـك ــەن و اڵیــەنــی دیـكــە بـهـێـنـنــە ن ــاو بــازنــەی خــۆیــانــەوە بــۆ ب ــردن ــەوەی پــۆسـتــەكــە لــەنــاو پــەرلــەمــان، بــەتــای ـبــەت ـیــش ت ــورك ـی ــاو ئ ـێ ـران ب ــەرەكــان ـی ــان دابـ ــەش ك ـ ــردووە ،كــەمـتــریــن ك ــور�س ــی هــەیــە بــۆ مــانــۆڕ نــوانــدن ،گــۆڕان بــەو رێكەوتنە�شی لــە گــەڵ یەكێتی ،وێ ـڕای جــەولــە ـكـانـیــان بۆ اڵی پـ ــارت و اڵیـ ــەن و پ ـێ ـك ـهــاتــەكــان ،لــەبــەر ئ ـ ــەوەی زوو زوو پــەرلــەمــان ـتــارو سـیــاسـیـیــە زۆربـڵـێـكــانـیــان كێشەیان بــۆ دروسـتــە كــەن، ناتوانن سەركەوتوو بن لە بواری پەیوەندی ن ــاوخ ــۆی ــی و پـ ــەیـ ــداكـ ــردنـ ــی ه ــاوپ ــەیـ ـم ــان و دۆست ،دوای تاڵەبانی خەریكە یه‌كێتی یش ب ــەرەو ئــەو ئــاراسـتــەیــە دەڕوات و ئــەو دەردە دەگرێت ،لە دروستكردنی دژبــەری سیا�سی بە بەرهەم دەبن . • ئ ـ ــەدی س ـی ـس ـت ـ هم ــەكــان ــی ج ـی ـهــان چۆنن؟؟؟
زۆرب ـ ـ ــەی واڵت ــان ــی دی ـم ــوك ـرا�س ــی جـیـهــان س ـی ـس ـت ـ همــی س ـی ــاس ـی ــان س ــەرۆكــای ــەت ـی ـی ــە، كــە دابـ ــەش دەب ــن بــەســەر 4ج ــۆر ،لــەوانــە ( )43واڵت راس ـتــەوخــۆ سـ ــەرۆك لــەاڵیــەن خەڵكەوە هەڵەبژێرن و دەســەاڵتــی تــەواوی بــێ ر ـكـابــەریــان هــەیــە كــە هــاوزەمــان جگە لە سەرۆك كۆماری سەرۆكایەتی حكومەتیش دەك ـ ــەن ،وە 22واڵت س ــەرۆكــی بــەهـێــزیــان ه ــەی ــە ك ــە خ ــەڵ ــك ه ــەڵ ـی ــان دەب ــژێ ــرێ ــت بــە بــوونــی س ــەرۆك وەزی ـران ــی الواز لــە واڵت كە س ــەرۆك كــۆمــاردیــاری ـیــان دەك ــات ،هــاو ـكـات 29واڵت س ـی ـس ـت ـ همــی س ـی ــاس ـی ــان نـیـمـچــە س ــەرۆك ــای ــەتـ ـیـ ـی ــە (سـ ــەرۆك ـ ـێ ـ ـكـ ــی ب ــەه ـێ ــزی هــەڵـبــژێــردراو و س ــەرۆك وەزی ـرانــی الواز ) كە پــەرلــەمــان هــەڵــی دەب ــژێ ــردرێ ــت بــە كــەمـتــر لە دەســەاڵتــی س ــەرۆك ،بــەمــەش ژم ــارەی ئــەو واڵت ــان ــەی سـیـسـتـ همــی سـیــاسـیــان كــۆمــاریـیــە لــە جـیـهــانــدا دە ـگـاتــە 94واڵت لــە كــۆی 193 واڵت ــی جـیـهــان ،كــە نــزیــك %49،2ی واڵتــانــی جیهان پێكدەهێنن. هەرلەم پەیوەندەدا 8واڵت راستەوخۆ ل ــەن ــاو پ ــەرل ــەم ــان س ــەرۆك ــی ب ــەه ـێ ــزی واڵت هــەڵــدەبــژێــرن بەبێ بــوونــی ســەرۆك وەزی ـران (نـمــوونــە كــۆمــاری بــاشــوری ئەفریقیا) ،واتــا ل ــەم واڵت ــان ــە گ ــەل س ـ ــەرۆك هــەڵـنــابــژێــرێــت ب ــەڵ ـك ــو گ ـ ــەل پـ ــەرلـ ــەمـ ــان ه ــەڵ ــدەب ــژێ ــرێ ــت، ئــەوانـیــش ســەرۆكــە بەهێزەكە هەڵەبژێرن، بــەمــەش ژمـ ــارەی واڵت ــە ســەرۆ ـكـایــەتـیـیــە ـكـان بەرز دەبێتەوە بۆ 102واڵت لە جیهاندا. هــەروەهــا لە جیهاندا 46واڵتــی كۆماری پــەرلــەمــانــی هــەیــە (زۆرب ــەی واڵتــانــی ئــەوروپــا ل ـ ــەم چ ــەشـ ـن ــەن) ،ل ـ ـێـ ــرەدا سـ ــەرۆ ـك ــی واڵت بـ ــە دووج ـ ـ ـ ــۆر دیـ ـ ـ ــاری دەك ـ ــرێ ـ ــت ،بــەش ـێــك راستەوخۆ لەناو خەڵك هەڵدەبژێردرێت كە زۆریـنــەن ،نموونەیان هــەڵـبـژاردنــی ســەرۆك ك ــۆم ــاری نــەمـســا ب ــوو ل ــەم رۆژانـ ــە بینیمان ك ــە ب ــەه ــۆی دەن ـگ ــی زۆری نــۆرب ـیــت هــۆفــەر لــە پــارتــی ئ ــازادی راس ـت ـگــەراوە چ هــەاڵیــە ـكـی گ ـ ـ ـ ــەورەی ن ـ ــای ـ ــەوە ،بـ ــە�شـ ــی دووەم ـ ـی ـ ــان لــە 19
NO:13 - 1 Januarry 2017
سـیـسـتـ همــە پــەرلــەمــان ـیــەكــان ســەرۆكــەكــان لـ ــەنـ ــاو پـ ــەرلـ ــەمـ ــان ه ــەڵ ــدەب ــژێ ــردرێ ــن وەك ئ ــەڵ ـم ــان ـی ــا و ی ـ ــۆن ـ ــان و ئ ـی ـت ــاڵ ـی ــا و ت ــورك ـی ــا (ئ ـ ـ ـ ــەردۆگـ ـ ـ ــان دەی ـ ـ ــەوێ ـ ـ ــت ب ـ ـی ـ ـگ ـ ــۆڕێ ـ ــت ،لــە تونسیش پارتی نەهزە دەیەویست سیسته‌م ب ـكــاتــە س ــەرۆكــای ــەت ــی ك ــەچ ــی پ ــارت ــە دەس ـتــە خــوش ـكــەكــەیــان ل ــە ك ــوردس ـت ــان ك ــە الوازە و ل ــە دەسـ ــەاڵتـ ــەوە زۆر دوورە سـیـسـتـ همــی پەرلەمانی دەوێ ــت) ،سیسته‌می پەرلەمانی بە هــەردوو شـێــوازەكــەیــەوە زیاتر لە %25ی واڵتـ ــانـ ــی ج ـی ـه ــان پ ـێ ــك دەه ـێ ـن ــن ،ه ــەروەه ــا 29واڵت ــی پــاشــایــەتــی دەس ـتــوری پــەرلــەمــانــی ل ـ ــە جـ ـیـ ـه ــان ــدا هـ ــەیـ ــە (ئ ـ ـ ــەوروپ ـ ـ ــا و ی ـ ــاب ـ ــان و واڵتــانــی كۆمۆنۆلس) ،وە 8واڵتــی پاشایەتی پ ــەرل ــەم ــان ــی ب ــە ب ــوون ــی پ ــادش ــای ب ــەه ـێ ــزەوە ك ــە ئ ــەم ــان ــەش ن ــات ــوان ــرێ ــت ب ــە سـیـسـتـ همــی پەرلەمانی و واڵتــانــی دیموكرا�سی بناسرێن( زیــاتــرواڵت ــان ــی مــەلــە ـكـی عــەرەب ـیــن) ،هــاو ـكـات بەشێكیان دیكتاتۆریش نین. ب ــەم ــەش ل ــە ك ـ ــۆی گ ـش ـتــی 169واڵت ــی دی ـمــوك ـرا�ســی لــە جـیـهــان لــە سـیـسـتـ همــە ـكـانــی ســەرۆ ـكـایــەتــی و پــەرلــەمــانــی ،نــزیــك %55ی ــان كــۆمــاریـیــەو %45ی پــەرلــەمــانـیـیــە بــە كــۆمــاری و پ ــاش ــای ــەت ــی ،گ ـ ــرووپ ـ ــی یـ ــەكـ ــەم زیـ ــاتـ ــر لــە ئەمەریكای التین و واڵتانی سۆڤیەتی جاران و ئــەفــری ـق ـیــاو ئ ــەم ــەری ـك ــای ب ــاك ــور و واڵت ــان ــی دەری ـ ــای كــاری ـبــی و ، ..وەل ــی گ ــرووپ ــی دووەم زیاتر لە ئەوروپا و واڵتانی نیمچە كیشوەری هیندی و واڵتــانــی دەوروب ــەری و ئەسیوبیاو ســۆمــاڵ و ع ـێ ـراق و ل ـی ـب ـیــایــە...ن ،زۆرب ــەی ــان بــەتــایـبــەت لــە بــە�شــی ئــەوروپــا ئــەو واڵتــانــەن دیـمــوكـراسـیــەت زیــاتــر تـیــایــانــدا چەسپیوەو تـیــایــانــدا یــاســا ـكـانــی هــەڵـب ـژاردن پێشكەوتنی زۆری بەخۆوە بینیوە لە پێناو دادپــەروەری زیــاتــرلــە نــوێـنــەرایــەتــی ،دیــارە لــەم واڵتــانــەش بــەتــای ـبــەت ئ ــەو واڵت ــان ــەی دی ـمــوك ـراس ـیــەت تـیــایــانــدا نــەچــەسـپـیــوە نــاڕەزایــەتــی بــەرامـبــەر بـ ــە س ـی ـس ـتــەمــی سـ ـی ــا�س ــی هـ ــەیـ ــە ،ن ـم ــوون ــە هــەنــووكــە نــاڕەزایــەتــی لــە مــۆڵــداڤـیــا و نیپاڵ 20
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
هــەیــە كــە داواكـ ــارن س ــەرۆك لــەنــاو خــەڵــك ه ــەڵ ـب ــژێ ــردرێ ــت ،ل ــە ع ـێ ـراق ـیــش ن ــاڕەزای ــەت ــی هــەیــە ،ب ـه‌اڵم م ـســۆگــەرە لــە كــوردسـتــانـیــش ئــەم داوا ـكـاریـیــە لــە داهــاتــوو دێـتــە پـێـشــەوە، ئــەگــەرب ـ ـژاردەی نــاو پــەرلــەمــان دیــاریـبـكــرێــت و ســەرۆ ـكـی نــا ســەركــەوتــووی وەك ئێستای بــەغــدای لـێــوە هــەڵـبــژێــردرێــت دوای قۆناخی ـكـارێــزمــا سـیــاسـیـیــە ـكـانــی س ــەردەم ــی خــەبــاتــی چەكداری.
نازانم جەنگاوەرانی دوێنێی ئازادی لە كوردستان بۆچی شەڕ لەسەر ئەم شێوازەی دیموكراسیەت و بەڕێوەبردن ناكەنەوە بۆ باشوری كوردستان؟ ئــەمــەو لــەنــاو واڵتــانــی جـیـهــانــدا 2 ،واڵتــی ئــایـنــی(ئـێـران و ڤــاتـیـكــان) 6 ،واڵتــی پاشایەتی دكـ ـ ـت ـ ــات ـ ــۆری 8 ،واڵت تـ ـ ــاك حـ ـی ــزب ــی ه ــەن كـ ــە س ــەرج ــەمـ ـی ــان لـ ــە دەرەوەی ب ــازن ــەی واڵت ــان ــی دی ـم ــوك ـراس ـی ــن ،ك ــۆی ــان ژم ــارەی ــان 18واڵت ـ ــە ن ــزی ــك %9،9ی واڵتـ ــانـ ــی ج ـی ـهــان پ ـێ ــك دەه ـ ـێ ـ ـنـ ــن ،ه ـ ــاوكـ ــات واڵت ـێ ـك ـی ــش كــە پــەیــڕەو لــە سـیـسـتـ همــی دیـمــوكـرا�ســی نیمچە راسـتــەوخــۆ دەكــات ئــەویــش ســویـسـرایــە ،لە ه ــەم ــوو سـیـسـتـ همــە ـكـانــی ئ ــام ــاژەم ــان پـێـیــان دا زیــاتــر تــاك رۆڵ دەبینێت لــە بــڕیــارە ـكـانــدا لــەم سیسته‌مە ،دیـمــوكـرا�ســی نوێنەرایەتی ئــەمــڕۆ لــە هــەمــوو ـكـات زیــاتــر لــە بــەر رەخنەی نەیارانیدایە كە ئەلتەرناتیفیان دیموكرا�سی راسـتــەوخــۆیــە ،نــازانــم جــەنـگــاوەرانــی دوێنێی ئ ــازادی لــە كــوردسـتــان بــۆچــی شــەڕ لەسەر ئەم شێوازەی دیموكراسیەت و بەڕێوەبردن
ناكەنەوە بۆ باشوری كوردستان ؟؟؟؟؟. بە بڕوای من ئەلتەرناتیفی ئەو 5الیەنە ئــەوەنــدە نــزیـكــە لــە یــەكـتــرەوە نــەك شایانی ئەم بارگرژییەی ئێستای كوردستان نییە، بەڵكو شایانی كات كوشتنیش نییە. بـ ـ ـ ـ ـ ــەهـ ـ ـ ـ ـ ــۆی ئ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــەوەی سـ ـ ـیـ ـ ـسـ ـ ـتـ ـ ـه‌م ـ ــە ســەرۆكــایــەت ـیــەكــانــی واڵت ــان ــی دواك ــەوت ــووی چەشنی كوردستان بەشێكی زۆریــان بەرەو دكتاتۆریەت چوونە ،نمونە واڵتانی ئاسیای ناوەڕاست و ئەفریقیا ،....هەرچەندە حاڵی بــەنـگــادیــش و ســۆمــاڵ و تــوركـیــاش مــایــەی ح ــەس ــودی پ ـێ ــدا ه ــات ـن ــەوە ن ـی ـیــە ،ب ــۆی ــە بــۆ گرنتی مانەوەی دیموكرا�سی لە كوردستان، سـیـسـتـ همــی پــەرلــەمــانــی بــەش ـێــوەی كــاتــی تا ئــەو ـكـاتــەی دیـمــوكـرا�ســی راسـتــەوخــۆ دەبێتە داوا ـكـاری خەڵك ،گونجاوە لە چوارچێوەی رای س ـ ـیـ ــا�سـ ــی بـ ـ ـ ـ ـ ــاودا ،ل ـ ــەن ـ ــاو ئـ ــەوی ـ ـشـ ــدا ه ــەڵ ـب ـژاردن ــی س ـ ــەرۆك ل ــەن ــاو خ ــەڵ ـك ــەوە بــە دەس ــەاڵت ــی تــەشــریـفــاتـیـیــەوە نـمــوونــەشـمــان دوا هەڵبژاردنە كە لە نەمسا ئەنجامدرا. • لە كوردستان چی بكەین؟؟؟ ئ ـێ ـس ـتــا ه ـ ـ ــەردوو ب ـ ـ ــەرەی ر ـك ــابـ ــەرب ــا�س ــی سـیـسـتــەمــی سـیــا�ســی پــەرلــەمــانــی دەك ــەن بۆ داهـ ــاتـ ــووی ك ــوردسـ ـت ــان ،ی ــەك ـیــان ب ـ ــاوەڕی وایــە ســەرۆك لەناو پەرلەمان هەڵبژێردرێت بــەكــەم ـتــریــن دەسـ ــەاڵتـ ــەوە ،الی ــەن ــی دووەم خـ ــوازیـ ــارە ل ــەن ــاو خ ــەڵ ــك ه ــەڵ ـب ــژێ ــردرێ ــت بــە دەسـ ــەاڵتـ ــی ج ـ ــاران ـ ــەوە ،لـ ـێ ــرەدا هـ ـ ــەردووال راسـتــەكــەن و نـمــوونــە لــە جیهان بــۆ هــەردوو ش ـێــوازەك ــە ه ــەی ــە ،ب ــۆ ه ــەر یــەكــە ل ــەم دوو بەرەیە نمونەی واڵتانی باش و خراپ هەیە. پ ـ ـێ ـ ـمـ ــوای ـ ــە سـ ـیـ ـسـ ـتـ ـه‌م ــی پ ـ ــەرل ـ ــەم ـ ــان ـ ــی زۆر گ ــونـ ـج ــاوت ــرو ب ــاش ـت ــرە ب ــۆ ك ــوردس ـت ــان لـ ــە س ـی ـس ـت ـ هم ــی سـ ــەرۆ ـك ــایـ ــەتـ ــی لـ ــە ت ــر�س ــی خـ ـ ـزان ب ـ ـ ــەرەو دكـ ـت ــات ــۆری ــەت ،ه ــەرچ ــەن ــدە قـ ـ ـ ـ ــەوارەی كـ ــوردس ـ ـتـ ــان ه ـێ ـش ـتــا لـ ــە رووی س ــەرب ــەخ ــۆی ـی ــەوە ی ــەك ــا نـ ــەبـ ــۆتـ ــەوە ،ل ــەم نـ ـێـ ــوەشـ ــدا پـ ـێ ــم گـ ــون ـ ـجـ ــاوتـ ــرە ل ـ ــە ه ـ ـ ــەردوو ب ـ ـ ـ ـژاردەك ـ ـ ـ ــە س ـ ـ ـ ـ ــەرۆك لـ ـ ــەنـ ـ ــاو خـ ــەڵـ ـكـ ــەوە
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
هەموو تاكێك دەتوانێت مافی خۆی مومارەسە بكات بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك ه ــەڵ ـب ــژێ ــردرێ ــت ب ــەدەس ــەاڵت ــی تــەشــری ـفــاتــی كــەمــەوە ،واتــا لــە داواكــاری هەردواڵیەنەكە ه ـ ــەریـ ــەكـ ــەیـ ــان ب ــەش ـێ ــك وەرب ـ ـگـ ــرتـ ــرێـ ــت و موتوربەی یەكتر بكرێت ،ئەگەر موتوربەی هەندێك بەهای دیموكرا�سی راستەوخۆش بـكــرێــت بــاشـتــردەبـێــت زیــاتــر دەتــوانـێــت بەها دیـمــوكـراسـیــە ـكـان و ئــازادیــەكــان بـپــارێــزێــت، بـ ــەم ه ــۆكــاران ــەی خـ ــوارەوەی ـ ــە ه ــەڵ ـب ـژاردن ــی س ــەرۆك ــم ل ــەن ــاو خ ــەڵ ـك ــەوە پ ــێ بــاش ـتــرە لــە چوارچێوەی سیسته‌می پەرلەمانتاریا: -1هەموو تاكێك دەتوانێت مافی خۆی مــومــارەســە ب ـكــات بــۆ خــۆ ـكـانــدیــد ك ــردن بۆ ئ ــەو پــۆس ـتــە ،مــافــی ه ــەم ــووان ب ــۆ وەرگــرت ـنــی پۆستەكە پارێزراوە ،بە پێی ئەوەی دەستور و یاسا دیارییان دەكات. -2هەموو تاكێك دەتوانێت مافی خۆی مومارەسە بكات بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك. -3س ـی ـس ـت ـه‌م ه ــەم ــە رەن ـگ ـت ــر دەب ـێ ــت، م ـ ــەرج ن ـی ـیــە ئـ ــەو الی ــەن ــەی ح ـك ــوم ــەت پـێــك دەهێنێت ســەرۆ ـكـی هەرێمیش بـبــاتــەوە ،لە ج ـیــاتــی ب ـ ـژاردەیـ ــەك دوو بـ ـ ـژاردە ل ــەب ــەردەم گەلدا دەبێت بۆ حیزبی حوكمڕان. بـ ـ ــەاڵم هـ ــەڵ ـ ـب ـ ـژاردنـ ــی سـ ـ ـ ــەرۆك لـ ــە ن ــاو پ ــەرل ــەم ــان ب ــە قــازان ـجــی پ ــارت ــە رام ـیــاریــە ـكـانــە ب ــە ت ــای ـب ــەت گ ـ ــەورەكـ ــان ،ب ـ ــەوەی دەت ــوان ــن ـكـانــدیــدی خــۆیــان دیاریبكەن بــۆ پۆستەكە، بــەمــەش پۆستەكە لــە نـێــوان خــۆیــان پــاوان دەك ـ ـ ــەن ،دەن ـ ــگ ك ــڕی ــن و ت ــەن ــان ــەت حـیــزب كڕینی�شی لــێ دەكــەوێـتــەوە ،هــاو ـكـات لــە كاتی
www.komelge.com
ه ــەڵ ـب ـژاردن ــی س ـ ــەرۆك مــامــەڵــە ب ــە ژم ـ ــارەی كــورسـیــە ـكـانـیــانــەوە دەك ــەن بــۆ هــەڵـب ـژاردنــی ســەرۆك لــە پشتیوانی كاندیدێك ،بەمەش ئ ـی ـم ـت ـی ــازات ــی زیـ ــاتـ ــربـ ــەدەسـ ــت دەه ـێ ـن ــن لــە ب ــەرام ـب ــەردەن ـگ ــدان ـی ــان ،لـ ـێ ــرەدا ئ ـ ــازادی و دی ـم ــوك ـراس ـی ــەت ل ــە بـ ـ ــەرژەوەنـ ـ ــدی ح ـیــزب بەتایبەتیش حیزبی گەورە دەبێتە قوربانی. ه ـ ــاوكـ ــات ب ـ ــۆ ب ـ ـ ــارودۆخ ـ ـ ــی ك ــوردسـ ـت ــان ب ــەه ــۆی زاڵ ب ــوون ــی پ ــاوانـ ـخ ــوازی ح ـیــزبــی و دەســەاڵتــی بنەماڵەیی و سیاسەتی بــەرچــاو تەنگی حیزبایەتی ،دەكرێت كۆمەڵێك پێوانە بۆ سەرۆك دیاری بكرێت بە كەمكردنەوەی دەسەاڵتەكانیەوە ،لەوانە: -1س ـ ـ ـ ــەرۆك ل ـ ــە پ ـ ــارت ـ ــەك ـ ــەی دەس ـ ــت بكێشێتەوە. -2ســەرۆك بــارە ـگـای سەرەكی كارەكەی ل ــە پــای ـتــەخــت دەب ـێ ــت و تــەن ـهــا ل ــە كــۆشـكــی س ــەرۆكــای ــەت ــی ك ــە ل ــە پــای ـتــەخ ـتــە كــارەكــان ــی بەڕێوەدەبات. -3سەرۆك ئەژندای كارەكانی رون بێت و سەرۆكی تەواوی گەل بێت نەك گرووپ و پارت و بنەماڵەو شارێك. -4ن ــاب ـێ ــت دوو ك ــە�س ــی ن ــزی ـك ــی یــەك ـتــر هاوكات دوو پۆستی سیادی وەربگرن.
-5نــابـێــت كــەســە نــزیـكــە ـكـانــی س ــەرۆك كــاری بــازر ـگـانــی بـكــەن و پ ــرۆژە لــە حكومەت وەربگرن. -6س ــەرۆك س ــەروەت و ســامــانــی خۆی و كەسە نزیكەكانی ئاشكرا دە ـكـات و باڵوی دەكاتەوە بۆ ئاگاداربوونی هاوواڵتیان. -7لــە هـیــچ بــارودۆخ ـێــك نــابـێــت لــە دوو خــول زیــاتــر بەهیچ بەهانەیەك پۆستەكەی بۆ درێژ بكرێتەوە ،یان خۆی كاندید بكاتەوە لــە قــۆنــاخــە ـكـانــی دوات ــری ژیــانـیــدا بــۆ هــەمــان پۆست. ل ـ ـ ــە ك ـ ـ ـ ــۆت ـ ـ ـ ــادا دەڵ ـ ـ ـ ـێ ـ ـ ـ ــم ،سـ ـیـ ـسـ ـتـ ـه‌م ــی دی ـمــوك ـرا�ســی نــوێـنــەرایــەتــی لــە ژێ ــرپــرسـیــاری جـ ــدیـ ــدایـ ــە ،ش ـ ـ ــۆڕش دژ ب ـ ــەم ش ـ ـێـ ــوازە لــە ح ــوكـ ـمـ ـڕان ــی دەس ـ ـتـ ــی پ ـ ـێ ـ ـكـ ــردووە ،م ـ ــاوەی دوورب ـ ـ ـێ ـ ـ ــت ی ـ ـ ــان ن ـ ــزی ـ ــك پـ ــاشـ ــەكـ ـشـ ــەی پــێ دەك ـ ــرێ ـ ــت ،دەبـ ـێ ــت ب ـ ـ ــەدوای دی ـم ــوك ـرا�س ــی راسـتــەوخــۆوە بـیــن ،بــۆ ئ ــەوەی گــەل بــڕیــاری خ ـ ــۆی لـ ــەسـ ــەرهـ ــەمـ ــوو ش ـت ـێ ــك ب ـ ــدات لــە هەموو كاتەكانی ژیانداولە هەموو بڕگەكانی ف ــەرم ــان ــڕەوای ـی ــدا ،ن ــەك 4س ــاڵ جــارێــك بە هــەڵ ـب ـژاردن ـێ ـكــی روك ــەش ــان ــەی ف ــری ــودەران ــە هەڵخەڵەتێنرێن و درۆ ـكـان دووبــارە كرێنەوە لە رێگای سندوقەكانی دەنگدانەوە.
وێنه‌ی كاریكاتیری ده‌سه‌اڵتی كور�سی
21
NO:13 - 1 Januarry 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
مووچەخۆر لە بەردەم سێدارەی دەروونیی بێ-مووچەییدا د.زمناکۆ خەسرۆ
شیکاری دەروونی مووچەخۆر بە هۆی ق ــەی ـران ــی مـ ــووچـ ــەوە ل ــە م ـ ــاوەی ن ـێــزی ـکــەی س ــاڵ و ن ـیــوی ڕابـ ـ ــردوو ح ـکــومــەتــی هــەرێـمــی کــوردسـتــان/بــاشــوور نەیتوانییە مــووچــەی فــەرمــانـبــەرانــی بــەڕێـکــی دابـیــن بـکــا .ســەربــاری ئـ ـ ــەوەی ک ــە ح ـک ــوم ــەت م ــووچ ــەی هــەمــوو مــان ـگــەکــانــی نـ ــەدایـ ــە ،ب ـ ــەاڵم ب ــەه ــۆی فـێـڵــی پــاشــەکــەفـتــی م ــووچ ــەوە ،مــووچــە کەمیش ب ــووی ـت ــەوە .ی ــان ــی ،ح ـکــومــەت ه ــەم مــووچــە ق ـ ـ ـ ـ ــەرددارە ،ه ــەم ـی ــش م ــووچ ــەک ــەی ک ــەم کــردی ـتــەوە .لـێــر ـکـانــە ه ــەوڵ دەدەیـ ــن تیشك ب ـخــەی ـنــە سـ ــەرکــاری ـگ ــەری ـی ــە نــەرێ ـن ـی ـیــە ـکـانــی ئ ـ ــەو ئ ــاریـ ـش ــەی ــە لـ ــەسـ ــەرب ـ ـ ــاری دەروون ـ ـی ـ ــی مووچەخۆران. کاتەك مووچەخۆر سەرچاوەی داهات و دابینکردنی بژێوی تەنیا مووچە بێ ،ئەوا هــاواڵتــی لــۆ ئــەوەی پێداویستییەکانی ژیانی مانگەکی دابین بکا ،دەبــێ هەموو مانگەك مــووچــەکــەی وەربـگــرێ .مــووچــەخــۆر هــەوڵ دەدا ژیـ ــانـ ــی ه ــاوس ــەن ــگ ب ـ ــی .ه ــاوس ــەن ــگ بـ ــەو واتـ ــایـ ــەی م ــووچ ــەک ــەی ل ــۆ س ــەرج ــەم پێداویستییەکانی دابــەش بکا لەو مانگەدا. ئــەگــەرمــووچــەی مــووچــەخــۆر کـێـشــەی تێ ب ـک ــەوی ،ئ ــەوا ئ ــەو هــاوســەنـگـیـیــە الر دەی. بــەهــاوســەنــگ راگ ــرت ـن ــی دانـ ــی کــرێــی خــانــوو و ئ ــاو و کــارەب ــا ،خــواردن ــی رۆژانـ ــە ،رۆژان ــەی 22
زارۆ و پێداویستی دیکە .ئەوانە هەموویان وا لە مووچەخۆر دەکــەن ،لە هەولێ تەواو دابـ ــی ،تــا ئ ــەو هــاوســەنـگـیـیــەی لــێ الســەنــگ نـ ــەبـ ــی .کـ ــە ئـ ـ ــەوە نـ ــابـ ــی ،جـ ــا ه ـ ــەم ب ــەه ــۆی کــەمـبــوونــەوەی مــووچــە و هەمیش بــە هۆی درەنـگـبــوونــی ،ئــەوا ئــەو کــارە دەبـێـتــە مایەی دڵ ـ ــەڕاوکـ ــێ ( )anxietyلـ ــۆ م ــووچ ــەخ ــۆر. چونکێ مووچەخۆر ئیدراکی ئەوە دەکا ئەو سیستەمە هاوسەنگەی لــۆ ژیــانــی داینایە، ئــاوەژی دەبـیـتــەوە .ئــەو ئــاوەژیـبــوونــەوەیــە ،تا ئاستی دیوی ژۆرێی ژیانی خێزان دەچی. کــات ــەك م ــووچ ــەخ ــۆر ت ــوو�ش ــی قــەلــەقــی دەبی بەهۆی ئەوەی کە مووچە-درەنگهاتن و کـ ــەم ـ ـبـ ــوونـ ــەوەکـ ــەی ه ــاوس ــەنـ ـگ ــی ژی ــان ــی الس ـ ــەن ـ ــگ دەکـ ـ ـ ــا ،ئـ ـیـ ــدی ئ ـ ــەو ق ــەل ــەق ـی ـی ــە دەبێتە هۆی درووستکردنی فشار ()stress ی دەروون ـ ـ ـ ــی .ئ ــاش ـک ـرای ــە زەخـ ـت ــی نــەفــ�ســی بریتییە لــە تــرســان لــە روودانـ ــی رووداوەك کــە زی ــان بــە م ــرۆ بـگــەیــەنــێ .درون ـگ ـبــوون و کەمبوونەوەی مووچەی مووچەخۆریش، رێك تەواوی مانایەکانی پێناسەکەی لەسەر پاسادان دەبێ .چلۆن؟ ئاخر دادە و کاکەی م ــووچ ــەخ ــۆر ت ــر�س ــی ئـ ــەوەیـ ــان دەک ــەوێ ـت ــە دڵ ـ ـ ــی ،کـ ــە لـ ــەوانـ ــایـ ــە ئ ـ ــەو س ــەرەم ــانـ ـگ ــەش م ــووچ ــەک ــەی ــان وەرنـ ـ ــەگـ ـ ــرن .وەرن ــەگ ــرت ـن ــی مووچە یان کومبوونەوەی مووچە دەبیتە هـ ـ ــۆی «روودان ـ ـ ـ ـ ـ ــی رووداوی ت ـێ ـک ـچ ــوون ــی
شیرازەی ئەو هاوسەنگییەی لە بژێوی ژیانی مــووچــەخــۆر هــەیــە »،کــە بــە پشتبەستن بە م ــووچ ــەوە رێ ـکــی خـسـتـیـیــە .ژبـ ــەرهــەنــدێ، مووچەخۆر ترسەکی بەردەوامی دەکەوێتە ناو هەناوی .ئەو ترسە تا ئاستی زەفەربردن بــە جلکی مـنــداڵ و خــواردنــی رۆژان ــە و کرێی خــانــی و هــاتــووچــوو و دەیــانــی ئــاسـتــی دیـکــە ش ــۆڕ دەب ـی ـتــەوە .ئـیــدی ئ ــەو سـتــرێـســە وەکــو سێبەرلەگەرمووچەخۆر دەمێنێتەوە. ب ــاش ــە ،خــوش ـکــە و ب ـ ـرای مــووچــەخــۆر خــودان فشاری دەروونین ،چونکێ مووچە ه ــەم کــەم ـبــووی ـتــەوە ،هــەم ـیــش ل ــە وەخ ـتــی خ ــۆی ن ـ ــادرێ ،ک ــە ســەرەمــان ـگــانــە .کــەواتــە ئێستا ئەوان بەهۆی ئەوفشارە دەروونییەوە زۆربــەی کاریگەرییە نەرێنییەکانی فشاریان لـ ــەسـ ــەرە (دەت ـ ــوان ـ ــن ب ــەش ــەکــان ــی ف ـش ــاری دەروون ـ ـ ـ ــی و کــاری ـگ ــەری ـی ــەکــان ــی ل ــەن ــاو مــاڵــی ف ــەی ـس ـب ــووک ــەک ــەم ب ــدیـ ـن ــن) ،ک ــە ف ـش ــاری دەروون ــی ـکـاریـگــەریــی هــەیــە لــەســەرئــەگــەری زیــادبــوونــی نــەخــۆشـیــی قــەلــەقــی ،خــەمــۆ ـکـی، هەڵچوون ،تێکچوونی تەرکیز ،بیرکردنەوە،
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
وچەندانی دی لەسەرباری دەروونی .لەسەر جەستەش ،فشاری دەروونــی دەبێتە هۆی زیــادبــوونــی نــەخــۆشـیـیــە ـکـانــی دڵ ،جــەڵـتــەی دڵ ،زەختی خوێن ،شەکرە ،پرچ ڕووتانەوە، سـ ــەرس ـ ـپ ـ ـی ـ ـبـ ــوون ،و ت ـ ــەن ـ ــان ـ ــەت ئ ـ ــەگ ـ ــەری تووشبوون بە شێرپەنجەش زیاد دەکا. گــۆت ـمــان درەن ـگ ـهــاتــن و کــەم ـبــوونــەوەی مــووچــە دەب ـێ ـتــە ه ــۆی دڵ ــەڕاوکــێ و فـشــاری دەروون ــی ،چونکە ڕێکیی ژیــانــی مووچەخۆر دەشـ ـ ـێ ـ ــوێـ ـ ـن ـ ــێ .پ ـ ـ ــاش ـ ـ ــان ،ژبـ ـ ـی ـ ــرنـ ــەکـ ــەیـ ــن، م ـ ــووچ ـ ــەخ ـ ــۆر ل ـ ــە چـ ـ ــاوەڕوان ـ ـ ـیـ ـ ــدایـ ـ ــە .ئ ــەو چــاوەڕوان ـی ـیــە کــاری ـگــەریــی لــەســەرتـێـکــدانــی تـ ــەرک ـ ـیـ ــز ( )concentrationو ئ ـ ــاگـ ــادان ( )attentionدەب ـ ــی .ئ ــەو دوان ـ ــەش گــرنـگــن ل ــۆ ه ــەرک ــەس ــەك ت ــا ب ـتــوانــی زەی ـن ــی لــەســەر ژی ــان ــی خـ ــۆی و دەوروبـ ـ ـ ـ ــەری ه ــەب ــێ .ل ــەب ــەر ئ ـ ـ ـ ــەوە ،م ـ ــووچ ـ ــەخ ـ ــۆر ،ک ـ ــە ف ــەرم ــانـ ـب ــەری م ـی ــری ـی ــە ،ن ــات ــوان ــی ـک ــارە ـک ــانـ ــی ب ــەدرووسـ ـت ــی رای ـ ــی ب ـک ــا .ئ ـ ــەوەش ـک ــارل ــەس ــەرتــوان ـس ــت و ئـ ـ ــەدای ف ــەرم ــان ـب ــەری م ــووچ ــەخ ــۆر دەبـ ــی. لۆیێش تێکڕای بەرهەمی مــووچــەخــۆر ،کە ـکـارەکــەیـتــی کــەمــدەبـیـتــەوە .بــەهــۆی ئ ــەوەوە، لە ئاست و پێگەی جودا کاریگەریی لەسەر هــاواڵتـیـیــان دەب ــی .هــەر لــۆ نـمــونــە ،مامۆستا تــەرکـیــز و ئــا ـگـادانــی کــەم دەبـێـتــەوە لــە پــۆلــدا. بەمەش ،بڕستی گەیاندنی ماددە و دەرس و زانستەکەی کەم دەبێتەوە و فێرخوازکەمتر سوود لەو مامۆستایە وەردەگرێ. بـ ـ ــاشـ ـ ــە ،مـ ـ ــووچـ ـ ــە دواکـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــەوت ،ئـ ـ ــەوە مانگەك و دوو و سێش هەر نەهات .بەهۆی ئ ــەوەوە ،فـشــارە دەروونـیـیــە ـکـان کاریگەرییە نەرێنییەکانیان زەقـتــر بــەدەر دەک ــەون .لۆیێ ب ــە ت ـێ ـپــەڕبــوونــی کــات م ــووچ ــەخ ــۆر تــوو�شــی هەڵچوون ()impulsivityی دەروونی دەبی. پـێــ�شــی ئ ــەوە ،ب ــاری ل ــەت ـرازی ()irritability دروسـ ـ ـ ــت دە ـک ـ ـ ــا .ل ـ ــەت ـ ـرازی وات ـ ـ ــا ک ــەس ــەك بەئاسانی وبە چشتەکی زۆرگچکە توڕە ببی. ئەو توڕەبوونە هەڵچوونی و عەسەبیبوونی لێ دەکــەویـتــەوە .بەمەش تەماشا دەکەین،
www.komelge.com
م ــووچ ــەخ ــۆر هـ ــەم ل ــەتـ ـرازدەبـ ـ ــی ،ی ــان ــی بــە چشتی بچیك تــوڕە دەبــی ،هەمیش نەوبەی هــەڵـچــوون و تــوڕەبــوونــی زیــاد دەب ــن .ئــەوجــا ئ ـ ــەو ت ــوڕەب ــوون ــان ــە رووبـ ـ ـ ـ ـ ــەڕرووی ه ــەم ــوو کــەســەك دەبـیـتــەوە .دەبینین ،مــووچــەخــۆر دەگــەڵ هــاوســەری ،مـنــداری ،دەروجـیـرانــی، خ ــزم ــوک ــە�س ــی ،و ه ــاواڵتـ ـی ــش تـ ـ ــوڕە دەب ـ ــی. ئــاســای ـی ـیــە وەك دەب ـی ـن ـیــن م ــووچ ــەخ ــۆر لــە دەرێ و لــەنــاو عــالــەمــێ لــەســەر چـشـتــی زۆر بچووك توڕە دەبی .لۆیێش ،لە کۆمەڵگەی کـ ــوردیـ ــدا ،دەودەوانـ ـ ـ ــێ و شـ ــەڕی ن ــاو ج ــادە و گ ــەڕەکــان زۆر دەب ـی ـنــرێــن .ئــاخــر ف ـشــاریــان لـ ــەسـ ــەر و ل ـ ــەت ـ ـراز و ه ــەڵ ـچ ــوون ــن بـ ــە ه ــۆی قەیرانەکانەوە.
نەخۆشیی خەمۆکی بە شێرپەنجەی سەردەمی مۆدێرن دادەنرێ .یەکەکە لە هەرە باوترین نەخۆشییە دەروونییەکان ئــەگــەرمــووچــەخــۆر لــەبــاری هــەڵـچــوون بــی ،ئ ــەوا دڵـنـیــابــە ئــەو هــەڵـچــوونــانــە ڕوو لە هــاوســەرانـیـشــە .بــەهــۆی ئ ــەوەوە ،ژنــومـێــردی مــووچــەخــۆر کــە دەگ ــەڵ یــەك هــەڵ دەچــن و ک ـ ــرژی دەک ــەوێـ ـت ــە م ــاب ــەی ـن ـی ــان ،یـ ــەك لــە هۆکارەکان ئەو هەڵچوونە دەروونییەیە کە بــە هــۆی نــەدان و کــەمـبــوونــەوەی مــووچــەوە دروس ــت ب ــووە .لــۆیــێ ،ـکـاریـگــەریــی ن ــەدان و کەمبوونەوەی مووچە تا ئاستی پەیوەندیی ژنومێردایەتیش چووە. ل ـ ــەبـ ـ ـی ـ ــرم ـ ــان ن ـ ـ ــەچ ـ ـ ــی ،دوای ئ ـ ـ ـ ــەوەی مووچەخۆر لەم�سی کاریگەرییە نەرێنییەکان دەکا و بــەردەوام دووپــات دەبنەوە ،ئەوکات کــاری ـگ ــەری ـی ــەکــان ت ــوخ ـت ــردەبـ ـ ــن .ک ــە ژی ــان ــی
سەخت دەبی ،کرێی پێ دابین ناکرێ ،ئیدی ئ ــەو ســەخـتـیـیــانــەی ژی ــان رۆژان ــە و هەفتانە دەگــەلـیــان دەژی .لــەبــەر ئــەوە ،مووچەخۆر ت ــوو�ش ــی ڕەش ـب ـی ـنــی ( )pessimistو بـێـهــوایــی ( )losing will-powerدەب ـ ــی .رەش ـب ـی ـنــی کــوش ـت ـنــی ه ـێ ــزی ه ــەوڵ ــدان ــە ل ــە ئ ـێ ـس ـتــادا و بێهیواییش لــەنــاوچــوونــی تــوانــای تێکۆشانە ت ــا بــەئــامــان ـجــەکــان ـمــان ب ـگــەیــن لــەئــای ـی ـنــدە. هەردووکیشیان کاریگەرییان هەیە لەسەر دروسـ ـتـ ـک ــردن ــی ب ـی ــری ن ــەرێ ـن ــی (negative .)thoughtsئــاســایـیـیــە ه ــەم ب ـیــری نــەرێـنــی شـىـیـنــی و بـێـهــوایــی دروسـ ــت دە ـک ــا ،هــەمـیــش بــەپ ـێ ـچــەوانــەوە .ب ـیــری نــەرێ ـنــی ئ ــەوەی ــە ،کە بنیادەم شکست و دۆڕان و سەرنەکەوتن و خۆبەدەستەوەدانی هەبێ لە هەر هەنگاو و کارەکیدا کە دێتە پێ�شی .لۆیێ ئــەوە وا دەکا رۆح ـی ــەت ــی ه ــەوڵ ــدان و ت ـێ ـکــۆشــانــی خــودیــی ئینسانەکان بـکــوژێ .مــرۆ نــایــەوێ لــۆ ئێستا و ئاییندەی هەوڵ بدا .بڕستی دەستپێکردن ل ــۆ گ ـچ ـکــەتــریــن چ ـشــت دەم ـ ـ ــرێ .ئ ـ ــەوەش، ش ـێــرپــەن ـجــە ه ـ ــەرە گـ ــەورەکـ ــەی تـێـکــۆشــانــی دەروونـ ــی ئـیـنـســانــە ،کــە ئـیـنـســان بــەتــەواوی دەس ـت ـب ــەرداری ژیــانــی دادێ ــی دەب ــێ .نــاتــوانــی ب ـیــر ل ــە دۆزیـ ـن ــەوە و دروس ـت ـکــردنــی ژیــانــە ـکـی گەشبین بکاتەوە .لە دواجــاردا مووچەخۆر ت ـ ــوو�ش ـ ــی ن ــەخ ــۆشـ ـی ــی خ ــەم ــۆک ــی (Major )depressive disorderدەبی. نــەخــۆش ـیــی خــەمــۆ ـکـی ب ــە شـێــرپــەنـجــەی س ــەردەم ــی م ــۆدێ ــرن دادەنـ ـ ــرێ .یــەکــەکــە لە ه ــەرە بــاوتــریــن نــەخــۆشـیـیــە دەروون ـی ـیــەکــان ک ــە م ـل ـیــۆنــان کـ ــەس پـ ـێ ــوەی دەن ــاڵ ـێ ـن ــن .لــە کــۆمــەڵ ـگــەی رۆژئـ ــاوایـ ــی ،ک ــە ت ــاك کـێـشــەی داب ـی ـن ـک ــردن ــی پ ـێــداوی ـس ـت ـی ـیــە س ــەرەت ــای ــی و س ــەرەک ـی ـی ــەکــان ــی ن ـی ـی ــە ،ئ ــەوج ــا رێ ــژەک ــەی نـێــزیـکــەی ســەتــی دە لــۆ ســەتــی بـیـســت (-10 )%20ە ل ـ ــە کـ ــۆمـ ــەڵ ـ ـگـ ــە .ئـ ـ ـ ــەدی دەبـ ـ ـ ــی لــە کــۆمــەڵ ـگــەی ک ــوردس ـت ــان ــی و بــەتــای ـبــەتــی لــە بــاشــوور ،بــەهــۆی هــەبــوونــی دەی ــان ئاریشە ل ــەس ــەر بـ ــاری دەروون ـ ـیـ ــی و کــۆمــەاڵیــەت ـیــی و 23
NO:13 - 1 Januarry 2017
ئ ــاب ــووری ــی و س ـیــاس ـیــی ت ــاک ــەوە چ ــەن ــد بــێ؟ ئامارمان نییە ،بەاڵم گومان لەوەدا نییە کە رێــژەی نەخۆشیی خەمۆکی لــە کنە خۆمان زۆرزیادترە وەك لەوێندەر. ل ــە دوم ــاهـ ـی ــدا ،ب ــا ب ـزان ـی ــن چ ــی بــەســەر مووچەخۆر بەتایبەتی و هاواڵتی بەگشتیدا دێ ،کە دەبنە خەمۆك .نەخۆشیی خەمۆکی هــی ئ ــەوە نـیـیــە ل ـێــرە بــەکــورتــی بــا�ســی کــەیــن، بــەرانــەک ـی ـنــێ هـ ــەوڵ دەدەی ـ ــن ب ــە خــوێ ـنــەری نــاس ـێ ـن ـیــن .نــەخــۆش ـیــی خــەمــۆ ـکـی بـ ــەوە جـیــا دەک ــرێ ـت ــەوە کــە نــەخــۆش بــێ هـێــزدەبـ ــی ،بێ هیوا دەبی ،بێخولوق وکەئیب دەبی ،تەرکیز و ئاگادانی کــەم دەبـیـتــەوە و نامینێ ،خەوی کــەم دەبـیـتــەوە بــە جــۆرەك کــە�ســی خەمۆك ک ـ ــەم دەن ـ ـ ـ ــوی و خ ـ ــەو پ ـ ـش ـ ــووی پ ـ ــێ ن ـ ــادا، خواردنی کەم دەبیتەوە لەوانەشە خواردنی زیاد بکا و کێشی�شی زیاد بکا ،التەریك دەبی، ئارەزووی سێک�سی کەم دەبیتەوە ،و پاشان بیری لۆ خۆکووشتنیش دەچی. ئــەو نیشانانە بــە شـێــوەیــە ـکـی بــەرچــاو لە زۆر تــا ـکـی ب ــاش ــوور دەب ـی ـنــرێــن .ئ ــەو نـیـشــانــانــە وا لــە بــەشــەر دەک ــەن کــە ه ــەم ژیــانــی خــۆی لــەدەســت ب ــدا ،هــەمـیــش ـکـاریـگــەریــی نەرێنی لــەســەرژیــانــی ئ ــەو کــەســانــەش هــەیــە کــە لە نەخۆشەوە نێزیکن و پەیوەندییان دەگەڵی هەیە .تەنانەت کاردەکاتە سەرسۆزی داك و باباتی ،خۆشەویستییان لۆ بێچووەکانیان، ت ــوان ــا و ب ــەره ــەم ــی کـ ــارک ـ ــردن ،پ ــەی ــوەن ــدی ــی کۆمەاڵیەتییان لەگەر دەوروبــەریــان .بزانن، حکومەتی هەرێم بە جــۆرەك ژیانی هاواڵتی خاپوور کردییە ،تەنانەت کاریگەریی نەرێنی کــردی ـتــە س ــەرپــەیــوەنــدیــی ژنــوم ـێــردایــەتــی و سەرجێیش .لەهەموو�شی کارەساتتر ،هەر بــە ه ــۆی خــەمــۆک ـی ـیــەوە ،خــۆکــووشـتــن زیــاد دەکـ ــا .ئ ــاخ ــر س ــەت ــی دە ()%10ی ئ ــەوان ــەی خــەمــۆکــن خــۆیــان دەک ــوژن .ئــاشـکـراشــە کە ژم ــارە و ڕێ ــژەی خــۆکــووشـتــن لــە کۆمەڵگەی کوردی روو لە زیاد بوونە. لەو وتــارە هەوڵمان دا تەنیا کاریگەرییە 24
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
وێنه‌ی خه‌ڵكی ناڕه‌زای له‌به‌رانبه‌رنه‌بوونی مووچ ه
نەرێنییەکانی درەنـگـبــوون و کەمبوونەوەی مـ ـ ــووچـ ـ ــە لـ ـ ــەسـ ـ ــەرب ـ ـ ـ ــاری دەروون ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــی تـ ــاك نـیـشــان ب ــدەی ــن .خــۆ ئــەگــەرب ـمــانــەوێ وەکــو ی ــەک ــەی ــەکــی ک ــۆم ــەاڵی ــەت ــی ت ــەم ــاش ــای ت ــاك بکەین و پەیوەندییە کۆمەاڵیەتییەکانی�شی ش ـ ـی ـ ـب ـ ـکـ ــەی ـ ـنـ ــەوە ،ئـ ـ ــەو ـک ـ ــات وێ ـ ـ ـنـ ـ ــەی ئـ ــەو کــاری ـگ ــەری ـی ــان ــە ل ــەس ــەرت ـێ ـک ـڕای کــۆمــەڵ ـگــە دەبـیـنـیــن .ئ ــەوەش دەبـیـنـیــن کــە چـلــۆن بــاری الری دەروون ــی تــاك ـکـاریـگــەریــی لــەســەر بــاری دەروونــی کۆمەڵگە هەیە .کوو پەیوەندیی و شـیـرازە کۆمەاڵیەتییەکان دەکــەونــە ژێــر ئەو کاریگەرییانە .لەبەر ئــەوەی هەوڵمان دا لە ب ــواری پـسـپــۆڕیـیــەکــەی خــۆمــانــەوە شیکاری بارودۆخەکە بکەین وشیکاری رووەکانی دی لۆ کەسانی پسپۆڕی تایبەتمەند لێگەڕێین. ئەنجام: ل ــەو وت ـ ــارەدا هــەوڵ ـمــان دا ـکـاریـگــەریـیــە دەروون ـی ـی ــە نـێـگــەتـیـڤــە ـکـانــی درەن ـگ ـب ــوون و کەمبوونەوەی مووچە لەسەر مووچەخۆر نیشان بــدەیــن .لــەوە گەیشتین کــە قەیرانی کــەمـبــوونــەوە و درەنـگـبــوونــی م ــووچ بوویتە هـ ـ ــۆی ئ ـ ـ ـ ــەوەی ک ـ ــە م ـ ــووچ ـ ــەخ ـ ــۆر تـ ــوو�شـ ــی دڵــەڕاو ـکـێ ،لــەتـرازی ،هەڵچوون ،رەشبینی،
بـێـهـیــوایــی ،بـیــری نــەرێــی ،و خــەمــۆ ـکـی بـبــێ .کە ئــەوانــەش کاریگەریی نێگەتڤان هەیە سەر کــۆی بــاری دەروون ــی تــاك و تــوانــای ـکـارکــردن و ب ــەره ــەم ــی ت ــاك و پــەیــوەنــدی ـیــە خ ـێ ـزانــی و ک ــۆم ــەاڵی ــەت ـی ـی ــەکــان ـی ــش .ب ــەه ــۆی ئ ـ ـ ــەوەوە، ن ـی ـش ــان دا کـ ــە ئـ ـ ــەو قـ ــەی ـ ـرانـ ــە ک ــاریـ ـگ ــەری لــەســەر خ ــودی مــووچــەخــۆر و هــەمــوو ئــەو کەسانەش هەیە کــە پەیوەندییان دەگــەڵ مووچەخۆردا هەیە. د .زمناكۆ خه‌سرۆ پزیشکی نەخۆشییە دەروونییەکان خوێندکاری ماستەرلە نەخۆشییەکانی زمان و دوان ئەمریکا
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
كۆنفیدڕالیزمی دیموکراتی :بونیادنانی یەکسانی و دیموکراتی لە یەکێتیه جیاوازیەکان دا ئەمینە ئۆ�سێ کــۆنـفـیــدرالـیــزمــی دی ـمــوک ـراتــی بــابــەتـێـکــە کــە سەرنجی جیهانی راکـێـشــاوە ،بــە تایبەتی دوای ئ ــەو کــارەس ــات ــان ــەی ک ــە ل ــە ئــەنـجــامــی شــەڕی چــەپــەڵ كـ ه لــە ســەرتــاســەری جیهان رووبەڕووی مرۆڤ و ژینگە بۆتەوە ،باس لە فــەلـســەفــەیــە ـکـی ئــەلـتــەرنــاتـیــڤ دەکــرێــت بۆ بــەرەنـگــاربــونــەوەی ئــەو کارەساتانە .ئێمەش لــە چــوارچ ـێ ــوەی ئ ــەو فــەل ـســەفــەیــەدا بــاس لــە چــارەســەری دیموکراتیانەی رێـبــەر گەلی کورد عەبدوڵاڵ ئۆجاالن دەکەین بۆ قــەیـران و ئــالــۆزیــە ـکـان کــە باشترین چارەسەریە بۆ گەلی کورد و گەالنی دیـکــەی رۆژهــەاڵتــی نــاویــن .کــە باس ل ـ ــە س ـی ـس ـت ــەم ــی ك ــۆن ـف ـی ــدڕال ـی ــزم ــی دیموکراتی دەکــەیــن ،دەبــێ سەرەتا بــاس لــەو قۆناخە مێژووییە بکەین کە گەالن پێدا تێپەڕیون بەتایبەتی هـێــزە دەس ــەاڵت ــدارەکــان ئ ـه‌و ـکـاتـه‌ی جــوگ ـراف ـیــای رۆژه ــەاڵت ــی نــاویـنـیــان بــەســەر نــەخـشــەی ج ـی ــاوازدا داب ــەش ک ــرد ،پــاشــان لـ ــە ئ ــەن ـج ــام ــی ح ــوک ـم ــی ی ــاس ــاگ ــەل ـێ ــک کــە هـیــچ پــەیــوەنــدیــە ـکـی بــە گــەالنــی رۆژهــەاڵتــی ن ــاوی ـن ــەوە ن ــەب ــوو ئ ــەم دەوڵ ــەت ــە دی ـک ـتــاتــۆر و نـ ــەتـ ــەوە پ ــەرس ـت ــان ــەی ــان ه ـێ ـنــایــە ئ ـ ـ ــاراوە. گ ــەالن ـی ــان ب ــە ه ــەم ــوو پ ـێ ـک ـهــاتــە ـکـان ـیــەوە لــە دەس ــت ئــەو دەســەاڵتــدارانــە هـێـشـتــەوە کە ل ــە ژێ ــر زەب ـ ــری دەوڵ ــەت-ن ــەت ــەوەکــان ـی ــان دا
www.komelge.com
بەبارودۆخی زۆرسەخت دا تێپەڕین. ه ــەرچ ــەن ــدە ئ ـ ــەو ه ـێ ـزان ــە ل ــە ک ـێـشــانــی نەخشەی رۆژهەاڵتی ناوین دا بە هێزبوون، ب ـ ــەاڵم ب ــەه ـێ ـن ــدەی ئ ـ ــەوەش ئـ ــەو گ ــەالن ــەی لـ ــە ن ـێ ــو س ـ ـنـ ــوری ئ ـ ــەو ن ــەخـ ـش ــان ــەدا ه ــەر دەرفــەت ـیــان بــۆ رەخ ـســاب ـێــت ،ئ ـی ـرادەیــان بۆ خۆڕێکخستنکردن و بونیادنان نیشانداوه. ئـ ــەگـ ــەرئـ ــەمـ ــڕۆ گـ ــەالنـ ــی ک ـ ـ ــورد ،عـ ـ ــەرەب، سریانی و ئەرمەنی پێکەوەین ئەوە نمونە و
نه‌خشه‌ی باكووری سوریای فیدراڵی
نیازی ئەوگەالنەیە کە لەودەسەاڵتدارێتیە رزگاریان بێت .ئەودەوڵەتە نەتەوەپەرستانە لــە ژێــر نــاوی عیلمانیەت دامـ ــەزران ،بــەاڵم یــەک دانــەش ـیــان رۆژێ ــک لــە رۆژان بــەنــاوی عیلمانیەتەوە مامەڵەیان لەگەڵ پرسەکان نــەکــرد ،بــەڵـکــو لــە ژێــرن ــاوی عـیـلـمــانـیــەت دا گــەالنــی رۆژه ــەاڵت ــی نــاوی ـن ـیــان رووب ـ ــەڕووی زوڵــم ،دەسـتــدرێــژی و نــاعــەدالــەتــی کــردەوە. نمونەیەکیش لەودەوڵەتە نەتەوەپەرستان ه
س ــوری ــای ــە ک ــە ت ـێ ــدا دەژی ــای ـی ــن و ب ــە زەب ـ ــر و س ـی ـس ـت ــەم ــی ی ـ ــەک پ ـ ـ ــارت و بـ ــەیـ ــەک نــوکــە قــەڵــەم هــەمــوو پێکهاتەکانیان رووب ــەڕووی چــارەنــوس ـێــک دەک ـ ــردەوە کــە دەبـ ــوو ببینە عەرەب وناچاردەکراین لە ژێرسێبەری ئەو حــوکـمــەدا بــە سیستەمی یــەک زمــان ،یەک کلتور و یەک نەتەوە دا بژین .ئەوە�شی رەتی ب ـک ــردای ــەوە چ ــارەن ــو�س ــی ل ــەن ــاوچ ــوون ب ــوو. هــەرگ ـیــز دەوڵــەت ـێ ـکــی نــەتــەوەپــەرس ـتــی وەک سوریا و پارتی بەع�سی دەسەاڵتدار بــەو سیاسەتەی خــۆی نەیدەتوانی گــەالنــی ســوریــا بـخــاتــە بــۆتــەی یــەک ن ــەت ــەوە(ع ــەرەب) و ئــەو سیستەمە نەیدەتوانی ببێتە وەاڵم بۆپرسەکان. کــۆمــەڵـگــە لــە نـێــو خ ــۆی دا لــەســەر بنەمای ئەتنیکی و مەزهەبی پارچە ببوو .لە ژێر سێبەری ئەو سیاسەتە تا دەهات کێشەکانی قوڵتر دەبۆوە. ئــەو دەوڵــەتــە ســەرکــوتـکــارانــەی کــە لــەســەر خ ــاکــی رۆژه ـ ــەاڵت ـ ــی ن ــاوی ــن دام ــەزرێـ ـن ــدران هەرگیزنەبوونە چارەسەری .لە جێی ئەوەی چ ـ ــارەس ـ ــەری پ ــرس ــەک ــان ب ـ ـکـ ــەن ،م ــۆدێ ـل ــی دابەشكردنی پلە و پۆستیان لەسەربنەمای خزمایەتی و بنه‌ماڵگه‌ریه‌تی داهێنا. لــە ـکـاتـێـکــدا کــە نــاکــۆ ـکـی لــە رۆژه ــەاڵت ــی ن ـ ــاوی ـ ــن دەکـ ـ ـ ـ ــواڵ و دیـ ـ ــارنـ ـ ــەبـ ـ ــوو ک ـ ــە ک ــەی ب ـتــەق ـێ ـتــەوە ه ـێ ـنــانــە ئـ ـ ــارای ئـ ــەو مــۆدێــانــه 25
NO:13 - 1 Januarry 2017
ب ــۆ چـ ــارەسـ ــەرک ــردن ــی پ ــرس ــەکــان ن ــەب ــوون، بــەڵـکــو هــۆ ـکـارب ــوون بــۆ هــاتـنــە ئ ــارای ئــەوەی پـێــی دەگ ــوت ـرا «ب ــەه ــاری ع ــەرەب ــی» کــە ئێمە پێی دەڵێین بــەهــاری گــەالن .بــەهــاری گــەالن لـ ــە سـ ــوریـ ــا ئ ــەن ـج ــام ــی ب ـ ــەدەس ـ ــت نــەه ـێ ـنــا ل ــەب ــەرئ ــەوەی ئ ــەو دەوڵ ــەت ــە نــەتــەوەپــەرســت و ستەمکارانە گــەمــەیــان بــە گــەالن دەکــرد، ه ـ همــان ـكــات چــەنــدیــن پــەیــام ـیــان ب ــۆ گ ــەالن هــەبــوو؛ یــەکــەم :ئــەگــەر دەوڵــەت نەبێ ئــەوە ئاسایشت پارێزراونیە .دووەم :ئەلتەرناتیڤ نیە ،ئەگەر گەالن بە دوای ئەلتەرناتیڤێکی تـ ـ ـ ــردا بـ ـگ ــەڕێـ ـی ــن ئـ ـ ـ ــەوە ئ ــەل ـت ــەرن ــات ـی ـڤ ــەک ــە ئەنجامەکەی بە تیرۆرناساندنە .لەبەرامبەر ئ ـ ـ ـی ـ ـ ـرادەی گـ ـ ـ ــەالن ه ــەوڵـ ـێـ ـک ــی س ــەپ ــان ــدن ــی تــەسـلـیـمـکــاری درا .دەوڵ ـ ــەت ب ــە ســەرکــوت وەاڵم ـ ـ ـ ــی پـ ـێـ ــداگـ ــری گ ـ ــەالن ـ ــی ب ـ ــۆ داواکـ ــان ـ ــی دەدای ــەوە .ئــەو دوو بــابــەتــە وام ــان لێدەکات کــە ئــەو سیاسەتە وەهــا شیبکەینەوە .هەم ل ــەالی ــەک ب ــەش ـێ ــوەی ــەکــی ش ـ ــاراوەی ـ ــی پ ــەرە بــە پــەیــوەنــدی لــەگــەڵ ئــەو هـێ ـزانــە دەدراک ــە ئ ـی ـرادەیــان شـکـێـن ـرابــوو و ه ــەم لــەالیــە ـکـی تر ب ــەش ـێ ــوەی ــەکــی دڕان ـ ــدان ـ ــە ه ـێ ــرش ـی ــان ک ــردە ســەر ئــەوانــەی کــە تــازە وەک بەرهەڵستکار
ئەخالق ،راستی رسوشت و سیستەمی ئیکۆلۆژیە، پەره‌پێدانی پەیوندی نێوان کۆمەڵگە ،مرۆڤ و رسوشتە دەهاتنە مەیدان. گــرن ـگــە ک ــە وەک کــۆمــەڵ ـگــەی رۆژئ ــاڤ ــا جارێكی تر بە دیدێکی واقعیانە لە ئاڵۆزی و سیستەمی کۆمەاڵیەتیمان بڕوانین .لەگەڵ 26
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
ئەوەش چەندە ئەو گرووپەی کە دەسەاڵتی بەسەر کۆمەڵگەوەیە چەند لە مرۆڤایەتی نــامــۆ دەب ــێ وهـێـنــدەش لــە ســروشــت دوورە. ب ــۆ ئ ـ ـ ــەوەش ب ــاب ــەت ــی سـ ــروشـ ــت ،بــابــەت ـێ ـکــی سەرەکیە .واتــە ئیکۆلۆژی ،وەک زانستێكی کۆمەاڵیەتی دیموکراتی و ژینگەیی دەبینین و لە ڕووی تەکنیکیەوە رۆ ڵــی لە بونیادنان دا دەبــێ و مــرۆڤ لــە جــەوهــەری خــۆی دا وەک ســروشــت و بەشێک لــە ســروشــت دەبینین. پێشخستنی ئــەو فــەلـســەفــەیــەی کــە مــرۆڤ ســروشـتـیـیــە و دەب ــێ خ ــۆی بـنــاسـێــت و دەبــێ ب ــە ش ـێ ــوەی ــەکــی ب ـ ــاش س ــروش ــت ل ــە ئــام ـێــز بگرێت ،هەروەها پــەرە بە پەیوەندی نێوان مرۆڤ و سروشت بــدات ،بەو پێیەش زیاتر دەت ــوان ــێ بــەرهــەم ـه ـێــن ب ـێــت ب ــۆ ه ــەم ــوو ئــەو پێکهاتانەی کە لە سروشت و ژینگەکەی دا دەژیــن .سیستەمێکی کۆمەاڵیەتی ناتوانێت خ ـ ـ ــۆی ب ـ ـپـ ــارێـ ــزێـ ــت ئ ـ ــەگ ـ ــەرپ ــەی ــوەن ــدی ــەکــی بــەهـێــزی لــەگــەڵ ســروشــت دا نــەبـێــت .ئــەوە دەک ــرێ ــت پــاڵ ـنــەرێــک بـێــت بــۆ پــەیــوەنــدیــە ـکـی خ ــۆڕس ـک ــان ــە ل ــە نـ ـێ ــوان سـ ــروشـ ــت ،ب ــەه ــا، ئ ـ ــەخ ـ ــاق و ب ـ ـ ــەو پـ ـێـ ـی ــەش پ ــەی ــوەن ــدی ــەکــی بـ ــەه ـ ـێـ ــز و ه ـ ــاوس ـ ــەن ـ ــگ ل ـ ــە ن ـ ـێـ ــوان ـ ـیـ ــان دا. ئ ــەخ ــاق ،راس ـت ــی س ــروش ــت و سـیـسـتــەمــی ئ ـی ـکــۆلــۆژیــە ،پ ــەره‌پ ـێ ــدان ــی پــەیــونــدی ن ـێــوان کۆمەڵگە ،مرۆڤ و سروشتە .دەکرێت ئەو پەیوەندیە ئالۆز و ناکۆکەی کە هەردەچێت ســروشــت و م ــرۆڤ رووبـ ـ ــەڕووی مــەتــر�ســی دەک ــات ــەوە ،تـێـپــەڕێـنـیــن ئـ ــەوەش پــەیــوەسـتــە بــە هــەس ـتــانــەوە و هــەڵـمــەتـێـكــی گــۆڕان ـکــاری ئەخالقی و بونیادنانی کۆمەاڵیەتی ئیکۆلۆژی دەب ـێ ــت .ئ ــەگ ــەربـتــوانـیــن پ ــەرە ب ــەو چــەمـکــە بــدەیــن ئــەوە دەتــوانـیــن پــەیــوەنــدی وی ــژدان و ئــەخــاق پـێـشـبـخــەیــن و بــە خــۆشــەویـسـتــی و هەستێکی قــوڵ پــەرە بــەو بــەهــایــانــە بــدەیــن. دەبــێ ئیکۆلۆژیانە مامەڵەی لەگەڵ پرس و ئالۆزیەکان بکەین .ئیکۆلۆژی بە واتایەکی تر دۆستایەتی لەگەڵ سروشته .کۆمەڵگەش لــە ســەر ئــەو بابەتە قــاڵ بکەینەوە ،چونکە
ئەو کۆمەڵگەیەی نەتوانێ سروشتیانە بژی ناتوانێت خۆی لە توانەوە و رادەستبوون بە دەسەاڵت رزگاربکات (سروشتیانە بەواتای بە بەهاکانی کۆمەڵگەی سروشتی و دوورلە چــەمـکــی نــەتــەوەپــەرسـتــی و دەســەاڵت ـخــوازی بێت) .ئەوبابەتە کە لە هەمانکاتدا زانستێكی ک ــۆم ــەاڵی ــەتـ ـی ــە و ئـ ـیـ ـک ــۆل ــۆژی ن ـ ــەک تــەن ـیــا زانـســت ،بەڵکو هەڵوێستێکی ئایدیۆلۆژیە،
دژی ئەو سیستەمەی باوکساالرییەی کە بەهیچ شێوەیەک چارەسەری بۆ پرسی ژن نەهێنا
هــەروەهــا وەک پــردێـکــە لــەنـێــوان ئــەخــاق و فەلسەفە .بۆ ئەوەی ئاڵۆزیەکان تێپەڕینین دەبێ سیاسەتێک پەیڕەو بکەین کە خاوەن تایبەتمەندی ئـیـکــۆلــۆژی بـێــت .لــە دژی ئەو س ـی ـس ـتــەمــەی ب ــاوک ـس ــاالری ـی ــەی ک ــە بــەهـیــچ شێوەیەک چــارەســەری بۆ پر�سی ژن نەهێنا و نەیتوانی پرسە ئالۆسکاوەکان چــارەســەر بـ ـک ــات ،دەب ـ ــێ ئ ـ ــەو س ـی ــاس ــەت ــە ئ ـی ـکــۆلــۆژیــە بــەش ـێــوەیــە ـکـی زان ـس ـتــی ل ــە ن ـێــو کــۆمــەڵ ـگــەدا جـێـکــەوتــە بـکــەیــن .ســەرکــەوت ـنــی تـێـکــۆشــانــی گــەالن پــەیــوەســت بــە ئ ــازادی ژنــەوە یــەک لە ئامانجە سەرەکیەکانیەتی .دروشمی گەالن و پێکهاتەکانی لەسەرپێکەوە ژیان و ئازادی لە هەندێ واڵت وەک سۆسیالیزم ولە هەندێکی تر وەک دیموکرا�سی گــوزارەی لێکرا ،بەاڵم لــە دیــدی ئـێـمــەوە بــونـیــادنــانــی یەکسانیە لە یــەکـێـتــی ج ـیــاوازیــەکــان دا .ئـ ــەوان یــاســایــان ب ــۆ یــەک ـســانــی زەقـ ـ ـک ـ ــردەوە ،ب ـ ــەاڵم دەکـ ــرێ لــە جـێــی یــاســا ئــەخــاق لــە نـێــو کــۆمــەڵـگــەدا جێکەوتە بکەین و بــە سیستەماتیزەکردن
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
بـ ه دەز ـگـاکــردنــی کــۆمــەڵـگــە پ ــەرەی پێبدەین. ه ــەرلــە شــانــەیــە ـکـی ب ـچــوک لــە کــۆمـیـنـێــک تا گــونــدێــک لــە ئــەنـجــومــەنــی گــەڕەکـێــک بــەرەو پــەرلــەمــان کــە هــەمــوو کـێـشــە ـکـانــی گ ــەل لە ن ـێــو خ ــۆی دا ت ــاوت ــوێ دەکـ ــات .دووەم ئــەو ئەنجومەنانە لــە سیستەمێکی سروشتی و ژیـنـگــەیـیــی و کــۆنـفـیــدڕال دا هـیــچ پــەیــوەنــدی لەگەل دەوڵەت نیە وپاشکۆی دەوڵەت نیە، بەپێچەوانەوەوە میکانیزمێکی بەڕێوەبەری و چاودێریە.
سیستەمی كۆنفیدڕالیی دیموکراتی هەموو پێکهاتەكان ،گەالن، ئایین و مەزهەبەکان لە خۆدەگرێت کــات ــێ ب ـ ــاس ل ـ ــەو م ــەس ــەل ــەی ــە دەک ــەی ــن رووبــەڕووی زۆرێــک لــەو نەخۆ�شی ،کێشە و ناکۆکیانەین کە دەوڵــەتــە سەرکوتکارەکان چــەنــدیــن ســاڵــە چ ــارەس ــەری ــان ن ــەک ــردووە، دەب ـی ـن ـی ــن ک ــە زۆرێ ـ ــک ل ــە واڵتـ ــانـ ــی ئ ــەوروپ ــا کـ ــۆن ـ ـف ـ ـیـ ــدڕال ـ ـی ـ ـیـ ــە ـک ــی دی ـ ـم ـ ــوک ـ ـرات ـ ــی ب ــەپ ـێ ــی بیرکردنەوەی خۆیان دامەزراند و مامەڵەی ل ـ ــەگ ـ ــەڵ کـ ـێـ ـش ــەکــان ک ـ ـ ــرد .ئ ـێ ـم ــە دەڵ ـێ ـی ــن سیستەمی كۆنفیدڕالیی دیموکراتی گــەالن کــە پـشــت نــە بــە دەوڵ ــەت و نــە بــە جـیــا ـکـاری نێوان نەتەوەکان ده‌به‌ستێت ،هەروەها ئەو سنورانە ناناسێت کە دەوڵەت -نەتەوەکان دایـ ــان ـ ـنـ ــاوە ،ب ــەڵ ـک ــو ه ــەم ــوو پ ـێ ـک ـهــاتــەكــان، گەالن ،ئایین و مەزهەبەکان لە خۆدەگرێت. بــە کــورتــی دەکــرێــت بڵێین ئــەو سیستەمەی ئـێـمــە بــا�ســی دەکــەیــن بــە چــەمـکــی نــەتــەوەی دیـ ـم ــوکـ ـرات ــی ب ــونـ ـی ــادی دەنـ ـێـ ـی ــن جـ ـیـ ــاوازی لەگەڵ نەتەوە-ده‌وڵه‌ت هەیە ،چونکە ئەو
www.komelge.com
ده‌وڵه‌تە تەنیا نەتەوەیەک لە خۆدەگرێت، ئــەوەی ئێمە هــەمــوو کلتور و نــەتــەوە ـکـان لە رۆژئ ــاڤ ــای کــوردس ـتــان لــە خ ــۆدەگ ــرێ ــت .لە هــەمــانـکــات دا دژ ب ــەو نــایــەکـســانـیـیــە کــە بە سیستەمی دەسەاڵتداری نەتەوە -دەوڵەت بە زۆرەملێی بەسەر پێکهاتە جیاوازەکانی دا دەسەپاند. س ـی ـس ـتــەمــی ك ــۆن ـف ـی ــدڕال ــی دی ـم ــوک ـرات ــی ک ــە وەک بــاش ـتــریــن چ ـ ــارەس ـ ــەری ب ــۆ پــر�ســی رۆژه ـ ـ ــەاڵت ـ ـ ــی ن ـ ــاوی ـ ــن و جـ ـیـ ـه ــان دەب ـی ـن ـی ــن، رێکخستن کردنی نەتەوەیەکی بێ ده‌وڵه‌تە، سـیـسـتــەمـێـکــی رێـکـخـسـتـنــی گــەلــە ،ئــامــانـجــی ده‌وڵ ـه‌ت نیە و لەهەمانکاتدا هەموو كلتور و نــەتــەوە و مــەزهــەبــە ـکـان لــەئــامـێــز دەگــرێــت. ژن ــان ل ــە سـیـسـتــەمـێـکــی خ ــۆس ــەر دا خــۆیــان بـه‌ڕێـکـخـسـتــن دەک ـ ــەن .واتـ ــە ل ــە بـچــوکـتــریــن شانە هەرلە گوندێکەوە دەستپێدەکات .ئەو مۆدێلە خەیاڵی نیە ،بەڵکو لە دێرزەمانەوە ل ــە ن ــاوچ ــەک ــەم ــان دا ه ــەی ــە ل ــە س ــەردەم ــی سۆمەریەکانەوە بگرە تا دەگاتە دیموکرا�سی ئــەسـیـنــا .هــەڵـبــەتــە کـێـشــەی بــون ـیــادی هــەن لــە رۆژه ــەاڵت ــی نــاویــن کــە دەب ـێ ـتــە هــۆ ـکـاری خــوێـنــڕشـتــن ،ب ــەاڵم ئ ــەو مــۆدێ ـلــەی ئـێـمــە بۆ کــوردس ـتــان و رۆژه ــەاڵت ــی نــاویــن و جـیـهــانــە. کێشەی فەلەستین و ئیسرائیلیش دەکرێت بــەو مــۆدێـلــە چــارەســەر بـکــرێــت کــە چەندین ســاڵــە ل ــە ئ ــارادای ــە و دەت ــوان ــن ب ــەو مــۆدێـلــە رێـگــا لــەو خوێنڕشتنە بـگــرن .لــە هەمانکاتدا ٢٢دەوڵــەتــی عــەرەبــی دەتــوانــن کــەڵــک لــەو مۆدێلە وەرگرن و ده‌وڵه‌تێکی وەک تورکیاش دەک ـ ــرێ ـ ــت بـ ـ ـ ــەرەو س ـی ـس ـتــەم ـێ ـکــی ف ـی ــدڕال ــی ی ــان كــۆن ـف ـیــدڕالــی ب ـگــۆڕێــت .چ ــۆن دەکــرێــت گــەالنـێــک کــە لــە نـێــو ئــەو دەوڵــەتــانــە دەژیــن ل ــەی ــەک ن ـ ــەت ـ ــەوەدا ک ـ ــورت ب ـک ــرێ ـت ــەوە و بــە زەبری هێزبەڕێوەببرێت؟ . نــاوچــەکــەمــان زەمینەیەکی زۆر بەهێزی هەیە کە سیستەمێکی وەهای تێدا جێکەوتە ببێ .باشترین رێـبــازە کە هــەم دەتــوانــێ خۆی بپارێزێ و دەتوانێ دەوڵەمەندی كلتورەکان
پێشبخات و ف ـراوان و بــاو بـکــاتــەوە .دووەم دەکرێت لە ســەر بنەمای پێکەوە ژیــان پەرە بــە پــەیــوەنــدی نـێــوان پـێـکـهــاتــە ـکـان بــدرێــت و لــەالیــەک بابەتی ئــەخــاق لــەو سیستەمەدا رێ ـگ ــا ل ــەس ــەرش ـ ــەڕی خ ــوێ ـن ــاوی دەگ ـ ــرێ و بەربەستی دەکــات .ئــەو بــابــەتــانــەی کــە وەک ئــەخــاق ،شــوێـنــی یــاســا دەگــرێـتــەوە هــەم بۆ خۆمان و بۆ تەواوی گەالن بابەتی سەرەکیە کــە دەکــرێ وەک چــارەســەری بیخەینە روو ن ــەک تــەن ـیــا ب ــۆ رۆژئـ ــاڤـ ــا ،بــەڵ ـکــو ب ــۆ هــەمــوو واڵتانی تری کە کێشەی هاوشێوەی تێدایە، هــەروەهــا ئــەو پـێـکـهــاتــانــەی دەی ــان ــەوێ ئــازاد بژین دەتوانن مۆدێڵی خۆسەری دیموکراتی وەک باشترین مۆدێل بەبنەما بگرن.
لە هەرچواربەشی کوردستان بێ ئەوەی کە دەست لە سنورەکان بدرێت دەتوانن پەرە بە پەیوەندیەکانیان بدەن ئ ـ ــەو م ــۆدێ ـل ــە لـ ــەسـ ــەرب ـن ــەم ــای ف ــرەی ــی م ــۆزائـ ـیـ ـک ــی گ ـ ـ ــەالن و ك ـ ـل ـ ـتـ ــورە ـک ــان ـ ـه ،ئ ــەو مــۆدێـلــە زیــاتــر هــەرێـمــەکــە ج ــوان و مـێــژوویــی دەکاته‌وه .هەم فاکتەرێکی پاڵپشتە بۆ وەها سیستەمێک کــە چ ــارەس ــەری ئــەو کێشانە دەکــات كـ ه سیستەمی ده‌وڵ ـه‌ت هێناویەتە ئ ـ ـ ــاراوە و ب ــۆت ــە س ـ ــەرچ ـ ــاوەی پ ــەرەس ــەن ــدن ــی شـ ــەڕی ئــەتـنـیـکــی ک ــە زی ــات ــرل ــە ســەدەیــەکــە قـ ــوڵ ـ ـب ـ ــۆت ـ ــەوە و بـ ـ ـ ـ ــەردەوامـ ـ ـ ـ ــە .هـ ــۆ ـک ــارێـ ــک کـ ــە ب ـ ــاس لـ ــە ك ــۆن ـف ـی ــدڕال ـی ــزم و خ ــۆس ــەری دی ـم ــوک ـرات ــی دەک ــەی ــن ئ ــەوەی ــە گ ــەل ــی ک ــورد لــە ه ــەرچــوارب ــە�ش ــی کــوردس ـتــان بــێ ئ ــەوەی کــە دەس ــت لــە سـنــورە ـکـان بــدرێــت دەتــوانــن پ ــەرە بــە پــەیــوەنــدیــە ـکـانـیــان ب ــدەن و خــۆیــان 27
NO:13 - 1 Januarry 2017
رێکخستن بکەن و دەبێتە کلیلێکی سەرەکی بۆکۆنفیدڕالی دیموکراتی رۆژهەاڵتی ناوین. گ ــەل ــی ک ـ ــورد دەتـ ــوانـ ــێ پ ـێ ـشــەن ـگــی بـ ــۆ ئ ــەوە بکات .بەو واتایە نایەت کە پێکهاتەکانی تر و كـلـتــورە ـکـانــی تــر نــاگــرێـتــەوە ،بــەڵـکــو هــەمــوو ئ ـ ــەو پ ـێ ـک ـه ــات ــان ــە دەگ ـ ــرێ ـ ـت ـ ــەوە کـ ــە ل ــەس ــەر خ ــاکــی ک ــوردس ـت ــان دەژی ـ ــن و ل ــەگ ــەڵ گــەلــی ک ـ ــورد پ ـ ــەرە ب ــە ب ــون ـی ــادن ــان ــی سـیـسـتــەمـێـکــی دیـ ـم ــوکـ ـرات ــی و ن ـ ــەت ـ ــەوەی دیـ ـم ــوکـ ـرات ــی دا دەدات لـ ــە پ ــەی ــوەن ــدی ــەکــی دووالیـ ـ ــەنـ ـ ــە و دی ـم ــوک ـرات ـی ــان ــەدا .هـ ــەرچـ ــۆن هــاواڵت ـیــەکــی عەرەب ئەو مافەی هەیە لەگەڵ عەرەبێکی نــزیـکــی س ـنــوری سـیــا�ســی خ ــۆی پــەیــوەنــدی، دانــوســان و رێکەوتن و تەنانەت کۆبێتەوە، هەمانکات ئەو مافە بۆ گەلی کورد لە چوار الی کــوردس ـتــان هــەب ـێــت ،مــەگــەر بــە وەهــا سیستەمێک قــەیـران ،ئــاڵــۆزی و پرسەکان چ ــارەس ــەربـبـێــت .ئــەمــڕۆ تــەنـیــا گــەلــی کــورد خ ـ ــاوەن پ ــرۆژەی ــەکــی چ ــارەس ــەری ــە و رێ ـگــای دەرچ ـ ــوون ـ ــی ل ـ ــەو ئ ــاڵ ــۆزی ــە و ن ــاع ــەدال ــەت ــی کۆمەاڵیەتی وهێر�شی خوێناوی ونایەکسانیە 28
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
هەیە کە پرۆژەی كۆنفیدڕالیزمی دیموکراتی بۆ رۆژهەاڵتی ناوین ه بە گشتی. كــۆنـفـیــدڕالـیــزمــی دیـمــوکـراتــی میکانیزمی بڕیاردان و دەست نیشان کردنی سیاسەت نیە ،بەڵکو لەوە واوەتررێبازێکی بەڕێوەبەریە کە لە ئەنجومەنەکانی بەڕێوەبەری پێکدێت و لــە ن ـ ــاوەڕۆک دا ن ــاوەن ــدی نـیــە و پـشــت بە خــۆتـێــری -االکـتـفــاء الــذاتــي دەبەستێت و لە پەیوەندی و دانوسانی نێوان بەڕێوەبەرانی خ ــۆس ــەری و ه ــەرێ ـم ــەکــان ـک ــار دە ـک ـ ــات .بــە ک ــۆن ـف ـی ــدرال ـی ــزم ــی دی ـم ــوک ـرات ــی کـ ــارل ــەس ــەر پێشخستنی پــەیــوەنــدی ن ـێــوان ـکـانـتــۆنــە ـکـان و بــونـیــادانــانــی ئــەنـجــومــە ـکـان و ئــەنـجــومــەنــی راپ ـ ـ ــەڕان ـ ـ ــدن دەکـ ـ ـ ــات ب ـ ــەڕێ ـ ـب ـ ــازی ف ـ ــرەی ـ ــی و دیـ ـم ــوکـ ـراتـ ـی ــان ــە ل ـ ــە گـ ــونـ ــدێ ـ ـکـ ــەوە دەس ـ ــت پ ـێ ــدەکــات ت ــا ن ــاوچ ــە و ش ــارەک ــان بــەڕێ ـبــازی هــەڵـب ـژاردن ئــەرک لــە ئەستۆ دەگـیــرێــت .ئەو ئــەنـجــومــەنــی راپ ــەڕان ــدن ــە لــەهــەمــوو پ ــرس و کێشەکانی کۆمەڵگە لە گوند و شارەکان و تا ئاستی کانتۆن و هەر�سێ کانتۆنیش لەسەر بنەمای یەکتر پێشخستن و هاوپشتی کردن
رۆ ڵ ــی پـێـشــەنــگ دەبـیـنـێــت .ســەرکــەوتـنــی ئــەو مــۆدێ ـلــەی دەبـێـتــە ســەرەتــایــەک بــۆ ت ــەواوی رۆژهــەاڵتــی نــاویــن ،گەلی کــورد ئــەو ئەرکەی لــە ئــەسـتــۆگــرتــووە .هــەر واڵتـپــارێــزێــک و هــەر مــرۆڤـێـکــی کــە لــەســەر ئ ــەم خــاکــە دەژی بە رەن ـج ـێ ـكــی ک ــە داوی ــان ــە و ب ــەو قــارەمــان ـێ ـتــی و فیداکارییەی کە کردوویانە رۆ ڵــی پێشەنگ دەب ـی ـنــن بــۆ ســەرخـسـتــن و ســەرکــەوت ـنــی ئــەم مۆدێلە دیموکراتیە .ئەم مۆدێلە هەرچەندە کــەمــوکــوڕی هەبێت و رووب ــەڕووی سەختی بێتەوە ،بەاڵم بەو پرەنسیپە کار دەکەین کە هیوا لە سەرکەوتن گەورەترە و ئێمەش بەو هـیــوا و بــاوەڕیــەوە ب ــەرەو ســەرکــەوتـنــی دوایــی هەنگاو دەنێین. ئەمینە ئــۆ�ســێ :ئــەنــدامــی ئەنجومەنی پ ــارت ــی یــەک ـێ ـتــی دی ـم ــوک ــرات ــی PYDی ــە ئــەم وت ـ ــارەی ل ــە ک ــۆب ــوون ــەوەی جـیـهــانـێـ ـکـی نــوێ کە بە بەشداری ژمارەیەک زۆر لە شاندی بیانی لە قامشلۆ بەسترا خوێندۆته‌وه.
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
داگیرکاری مۆدێرن مەترسیدارترە فیدان یڵدرم
و .له‌توركی به‌ده‌سكاریه‌وه /نه‌جیب ه قه‌ره‌داخی داگیرکاری پرۆسەی زەوتکردنی مرۆڤە ل ــە رووی ج ــەس ـت ــی ،رۆح ـ ــی ،رەن ـ ـجـ ــەوە بــە زەبــری هێز و بەکارهێنانێتی بۆ بــەرژەوەنــدی داگ ـ ـی ـ ــرکـ ــار .ل ـ ــە مـ ـ ـێ ـ ــژووی مـ ــرۆڤـ ــایـ ــەتـ ــی دا داگ ـی ــرکــاری خ ــاک ب ــە زەب ـ ــری ه ـێــزی ســوپــا، ترس و تۆقاندن بەڕێوەبرا و ئەو داگیرکاریە بەشێوەیەکی قەبەیە ،زیاتر هێزی جەستە و بـ ـ ـ ــازووی م ــرۆڤ ــەک ــان دە ـک ــاتـ ــە ئ ــام ــان ــج و ب ــەکــاری ــان دێ ـن ــن .داگ ـی ــرکــاری کــاس ـیــک بــە زۆری بــەڕێـگــای ســوپــا بــە زەب ــری هـێــزی قەبە و چ ــەک لــەبــەرام ـبــەر ئ ـی ـرادەی گــروپـێـکــی تر ب ــەڕێ ــوەب ـراوە .ئـ ــەوەی ل ـێ ــرەدا مــەبــەسـتـمــانــە ئــەو کــۆمــەڵـگـه‌نــەن کــە بــە زەب ــری هـێــزئـیـرادە و خ ــاک ـی ــان داگ ـی ــر دەک ــرێ ــن و رووب ـ ـ ــەڕووی ق ــڕک ــردن ــی جــەس ـتــەیــی دەب ـ ـنـ ــەوە ل ــە دۆخ ــی بــەرگــری دا .کۆمەڵگە لــەم دۆخــەیــدا زمــان، ک ـل ـتــور و نــاس ـنــامــەیــان ل ــە دەسـ ــت نـ ــادەن، بــەاڵم ئـیـرادەیــان لـێــزەوت دەکــرێــت و دەســت بــەســەر ســامــانــی س ــەرزەوی و ژێــرزه‌ویــان دا دەگیرێت و ڕێییان پــێ نــادرێ کــە بــۆ خۆیانی بــە ـکـاربـێـنــن و لــەژێــر حــوکـمــی داگ ـی ــرکــاری دا ب ــە رێ ـگ ــای س ــوپ ــای داگ ـی ــرکــاردا ب ــە حــوکـمــی زۆرەم ـ ـل ـ ـێ ـ ــی دا دەکـ ـ ــەونـ ـ ــە ژێـ ـ ــر ک ــاریـ ـگ ــەری داگ ـی ــرک ــەر .ئ ــەم ج ـ ــۆرە داگ ـی ــرکــاری ــە زیــاتــر هــۆڵــەنــدیــە ـکـان پـێـشــەنـگـیــان بــۆ ک ــرد دوات ــر ئیسپانیا ،پــورتــو ـگـال ،بەریتانیا و فەرەنسا ل ــە ئــەفــری ـق ـیــا ،رۆژهـ ــەاڵتـ ــی ن ــاوی ــن و ئــاسـیــا
www.komelge.com
پــەیــڕەویــان کــرد تــا ش ــەڕی دووەم ــی جیهانی تــا ســاڵــی ١٩٤٥ب ـ ــەردەوام ب ــوو .ئ ــەم جــۆرە داگ ـیــرکــاریــە بــۆ ئـ ــەوەی درێـ ــژە بــە هــەبــوونــی خ ـ ـ ــۆی بـ ـ ـ ــدات ئ ــایـ ـیـ ـنـ ـی ــان وەک چــەک ـێ ـکــی بــەهـێــزبــە ـکـارهـێـنــا وگــەالن ـیــان بــە خــۆیــانــەوە وابەستەکرد.
داگیرکەرانی کالسیک پرۆژەی ئابوری و سەرمایەگوزاریەکیان لە واڵتی داگیرکراو نەدەکرد
رێـبــەری بــزووتـنــەوەی مــاومــاوی نێجیری ج ــۆم ــۆ ک ـن ـیــاتــا کــات ــێ ل ــە دژی داگ ـی ــرک ــەران ــی ئ ـ ـ ـ ــەوروپ ـ ـ ـ ــی راپ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــەڕی و ،دوای ئ ـ ـ ـ ــەوەی راپ ــەڕیـ ـن ــەک ــەی ــان س ـ ــەرک ـ ــوت ک ـ ـرا خ ــۆ�ش ــی دەستگیر دەکــرێــت .لە کاتی داد ـگـایــی کردنی دا دەڵـ ـ ـ ــێ» ئ ـێ ـم ــە خ ـ ــاوەن ـ ــی خ ــاکــی خ ــۆم ــان بــوویــن داگـیــرکــەران ئینجیلیان هێنا ،فێری دۆعــاکــردنـیــان کــردیــن .کــە چــاومــان کــردەوە بـیـنـیـمــان خ ــاک ــەک ــەم ــان ل ــە دەس ـت ـچ ــووە و تــەنـیــا ئـیـنـجـیـلـمــان لــە دەس ــت دا م ــاب ــۆوە».
داگ ـ ـیـ ــرکـ ــەران ل ــە ک ــوردس ـت ــان ـی ــش ه ــەم ــان چــەکـیــان لــە دژی گــەلــی ک ــورد بــە ـکـارهـێـنــاوە و ئـێـسـتــاش ب ــەکــاری دەه ـێ ـنــن .ل ــە ژێ ــر ن ــاوی هــەمــوومــان مــوسـڵـمــانـیــن بـ ــەوەوە نــاوەسـتــن ک ـ ــە خ ـ ــۆی ـ ــان ئـ ـ ــەو سـ ـی ــاس ــەت ــە ب ـ ــە رێـ ـگ ــای دەزگــا و دام ـ ــەزراوە و چــەنــدیــن کــەســایــەتــی بــەڕێــوەدەبــەن ،بەڵکو نــۆکــەر و هــاو ـکـاران لە نێو گەالنی داگیرکراویش دا دەکــڕن و وەک کــۆیـلــە لــە دژی گــەلــەکــەی خــۆیــان بــەکــاری دێنن. لــە ـکـاتــی داگ ـیــرکــاری کــاسـیــک دا ـکـاتــێ داگیرکەرسامانە سروشتیەکانی گەلێکیان داگیردەکرد ،لە سەرخاکی داگیرکراوبەکاری نــادەهـێـنــا و کــارگــەیــان دروس ــت ن ــەدەک ــرد، بــەڵ ـکــو دەی ــان ـب ــردە ش ــار و واڵت ــان ــی خ ــۆی ــان و پاشان بەرهەمەکانیان بەخەڵکی داگیرکراو دەف ـ ــرۆشـ ـ ـت ـ ــەوە .داگـ ـیـ ــرکـ ــەرانـ ــی کــاس ـیــک پرۆژەی ئابوری و سەرمایەگوزاریەکیان لە واڵتی داگیرکراو نەدەکرد .لە ڕووی ئابوری هیچ پێشكەوتنێک نەدەهاتە ئاراوە ،بەڵکو داگ ـیــرکــەرتــەنـیــا کــاری تــااڵن ـکــردنــی ســامــانــی ســروشـتــی ئــەنـجــام دەدا و تــا ئـێـسـتــاش ئــەو سـیــاســەتـ ه لــە چــەنــد جـێـیــە ـکـی کــوردس ـتــان بەردەوامە. ئ ــەم ج ــۆرە لــە داگ ـیــرکــاری کــاسـیــک تا ش ــەڕی دووەم ــی جـیـهــانــی بـ ــەردەوام دەبـێــت. سـ ــەدەی ٢٠سـ ــەدەی ڕاپــەڕی ـنــی گــەالنــە لە 29
NO:13 - 1 Januarry 2017
بەرامبەر داگیرکەران .هەر لە عێراق بگرە تا واڵتانی باکوری ئەفریقیا ،ئەو گەالنەی کە پێشتر واڵتەکانیان داگیرکرابوو لەبەرامبەر داگیرکاروشیاردەبنەوە ولەدژی داگیرکەران دەس ــت بــە راپ ــەڕی ــن دەک ـ ــەن ،ه ــەروەه ــا لە واڵتانی وەک ڤێتنام ،الوس و کەمبۆدیا و... هتد .ئەو داگیرکاریە شەڕی لێدەکەوتەوە و زیانی گەورەی بەداگیرکەرانیش دەگەیاند و راپەڕین دەرفەتی ئــازادی بۆ گەالنی راپەڕیو دەکـ ـ ـ ـ ــردەوە .ژم ــارەی ــەک ــی زۆر ل ــە پـێـشــەنــگ و رێ ـب ــەران ــی راپ ــەڕی ـن ــی گ ـ ــەالن ه ــات ـن ــەئ ــاراوە. گ ــەالن دەیــانــوی ـســت خــۆیــان بـبــەنــە خ ــاوەن خـ ـ ــاک و س ــام ــان و درک ـ ـیـ ــان بـ ـ ــەوە دەک ـ ــرد ئــەوانــەی لــەو دیــو سنورەکانیانەوە هاتوون خۆیان کردۆتە خاوەنی هەموو شت ئەوان ن ــەب ــێ ک ــە ل ــە ه ــەم ــوو خ ـ ــاک و خ ـێ ــر و ب ـێــری واڵتــەکــەیــان بـێـبــەش ب ــوون و دەرپــەڕانــدنــی داگیرکەرانیان لە واڵتەکانیان وەک شۆڕش راگ ــەی ــان ــد و ه ــەن ــدێ لـ ــەو داگ ـی ــرک ــەران ــەش کــۆمــەڵ ـکــوژی گ ــەورەی ــان ئــەن ـجــام دەدا بۆ م ــان ــەوەی ــان .جــەزائ ـیــریــەکـێـکــە ل ــەو واڵتــانــە کــە بــە واڵتــی ملیۆن شەهید بــەنــاوبــانـگــە لە دژی داگیرکاری فەرەنسا .ژمارەیەکی زۆر لە گ ــەالن بــەو ڕاپــەڕیــن و بــەرخــودانــانــە خــۆیــان رزگـ ــار ک ــرد و ســامــانــەکــانــی واڵت ــان ــی خــۆیــان خــۆمــاڵــی ک ــرد .ئــەم دۆخ ــە بــۆ واڵتــانــی زلهێزی جـیـهــان بــە وات ــای بــن بــەسـتـبــوون و قــەی ـران دەه ــات .ئــەو قــۆنــاخــە هــاوکــات بــوو لــەگــەڵ هەڵکشانی قەیرانی سەرمایەداری لە جیهان دا و پێویستیان بــە رێـبــازی نوێی داگیرکاری هــەبــوو کــە گــەالن بــە حوکمی داگیرکارییان رازی بکەن. ئــەمــەری ـکــا لــە ن ـێــو واڵت ــان ــی ت ــری زلـهـێــزدا ســەرکـێــ�شــی بــۆ قــۆنــاخــی داگ ـیــر ـکـاری مــۆدێــرن ک ـ ــرد ،چ ــون ـک ــە دەوڵ ــەت ــان ــی ئـ ــەوروپـ ــی وەک ب ــەری ـت ــان ـی ــا ،ف ــەرەنـ ـس ــا ،ئ ــەمل ــان ـی ــا ،ئ ـی ـتــال ـیــا، ئیسپانیا ،پــورتــو ـگـال ،نەمسا و هــۆڵــەنــدا لە نێو دوو شەڕی جیهانی دا توو�شی داڕمانێکی قــوڵ هــاتـبــوون .رێـبــازی یەکەمی داگـیــر ـکـاری 30
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
مــۆدێــرن تــەنـیــا لــەســەربـنــەمــای داگـیــرکــردنــی خـ ــاک ن ــەب ــوو ل ــە پ ـل ــەی ی ــەک ــەم دا ،بــەڵـکــو لەسیاسەتی ئینگلیز واوەتــر کە هەوڵیان لە پەیدا کردن وپێگەیاندنی گرووپ ،خانەدانی و عەشیرەتی خاوەن نفوز و هاوکاربوو وەک تــوێــژێــک نــوێ ـنــەرایــەتــی بــەرژوەنــدیــەکــان ـیــان ب ـ ـکـ ــەن ،ب ــەڵ ـک ــو بـ ــە تـ ـێـ ـپ ــەڕان ــدن ــی س ـن ــوری دەوڵ ـ ــەت ـ ــە دام ـ ـ ـ ــەزراوەکـ ـ ـ ــان و راسـ ـت ــەوخ ــۆ جـ ـێـ ـک ــەوت ــەک ــردن ــی س ـی ــاس ــەت ــی ئ ـ ــاب ـ ــوری و حکومڕانیان بوو لەو واڵتانەی داگیرکراون. بۆ نمونە تورکیا بە سەرکردایەتی مستەفا کەمال بەهاوکاری گەالنی تورکیا بە تایبەتی گەلی کورد لە بەرامبەر ئیمپریالیزمی ئینگلیز ش ـ ــەڕی س ــەرب ــەخ ــۆی ــی کـ ــرد و س ــەرک ــەوت، ب ـ ــەاڵم ت ــورک ـی ــا زی ــات ــرک ــەوت ــە ژێ ـ ــرچــەپــۆ ـکـی داگیرکاریەکی مۆدێرنەوە .توێژی بــورژوازی ت ـ ـ ــورک کـ ــە ب ـ ـ ه ج ـ ــۆن ت ـ ـ ــورک نـ ــاس ـ ـرابـ ــوون پ ـێ ـشــەن ـگ ـیــان ب ــۆ ق ــۆن ــاخ ـێ ـک ــی واب ــەس ـت ــەی ــی ب ـ ــە س ـ ــەرم ـ ــای ـ ــەی دەرەوە کـ ـ ـ ــرد .لـ ـ ـ ــەڕووی ســەربــازیـشــەوە زیــاتــرکــەوتـنــە نـێــو ـکـاریـگــەری ئەو داگیرکاریەوە و حکومەت و دەزگاکانیان بە پێی ئەو پێویستی بەرەنگاربوونەوەی هەر بــزووتـنــەوەیــە ـکـی ئەلتەرناتیڤ ئــاراسـتــەکـرا. حـ ـ ـک ـ ــوم ـ ــەت و پ ـ ـ ــەرل ـ ـ ــەم ـ ـ ــان ل ـ ـ ـ ــەو واڵت ـ ــان ـ ــە ڕووک ــەش ــان ــە ئ ـ ــازاد ب ـ ــوون ،بـ ــەاڵم ب ــەدەی ــان شـێــواز ب ــەدەرەوە بــەسـتـرانــەوە .دەستیان بۆ سەرکوتی ناوخۆی کرایەوە .تورکیا نمونەی یــەک ـێ ـکــە لـ ــەو واڵتـ ــانـ ــەی ک ــە بــەش ـێــوەیــە ـکـی م ــۆدێ ــرن داگـ ـی ــرکـ ـرا و م ــۆدێ ـل ــی داگ ـی ــرکــاری ت ــورک بــۆ زۆرێ ــک لــە واڵتــانــی هــەرێـمــەکــەش بـ ــووە ن ـمــونــە .ل ــە ن ـێــو گ ــەالن ــی داگ ـی ــرک ـراودا ب ـ ــە ت ــایـ ـب ــەت ــی ل ـ ــە ک ـ ــوردس ـ ـت ـ ــان بـ ـ ـ ـ ــورژوازی ک ــۆمـ ـپـ ـرادۆری ــان پ ــەرەپـ ـێ ــدا ،وات ـ ــە تــوێــژێ ـکــی ب ــەک ــرێ ـگ ـی ـراو لـ ــە خ ــاکــی داگ ـ ـیـ ــرک ـ ـراو بــەپ ـێــی ئەجێندای داگیرکەر دەجولێنەوە ،سامانی واڵت تااڵن دەدەن و دوایی دەکرێنەوە کااڵ و بە خەڵکەکەی دەفــرۆشـنــەوە .ئــەو بەشەی داب ـ ـ ـ ـڕاو لـ ــە ک ــۆم ــەڵ ـگ ــە وەک ف ــەرم ــان ـب ــەری داگ ـی ــرک ــەران دەجــول ـێ ـنــەوە ،بــەرهــەمـهـێـنــان
لــە خــاک پــەک دەخ ــەن و نــاتــوانــن سەرمایە پێشبخەن ،بەڵکو تەنیا دەوڵەمەند دەبن بە کۆکردنەوەی سەرمایە پەیوەست بە تۆڕی س ــەرم ــای ــەی داگـ ـی ــرک ــەرەوە .ئ ــەو ب ــورژوازی ــە ب ــورژوازی ــەکــی نـیـشـتـمــانــی ن ـیــە ،بــەڵـکــو وەک سیخوڕێک وایە بەسەر کۆمەڵگەوە کە کار بۆ دەرەوە دەکات .لە ڕواڵەت دا حکومەت و پەرلەمانی هەیە و خۆی ئازاد دەبینێ ،بەاڵم لە ناوەڕۆک دا وابەستەی دەرەوەیە. ت ــای ـب ــەت ـم ــەن ــدی ــەکــی تـ ـ ــری داگ ـ ـیـ ــر ـک ــاری ن ــوێ کــاری ـگــەری زهـنـیــە لــەســەرکــۆمــەڵـگــە و تەمومژکردنی رۆڵە راستەقینەکەیانە وەک پ ــەی ــوەن ــدی ئ ــاب ــوری و ب ــازرگــان ــی و سـیــا�ســی خۆیان وێنا دەکــەن ،بــەاڵم کاتێ دێتە سەر دامەزراندنی ژمارەیەک لە کارگە لە واڵتانی داگ ـیــرک ـراو تــەنـیــا رێ بــە کــارگــەی کــەرەسـتــە و ک ــەل ــوپ ــەل ــی رۆژان ـ ــەی ـ ــی دەدەن و رێ ـگ ــا بــە کــارگ ــەی پ ـی ـشــەســازی گ ـ ــەورە ن ـ ــادەن وەک دروستکردنی ئۆتۆمبێل ،مەکینەی گــەورە و...ه ـتــد .لــەبــەر ئ ــەوەی کــە ئــەو پیشەسازیە گ ـ ــەوران ـ ــە دەرف ـ ــەت ـ ــی پ ـێ ـش ـک ــەوت ـن ــی ن ـ ــوێ و رزگـ ــارب ـ ــوون ل ــە واب ــەس ـت ــەی ـی ــان ب ــە دەرەوە دەک ــات ــەوە ،چــونـکــە داگ ـی ــرک ــەران نــایــانــەوێ لــە فــرۆشـتـنــی چ ــەک و کــەرەس ـتــەی قــورس ئــەو بــازاڕانــەیــان لەدەست بچێ و سیستەمی سەرمایە و قازانجیان بکەوێتە مەترسیەوە. داگ ـ ـی ـ ــرک ـ ــەران بـ ــە رێ ـ ـگـ ــای ت ــەک ـن ــەل ــۆژی ــا و ب ـ ـ ـ ـ ــەردەوام گ ــۆڕیـ ـن ــی ک ــۆپ ــی هـ ــەمـ ــان ئ ــەو ک ــەرەسـ ـت ــان ــەی کـ ــە پ ـێ ـش ــووت ــره ـ ــەن ـ ــاردەی ک ـ ـ ـ ـ ــردووە ،ه ـ ــەروەه ـ ــا بـ ــە رێ ـ ـگـ ــای ه ــون ــەر، پ ـ ـ ـ ــەروەردە و م ـی ــدی ــا ل ــە رووی زهـ ـنـ ـی ــەوە و هــەنـگــاو بــە هــەنـگــاو کــۆمــەڵـگــە داگ ـیــردە ـکـات. لە نێو کۆمەڵگەدا هەستی بە خۆنامۆبوون، السایی کردنەوە وژیانی وەهمی بەپێی شێوازی ژیانی ئەوان وهەڵسوکەوت وباڵوکردنەوەی زمانیان ،خۆیان رەوا دەکەن .کاتێ تاکەکانی کــۆمــەڵ ـگــە ل ــە ن ـێــو رێ ـک ـخ ـراوە و دەزگــاکــان ــی خ ــۆی ــان دا ج ـێ ـکــەوتــە دەک ـ ــەن پ ـێــوەرەکــانــی خ ــۆی ــان ـی ــان پ ــێ ه ـ ــەرس دەکـ ـ ــەن و ك ـل ـتــور و
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
هــونــەرەکــەی خــۆیــانـیــان لــە بـیــردەب ــەن ــەوە و ئــەوانــەی داگـیــرکــەرانـیــان پــێ ئــاشـنــا دەکــەن و ت ــەن ــان ــەت حـ ــەز و رق ـل ـێ ـبــونــەوەکــان ـی ـش ـیــان دەگ ـ ــۆڕن .تــەنــانــەت سـیـسـتــەمـێـکــی تــوانــەوە ل ــەس ــەرتــاکــەکــانــی کــۆمــەڵ ـگــەی داگ ـی ــرک ـراو بـ ــەڕێـ ــوەدەبـ ــەن ک ــە ن ــاس ـن ــام ــەی خ ــۆی ــان پــێ نامۆدەکەن و هەواداریان بۆ كلتور و زمانی داگیرکەرپەرەپێدەدەن. گـ ــەورەتـ ــریـ ــن داگ ـ ـیـ ــر ـک ــاری داگـ ـی ــرکــاری ئــابــوریــە ،ـکـاتـێــک گــەلـێــک خ ــاوەن ــی ئــابــوری خـ ـ ـ ــۆی ن ـ ــەب ـ ــێ ن ـ ــات ـ ــوان ـ ــێ خ ـ ـ ــاوەن ـ ـ ــی خ ـ ــۆی، نــاسـنــامــەی خــۆی بـێــت .داگ ـیــرکــەران پێشتر سامانە ســەرزه‌وی و ژێــرزەوی کۆمەڵگەیان دەبرد ،بەاڵم داگیرکاری مۆدێرن کارگەکانی خ ــۆی ــان ه ـێ ـنــایــە سـ ــەرخ ــاکــی داگـ ـی ــرکـ ـراو و بــەکــرێــی ه ــەرزان کــرێـکــاریــان خستە بــەر کار ی ــان کــرێ ـکــاریــان ب ــردە واڵتــەکــانــی خــۆیــان بە کرێی کەم هێزی کاریان بەکارهێنا .ئەوانەی خ ــوێـ ـن ــدک ــارب ــوون و هـ ـێ ــزی بـ ـی ــرک ــردن ــەوەی کــۆمــەڵـگــەبــوون داگ ـیــرکــەران ئــەوان ـیــان یــان بــە زۆر یــان بەهێزی نــەرم و شــەڕی دەروونــی کـێـشــایــە ن ـێــو سـیـسـتــەمــی خ ــۆی ــان و ل ــە نـێــو سـیـسـتــەمــی خ ــۆی ــان دا ه ـێ ــزی جــەس ـتــەیــی، زهنی و رۆحیان خستە خزمەتی خۆیان. لـ ـێـ ـک ــۆڵـ ـیـ ـن ــەران و م ـ ـێـ ــژوونـ ــاسـ ــان کــات ــێ ب ــا�س ــی مـ ـێ ــژووی داگـ ـی ــرکــاری دەک ـ ــەن زیــاتــر ب ـ ــە مـ ــەسـ ــەلـ ــەی زێ ـ ــدەب ـ ــەره ـ ــەم و ن ــاک ــۆکــی چـیـنــایــەتــی دەبــەس ـت ـنــەوە ،ب ــەاڵم لــە راسـتــی دا یەکەمین داگـیــر ـکـار و داگـیــرکـراو لــە رووی ژێ ـنــدەریــەوە لــەســەر ژن دەس ـتــی پ ـێ ـکــردووە. بــە زاڵ ـب ــوون و بــااڵدەس ـتــی پ ـیــاو لــەســەر ژن، پ ـلــەداری و گــروپــە ـکـانــی یــەکــەمــی ڕاو و شکار ئەو زاڵبوون و داگیرکاریە هەنگاوی یەکەمی ن ــا ل ــە مـ ـێ ــژووی م ــرۆڤ ــای ــەت ــی دا .پــاشــان ـیــش پ ـ ـی ـ ــاوس ـ ــاالری لـ ــە خ ـ ـێ ـ ـزان و دەوڵ ـ ـ ـ ــەت لــە هەموو دامــەزراوە ـکـانــی دا وەک داگیرکاری گەیشتە ئاستی دەزگابوون .بۆ ئەوەش کاتێ بــاس لە ئــازادی و تێکۆشانی ئــازادی لە دژی داگیرکاری دەکرێت چ داگیرکاری دەوڵــەت
www.komelge.com
لەسەرخاک ،یان داگیرکاری لەسەرمرۆڤ بــە تایبەتی لــە ســەر ژن ،دەبــێ بــە گرنگیەوە بــاس لــەو داگـیــر ـکـاریــە بکرێت کــە لــەســەر ژن بەڕێوەدەبرێت. رێبەرئۆجاالن دەڵێ « داگیرکاری ئابووری دڕنــدانـ هتــریــن رێـبــازی خستن ،پــوو ـکـانــدنـه‌و ه و ه ـ هڵ ــو هش ــان ـه‌وه‌ی کــۆم ـ هڵ ـگــای ـه .ل ـ ه سـتـه‌م و س ـه‌رک ــوت ـک ــاری ـه‌کــان ــى ده‌وڵ ـ ـ ـ ـه‌ت ـ نـ ـه‌تـ ـه‌و ه د هس ـه‌اڵتــداره ـکـانــی س ـه‌رکــوردسـتــان زیــاتــر، له‌میانه‌ى زه‌وتکردن و ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی ئامراز ه ئابووریه‌کانیه‌و ه ژیان ه ئابووریه‌که‌ى کـ ــۆن ـ ـتـ ــڕۆڵ ک ـ ـ ـ ـراو ه و ک ــۆمـ ـ هڵـ ـگـ ـه‌ی ک ـ ــوردی هـ ـ هنـ ــاسـ ـه‌ی ل ـ ـ ـ هب ـ ـ ـه‌رب ـ ـ ـڕاوه .ک ــۆم ـ هڵ ـگ ــای ـه‌ک کـ ــۆن ـ ـتـ ــڕۆ ڵـ ــی خـ ـ ــۆی لـ ـ ـ هسـ ـ ـه‌رئ ـ ــام ـ ـرازه‌کـ ــان ـ ــی ب ـه‌ره ـ هم ـه ـێ ـن ــان و ب ـ ـ ــازاڕی خـ ــۆی ل ـه‌ده‌س ــت بدات ئه‌سته‌م ه ئازادان ه به‌رده‌وامی به‌ژیانی خــۆی بــدات .ک ــوردان ته‌نیا کۆنتڕۆڵی سه‌ر ئامرازه‌کانی به‌رهه‌مهێنان و په‌یوه‌ندیه‌کانی ل ـ ـ ـ ـه‌ده‌س ـ ـ ـ ـت ـ ـ ـ ـن ـ ـ ـ ـه‌داوه؛ ب ـ ـه‌ڵ ـ ـک ـ ــو کـ ــۆن ـ ـتـ ــڕۆ ڵـ ــی به‌رهه‌مهێنان ،بـه ـکـاربــردن و بازرگانیشیان له‌ده‌ست ده‌رهێنراوه .به‌مانایه‌کی تر له‌سه‌ر بـنـ همــای نـکــوڵـیـکــردنــی نــاسـنــامـه‌ی خــۆیــان و راده‌ی وابه‌سته‌بوونیان ب ه ده‌وڵه‌ت ـ نه‌ته‌و ه د هس ـ ـه‌اڵتـ ــداره ـک ــان ده‌رفـ ـ هت ــی بـه ـکـارهـێـنــانــی م ــوڵ ــک و رۆڵ ب ـی ـن ـی ـن ـی ــان ل ـ ـ ه بـ ــازر ـگ ــانـ ــی و پیشه‌سازی بــۆ ر هخـســاوه .زیندانی ئــابــووری ب ــوو ب ـه ـکـاری ـگ ـه‌رتــریــن ئ ــام ـرازی نـکــوڵـیـکــردنــی نـ ــاس ـ ـنـ ــام ـ ـه و ب ـ ـێ ـ ـب ـ ـه‌ش ـ ـبـ ــوون ل ـ ـ ـه ئ ـ ـ ـ ـ ــازادی. ب ـ هتــای ـب ـ هت ـیــش ب ـه‌کــاره ـێ ـن ــان ــی ی ـ هک ــای ـ هن ـه‌ی س ـه‌رچ ــاوه‌کــان ــی ئ ــاو و پ ـت ــڕۆڵ ،شــانـبـ هشــانــی پێکهات ه کـلـتــوریـیـ ه مـێــژوویـیـ هکـ هیــان زه‌ویـیـ ه به‌پیته‌کانی�شی له‌ناو برد .ئه‌و چه‌وسانه‌و ه و داگـیــر ـکـاریـیـ ه ئــابــووریـیـه‌ی دوای داگـیــر ـکـاری س ـی ــا�س ــی و ک ـل ـت ــوری چ ــڕت ــرک ـرای ـه‌و ه بـ ــوو بـ ه دواترینی گورز ه کوشنده‌کان وله‌ئاکامدا به‌و خاڵ ه گه‌یشت «یان له‌دۆخی کۆمه‌ڵگه‌بوون ده‌رکه‌وه ،یان بمره«. داگ ـی ــرک ــەران لــە رێ ـگــای ئــای ـیــن ،ئــابــوری و بــواری کــۆمــەاڵیــەتــی و پ ــەروەردە کۆمەڵگە
و بـ ــە ت ــای ـب ــەت ــی ژنـ ــان ـ ـیـ ــان خ ـس ـت ــە خ ــزم ــەت ــی سـیـسـتــەم و زهـنـیــەتــی پ ـیــاوســاالریــەوە ،ژنــان ک ــە ج ــەوه ــەری س ــەرەکــی کــۆمــەڵ ـگــەبــوونــن لــە رووی زهـنـیــەوە داگ ـیــرک ـراوە و ب ــاوەڕی بە خــۆی شـکـێـنـراوە .دوورخـسـتـنـه‌وه‌ی ژنــان لە رەگ ـ ــەزی خ ــۆی و نــامــۆبــوونــی ل ــە هــەبــوونــی ژێـنــدەری ،جوڵە و هــەمــوو هەڵسوکەوتێکی لە پێناوی پیاودا ئەنجامی ئەو داگیرکاریەیە کــە لــە نــاسـنــامــەی ژن دا رووی ـ ــداوە .ئــەگــەر ژن ئـ ــەو دۆخـ ـ ــەی ت ـێ ــدای ــە ئ ــاس ــای ــی بـبـیـنـێــت ئ ــەوە نـیـشــانــەی قــوڵــی ئ ــەو داگ ـیــر ـکـاری ـیــە کە رووب ـ ــەڕووی بــۆتــەوە .ل ــەڕووی ئــابــوریـشــەوە بەهەمان شێوە یان دابڕین و پەراوێزبوونی ژن ل ــە بـ ــواری ئــابــوری ـیــە ـکـی س ــەرب ــەخ ــۆ یــان بــەشــداریـیــە ـکـی بەپێی زهنیەتی پـیــاوســاالری. دەزانرێت کە رەنجی ژن لە ماڵ دا وەک رەنج حسابی بــۆ نــاکــرێــت و پـیــاو لــە دەرەوە رەنجی لە بەرامبەر موچەیەکە ،بەاڵم زۆرینەی ژن رەنجەکەی لە ماڵ نابینرێت یان رەنجەکەی کــاری ـگــەریــە ـکـی ئ ــەوت ــۆی ل ــەس ــەرئ ــەو پـێـگــەی پـلــە دووە نـیــە کــە بــە س ــەری دا ســەپـێـن ـراوە و لــەســەر جــەس ـتــە�شــی داگ ـیــرکــاریــە ـکـی قــوڵ بــەڕێــودەبــردرێــت .دایـکـبــوون لــەگــەڵ ئــەوەی پ ـێ ـگــەیــەکــە ل ــە م ـ ـێـ ــژوودا وەک خـ ــوداوەنـ ــد و پ ـ ـی ـ ــرۆز ب ـ ـی ـ ـن ـ ـراوە ،بـ ـ ـ ــەاڵم دای ـ ـک ـ ـب ـ ــوون بــە پ ـێ ــی س ـی ـس ـتــەمــی داگ ـ ـیـ ــرکـ ــەران و زه ـن ـیــەتــی پیاوساالری بەواتای ئەستورترین زنجیرەی ک ــۆی ــای ــەتـ ـی ــە ک ـ ــە ژن دەخ ـ ــات ـ ــە خ ــزم ــەت دەوڵ ـ ـ ــەت و پ ـ ـیـ ــاوەوە .ب ــەڕێ ـگ ــای دای ـک ـب ــوون سیستەم خــۆی ســەقــامـگـیــرکــردووە و درێــژە ب ــە داگـ ـی ــرک ــاری دەدات .دای ـک ــای ــەت ــی بــۆتــە دەزگ ــای گــەورەکــردنــی ســوپــای داگـیــرکــەران و ق ــای ـم ـک ــردن ــی س ـی ـس ـتــەمــی ب ـن ــەم ــاڵ ــەی ــی و خانەدانێتی لە مێژوودا. ن ــاسـ ـیـ ـن ــەوەی داگ ـ ـیـ ــر ـک ــاری م ـ ــۆدێ ـ ــرن و ت ـێ ـک ــۆش ــان لـ ــە بـ ــەرام ـ ـبـ ــەری س ــەخ ـت ـت ــرە لــە داگـ ـی ــرک ــاری ک ــاس ـی ــک ،وشـ ـی ــارک ــردن ــەوەی کــۆمــەڵ ـگــە و ب ــەرەن ـگ ــارب ــوون ــەوەی پـێــویـسـتــی بــەڕێـگــا و رێ ـبــازی شــارەزایــانــە و پـسـپــۆرانــە و 31
NO:13 - 1 Januarry 2017
پـێـشـکــەوتــووتــر و بــە پ ــان و بــەرنــامــە هــەیــە. لــەبــەرئــەوەی لە داگـیــر ـکـاری مۆدێرنتر وردتــر کـ ــار دە ـک ـ ــات و زی ــات ــر کـ ــار ل ــەس ــەر زه ـن ـیــەتــی تـ ــاکـ ــە ـک ــانـ ــی ک ــۆم ــەڵـ ـگ ــە دەکـ ـ ـ ــات و ب ـ ــە پ ـێــی ه ــەر بــەش ـێ ـکــی کــۆمــەڵ ـگــە رێ و رێ ـبــازەکــانــی دەگۆڕێت و بە گشتی لە بەرامبەر کۆمەڵگە کاریگەریەکی دەروون ــی لــە هــەمــوو بــوارە ـکـان زیاترە ،بە تایبەتی لە سەر ژنان داگیرکەرانی مۆدێرن لە بانگەشەکانیان دا دەڵێن « دێین ژنــان رزگــار دەکــەیــن» ،بــەاڵم بــەو کەرەستە و رێـبــازانــەی لــە داگـیــر ـکـاری دا بــە ـکـاری دێنن زیاتر ژنــان دەکــەنــەوە کۆیلە .کاتێ کۆمەڵگە وش ـی ــاری نــەبــێ و خـ ــاوەن ئ ـی ـرادە و لــە ڕووی ك ـ ـل ـ ـتـ ــوری ،پ ـ ـ ـ ــەروەردەی ـ ـ ـ ــی و دەروون ـ ـ ـیـ ـ ــەوە رێكخراوە نەبێ ئەوە دەبنە هەمیشە لە ژێر بارێکی دەروونی خۆبچوک بینین وخۆبەکەم زان ـی ــن دای ـ ــە و ئـ ــەو دۆخ ـ ــە دەروون ـ ـی ـ ــەش لــە ژنـ ــان دا رەنـ ــگ دەدات ـ ـ ــەوە .داگ ـی ــرک ــەر جگە ل ــە بــەکــاره ـێ ـنــانــی ب ـ ــەردەوام ـ ــی ئ ــام ـرازەکــان ــی پــەروەردە و میدیا و ئایین و كلتور ،لەالیەکی تر کۆمەڵگە بە خۆبەستنەوەی بژێوی ژیانی رۆژانەی رادەهێنێت. کەسایەتی داگیرکراو کەسایەتیەکە لە در ـکـی ئــەوەدا نیە لە مانەوەی ژن و پیاو لەو نایەکسانیەدا ستونی ســەرە ـکـی داگـیــر ـکـاری خ ـ ــاک و ت ـ ــاک و ک ــۆم ــەڵ ـگ ــەی ــە .کــەســایــەتــی داگـ ـی ــرکـ ـراو ب ــە دوای نـ ــوێ دا ن ــاگ ــەڕێ ــت و ب ـژاری مــانــەوەیــە لــە دۆخێکی بــاو و کالسیک دا ت ــەن ــان ــەت ل ــە ت ــر�س ــی ل ــە دەس ـت ــدان ــی ئــەو پێگەیەیە کە هیچ گەرەنتیەکی نیە لە دۆخی داگ ـیــرک ـراوی کــۆمــەڵـگــەکــەی دا .ب ــاوەڕی بە خـ ــۆی الوازە و خ ــاوەن ــی ک ــەس ــای ــەت ــی خــۆی نیە ،عاشقی بكوژی خۆیەتی ،لە داگیرکەر دانــابــڕێــت ،هـێــزلــە داگ ـیــرکــەردا دەبـیـنـێــت و خــۆ�شــی بـێـهـێــزە و لــەبــەرپــرسـیــارێـتــی لــە ئاست کــۆمــەڵـگــەکــەی هــەڵــدێــت .هـێـنــدە گــەمــە بە مێشکی کراوە و لە وشیاری دوورخراوەتەوە، درک بە دۆخی خراپی خۆی و کۆمەڵگەکەی ن ـ ــاکـ ــات و ب ـ ــە حـ ــاڵـ ــی خ ـ ـراپ ـ ــی خ ـ ــۆی رازیـ ـ ـ ــە. 32
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
داگ ـ ـ ـی ـ ـ ــرک ـ ـ ــەران ك ـ ـل ـ ـت ـ ــوری س ـ ــەرب ـ ــازگ ـ ــەی ـ ــان ل ــەب ــەرامـ ـب ــەرک ــەس ــای ــەت ــی ب ـ ــەڕێ ـ ــوەب ـ ــردووە. لـ ــە س ـ ــەرب ـ ــازگ ـ ــەدا داگ ـ ـیـ ــرکـ ــەرک ــەس ــای ــەت ــی کۆمەڵگەی داگـیــرکـراو دەشکێنێ ،تەنانەت کاتێ جنێویان پێدەدەن لەناخی خۆیان دا بە دەستەواژەی « راست دەکەی گەورەم» و « فەرمانت بە جێیە گەورەم» .کەسایەتیەکی لە �ســێ چارەکی ســەدەی 20دا داگیرکەران لە کۆمەڵگەی کورد دا چاندیان ،لە ئاستی داگـ ـی ــرک ــەر م ـل ـک ــەچ و ل ــەئ ــاس ـت ــی تــاکــەکــانــی کۆمەڵگەی خــۆی بــە تایبەتی ژن س ــەردار و ئاغا و سەرکوتکەر. ئــەزمــونــە ـکـانــی مـێــژوو نـیـشــانـمــان دەدات ئــەو کۆمەڵگه‌نەی کە رێـكـخـراوەن لە رووی س ـیــا�ســی ،پـ ــەروەردەیـ ــی ،ك ـل ـتــوری ،ئــابــوری و کــۆمــەاڵیــەت ـیــەوە تــوان ـیــویــانــە رووب ـ ــەڕووی داگیرکاری ببنەوە یان توانیویانە داگیرکەر لــە نـێــو خــۆیــان دا وەدەرن ـێ ــن ی ــان الن ــی کــەم داگـ ـی ــرک ــەرئ ــەگ ــەردراوس ـ ـێـ ــی خ ــاک ــەک ــەی ــان ب ـ ـ ــووب ـ ـ ــن ن ـ ـ ــاچ ـ ـ ــاری پ ـ ـ ــەی ـ ـ ــوەن ـ ـ ــدی ه ـ ــاوت ـ ــای دووالیەنەیان کردوون .لە دۆخی داگیرکاری ل ــەس ــەرک ــوردس ـت ــان تـ ــوانـ ــەوەی ك ـل ـتــوری و زمــان قــوڵـتــریــن ـکـاریـگــەری هــەبــووە .ئــەو دوو ب ــوارە راس ـتــەوخــۆ ـکـاری ـگــەری لــە کــەســایــەتــی مــرۆڤــی کــورد ک ــردووە .بـیــرکــردنــەوە ،هەست کـ ــردن و روان ـی ــن ل ــە دی ـ ــاردە و رووداوە ـک ـ ــان بـ ـ ــە چـ ـ ـ ـ ــاوی داگ ـ ـ ـی ـ ـ ــرک ـ ـ ــەر ،پـ ـ ــارچـ ـ ــەگـ ـ ــەری، ن ــاوچ ــەگ ــەری ،داب ــەش ـب ــوون ــی کــۆمــەڵ ـگــەی کــورد تا ئاستی جیابوونەوەی چینایەتی لە دەرهاویشتەکانی کاریگەری داگیرکەرانە لە ماوەی ئەو دوو سەد ساڵەی دواییە .گرنگە پ ــارت و رێـکـخـراو و بــزووت ـنــەوە سیاسیانەی کە بەناوی گەلەوە خەباتی سیا�سی دەکەن چ پ ــرس ـی ــاری ــان ل ــێ ب ـکــرێــت و ئــەن ـجــامــە ـکـانــی بزانرێت ،تاک و کۆمەڵگەی بە گشتی چەند مـ ـێ ــژوو ،نــاس ـنــامــە ،زمـ ــان و ك ـل ـتــوری خــۆی دەنا�سێ؟ بەرنامەی پەروەردەی لەوپێناوەدا چ ـی ــە؟ ب ــۆ پ ـێ ـکــەوە ژیـ ــان ل ــەگ ــەڵ گ ــەالن ــی و كلتورەکانی دیکەدا چ پالن وپرۆژەی هەیە؟.
وەاڵم ـ ــدان ـ ــەوەی ئ ــەو پ ــرس ـی ــاران ــە گــرن ـگــە بــۆ زانینی ئەو زیــان و کاریگەریانەی کە كلتور و پەروەردەی داگیرکەر لەسەر کۆمەڵگەیەکی کردووە. بزوتنەوەی ئازادی ژنی کورد بە تایبەتی لە رۆژئاڤای کوردستان ئەگەرئەمڕۆ لە زۆر بــواردا هەنگاوی گرنگی لە بواری رێکخستن و دەمەزراوەبوون ناوە تا ئاستی بەرپاکردنی شۆڕش لە نێوشۆڕش دا ئەوە بە کارکردن و خەبات بووە بە دیدی دیموکرا�سی ،ئازادی ژێ ـن ــدەری و ئ ــەک ــۆل ــۆژی ،ئـ ــەوەش بـێـگــومــان بــەڕێـگــای پـ ــەروەردەی بـ ــەردەوام .لــە هــەمــوو ج ـێ ـی ــەک ت ــا ئـ ــەو ئ ــاس ـت ــەی ه ــەم ــوو مــاڵـێــك ببێتە جێی پەروەردە ،بەاڵم ئەمڕۆ لە نێوەی رێدان و گەرەنتی کردنی ئەو پێگە و دۆخەی کۆمەڵگە و ژنــی تـێــدایــە هێشتاش دوور نیە ل ــە م ــەت ــر�س ــی و هـ ــەڕەشـ ــەی داگـ ـی ــرک ــەران، ب ــەڵ ـک ــو ه ـ ــەر بــەش ـێ ـکــی ک ــوردسـ ـت ــان و ه ــەر تاکێکی کۆمەڵگەکانی لە ژێر زەبر و چەپۆکی داگ ـیــرکــاریــدان پـێــویـسـتـیــان بــە یــەکـگــرتــن و پێکەوە کردن هەیە بۆ داڕشتنی ستراتیژیەکی نــەتــەوەیــی-دیـمــوکـراتــی بــۆ کــۆتــایــی هـێـنــان بە داگـیــر ـکـاری چ لــە ئاستی خــاک ،کۆمەڵگە و تاکەکان دا و لە خودی ژن دا کۆمەڵگە ئازاد ببێت. تێبینی: ک ــۆمـ ـپ ــرادۆر-وش ــەی ــەک ــی پ ــورت ــوگــال ـی ــە واتــە کرێگرتە ،زیــاتــر بــزووتـنــەوە چەپەکان ل ــەس ــەردەم ــی داگ ـیــرکــاریــەکــانــی پــورتــوگــال ب ــەکــاری ــان دەه ـێ ـن ــا ب ــۆ گ ـ ــوزارەک ـ ــردن لــەو بەشە بورژوا بەکرێگیراوەی کۆمەڵگە کە هاوکاری داگیرکەرانیان دەکــرد لە پێناوی بەرژوەندی خۆیان دا.
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
بنەماكانی نەتەوەگەرایی فیراس قەساس
ل ـ ــە زانـ ـ ـی ـ ــن (م ـ ـ ــەع ـ ـ ــری ـ ـ ـف ـ ـ ــەت)دا ج ـگ ــە لە»حەقیقەت» هیچ شتێكی تر پیرۆز نییە، هــەروەهــا لەهەموو كۆمەڵناسیی ڕامیاریدا ه ـی ــچ ش ـت ـێــك ج ـێ ــی م ــەب ــەس ــت ن ـی ـیــە جـگــە لەمرۆڤ و ئازادییەكەی و پێداویستییەكانی و ڕێز و كەرامەتەكەی .....ئەمە پوختەیەكی زۆر چــڕوپــڕی الیەنی فەلسەفەی ڕامیارییە ب ـ ــەو جـ ـ ـ ــۆرەی ،ك ــە ل ــە كـ ــارە ت ـیــۆری ـیــەكــانــی س ـ ـ ــەرۆك» ع ــەب ــدوڵ ــا ئـ ــۆجـ ــاالن» وەك لــە مــانـفـێـسـتــۆی «شــارس ـتــانــی دی ـم ــوك ـرات ــی» و بەرگرینامەكان و خــوێـنــدنــەوە بەنرخەكانی ت ــری ـش ـی ــدا خ ــوێـ ـن ــدوم ــەت ــەوە .لـ ــەبـ ــەرئـ ــەوە تابۆیەك ،هیچ تابۆیەك نەما و بەررەخنەی نــەدابــێ .هیچ سەملێنراوێك نەما نەیپشكنێ و نەیخاتەڕوو و شینەكاتەوە .تەنانەت ئەو نووسین و گــووتــە و هــزر و هەڵوێستانە�شی كە لەپێناویاندا بۆ ماوەیەكی درێــژ ـكـاری بۆ كــرد و تا ماوەیەكی درێژیش هەموو شتێكی كە دەكرا پێی بەخ�شی ،كەچی لەوە نەترسا ب ــە ت ــون ــدی پ ـێ ــداچ ــوون ــەوەی ب ــۆ ب ـك ــات ،بــە رادەیـ ــەك ســەرســوڕهـێـنــەرانــە (م ــن)ی تێدا ب ـت ــوێ ـن ـێ ـت ــەوە ،ك ــە ئ ـ ــەوەن ـ ــدەی زان ـی ـب ـێ ـتــم و خوێندبێتمەوە فەیلەسوفێكی هاوشێوەیم نەبینیوە. ل ـ ـ ـ ــەوان ـ ـ ـ ــەی ـ ـ ـ ــە ئ ـ ـ ــەم ـ ـ ــە بـ ـ ـ ـ ـ ــۆ زۆرب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــەی ب ـی ــرم ــەن ــد و ف ــەیـ ـل ــەس ــوف و ئ ــەكــادی ـم ـی ـی ــە
www.komelge.com
لـ ـێـ ـه ــات ــووەك ــانـ ـی ــش ـك ــارێ ـ ـكـ ــی دژوار ب ـێ ــت، ل ــەوان ــەش ــە ئ ــەم ــە ب ــۆ زۆربـ ـ ــەی هـ ــەرە زۆری ســەركــردە و سـیــاســەتـمــەداران ،جــا پێگە و قوربانیدانەكەی هەرچۆنێك بووبێت ،زۆر دژوارتـ ــربـێــت .ب ــەاڵم ئــەمــە بــۆ تـێـكــۆشــەرێــك وەه ـ ـ ـ ــا ن ـ ـ ــەب ـ ـ ــوو ،ك ـ ــە دەخـ ـ ـ ـ ـ ـ ــوازێ دون ـ ـی ـ ــای دەوروبــەری بە بــەرژەوەنــدی مــرۆڤ بگۆڕێ و وەك بــەهــادارتــریــن ـكـاریــش پەسنی بــدات، خاوەنی هزرێكی پێشكەوتوو وخەریكی كاری فەلسەفیش بـێــت ،بــەتــەواوی رووب ــەڕووی ت ــەح ــەدی ـی ــە رێـكـخـسـتـنــی و سـیــاسـیـیــە ـكـانــی ب ــووب ـێ ـت ــەوە ،ل ــە ســەخـتـتــریــن رێ ـگــا كـ ــرداری و ب ــەداوشـ ـی ــدا ت ـیــۆری ـیــەكــان ـیــانــدا ،ب ــۆ ئــەم ئامانجە دەكرا چیبكرێ پێشكە�شی كرد ،تا بوژایەوە و لەگەڵیشیدا سەرتاپای گەلێك بـ ــوژایـ ــەوە .م ـســۆگــەر ئـێـمــە ل ــەب ــەرام ـب ــەر بە چیرۆكێكی دەرهاویشتراوین كە لە مێژووی جیهاندا زۆر كەم دووبارە دەبێتەوە ،ئەوەی بۆ ئــەو قــورس نەبووبێت دەكــرێ بۆ كە�سی دیكە مەحاڵ بووبێت. بــۆ ئ ــەوەی بــەرجــەسـتــەی ئ ــەوە بـكــەم كە لە پێشەكییەكەی سەرەوەمدا هاتووە، ن ـم ــون ــەی ــەكــی روون ت ـ ــاوت ـ ــوێ دەك ـ ـ ـ ــەم كــە بــۆچــوونــەكــەم بــەهـێــز دە ـك ــات و وردب ـی ـنــی و ئــەمــانــەتــەكــەی دەخــاتــەڕوو ،بــە مــەزەنــدەی من هیچ لــەوە لەباشتر نییە كە بە چڕوپڕی بڕوانرێتە پــر�ســی نــەتــەوەیــی ،نــەتــەوەگــەرایــی
و دەوڵ ــەت ــی نــەتــەوەیــی لــە ه ــزری عــەبــدوڵــا ئـ ــۆجـ ــاالن دا .ب ـێ ـگ ــوم ــان ،ب ــەگ ــوێ ــرەی ئ ــەو كــاتــەی كــە ئ ــەم دیـ ــدارە و بــۆنــەیــە دەرف ــەت دەرەخسێنێ.
ئۆجاالن توانی ئەو دەمامكە خەڵەتێنەرەی دەوڵەتی نەتەوەیی ئاشكرا بكات
بەڕێزان: بیرمەند و سەركردەی كورد»عەبدوڵاڵ ئـ ــۆج ـ ــاالن» ت ــوێ ــژیـ ـن ــەوەی زۆری ب ــۆ پ ــر�س ــی دەوڵ ـ ــەت ـ ــی ن ــەت ــەوەی ــی و ن ــەت ــەوەگ ــەرایـ ـی ــدا ك ـ ــردووە .چــەنــدە بـێـهــاوتــا ب ــوو ـكـاتـێــك تــوانــی ئ ـ ــەو دەم ــامـ ـك ــە خ ــەڵ ــەت ـێ ـن ــەرەی دەوڵ ــەت ــی ن ــەت ــەوەی ــی ئ ــاش ـك ـرا بـ ـك ــات ك ــە ل ــە ژێ ــری ــدا دزێ ــویـ ـی ــەك ــان ــی خ ـ ــۆی ش ـ ـ ــاردب ـ ـ ــۆوە .كــات ـێــك بەلێهاتووییەوە ئەو جیاوازییەی خستەڕوو ك ــە ل ــەنـ ـێ ــوان ئ ـ ــەو وات ـ ــا رزگــاری ـخ ــوازی ـی ــەی ك ــە هــەمـیـشــە مــزگـێـنــی بــەدیـهـێـنــانــی دەدا و 33
NO:13 - 1 Januarry 2017
ئــەو هــەژمــوون و تــااڵنـكــردن و نــامــۆكــردنــەی ب ـ ــەس ـ ــەرمـ ــرۆڤـ ــە ـك ــان ـ ـیـ ــدا دەی ـس ــەپ ـێ ـن ـێ ــت. تێكۆشەر «عەبدوڵاڵ ئۆجاالن « بە داماڵینی دەمامكە دانـراوەكــەی ســەر رووی دەوڵەتی نــەتــەوەیــی رووت ـی ـك ــردەوە ،بــەمــەش بـنــەچــە میتافیزیكییە ئایینییەكەی خستەڕوو ،كە ه ــاووات ــای دەوڵ ــەت ــی پــادشــا – خ ــوداوەن ــدە دێــری ـنــەكــەیــە .تــەنــانــەت ه ـ ــەردوو دەوڵ ــەت ــی ن ــەت ــەوەی ــی و ن ــەت ــەوەگ ــەرای ــی ت ـ ــەواو شــوێـنــی خـ ــوداوەنـ ــدی گ ــرت ــۆت ــەوە ،ك ــە ســروشـتـێـكــی میتافیزیكی قەبایان هەیە ،ئەمە وێڕای ئەو خۆنیشاندانە خەڵەتێنەرە دروسـتـكـراوەی هــەیــانـبــووە .هەڵبەتە كــۆمــەڵـگــەی دەوڵــەتــی نــەتــەوەیـیــش بــۆخــۆی وێـنــایــە ـكـی میتافیزیكی الواز و دەردەداری ه ـ ــەی ـ ــە ،سـ ـ ـ ـ ــەرەڕای ئ ـ ـ ــەو م ـ ــۆرك ـ ــە دروس ـ ـ ـت ـ ـ ـك ـ ـ ـراوەی ه ــەی ــەت ــی. لــە ـكـاتـێـكــدا دەوڵــەتــی نــەتــەوەیــی ل ــەالی وەك خوداوەندێك بوو كە لەسەر زەوی دەگەڕا، تەنانەت خــودای خواوەندەكان بوو(كاتێك لــەســەرنــاپـلـیــۆن قـســەی دەك ــرد ،ـكـاریـگــەری هـیـگـلــی ل ــەس ــەرب ـ ــوو) ئ ـ ــەوا ن ــەت ــەوەگ ــەرای ــی (نەتەوەپەرستی)یش ئایینی ئاییەنەكان بوو. ل ـ ــەب ـ ــەرئ ـ ـ ـ ــەوەی دەوڵ ـ ــەت ـ ــی نـ ــەتـ ــەوەیـ ــی بــەرجــەسـتــە ـكـارێـكــی رێـكـخ ـراوەیــی و ـكـارگـێــڕی و كــۆمــەاڵیــەتــی و س ـیــا�ســی نــەتــەوەگــەرای ـیــە، رێ ـ ـگـ ــە ب ــەهـ ـی ــچ كـ ــای ـ ــەی ـ ــەك نـ ـ ـ ـ ــادات و ه ــەر دەب ــێ تـێـكـیـبــدات .ئ ــەو كــۆمــەڵ ـگــای مــەدەنــی بــەشـێــوەیــە ـكـی بـ ــەردەوام ســەركــوت دەكــات، س ـ ـ ـن ـ ـ ــوورداری دە ـك ـ ـ ــات و ل ـ ــەن ـ ــاوی دەب ـ ـ ــات. چ ـ ــۆن ن ــایـ ـك ــات؟ ل ــەكــات ـێ ـك ــدا هـ ــەڕەشـ ــە لــە هـ ــەژمـ ــوونـ ــەكـ ــەی دەكـ ـ ــات و ق ــۆرخ ـك ــاری ـی ــە ج ـ ـی ـ ــاوازەكـ ــان ـ ــی دەخ ـ ـ ـ ــات ـ ـ ـ ــەڕوو؟ .دەوڵ ـ ــەت ـ ــی نــەتــەوەیــی بــەگــوێــرەی خــوێ ـنــدنــەوەی بــەڕێــز ئۆجاالن وەكوسەرمایەدارییە .هەردووكیان نوێنەرایەتی پاوانخوازێتی پیاوی ستەمكار و زۆردار و چەوسێنەر دەكــەن ،هەردووكیان كــۆمــەڵـگــە و واڵت دەخ ــەن ــە ژێ ــر هــەژمــوونــی خۆیانەوە .تەنانەت پەیوەندییەكەی نێوان س ــەرم ــای ــەداری و دەوڵ ــەت ــی نــەتــەوەیــی هــەر 34
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
ب ــەو ئــاسـتــە مــەتــرس ـیــدارە نــاوەس ـتــێ ،بەڵكو پــەیــوەنــدیـیــەكــەیــان ف ـراوان ـتــردەب ـێــت تــا ئــەو رادەی ــەی تەنیا دەوڵــەتــی نــەتــەوەیــی دەتــوانــێ چــەوســانــەوەی ســەرمــایــەداری بكاتە كارێكی كـ ـ ـ ـراو ،مـ ــەحـ ــاڵ دەب ـ ـێـ ــت ك ــۆم ــەڵ ـگ ــە خ ــۆی بـ ـ ـ ــەڕووی چ ـ ــەوس ـ ــان ـ ــەوەی سـ ــەرمـ ــایـ ــەداری بـ ـكـ ــاتـ ــەوە بـ ــەبـ ــێ ئ ـ ـ ـ ــەوەی ل ـ ــەس ـ ــەرشـ ـێ ــوەی دەوڵەتی نەتەوەیی خۆی وەك دیكتاتۆرێك بونیاد بنێ و بەدەزگابوونەكەی پێشبخات، وەه ــا ژیــانــی م ــاددی ق ــۆرخ دەكــات و دەبێتە هێزێكی زاڵ بەسەركۆمەڵگەوە.
دەستتێوەردانەكانی دەوڵەت دەگاتە ئەو زانستانەش كە تایبەتن بە بەرهەمهێنانی مەعریفەی كۆمەاڵیەتی دەوڵەتی نەتەوەیی لەگەڵ بەرژەوەندی م ـ ــرۆڤ ـ ــدا ن ــاگ ــونـ ـجـ ـێ ــت ،چ ــونـ ـك ــە ئ ــەگ ــەر ب ــەش ـێ ــوەی ــەكــی سـ ـ ــادە ب ــا�س ــی ب ـك ــەی ــن ئ ــەوا خــاوەنــی سـنــورە جــوگـرافــی و كلتوورییەكانە. ئ ـ ــەم ـ ــەش ل ـ ــەگ ـ ــەڵ س ـ ــروش ـ ـت ـ ــی ك ـ ـل ـ ـتـ ــووری مــرۆڤــدا نــاكــۆكــە ،كــە خــوازیــاری كـرانــەوەیــە ب ــەڕووی ژیــانــدا و بەهیچ سـنــورێـكــەوە خۆی نــابــەس ـت ـێ ـتــەوە و دەی ــەوێ ــت گ ــردب ــوون ــەوە و ك ـل ـت ــوورب ــوون كــاری ـگ ــەر ب ـك ــات و كــاری ـگ ــەری لــەســەربـێــت .دەوڵــەتــی نــەتــەوەیــی هـیــچ ـكـات وەكــو بانگەشەكانی خۆی نەبووە ،كە وەها بــان ـگــەشــە دەكـ ــات ش ـێ ــوەی بـنـچـیـنــەیـیــە بۆ دیـمــوكـرا�ســی و ئ ــازادی و مــافــە ـكـانــی مــرۆڤ، بەڵكو بــەبــەردەوامــی بۆتە سیستەمی نكۆڵی بــەســەر ئ ــەو بــەهــایــانــە و پـێـشـێـلـیـكــردوون و بەفیڕۆی داون. بەڕێزان :دەوڵەتی نەتەوەیی گەیشتۆتە
وێـرانـكــردنــی خــودی رۆحــی مــرۆڤــە ـكـانــی .ئەم ج ـ ــۆرە دەوڵ ـ ــەت ـ ــە خ ـ ــۆی ل ــەخ ــۆی ــدا هـێــزێـكــی قۆرخكاری لە ڕادەب ــەدەرە ،دەســت بەسەر ئ ــامـ ـرازەك ــان ــی داڕش ـت ـن ــی ه ــۆش ـی ــاری گـشـتــی دادەگرێت ،لەسەرپێكهێنان وداڕشتنەوەی و ب ــونـ ـی ــادن ــان ــەوەی كـ ــاردەكـ ــات ،ب ــۆ ئـ ــەوەی ه ــەژم ــوون ــی زی ــات ــر ب ـك ــات ج ـ ــەور و سـتــەمــی گــەورەتــربـكــات .لــەم دەوڵــەتــانــەدا نــاوەڕۆ ـكـی ف ـێــركــردن (تـعـلـیــم)ی ه ــاواڵت ــی م ــرۆڤ جگە لــە كــرۆكــە بـتـپــەرسـتـیـیــە بــە كــااڵبــووەكــەی، هەرگیزناگاتە هیچ شتێكی دیكە .سیستەمی فێركردن لەسایەی ئەو دەوڵەتانەدا مرۆڤ ب ــە ش ــت (ت ـش ـی ــئ) دە ـك ـ ــات و دونـ ـی ــاك ــەی پــڕ دەكات لەو بتانەی كە قەدەخەن دەستیان ل ـێ ـبــدرێــن و ل ـێ ـیــان ب ـكــۆڵ ــدرێ ـن ــەوە و رەخ ـنــە ب ـكــرێــن و ب ــۆ ش ـێــوەبــەنــدكــردنــی نــاسـنــامــەی هــاواڵت ـیــەكــەی بــە ـكـاریــدێـنـێــت .وایـلـێــدە ـكـات لــەگــەاڵ مــەرامــە ـكـانــی بـگــونـجــێ ،ش ـێــوانــدن و دەسـتـتـێــوەردانــە ـكـانــی دەوڵ ــەت دەگــاتــە ئــەو زانـسـتــانــەش كــە تایبەتن بــە بەرهەمهێنانی مـ ـ ــەعـ ـ ــری ـ ـ ـفـ ـ ــەی كـ ـ ــۆمـ ـ ــەاڵیـ ـ ــەتـ ـ ــی ،دەسـ ـ ـت ـ ــی ب ـ ــەس ـ ــەردادەگ ـ ــرێ ـ ــت و دەیـ ـخ ــات ــە خ ــزم ــەت ــی خ ــۆی و ب ــەرژەوەن ــدی ـی ــەكــان ـی ــەوە ،ئــەمــەش دەمــان ـگــەیــەن ـێ ـتــە ئـ ـ ــەوەی ب ـڵ ـێ ـیــن :دەوڵ ــەت ــی ن ــەت ــەوەی ــی س ـ ــەرچ ـ ــاوەی س ــەرەك ــی ه ــەم ــوو كێشە كۆمەاڵیەتییەكانە. ل ـ ــەب ـ ــەرئ ـ ــەوەی تـ ــاكـ ــە ه ـ ـێـ ــزی ب ـ ــەزەب ـ ــرە لەكۆمەڵگەكەیدا و ئــەركــدارە بە هەژموون و ب ــااڵدەس ـت ــی ت ـ ــەواو ب ــەس ــەر ه ــەم ــوو بـنــەمــا مــاددی و مەعنەوییەكانی مرۆڤەكانی ،بۆیە بــەپ ـێــی ڕێـ ـب ــازی « ئــۆجــاالن ـی ـی ــەت» دەوڵ ــەت ــی ن ــەت ــەوەی ــی دەب ـێ ـت ــە ئـ ــەو ش ـ ـێـ ــوازەی لــەگــەاڵ خ ــۆی ــدا فــاش ـیــزم دێ ـن ـێــت .تــەنــانــەت هــەمــوو ئـ ــەو دەس ـت ـك ــەوت ــان ــەی ك ــە م ــرۆڤ ــای ــەت ــی لــە بــواری ئەتنیكی و كـلـتــووری و زمــان و قــەوارە سـیــاسـیــە ـكـان و بـیــر و بــاوەڕی ـیــە ج ـیــاوازەكــان ب ــەدەسـ ـتـ ـیـ ـهـ ـێـ ـن ــاوە ،لـ ــەسـ ــایـ ــەی دەوڵ ـ ــەت ـ ــی ن ــەت ــەوەی ـی ــدا دەب ـن ــە ئــامــان ـجــی ل ــەن ــاوب ــردن و كۆتایی پێهێنانیان.
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
لــە دەوڵ ــەت ــی نــەتــەوەیــدا بـیــرۆكـراتـیــەت ل ــەس ــەرپـشـتــی كــۆمــەڵ ـگــە گ ـ ــەورە دەب ـێ ــت و دەب ـێ ـت ــە «لـ ــوو»یـ ــە ـك ــی ئ ــەوت ــۆ ك ــە ه ــەڕەش ــە لــەتــەنــدروسـتـیــەكــەی دەكــات و وەهــا ئــازاری پێدەگەیەنێت كە بەرگەی كاریگەرییەكەی نــەگــرێــت .ئ ــەم گــەورەبــوونــی بـیــرۆكـراتـیــەتــە شـتـێـكــی كـتــوپــڕی دەوڵ ــەت ــی نــەتــەوەیــی نییە، بــەڵ ـكــو ب ــڕب ــڕەی پ ـش ـت ـیــەتــی ل ــەج ــەس ـت ــەدا و مــەرج ـێ ـكــی دەس ـت ـل ـێ ـبــەرنــەدراوە ب ــۆ ب ــوون و بەردەوامی دەوڵەتی نەتەوەیی.
هەر ئەوەندە بەس نییە كە دەوڵەتی نەتەوەیی بەسەرچاوەیەك بۆ هەموو ئەم كارەساتانە دابنێین، بەڵكو بەڕێز «ئۆجاالن» وەك بنەمایەكی سەرەكی دەبینێت لەبەرهەمهێنانی بارودۆخێكی داخراودا،
و هــۆڤ ـێ ـت ـی ـیــە ـكـی خـ ــۆی بـ ــەسـ ــەردا جـێـبــەجــێ كردووە و هیچیتر؟ .تەنانەت دەتوانین بەبێ پــەروا بڵێین كە :جیاوازی رەگــەزی دژ بە ژن دەوڵەتی نەتەوەیی هەڵكشاندۆتە ئاستێكی ئــایــدیــۆلــۆژی ئــەوتــۆ كــە ئــەو دەوڵــەتــەی تێدا ئ ــاوادەك ــرێ و لــە تـ ــەوەری دەســەاڵتــەكــەیــدا دەخولێتەوە. ه ــەرئ ــەوەن ــدە ب ــەس نـیـیــە كــە دەوڵــەتــی نــەتــەوەیــی بــەســەرچــاوەیــەك بــۆ هــەمــوو ئەم كارەساتانە دابنێین ،بەڵكو بەڕێز«ئۆجاالن» وەك بـ ـنـ ــەمـ ــایـ ــە ـك ــی س ـ ـ ــەرەكـ ـ ــی دەبـ ـیـ ـنـ ـێ ــت لــەبــەرهــەمـهـێـنــانــی بــارودۆخ ـێ ـكــی داخ ـ ـراودا، كە هەمەچەشنەیی و جیاوازی كۆمەاڵیەتی ڕەت ـ ـ ـ ــدەكـ ـ ـ ــات ـ ـ ـ ــەوە .بـ ـ ــەجـ ـ ــۆرێـ ـ ــك ه ـ ـ ـ ـ ــەروەك چ ـ ــۆن ئ ـ ــەم دەوڵ ـ ــەت ـ ــە ل ــەب ــزووتـ ـن ــەوەی ــەكــی ن ــەت ــەوەپ ــەرس ـت ـی ــەوە دروس ـ ــت دەبـ ـێ ــت ،كــە وەك ئایینێك ب ــاوەڕی بــەتــاكــڕەوی ئەتنیكی ه ــەی ــە ،ئ ـ ــەوەی ت ــری ــش بــەش ـێــوەیــەكــی رەه ــا رەتـ ــدە ـك ــاتـ ــەوە ،ئ ـی ـن ـجــا ئ ــەم ـج ــارەی ــان پ ــارت و ب ــزووتـ ـن ــەوەی وەهـ ــا دروس ـ ــت دەكـ ــات كــە بــازر ـگـانــی بــە هــەڵــوێـســت و خــوێـنــدنــەوە ـكـانــی ب ـ ـ ـك ـ ـ ــات ،ب ـ ـ ــەم ـ ـ ــەش ه ـ ــەم ـ ــەچ ـ ــەش ـ ـن ـ ــەی ـ ــی و ج ـیــاوازی ـیــە ـكـان و بــەهــا ـكـانــی بــەیــەكــەوەژیــان رەت دەكـ ــات ـ ــەوە .ئ ــەم ــەش ل ــەگ ــەاڵ خــۆیــدا واق ـی ـع ـێ ـك ــی ق ـ ــەی ـ ـران ـ ــاوی ئ ـ ــەوت ـ ــۆ دێ ـ ـنـ ــێ كــە مــرۆڤــە ـكـانــی ت ـێــدا لــەنــامــۆیـیــدا دەب ــن و هیچ حـقــوقـێـكــی تـێــدا نــابــێ ،زانـسـتــی تـێــدا شـێــواو و دەس ـت ــەم ــۆك ـراو دەب ـ ــێ ،ه ــون ــەرێ ـك ــی وەه ــا لــە ئـ ــارادا دەب ــێ كــە كــۆتـگـیــرە و ئ ــەرك ــدارە بە خــزمــەتـكــردنــی ه ــەژم ــوون و نــەتــەوەگــەرایــی. ت ــەن ــان ــەت ئـ ــەو حــەق ـی ـقــەتــەی بــەدەس ـت ـیــش دەهـێـنــرێــت حەقیقەتێكی وەه ـمــدارە و هیچ پەیوەندی بە حەقیقەتی رووتەوە نییە.
بەڕێزان: دەوڵــەتــی نــەتــەوەیــی بەسیفەتی ئــەوەی پــرۆژەی هەژموونی تــەواوە بەسەر مــرۆڤ و نـكــۆڵـیـكــردنــە لــەســروشـتــە كـلـتــووریـیــەكــەی، ه ـ ــەواڵ دەدات ل ـ ـ ــەڕووی رەگ ــەزگ ــەرایـ ـی ــەوە ب ـ ــەس ـ ــەر ژن ـ ـ ـ ــدا زااڵ ب ـ ـب ـ ـێـ ــت .ل ـ ــە دەوڵ ـ ــەت ـ ــی ن ـ ــەت ـ ــەوەی ـ ـی ـ ــدا پ ـ ـی ـ ــاوس ـ ــاالرێ ـ ـت ـ ــی ك ــۆم ــەڵ ـگ ــە دەگ ــات ــە ل ــوت ـك ــەی خ ـ ــۆی .چـ ــۆن وان ــەب ـێ ــت؟ لــە ـكـاتـێـكــدا ئ ــەم دەوڵ ــەت ــی نــەتــەوەیـیــە هـێــزی بەڕێزان: خــۆی لــەڕەگــەزگــەرای ـیــەوە وەردەگ ــرێ ــت ،كە دوای ئ ـ ـ ــەو خ ـ ـس ـ ـت ـ ـن ـ ــەڕووە چ ـ ــڕوپ ـ ــڕ و ل ــەڕێ ــی ژن ـ ــەوە وەك ج ــۆرێ ـك ــی كــۆمــەاڵیــەتــی ف ـراوان ـتــر و قــووڵ ـتــری ك ــردۆت ــەوە ،هــەروەهــا وەرگــرت ـنــی چــەنــد بــابــەتـێــك بــۆ شـیـكــاركــردنــی بــەس ـی ـفــەتــی ئـ ـ ــەوەی بــابــەت ـێ ـكــی ش ـت ـگــەرایــە دەوڵـ ـ ـ ــەتـ ـ ـ ــی ن ـ ــەت ـ ــەوەی ـ ــی بـ ـ ـ ــەو سـ ـیـ ـف ــەت ــەی و ئ ــام ـڕازێ ـك ــە و ه ــەم ــوو ش ـێ ــوە چــاوچ ـنــۆ ـكـی خ ـ ــودای خ ــوداكــان ــی نــەتــەوەپــەرس ـتــەكــانــە،
www.komelge.com
كــە ئــەویــش ئــایـیـنــی ئــایـیـنــە ـكـانــە الی ــان بەپێی ل ـێ ـكــۆڵ ـی ـنــەوەكــانــی ت ـێ ـك ــۆش ــەر«ئـ ــۆجـ ــاالن»، ئ ــای ــا م ــاف ــی ئ ـ ــەوەم نـیـیــە ب ـپــرســم و ب ـڵ ـێــم :ئــایــا خ ــوێ ـن ــدن ــەوەی ــەكــی م ــرۆڤ ــان ــەی ب ـ ــااڵ هــەیــە شـ ــان ب ـ ــدات ل ــەش ــان ــی خ ــوێـ ـن ــدن ــەوەی ئ ــەم فەیلەسوفەی مرۆڤـ و سەرۆكە نەوازەیە بۆ دەوڵەتی نەتەوەیی؟ ئایا هیچ قووڵی و جوانی و توندوتۆڵییەكی دیكە هەیە لە شیكاركردن و پـ ـێ ــداچ ــوون ــەوەدا ،وەك ئ ـ ــەوەی ب ــەڕێ ــز « ئۆجاالن « چاودێری قەیران و داخراوبوونە نــامــرۆڤــایــەت ـی ـیــەكــانــی دەوڵـ ــەتـ ــی ن ــەت ــەوەی ــی كرددوە؟ پ ــاش ه ــەم ــوو ئ ــەم ــان ــە ،ئــایــا مــافــی خــۆم ن ـی ـیــە بــەس ـی ـفــەتــی راپـ ــۆرت ـ ـكـ ــاری ب ـڵ ـێــم :هــزر و ف ــەلـ ـس ــەف ــەی ئـ ــۆج ـ ــاالن زۆر ف ـ ـراوان ـ ـتـ ــرە لـ ـ ـ ــەوەی ت ــەن ـی ــا بـ ـ ـ ــواری ئ ــەت ـن ـی ـك ــی ل ــەخ ــۆوە ب ـگــرێــت .چ ــارەس ــەری و خــوێ ـنــدنــەوەكــانــی و بــەشــداریـیــە ـكـانـیــ�شــی پــەیــوەنــدی بــە هــەمــوو كـ ـێـ ـش ــەك ــان ــی ڕۆژهـ ـ ـ ــەاڵتـ ـ ـ ــی نـ ـ ـ ــاوەڕاسـ ـ ـ ــت و كۆمەڵگەكانیەوە هەیە .كۆمەڵگەكانی ئەم ن ــاوچ ــە ئ ــاڵ ــۆزەی جـیـهــانـیــش پـێــویـسـتـیـیــە ـكـی زۆریــان بە» ئۆجاالنییەت» هەیە ،كە هیچی كەمترنییە لەپێویستی گەلی كورد پێی. ئ ـ ـ ـ ــازادی بـ ــۆ ت ـێ ـك ــۆش ــەر ،ب ـی ــرم ــەن ــد وفەیلەسوف عەبدوڵاڵ ئۆجاالن ئـ ـ ـ ـ ــازادی ب ـ ــۆ گـ ــەلـ ــی ك ـ ـ ــورد ل ــەه ــەم ــووشوێنێك ئـ ـ ــازادی ب ــۆ س ــوری ــای نـیـشـتـمــانــم لــەوزۆرداری ـ ـ ـ ــەی ك ــە ب ــڕی ــاری داوە یـ ــان دەب ـێــت هەبێت یــان دەبـێــت واڵت بسوتێنێت ،ئــازاد بێت لە هێزە تەكفیرییە تاریكیەكان -ئازادی بۆ سەرجەم گەالنی جیهان.
35
NO:13 - 1 Januarry 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
پارادیمی ره‌خن ه و ره‌خنه‌دان و دۆخی باشووری كوردستان حه‌سه‌ن جودی به�شی دووه‌م ()3 وه‌همی شۆڕش -شۆڕشگێڕی لـ ـ ـه راس ـ ـت ـ ـی ـ ــدا ئ ـ ـ ـ ـ ـه‌وه‌ی لـ ـ ـه‌سـ ـ ـه‌ر هت ـ ــاوه د هبـ ـ ــێ -لـ ـ ه ب ـ ــاش ـ ــووردا بـ ـ ه ت ــای ـب ـه‌ت -ب ـه‌ر ر هخـنـه‌ی هه‌مه‌الیه‌ن ه بــدرێــت و سه‌رله‌نوێ پـێـنــاسـ ه بـكــرێـتـه‌وه؛ چـ همـكــی شــۆڕش ـه .لـه‌و ب ـ ـ ــاوه‌ڕه‌دام ك ـ ه ب ـه‌بــێ ر هخ ـن ـ ه و س ـه‌رل ـ هنــوێ پـێـنــاسـ هكــردنـه‌وه‌ی چـ همـكــی ش ــۆڕش ،ئ ـهوا ب ـه‌رپــاكــردنــی شــۆڕشـێ ـكــی «زی ـن ــی -كـلـتــوری كــۆم ـه‌اڵی ـه‌تــی -س ـیــا�ســی» زۆر ئـ هسـتـ همـه.چونك ه هیچ چه‌مكێك و كرده‌یه‌ك هێنده‌ی چ ـ هم ــك و كـ ـ ــرده‌ی ش ـ ــۆڕش لـ ـ ه ب ــاش ــووردا چـ ـ ـه‌واشـ ـ ـ ه نـ ـ ـ ـ هكـ ـ ـ ـراو ه و ئ ـ ـ ـ ـ ـه‌وه‌ی ب ـ ـ هن ـ ــاوی شــۆڕش ـی ـش ـهوه ب ـه‌ڕێ ــو هچ ــوو ه ل ـ ه ب ـن ـه‌ڕ هتــدا دژ ه شۆڕش بووه ،شۆڕ�شی چه‌واش ه بووه، ش ــۆڕ�ش ــی ســاخـتـ ه بـ ــووه ،ن ـه‌ك ش ــۆڕش ب ه واتــا جه‌وهه‌رییه‌كه‌ی .بـ هنــاوی شــۆڕشـه‌وه؛
هاوار ل ه ده‌ستی دۆگماتیزم
36
ئ ـ هگ ـه‌ر و ز همـیـنـه ـكـانــی چـ هنــدیــن شــۆڕشـیــان زیـنــد هبـه‌چــاڵ كــردوو ه و كه‌سێتی ساخته‌ی شــۆڕشـگـێــڕیــان وه‌ك شــۆڕشـگـێــڕی هه‌قیقی ده‌رخستۆت ه پێش .هـه‌ر بـ هنــاوی شۆڕشه‌و ه و ههـمـێـكــی كــوش ـنــد ه زی ـهــن و خ ـ هیــاڵــی مــرۆڤــی ك ـ ــوردی ت ـ هن ـی ــو هت ـهوه ،و هه ـم ـێــك پ ـێــی وای ـ ه هه‌موو ئه‌وراپه‌ڕین ویاخیبوون وبزووتنه‌و ه چ ـ هك ــداری ــان ـه‌ی ب ـه‌رپ ــاب ــوون ـ ه ئ ـ ـهوا ش ــۆڕش بــوونـ ه و بــۆ ب ـه‌رگــری لـ ه بـه‌رژه‌و هنــدیـیـه ـكـانــی گه‌لی كوردستان و ب ه مه‌به‌ستی به‌دیهێنانی ئـ ـ ـ ــازادی و ئ ــام ــان ـج ـه‌كــان ــی دیـ ـكـ ـه‌ی گ ـ ـه‌ل و داخوازییه‌كانی بــووه .ئه‌م ه له‌كاتێكدا هیچ ی ـ هك ـێ ـك ـیــان ئ ـ ـه‌و ئ ـه‌ن ـجــام ـ ه خ ـ ــوازراوانـ ـ ـه‌ی لـێـنـ هكـه‌وتــۆتـه‌وه .بـێـگــومــان و ههـمــی شــۆڕش لـ هگـه‌ڵ خــۆیــدا وه‌هـمــی شۆڕشگێڕبوونی�شی هێناوه .لێره‌و ه ده‌كرێ ئه‌و ه بپرسین؛ ئه‌وه‌ی ب ـ هن ــاوی ش ــۆڕشـ ـه‌و ه رووی ـ ـ ــداو ه چ ــی ب ــووه؟ ئ ـ ـ ـه‌وه‌ی بـ ـ ه ن ـ ــاوی ش ــۆڕش ـگ ـێ ــڕی ـی ـه‌و ه خ ــۆی نمایش كردوو ه كێ بوو؟
ئ ـ هگ ـه‌رش ــۆڕش ب ـ ه پـێـنــاسـ ه ســاد هك ـه‌ی بریتیی ه ل ه كرده‌ی ئافراندنی «باوه‌ڕی ،هیوا، ئ ـی ـراده ،وز ه و هـێــزی تـێـكــۆشــان بــۆ ئ ــازادی و ژیانێكی باشتری گـه‌ل و كۆمه‌ڵگه« ئ ـهوا له باشووردا؛ له‌دوای هه‌رجموجۆڵێك ك ه پێی گووتراو ه «شۆڕش» نه‌ك هه‌ر ئازادی و ئه‌و ژیان ه باشتر ه گـه‌ل و كۆمه‌ڵگ ه نه‌هێنراوه‌ت ه دی ،به‌ڵكو بــاوه‌ڕی و هیوا ب ه ژیانێكی وه‌ها، ئـی ـراد ه و وز ه و هێزێكی ئـه‌وتــۆ بــۆ به‌دیهێنانی ژیــانـێـكــی و هه ــاش ،تــا هــاتــوو ه لـ ه نــاو گ ـه‌ل و كــۆمـ هڵـگـ ه كــزتــر و كـ همـتــر ب ــووه .كــوشـنــد هیــی دۆخ ـ هك ـ ه لـ ـه‌و ه دایـ ـ ه ك ـ ه ب ـ ــاوه‌ڕی و ه ـیــوا و خ ـه‌ون و خـه‌یــاڵـێـكــی م ـه‌زنــی د هی ــان ســاڵـه‌ی كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك ب ه وه‌همێكه‌و ه هه‌ڵواسراو ه كـ ه رێــك ك ــوژه‌ری ب ــاوه‌ڕی و هیوا و خ ـه‌ون و خه‌یاڵ ه مه‌زنه‌كان بووه ،وه‌همێك هه‌رجار ه وب ه ده‌مامكێكی پیرۆزه‌و ه خۆی ل ه سه‌رده‌پ (سه‌كۆ)ی جه‌ست ه و رۆحی قوربانییه‌كاندا نمایش ك ــردووه ،سـه‌ركـێــش و سـه‌رانــی ئه‌و
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
وه‌هم ه ئه‌وه‌نده‌ی ل ه هه‌وڵی خۆ پیرۆزكردن و خ ــۆ گ ـش ـت ـگ ـیــركــردن و خ ــۆ ئ ـ هب ـه‌دی ـك ــردن دابـ ــوونـ ــه ،ئـ ـه‌و هن ــد ه ه ـ هڵ ـگــری ئـ ـه‌و بـ ــاوه‌ڕی و ه ـیــوا و خـ ـه‌ون و خ ـ هیــاڵ ـ ه ن ـ هب ــوون ـ ه ك ـهوا پێیاندا هه‌ڵواسراوه .ئه‌وه‌نده‌ی مرخیان بۆ ده‌سه‌اڵت و به‌ده‌ستهێنانی به‌ش ه ده‌سه‌اڵتی زیــاتــریــان خ ــۆش ـك ــردووه ،ئ ـه‌و هن ــد ه لـه‌پـێـنــاو ئازادی و به‌رگریكردن ل ه به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی گه‌ل ه سته‌مدیده‌كه‌یاندا نه‌بوونه .بۆمه‌گه‌ر ئ ـه‌وان ـ ه خ ــاوه‌ن ه ــزری شــۆڕشـگـێــڕی بــوون؟ ـكـێ ب ــوون ئ ـه‌وان ـه‌ی سـه‌ركـیــ�شــی ئ ـه‌و و ههـمـ ه بوون؟ ماهییه‌تی چینایه‌تییان چی بوو؟. لێره‌دا گرفتی بنچینه‌یی ئه‌وه‌یه؛ كاتێك هـ ـ ــزری ش ــۆڕش ـگ ـێ ــڕی ل ـ ـ ه ه ـ ـه‌رب ــزووتـ ـنـ ـه‌و ه و ج ـمــوجــۆڵ ـێ ـكــدا ن ـ هب ـێ ــت ئ ـ ـهوا ش ـ ــۆڕش و كرده‌ی شۆڕشگێڕی و كه‌سێتی شۆڕشگێڕی و د هس ـ ـك ـ ـه‌وت ـ ــی ش ــۆڕشـ ـگـ ـێ ــڕی و ك ـل ـت ــوری شــۆڕشـگـێــڕی و ئـ هنـجــامــی شــۆڕشـگـێ ـڕانـه‌ش ب ـه‌دی ـنــای ـه‌ت .بــۆی ـ ه ك ـ ه ه ــزری شــۆڕشـگـێــڕی بـ ــزربـ ــوو ،ئ ـ ـهوا ه ـه‌رچ ــی بـ ـ هن ــاوی ش ـ ــۆڕش و شــۆڕش ـگ ـێــڕی ـی ـه‌و ه د هك ـ ــرێ دژ ه ش ــۆڕش ـ ه و ساخته‌ی ه و بۆ له‌باربردنی زه‌مینه‌ی خودی ش ــۆڕشـ ـ ه و ب ــۆ ز هب ـ ــر و هش ــان ــدنـ ـ ه لـ ـ ه خ ــودی شۆڕش. ه ــزری شــۆڕش ـگ ـێــڕی چـیـیـه؟ بـه‌رهـ همــی م ـ هتــۆدێ ـكــی شــۆڕش ـگ ـێ ـڕان ـ هی ـ ه و بــریـتـیـیـ ه لـ ه ك ــۆمـ ـ هڵـ ـێ ــك چ ـ ـه‌مـ ــك و ل ـ ــۆژی ـ ــك و روانـ ـیـ ـن ــی شــۆڕش ـگ ـێ ـڕانــه ب ــۆ دۆخ ـ ــی م ـێ ــژوو و ئـێـسـتــا و داهـ ــاتـ ــوو .م ـ هت ــۆدی شــۆڕش ـگ ـێ ـڕان ـ ه چـیـیـه؟ ئـه‌و رێگا و رێـبــاز هیـ ه كـ ه ده‌مانگه‌یه‌نێت ه ئه‌و ب ــاوه‌ڕی ـی ـه‌ی ك ـ ـهوا؛ گ ــۆڕی ــن و وه‌رچ ـه‌رخ ــان ــی ری ـش ـ هی ــی ب ــۆ دۆخ ـ ــی هـ ـ هی ــی ،پـێــویـسـتـیـیـه ـكـی ژی ــان ـی ـی ـ ه و ن ـ هب ـێ ــت ن ــابـ ـێ ــت ،ب ــۆیـ ـ ه د هب ـێ ــت دۆخێكی دیكه‌ی ئه‌لته‌رناتیف بخوڵقێنرێت. ئه‌و مه‌تۆده‌ی ه كه تیۆری شۆڕش به‌رپاكردن دێنێت ه كایه‌وه. سـتــوونــده ـكـانــی ت ـیــۆری ش ــۆڕش چیین؟ ب ـ ـه‌رل ـ ـ هه ـ ـ همـ ــوو ش ـت ـێ ــك هـ ـ ــزری ر هخ ـن ـ هی ــی س ـتــوونــدێ ـكــی بـنـچـیـنـ هیــی ت ـی ــۆری شــۆڕش ـه.
www.komelge.com
ره‌خن ه ل ه چــی؟ ره‌خن ه ل ه مـێــژوو ،ره‌خن ه ل ه دۆخــی ئێستا .هـه‌رو ههــا ستووندی دوو همــی تیۆری شۆڕشگێڕی‌خستنه‌ڕوو(ته‌رحكردن) ی ئ ـه‌ل ـت ـه‌رن ــات ـی ـف ــی ش ــۆڕشـ ـگـ ـێـ ـڕانـ ـ هی ــه ،كـ ه ژی ــان ـێ ـك ــی ئ ـ ـ ــازاده و ه ـ هم ـی ـش ـ ه لـ ـ ه گ ــۆڕی ــن و پێشكه‌وتن دایه .ستووندی سێیه‌می تیۆری ش ــۆڕش ـگ ـێ ـڕان ـ ه ب ــون ـی ــادن ــان ــی كـ هسـێـتـیـیـه ـكـی ش ــۆڕشـ ـگـ ـێـ ـڕانـ ـه‌ی ــه ك ـ ـه ك ـه‌س ـێ ـت ــی ئ ـ ـ ـ ــازاده. سـتــوونــدی چــوار همــی تـیــۆری شــۆڕشـگـێـڕانـ ه خـ ـسـ ـتـ ـنـ ـه‌ڕووی م ـی ـك ــان ـی ــزم ــی وه‌رچ ـ ـه‌رخـ ــانـ ــی شۆڕشگێڕانه‌یه ،ك ه رێكخسته‌بوونه .به‌هه‌ر چ ــوارس ـتــوونــد هی ـ هك ـه‌و ه ك ــرد ه (پ ــرۆس ــه)ی شۆڕشگێڕان ه ده‌خوڵقێت و په‌ره‌ده‌سێنێت. م ـ ـ ـس ـ ـ ــۆگ ـ ـ ـه‌رب ـ ـ ـه‌بـ ـ ــێ ه ـ ـ ـ ـ ـ ــزری ره‌خ ـ ـ ـن ـ ـ ـه‌ی ـ ـ ــی، ئ ـ هل ـت ـه‌رن ــات ـی ـف ــی شـ ــۆڕش ـ ـگ ـ ـێـ ــڕی ،ك ـه‌س ـێ ـتــی شۆڕشگێڕی و میكانیزمی شۆڕشگێڕی ،ئه‌وا
پرۆسه‌یه‌ك بۆ هۆشیاركردنه‌و ه و وه‌رچه‌رخانی زیهنی به‌شێوه‌یه‌كی زۆر الواز ده‌بینین بـه‌رپــابــوونــی ش ــۆڕش كــرد هی ـه ـكـی ئـ هسـتـ همـه. بـ ــزربـ ــوونـ ــی ی ـ هك ـێ ــك لـ ـ ـه‌و چ ـ ــوارس ـت ــوون ــد ه كــرده‌ی شۆڕشگێڕی نیوه‌چڵ و سـ هقـه‌ت و نه‌زۆك ده‌بێت. ئ ـ ـێ ـ ـس ـ ـتـ ــا ب ـ ـ ــا ب ـ ـپ ـ ــرس ـ ـی ـ ــن؛ لـ ـ ـ ـ ه سـ ـ ـ ـ ـه‌ده‌ی رابـ ـ ـ ـ ــردووه‌و ه ت ــا ئ ـێ ـس ـتــا؛ ئ ــای ــا ئ ـێ ـم ـ ه خـ ــاوه‌ن هزری شۆڕشگێڕی و مه‌تۆدی شۆڕشگێڕان ه بــوویــن؟ ئایا تا چه‌ند ئـه‌و چــوار ستوونده‌ی ت ـ ـ ـیـ ـ ــۆری ش ـ ــۆڕش ـ ـگ ـ ـێ ـ ــڕی ل ـ ـ ـه ج ـ ـمـ ــوج ـ ــۆڵ و بزووتنه‌و ه سیا�سی و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانماندا ه ـ ـ هب ـ ــووه؟ كـ ــوا تـ ـی ــۆری ش ــۆڕش ـگ ـێ ــڕی ـم ــان؟
كـ ــوا ه ـ ــزری ر هخ ـن ـ هی ـی ـم ــان؟ ك ـ ــوا پ ـ ـ ــرۆژ ه و ئـ هلـتـه‌رنــاتـیـڤـ ه شــۆڕشـگـێــڕیـی ـه ـكـانـمــان؟ كــوا كـ هسـێـتــی شــۆڕشـگـێــریـمــان؟ كــوا میكانیزمی شۆڕشگێڕیمان؟. ئـ هگـه‌ر ل ـه‌و ئـه‌د هبـیــاتــه قووڵببینه‌و ه ك ه بـ ـ ه «ئ ـه‌د هب ـی ــات ــی ش ــۆڕش ـگ ـێ ــڕی» ن ــاسـ ـراوه، ئ ـ ـهوا م ـ ــرۆڤ ی ـ هك ـس ـه‌رئـ ـه‌و راس ـت ـی ـی ـه‌ی بــۆ روونــد هب ـێ ـت ـه‌و ه ك ـ ه چ وێـنــایـه ـكـی بــۆ شــۆڕش و ش ــۆڕش ـگ ـێ ــڕێ ـت ــی ئ ـ ــاف ـ ـران ـ ــدووه ،وێ ـنــای ـه‌كــی پ ــڕ ل ـ ه ه ـێــزی ب ـ ــازوو و ج ـ هس ـت ـه ،ب ــارگــاوی ب ه تــونــدوتـیــژی ،ز هبــروز هنـگــی قـ هبــای بــۆ شــۆڕش و ش ــۆڕشـ ـگـ ـێـ ـڕان ــی بـ ـه‌رجـ ـ هسـ ـت ــه ك ـ ـ ـ ــردووه. بـ ـه‌اڵم ئ ـه‌و ئ ـه‌د هب ـیــات ـ ه خ ــۆی نـ هبــۆتـ ه چــاو ـگـی هـێــزی گــۆڕیـنــی زیـنــی و ب ـه‌رپــابــوونــی شــۆڕ�شــی زی ـ ـن ـ ــی .م ـ ـسـ ــۆگ ـ ـه‌رئـ ـ ـ ـ ـه‌وه‌ی ب ـ ــۆ ئـ ـه‌د هبـ ـی ــات ــی شۆڕشگێڕی ده‌ستنیشانم كرد بۆ «هونه‌ری شــۆڕشـگـێــڕی»ش ه ـ همــان راسـتـیـنـ ه بـه‌رچــاو ده‌كه‌وێت .ل ه خۆڕا نیی ه ك ه ل ه ئه‌ده‌بیات و هونه‌ری شۆڕشگێڕیدا ئه‌وه‌نده‌ی شۆڕشگێڕ ك «شێر و پڵنگ و ئه‌سپ» ب ه ئاژه‌ڵه‌كانی وه چــوێ ـنــدراو ه ئ ـه‌و هنــد ه بـ ه خ ــودی شۆڕشگێڕ ك مــرۆڤ خ ــۆی ن ـه‌ن ــاس ـراوه .ت ـ هنــان ـه‌ت ـكـاتـێـ ب ـیــرل ـ ه شــۆڕش ـگ ـێــڕده‌ك ــاتـ ـه‌و ه ی ـ هك ـس ـه‌رئ ـه‌و ئاژه‌اڵنه‌ی دێته‌و ه یــاد ،كاتێك بیر ل ه یه‌كێك ل ـه‌و ئ ــاژه‌اڵن ـه‌ش د هك ـ هی ـن ـه‌و ه ئ ـهوا یـ هكـسـه‌ر وێنای شۆڕشگێڕمان دێته‌و ه یاد!!. بـ ـ ـه‌اڵم ل ـ ـه‌م وێـ ـن ــایـ ـه‌دا پ ــرۆسـ ـ هیـ ـه‌ك بــۆ هـ ــۆش ـ ـیـ ــاركـ ــردن ـ ـه‌و ه و وه‌رچ ـ ـه‌رخ ـ ــان ـ ــی زی ـنــی به‌شێوه‌یه‌كی زۆرالوازده‌بینین .ل ه حیكایه‌ت وداستانه‌‌كانی نێوشیعروچیرۆك ورۆمان و تابلۆ و شانۆییه‌كاندا تۆمارێكی به‌رجه‌سته‌ی ئـ ـ ـه‌و وێ ـ ـنـ ــای ـ ـ ه د هبـ ـیـ ـنـ ـی ــن ك ـ ـ ه ب ـ ــۆ شـ ـ ـ ــۆڕش و ش ــۆڕش ـگ ـێ ــڕی ـی ــان كـ ـ ـ ـ ــردووه .لـ ـ ـه‌و وێـ ـن ــایـ ـه‌دا تـ هنـیــا «پ ـی ــاوی شــۆڕش ـگ ـێــڕ» ل ـه‌و ئ ـه‌ده‌ب ـیــات و ه ــونـ ـه‌ره‌دا د هب ـی ـنــرێــت .ب ـ ـه‌اڵم وێ ـن ــای «ژن ـ ه شۆڕشگێڕ» وه‌ك تارماییه‌كی دووری لـه‌ڕ و قــوربــانــی ده‌بینرێت .هـه‌رو ههــا لـ ه ئه‌ده‌بیات و هونه‌ری شۆڕشگێڕیدا هه‌میش ه وێنایه‌كی خ ــوێـ ـن ــاوی ب ــۆ شـ ـ ــۆڕش ن ـ هخ ـش ـێ ـن ـراو ه و وا 37
NO:13 - 1 Januarry 2017
نیشاندراو ه ك ه شــۆڕش واتــا چـه‌ك و خوێن و قــوربــانــی ،بـێـئــا ـگـا لـ ـه‌وه‌ی ش ــۆڕش بــۆخــۆی به‌رهه‌می هزری شۆڕشگێڕییه ،نه‌ك چه‌ك و خوێن.
به‌كارهێنانی چه‌ك له شۆڕشه‌كاندا بۆته سیامیه‌كی گشتی هه‌موو شۆڕشه‌كان!
هـ ـه‌رو هه ــا ل ـ ه ئ ـه‌ده‌ب ـی ــات ــی سـیــاسـیـشــدا وا پ ـێ ـن ــاس ـه‌ی ش ـ ــۆڕش كـ ـ ـراو ه كـ ـ ه بــریـتـیـیـ ه لـ ـ ه ت ـێ ـكــۆشــانــی چـ ـ هكـ ــداری و ب ـه‌كــاره ـێ ـنــانــی زه‌ب ـ ـ ــروزه‌ن ـ ـ ــگ ل ـ ـه‌ب ـ ـه‌رام ـ ـب ـ ـه‌رب ـ ـه دووژم ـ ـ ـ ــن و داگـ ـی ــرك ــاران .چ ــڕك ــردنـ ـه‌وه‌ی ش ـ ــۆڕش ه ـه‌ر ت ـ هن ـیــا ل ـ ه تـێـكــۆشــانــی چـ ـ هك ــداری و قـ هتـیــس ه ـ ـێ ـ ـش ـ ـت ـ ـن ـ ـه‌وه‌ی ت ـ ـه‌ن ـ ـیـ ــا ل ـ ـ ه ز هبـ ـ ــروز هن ـ ـ ـگـ ـ ــدا وای ـ ـ ـ ـك ـ ـ ـ ــردوو ه گ ـ ــۆڕی ـ ـن ـ ــی زی ـ ـن ـ ــی و م ـ ـ هت ـ ــۆدی شۆڕشگێڕان ه بۆ بیركردنه‌و ه و ره‌فتاركردن، ه ـه‌رو ههــا گــرتـنـه‌بـه‌ری شـێــوازه ـكـانــی دیـكـه‌ی تـێـكــۆشــانــی ئ ـ ــازادی ب ـ ه پـێــویـســت نـ هبـیـنـێــت. ئه‌م ه له‌كاتێكدا؛ ل ـه‌ده‌ره‌وه‌ی مافی به‌رگری ره‌وادا بـه ـكـارهـێـنــانــی چ ـه‌ك و ز هب ــروزه‌ن ــگ، ش ـ ـ ـ ــۆڕش ب ـ ـ ـ ه ئ ـ ـ ــاق ـ ـ ــاری چ ـ ـ ـه‌واش ـ ـ ـه ـك ـ ــاری و دژبوونه‌وه‌ی جه‌وهه‌ری خۆی ده‌بات .چه‌ك و زه‌بروزه‌نگ به‌ته‌نیا ناتوانن پێویستییه‌‌كان و ئــامــانـجـه ـكـانــی ش ــۆڕش بـێـنـنـه‌دی .بـ هتـه‌نـیــا نـ ــاتـ ــوانـ ــن دۆخ ـ ـ ــی شـ ــۆڕش ـ ـگ ـ ـێـ ــڕی ،ك ـل ـت ــوری ش ــۆڕشـ ـگـ ـێ ــڕی ،رێ ـك ـخ ـس ـت ـنــی ش ــۆڕش ـگ ـێ ــڕ، كه‌سێتی شۆڕشگێڕ ،گۆڕین و وه‌رچه‌رخانی شۆڕشگێڕان ه بخوڵقێنن. وه‌كـ ـ ـ ـ ـ ــو دی ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــاره؛ سـ ـ ـ ـ ــاد هكـ ـ ـ ـ ــردن ـ ـ ـ ـ ـهوه و چــڕكــردن ـه‌وه‌ی شــۆڕش تـ هنـیــا لـ ه بــزووتـنـه‌و ه و جـ ـم ــوج ــۆڵ ــی چـ ـ ـ ـ هك ـ ـ ــداری و ت ـێ ـك ــۆش ــان ــی 38
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
تــونــدوت ـیــژخــوازیــدا؛ ل ـه‌الی ـه‌ك ئـ همـ ه بــۆخــۆی ده‌رفـ ـ هت ــی وه‌رچ ـه‌رخ ــان ــی زی ـنــی و هــۆش ـیــاری ك ــۆمـ ـه‌اڵیـ ـ هت ــی الواز و ب ـێ ـب ــای ـه‌خ كـ ـ ـ ــردووه، ل ـه‌الی ـه ـكـی دی ـك ـ هش ـه‌و ه ده رف ـ هت ــی چــاال ـكـی و تێكۆشانی مـه‌د هنــی و جـ همــاوه‌ریــانـه ،به‌هه‌ر �س ـ ــێ ج ــۆره‌ك ــانـ ـیـ ـیـ ـه‌و ه (چ ـ ــاالكـ ــی پ ــاس ـی ــف، چ ــاالكــی ب ـه‌كــاری ـگ ـه‌ر ،چ ــاالكــی یــاخ ـی ـبــوونــی م ـه‌د هنــی) تــا دواڕاد ه بـه‌رتـ هســك كــردۆت ـهوه. لـ ـه‌م دوو خ ــاڵ ـه‌ش كــوش ـنــد هتــر ئ ـه‌و هی ـ ه كـ ه ش ــۆڕش و تــونــدوتـیــژی وه‌ك دوو ن ــاوی یـه‌ك شت بینراون. ب ـ ـ ـ ــۆ ئ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه‌وه‌ی لـ ـ ـ ـ ـ ـه‌م ڕووه‌وه ه ـ ـه‌ڵ ـ ـه تـێـگ ـ هیـشـتـنـێــك دروسـ ـ ــت نـ ـ هب ــێ ،پـێــویـسـتـ ه ئ ـ ـه‌و خ ــاڵـ ـه بـ ـخـ ـه‌یـ ـنـ ـه‌ڕوو ك ـ ـه گ ــرت ـن ـه‌ب ـه‌ری ش ـێــوازی تــونــدوت ـیــژی و بـه ـكـارهـێـنــانــی چـه‌ك ل ـ ه ش ــۆڕش ـه‌كــان ــدا بــۆت ـ ه سـیـمــایـه ـكـی گشتی ه ـ همــوو شــۆڕش ـه‌كــان ،بـ ـه‌اڵم ئ ـ هم ـ ه چـه‌نــد ه زوو ده‌سـ ـتـ ـكـ ـه‌وتـ ـه ـك ــانـ ــی ب ـه‌دی ـه ـێ ـن ــاب ـێ ــت، ئـه‌و هنــده‌ش زوو ب ه ئاراسته‌ی دیكتاتۆری و سته‌مكاری بــردووه .هـه‌ر كاتێك گرتنه‌به‌ری ش ـێــوازی ز هب ــروز هن ــگ و بـه ـكـارهـێـنــانــی چـه‌ك ت ــا ئـ ـه‌و كــات ـ ه ره‌وایـ ـ ـ ه ك ـ ه ل ـه‌چــوارچ ـێــوه‌ی ـه ـكـی لــۆژیـكــی ب ـه‌رگــریـكــاری و ب ـه‌ر هن ـگــاربــوون ـه‌وه‌دا ب ـێــت .ئ ـ هگ ـه‌رنــا ز هب ــروز هن ــگ و بـه ـكـارهـێـنــانــی چ ـ ـ ـ ـ ـه‌ك ب ـ ـب ـ ـێ ـ ـت ـ ـه ت ـ ـ ــاك ـ ـ ـه رێ ـ ـ ـ ـگـ ـ ـ ــای شـ ـ ـ ــۆڕش ب ـ ـه‌رپـ ــاكـ ــردن و ه ـ ـ همـ ــوو ش ــۆڕش ـگ ـێ ــڕێ ـت ــی لـ ه ز هبــروز هنــگ و چـ هكــدا گــوزارشـتــی لێبكرێت، ئـ ـ ـ ـهوا ب ـ ـه‌الرێ ـ ــداب ـ ــردن ـ ــی خ ـ ـ ــودی ش ـ ـ ــۆڕش و شــۆڕشـگـێــڕێـتـیـیـه .چــونـكـ ه ب ـن ـ همــای هـ همــوو شــۆڕشـێـكــی هـ هقـیـقــی ل ـ ه بـنـچـیـنـه‌دا گــۆڕیـنــی تــاك و كۆمه‌ڵگه‌ی ه ل ـه‌ڕووی زینهی ،كلتوری، كۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسییه‌وه. بـ ـێـ ـگ ــوم ــان بـ ـ ـه‌رگ ـ ــری ره‌واش ب ـ ـ ه هـ ـه‌ر �س ــێ قــۆنــاخ و ئــاسـتـیـیـه‌و ه ل ـ ه كــات و شوێنی پ ـێ ــوی ـس ــت و گـ ــونـ ـجـ ــاودا پ ـ ـ هی ـ ــڕه‌و د هك ــرێ ــت ك ـ ه بــریـتـیـیــن ل ـ ه «ب ـه‌رگ ــری ره‌وای نــا ـكـاریـگـه‌ر (پاسیڤ) ،به‌رگری ره‌وای چــاالك ،به‌رگری ره‌وای س ـه‌رتــاپــاگ ـیــر (ش ـ ـه‌ڕی شــۆڕش ـگ ـێــڕی گ ـه‌ل)» هـه‌ر یه‌كه‌یان پێداویستی و ئـه‌رك و
رۆ ڵــی خــۆیــان هـ هیـ ه و له‌یه‌كتر جـیــاوازن و ل ه دۆخی جیاوازدا ده‌چن ه بواری پێكهێنانه‌و ه. زۆر گــرنـگـ ه ل ـه‌و ه تـێـبـگـ هیــن ك ـه؛ ئ ـه‌وه‌ی س ـه‌رك ـێ ــ�ش ــی ئ ـ ـه‌و ب ــزووتـ ـنـ ـه‌و ه و ج ـمــوجــۆڵ ـ ه ی ــاخ ـی ـگ ـه‌ری و چـ ـ هك ــداری ــانـ ـه‌ی كـ ـ ـ ــردوو ه و یه‌كسه‌ر ،به‌بێ هــزری شۆڕشگێڕی ،په‌نای بۆچه‌ك بردوو ه چینی بااڵده‌ستی كوردستان و زۆر ب ـ ه دی ــاری ـك ـراوی ــش چ ـی ـنــی بــااڵده‌س ـتــی كورد بووه .چونك ه ته‌وه‌ر و بیانوو و ئامانجی ج ـم ــوج ــۆڵ ـه‌كــان ــی ئـ ـ ـه‌و چ ـی ـن ـ ه گ ـ هی ـش ـت ــن بـ ه ده‌سه‌اڵت و ده‌سه‌اڵتخوازی زیاتربووه .ئه‌م چین ه ب ه سروشت وماهییه‌تی خۆی چینێكی مشه‌خۆر ،سته‌مكار ،وابه‌ست ه ب ـه‌ده‌ره‌وه، گـ ـ هن ــده‌ڵ ،ك ــۆن ـ هپ ـه‌رس ــت و تــونــدوت ـی ــژخــواز بـ ــووه .ـكـاتـێـكـیــش گ ـ هلــی س ـت ـ همــدیــد ه (چـیـنـ ه ژێ ــرد هسـ ـتـ ـه‌كــان ) ب ـ ه ئــامــان ـجــی گ ـ هی ـش ـتــن بـ ه ئــازادی و مافه‌كانی دیكه‌یان وه‌همداربوون ه و ب ه لێشاو چوونه‌ت ه ریــزی ئه‌و بزووتنه‌و ه و جموجۆڵه‌كانیانه‌وه ،ئـه‌وا كه‌مێك ره‌نــگ و ق ـ هبــاره‌ی ئ ـه‌و بــزووت ـن ـه‌و ه و جـمــوجــۆاڵنـ هیــان گ ـ ــۆڕی ـ ــوه ،ب ـ ـ ـه‌اڵم هـ ـی ــچ ك ـ ــات نـ ـ ـ ـ ـ ــاوه‌ڕۆك و ماهییه‌ته‌كه‌یان نه‌گۆڕیو ه و دواجــار ئاكامی ه ـ ـ هم ـ ــوو ئ ـ ـ ـه‌و ب ـ ــزووت ـ ـن ـ ـه‌و ه و ج ـم ــوج ــۆاڵن ـ ه هـ ـه‌رپــاب ـ هنــد ب ـ ه ب ـه‌رژه‌و هن ــدی ـی ـه‌كــان ــی چـیـنـ ه بــااڵد هسـتـ هكـه‌ی كــوردسـتــان ش ـكــاو هت ـه‌و ه و ئاوی ل ه ئا�شی ئه‌وان كردووه. مسۆگه‌ر چینی بــااڵد هســت هه‌رچییه‌ك بـكــات ته‌نیا له‌پێناو مــانـه‌و ه یــان زیاتركردنی ه ـه‌ژم ــوون و بــااڵده‌س ـت ـێ ـتــی خ ــۆی د هی ـكــات، ج ــا چ لـ ـ ه د هس ـ ـه‌اڵت ـ ــدا ب ـێــت یـ ــان لـ ـ ه دۆخ ــی ئــۆپــۆزس ـیــۆنــی و دژب ـ ـه‌ری د هسـ ـه‌اڵت ــدا بـێــت. چینی بااڵده‌ستی كوردیش هه‌مان سروشتی هه‌ی ه و زیــاتــریــش .بۆی ه ئـه‌و چین ه نـه‌ك هه‌ر شۆڕ�شی نه‌كردوو ه و نایكات ،به‌ڵكو هه‌رچی زه‌مین ه و ده‌ر هفـ هتــی شۆڕشگێڕیش هه‌بوو ه ل ـ هب ــاری ـب ــردووه ،ه ـه‌رچ ــی م ـ هیــل و ه ـه‌ســت و ه ــۆش ـی ــاری ش ــۆڕش ـگ ـێ ــڕی ه ـ ـ هبـ ــوو ه ه ـه‌وڵ ــی الوازك ـ ـ ــردن و س ــڕی ـن ـه‌وه‌ی داوه ،ت ـ هنــان ـه‌ت هه‌رچی كه‌سێتییه‌ك یان رێكخستنێك ،ك ه
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
هـ هنــدێــك تــایـبـ هتـمـ هنــدێـتــی شــۆڕشـگـێــڕێـتـیــان هه‌بووبێ،هه‌وڵی له‌ناوبردنی داو ن. ل ـ ـ هم ـ ـه‌ش كـ ــوش ـ ـنـ ــد هتـ ــرئ ـ ـ ـه‌و چ ـی ـن ـ ه ل ـ ه ش ـس ـت ـه‌كــان ـه‌و ه ئ ـی ــدی ت ـ هن ـیــا وه‌ك چـیـنـێـكــی نـ ــاڕازی لـ ـه‌وه‌ی ل ـ ه د هس ـه‌اڵتــدارێ ـتــی ئـێ ـراقــدا پ ـ ـه‌راوێ ـ ــزخ ـ ـراو ه ی ـ ــان ك ـ هم ــی ب ـ ـه‌رك ـ ـه‌وتـ ــووه، ده‌رچوو ه و بۆت ه ئامرازو ده‌سكه‌الی ده‌ستی داگیركه‌رانی كوردستان و زلهێزانی جیهان و له‌وكاته‌و ه تا ئێستا ئه‌و چین ه هیچ نیی ه جگ ه ل ـ ه بــازرگــانــانــی دۆزی گ ـه‌ل ـ هك ـه‌ی خــۆیــان و تااڵنكاری واڵته‌كه‌یان. ()4 پـ ـ هت ــاك ــان ــی شـ ـ ــۆڕش – دۆگـ ـم ــاتـ ـی ــزم و لومپه‌نیزم ده‌كـ ـ ـ ـ ـ ــرێ ك ـ ـه‌م ـ ـێـ ــك بـ ـ ـ ــاس لـ ـ ـه كـ ــرۆ ـك ــی ئـ هقـڵـیـیـه‌تــی ئـ ـه‌و ب ــزووت ـن ـه‌و ه و جـمــوجــۆاڵنـ ه ن كـ ـهوا بــان ـگ ـه‌ش ـه‌ی هـ هڵـگـیــرســانــدنــی بـك ـ هی ـ ش ـ ــۆڕش و شــۆڕش ـگ ـێــڕێ ـت ـیــان ك ـ ـ ــردوو ه و تــا چ ـ هن ــد ه گـ ـی ــرۆده‌ی پ ـه‌تــاكــانــی دۆگ ـمــات ـیــزم و لومپه‌نیزم بوونه‌ته‌وه .بێگومان ل ه دۆگماتیزم و لــومـپـ هنـیــزمــدا ه ــزری شــۆڕشـێـگـێــڕی نییه، به‌ڵكو دژ ه شــۆڕ�شــی هـ هیـه .كوشنده‌یی هه‌ر ب ــزووت ـنـ ـه‌و هیـ ـه‌كــی ب ــان ـگ ـ هش ـه‌كــاری ش ــۆڕش لـ ـ ـ ـ ـ ـه‌وه‌دا د هس ـ ـت ـ ـپ ـ ـێـ ــده ـك ــات كـ ـ ـ ه پـ ـه‌ت ــاكــان ــی دۆگـمــاتـیــزم و لــومـپـه‌نـیــزمــی تـیــدا گ ـه‌را بـكــات. ئه‌م ه ده‌بێت ه مه‌رگی هه‌ربزووتنه‌وه‌یه‌ك .ئه‌م راستینه‌ی ه بــۆ كه‌سێتییه‌كیش هـه‌ر راسته. كه‌سێتی دۆگـمــایــی و كه‌سێتی لومپه‌نیست به‌و ئه‌قڵییه‌ته‌ی هه‌یانه ،نه‌ك هه‌ر ناتوانن بـبـنــه شــۆڕشـگـێــڕێـكـ ی س ـه‌رك ـه‌وت ــوو ،بـ هڵـكــو ده‌بن ه به‌اڵی مه‌زنی ناو شۆڕشه‌كانیش. و هك ـ ـ ـ ـ ـ ــو دیـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــار ه دۆگـ ـ ـ ـم ـ ـ ــاتـ ـ ـ ـی ـ ـ ــزم خـ ـ ــۆی خـزانــدۆتـ ه نــاو هـ همــوو كــونــج و كه‌له‌به‌ركانی زیـهـنـیـیـ هتــی ئ ـه‌و بــزووت ـن ـه‌وان ـه‌ی بــانـگـه‌شـه‌ی بـ ـه‌رپ ــاك ــردن ــی شـ ـ ــۆڕش و شــۆڕش ـگ ـێــڕێ ـت ـیــان كـ ـ ــردووه ،ب ــزووت ـن ـه‌وه‌كــان ــی ن ـ هت ـه‌و هپ ـه‌رس ـتــی سه‌ره‌تایی ،چه‌په‌كان ،ئێستاش ئیسالمیی ه د هسـه‌اڵتـخــوازه ـكـان هه‌موو جموجۆڵێكیان
www.komelge.com
غـه‌رقــی دۆگـمــاتـیــزم بــووه .كه‌سێتی دۆگمایی جموجۆڵ ه شۆڕشگێڕییه‌كان وشك ده‌كات. دۆگ ـ ـ ـمـ ـ ــات ـ ـ ـیـ ـ ــزم (چ ـ ـه‌ق ـ ـب ـ ـه‌س ـ ـت ـ ــووی ـ ــی) چ ـی ـی ـه؟ ئـ هقـڵـیـیـ هتـێـكــی ح ـ هت ـم ـی ـه‌ت ـگ ـه‌رای ـه و ر هت ـك ــردن ـه‌وه‌ی ر هه ــا و پ ـ هس ـنــدكــردنــی ره‌ه ــا و خ ــۆن ــاو هن ــدی ـت ــن ب ـه‌ب ـن ـ هم ــا وه‌رد هگ ـ ــرێ ـ ــت و دژی رێـســا ـكـانــی دیــالـیـكـتـیـكـه .ل ـ ه گ ـهوه ـه‌ری دۆگـمــاتـیــزمــدا؛ د همــارگ ـیــری ،خــۆسـ هپــانــدن، ق ـه‌ده‌رگ ـه‌رای ــی ،پــۆلـیـنــی دوان ـه‌یــی (ی ــان ره‌ش یـ ـ ــان س ـ ـپـ ــی) ،ره‌هـ ـ ــاگ ـ ـ ـه‌رایـ ـ ــی ،ق ــاڵ ـب ـگ ـه‌رای ــی هـ هیـ ه و كــۆڵـ هكـ ه سـه‌ر هكـیـیـه ـكـانــی پێكدێنن.
دۆگامتیزم ده‌سه‌اڵتخوازێتییه. ده‌سه‌اڵتخوازێتی ل ه رۆحی گشت بزووتنه‌و ه سیاسییه چه‌كدارییه‌كاندا ههیهل ـ هن ــاواخ ـن ــی ه ـ ـه‌ر ك ـ هس ـێ ـتــی و رێ ـك ـخ ـس ـتــن و كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی دۆگماییدا ،جا ئه‌و كه‌سێتی و رێ ـك ـخ ـس ـتــن و ك ــۆم ـ هڵ ـگ ـه دۆگ ـ ـمـ ــاك ـ ـراوه، ئـ ــای ـ ـی ـ ـنـ ــدارب ـ ـێـ ــت ی ـ ـ ــان ن ـ ـ هب ـ ـێ ـ ــت ،م ـ ـ هت ـ ــۆدی ئ ــوس ــوڵـ ـگـ ـه‌رای ــی و س ـ هل ـ هف ـی ـی ـ هت ـگ ـه‌رای ــی و گ ـه‌ڕان ـه‌و ه بــۆ «ش ـكــۆداری ـی ـه‌كــان»ی راب ــردوو هـ ـ هی ــه .ك ـ هس ـێ ـتــی دۆگ ـم ــای ــی كـ هسـێـتـیـیـه ـكـی ناسروشتیی ه و ده‌رده‌دار و گرفتاره .چونك ه پێشكه‌وتن و گه‌شه‌سه‌ندن په‌سند ناكات و لـ ههـه‌وڵــی كوشتن یــان بڵێین راوه‌ستاندنی ئـ ـه‌و دوو رێ ـســا دیــالـیـكـتـیـكـیـ ه ده‌دات .ئ ـه‌و هه‌وڵ ه كوشنده‌یه‌ی كه‌سێتی دۆگمایی هه‌ر تـ هنـیــا ل ـ هگ ـه‌ڵ خ ــۆی و ل ـ هگ ـه‌ڵ‌نــاخــی خــۆیــدا نییه ،به‌ڵكو هه‌وڵده‌دات به‌سه ر ده‌وروبـه‌ر و كۆمه‌ڵگه‌كه‌یشیدا بیسه‌پێنێ و ته‌نانه‌ت ژیان رابوه‌ستێنێت یان بیگه‌ڕێنێته‌و ه دواو ه و بۆ رابردووی دوورپه‌لكێ�شی بكات.
یـ ـ ـه‌كـ ـ ـێ ـ ــك ل ـ ـ ـ ـه بـ ـ ـه‌رهـ ـ ـه‌مـ ـ ـه‌ك ـ ــان ـ ــی ئـ ـ ـه‌و دۆگ ـم ــات ـی ــزم ـه‌ی هـ ـه‌ژم ــوون ــی خـ ــۆی ب ـه‌س ـه‌ر بـ ــزووت ـ ـن ـ ـهوه ـك ــانـ ــدا كـ ـێـ ـش ــاوه ؛ ئـ ـ ـه‌و و هه ـم ـ ه ش ــۆڕشـ ـگـ ـێ ــڕیـ ـیـ ـه خـ ــوڵ ـ ـق ـ ـێ ـ ـن ـ ـراوه‌ی ـ ـه ك ـ ـه ل ـه لـ ــوت ـ ـك ـ ـه‌دا ل ـ ـ ه «وه‌ه ـ ـم ـ ــی پـ ـیـ ــرۆزیـ ـی ـ ـه ـك ــان»دا خ ـ ـ ـ ــۆی ب ـ ـه‌رج ـ ـه‌س ـ ـت ـ ـه كـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــردووه ،وه‌ه ـ ـمـ ــی پـ ـی ــرۆزیـ ـیـ ـه‌كــان ی ـ هك ـێ ــك ل ـ ـ ه ك ــوش ـن ــده‌ت ــری ــن وه‌همه‌كانی ده‌رهاویشته‌ی وه‌همی شۆڕش- شــۆڕشـگـێــڕیـیــن .ل ـه‌و و هه ـم ـه‌دا؛ پ ـیــرۆزیــی ب ه ب ــااڵی حــزب و رێـكـخـراوه ـكـانــی ،س ـه‌ركــرد ه و دارود هس ـت ـه‌كــانــی ،بـنـ همــاڵـ ه و مــوڵـكـه ـكـانـیــدا كـراوه .ئـه‌و بزووتنه‌وان ه خۆیان ب ه ناوه‌ندی هه‌موو هه‌قیقه‌ته‌كان زانیو ه و وه‌ك ئه‌وه‌ی ره‌وایه‌تی تێكۆشان و شۆڕش و شۆڕشگێڕی هه‌رته‌نیا الی ئه‌وانه .ئه‌م لۆژیك ه دۆگمایی ه ملهوڕییه‌كی ئه‌وتۆی له‌گه‌ڵ خۆیدا هێناو ه كـ ه ش ـه‌ڕی د هیــان ســاڵـه‌ی نـێــوان ره‌وتـه ـكـانــی ن ـ ــاو ب ـ ــزووت ـ ـن ـ ـه‌وه‌ی س ـی ــا�س ــی – چـ ـ هك ــداری ل ـ ـێ ـ ـب ـ ـك ـ ـه‌وێ ـ ـت ـ ـهوه ،د هی ـ ـ ـ ـ ــان ئـ ـیـ ـنـ ـشـ ـیـ ـق ــاق و پارچه‌بوونی له‌گه‌ڵ خۆیدا هێناوه. هـ ـه‌رو هه ــا ی ـ هك ـێــك ل ـ ه تــایـبـ هتـمـ هنــدیـیـ ه ب ـ ـ ـن ـ ـ ـچ ـ ـ ـی ـ ـ ـن ـ ـ ـه‌ی ـ ـ ـی ـ ـ ـه‌كـ ـ ــان ـ ـ ــی دۆگ ـ ـ ـ ـم ـ ـ ـ ــات ـ ـ ـ ـی ـ ـ ـ ــزم ده‌س ـه‌اڵت ـخ ــوازێ ـت ـی ـی ـه .ده‌س ـه‌اڵت ـخ ــوازێ ـت ــی لـ ـ ه رۆح ـ ــی گ ـش ــت بـ ــزووتـ ـن ـ ـه‌و ه س ـیــاس ـی ـی ـ ه - چه‌كدارییه‌كاندا هه‌یه .له‌پێناو گه‌یشتن ب ه د هسـه‌اڵتــدارێـتــی و لـ ه ئــانــی گه‌یشتنیشیاندا لـ ـه‌پـ ـێـ ـن ــاو م ـ ــانـ ـ ـهوه و ق ـ ــۆرخ ـ ـك ـ ــاری زی ـ ــات ـ ــردا ه ـه‌رچ ـی ـی ـ هك ـی ــان هــات ـب ـێ ـت ـ ه پ ـێ ــش ب ـێ ـبــاكــان ـ ه ك ـ ـ ــردووی ـ ـ ــان ـ ـ ــه و ئـ ـ ـی ـ ــدی س ـ ـڵ ـ ـیـ ــان ل ـ ـ ـ ه ه ـیــچ نه‌كردۆته‌وه. لــومـپـه‌نـیــزمـیــش وه‌ك پـه‌تــایـه ـكـی دیـكـه‌ی نــاو بــزووتـنـه‌و ه سیاسیی ه چه‌كداریییه‌كان، تـ ــا ه ـ ــات ـ ــووه ،ل ـ ـه ب ـ ـیـ ــركـ ــردن ـ ـهوه و ره‌ف ـ ـت ـ ــار و هه‌ڵوێست چ ـ هك ـه‌ره‌ی ك ــردووه .لومپه‌نیزم چییه؟ لومپه‌نیزم ئه‌قڵییه‌تێكی پووچگه‌رای «نهێلیست»ی تاكگه‌رای ره‌مه‌كبازی دابڕاو ل ـ ه پ ــرۆسـ ـه‌ی ج ـڤــاك ـبــوون ـه .لــوم ـپ ـ هن ـیــزم بـ ه ســروش ـتــی خ ــۆی ب ــای ـه‌خ ب ــۆ ه ـیــچ بـ ههــایـه ـكـی م ــرۆی ــی – ج ـڤ ــاكــی دان ــانـ ـێ ــت و ئـ ـ ـ ــازادی لـ ه 39
NO:13 - 1 Januarry 2017
بـه‌ڕ هڵــایــی تــاكــڕه‌ویــدا ده‌بینێت و گاڵته‌ی ب ه هه‌موو به‌هایه‌كی مرۆیی دێت .ل ه بنچینه‌دا لــوم ـپ ـ هن ـیــزم كــار هك ـت ـه‌ر و ڤـیــریـســۆنـێـكــی زیـنــی ل ـی ـب ـرال ـی ــزم ــه .ل ــوم ـپ ـه‌ن ـه‌كــان ـی ــش س ـ ـه‌ره‌تـ ــا لـ ه س ـێ ـب ـه‌ری د هسـ ـه‌اڵت ــدا خ ــۆ د هنــوێ ـنــن و ه ـه‌ر كــات ـێ ــك گ ـ هی ـش ـت ـن ـ ه د هسـ ـه‌اڵتـ ـی ــش ه ـ ـه‌رچــی بـ ههــای كــۆمـ هڵـگـ ه هـه‌یـ ه بـێـبــا ـكـانـ ه د هیـخـ هنـه به‌رره‌شه‌بای تااڵنكارییه‌وه.
ل ه رووكاردا كه‌سێتی لومپه‌ن وه‌ك یاخیبووێك له نه‌ریتی كۆمه‌ڵگ ه خۆی منایش ده‌كات
كاتێك لومپه‌نیزم وه‌ك چه‌مك و لۆژیك و كلتور و كه‌سێتی لـ ه نــاو بــزووتـنـه‌وه‌یـ هكــدا بااڵده‌ست ده‌بێ ،ئیدی ئه‌و بزووتنه‌وه‌ی ه ل ه راسـتـه‌ڕێــی خــۆی الده‌دات و ب ـه‌ره‌و ز هڵـكــاوی پ ــووچـ ـگـ ـه‌رای ــی و گ ـ هن ــد هڵ ـێ ـت ــی و ب ـێ ـب ـه‌هــایــی ده‌ڕوات .بزووتنه‌و ه سیاسییه‌كانی باشوور، ب ـ ههــۆی ه ـه‌ژاری ـیــان ل ـ ه ه ــزری شــۆڕشـگـێــڕی و ن ـ هبــوونــی دیـسـپـلـیــن و رێـكـخـسـتـ هبــوونــدا، لـ ـ ه م ــاو هیـ ـه‌كــی كـ ــورتـ ــدا پـ ـ هت ــای لــوم ـپ ـه‌ن ـیــزم لـ ـ هنـ ــاویـ ــانـ ــدا ت ـ ـ هش ـ ـه‌ن ـ ـه‌ی ك ـ ـ ـ ـ ــردووه .ئ ـی ــدی ك ـل ـتــوری لــومـپـنـێـتــی ب ـ هس ـه‌ریــانــدا زاڵ ـب ــوو ه و كـ هسـێـتــی لــوم ـپ ـه‌ن بـ هئــاســانــی بــااڵده‌سـتـێـتــی خۆی به‌سه‌ر ئه‌و بزووتنه‌و ه و رێكخستنه‌دا د هسـ هپـێـنــێ و هـیــچ شتیك رێـگـیــری لـێـنــا ـكـات. ئـ ـی ــدی ل ـ ـه‌و رێ ـك ـخ ـس ـتــن و ب ــزووتـ ـنـ ـه‌وه‌یـ ـه‌دا ك ـ هس ـێ ـتــی ل ــوم ـپ ـه‌ن ل ـ ه ه ـ هم ــوو ب ــواره‌كــان ــدا د هب ـێ ـت ـ ه ن ـمــوون ـ ه (نـ ـم ــوذج)ی چــاول ـێ ـك ـراو و په‌یڕه‌وكراو. ئـ هگـه‌ر دۆخــی ئـ همــڕۆی كۆمه‌ڵگ ه و تاكی ب ــاش ــوور ب ـ ه گـشـتــی و دۆخـ ــی ح ــزب و الی ـ هن ـ ه 40
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
ده‌سه‌اڵتداره‌كان وئه‌وانه‌ش ك ه ل ه سێبه‌ری ده‌سه‌اڵتدا بازرگانی ب ه سیاسه‌ت و گه‌ل و واڵته‌وه ده‌كه‌ن به‌تایبه‌تی ،هه‌ڵسه‌نگێنین، ئ ـ ـهوا بـ ـ ه روون ـ ـ ــی ب ــااڵد هسـ ـت ــی و ه ـه‌ژم ــوون ــی ئ ـ هق ـڵ ـی ـی ـه‌ت و ك ـل ـت ــوری لــوم ـپ ـ هن ـیــزم ل ـ ه پــاڵ ئه‌قڵییه‌ت و كلتوری دۆگماتیزمدا ده‌بینین. ل ـ هب ـن ـچ ـی ـن ـه‌دا سـیـسـتـ همــی د هس ـه‌اڵت ــدارێ ـت ــی ب ــاش ــوورئــاوێ ـت ـ هی ـه ـكـی س ـیــاس ـ هتــی دۆگ ـمــایــی و لــومـپـ هنـێـتـیـیـ ه و ب ـه‌ره ـ هم ــی دۆگ ـم ــات ـی ــزم و لومپه‌نیزمه. بێگومان ل ه رووكــاردا كه‌سێتی لومپه‌ن وه‌ك ی ــاخ ـی ـب ــووێ ــك ل ـ ـ ه نـ ـه‌ریـ ـت ــی كــۆم ـ هڵ ـگ ـ ه خ ــۆی نـمــایــش ده ـك ــات ،ب ـه‌اڵم ل ـ ه بـنـچـیـنـه‌دا یاخیی ه لـ ه بـ ههــا كــۆمـه‌اڵیـ هتـیـیــه جــوانـه ـكـانــی كۆمه‌ڵگه ،زیــاتــر ر همـ هكـبــازیــی تاكڕه‌وییانه‌ی خـ ــۆی و پ ــاب ـ هن ــد ن ـه‌ب ــوون ــی بـ ـ ه پ ـ هیــوه‌نــدی ـی ـ ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانه‌و ه به‌وئاقار ه ئاراسته‌گیری ده‌كات .لێره‌و ه پێویست ده‌كات په‌یوه‌ندی و جـیــاوازی نـێــوان یاخیبوون و شۆڕشگێڕێتی ب ـب ـی ـن ـیــن .م ـس ــۆگ ـه‌ری ــاخ ـی ـب ــوون ی ـ هك ـێ ــك لـ ه تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی شۆڕشگێڕێتییه ،چونك ه ل ه سیسته‌می ده‌سه‌اڵتدارێتی و كۆمه‌ڵگه‌ی بــاو یاخی د هبـێــت ،بـه‌اڵم شۆڕشگێڕێتی ته‌نیا ل ـ ـ ه ی ــاخ ـی ـب ــوون ــدا چـ ــڕ ن ـ اب ـێ ـت ـه‌و ه وه ـ هم ــوو یاخیبوونێكیش شۆڕشگێڕێتی نییه. ك ـ ـه‌وات ـ ـ ه ل ـك ــان ــدن ــی ش ــۆڕش ـگ ـێ ــڕێ ـت ــی بـ ه ی ــاخـ ـیـ ـب ــوون ـ ـه‌و ه وێ ـ ـن ـ ــای چ ك ـ هس ـێ ـت ـی ـی ـه‌كــی ئـ ــافـ ـرانـ ــدووه؟ ئ ـ ـ ـه‌وه‌ی د هب ـی ـن ــرێ ــت لـ هپـشــت ئ ـ ـ ـه‌و وێ ـ ـنـ ــاكـ ــردن ـ ـه‌ی ش ــۆڕشـ ـگـ ـێ ــڕیـ ـی ــدا ،ك ـ ه ت ـ هن ـی ــا ی ــاخ ـی ـگ ـی ــره و ب ـ ـ ـه‌س ،ك ـ هس ـێ ـت ـی ـی ـه ـكـی لومپه‌ن ده‌بینرێت .لومپه‌نیزم ل ه گه‌وهه‌ردا به‌رجه‌سته‌ی كه‌سێتییه‌كی زه‌بروزه‌نگخواز ه و ئه‌وه‌نده‌ی هێزی ماسولكه‌كانی ده‌جوڵێت ئ ـه‌وه‌نــد ه خــانـه ـكـانــی مێشكی نــاجــوڵـێــت .پێم وای ـ ـ ه ك ــوش ـن ــد هت ــری ــن دۆخ ـ ــی شــۆڕش ـگ ـێــڕێ ـتــی ســاخـتـ ه ئ ـه‌و دۆخ ـ هیـ ه كـ ه كه‌سێتی لومپه‌ن بـ ـه‌رجـ ـ هس ـتـ ـه‌ی كـ ـ ـ ــردوو ه و لــوم ـپ ـ هن ـیــزم ـیــش ده‌بێت ه ئایدیۆلۆژیا شۆڕشگێڕییه‌كه‌ی!!.
()5 ره‌وتـه ـكـانــی دژ ه شــۆڕش – ئاشبه‌تاڵ و تااڵنی مـ ـ ـس ـ ــۆگـ ـ ـه‌رل ـ ـه‌پ ـ ـێ ـ ـنـ ــاو قـ ـه‌ڵـ ـه‌مـ ـب ــازێـ ـك ــی ش ــۆڕش ـگ ـێ ـڕان ـه‌دا پ ـێــوی ـس ـت ـ ه ئ ـ ـه‌و م ـێ ــژووه‌ی به‌ناوی شۆڕشه‌و ه تۆماركراوه به‌ر ره‌خنه‌ی ه ـ ـ هم ـ ـه‌الی ـ ـ هن ـ ـ ه ب ـ ــدرێ ـ ــت و ئ ـ ـ ـه‌و سـ ـ ـه‌رابـ ـ ـه‌ی ب ـ هن ــاوی ش ــۆڕش ـه‌و ه خ ــۆی نـمــایــش ك ــردوو ه بـ ــڕه‌وێ ـ ـنـ ــرێ ـ ـت ـ ـهوه ،ئـ ـ ـه‌و سـ ـیـ ـح ــره‌ی ل ـ ـ ه خ ــۆی ئــااڵنــدبــوو لـێــی دامــاڵــرێــت و رووت و ره‌ج ــاڵ ب ـكــرێــت .ب ــۆی ـ ه ل ـێ ــره‌دا زۆر ب ـ ه پــووخ ـتــی ئ ـه‌و ك ــرده‌ی ره‌وانــدن ـه‌و ه و دامــاڵـێـنـه‌ی «مـێــژووی شۆڕش» ده‌خه‌ینه‌ڕوو.
میللیگه‌رای سه‌ره‌تایی(یان نه‌ته‌وه‌په‌رستی سه‌ره‌تایی) خاوه‌ن ئه‌قڵییه‌تێكی دۆگامیی نه‌ته‌وه‌په‌رستیی به‌رته‌سك و ده‌مارگیری دژه شۆڕشه ئـ ـ ـه‌گـ ـ ـه‌ر بـ ـ ــزووت ـ ـ ـن ـ ـ ـهوه چ ـ ـ ـ ـه‌كـ ـ ـ ــداری و س ـی ــاسـ ـی ـیـ ـه‌كــان ــی ب ـ ـ ــاش ـ ـ ــوور ،لـ ـ ـ ه س ـ ـ ـه‌ده‌ی بیسته‌مه‌و ه تا رۆژی ئه‌مڕۆ ،پۆلین بكه‌ین، ئ ـهوا ده‌تــوان ـیــن ل ـ ه رووكـ ــاردا و هه ــا پۆلینیان ب ـك ـ هیــن« :مـیـلـلـیـگـه‌رایــی س ـه‌ر هت ــای ــی ،چـه‌پــی كــاس ـیــك ،ئ ـی ـســامــی س ـی ــا�س ــی ،لـیـب ـرالـیــزمــی پاوانخواز» ئه‌وپۆلین ه پۆلینكردنی ره‌وته‌كانی ن ـ ــاو ب ـ ــزووت ـ ـن ـ ـه‌وه‌ی سـ ـی ــا�س ــی و چ ـ ـ هكـ ــداری بــاشــووره .ب ـه‌اڵم ـكـامـه‌یــان نـغــرۆ نـ هبــوونـ ه ل ه دۆگـمــاتـیــزم؟! ئ ـه‌وه‌ی ئـه‌وانـه‌ی خوڵقاندوو ه و ل ـ هس ـه‌رپ ـێــی راگ ــرت ــوون و گ ـ هی ــان ــدوون ــی ب ه د هس ـه‌اڵت خــودی دۆگماتیزمه .ئـه‌و ره‌وتــانـ ه ن ـ ـه‌ك ه ـ ـه‌رب ــان ـگ ـه‌ش ـه‌كــان ـی ــان بـ ــۆ شـ ــۆڕش
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
بـه‌رپــاكــردن و شۆڕشگێڕێتی خه‌ڵه‌تاندنێكی گـ ـ ـه‌ور ه ب ـ ــوون ،ب ـ هڵ ـكــو خ ــۆش ـی ــان بــوون ـه‌ت ـ ه ره‌وت ـ ــی دژ هشـ ــۆڕ�شـ ــی و ش ــۆڕ�ش ــی چ ـه‌واش ـه. ب ه ئه‌قڵییه‌تی دۆگمایی و ب ه تایبه‌تمه‌ندێتی ق ـ هڵ ـم ــڕه‌وێ ـت ــی و ده‌سـ ـه‌اڵتـ ـخ ــوازێـ ـت ــی چـیـنــی بااڵده‌ستی كورد چۆن شۆڕش به‌رپا ده‌كرێ و چۆن ده‌توانن ببن ب ه شۆڕشگێڕ؟! م ـ ـ ـی ـ ـ ـل ـ ـ ـل ـ ـ ـی ـ ـ ـگ ـ ـ ـه‌رای س ـ ـ ـ ـه‌ره‌ت ـ ـ ـ ــای ـ ـ ـ ــی(ی ـ ـ ـ ــان نـ ـ ـه‌تـ ـ ـه‌وه‌پـ ـ ـه‌رسـ ـ ـت ـ ــی س ـ ـ ـه‌ره‌ت ـ ـ ــای ـ ـ ــی) خـ ـ ـ ــاوه‌ن ئ ـ هق ـڵـیـی ـه‌تـێـكــی دۆگ ـم ــای ــی ن ـ هت ـه‌و هپ ـه‌رس ـت ـیــی بـه‌رتـ هســك و د همــارگ ـیــری دژ ه شــۆڕش ـ ه (كـ ه بـ ـ ه ك ــوردایـ ـ هت ــی ن ـ ــاس ـ ـراوه) و ل ـ هب ـن ـچ ـی ـن ـه‌دا ئایدیۆلۆژیای چینی بااڵده‌ستی كورد ه (باڵ ه ده‌ر هب ـ ـه‌گ و كــۆم ـپ ـرادۆر هك ـه‌ی) .ه ـه‌ر كاتێك ل ـ هس ـه‌رب ـ هش ـ ه ده‌س ـ ـ ـه‌اڵت نــاكــۆكــی ل ـ هگ ـه‌ڵ ده‌سه‌اڵتدارێتی ناوه‌ندی ئێراقدا هه‌بووبێت، یان هه‌ر كاتێك هێز ه ده‌ره‌كییه‌كان له‌هه‌وڵی پیالندا بن دژ ب ه گه‌النی ئێراق ئه‌وا ئه‌و هێز ه مـیـلـلـیـگـه‌را سـه‌ره‌تــایـیـ هیــان خـسـتــۆتـ ه گ ـه‌ڕو ب ـه‌كــاری ـه ـێ ـنــاون .ئ ـیــدی ئ ـ ـه‌وه‌ی پـێـیــد هگــوتــرێ «ش ــۆڕ�ش ــی ئ ـ هی ـلــول» جـگـ ه ل ـ ه تـێـكـ هڵـبــوونــی خ ــواسـ ـت ــی پ ـ ــاوان ـ ـخـ ــوازی ده‌ر هب ـ ـ ـه ـگ ـ ــی كـ ــورد له‌گه‌ڵ پیالنی هێز ه ده‌ره‌كییه‌كان (ئه‌مریكا، بـه‌ریـتــانـیــا ،ئیسرائیل ،ئـێ ـران) دژ بـ ه گه‌النی ئێراق هیچی دیك ه نـه‌بــووه .باڵی میللیگه‌رای سه‌ره‌تایی راسـتــڕه‌و (مـه‌الیــی) ،ك ه ئه‌مڕۆ ل ه پــارتــی و هاوسه‌نگه‌ره‌كانیدا به‌رجه‌سته‌یه، ه ـه‌وڵ ــده‌دات لـ هیـ هكـكــاتــدا ل ـ ه ســای ـه‌ی هـه‌م س ـی ـس ـت ـ همــی ق ـ ـه‌وار هپ ـ ــارێ ـ ــزی داگ ـی ــرك ـهران ــی كوردستان و هه‌میش سیسته‌می لیبرالیزمی سه‌رمایه‌ی جیهانیدا درێژ ه ب ه ته‌مه‌نی خۆی بــدات .بێئاگا لـه‌وه‌ی سیسته‌می سه‌رمایه‌ی جـیـهــانــی لـ هپـێـنــاو پــاوان ـخــوازی خــۆیــدا ئـ همــڕۆ خ ـه‌ری ـك ــی هـ ـ هڵ ــو هش ــان ــدنـ ـه‌وه‌ی سـیـسـتـ همـ ه ق ـه‌وار هپــارێــز هك ـه‌ی خــۆره ـه‌اڵتــی نــاویـنـه ،ب ه رژێم ه داگیركه‌ره‌كانی كوردستانیشه‌وه!!. كاتێك ره‌وتی نه‌ته‌وه‌په‌رستی ورده‌بۆرژوا (ج ـه‌الل ــی) ه ـه‌وڵ ـیــدا ل ـ هبــازن ـه‌ی قـ هڵـمــڕه‌وێـتــی ره‌وتی ده‌ره‌به‌گی كورد ده‌ربچێ وبه‌ڕه‌ك ه له‌ژێر
www.komelge.com
پـێــی ده‌ر هبـ ـه‌گــی ك ـ ــورددا راب ـك ـێــ�شــێ و چـیــدی لـه‌و نه‌چێت ،كه‌چی دوای كێشمه‌كێشێكی خوێناوی د هیــان ســاڵـه ،نـه‌ك هـه‌ر نه‌یتوانی خۆ له‌ژێر هه‌ژموونی میللیگه‌رای سه‌ره‌تایی ده‌ره‌به‌گخوازی رابسكێنێ و لێی رزگارببێت، بـ هڵـكــو س ـه‌ر هتــا ب ــوو ه بــاڵـێـكــی چ ـ هپــڕه‌وی ئـه‌و میللیگه‌را سه‌ره‌تاییه‌ی هه‌وڵیدا لـه‌و نه‌چێ و پــاشــان گ ـه‌ڕای ـه‌و ه م ـ ـه‌داری راس ـتــڕه‌وان ـه‌ی ئ ـ ـه‌و و ئ ـی ــدی لـ ـ ـ ـه‌ڕووی ئ ـ هق ـڵ ـی ـی ـ هت ـه‌و ه هـیــچ جیاوازییه‌كیان له‌نێواندا نه‌ما .ئ ـه‌وه‌ی پێی د هگ ــووت ــرێ «ش ــۆڕ�ش ــی نــوێــی گـ هلـ هك ـ همــان» جگ ه ل ه به‌رده‌وامیدان ب ه ره‌وتی میللیگه‌رای س ـه‌ر هت ــای ــی ب ـ ه ن ـ هف ـ هس ـ ه چ ـ هپــڕه‌وی ـی ـ هك ـه‌ی میللیگه‌رایی سه‌ره‌تایی هیچی دیك ه نه‌بوو.
ئیسالمی ده‌سه‌اڵتخوازیش (هه‌ڵه‌یه پێی بگووترێ ئیسالمی سیاسی!!)
چ ـ ـ ـ هپـ ـ ــی كـ ــاس ـ ـی ـ ـك ـ ـیـ ــش كـ ــات ـ ـێ ـ ــك وه‌ك ره‌وتێكی هزری سیا�سی – چه‌كداری خزای ه ن ـ ــاو ب ـ ــزووت ـ ـن ـ ـه‌وه‌ی س ـی ــا�س ــی – چـ ـ هك ــداری كورده‌وه ،ب ه ئه‌قڵییه‌تێكی هێجگار دۆگماو ه خ ــۆی ن ـمــایــش ك ــرد ،زی ــات ــرل ـ ـه‌وه‌ی ره‌وت ـێ ـكــی دیالیكتیك پــارێــزبـێــت ،زیــاتــر وه‌ك ئایینێك، ئــایـیـنـزایـه‌ك خــۆی خـسـتـه‌ڕوو .هــزری چـه‌پ ل ه گه‌وهه‌ری خۆیدا هه‌ڵگری تایبه‌تمه‌ندی شــۆڕشـگـێ ـڕانـ هیـه ،ئ ـ هگ ـه‌رگ ـی ــرۆده‌ی پـ هتــای دۆگـ ـم ــاتـ ـی ــزم و ل ــوم ـپ ـه‌ن ـی ــزم نـ ـه‌كـ ـرایـ ـ ه ئـ ـهوا ت ــوانـ ـسـ ـت ــی هـ ـ هڵـ ـگـ ـی ــرس ــان ــدن ــی ش ــۆڕش ـێ ـك ــی مـ ـه‌زن و كــاری ـگ ـه‌ری ه ـ هب ــوو .بــۆی ـ ه لـ هئــا ـكـامــی ت ــووش ـب ــوون ــی بـ ـه‌و پـ ـ هت ــای ــانـ ـهوه؛ نـ ـه‌ك ه ـه‌ر نه‌یتوانی ببێت ه ره‌وتێكی دۆگماشكێن ،به‌ڵكو
خــۆی ب ــوو ه ره‌وتـێـكــی دۆگ ـم ــاداری داخ ـراوی قاڵبداری موحافه‌زه‌كار .به‌دیوێكی تریشیدا توخم ه لومپه‌نه‌كانی�شی ب ه هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌یان ل ـ ه ه ــزری چ ـه‌پ و چــوونـیــان بــۆ س ـه‌ر ره‌وتــی میللیگه‌رای سه‌ره‌تایی بـه‌اڵدار ،ئیدی جگ ه ل ه كۆمه‌ڵێك لیبۆك (موهه‌ڕیج)ی ئه‌و ره‌وت ه هیچی دیكه‌یان لێ ده‌رنه‌چوو. ئ ـ ـ ـ ـه‌و ره‌وت ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه؛ ه ـ ـ ـه‌رچ ـ ـ ـ هن ـ ـ ــده ب ـ ـه‌ه ـ ــۆی ئ ـ ـ ـ ـ ـ ـه‌وه‌ی خ ـ ـه‌ڵ ـ ـكـ ــی ره‌ن ـ ـ ـ ـجـ ـ ـ ــده‌ر و ه ـ ـ ـ ـ ـه‌ژاری رێكخسته‌كردبوو و كه‌مێك لـه‌و بــوارشـه‌و ه هـ ـه‌وڵ ــی ب ـ ـه‌رچ ـ ــاوی دا ،بـ ـ همـ ـه‌ش تــوان ـس ـتــی ب ـه‌رپ ــاك ــردن ــی ش ــۆڕ�ش ــی ل ـ هه ـ هن ــاوی خــۆیــدا هه‌ڵگرتبوو ،به‌اڵم ئه‌ویش به‌هۆی په‌تاكانی سـ ــۆسـ ـیـ ــال ش ــۆڤـ ـێـ ـن ــی گ ـ ـ هلـ ــی سـ ـ ـه‌رده‌س ـ ــت و مـ ـ هیـ ـلـ ـ ه ل ــوم ـپ ـن ـه‌ی ـی ــه ب ـ ــۆرژوازی ـ ـی ـ ـه‌كـ ــان ـ ــی س ـهران ـیــان ،ئ ـه‌و تــوانـسـتـ ه شــۆڕشـگـێــڕیـیـه‌ی هـ هیـبــوو بـ ه فـیــڕۆی دا و لـ هئــا ـكـامــدا ئ ــاوی ل ه ئــا�شــی مـیـلـلـیـگـه‌رای س ـه‌ر هتــایــی و ســۆسـیــال شۆڤێنی گه‌لی سه‌رده‌ست ه كرد و ل ه پێگه‌ی شۆڕشگێڕییه‌و ه ب ـه‌ره‌و پێگه‌ی دژ هشــۆڕ�شــی هه‌ڵخلیسكا. ئـ ـیـ ـس ــام ــی ده‌س ـ ـ ـه‌اڵت ـ ـ ـخـ ـ ــوازی ـ ـ ــش (كـ ـه هـ هڵـه‌یـ ه پـێــی بـگــووتــرێ ئـیـســامــی سـیــا�ســی!! ) ل ـ ـ ـ ـ هس ـ ـ ـ ـه‌ر هت ـ ـ ـ ــای پ ـ ـ هن ـ ـج ـ ــاكـ ــان ـ ــی س ـ ـ ـ ـ ـه‌ده‌ی راب ـ ــردووه‌وه ،وه‌ك ره‌وتـێـكــی ئــایـیـنــی سـیــا�ســی باڵێكی واب ـ هسـت ـه‌داری ئیخوانی موسلیمین ده‌رك ـه‌وت و دواتــریــش ل ه هه‌شتاكاندا وه‌ك رێكخستنێكی سیا�سی و چه‌كداری گه‌شه‌ی به‌خۆیدا ،نه‌ك هه‌ر ره‌وتێكی دۆگمایی بوو، به‌ڵكو هــۆ ـكـار و بیانوو و پاڵنه‌ری ده‌ركه‌وتنی ئه‌و ره‌وت ه خه‌ون ه دۆگماییه‌كانی بوو ،ك ه ل ه سـ هپــانــدنــی د هسـه‌اڵتـێـكــی ئایینی (تـیــۆكـراتــی) ر هه ــادا به‌رجه‌ست ه د هب ــوو .ب ـه‌اڵم س ـه‌ره‌ڕای ئـه‌و وابه‌سته‌ییه‌ی بـ ه ره‌وت ـ ه ده‌ره‌كییه‌كانی ئیسالمی ده‌سه‌اڵخوازه‌وه ،زۆرپراگماتیكیان ه ه ـ هڵ ـســوك ـه‌وتــی ك ـ ــردووه .ئ ـ همــڕۆ ئ ـه‌و ره‌وت ـ ه بــاڵـه ـكـانــی دی ـك ـه‌ی ره‌وتـ ـ ه ئــایـیـنـیـیـه ـكـانــی تــری وه‌ك «سه‌له‌فییه‌تگه‌رایی»�شی تێو ه خـزاوه و بــوونـه‌تـ ه چـ هنــدیــن گــروپ و ه ـه‌ر گــرووپـه، 41
NO:13 - 1 Januarry 2017
بـ ه گوریسێكی ئـ هسـتــووره‌و ه وابـ هسـتـه‌ن ب ه ره‌وت ــه ئــایـیـنـیـیـه ـكـانــی نــاوچ ـ هك ـ ه و جـیـهــانـه‌و ه. ئ ـ ـ ـه‌م ره‌وت ـ ـ ـ ـ ـه‌ش جـ ـگـ ـ ه ل ـ ـ ه ئـ ـ ــام ـ ـ ـرازبـ ـ ــوون و مقاشبوون بۆ ره‌وت و هێز ه ده‌ره‌كییه‌كان و
بۆیه ئه‌م دۆخه ده‌بێ ل ه ره‌گه‌و ه بگۆڕدرێت و چیدی هه‌وڵ ه ریفۆرمیست و پینه‌وپه‌ڕۆیه‌كان دادی ئه‌م دۆخ ه ناده‌ن رۆڵگیر ل ه هێشتنه‌وه‌ی هه‌ژموونی دۆگمایی ده‌مارگیرهیچ دیك ه نیین . ره‌وت ــی لـیـبـرالـیــزمــی پــاوان ـخــوازیــش ك ـ ه ل ه ه ـ هن ــاوی ئ ـه‌و ره‌وت ــانـ ـه‌ی پ ـێ ـشــووی خــۆی ـه‌و ه سه‌ریهه‌ڵداوه و هێشتا ل ه نــاو ئـه‌و ره‌وتــانـه‌دا جـ ـم ــوج ــۆڵ ده ـك ـ ـ ـ ــات ،ل ـ ـ ه دوای راپـ ـه‌ڕیـ ـن ــی 1991و ه لـه‌نــاو ئـه‌و ره‌وتــان ـه‌ی تــردا خه‌ریكی گه‌رادانان وبنكۆڵكردنه .ئه‌گه‌رچی ب ه رووكار خـ ــۆی ل ـ ه ده‌ره‌وه‌ی د هسـ ـ ـه‌اڵت د هب ـی ـن ـێــت، ب ـه‌اڵم لـ ه كــرد هیـیــدا باڵێكی به‌هێزی نێو ئه‌و د هس ـه‌اڵت ـ ه تــااڵنـكــاریـیـه‌ی بــاشــوور ه و تادێت ب ـ ــاش ـ ــوورت ـ هس ـل ـی ـم ــی س ـ ـه‌رمـ ــای ـ ـه‌ی ج ـی ـهــانــی ده‌كه‌ن، ت ــا ل ـ ه س ــای ـه‌ی داگ ـی ــركــاری ــی لـی ـب ـرالـیــزمــی جیهانیدا ئه‌ویش ل ه ده‌سه‌اڵتدا بمێنێته‌وه. لـ ـ ـه‌م پـ ــانـ ــز ه سـ ــاڵـ ـه‌ی رابـ ـ ـ ـ ـ ــردوودا زۆرتـ ــریـ ــن ه ـ ـ ـه‌وڵ ـ ـ ـ ه تـ ــااڵن ـ ـكـ ــاری ـ ـی ـ ـه ـك ــانـ ــی س ـ ـه‌رم ـ ــای ـ ـه‌ی جیهانی لـ ه رێـگـه‌ی ئ ـه‌و ره‌وت ـ ه وابـ هسـتـ هیـه‌دا ب ـ ــووه .ت ـ هنــان ـه‌ت دوای ره‌وت ـ ــی مـیـلـلـیـگـه‌رای س ـه‌ر هت ــای ــی ،س ـه‌رچ ــاوه‌ی ـه‌كــی س ـه‌ره‌كــی ئ ـه‌و گـ ـێـ ـژاو و قـ ـ هیـ ـرانـ ـه‌ی ئ ـێ ـس ـتــای ب ــاش ــوور ئ ـه‌و ره‌وت ـ ـ ــه تــااڵن ـچ ـی ـی ـ ه ب ـ ـ ــووه .م ـ ــرۆڤ ده‌ت ــوان ــێ به‌روونی ئه‌و ه بخاته‌ڕوو ك ه ره‌وتی لیبرالیزمی پ ــاوان ـخ ــوا ز ل ـ ه بـ ــاشـ ــووردا ه ـ هڵ ـگــری ه ــزری 42
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
لومپه‌نیزمه .له‌ڕێی ئه‌وره‌وته‌و ه بۆیه‌كه‌مجار ه لومپه‌نیزم ب ه ئه‌قڵییه‌ت و كلتور و كه‌سێتی لومپه‌نیستانه‌ی خۆیه‌و ه ل ه باشووردا خۆی رێكخست ه و به‌یان ده‌كات. ل ـ ـێ ـ ــره‌و ه ده‌تـ ــوان ـ ـیـ ــن ئـ ـ ـه‌و ه ب ـخ ـ هی ـن ـه‌ڕوو ك ـ ـه؛ ئ ـ ـه‌و ش ـ ـه‌ڕ و م ـل ـمــانــێ و نــاكــۆك ـیــان ـه‌ی ئـ ـ هم ــڕۆ لـ ـ هنـ ـێ ــوان ره‌وت و ح ـ ــزب و الی ـ هن ـ ه ده‌سه‌اڵتداره‌كاندا هه‌ی ه ل ه بنچینه‌دا شه‌ڕی
پرۆسه‌ی ره‌خنه‌و ره‌خنه‌دان
ج ـیــاوازی ـی ـه ـكـان ـیــان نـیـیـه ،چــونـكـ ه ج ـیــاوازی زیـنــی و هــزری و كلتورییان لـ هنـێــوانــدا نییه، ئ ـه‌وه‌ی هه‌ی ه شـه‌ڕی پــاوان و قـ هڵـ همــڕه‌وی و د هسـه‌اڵتــدارێـتـیـیـه ،بێگومان لـ ه پشت هه‌ر یـ هكـێـكـیــان كــۆمـ هڵـێــك ده‌وڵ ـ ـه‌ت و كــۆمـپــانـیــا و رای ـ ـ ـه‌ڵ و ت ـ ــۆڕی هـ ـه‌واڵـ ـگ ــری ن ــاوچ ـ هك ـ ه و جیهانی هـه‌ن و چه‌ند ه ب ه گــوێــره‌ی خواست ه پــاوان ـخــوازی ـی ـه‌كــانــی خ ــۆی ــان ه ـ هڵ ـســوك ـه‌وت ده‌كه‌ن ،د ه ئه‌وه‌نده‌ش به‌گوێره‌ی خواست و بـه‌رژه‌و هنــدیـیـه ـكـانــی ئ ـه‌وان هـ هڵـســوكـه‌وت
ده‌كه‌ن. ی ئ ـیــدی ئـ ـه‌و ه روون ـ ـ ه ك ـه؛ ئ ـه‌و ره‌وت ــان ـ ه ئێستا ل ـ ه د هس ـه‌اڵتــدارێ ـتــی دان ،ئ ـه‌وان ـه‌ش كـ ه مــرخـیــان بــۆ د هسـ ـه‌اڵت خــۆش ك ــردووه ، لـ ـ ـ ـه‌رووی زی ـن ــی و ك ـل ـت ــوری و ك ــار هكـ ـتـ ـه‌ره‌و ه بـه‌رهـ همــی دۆگـمــاتـیــزم و لــومـپـ هنـیــزمــن .ئیدی ن ـه‌ك ه ـه‌ر تــوانـسـتــی گــۆڕیــن و وه‌رچ ـه‌رخــانــی ئه‌و دۆخه‌یان به‌ره‌و دۆخێكی پۆزه‌تیڤ و ل ه به‌رژه‌وه‌ندی كۆمه‌ڵگه‌دا نییه ،به‌ڵكو ته‌واو چــوون ـ هت ـ ه بـ ـه‌ره‌ی دژ ه گ ـه‌ل و كــۆمـ هڵـگـه‌وه. و هه ـم ـێ ـك ــی ك ــوش ـن ــد ه و خ ـ هڵ ـ هت ـێ ـن ـهران ـ هی ـ ه ك ـ ه د هگـ ــووتـ ــرێ؛ زۆنـ ــی زه‌رد و زۆنـ ــی س ـه‌وز و م ـ ـ ـ ــۆر ،زۆن ـ ـ ـ ــی ف ـ ـ ــان و زۆن ـ ـ ـ ــی ف ـ ـی ـ ـسـ ــار... له‌بنچینه‌دا ی ـه‌ك زۆن هـه‌یـ ه ئـه‌ویــش زۆنــی د هس ـه‌اڵت ــداران ـ ه و ه ـ همــوو ره‌وت و ح ــزب و الی ـ هن ـ ه د هس ـه‌اڵت ـخــوازه‌كــان ل ـه‌و زۆن ـ ه دان، ب ـ ه كـ ـه‌م و زۆری قـ ـ هب ــار ه و تــوان ـس ـت ـیــان ـهوه. كــۆی گ ـه‌ل و كــۆمـ هڵـگـه‌ش لـ ه ده‌ره‌وه‌ی ئـه‌و زۆن ـ ـه‌ی د هس ـه‌اڵت ــدا م ـ همــر ه و م ـه‌ژی ـی ـ ه ژیــان ده‌گوزه‌رێنێت و خه‌ریكی سووك ه به‌رگری و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌یه‌كی ناكاریگه‌ره. بـ ــۆیـ ـه ئـ ـ ـه‌م دۆخ ـ ـ ـ ـه ده‌بـ ـ ـ ــێ ل ـ ـه ره‌گ ـ ـ ـ ـهوه ب ـگ ــۆڕدرێ ــت و چ ـیــدی ه ـه‌وڵ ـ ه ریـفــۆرمـیـســت و پ ـ ـی ـ ـن ـ ـه‌وپ ـ ـه‌ڕۆی ـ ـه ـك ــان دادی ئ ـ ـ ـه‌م دۆخ ـ ـه نـ ـ ــاده‌ن .م ـس ــۆگ ـه‌رئ ـ هم ـه‌ش ب ـ ه ده‌رك ـه‌وت ـن ــی ئه‌لته‌رناتیڤێكی شۆڕشگێڕی ئـه‌و گــۆڕیــن و وه‌رچـه‌رخــانــدنـ ه ئه‌نجام ده‌درێ ــت .مسۆگه‌ر ئ ـ هم ـه‌ش ب ـ ه ب ـه‌رپــاكــردنــی شــۆڕشـێـكــی زیـنــی، ك ـل ـتــوری ،كــۆمـه‌اڵیـ هتــی و سـیــا�ســی دێ ـت ـه‌دی. بۆ به‌رپاكردنی ئه‌و شۆڕش ه هه‌مه‌الیه‌نه‌ش هــزری شۆڕشگێڕی و پارادیمی شۆڕشگێڕی پ ـێ ــوی ـس ـت ـه ،كـ ــار هك ـ ـت ـ ـه‌ری ش ــۆڕشـ ـگـ ـێ ــڕی و رێكخستنی شۆڕشگێڕی پێویسته... هه‌وڵده‌ده‌م ل ه به�شی داهاتوو وكۆتاییدا ك ـ هم ـێ ــك ت ــاوت ــوێ ــی ب ــابـ ـ هتـ ـ ی ئ ـ هل ـت ـه‌رنــات ـی ـڤــی شۆڕشگێڕی و پێداویستیی ه زینهی و پارادیمی و كه‌سێتی و رێكخستنییه‌كانی بكه‌م. ماویه‌تی...
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
قەیرانی رۆژهه‌اڵتی ناوین و ئەگەرەکانی رۆسته م جودی به�شی دووه‌م
جێی باس بێ ،دۆخی هه‌نووکه‌ییش ئه‌وه‌یه، ه ـه‌رێ ـم ـ هکــه‌ب ــه‌فـ ـراوانـ ـ ی جــوگ ـراف ـی ـ هک ـه‌ی، ب ـ ـ ه زه‌وی ـ ـ ــه‌ک ـش ـت ــوكــاڵ ـی ـ هک ـه‌ی ،بـ ــه‌گ ـ هن ـجــی دانـیـشـتــوانـ هکـه‌ی ،بــه‌س ـه‌رخــان و ژێــرخــانــی خــاکـ ه ده‌وڵ ـ هم ـ هنــد هک ـه‌ی ،د هب ــوو پـێــوانـه‌ی ژیــانــی تــاک ل ـه‌رۆژه ـه‌اڵتــی نــاویــن ،ک ـ هن ـه‌دا و سـ هنـگــافــور و زۆر جـێــی ت ــری تـێـپـه‌ڕیــن دای ــه.
ه ـ ــۆکـ ــاری گ ـش ـت ــی ک ـ ـه وایـ ـ ـ ـک ـ ـ ــردووه‌لــه رۆژه ـ ـ ـه‌اڵتـ ـ ــی ن ــاویـ ـن ــدا ق ـ ـ هی ـ ـران رووبـ ـ ـ ــدات لـ ـ ـ ـه‌سـ ـ ـ ـه‌رئ ـ ـ ـ ـه‌وانـ ـ ـ ــه‌راوه‌سـ ـ ـ ـ ـتـ ـ ـ ـ ـه ده‌ک ـ ـ ـه‌یـ ـ ــن ل ـ هس ـه‌روویــان ـهوه پــر�ســی زهـنـیـ هتـه .زهنیه‌ت وه‌ک پێشتر بـه‌ده‌سـتـمــانـه‌وه د هگ ــرت به‌پێی م ــات ــری ــال ـی ــزم ــی مـ ـێ ــژووی ــی ،ب ـ هپ ـێ ــی م ــام ـ هڵ ـه‌ی زان ـس ـتــی كــۆم ـه‌اڵی ـه‌تــی پــۆز هت ـیــڤ ی ــان وه‌ک س ـه‌رخ ــان ـێ ـک ــی ك ــۆم ـه‌اڵی ـ هت ــی ل ـێ ــی ده‌ڕوانـ ـ ـ ـرا دۆگامتیزم چییه؟ ک ــه‌گ ــوای ــه‌کــاری ـگ ـه‌ری ـه‌کــی ج ـ ــددی ل ـ هس ـه‌ر دۆگامتیزم هه‌ڵوێستی گۆڕانکارییه‌كان نییه و ره‌نگدانه‌وه‌ی دۆخی م ــاددی ـی ـه ،ر هنـ ـگ ــدانـ ـه‌وه‌ی دۆخـ ــی ئــابــوریــه .داخراو به‌ڕووی گفتوگۆ، ئـێـمــه‌و هه ــا لــه‌زه ـن ـی ـه‌ت ن ــاڕه‌وان ـی ــن ،بـ هڵـکــو ل ـهوه بـ ه ـکـاریـگـه‌رتــر ه که‌پێشبینی د هکــرێــت .دانوسان ،لێپرسینه‌و ه و هـه‌رچـ هنــده‌پـ هیــونــدی بـه‌دۆخــی مــاددیـشـه‌و ه ره‌خنه‌دان داخراوه هه‌بێ ،بـه‌اڵم ل ـه‌ڕووی پێشخستن و گۆڕینی دۆخی ماددی رۆڵێكی بنه‌ڕه‌تی ده‌بینێ. بــۆیــه‌لــه‌پــرســه‌ئــابــوری ـه ـکـان ـه‌وه‌بـگــره‌تا بـه‌اڵم ده‌بینین کــه نـیــوه‌ی دانیشتوانه‌که‌ی پرسه‌سیاسیه‌کان وزۆرخاڵی تری که‌ده‌بنه ل ـه‌ژێــر ئــاسـتــی بــرسـێـتــی و هـ ـه‌ژاری دا ده‌ژی، هــۆی ئ ـه‌وه‌ی گ ـه‌ل لــه‌رۆژه ـه‌اڵتــی نــاویــن دا ئـه‌وه له‌نزیکه‌وه په‌یوه‌سته به زهنیه‌ته‌وه، بژی ،هۆکاره‌که‌ی په‌یوه‌سته‌به‌زهنیه‌ته‌وه .چونکه زهنیه‌ت له‌شتی ئه‌بستراکت زیاتر ل ـ هب ـه‌رئ ـه‌وه‌ی ـکـاتــێ زهـنـیـ هتـێـكــی کـ ـراو ه نه‌بێ ه ـ ــان ـ ــده‌ری ده‌ره ـ هس ـت ـێ ـک ــن ک ــه‌ره‌وش ـ ـ ــت و ده‌رفه‌تی ماددی له‌واڵتێکدا چه‌ندیش هه‌بێ ه ـ هڵ ـســوک ـه‌وتــی ت ــاک و کــۆم ـ هڵ ـگــه‌ئــاراس ـتــه ئـ هگـه‌ر لـه‌چــوارچـێــوه‌ی زهنیه‌تێکی راســت و د هک ـ ـه‌ن ،مــام ـ هڵ ـ هکــردن ل ـ هگ ـه‌ڵ بـ ههــا ـکـان، زانـسـتـیــدا لـێـکــدانـه‌وه‌ی بــۆ نـ هکــرێ مه‌حاڵه لـ ـ هگـ ـه‌ڵ م ـ هس ـ هل ــه‌م ــاددیـ ـه‌ک ــان و چــۆنـێـتــی له به‌رزکردنه‌وه‌ی ئاستی ژیانی کۆمه‌ڵگه‌دا مــام ـ هڵــه‌کـ ــردن ل ـ هگ ـه‌ڵ ژیـ ــان و روانـ ـی ــن لــه
www.komelge.com
ژی ــان هـ همــوو لـ هسـه‌ر بـنـ همــای ئ ـه‌و زهنیه‌ته پێك دێت که‌ئه‌و تاک و کۆمه‌ڵگه‌یه قه‌بوڵی ده‌ک ــات ،ه ـه‌ربــۆ ئـ ـه‌وه‌ش رۆ ڵ ــی زهـنـیـه‌ت له سـه‌رهـ هڵــدانــی گ ـێ ـژاو و قـ هیـرانــی رۆژه ـه‌اڵتــی نــاوی ـنــدا ب ـ هه ــۆکــاری س ــاده‌م ــرۆڤ نــاتــوانــێ راڤـ ـ ـه‌ی ب ـک ــات .ب ــۆ ئـ ـ ـه‌وه‌ی م ـ ــرۆڤ ب ــاش لـ ه زهـ ـنـ ـیـ ـه‌ت ت ـێ ـب ـگ ــات زۆر گ ــرن ـگ ــه راوه‌س ـ ـتـ ــه له‌سه‌ردۆگماتیزم بکه‌ین. دۆگ ـ ـ ـمـ ـ ــات ـ ـ ـیـ ـ ــزم چ ـ ـی ـ ـی ـ ـه؟ دۆگ ـ ـم ـ ــات ـ ـی ـ ــزم ه ـ هڵ ــوێ ـس ـت ــی داخ ـ ـ ـ ـراو ب ـ ـ ـ ـه‌ڕووی گ ـف ـتــوگــۆ، دان ـ ـ ــوس ـ ـ ــان ،ل ـێ ـپ ــرس ـی ـن ـه‌و ه و ر هخـ ـ ـنـ ـ ـه‌دان داخ ـ ـراوه ،وات ــا وه‌ک چــۆنــه‌د هب ـێــت‌قـه‌بــوڵ ب ـک ــرێ .دۆگ ـمــات ـیــزم م ـی ـتــۆدی ف ـکــر ه لـ هسـه‌ر بنه‌مای گواستنه‌وه‌یه (نـقــل) نـه‌ک له‌سه‌ر بـنـ همــای لـێـکــۆڵـیـنـه‌وه‌و ژی ــری چــۆن بــاپـیــره‌ت به‌باوکتی وتوو ه و باوکت به‌تۆی وتوو ه وه‌ها ده‌گ ــوازرێ ـت ـهوه ،لـێـکــۆڵـیـنـه‌وه ،لـێـپــرسـیـنـه‌وه و لێگه‌ڕین نی ه به فلته‌ری عه‌قڵ دا ده‌ربــاز نــاکــرێ .ل ـ هب ـه‌رکــردن ،گــواسـتـنـه‌وه‌و قـه‌بــوڵ کـ ــردن ب ـ هب ـن ـ همــا د هگـ ـی ــرێ .ب ــۆ ئـ ـه‌و هش ــه‌کــه دۆگـمــاتـیــزم رێ لـه‌سـه‌ر پێشکه‌وتن د هگــرێ. لـ ه رۆژه ـه‌اڵتــی نــاویـنــدا دۆگـمــاتـیــزم پرسێکی جددی ه دۆگماتیزم نه‌ک ته‌نیا له‌رۆژهه‌اڵتی نــایــن ل ـ هه ـ همــوو د هڤ ـه‌رێ ــک ه ـ هی ـه ،ئێمه‌ش ت ـ ــا ئ ــاس ـت ـێ ــک پـ ـێ ــد هچ ــێ دۆگـ ـم ــاتـ ـی ــک ب ـی ــن، ل ـه‌وان ـ هی ــه‌ت ــا ئــاسـتـێـکـیــش پ ـێــوی ـســت بـێــت، ل ــه چ چ ــوارچـ ـێ ــو هیـ ـه‌ک دا پ ـێــوی ـس ـت ـه؟ بــۆ 43
NO:13 - 1 Januarry 2017
ن ـمــونــه‌م ــن ئ ـ هم ــڕۆ بــان ـگ ـ هش ـ هی ـه‌ک د هکـ ـه‌م لێکۆڵێنه‌وه‌یه‌ک د هکـه‌م و دۆخــی هه‌نوکه‌یی ئ ـیــدی ئــارامــی بــه‌م ــرۆڤ نـ ــادات ،دۆخ ــی بــاو ئ ـی ــدی م ــایـ ـه‌ی قـ ـه‌ب ــوڵ ن ــاب ــێ ،ل ـ ـ ـه‌دژی ئ ـه‌و دۆخه‌ش هه‌وڵێك ده‌ده‌م بۆتێپه‌ڕاندنی هه‌م فـکــری و ه ـه‌م کــرد هیــی و د هڵ ـێــم ئ ـه‌و هـه‌وڵـ ه راس ـت ـه ،ب ــۆ ئ ـ ـه‌وه‌ش ئــارگــوم ـ هن ـتــی ب ــۆ پ ـه‌یــدا د هکـ ـه‌م بــۆ ئـ ـه‌وه‌ی کــه‌ب ـه‌رام ـب ـه‌ربـ ــاوه‌ڕی پێ بێنێ ،بێ گومان ئه‌وه‌تا ئاستێک دۆگماتیزمه.
رۆژهه‌اڵتی ناوین جێی شته یه‌که‌مه‌کان ه جێی به‌راییه‌کانه‌واته‌ئه‌و شتانه‌ی له‌مێژوودا بۆ جاری یه‌که‌م دۆزرانه‌ته‌وه ب ـه‌اڵم د هب ــێ هـ همـیـشـه‌رێ و رێ ـبــازی خـه‌بــات ده‌رفـ هتـێــک بهێڵێته‌وه کــه بـتــوانـیــن میتۆدی خـ هبــات و زانـسـتــی خــۆمــان ر هچ ــاو بکه‌ینه‌وه و زانـ ـی ــاری خ ــۆم ــان ب ـه‌دۆخ ـێ ـکــی ل ـ هئ ــارادای ــه ب ـ ـ ـه‌راورد ب ـک ـ هیــن ک ــه‌راس ـت ـ ه ی ــان ن ــا ،د هب ــێ ئ ـه‌و ده‌رف ـ هت ــه‌بــڕ هخـسـێـنــرێ ج ــاری وا هـ هیــه دۆگـمــاتـیــزم ئـه‌و هنــده به‌هێز ده‌بــێ کــه ناهێڵێ ئ ـه‌و ده‌رف ـ هت ــه‌بـ ــدرێ ،م ـحــاف ـه‌زه‌کــارد هب ــێ و به‌گوێره‌ی خــۆی د هبــێ و شتێکی هه‌یه وه‌ک نـه‌دیــو د هبـیـنــێ ،وه‌ک ئ ـه‌وه‌ی نی ه و پێداگری ده ـک ـ ــات .د هب ـی ـن ـیــن زان ـس ـتــی پــۆز هت ـی ـڤ ـیــزم لــه رۆژئ ـ ـ ــاواش دۆگ ـم ــات ـی ــزم ـه ،ئـ ـ ـه‌وه‌ش شـتـێـکــی خ ـ ـراپ ـ ـه .بـ ـ ـه‌اڵم دۆگ ـم ــات ـی ــزم لـ ـ ه رۆژه ـ ـه‌اڵتـ ــی ن ــاوی ــن زۆر ت ــون ــد ،خ ـ ـراپ و م ـ هت ــرس ـی ــدار ه و کـ ــاری ـ ـگ ـ ـه‌ری زۆری ل ـ ـه‌س ـ ـه‌ر بـ ــزووت ـ ـن ـ ـهوه کــۆمـه‌اڵیـ هتـیـه ـکـان ه ـ هیــه ،نــاهـێـڵــێ کۆمه‌ڵگه بجولێ و پێشبکه‌وێ .د هی ـه‌وێ بــه زۆر همـلـێــی و ب ـ هگ ــوش ــار ل ـ هج ـێــی خ ــۆی ــدا رایــو هس ـت ـێ ـنــێ، ئ ـه‌وه‌لـ هچـیـه‌وه‌دێ؟ لـه‌وانـ هیــه‌ئ ـه‌و ه الیه‌نی 44
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
ئه‌رێنی�شی بــێ .ئـ هگـه‌ر بتوانین ده‌رچــوونـێــک پێك بێنین زیاتر ره‌سه‌نایه‌تی پێوه دیارده‌بێ. ب ـ ـه‌اڵم لـ ـ ـه‌رۆژی ئـ ـ هم ــڕۆدا گ ـ ــوزار ه ل ـه‌الی ـ هنــی نه‌رێنی (نه‌گه‌تیڤ) ده‌کات. رۆژه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه‌اڵتـ ـ ـ ـ ـ ـ ــی ن ـ ـ ـ ــاوی ـ ـ ـ ــن ج ـ ـ ـێ ـ ـ ــی شـ ـتـ ـه ی ـ هک ـ هم ـه‌کــان ـ ه ج ـێــی ب ـه‌رای ـی ـه‌کــان ــه‌واتـ ــه‌ئ ـه‌و شـ ـت ــان ـ ـه‌ی لـ ـ ـ همـ ـ ـێ ـ ــژوودا ب ـ ــۆ ج ـ ـ ــاری یـ ـ هکـ ـه‌م دۆزران ـ ـ هت ـ ـه‌وه‌و س ـه‌ری ــان هـ ـ هڵ ــداوه ،فـکــر، نیشته‌جێ بــوون ،د هس ـه‌اڵت ،ده‌وڵه‌تبوون، میتۆلۆژی ،ئایین ...یه‌که‌م جار لێره‌سه‌ریان ه ـ ـ ـ هڵـ ـ ــداوه ،وات ـ ـ ــه‌کـ ـ ــاری فـ ـک ــری و ک ــرد هی ــی ل ـێ ــر ه خ ــۆی ــان ن ـی ـشــان داوه .ئـ ـ هگـ ـه‌ر تـێـبـیـنــی بکه‌ین ده‌بینین مــرۆڤ له‌جیهان دا شتێکی زۆر جـ ـی ــاواز ل ـ ـ ـه‌ڕووی ج ـ ـهوه ـ ـه‌ره‌وه نــابـیـنــێ. ح ـقــوق ،مــاتـمــاتـیــک ،ده‌وڵ ـ ـه‌ت ،بـیـنــاســازی، ده‌زگـ ـ ــا ،پ ـ ـل ـ ـه‌داری ،زان ـس ـت ــی س ــروش ـت ــی لـێــره سه‌ریانهه‌ڵداوه‌ودۆزراونه‌ته‌وه .ئه‌وشتانه‌ی دۆزراونه‌ته‌وه‌شتی بچوک نین .تێبینی بکه‌ن مرۆڤێكی وه‌ک ئێمه‌ی کورد له‌ڕووی زانستی سه‌ربه‌خۆییه‌وه ئاگاداریه‌کی ئه‌وتۆمان نیه، ب ـێ ـن ـن ـه‌وه‌ب ـی ــری خ ــۆت ــان کــات ــێ هـ هڤــاڵـێـکـمــان یه‌که‌م جارکتێبی (رێی شۆڕ�شی کوردستان) ی د هخــوێـنــده‌وه ،هـ همــوو شتێکی نوێی تێدا د هب ـی ـن ــێ و ئ ـ هڵ ـقــه‌ونـ ـب ــوو هکـ ـه‌ی خـ ــۆی تـێــدا ده‌بینێ ،ئاسۆی رووناک ده‌بێته‌وه‌و هه‌ست ب ـ هجــۆش و شــادمــانــی ده ـک ــات .ه ـ همــوو شت وه‌ک مــزگـێـنــی د هب ـی ـنــێ .چــون ـک ـ ه ه ـه‌ســت ب ه نــوێ ـبــون ـهوه د هک ـ هی ــت و وه‌ک ن ــوێ ل ـه‌دایــک د هب ـیــت .ئ ـه‌و شـتــانــه‌وه‌ک شـتــی پ ـیــرۆزیــان لێ دێ ــت بــۆ م ــرۆڤ کــه‌نــات ـه‌وێ د هس ـت ـب ـه‌رداری بیت ،لـ هبـه‌رئـه‌وه‌ی ئیدی حه‌قیقه‌ت لـه‌وێ دا د هبـ ـیـ ـن ــی ،م ــرۆڤ ـێ ــك ل ـ ـ ه دۆخـ ـ ــی پــری ـمــات و ئ ـ ــاژه‌ڵ ـ ـب ـ ــوون ده‌رچ ـ ـ ـ ـ ــووه ـک ــاتـ ــێ ل ـ ـه‌ب ـ ــاره‌ی رێـکـخـسـتـنــی ژی ــان ــی خ ــۆی ــدا د هس ـت ــی ده‌گــات ــه زانیاری وه‌ک ئایین ،ئه‌خالق ،داب ونه‌ریت و زانـ ـس ــت ،کــات ــێ ب ـگــات ـ ه ئـ ـه‌وان ــه وه‌ک شـتــی پ ـیــرۆز و م ـه‌زن د هیــانـبـیـنــێ و قـه‌بــوڵــی ده‌کــات، وه‌ک پــارچ ـ هی ـه ـکـی خ ــۆی د هیـبـیـنــێ و نــای ـه‌وێ د هس ـ ـت ـ ـب ـ ـه‌رداری بـ ــێ ،ئ ـ ـه‌و هیـ ــه‌س ـ ـه‌رچـ ــاوه‌ی
دۆگـمــاتـیــزم لـ ه رۆژه ـه‌اڵتــی نــاویـنــدا ،چونکه س ـ ـه‌رچـ ــاوه‌ی ئ ـ ـه‌و ی ـ هک ـ هم ـیــن ش ـتــان ـ هی ـه ،لــه د هڤ ـه‌ری تــردۆگـمــاتـیــزم ئـه‌و هنــده‌بــااڵد هســت نـیـیـه.بــۆچــوونــی؟ چــونـکــه‌وه‌ک ڤـه‌رسـیــۆنــه (کۆپی)یه ،مانۆر و ده‌رفه‌تی ئه‌وه‌ی هه‌یه‌که به‌پێی به‌رژه‌وه‌ندی خۆی شێوه‌ی پێ بدات.
له‌رۆژهه‌اڵتی ناویندا میتۆلۆژی حه‌قیقه‌ت خۆیه‌تی ،سه‌رچاوه‌ی حه‌قیقه‌ته
بۆ نمونه؛ میتۆلۆژی رۆژهـه‌اڵتــی ناوین ه ـ هیــه‌و ه ــی گــریــک -رۆم ـ ــاش ه ـ هی ــه .ب ـه‌اڵم م ـی ـتــۆلــۆژی گ ــرێ ــک -رۆمـ ــا زی ــات ــر مــرۆی ـیــه‌و زی ــات ــره ـێ ــزی م ــرۆڤ ــی ت ـێ ــدای ــه ،زی ــات ــرم ــرۆڤ ده‌تـ ــوان ـ ــێ ب ـ هپ ـێ ــی ژیـ ــانـ ــی خ ـ ــۆی شـ ـێـ ــوه‌ی پــێ بــدات ،تـ هنــانـه‌ت هـ هنــدێ جــار ر هتــی بکاته‌وه و قه‌بوڵی نـه ـکـات ،ل ـه‌دژی ئـی ـراده‌ی راوه‌سـتــێ ـکـاتــێ لـ ـه‌دژی بـ ـه‌رژه‌و هن ــدی خ ــۆی ب ــێ .ب ـه‌اڵم لــه‌رۆژه ـه‌اڵتــی نــاویــن وانـیـیــه .لــه‌رۆژهـه‌اڵتــی ن ــاوی ـن ــدا م ـی ـتــۆلــۆژی ح ـ هق ـی ـق ـه‌ت خــۆی ـ هتــی، س ـ ـه‌رچـ ــاوه‌ی ح ـ هق ـی ـق ـ هتــه.وات ـ ـ ه ب ــۆ ه ـ همــوو ش ـت ـێ ــک بـ ــۆ ه ـ ـه‌مـ ــوو ه ـه‌ڵ ـس ــوک ـه‌وت ـێ ــك کــه بـیــانــو و ده‌رف ـ هت ــی ژی ــان بــۆ خ ــۆی بـبـیـنـێـتـه‌وه د هبــێ له‌میتۆلۆژیدا گ ــوزاره‌ی لــێ بـکــرێ ،بۆ ئ ـ ـه‌وه‌ش م ـی ـتــۆلــۆژی زان ـس ـتــی ی ـ هک ـ همــه‌وه‌ک ئه‌مڕۆ ماتماتیک ،فیزیا ،کیمیا پێشكه‌وتنی ب ـ هخ ــۆی ـهوه نـ هبـیـنـبــوو ،بـ ـه‌اڵم م ــرۆڤ نهێنی ژی ـ ـ ــان ،م ـ ــردن و دروس ـ ـ ــت ب ـ ـ ــوون ،ه ـ هن ـگــاو ب ـ هه ـ هن ـگــاو نــاکــۆ ـکـی ل ـ هن ـێــوان چـیـنـه ـکـان دا، س ـه‌ره ـڵ ــدان ــی بـ ــااڵد هس ـ ـتـ ــی ،ده‌وڵ ـ هت ـب ــوون ــی ئـ ـه‌و بــااڵد هس ـت ـیــان ـ ه د هکـ ـ ـرا ل ـ ه م ـی ـتــۆلــۆژیــدا گ ـ ـ ـ ـ ـ ــوزاره‌ی ل ـ ــێ ب ـ ـک ـ ــات ،وات ـ ـ ـ ــه‌لـ ـه‌کــات ـێ ـک ــدا
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
زانـســت پـێـشـنـ هکـه‌وتـبــوو هـ همــوو شـتـێــک ب ه م ـی ـتــۆلــۆژی گ ـ ــوزاره‌ی لــێ د هک ـ ـرا ،ه ـه‌رچــۆن ئـ همــڕۆ ـکـاتــێ د همــان ـه‌وێ ئــامــاژه‌بـه‌راسـتـیـه‌ک بـکـ هیــن د هب ــێ لـێـکــۆڵـێـنـه‌و هیـه ـکـی بــایــۆلــۆژی، فـیــزیــایــی و کـیـمـیــایــی بـکـ هیــن ئ ـه‌و ـکـاتـ ه د هبــوو لـ ه میۆتۆلۆژیاکاندا راستیه‌کانیان ببینرایه ئ ـه‌گ ـه‌ر ن ــا راس ـت ــی و ح ـ هق ـی ـق ـه‌ت نـ ـه‌د هب ــوو و که‌سیش بوێری نه‌بوو گوزاره‌ی لێ بکردایه، هـ ـه‌رب ــۆئ ـه‌وه‌ی ــه‌دۆگ ـم ــات ـی ــزم ل ــه‌رۆژهـ ـه‌اڵت ــی نـ ــاوی ـ ـنـ ــدا ل ـ ـ ـ ـه‌راده‌ب ـ ـ ـ ـه‌ده‌رقـ ــوڵ ـ ـه .تـ ـ هن ــانـ ـه‌ت ل ـ هس ـه‌رد هم ـێ ـک ــدا دۆگ ـمــات ـیــزمــی رۆژه ـه‌اڵت ــی ناوین نه‌ده‌گۆڕدرا ،به‌ڵکو له‌ناوده‌برا. بــۆ نمون ه لــه‌بــابــل دا چــاکـســازی نـ هکـرا، لــه‌ئــاشــور دا چــاکـســازی ن ـ هک ـرا ،ل ـ ه ئـ هکـه‌د ب ـ ـ هه ـ ـ همـ ــان ش ـ ـێـ ــو هی ـ ـه ،ئ ـ ـ ـ ـه‌وه‌ی هـ ـ هی ــه‌ی ــان ره‌هایه‌یان به‌ته‌واوی هه‌ڵده‌وه�شێ ده‌رفه‌تی گ ـف ـت ــوگ ــۆ ،ل ـێ ـپ ــرس ـی ـن ـهوه و ل ـێ ـك ــۆڵ ـی ـن ـهوه، ر هخـنـ هکــردن و هه‌ڵسه‌نگاندنی تێدا نیی ه و ره‌هایه،بۆچی؟ چونک ه ئه‌ومیتۆدانه‌رێنمایی ژیانیان ب ه مرۆڤه‌کان دا ،ژیانی مرۆڤی خسته نـێــو سـیـسـتـ همـێـکـه‌وه‌و ده‌رف ـ هت ــی م ــان ـه‌وه‌ی ب ــۆ دابـ ـی ــن کـ ـ ــرد ،خـ ـ ـ ــواردن و خ ـ ــواردنـ ـ ـهوه، ئاسای�شی بۆ دابین کرد .بۆ ئه‌وه‌شه‌که‌وه‌ک مژده‌یه‌ک ،پارچه‌یه‌کی ژیانی خۆی ده‌بینێ و وه‌ک راستیه‌ک له‌گه‌ڵی ئاوێت ه ده‌بێ ،ده‌بێت ه ش ـت ـێ ـکــی ر هه ـ ــا ک ــه‌ن ــات ــوان ــێ د هسـ ـتـ ـبـ ـه‌رداری ب ـ ــێ ،ل ـ ـ ـ ـه‌رۆژی ئـ ـ هم ــڕۆش ــدا زۆر ه ـ ـه‌وڵ درا کـ ــه‌چ ـ ـ ـه‌پ ،ن ـ ـ هت ـ ـه‌و هپ ـ ـه‌رس ـ ـتـ ــی ج ـێ ــی ئــای ـیــن بگرنه‌وه .بـه‌اڵم نه‌یانتوانی ،ئـه‌وه له چیه‌وه س ـه‌رچ ــاوه‌ی خ ــۆی د هگ ـ ــرێ؟ د هب ــێ هـه‌نــدێ شت له‌زه‌مینه‌ی ماددیانه‌وه لێی بکۆڵێته‌و ه و ب ـ هن ـم ــون ـه‌ی رۆژی ئـ ـ هم ــڕۆش پـشـت ـڕاسـتــی ب ـک ـ هی ـن ـهوه .وای دان ـێ ـی ــن ک ــه م ــرۆڤ ـێ ــك لـ ه گوندێكه ،ئـه‌و گــونــده فه‌لسه‌فه‌ی ژیانێکی ه ـ هی ــه ،وا ه ـ هڵــده‌س ـتــێ ،وا داد هنـ ـی ــ�ش ــێ ،وا قس ه ده‌کات و کارده‌کات ،وا مامه‌ڵه‌له‌گه‌ڵ دایـ ــک و بـ ــاوک و دراوس ـێ ـی ـه‌کــان ــی ده‌کـ ــات... ب ـ ـه‌وه‌ش‌ش ـێــو هی ـه‌ک د هگ ـ ــرێ .واتـ ــه‌ل ـه‌س ـه‌ر بنه‌مای ئـه‌و به‌هایانه‌ی له گوند دایــه خۆی
www.komelge.com
بــونـیــادنــاوه،هـ همــان مــرۆڤ دوای مــاو هیـه‌ک چــوو ه ئ ـه‌وروپــا یــان چــوو ه شــار ه گـه‌وره ـکـان له‌و زه‌مینه‌ی ه دوورکه‌وته‌وه،دوای ماوه‌یه‌ک کــات ــێ ئ ـ ـه‌و م ــرۆڤ ـ ه د هب ـی ـن ــن ب ــۆت ــه‌مــرۆڤـێـکــی گ ـ ــۆڕاو .بـ ـه‌اڵم ئ ـ ـه‌وه‌ی ل ــه‌گــونــد مـ ــاوه‌وه‌ک
له‌رۆژی ئه‌مڕۆدا چ جیاوازیه‌ک له‌نێوان زهنی ئینگلته‌را و ئه‌مه‌ریکا دا هه‌یه
خ ــۆی ـ هت ــی .بــۆچ ــی زۆر ه ــۆک ــاری ه ـ هی ـه ،زۆر پ ــرس ه ـه‌ن ل ـه‌و خــاڵ ـه‌دا ئـێـمــه‌د هڵـێـیــن شته به‌راییه‌کان له‌میزۆپۆتامیای خواروو سه‌ری ه ـ هڵ ــداوه ،ه ـه‌روه‌ه ــا ل ـ ـه‌ده‌وری چـ همــی نیل له میسر سه‌ریانهه‌ڵداوه .ته‌نانه‌ت به‌ر له‌وه لــه‌ک ـه‌وانــی زێــڕیــن ل ـ ه زنـجـیــره ـکـانــی زاگ ــرۆس و ت ـ ـ ــۆرۆس سـ ـه‌ری ــانـ ـهـ ـ هڵ ــداوه‌ل ـ ـه‌و د هڤ ـ ـ ـه‌ر ه شۆڕ�شی نیۆلۆتیک به‌رپاربووه ،به‌وشێوه‌یه وه‌ک جــۆگ ـ هلــه رژاونـ ـ هت ــه چ ـ همــی م ـ ـه‌زن له م ـیــزۆپــۆتــام ـیــای ژێ ــری ــن ،بــۆتــه‌شــارس ـتــانــی و وه‌ها به‌جیهان دا باڵوبۆته‌وه. ب ــاش ــه ئـ ـه‌گـ ـه‌رش ـت ــه‌ی ـ هک ـ هم ـه‌کــان ل ـێــر ه س ـه‌ری ــان ـه ـ هڵ ــداوه،بــۆچ ــی د هس ـت ـپ ـێ ـش ـخ ـه‌ری ل ـه‌ده‌س ـت ــدا ،ی ــۆن ــان ل ـێ ــره‌وه‌ف ـێــربــوون بــۆچــی ئ ـێ ـم ــه‌ل ـ ـ ـ ـه‌وان پ ـێ ـش ـک ـه‌وت ــووت ــرنـ ـ هب ــووی ــن؟ بــۆچــی م ـ هح ـکــومــی ئ ـ ـه‌وان ب ـیــن ،هـه‌رشـتـێــک لـه‌ز همـیـنــی خــۆیــدا مـ هحـکــومــی هـ هنــدێ نرخه و س ـه‌رب ـه‌ســت نـیـیـه و نــاتــوانــێ ل ـێــی ده‌رچـ ــێ، ب ــۆ ئـ ـه‌و هش ــه‌ک ــه‌مــرۆڤ ـێــک ل ــه‌رۆژهـ ـه‌اڵت ــدا م ـ ـ ـه‌زن ب ــووب ــێ الس ــای ــی ده ـک ـ ــات ـ ـ ـهوه ،ل ـ هب ـه‌ر ده‌کــات و سـیـسـتـه‌م لــه‌کـه�ســی خــۆیــدا نـه‌وه بــه‌ن ـه‌وه‌ده‌گــوازێ ـت ـه‌وه‌ل ـ هس ـه‌ربـنـ همــای ئـه‌و پ ـ ـه‌روه‌رد هی ـ ـه‌ی د هی ـب ـی ـنــن هـ ـه‌م ل ــه‌ده‌وڵ ـ ـه‌ت
و ه ـ هم ـیــش ل ـ هخ ـێ ـزانــدا بـ ـه‌و پـێـیــه‌هـ همـیـشــه خ ــۆی دووبـ ـ ــار ه ده ـک ــات ـ ـهوه .ب ــۆ ن ـمــون ـه؛ ـکـاتــێ ل ـ ـه‌وێ ده‌رد هچ ـ ـ ــم و د هچ ـم ـ ه د هڤ ـه‌رێ ـک ــی تــر یان ل ه ده‌ره‌وه لێی ده‌ڕوانــم ،له‌چی بڕوانم؟ د هب ـی ـن ــم ک ــه ل ـ ـه‌وێ دا زۆر ب ـه‌ره ـ هم ــی بــاش ه ـ هی ــه وه‌ک ب ـی ـن ــاس ــازی ،ئ ـ هس ـت ـێ ــر هن ــا�س ــی، پــزی ـش ـکــی ،ئـ ـ هن ــدازی ــاری ،مــاتـیـمــاتـیــک هـ هیــه ئ ـه‌وان ــه‌شـتــی بــاشــن .بـ ـه‌اڵم هـ همـیـشــه‌خــۆی دووبــاره ده‌کاته‌وه .بۆچی؟ چونک ه كلتورێکی كۆمه‌اڵیه‌تیش هه‌ی ه که مه‌حکومی دووباره ب ـ ــوون ـ ـه‌وه‌ده ـک ـ ــات و ههـ ـ ــا دروسـ ـ ــت بـ ـ ــووه‌و لـ هبـه‌ر ک ـراوه‌و و ههــا ب ـه‌رده‌وامــی پــێ ده‌درێ، م ـ هح ـکــوم ک ـ ـراوه‌ئ ـ هگ ـه‌ر وا ن ـه‌کــات نــاتــوانــێ بژی و نه‌ریت فڕێی ده‌دات ه ده‌ره‌وه‌ی خۆی و مه‌حکومی د هک ـه‌ن بــه م ــردن ،ـکـاتــێ یه‌کێک لــه‌ده‌ره‌وه‌لـێــی ده‌ڕوان ــێ شـتــه‌بــاشـه ـکـانــی بۆ خــۆی د هگــرێ .بـه‌اڵم مه‌حکومی ئـه‌و السایی کــردن ـه‌وه‌ی ـه‌ی ژی ــان نــابــێ و مـ هحـکــومــی ئ ـهوه نــابــێ کــه ببێته کــۆپـیـه ـکـی ئ ـه‌و ،بـ هڵـکــو به‌پێی ه ـ هلــوم ـه‌رجــی خ ــۆی پـێـکــی دێ ـن ــێ .ئــاشـکـرایــه ئ ـه‌و زانــایــان ـه‌ی کــه‌رێـیــان لــه س ـه‌ربــااڵبــوونــی شــارس ـتــانــی رۆژئ ـ ــاوا ک ـ ــرده‌و ه وه‌ک تــالـیــس، فیساگۆرس و ئه‌و که‌سانه له بابل و میسر فـێــری ئـ هسـتـێــر هنــا�ســی ،ئ ـ هن ــدازه ،ماتماتیک و زۆر ش ـت ــی ت ـ ــرب ـ ــوون .بـ ـ ـه‌اڵم ئ ـ ـه‌وان ـ ـ ه وه‌ک یه‌کێکی رۆژهه‌اڵتی کۆپییه‌یان نه‌کرد ،به‌پێی هه‌لومه‌رجی واڵته‌که‌ی خۆی گونجاندویه‌تی و ش ـت ـێ ـک ــی کـ ــه‌ک ـ هڵ ـک ــی بـ ــۆ ئ ـ ـ ـ ـه‌وان ه ـه‌ب ــوو پ ـێ ـک ـیــان ه ـێ ـن ــاوه ،ئ ـ ـه‌و س ـه‌رب ـ هس ــت بــوون ـ ه وای لــێ ده‌ک ــات کــه‌شـتـێــک لـه‌ڕ هسـ هنـ هکـه‌ی زیاتر پێش بـکـه‌وێ .واتــه ره‌سه‌نه‌که چه‌نده رۆژه ـه‌اڵت ـیــش بــێ ،ب ـه‌اڵم لـ ـه‌رۆژئ ــاوادا زیــاتــر پێشکه‌وتن به‌خۆیه‌وه‌ده‌بینێ. ل ـ ـ ـ ـ ـ ـه‌رۆژی ئـ ـ ـ ـ هم ـ ـ ــڕۆدا چ ج ـ ـی ـ ــاوازی ـ ـه‌ک له‌نێوان زهنی ئینگلته‌را و ئه‌مه‌ریکا دا هه‌یه، تـێـبـیـنــی ب ـک ـه‌ن ئ ـ هم ـه‌رێ ـگــا کــۆلــۆنــی ئـیـنـگـلـتـه‌را ب ــوو ،ئ ـ هم ـه‌ری ـکــا ل ـه‌الی ـه‌ن ئ ـه‌وروپ ـی ـه‌کــان ـهوه دۆزرای ـ ـهوه ،ئ ـه‌وان چــوون ل ـه‌وێ نیشته‌جێ ب ــوون ،حــوکـمـیــان کــرد و کــردویــان ـ ه کــۆلــۆنــی 45
NO:13 - 1 Januarry 2017
خــۆیــان .ب ـه‌اڵم ئه‌مه‌ریکای ئـ همــڕۆ به‌ده‌وڵه‌مه‌ندێتی و هێزی فکری، ئــابــوری و م ــاددی لـ ههـ همــوو جـیـهــان دا بـ ههـێــزتــریـنـه ،لــه ئینگلته‌را و فه‌ره‌نساش به‌هێزتره ،هۆکاره‌که‌ی چیه؟ زهنییه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی که میتۆدی ژیانی مرۆڤێكی ئه‌مه‌ریکی له‌و که‌سانه‌ی ک ه ل ه ئه‌وروپاو ه چــووبــوون ل ـه‌وێ نـیـشـتـ هجــێ ب ــوون ن ـه‌ک ل ـ هس ـه‌ربـنـ همــای مـ هحـکــوم ب ــوون بـه‌نــرخــی ئ ـه‌وروپ ـی ـه‌کــان ،بـ هڵـکــو بــه‌فـ هلـسـ هفـه‌ی نــوێ لـ هسـه‌ر بـنـ همــای پــرۆتـسـتــانــی ئه‌نگلۆساکسۆن کـ ه تــاکــڕه‌وێـتــی ل ـه‌راد هب ـه‌ده‌ر و پراگماتیزمێکی ل ـه‌راد هب ـه‌ده‌ر لـ هسـه‌ر بـنـ همــای ئ ـه‌وه‌ی کــه قــازانــج و ب ـه‌رژه‌و هن ــدی لـ هکــوێ دای ـه ،چــۆن ده‌تــوانــێ بــژی و سـه‌ربـ هســت بــێ، له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه ئه‌و ده‌سه‌اڵتداریه زه‌به‌الحه‌ی به‌ده‌ست هێنا. که‌سێک بڵێ خۆ ئینگلیزله‌و مه‌زنتربوو چۆن توانی ئینگلیزتێپه‌ڕێنێ؟ زاناترو ده‌وڵه‌مه‌ندتربوو هۆکاره‌که‌ی ئه‌وه‌یه .کاتێ مرۆڤی ئه‌مه‌ریکی ل ه ئه‌وروپا ده‌رک ـه‌وت نه‌ک ته‌نیا به‌جه‌سته لێی ده‌رچــوو و لـه‌ڕووی رۆح ـیــش ل ـ ه ئ ـه‌وروپ ــا ده‌رچ ـ ــوو .ئ ـه‌و نــرخ ـه‌ی لــه‌ئ ـه‌وروپ ــا تــۆمــاریــان ده‌کرد نه‌یانکرده‌بنه‌ما بۆ خۆیان ،ژیانی خۆیان به‌پێی به‌رژه‌وه‌ندی خــۆیــان د هســت نیشان کــرد ،ک ـ هن ـه‌دا ،مه‌کسیک ،ب ـه‌رازیــل ،شیلی و ئـه‌رژ هنـتـیـنـیــش ل ـ هه ـ همــان کــات دا دۆزرای ـ ـ ـه‌وه‌بــۆ ه ـ همــوو ئ ـه‌وانــه ل ـ ـه‌دواوه‌ن ،ئـ همـه‌ریـکــا لـ هپـێـشـه‌و هیــه؟ ل ـ هب ـه‌رئ ـه‌وه‌ی ئ ـه‌و زیهنیه‌ته‌ی ئـ همـه‌ریـکــا ب ـه‌ڕێــوه‌د هبــات زیـنــی ئه‌نگلۆساکسۆنی پــرۆتـسـتــانـه ،نرخی تــاكــڕه‌و و پراگماتیست ئــاوا ک ـرا ،ئـه‌وانـه‌ی کــه‌خــۆیــان لــه‌خــووه ـکـان پـه‌راوێــزخـسـتــوو ه و تـ هنـیــا ل ـه‌چــوارچ ـێــوه‌ی ب ـه‌رژو هنــدی ـه ـکـانــی خــۆیــدا ده‌جوڵێته‌وه ،بۆئه‌وه‌شه‌کاتێک یه‌کێکی یۆنانی شتێک ل ه ئاشوره‌و ه فێر د هبــێ ناچێ وه‌ک ئــاشــور بــژی وه‌ک خــۆی ده‌ژی .ئـه‌و شتانه‌ی له ئــاشــوره‌و ه فێر د هبــن ،وه‌ک لــێ زیــاد کــردن نــا ،به‌ڵکو وه‌ک جۆشێک
شه‌هید رۆسته‌م جودی
46
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
دروســت د هبــێ و قات به‌قات لێی زیــاد ده ـکـات و له‌ئاستی ته‌قاندندا گ ـه‌ور هبــوون ـێــک دروس ــت ده‌ک ــات ل ـ ه شــارسـتــانــی رۆژئ ـ ــاوا بـه‌رامـبـه‌ر شــارسـتــانــی رۆژهـ ـه‌اڵت ،بــۆ ئـه‌و هیــه‌کــه‌د هبــێ پــرسـه ـکـان له‌زهنیه‌تدا به‌دوایدا بگه‌ڕێین. گرێیی زهنیه‌ت چیه؟ داخــۆ زهنیه‌ت به‌شێوه‌یه‌کی دۆگماتیک لـ ـه‌چ ــوارچـ ـێ ــوه‌ی پـ ـی ــرۆزک ــردن ــی خ ــووه‌ک ــان ــدا ب ـگــری ـنــه‌د هس ـ ــت ی ــان هه‌میش ه قاڵبی ب ــاوه‌ڕی مێشكمان و هـ هڵـســوکـه‌وتــی ژیــانـیــی له‌گه‌ڵ زانـسـتــدا ب ـه‌راورد بکه‌ین و بــژیــن؟ ب ـه‌داخ ـه‌وه‌تــا ئێستا بـ هئـه‌زبـه‌ر ه ( لـ هبـه‌رکــردن) ده‌ژی ــن یــان بـ هکــۆپــی کــردنــی شتی ده‌ره‌و هیـ ــان بــه‌خــووه کۆنه‌کانمان ده‌ژین ،به‌هێزی نه‌ریته‌وه‌ده‌ژین ،هه‌ردووش گۆڕانکاری دروست ناکه‌ن ،بۆ ئه‌وه‌شه‌زهنیه‌ت هه‌موو شتێک دیاری ده‌کات، تـ هنــانـه‌ت دۆخــی ئــابــوریــش دی ــاری ده‌کــات .بــۆ نـمــونــه؛ع ـه‌ره‌ب بــۆری پـتــڕۆڵ بگرنه‌وه رۆژئ ــاوا شێت و هــار ده‌بــن و له‌هێز د هک ـه‌ون که‌واته س ـه‌رچــاوه‌ی مــاددیــان لـه‌ده‌سـتــدایــه،ب ـه‌اڵم زۆر دواک ـه‌وتــوون ته‌نیا ئه‌و سه‌رچاوانه‌به‌س نین بۆ ئه‌وه‌ی مرۆڤ پێشکه‌وتن به‌ده‌ستبێنێ. زهنیه‌تی راست ده‌توانێ بیابان بکات ه به‌هه‌شت ،زهنیه‌تی چه‌وتیش ده‌توانێ به‌هه‌شت بکاته‌بیابان ،ده‌بێ مرۆڤ ل ه مه‌سه‌له‌ی زهنیه‌تدا باش قوڵ بێته‌وه ،زهنیه‌ت قاڵبگه‌لێک ه دانـراوه به‌هێزی میتۆلۆژی و ئــایـیـنــی تــاکـخــودایــی و ب ـه‌ده‌زگــای ده‌وڵـ هتـیــش خــۆیــان بـه‌زۆر همـلـێـیــی چه‌سپاندووه ،ئه‌وه‌ده‌بێت ه ته‌گه‌ر ه له‌رێی پێشکه‌وتندا ،له‌م‌ڕوه‌وه هه‌وڵی تێپه‌ڕاندنی دران .به‌اڵم بۆچی سه‌رنه‌که‌وتن راوه‌سته‌له‌سه‌ر ئ ـه‌وه‌ش د هک ـ هیــن ،بــۆچــی هـه‌وڵــی رێـنـســانــس ،رۆشـنـگـه‌ری و ریـفــۆرم توانی له‌ئه‌ورپا دۆگماتیزم تێپه‌ڕێنێ و هه‌میش ه رووبه‌ڕووی بنکه‌وتن و رووداوی تراژیدیش بۆوه.
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
پێشخستنی ئابووری كۆمیناڵ ناهیدە زەنگین ی ــەکـ ـێ ــک ل ـ ـ ــەو سـ ـی ــاس ــەت ــە و م ـ ـ ـ ـژارەی کـ ــە ک ــۆل ــۆن ـی ــاکــان و ت ــااڵن ـچ ـێ ـک ــان ب ــەچ ــڕی ب ــەک ــاری ــدەهـ ـێـ ـن ــن ب ـ ــەس ـ ــەرهـ ــەمـ ــوویـ ــانـ ــەوە ئ ــاب ــووری ـه ،ه ــەم ــوو ش ـێــوازێ ـکــی سـیــاســەتــی ئ ـ ـ ــاب ـ ـ ــووری کـ ــۆلـ ــۆن ـ ـیـ ــایـ ــی ل ـ ــەگ ـ ــەڵ خـ ــۆیـ ــدا بـێـنــاسـنــامــەکــردنــی و کــۆلــۆنـیــایــی ک ـل ـتــوری و بــەش ـێــوەیــە ـکـی کــاری ـگــەریــانــەش جـیـنــۆســایــد دەهـێـنـێـتــە ئ ـ ــاراوە .ب ــەدرێ ـژای ــی سـ ــااڵن ئــەو ه ـێــرش و تــااڵنـیـیــەیــی بــەســەر کــۆمــەڵـگـه ـکـان و ب ــەت ــای ـب ــەت ــی ب ــەس ــەر ک ـ ــوردی ـ ــان ه ـێ ـن ــاوە، چ ـ ــڕت ـ ــری ـ ـن ـ ـی ـ ــان و ب ـ ــەرف ـ ـراوەن ـ ـت ـ ــری ـ ـن ـ ـی ـ ــان و بێبەزەییترینیان بەتایبەتی لە دوو ســەدەی ڕاب ـ ـ ـ ــردوودا ه ــات ــەئ ــاراوە .ل ــەو س ــەردەم ــەدا تااڵنی ئابووری و کۆلۆنیایی کە سەپێنرابوو ب ـ ـ ــەس ـ ـ ــەرک ـ ــۆم ـ ــەڵ ـ ـگ ـ ـه‌کـ ــان ـ ــدا ل ـ ـ ـ ــەڕۆژان ـ ـ ـ ــی ئــەمــڕۆمــانــدا بــەشـێــوەیــە ـکـی سیستەماتیک ک ـراوە بــەشـێــوازێـکــی جـیـنــۆســایــد .ژێرخستن و داڕمــانــی كۆمه‌ڵگه‌یەک شیتاڵکردنەوەی شێوازی هەرە بەڕێوبەرایەتییە بەربەرێکەی داگ ـ ـیـ ــرکـ ــردنـ ــی ئـ ــابـ ــووری ـ ـ هکـ ــەیـ ــەتـ ــی ،دوای لــەدەس ـتــدانــی ئــام ـرازەکــانــی بــەرهــەمـهـێـنــانــی خـ ـ ــودی و ل ــەدەسـ ـت ــدان ــی ک ــۆن ـت ــڕۆڵ ـک ــردن ــی مـ ــامـ ــەڵـ ــەی ن ـ ــاو بـ ـ ــازاڕیـ ـ ــان دەبـ ـێـ ـت ــە ه ــۆکــار ک ــە ئ ــەو كــۆم ـ هڵ ـگ ـ هیــە مــەحــاڵــە ب ــەئ ــازادان ــە بــژێــت ،لــەهــەمــانـکــاتــدا دیـلـکــردنــی ئــابــووری و ن ـکــۆڵــی نــاس ـنــامــە دەب ـێ ـت ــەوە ب ــە ه ــۆکــاری بەکۆیلەکردنی كۆمه‌ڵگه.
www.komelge.com
جـ ـیـ ـنـ ــۆسـ ــایـ ــدی ئـ ـ ـ ــابـ ـ ـ ــووری ئـ ــاوێـ ـتـ ــەی جینۆسایدەکانی تــر ک ـراوە و دەرەنجامێکی س ــەخـ ـت ــی هـ ـێـ ـن ــاوت ــە ئـ ـ ـ ـ ــاراوە و ب ــەت ــای ـب ــەت ــی سەخترینیان لــە کــوردسـتــان پــەیــڕەوکـراوە، بەاڵم ئەو گەلەی ڕووبــەڕووی جینۆسایدی ئــابــووری بــوونــەتــەوە درک بــەم جینۆسایدە ن ــاک ــەن و تــەنــانــەت هــەسـتـیــ�شــی پـێـنــاکــەن،
لەهەمانکاتدا پێویست دەکات کە جارێکیرت چەمکەکانی ئابووری سەرلەنوێ بونیادبکرێتەوە
س ـ ـ ــەرەت ـ ـ ــا خ ـ ــاک ـ ــەک ـ ــەی داگـ ـ ـ ـی ـ ـ ــردەک ـ ـ ــەن و سـ ــەرچـ ــاوە دارای ــەکــانـ ـی ــ�ش ــی ت ــااڵن ــدەک ــرێ ــت و خـ ــەڵـ ـکـ ــەکـ ــەش چ ـ ــاالکـ ــی و پ ــەی ــوەن ــدی ــە داگ ـیــرکــارێ ـکــان و تــااڵنـچـێـتــی ب ــە پـ ــرۆژ ه و بە س ــادەی دەزان ـێ ــت ،تــەنـهــا لــەپـێـنــاو تـێــرکــردنــی ســک و ب ــەرژەوەن ــدی تەسکی تــاک و خێزان ب ـپ ــارێ ــزرێ ــت ب ــەش ـێ ــوەی ــەکــی زان ـ ــاب ـ ــوون یــان نەزانانە دەبنە هاوبه�شی ئەم جینۆسایدە، بەرامبەرهەموو جینۆسایدەکان وبەرامبەر
ب ــە س ـی ــاس ــەت ــی ب ــە ک ــۆی ـل ــەب ــوون ــەکــان ــدا کــە س ـ ــەرچ ـ ــاوەی هـ ــەمـ ــوو ئ ـ ــەم ن ــەه ــام ــەت ـی ـی ــە جینۆسایدی ئابوورییە بۆ ئیدامەپێکردنی تاک ومانەوەی كۆمه‌ڵگ ه وەک ڕەسەنێکەی خــۆی بــەرگــری خــودی»ج ـهوه ـه‌ری» مەرجی س ــەرەکـ ـیـ ـی ــە .س ـی ـس ـت ــەم ــی م ــۆدێ ــری ـن ـی ـت ـه‌ی س ـ ـ ـه‌رمـ ـ ــای ـ ـ ـه‌داری ب ــەت ــایـ ـب ــەت ــی ئ ـ ــەگ ـ ــەرلــە رۆژان ــی ئــەمــڕۆمــانــدا بـیــرلــە ـکـاریـگــەریــەکــەی بـکــەیـنــەوە ،دەبـیـنـیــن کــە ئ ــاب ــووری کــۆمــۆنــی دیـمــوکـراتــی کــە لــەهــەمــانـکــاتــدا دەتــوانــرێــت وەک نــاوەڕاس ـتــەق ـی ـنــەکــەی پ ـێــی بــووتــرێــت ب ــون ـی ــادن ــان ــەوەی ئـ ــابـ ــووری خ ــۆب ـه‌ڕێ ــو هب ـه‌ر رووب ـ ـ ـ ـ ــەڕووی ه ـێ ــر�ش ــی چـ ــڕوپـ ــڕدەبـ ـێـ ـت ــەوە. لەهەمبەر ئــەم هێرشە چــڕوپــڕەدا پێویستە کــە بــونـیــادنــانــەوەی ئــابــووری خــۆبـه‌ڕێــو هبـه‌ر و ب ـ ــەرگ ـ ــری ڕەوای ج ـ ـهوه ـ ـه‌ری ئ ــاوێ ـت ــەی یـ ــەک ـ ـتـ ــرب ـ ـبـ ــن .بـ ـ ـ ــەم ش ـ ـێ ـ ــوەی ـ ــە کـ ــاری ـ ـگ ـ ــەری ئــابــووری جـه‌وهـه‌ری دەتوانێت تااڵنچێتی و داگیرکەریەکانی سیستەمی سه‌رمایه‌داری وەالب ـن ـێــت ،ب ــەاڵم لــەهــەمــانـکــاتــدا پێویست دەکـ ـ ـ ـ ـ ــات ک ـ ـ ــە جـ ــارێ ـ ـک ـ ـی ـ ـتـ ــرچـ ــەم ـ ـکـ ــە ـک ــانـ ــی ئ ـ ــاب ـ ــووری سـ ــەرلـ ــەنـ ــوێ ب ــون ـی ــادب ـک ــرێ ـت ــەوە. چەمکەکانی بەرگری جه‌وهه‌ری نەریتەکانی ئ ــەم ــڕۆ و داهـ ــاتـ ــووش بــەب ـنــەمــا دەگ ــرێ ــت، ل ــەه ــەم ــانـ ـک ــات ــدا ئـ ـ ــەو بـ ــەهـ ــا ب ــەن ــرخ ــان ــەی ک ـ ــە ئ ـ ــەم ـ ــڕۆ دەی ـخ ــوڵ ـق ـێ ـن ـێ ــت و ئ ــەزم ــون ــە نــوێـیــەکــە�شــی دەپــارێــزێــت .بــەمـشـێــوەیــە ئــەم 47
NO:13 - 1 Januarry 2017
سیستەمە ئەو میراتەی کە دروستی دەکات ب ــەڕێ ــڕەوی زەم ـ ــان دەوڵ ــەم ــەن ــدت ــری دەکــات و ئ ــەم ــەش ئ ــەو ب ــەه ــا و ئ ــەرک ــە پ ـێــوی ـســت و پـ ـی ــرۆزەی ــە کـ ـ ـ ــەدوای خ ـ ــۆی ب ــۆ م ــرۆڤ ــای ــەت ــی جێی دەهـێـڵـێــت .شانبەشانی پــاراسـتـنــی ئەم بەهایەی کەلە ئارادایە و دەوڵەمەندتری�شی دەکــات و ئــەو نوێکارییەی دەشیخوڵقێنێت ب ـ ــۆئ ـ ــەم مـ ــەبـ ــەسـ ـتـ ــە ئ ـ ـ ــاب ـ ـ ــووری ک ــۆم ـی ـن ــاڵ بــەرگــری جـه‌وهـه‌ری بەبناخە دەگــرێــت .بەم شێوەیە ئــەم خاکە بەپیتە و ئــاو و دارستان و رووه‌ك و ـکـان ـزا و دەوڵــەمــەنــدێـکــانــی تــر کە ســروش ـتــی ئ ــەم جــوگـرافـیـیــە بــە مــرۆڤــایــەتــی ب ــەخـ ـشـ ـی ــوە ئ ـ ـ ــەم س ـی ـس ـت ــەم ــە ڕێ ـ ـگ ـ ــری لــە ب ــەه ــەدەردان ــی ئ ــەم دەس ـت ـکــەوتــانــە دەکــات کە دەوڵــەت -نــەتــەوەی نــاو هنــدگـه‌راو و هێزە سـه‌رمــایـه‌داره ـكـان و هــاو ـکـارە تااڵنچێکانیان کە دەیانەوێت بەهەدەری بەرن .دەتوانرێت بــوتــرێــت کــە ب ــەم ش ـێــوەیــە رێ ـگــری دەکــرێــت لــەو هـێــرشــانــەی کــە تــەنــانــەت لــە بچوکترین بــەهــا ـکـانــی م ــادی ب ـکــرێــت ،تــەنــانــەت رێـگــری دەک ــرێ ـت ـی ــش لـ ــە ت ــااڵنـ ـک ــردن ــی گ ــەورەت ــری ــن دەسـتـکــەوتـیــش ،هــەروەهــا ڕێـگــری دەکــرێــت لــەه ـێــرشــەکــانــی سـ ــەرئ ــەزم ــون ــەکــان ــی م ــادی ک ـل ـتــوری ن ــاو كــۆم ـ هڵ ـگ ـه ،ب ــەم ش ـێــوەیــە ئــەو ه ــەوڵ ــی تــااڵنـچـێـتــی و کــۆلــۆنـیــایــی دەوڵ ـ ــەت و سیستەمی س ـه‌رمــای ـه‌داری بــۆ داگـیــر ـکـاری و بۆ کۆلۆنیاکردنی كۆمه‌ڵگ ه و جوگرافێکەی هـ ـ ـ ــەمـ ـ ـ ــووی م ـ ـ ــای ـ ـ ــەپ ـ ـ ــووچ دەک ـ ـ ــرێـ ـ ـ ـت ـ ـ ــەوە و دەزگاکانیان بێکاریگەر دەکرێت .دەتوانرێت ب ــوت ــرێ ــت ک ـ ــە بـ ـ ــەم شـ ـێ ــوەی ــە ه ـ ــەم ـ ــوو ئ ــەو ه ـ ــەوڵ ـ ــی داڕمـ ـ ــانـ ـ ــی ئـ ـ ــابـ ـ ــووری ك ــۆمـ ـ هڵـ ـگـ ـ ه و بەهەژارکردنیان و هەوڵی بێ ئیرادەکردنیان و هـ ــەوڵـ ــی ب ــەن ــام ــۆ کـ ــردنـ ــی ئ ـ ــاب ـ ــووری تــاکــی كــۆم ـ هڵ ـگ ـ ه و س ـیــاســەتــی بــەس ـی ـخــوڕکــردنــی تــاک لەالیەن سیاسەتەکانی ئــەو زلهێزانەوە مایەپووچ دەبنەوە. ب ــەرگ ــریـ ـک ــردن ل ــە ئ ـ ــاب ـ ــووری ب ــەرگ ــری جـ ـه‌وهـ ـه‌ری بــەش ـێــوەیــە ـکـی راس ـتــەوخــۆیــانــە تـ ــەن ـ ـهـ ــا و تـ ــەن ـ ـهـ ــا چـ ــاالک ـ ـێ ـ ـکـ ــانـ ــی ئـ ـ ــابـ ـ ــووری 48
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
و ب ـ ــەه ـ ــاکـ ــان ـ ــی ل ـ ــەخ ـ ــۆن ـ ــاگ ـ ــرێ ـ ــت ،ب ــەڵـ ـک ــو هـ ــەمـ ــوو ئ ـ ــەوان ـ ــەی لـ ــەدەرەن ـ ـجـ ــامـ ــی ڕەن ـج ــی كــۆم ـ هڵ ـگ ـ ه ب ــەدەس ـت ـه ــات ــوون و ه ــەم ــوو ئــەو دەس ـت ـکــەوتــانــە�شــی کــەســەربــە كــۆمـ هڵـگـه‌ن و خ ـ ــزم ـ ــەت ـ ــی كـ ــۆم ـ ـ هڵ ـ ـگ ـ ـ هیـ ــان پـ ـێ ــدەک ــرێ ــت پ ـ ــاراس ـ ـت ـ ـن ـ ــەکـ ــان ـ ـی ـ ــان و پ ـ ــاراسـ ـ ـتـ ـ ـن ـ ــی ب ــەه ــا بــەنــرخــەکــان ـی ـش ـیــان دەچ ـێ ـتــە چــوارچ ـێ ــوەی س ـی ـس ـتــەمــی ئـ ــابـ ــووری ب ــەرگ ــری زاتـ ـیـ ـی ــەوە .
سیستەمی کۆمۆن هەموو چەمکەکانی پێکەوە ژیانی كۆمه‌ڵگه بەڕێکخسنت دەکات و بە سیستەماتیكیان دەکات سەرلەنوێ بونیادنانەوەی هەستێکی ڕەوان و هـ ــزر و ئ ـ ـی ـ ـرادەو ب ــونـ ـی ــادن ــان ــەوەی ڕووحـ ــی بەشداربوون لە بەرهەمهێنان و خوڵقاندن و هــەمــوو ئــەم دەسـتـکــەوتــانــە بــەســەرلــەنــوێ بــەخــوڵ ـقــانــدنــی نــاس ـنــامــە و کــەســایــەتـیــە ـکـی نـ ــوێـ ــوە دەتـ ــوانـ ــرێـ ــت ب ــەرج ــەس ـت ــە ب ـک ــرێ ــت. سـیـسـتــەمــی کــۆمــۆن ئــەو كــۆمـ هڵـگـ ه نوێیەیە کــەســەرلــەنــوێ مــرۆڤــی ن ــوێ دەخــوڵـقـێـنـێــت، هــەروەهــا ئــەو كۆمه‌ڵگه‌یەیە کەسەرلەنوێ خۆی بونیاد دەکاتەوە. ئەگەركۆمه‌ڵگه‌یەک گەشە بەزهنییەتی ه ــاوب ــە�ش ــی خ ـ ــۆی ب ـ ـ ــدات ،ل ــەه ــەم ــان ـک ــات ــدا دونـیــای تێگەیشتنی و هــەمــوو چەمکەکانی بواری ژیانی باشتر بە ڕێکخستن بکات ،ئەوە دەبێت بەباشترین كۆمه‌ڵگه‌ی بەرهەمهێنەر و خوڵقێنەرو گەشەپێدان و جوانکارو خۆی زیاترو زیاتربە دەوڵەمەندتردەکات. سیستەمی کۆمۆن هەموو چەمکەکانی پـ ـێـ ـک ــەوە ژی ـ ــان ـ ــی ك ــۆمـ ـ هڵـ ـگـ ـ ه بــەڕێ ـک ـخ ـس ـتــن دە ـک ـ ـ ــات و بـ ــە س ـی ـس ـت ــەم ــات ـی ـك ـی ــان دەکـ ــات
ب ــەوات ــای ــەکـ ـیـ ـت ــرل ـ ــەن ـ ــاو كـ ــۆم ـ ـ هڵ ـ ـگ ـ ـه‌دا ئ ــەم س ـی ـس ـتــەمــە خـ ــۆی ب ــە ن ــەری ـت ــی هــاوبــەش ـێ ـتــی نوێی ناو ژیان و ڕاوێژکاری هەمبەری و لەناو ت ــاک ــدا یــەک ـســانــی دەخــوڵـقـێـنـێــت و ژیــانـێـکــە کــەخــۆی بــە ئ ـ ــازادی ژیــانــی ن ــاو كــۆمـ هڵـگـه‌وە بەستۆتەوە .ئەو چەمکانەی کە سیستەمی کـ ـ ــۆمـ ـ ــۆن ب ـ ــەپ ـ ـێ ـ ــوە ڕادەگ ـ ـ ـ ــرێ ـ ـ ـ ــت ،ئـ ـه‌ویـ ــش پـێـکـهــاتــووە ل ــە رۆح ــی ه ــاوب ــە�ش ــی و ئ ـی ـرادەی ژیــان و ئامانجی هــاوبــە�شــی بنگەیی و ئامانج و چــاال ـکـی و هــەڵـســوکــەوتــە هــاوبــەشــەکــەیــە. یـ ــەک ـ ـێـ ــک ل ـ ــە ه ـ ـ ــۆکـ ـ ــارە بـ ـنـ ـگ ــەیـ ـی ــەک ــان کــە م ــەرج ــی دروس ـت ـک ــردن ــی ک ــۆم ــۆن ــە ب ـێ ـگــومــان دیموکراسییە .بناخەی چەمکەکانی کۆمۆن کە یەکسانی و ئازادییە ئەمەش تەنها و تەنها ب ــە كــۆمـ هڵـگـ هیــە ـکـی دی ـم ــوک ـرات دەتــوانــرێــت ب ـ ــەرج ـ ــەس ـ ـت ـ ــە ب ـ ـک ـ ــرێ ـ ــت .ل ـ ــە دی ـ ـمـ ــوک ـ ـراتـ ــی کــۆمـیـنــاڵــدا نــاتــوانــرێــت بــە نــوێـنــەرایــەتـیـیــە ـکـی ه ــەڵ ـخ ــەڵ ــەت ـێ ـن ــەرب ـب ــرێ ــت ب ـ ــەڕێ ـ ــوە ،بــەڵ ـکــو دەب ـ ـێـ ــت ب ــەچ ــەم ـک ــی ه ـ ــزر و ت ـێــڕوان ـی ـن ـێ ـکــی پــاکــژ و چــاال ـکـی خــوڵـقـێـنــەرانــە و بــە رۆحێکی بــەرپــرسـیــارێـتـیـیــەوە ب ــەش ــداری تـێــدابـکــرێــت. ه ــەر كــۆمـ هڵـگـ هیــەک ی ــان نــەتــەوەیــەک تەنها و تــەنـهــا دەتــوان ـێ ــت ب ــە ئ ـی ـرادەی ج ـهوه ـه‌ری خۆی و بە بڕیاری خۆی ،هــەروەهــا بە هێزی جـ ـه‌وهـ ـه‌ری ک ــارس ــازی خ ــۆی ــەوە دەتــوان ـێ ــت ک ــۆم ــۆن پـێـکـبـهـێـنـێــت .ب ــەه ــەرچ ــی هــۆکــارێــک ببێت بــا ببێت لــەنــاو كــۆمـ هڵـگـه‌دا ناتوانرێت بــە ف ـشــاری دەرە ـک ــی کــۆمــۆن بـســەپـێـنــدرێــت. ه ــەروەک ــو چ ــۆن خ ــودی كــۆمـ هڵـگـ ه خ ــۆی و هەموو شێوازەکانی چەمکەکانی كۆمه‌ڵگ ه و ه ــەم ــوو ش ـێ ــوازی ژی ــان ــی چــاالک ـێ ـکــانــی نــاو ك ــۆم ـ هڵ ـگ ـ ه کـ ــە بـ ـی ــری ــان لـ ـێ ــدەک ــرێـ ـت ــەوە کــە سەرەتا دەبێت لە زهنیەتدا دروست ببێت، کۆمۆنیش بــەهــەمــان شێوە ســەرەتــا دەبێت لــە زهـنـیــەتــدا بــەرجــەسـتــە بـکــرێــت .زهنیەتی کۆمیناڵ بــە بــەرجــەسـتــەکـراو بــە راستێکانی خــۆیــەوە خــۆی دەردەخ ــات و لەهەمانکاتدا خــۆی ده‌كات ه حەقیقەت ،ئەگەر شێوازێک دوورلە زهنیەتیش بێتەئاراوە و ماوەیەکیش
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
وێنه‌ی كۆمه‌ڵێك ژن ل ه كاتی كاركردن
خۆی له‌سه‌رپێبگرێت ئەگەرچیش کەمێک بە تواناش ببینرێت لەئاکامدا هەردووچاری هەرەس دەبێتەوە. ب ــەخ ــوڕ ب ـ ــوون و ب ـ ــەردەوام ـ ــی زهـنـیــەتــی کــۆم ـی ـنــاڵ تــەن ـهــا و تــەن ـهــا ب ــە ڕێـکـخـسـتـنــەوە م ـ ــەح ـ ــاڵ دەبـ ـ ـێ ـ ــت ،لـ ـ ــەم چـ ــوارچ ـ ـێـ ــوەیـ ــەدا پـێـکـهـێـنــانــی چ ــوارچـ ـێ ــوەی ب ــە دەزگـ ــا بــوونــی ئابووری دیموکراتی کۆمیناڵ و پێشخستنی ت ـی ــۆرێ ـک ــەی و گ ــەش ــەپ ـێ ــدان ــی دەزگ ــاک ــان ــی و بــونـیــادنــانــی پـێــداویـسـتــی تـیــۆری دەزگــاکــان و ڕێکخستنی پـێـشــەوایــەتــی کــردنـیــان و بــوار و زەم ـی ـنــە خــۆش ـکــردنــی س ـیــاســەتــی ئ ــاب ــووری ج ـ ـ ـ ـهوه ـ ـ ـ ـه‌ری كـ ــۆم ـ ـ هڵ ـ ـگ ـ ـ ه و پ ـێ ـش ـخ ـس ـت ـن ــی ش ـێــوازی تــری چــاال ـکـی لــەم جــۆرانــە تــەنـهــا و تەنها دەتــوانــرێــت لــەژێــر چــەتــری ئاکادیمیای ئــابــووریــدا بــەدەســت بـخــرێــت .هەرشوێنێک کــەبــا�ســی ژی ــان ــی ئ ــاب ــووری کــۆمـیـنــاڵــی لـێـکـرا،
www.komelge.com
واتـ ـ ـ ــا ب ـ ــاس ل ـ ــە ش ــوێـ ـن ــی ـک ـ ـ ــاری ئ ــاکــادی ـم ـی ــە ئ ــاب ــووری ـن ــاس ـه‌كــان دەکـ ــرێـ ــت .ئــاکــادی ـم ـیــای ئــابــووری و جـێـگـیــرکــردنــی زهـنـیــەتــی ئــابــووری ک ــۆم ـی ـن ــاڵ ــی دەب ـ ـێـ ــت ب ـب ـێ ـتــە س ـی ــاس ــەت ــی ن ــاو ك ــۆم ـ هڵ ـگ ـه ،هـ ــەرئــەزمــون ـێ ـکــی بـ ـ ــواری کــاری ئـ ـ ـ ــابـ ـ ـ ــووری و هـ ــەڵ ـ ـسـ ــەن ـ ـگـ ــانـ ــدنـ ــی هـ ــەمـ ــوو زانیارێکانی وگرنگی ته‌کنۆلۆژی ئێکۆلۆژێکان وپێشخستنی شێوازەکانی وئەوئەنجامانەی ل ــەئ ــاک ــام ــی کـ ــارەکـ ــان ـ ــەوە دەردەک ـ ـ ـ ـ ـ ــەون بــۆ خ ــزم ــەت ـک ــردن ــی كــۆم ـ هڵ ـگ ـ ه ه ــەم ــوو ئــەمــانــە پـێــویـسـتــی ب ــە پ ـ ـ ــەروەردەی كــۆم ـ هڵ ـگ ـ ه هــەیــە ل ــەب ــواری ئ ــاب ــووری ــدا .پ ـێ ـنــاســەکــردنــی نــوێــی زانستی ئــابــووری و بــونـیــادنــانــەوەی ئــابــووری کۆمیناڵ و دیموکراتیدا یەکەم هەنگاویان تـ ــای ـ ـبـ ــەت ـ ـمـ ــەنـ ــدێ ـ ـکـ ــان ـ ـێ ـ ـتـ ــی .كـ ــۆم ـ ـ هڵ ـ ـگ ـ ـه ـک ــان م ـ ـی ـ ـک ـ ــان ـ ـی ـ ــزم ـ ــای هـ ـ ـ ــەمـ ـ ـ ــوو جـ ــوم ـ ـگـ ــە ـک ــانـ ــی خ ــۆبـ ـه‌ڕێ ــو هبـ ـه‌ری دی ـم ــوک ـرات ــی ژی ـ ــان بــون ـیــاد
دەن ـ ـ ـ ـێـ ـ ـ ــن ،ئ ـ ـ ـ ــەم ش ـ ـ ـ ـێـ ـ ـ ــوازە خ ـ ـ ـ ــۆی د هب ـ ـێ ـ ــت بـ هخــۆبـه‌ڕێــو هبــردن بــۆ پێکهێنانی دیموکراتی و ک ــۆنـ ـفـ ـی ــدڕاڵ ــی ت ـ ـ ـ ــەواوی م ـی ـک ــان ـی ــزم ــەکــان ــی خ ـ ــۆب ـ ـه‌ڕێ ـ ــو هب ـ ــردن ـ ــی دیـ ـم ــوکـ ـراتـ ـیـ ـی ــە .ن ــاخ ــی ک ـ ــۆم ـ ــۆن لـ ــەسـ ــەرئـ ــاس ـ ـتـ ــی زان ـ ـس ـ ــت گ ــەش ــە دە ـک ـ ــات و ب ــەش ـێ ـک ــە ل ــە ژی ــان ــی ك ــۆم ـ هڵ ـگ ـه، ب ــەاڵم ئ ــەوەی لـێــرە مــەبــەسـتــە کــە دەوتــرێــت ئ ـێ ـمــە ت ــەن ـه ــا چــەپ ـک ـێــک ک ــۆم ــۆن و گـ ــرووپ و ك ــۆمـ ـ هڵـ ـگـ ـه‌ک ــان نـ ـیـ ـی ــە ،ب ــەڵـ ـک ــو جـ ـگ ــە لــە سەرمایە و لۆژیکی دەســەاڵت و ئەوانەی بە زانابوونەوە بوونەتە هاوکاری ئەو شێوازەی سیستەمە نەخوازیارە کە بەنیازن بەناچار ئ ـێ ـمــەی كــۆم ـ هڵ ـگ ـه‌ی م ــرۆڤ ــای ــەت ــی ب ــەخ ــۆوە بـچــەسـپـێـنـێــت .هــەربــۆیــە پـێــویـسـتــە لــەســەر ئەم بنەمایە ئەو کۆمۆنەی دادەمەزرێنرێت ن ــاچ ــارە کــە کــۆمــۆنــە ـکـانــی تــریــش بــەئــامــانـجــی خۆی بزانێت. 49
NO:13 - 1 Januarry 2017
بەشێوەیەکی گشتی بەدروستکردنی چەمکەکانی ژیانی ئابووری کۆمۆن دەتوانرێت وەک کۆمۆنی دیموکراتی پێناسە بکرێت بــەش ـێــوەیــە ـکـی گـشـتــی بــەدروس ـت ـکــردنــی چـ ــەم ـ ـکـ ــە ـک ــانـ ــی ژی ـ ــان ـ ــی ئ ـ ـ ــاب ـ ـ ــووری کـ ــۆمـ ــۆن دەتوانرێت وەک کۆمۆنی دیموکراتی پێناسە ب ـکــرێــت .ئ ــاب ــووری کــۆمـیـنــاڵــی دیـمــوکـراتـیــک چارەسەرییە بۆئەوژیانەی کەسەرلەنوێ بۆ مرۆڤی بەرجەستە دەکات کە سه‌رمایه‌داری دەیـ ـ ــەوێـ ـ ــت لـ ــەڕێ ـ ـگـ ــای ک ـ ــرێ ـ ـک ـ ــارەوە ق ــازان ــج بـ ــەدەسـ ــت ب ـخ ــات و ب ـێ ـک ــاران ـی ــش ب ـک ــات بــە کــۆیـلــە .هــەر ـکـاتـێــک راس ـتــی کــۆمـیـنــاڵ ک ـرا بە بــوون ـێ ـکــی حــەق ـی ـقــەت ئ ــەوک ــات ب ــوارەکــان ــی ئــابــووری و لــەبــواری بــەرگــری جـه‌وهـه‌ریـشــدا بـ ــەرچـ ــاوتـ ــریـ ــن دیـ ــاری ـ ـکـ ــردنـ ــی ج ــوم ـگ ــەکــان ــی ك ــۆم ـ هڵ ـگ ـ هی ــە .ل ــەه ــەرش ــوێ ـن ـێ ــک دەبـ ـێ ــت بــا بـبـێــت مــرۆڤ ـێــک ک ــە دەت ــوان ـێ ــت ب ـ هش ــداری نــاو سیستەمی کــۆمـیـنــاڵـه‌و ه لــەم حــاڵــەتــەدا ئــابــووری کۆمۆنیش لــەالیــەن هیچ ڕەوشێک و هێزیكه‌وە ناتوانرێت ڕێگری لەپێشکەوتنی بکرێت .رەو�شی دەرەکی و مادی تەنها و تەنها ش ـێــواز و ش ـی ـرازە ـکـانــی کــاری ـگــەری لـێــدە ـکـات، ئ ـ ـ ــەوەی رۆ ڵ ـ ــی دیـ ــاری ـ ـکـ ــردن دەگـ ـێ ــڕێ ــت ه ــزر و ئـ ـی ـ ـرادە و چ ــاالکــی و ب ــڕی ــار و ه ـێ ــزی ک ــاری 50
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
ك ــۆم ـ هڵ ـگ ـ ه خ ــۆی ــەت ــی .ك ــۆمـ ـ هڵـ ـگـ ـ هی ــەک کــە ب ــڕی ــاری پـێـکـهـێـنــانــی ژی ــان ــی کــۆمـیـنــاڵــی داب ـێــت ل ــەه ــەر شــوێــن و ل ــەژێ ــر ه ــەر بــارودۆخ ـێ ـكــدا دەتــوان ـێــت ئ ــاب ــووری خ ــۆی لــەســەربـنــاخــەی کۆمیناڵ بونیادبنێت .بــۆ ئ ــەوەی كۆمه‌ڵگ ه ب ـ ـ ــەردەوام ـ ـ ــی بـ ــە ژیـ ــانـ ــی خ ـ ــۆی ب ـ ـ ــدات و بــۆ ئ ــەوەی ئــەو پێداویستیانە پێویستی پێیەتی بــەدەس ـتــی ب ـخــات ئ ــەو چــاالک ـیــانــەی بــۆ ئــەم ئــامـرازە بەکاریدەهێنێت و پەیوەندێکانی�شی دەتــوان ـێــت لــەچــوارچ ـێــوەی ئ ــەو ئــابــووریــەدا ه ــەڵ ـس ــەن ـگ ـێ ـن ـێ ــت .لـ ـ ــەم چـ ــوارچ ـ ـێـ ــوەیـ ــەدا ئــابــووری کۆمیناڵ دیموکرات بەشێوەیەکی گ ـ ـ ـران ئ ـ ــەو ئ ــاب ــووریـ ـی ــە دەرەکـ ـ ـ ــی گـشـتـیـیــە دەخاتە ناو چاالکێکانی خۆیەوە .گۆڕانکاری بـ ــەهـ ــا ـک ــانـ ــی ئ ـ ــەم ـ ــان ـ ــەش ت ــەنـ ـه ــا ب ــەوی ـس ـت ــی بــەرجــەسـتــەکــردنــی داخــوازێ ـکــانــی كۆمه‌ڵگ ه و لــەالیــەن دیــاریـکــردنــی كــۆمـ هڵـگـه‌وە قــەبــوڵ دەک ــرێ ــت .ئ ــاب ــووری کــۆمـیـنــاڵ بــەڕه‌واكــردنــی لەناویاساکاندا ولە حقوق ونەک بە شێوازە بابه‌تیه‌كان ،بەڵکو بەسروشتی كۆمه‌ڵگ ه و ڕەوشت و سیاسەتی كۆمه‌ڵگ ه تایبەتمەندی خ ـ ــۆی وەردەگ ـ ـ ــرێ ـ ـ ــت .ئ ـ ــاب ـ ــووری ک ــۆم ـی ـن ــاڵ ت ــەن ـه ــا ب ــەدی ـم ــوک ـرا�س ــی و ل ــەس ــەر ب ـنــاخــەی ئازادیخوازانە ژیانی هاوبەش پێکدەهێنێت، ئـ ــەمـ ــەش ئ ـ ــەو ك ــۆم ـ هڵ ـگ ـ هی ــان ــەی ب ـ ــاوەڕی ـ ــان پێیەتی و بــەزانـسـتــەوە لێی نــزیــک دەبـنــەوە و بەڕێکخستنی پێداویستی ئەمە بەرجەستە دەب ـ ـێـ ــت و چـ ــاال ـک ــی ئ ــەم ــە دەڕەخ ـس ـێ ـن ـێ ــت ئـ ــەمـ ــەش ل ــەڕێـ ـگ ــای گ ـ ـ ــەالن و ن ــەت ــەوەک ــان و ه ـ ـێـ ــزی كـ ــۆم ـ ـ هڵ ـ ـگ ـ ـه‌وە بـ ــون ـ ـیـ ــاد دەن ـ ــرێ ـ ــت. ئ ـ ــەو داڕم ـ ــان ـ ــەی ک ــەل ــە ژی ــان ــی ئ ــەم ــڕۆم ــان ــدا ڕووب ـ ـ ـ ـ ـ ــەڕووی ك ــۆمـ ـ هڵـ ـگـ ـه‌کــان بـ ــوونـ ــەتـ ــەوە و ک ـێ ـش ــە گـ ـ ــەورە ـک ـ ــانـ ـ ــی و بـ ـێـ ـچـ ــارەسـ ــەری لەهەمبەریدا یەکێک لە هەرە سەرچاوکەی ئەوەیە کە هێزە بااڵدەستەکان چەمکەکانی ئ ـ ــاب ـ ــووریـ ـ ـی ـ ــان ل ـ ــەژێ ـ ــردەس ـ ـت ـ ــی ك ــۆم ـ هڵ ـگ ـ ه نەهێشتۆتەوە .بەواتایەک فشاری سیا�سی و ئــەس ـی ـمــاس ـیــۆنــی ک ـل ـت ــوری و ســەپــانــدنــی سەربازی زۆرەملێی وسەپاندنی چوارچێوەی
حقوقی وەک ماف لە بنەڕەتیدا دەیانەوێت ئــەم کۆلۆنیایە ره‌وا بکەن و داگیرکارێکەی پ ـ ــەردەپ ـ ــۆش بـ ـک ــەن .ه ــەم ــوو چــەم ـکــەکــانــی کــۆلــۆن ـیــایــی و کــۆیــایــەتــی س ــەرچ ــاوەک ــەی ــان داگـیــر ـکـاری ئــابــووریـیــە ،ئــەگــەر چەمکەکانی ئ ـ ــاب ـ ــووری ئ ـ ـ ــازاد بـ ـک ــرێ ــت ،ل ــەه ــەم ــان ـک ــات ــدا ك ــۆم ـ هڵ ـگ ـ ه و س ــروش ـت ـی ــش ئـ ـ ـ ــازاد دەبـ ـێ ــت. ئــابــووری و بــەســەر هــەمــوویــانـیـشــەوە ژن کە خوڵقێنەری ئابوورییە وهەموو هێزەکانی ناو كۆمه‌ڵگ ه کە لە ئابووری دوورخراونەتەوە و چـیـیـنــە ـکـان و بــەواتــایــە ـکـی گـشـتــی كــۆمـ هڵـگـ ه و ئــەو ئــەنــدامــانــەی ئــەگــەر ئــابــووری کــۆمــۆن لــە ژێــر کــۆنـتــڕۆ ڵــی خــۆیــدا بیانهێڵێتەوە ئــەوە بــەواتــاتــریــان دەک ــات .س ــەرچ ــاوەی ئــابــووری کۆمیناڵ ئــەگــەڕێـتــەوە بــۆ قۆناخی سروشتی كۆمه‌ڵگ ه کە سەد هــەزار ساڵە و بۆ قۆناخی نـیــۆلــۆتـیــک ،ق ــەدەری هــەمــوو دابــەشـکــارێـتــی ڕۆژان ـ ــی ئ ــەم ــڕۆم ــان و هــاوب ـ هش ـی ـتــی بـ ــوون و یــەک ـســان ـێ ـتــی و ئ ــازادیـ ـخ ــوازی و ب ــزووت ـن ــەوە راوێـ ــژ ـک ــارێ ـ ـکـ ــان و ب ــازرگ ــانـ ـێـ ـک ــان پ ـش ـت ــی بــە ئابووری کۆمیناڵ بەستووە و لەهەمانکاتدا ژیــانــی هـ ـه‌روه‌رزك ــاری کــۆمـیـنــاڵــی مــرۆڤــایــەتــی لە حافیزەی کلتوری خۆیدا سودێکی با�شی پێبەخشیوە ،ئابووری کۆمیناڵی دیموکراتی و ئ ـ ــەو ب ــەه ــای ــان ــەی ک ــۆم ـی ـن ــاڵ کـ ــە مـ ــرۆڤ خوڵقاندویەتی و كێشه‌كه‌ی و چەمکەکانی و ج ــواڵن ــەوەی ب ــەگ ــوێ ــرەی رەوش ـت ــی رۆژانـ ــی ئـ ـێـ ـسـ ـت ــام ــان ــدا ب ــەس ـی ـس ـت ــەم ــات ـی ــک ک ـ ـ ـراوە و سـ ــەرلـ ــەنـ ــوێ ب ــونـ ـی ــادن ــان ــەوەی ئـ ــابـ ــووری بەبناخە دەگرێت.
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
ئابووری كۆمیناڵ نه‌جال باكر ئابووری (ئێکۆنۆمی) چ وەکو چەمکێک و چ وەکـ ـ ــو م ــان ــا ی ــۆن ــان ـی ـی ــەک ــەی ب ــە وات ـ ــای «ژیــانــی بنەماڵە ،دەسـتــووری مــاڵ و ڕێسای بەخێوکردنی ماڵە .ئێکۆنۆموس بە واتــای؛ یــاســای مــاڵ ،ئــەو ـکـارانــەی کــە ژن ئەنجامی دەدا ،کاری نێوماڵ و بە گشتی ئەو کارانەی کە پەیوەندییان بە ژنەوە هەیە. ئ ـ ـ ــاب ـ ـ ــووری ک ــۆمـ ـیـ ـن ــاڵ ــی م ــودێ ــرنـ ـیـ ـت ــەی دیموکراتیک ،ئاڵتەرناتیڤی خۆداسەپاندنی ئابووری لیبراڵ و دەوڵەتگەرای مودێرنیتەی سه‌رمایه‌داریه .نزیکایەتییەکی بەو شێوەیە لە گۆڕەپانی ئابووری کە تەنیا خۆدەسپێرێتە ب ـ ــازاڕ و ش ـتــومــەک ل ــە ج ـێ ـگــای خ ــۆی ــدا نییە و ل ــە ڕاسـ ـت ــی دا دان ــووس ـت ــان ــدن ـێ ــک ک ــە لــە سەربنه‌مای دابەشکردن بێ نزیکایەتییەکی ڕاستترە .ئابووری کۆمیناڵ داهێنانێکی نوێ ی ــان دۆکـتــۆریـنـێــک نـیـیــە ،بــەڵـکــو مــودێـلـێـکــی ئابوورییە کــە ئامانجی ســەرە ـکـی ئــەوەیــە کە کۆمەڵگ ه لە سەرپێی خۆی ڕاوەستێ وبتوانێ درێ ـ ــژە ب ــە هــەبــوونــی خ ــۆی ب ـ ــدات .بـنـ همــای ئـ ــابـ ــووری خ ــۆبـ ـه‌ڕێ ــو هبـ ـه‌ر ،س ــەرم ــای ــەداری تــای ـبــەت و س ــەرم ــای ــەداری دەوڵ ــەت ـگ ــەرا بە بنەما ناگرێ .بنەمای ئابووری دیموکرا�سی خــۆی دەسـپـێــرتــە پـیـشــەســازی ژیـنـگــەپــارێــزو ئابووری کۆمۆن .ژینگەپارێزی و كۆمه‌ڵگه‌ی دیموکراتی ،هێڵی سنوری دەستڕۆیشتووی پـیـشــەســازی ،گــەشــەســەنــدن ،تـ هکـنــۆلــۆژی
www.komelge.com
و بــە ـکـاره ـێ ـنــان و مــولـکـیـیــەت دی ــار دەک ــەن. ئ ـ ـ ــاب ـ ـ ــووری ک ــۆمـ ـیـ ـن ــاڵ خ ـ ـ ــۆی دەس ـپ ـێ ــرێ ـت ــە پــارادی ـگ ـمــای كــۆم ـ هڵ ـگ ـه‌ی دی ـمــوک ـرات ـیــک – ژینگەپارێ و ئازادی ژن. ئ ـ ـ ــاب ـ ـ ــووری ك ــۆمـ ـیـ ـن ــاڵ س ـی ـس ـتــەم ـێ ـکــی دیـ ـم ــوکـ ـرات ــی و ژیـ ـنـ ـگ ــەپ ــارێ ــزە کـ ــە ب ــڕی ــاری ڕاس ـ ــت سـ ــەبـ ــارەت ب ــە پ ـێــداوی ـس ـت ـی ـیــەکــانــی ك ــۆم ـ هڵ ـگ ـه ،ڕێ ـ ــژەی ئـ ــەو پ ـێــداوی ـس ـت ـیــانــە و تــای ـبــەت ـمــەنــدی ـیــەکــان ـیــان ،ب ــە چ ڕێ ـب ــازێ ــک و ک ــەرەس ـت ــەی ــەک دەسـ ـت ــەب ــەردەکـ ــرێـ ــن ،لــە ســەر بنگه‌ی چ بنەما و پەرەنسیپێیک ئەو پ ـێــداوی ـس ـت ـی ـیــانــە داب ـی ــن دەک ــرێ ــن دەدات. لــە ش ـێــوازی ژیــانــی ئــابــووری ژیـنـگــەپــارێــز دا، ل ــە بــەرهــەم ـه ـێ ـنــان دا س ـی ـس ـتــەمــی کــۆمـیــن ک ــۆپ ــەرات ـی ــڤ (ت ــەع ــاون ــی – ه ـ ـ ـ ــەرەوەزی)ب ــە ب ـن ـ همــا وەردەگ ـ ـ ــرێ و ل ــەو پ ـێ ـن ــاوەدا ئــەو ب ــڕی ــاران ــەی ک ــە كــۆم ـ هڵ ـگ ـ ه وەری گ ــرت ــووە، كۆمه‌ڵگ ه بۆ خۆی ئەیخاتە واری کردارەوە. ك ــۆم ـی ــن ی ـ ــان ج ـڤ ــات ــی دی ـم ــوک ـرات ـی ــك و ئ ـ ــازاد ،ل ــە س ــەرب ـن ـ هم ــای ت ــاکــی دی ـم ــوک ـرات بــون ـیــاد دەنـ ـ ــرێ .ئ ــەگ ــەرب ــەش ــداری كــۆمـیــن نـ ــەبـ ــێ و ك ــۆم ـی ـن ــان ــە ژیـ ـ ـ ــان ن ـ ــەکـ ــات ،ت ــاکــی ئازادیش بوونی نابێ .كۆمینەکان گوزارە لە هەموو جیاوازییەکان دەکات و ئامێزیان بۆ دەکــات ــەوە ،لــە هــەمــوو گــۆڕەپــانــە ـکـانــی ژیــانــی ک ــۆم ــەاڵی ــەت ــی دا ب ــوون ـی ــان ه ــەی ــە .ئ ـ ــەوەی گ ــرن ـگ ــە ،ت ـ ــاک ب ــە پ ـێ ــی ل ـێ ـه ــات ــووی ،ڕەن ـ ــج و
ف ـی ــداکــاری خـ ــۆی ل ــە ج ـێ ـگــای ش ـی ــاوی نـێــو كۆمین دا جێگا بگرێ. وه‌ك چ ـ ـ ــۆن س ـ ــەرج ـ ــەم دابـ ــونـ ــەری ـ ـتـ ــە م ـ ـێـ ــژووی ـ ـیـ ــە ـک ــان ،بـ ـن ــاخ ــەی م ــودێ ــرن ـی ـت ــەی دیـ ـم ــوکـ ـراتـ ـی ــک پ ـێ ـک ــدێ ـن ــێ .لـ ــە س ـ ـ ـ ــەرەوەی هـ ــەمـ ــوویـ ــان ن ــەریـ ـت ــی پ ـش ـت ـی ــوان ـی ـک ــردن لــە یەکدی وئابووری کۆمیناڵ ڕۆڵێکی سەره‌کی دەگ ـ ـ ـێـ ـ ــڕن .ئـ ـ ــابـ ـ ــووری ك ــۆمـ ـیـ ـن ــاڵ ،ی ــەک ــەی بناخەیی نەتەوەیی دیموکراتیکە .نەتەوەیی دیـمــوکـراتـیــک و مــودێــرنـیـتــەی دیـمــوکـراتـیــک لــە ســەر بـنـ همــای ئــابــووری كــۆمـیـنــاڵ گەشە دەستێنێ. ژن و ئابووری: ئــابــووری مـژارە ـکـانــی پــاراسـتــن ،پــەنــادان و خـ ــواردن ـ ــی ك ــۆم ـ هڵ ـگ ـه‌ی م ــرۆڤ ــای ــەت ــی لــە خــۆ دەگ ــرێ و لــە ڕاسـتــی دا گــۆڕەپــانــی ژیــانــی ک ــۆم ــەاڵی ــەت ـی ـی ــە .ه ــەب ــوون ــی ک ــۆم ــەاڵی ــەت ــی ل ـ ــە ڕووی م ـ ــادیـ ـ ـی ـ ــەوە و درێ ـ ــژەپ ـ ـێ ـ ــدان ـ ــی، ل ـ ــە ه ـ ــەم ـ ــان ـ ـک ـ ــات دا ئ ـ ــافـ ـ ـران ـ ــدن ـ ــی ن ــرخ ــە مــەعـنــەویـیــە ـکـانــی پــەیــوەنــدی بــە گــۆڕەپــانــی ئابوورییەوە هەیە و لەم گۆڕەپانەدا گەشە دەس ـت ـێ ـنــێ .ل ــە ب ــەرئـ ــەوە ئ ــاب ــووری تـێـکـڕای هەبوونی کۆمەاڵیەتی لە خۆ دەگــرێ و لەو الیەنەوە نموونەیە. شۆر�شی نیۆلۆتیکی گوند-کشتوکاڵ بە پێشەنگایەتی ژن پەرەی سەند وبەوشێوەیە ڕێڕەوی پێشکەوتنی ژیانی مرۆڤایەتی گۆڕی. 51
NO:13 - 1 Januarry 2017
لــە دەورووب ـ ــەری ژن یــەکــەمـیــن بنەماڵەکان کـ ــە لـ ــە س ــەربـ ـنـ ـ هم ــای ک ـش ـت ــوکــاڵ ژی ــان ـی ــان بــەڕێــدەکــرد ،پێکهات و هەرچەندە کەمیش ب ــێ ،ده‌رف ـ هت ــی کــۆکــردنــەوە و عــەمـبــارکــردنــی خـ ـ ــواردن ل ــە پ ـێ ـنــاو درێـ ـ ـ ــژەدان ب ــە ژی ـ ــان دا، پێشکەوت و بەو شێوەیە ئابووری لە دایک بوو. ئ ــەو ئــابــووری ـیــە کــۆمــەاڵیــەتـیـیــەی کــە لە كــۆم ـ هڵ ـگ ـه‌ی ســروش ـتــی دا پ ـێ ـش ـکــەوت ،لــە دوای دامــەزرانــدنــی دەوڵــەت لــە جــەوهــەری خ ـ ــۆی دوورک ـ ـ ــەوت ـ ـ ــەوە ،هـ ـێ ــزی ئ ــاف ــرێ ـن ــەری نــەمــا و ل ــەگ ــەڵ ن ــاوەڕۆکــی خ ــۆی دا بـێـگــانــە ک ــەوت و ب ــەو شـێــوەیــە لــە دژی ئـ ــازادی ژن، ژینگەپارێزی ،هاوئاهەنگی لەگەڵ سروشت و کۆمەاڵیەتیبوون دەرکەوت. کـێـشــەی ئ ــاب ــووری ،لــە بـنـ همــادا لــەگــەڵ دوورک ــەوتـ ـن ــەوەی ژن ل ــە ئ ــاب ــووری دەس ـتــی پـ ـێـ ـک ــرد .ب ـ ــە گ ـش ـت ــی ل ـ ــە درێ ـ ـ ـژایـ ـ ــی م ـ ـێـ ــژووی شــارس ـتــانــی دا و ب ــە تــای ـبــەتــی ل ــە س ــەردەم ــی م ــودێ ــرن ـی ـت ــەی س ـ ــەرم ـ ــای ـ ــەداری دا ل ــەگ ــەڵ پەراوێزخستنی ژن لــە ئــابــووری و ڕۆڵگێڕانی زی ــات ــرپ ـی ــاو ل ــەم گ ــۆڕەپ ــان ــەدا ،ئ ــاب ــووری بــۆ خ ـ ــۆی ب ـ ـ ــووە بـ ــە گ ــرێـ ـک ــوێ ــرەی ک ـێ ـش ــەکــان. ل ـ ــەم س ـ ــەردەم ـ ــەدا ئ ـ ــاب ـ ــووری ب ـن ــاخ ــەک ــەی ل ـ ــە س ـ ـ ــەر پ ـ ـ ـ ـ ــارەی ڕەش ،ه ـ ــەم ـ ــوو ج ـ ــۆرە پله‌داریه‌ك»هیرارشییەک» ،دەســەاڵتــداری و پــاراس ـت ـنــی ه ــەب ــوون ــی دەوڵ ـ ــەت دانـ ـ ـراوە و وەکو گۆڕەپانێک بۆ خۆداسەپاندن بە سەر كۆمه‌ڵگ ه دا کەڵکی لێوەردەگیرێ. پــەراوێــزخ ـس ـتــن و دوورخ ـس ـت ـن ــەوەی ژن ل ــە ئ ــاب ــووری و ب ــە تــای ـبــەتــی ل ــەو ئــابــوری ـیــەی ک ــە ب ـنــاخــەی پـێــداویـسـتـیـیــە ـکـانــی ژی ــان ــە ،لە س ــەردەم ــە جـ ـی ــاوازەک ــان دا ب ـ ــووە ب ــە هــۆی درووس ـت ـب ــوون ــی چ ـی ـنــایــەتــی دەوڵ ــەتـ ـگ ــەرا و سیستەمێکی چــەوسـێـنــەرەوە .هــۆ ـکـارە ـکـانــی پەراوێزخستنی ژن لە ئابووری ئەمانەن: * ب ـێ ـنــرخ بـیـنـیـنــی ڕەن ـج ــی دای ـ ــک و بـێـنــرخ کردنی ئەونرخانەی ژیان کە لە دەورووبەری ژن دا گەشەیسەند. 52
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
*ل ــەگ ــەڵ دەس ـت ـبــەســەراگــرت ـنــی ڕەنـ ــج و پێگەی ژن ،ژێروژوورکردنەوەی ژیان. ی * چەواشەکاری لە چەمکی ئابوور دا. ل ـ ـ ـ ــەم س ـ ـ ـ ـ ــەردەم ـ ـ ـ ـ ــەدا م ـ ــودێ ـ ــرن ـ ـی ـ ـت ـ ــەی س ـ ـه‌رمـ ــای ـ ـه‌داری ج ــەس ـت ــەی ژن وەک ـ ــو كــااڵ دەب ـی ـنــێ ،ب ــەو ش ـێــوەیــە كــۆم ـ هڵ ـگ ـ ه ل ــە نــرخــە پ ـ ـیـ ــرۆزە ـک ــانـ ــی دوور دەخـ ـ ــاتـ ـ ــەوە و ڕێـ ـگ ــا بــۆ بەرژەوەندیخوازی و هەرزەیەتی دەکاتەوە.
زانستی ئابووری وه‌كو بەشێک لە زانستی ژن گەشەی کردووە
ژن ب ـ ــە ن ــزیـ ـک ــای ــەت ــی و ت ــای ـب ــەت ـم ــەن ــدی ئ ــاب ــووری كــۆمـیـنــاڵــی دی ـمــوک ـرات ـیــک ،پـێـگــە و نــرخــی ژن -دایـ ــک دەگ ــەڕێـ ـن ــەوە ب ــۆ خــاوەنــە ڕەســەنــەکــەی کــە ژنــە و ـکـاتــێ ژن لــە هــەمــوو گــۆڕەپــانــە ـکـانــی ژی ــان (و هك ــو هـێــزی پێشەنگی سـیــاســەتــی دیـمــوکـراتـیــک) لــە س ــەربـنـ همــای ئــەو نــرخــانــە بــوو بــە خ ــاوەن گــووتــن ،بــڕیــارو هـێــزی چــاال ـکـی و جـێـبــەجـێـکــردن ،ئـیــدی ئــەو کاتە هەموو ئەو کێشانەی لە ڕۆژی ئەمڕۆدا لە ئارادایە ،چارەسەردەکرێن و تەنیا ڕێگای چارەسەریش هەرئەوەیە. ئـ ـ ـ ـ ـ ــەگـ ـ ـ ـ ـ ــەر ب ـ ـ ـ ـ ـم ـ ـ ـ ـ ــان ـ ـ ـ ـ ــەوێ لـ ـ ـ ـ ـ ــە ڕووی کــۆمــەڵـنــاسـیـیــەوە ئــابــووری پێناسە بکەین، ڕاسترین پێناسە ئەوەیە کە زانستی ئابووری و هك ـ ـ ــو ب ــەش ـێ ــک لـ ــە زانـ ـسـ ـت ــی ژن گ ــەش ــەی ک ــردووە .لــە ڕاسـتــی دا ئــابــووری یەکێک لەو گ ــۆڕەپ ــان ــە کــۆمــەاڵیــەتـیـیــانــەیــە ک ــە ژن ڕۆ ڵ ــی سەرەکی تێدا گیڕاوە .بە درێژایی مێژووئەرکی دابینکردنی خواردنی مندااڵن و دابینکردنی پ ـێــداوی ـس ـت ـی ـیــەکــانــی ژی ــان ــی كــۆم ـ هڵ ـگ ـ ه هــەتــا
ڕۆژی ئــەمــرۆ و هكــو بەرپرسیارییەتییەکی ژن بـ ــووە ،ل ــەو چــوارچ ـێــوەیــەدایــە کــە ئــابــووری وه‌كو گۆڕەپانی ژیانی ژن پێناسە دەکرێ. لە بەر ئەوە بۆ خاوەنداریکردن لە نرخە كۆمیناڵەکان ،بۆگەشەدانی زینهی و پاراستن و ب ــون ـی ــادن ــان ــی ،دەب ـ ــێ ژن ـ ــان ب ــە ش ـێــوەیــە ـکـی چ ــاالک ب ــەش ــداری گــۆڕەپــانــی ئ ــاب ــووری بــن. ب ــۆ ڕزگـ ــارب ـ ــوون ل ــە ه ـێ ــزی کـ ــاری ه ـ ــەرزان و هەڵووشاندنی لە الیەن جەستەیی – ڕۆحی – هەستیارییەوە ،دەبێ ژنان بە شێوەیەکی ڕاست خاوەنداری لە ڕەنجی خۆیان بکەن. نزیکایەتی ئابووری ژینگەپارێز: زانـ ـ ـسـ ـ ـت ـ ــی ژی ـ ـ ـن ـ ـ ـگ ـ ـ ــەپ ـ ـ ــارێ ـ ـ ــزی و ژی ـ ــان ـ ــی ژیـ ـ ـنـ ـ ـگ ـ ــەپ ـ ــارێـ ـ ـزان ـ ــە ،ب ـ ـن ـ ــاخ ـ ـه‌ی ئـ ـ ـ ــەو ن ــرخ ــە م ــرۆڤ ــای ــەت ـی ـی ــان ــە پ ـێ ـکــدێ ـنــێ کـ ــە كــۆم ـ هڵ ـگ ـ ه خـ ــوڵ ـ ـق ـ ــان ـ ــدوی ـ ــەت ـ ــی ،ب ـ ــە وات ـ ــای ـ ــەکـ ــی دی ـک ــە گــەڕانــەوەیــە بــۆ بــاوە�شــی ســروشــت .زانـیــاری ژینگەپارێزی ،زانیاری کۆمەاڵیەتیبوونە. كـ ــۆم ـ ـ هڵ ـ ـگ ـ ـه‌ی سـ ــروش ـ ـتـ ــی ڕاسـ ـتـ ـیـ ـن ــەی سانای كۆمه‌ڵگه‌ی ژینگەپارێزە .كۆمه‌ڵگه‌ی سروشتی مرۆڤایەتی بــە ڕێگا کــۆکــردنــەوەی ب ــەروب ــووم ــی س ــروش ــت و ڕاوچ ـی ـیــەت ـی ـیــەوە دەب ــاری ژیــانـیــان دەک ــرد ،دۆس ـتــی ســروشــت بـ ــوون ،لــەگــەڵ ســروشــت دا لــە ن ــاو ئــاشـتــی دا دەژیــا و شێوازێکی هاوئاهەنگی سروشتی پ ــەی ــڕەو دەکـ ـ ــرد و ئـ ـ ــەوەش ل ــەگ ــەڵ خــۆیــدا ژیانی ئــازاد ،دیموکراتیک و كۆمیناڵی گەشە پـێــدابــوو .هــەبــوون و جیاوازییەکی دیکە کە لــە كۆمه‌ڵگه‌ی سروشتی دا پـیــرۆز دەبینرا و پـێـگــەیــە ـکـی پ ـیــرۆزی هــەبــوو ،ژن ــە .نــزیـکــایــەتــی ژینگەپارێزی و كۆمیناڵ گرنگترین پێویستی كۆمه‌ڵگه‌ی ئەخالقی و سیاسییە. ب ـنــەمــاکــانــی ـک ــاروبـ ــاری کــۆردی ـنــاس ـیــۆنــی ئابووری: پـ ــارادی ـ ـگ ـ ـمـ ــایـ ــی دیـ ـم ــوکـ ـراتـ ـی ــک،ژی ـن ـگــەپــارێــز ،ئ ـ ــازادی ژن ل ــە چــوارچ ـێــوەیــی رێنمای «ئــابــووری» خــۆی دا ،بە تایبەتی لە ک ــوردس ـت ــان هـ ــەوڵ ئـ ــەدا ل ــە س ــەران ـس ــەری جوگرافیای میزۆپۆتامیا لە پێناو بونیادنانی
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
ن ــەت ــەوەی ــی دی ـم ــوک ـرات ـی ــک و م ــودێ ــرن ـی ـت ــەی دی ـمــوک ـرات ـیــک لــە هــەمــوو گــۆڕەپــانــەکــان دا لەو پێناوەدا پەرە بە تێکۆشانی زینهی بدات و بناخ ه بۆ بە کردەوەیی کردنی ئامادە بکات. لە کاتێک دا ژن پــەرەی بە نەریتیکـشـتــو ـکـاڵ -گوندنشینی دا ،لــە هەمانکات دا پ ـێ ـشــەن ـگــایــەتــی ب ــۆ ش ــۆر�ش ــی نـیــۆلــۆتـیــک و ک ـ ـل ـ ـت ـ ــوری ئ ـ ـ ــاب ـ ـ ــووری کـ ـ ـ ـ ـ ـ ــردووە ،ک ــەچ ــی س ـی ـس ـتــەمــی م ــودێ ــرن ـی ـت ــەی سـ ـه‌رم ــایـ ـه‌داری لــە جێگای کلتوری ئــابــووری ژن ،پــەرەی بە ئــابــووری بــازر ـگـانــی قــۆرخـكــار ،بــە سیاسەتی چــەوتــی ئــابــووری مــرۆڤــی لــە خ ــاک ،کـلـتــوری و ســروشــت دوورخـسـتــۆتــەوە .دەبــێ لــە دژی ئەوە پەرە بە نزیکایەتییەک لە سەربنه‌مای ئ ــاب ــووری ـی ــەکــی ك ــۆم ـی ـن ــاڵ ،دی ـم ــوک ـرات ـی ــک و ژینگەپارێزبدرێ. ب ـ ـ ــۆ وەرچـ ـ ـ ـ ـ ــەرخـ ـ ـ ـ ـ ــان ل ـ ـ ــە دۆخ ـ ـ ــیپەراوێزخستنی ژن لــە گــۆڕەپــانــی ئــابــووری و لــە جـێـگــای ئ ــەوە ســەردەسـتـکــردنــی چەمکی مــودێــرن ـی ـتــەی سـ ـه‌رم ــایـ ـه‌داری ب ــە زیـهـنـیــەتــی پ ـی ــاو ،پـێــویـسـتــی ب ــە ئ ــاف ـران ــدن ــی چــەمـکـێـکــی ئ ــاڵ ـت ــەرن ــات ـی ـڤ ــی زارەکـ ـ ـ ــی ه ــەی ــە و دەب ـ ـ ــێ بــە ش ـێ ــوەی ــەکــی خ ـێ ـرا گ ــۆڕانـ ـک ــاری ل ــە چــەمـکــە زارەکییەکانی ئابووری دا ئەنجام بدرێ. بــۆ چــاالکـبــوونــی ژن لــە گــۆڕەپــانــیئ ـ ــاب ـ ــووری دا ،دەب ـ ـ ــێ لـ ــە گـ ــۆڕەپـ ــانـ ــی دی ـکــە دا كــۆم ـیــن و کــۆپــەرات ـی ـڤــی تــای ـبــەت ب ــە ژن ــان دامــەزرێ ـنــدرێ و بــە گرنگی تایبەتی پێبدرێ و ب ـ ــە ش ـ ـێـ ــوەیـ ــە ـک ــی جـ ـ ــدی بـ ـخ ــرێـ ـت ــە واری جێبەجێکردنەوە. کـ ـ ــۆردی ـ ـ ـنـ ـ ــاس ـ ـ ـیـ ـ ــۆنـ ـ ــی ئـ ـ ـ ــابـ ـ ـ ــووریژن ل ـ ــە ئـ ـ هنـ ـج ــومـ ـ هن ــی هـ ــەرێ ـ ـمـ ــە ـک ــان ،ل ــەو ئه‌نجومه‌نانه‌ی کە لە هەرێمە جیاوازەکان و گ ــەڕەک ــەک ــان دا دام ــەزرێـ ـن ــدرێ ــن ،وه‌ك ــو کــۆمـیـتــەی ئــابــووری و كــۆمـیــن و کــۆپــەراتـیـڤــی تایبەت بە ژن بەڕێکخستن بکرێ. هەموو دام ــەزراوە ئابوورییەکانلـ ـ ــە چـ ـ ــوارچ ـ ـ ـێ ـ ـ ــوەی ئـ ــا ـک ــادی ـ ـم ـ ـی ـ ـیـ ــە ـک ــان دا مــامــەڵــەیــان لــەگــەڵ ب ـکــرێ ،چــارەســەریـیــان
www.komelge.com
بــۆ بئافرێندرێ و لــە پێناو ئــەوە ناوەندەکانی پـ ـ ـ ــەروەردە ب ـکــرێ ـتــەوە و ل ــە س ــەر چــۆنـیــەتــی کــارک ــردن ــی کــۆپــەرات ـیــڤ پـ ـ ــەروەردە بـ ــدرێ و ئاکادیمیەکانی ئابووری لێکۆڵینەوە لە سەر زانستی ئابووری ئەنجام بدەن. ئ ـ ـ ـ ــەو دەز ـگ ـ ـ ـ ـ ــا ج ـ ـ ـ ـیـ ـ ـ ــاوازانـ ـ ـ ــەی ل ــەگ ـ ــۆڕەپ ـ ــان ـ ــی ئ ـ ـ ــاب ـ ـ ــووری دا ڕۆل دەگ ـ ـێ ـ ــڕن، بــەڕێــوەبــەری ـیــە ـکـی م ــەد هن ــی کــاروبــارەکــان ـیــان کۆردینە بکرێن. ی کاروخەباتی ئابوور : ن ی *ئ ــاکــادی ـم ــی ئ ـ ــاب ـ ــوور ژ (ب ــەرن ــام ــەی پ ــەروەردە ئــامــادە دەکــات ،وەردە ـکـاریـیــە ـکـانــی دەس ـ ـن ـ ـی ـ ـش ـ ــان دەکـ ـ ـ ـ ـ ــات ،بـ ـ ــە شـ ـێ ــوەی ــەک ــی هاوئاهەنگ لەگەڵ ئه‌نجومه‌نی پارێزگاکان خولەکانی پەروەردە ڕێکدەخات). *یــەک ـی ـنــەی ئ ــاب ــووری بــەڕێــوەبــەرایــەتــی خــۆجـێــی ( لــە چــوارچ ـێــوەی بــەڕێــوەبــەرایــەتــی خــۆج ـێ ــی دا ،ڕۆژەڤ ـ ـ ــی کــاروچ ــاالک ـی ـی ــەکــان ــی ئابووری دەسنیشان دەکات). *كۆمینەکان ( لە هەر گۆڕەپانێک دا بە پـێــی پـێــداویـسـتـیـیــە ـکـان بــە شـێــوەیــە ـکـی شیاو كــۆم ـی ـنــەکــان دادەم ــەزرێـ ـن ــدرێ ــن و ت ـێ ـیــانــدا ژنـ ـ ــان ب ــە ش ـێ ــوەی ــەکــی هـ ــاوبـ ــەش دەرف ــەت ــی بەرهەمهێنان دەخوڵقێنن). *کــۆپــەراتـیـڤــە ـکـان ( کــۆپــەراتـیـڤــە ـکـان بۆ کاروخەبات لە هەرێمەکان دادمەزرێندرێن و دوات ـ ــر ب ــۆ ئ ــەو ب ــەره ــەم ــان ــەی ک ــە لــەالیــەن كۆمینەکانەوە بەرهەم دەهێندرێن هەوڵ بۆ ئافراندنی بازاڕبۆیان دەدرێت). کاروچاالکییە پراکتیکیەکان: ل ـ ــە سـ ــەرب ـ ـن ـ ـ همـ ــای رێ ـ ـن ـ ـمـ ــای ئ ـ ــاب ـ ــووری ك ــۆم ـی ـن ــاڵ لـ ــە س ــاڵ ــی ٢٠١٤وە لـ ــە پ ـێ ـنــاو وەرچـ ـ ــەرخـ ـ ــانـ ـ ــی زی ـ ـنـ ــی و رێ ـ ـک ـ ـخ ـ ـراوەب ـ ــوون لـ ــە گـ ــۆڕەپـ ــانـ ــی ئ ـ ــاب ـ ــووری دا ـک ـ ــارو خ ــەب ــات دەس ـ ـ ـت ـ ـ ــی پـ ـ ـ ـێـ ـ ـ ـک ـ ـ ــردووە .ل ـ ـ ــە کـ ــۆنـ ـفـ ـرانـ ــ�سـ ــی ئ ــاب ــووری دی ـمــوک ـرات ـیــک دا ئ ــەو کـێـشــانــەی کــە ئ ــاب ــووری ب ــاو لــە نــاوچــە ج ـی ــاوازەکــان دا خولقاندوویەتی دەسنیشان کران و بڕیاری پـێــویـســت بــۆ بــونـیــادنــانــی ئــابــووری كۆمیناڵ
و دی ـمــوک ـرات ـیــک ل ــەو ن ــاوچ ــان ــەدا وەرگ ـی ـران. لــەو گـفـتــووگــۆیــانــەی لــە ســەر ژن و ئــابــووری لــە کــۆن ـف ـران ـســەکــەدا کـ ـران ،ب ــاس لــە ســەر بـ ـ ــەش ـ ــداری ژن لـ ــە گـ ــۆڕەپـ ــانـ ــی ئ ـ ــاب ـ ــووری،
بونیادنانەوەی ئابووری بە پێی زمانی ژن ( خاوەن کار ،کرێکاری ،سەرلەنوێ سەرەڕاست کردنەوەی چەمکی کرێکاری هەرزان لە سەر بنه‌مای وەرچەرخانی زیهنی) چۆنیەتی خــۆداســەپــانــدنــی ئــەو ئــابــووریـیــەی ئێستا لە ئارادایە بە سەرژن دا ،سەرلەنوێ ب ــونـ ـی ــادن ــان ــەوەی ئ ـ ــاب ـ ــووری بـ ــە پ ـێ ــی زم ــان ــی ژن ( خ ـ ــاوەن کـ ــار ،ک ــرێ ـک ــاری ،ســەرلــەنــوێ س ــەرەڕاس ــت ک ــردن ــەوەی چــەمـکــی کــرێـکــاری هـ ـ ـ ــەرزان ل ــە س ـ ــەرب ـن ـ هم ــای وەرچ ــەرخ ــان ــی زی ـن ــی) ،ه ــەروەه ــا ل ــەم گ ــۆڕەپ ــان ــەدا ژن ــان چ ــۆن بــەڕێـکـخـسـتــن دەک ــرێ ــن( ،ئــاف ـرانــدنــی ناوەندی بەرهەمهێنان لە سەربنه‌مای هێزی جـ ــەوهـ ــەری ژن ،چــۆن ـیــەتــی گـ ــەشـ ــەدان بــە كۆمین و کۆپەراتیڤەکان) کرا .لە هەمانکات دا ڕاوەس ـت ــە لــە س ــەر پـێــویـسـتــی دیسیپلینی جەوهەری ،بنەما سه‌ره‌كیه‌كان ،بونیادنانی كۆمه‌ڵگه‌یەکی ئــەخــاقــی و سـیــا�ســی لــە سەر بـنـ همــای ه ـ ــەرەوەزی و بـنــەمــا ســەرکـیـیــە ـکـانــی ژیــانـێـكــی ب ــەو شـێــوەیــە وب ــە کــردەوەیـیـکــردنــی ئەو نرخانە گفتووگۆ و هەڵسەنگاندن کرا. لــە کــۆنـفـرانــ�ســی ژن و ئ ــاب ــووری ئەمساڵیش دا لــە ســەر پێکهێنانی یــەکــەمـیــن شــانــە ـکـانــی ڕێکخستنی لە سەربنه‌مای رێنمای ئابووریی كــۆم ـی ـنــاڵ ودی ـم ــوک ـرات ـی ــک ،ئ ــەو کـێـشــانــەی 53
NO:13 - 1 Januarry 2017
ه ــاتـ ـن ــە ئـ ـ ـ ـ ــاراوە و چ ــۆنـ ـی ــەت ــی پ ـ ـ ـ ـ ــەرەدان بــە نزیکایەتی پراکتیکی نــوێ گفتووگۆ ئەنجام دران( .ش ــۆر�ش ــی گــونــدنـشـیـنــی نـیــۆلــۆتـیــک، کشتوکاڵ و ژن ،پیشەسازی و پیشەسازی ژی ـن ـگ ــەپ ــارێ ــز ،ژن و ڕەن ـ ـ ــج ،ن ــزی ـک ــای ــەت ــی لــە بـ ــەران ـ ـبـ ــەرڕەنـ ـ ـ ــج ،ـک ــاروخـ ــەبـ ــاتـ ــی ك ــۆم ـی ــن و کۆپەراتیڤەکان). دەس ـن ـی ـشــان ـکــردنــی گــری ـن ـگــرت ـیــن کـێـشــە و ئــاسـتــەنـگـیـیــە ـکـانــی بـ ـ ــەردەم کــاروخــەبــاتــی پراکتیکی: لە دوای ئەنجامدانی کۆنفرانس ،لە ژێر ڕوونــا ـکـی پەرسپەکتیڤی ئــابــووریــی كۆمیناڵ و دی ـم ــوک ـرات ـی ــک لـ ــە نـ ــاوچـ ــە جـ ـیـ ــاوازە ـک ــان كۆمینەکانی ژنــان دامــەزرێـنــدران .گرنگترین ک ـێ ـشــە و ئــاس ـتــەنــگ ب ـ ــەردەم کــاروخــەبــاتــی كــۆمـیــن و کــۆپــەراتـیـڤــە ـکـان ،نەبینینی ڕەنـجــی ژن لــە ئ ــاب ــووری ،بــەرهــەم هـێـنــان و ب ــازاڕ لە گ ــون ــدەکــان و ج ـێ ـگــا نـ ـ ــەدان ب ــە رۆڵ ـگ ـێ ـڕانــی ژنــان لــەم گــۆڕەپــانــەدا و ســەردەســت بوونی گووتەی پیاو .لە شارەکانیش بە شێوەیەکی ڕەه ـ ــا ژن تــەن ـیــا و هك ـ ــو ه ـێ ــزی هـ ــەرزانـ ــی کــار دەبینرێت .گرنگ نەبینینی ژن و ڕەنجەکەی ( ل ــە نـێــو م ــاڵ ،بــەخ ـێــوکــردن و مــەزنـکــردنــی منداڵەکان و کارەکانی دیکەی ماڵ) یەکێکی دی ـکــە لــە ئــاسـتــەنـگـیـیــە ـکـانــە .بــە شـێــوەیــە ـکـی گشتی ژن لــە ســروشـتــی خ ــۆی ،خــا ـکـی خــۆی و ڕەن ـج ــی خ ــۆی بـێـگــانــە ک ـ ـراوە و ڕەن ـج ــی ئــەو تەنیا بە ڕەنجی نێو ماڵەوە سـنــووردار کـراوە و بــەو شـێــوەیــە سـێـبــەرێــک لــە ژن مــاوەتــەوە. لەم مــاوەیــەدا گەورەترین ئاستەنگی کە لە نـێــو ـکـاروخــەبــاتــی پـراکـتـیـکــی دا ڕووب ـ ــەڕووی ب ــوویـ ـن ــەوە ئ ـ ــەوە ب ـ ــوو ک ــە ژن زۆر ه ـ ــەژار، ب ـ ـێـ ــدەرەتـ ــان و و هك ـ ــو ه ـێ ــزی کـ ــاری ه ـ ــەرزان دەبینرا .زۆر جار ژنان وه‌كو کرێکاری وەرزی، ژنی ماڵ ،کرێکاری نێومەزراکانی کشتوکاڵ، هـێــزی کــاری ه ــەرزان ــی کــارگــەکــان ،کــرێـکــاری بـ ــێ گ ــرێ ـب ــەس ـت ــی کـ ــەرتـ ــی خـ ــزمـ ــەت ـ ـگـ ــوزاری، ب ــێ ئـ ـه‌زم ــون و و هكـ ــو کــەس ـێ ـکــی ک ــە شــایــانــی ڕێــزگــرتــن لــە ڕەنـجــەکــەی نــابـیـنــرێ مــامــەڵــەی 54
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
لەگەڵ دەکرێ و بەو شێوەیە لە ئابووری دا جێگا دەگ ــرێ .لــەو شوێنانەی ژن لــە کەرتی بــەرهــەمـهـێـنــان دا جـێـگــا دەگـ ــرێ ،لــە الیــەن سیستەمی مــودێــرنـیـتــەی س ـه‌رمــای ـه‌داریــەوە و هكــو جــەسـتــەی پــارچــەپــارچــە دەک ــرێ و بەو ش ـێ ــوەی ــە دەخ ــرێـ ـت ــە خ ــزم ــەت ــی سـیـسـتــەمــی مــودێــرنـیـتــەی س ـه‌رمــای ـه‌داریــەوە .ـکـاتــێ نکۆلی لە رەنجی ژن لە نێو ماڵ دا دەکرێ ،تەنیا لە ڕووی سیستەمی ئابوورییەوە نا ،بەڵکو ژن بە شێوەیەکی توندتر بە پیاو دەبەسترێتەوە و و هكــو کەرەستەیەک دەرفــەت خولقێن بۆ بــەردەوامــی كۆمه‌ڵگ ه (لە ڕووی ڕەگەزییەوە و وەچــەخـسـتـنــەوە) چ ــاوی ل ـێــدەکــرێ و ئــەو ژنانەش کە بە شێوەیەکی تاک لە سیستەمی ئ ــاب ــووری دا جـێـگــا دەگ ـ ــرن ،جــارێ ـکــی دیـکــە دەبـ ــن ب ــە هــۆکــارێــک ب ــۆ درێــژەک ـێ ـشــانــی ئــەو سیستەمە ئابوورییە. پ ـ ـێـ ــوی ـ ـس ـ ـتـ ــە ئ ـ ـ ــاب ـ ـ ــووری ـ ـ ــی ك ـ ــۆم ـ ـی ـ ـن ـ ــاڵ و دی ـمــوک ـرات ـیــک چ ــارەس ــەری بــۆ ئ ــەو کـێـشــانــە ب ـ ــدۆزێ ـ ـت ـ ــەوە و ب ـ ــە پ ـش ـت ـب ــەس ـت ــن ب ـ ــە ه ـێ ــزی دینامیکی جەوهەری خۆی ئاڵتەرناتیڤیان بۆ بخولقینێ .ئاشکرایە پراکتیک و بەرێوەبردن ئ ــاب ــووری ژن ،ب ــە ب ــێ پـێـشــەنـگــایــەتــی ژن لــە بەڕێوەبەری ئابووری دا ده‌رفه‌ت نییە. مــودێ ـلــی کـ ــردەوەیـ ــی کــۆپ ـتــەرات ـی ـڤــە ـکـانــی ژن ـ ـ ــان ( ژن ـ ـ ــان ل ـ ــە ب ــەره ــەم ـه ـێ ـن ــان ــی ک ــەرت ــی کـشـتــو ـکـاڵ و ئــەو زانـیــاریـیــەی لــەم الیــەنــەوە هــەیــانــە بـخــرێـتــە خــزمــەت بــەرهــەمـهـێـنــان و فــرۆشـتـنــی بــەرهــەمــەکــانــەوە لــە ژێ ــرچــەتــری کــۆپــەرات ـی ـڤــەکــەدا؛ کــۆپــەرات ـی ـڤــەکــانــی ت ــۆو؛ )... BİKAD KOOP ل ــە ژێ ــر چ ــەت ــری کــۆپــەرات ـی ـڤــەکــان دا بــە گرانی کاری کشتوکاڵ ،ڕستن و چنین و کاری هــاوشـێــوەی ئــەوانــە کــە بــەرهــەم دەخولقێن پ ــەرەی پ ـێ ـبــدرێ.پــرۆژەی مــودێـلــی نـمــوونــەیــی بـ ـ ــۆ ب ـ ـ ــەش ـ ـ ــداری ژن ـ ـ ـ ــان ل ـ ـ ــەم گ ـ ــۆڕەپ ـ ــان ـ ــەی ب ــەره ــەمـ ـهـ ـێـ ـن ــان دا ئ ـ ــام ـ ــادە بـ ـک ــرێ ــن .ل ــەم کــارانــەدا بــە گشتی لــە ـکـاتــی ب ــازاڕ ،فرۆشتن و ئــەو شوێنانەی بۆ فرۆشتنی بەرهەمەکان
دەسنیشان کراون ،کێشە وئاستەنگی دێنە ئـ ــاراوە .لــە جـێـگــای نــزیـکــایــەتــی بــاو کــە ئێستا ل ــە ب ــازاڕەک ــان دا پ ــەی ــڕەو دەک ـ ــرێ ،دەب ــێ بە ڕوانین و تێگەیشتنی ژن خاڵی فرۆشتنی نوێ دامەزرێندرێن .بێجگە لەوە ژنان بەشداری بەرهەمهێنان لە گۆڕەپانی دیکەدا بکرێن و زان ـیــاری بەرهەمهێنانیان گــەشــەی پێبدرێ بــۆ ئ ــەوەی لــە کــار و خــەبــات دا بــەشــدار ببن. لەم الیەنەوە گەورەترین کێشە کەمبوونی زان ـی ــاری ژن ــان لــە گــۆڕەپــانــی بــەرهــەمـهـێـنــانــی پێشەسازییە. ل ـ ــەالی ـ ــەن س ـی ـس ـت ــەم ــی م ــودێ ــرن ـی ـت ــەی سـ ـه‌رم ــایـ ـه‌داری ــەوە زان ـس ــت و ڕەن ـج ــی ژن لــە بــواری کشتوکاڵ و بەخێوکردنی كۆمه‌ڵگ ه بێ نرخ کراوە و لە جێگای ئەوە لە گۆڕەپانە جـیــاوازە ـکـان دا ته‌کنیک و زانـیــاری ته‌کنیکی پ ـ ـ ـ ــەرەی پـ ـ ـ ـێ ـ ـ ــدراوە .ل ـ ــەم سـ ـ ـ ــەردەمـ ـ ـ ــەدا لــە گۆڕەپانی بەرهەمهێنان دا و لە قۆناخەکانی بــەرهــەمـهـێـنــان دا زانـسـتــی پــەیــوەنــدیــدار بــەو گــۆڕەپــانــانــەوە پــارچــە پــارچــە ک ـراوە و لەگەڵ ب ـێ ـکــاری ـگــەرکــردنــی ژن ل ــەم گ ــۆڕەپ ــان ــان ــەدا، ڕێـ ـگ ــری لـ ـ ــەوە دەکـ ـ ــرێ ک ــە ب ـب ــێ ب ــە خ ـ ــاوەن زانستی پێویست. دەب ـ ـ ـ ـ ــێ ل ـ ـ ــە گ ـ ــون ـ ــدەکـ ــان ـ ـی ـ ــش ژن ـ ـ ـ ـ ــان ل ــە ک ــەرت ــی ب ــەره ــەم ـه ـێ ـن ــان دا ک ــۆب ـک ــرێ ـن ــەوە و بــەهـێــزکــردنــی ژن ــان لــە کــەرتــی بــەرهــەمـهـێـنــان دا ،بەڕێکخستن بکرێ و بــەو شێوەیە پالنی ک ــارو خ ــەب ــات ئ ــام ــادە ب ـک ــرێ .دەب ــێ هــەمــوو ـکـاروچــاالکـیـیــە ـکـان لــە ژێــرچــەتــری كــۆمـیــن و کۆپەراتیڤەکان دا بەڕێکخستن بکرێن.
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
بارودۆخی رۆژهەاڵتی ناوین و رێگەچارەکامنان بەهرام رەحمانی لە فارسییەوە :دڵشاد خۆشناو رۆژهـ ـ ـ ـ ــەاڵتـ ـ ـ ـ ــی نـ ـ ـ ــاویـ ـ ـ ــن ،ئ ـ ـ ـ ــەو ن ـ ــاوچ ـ ــە پـ ــڕشـ ــەڕشـ ــەقـ ــەی جـ ـیـ ـه ــان ب ـ ــۆ ه ــەم ــووت ــان نــاوچــەیــە ـکـی ن ــەن ــاس ـراو ن ـی ـیــە ،چــون ـکــە ئــەو نــاوچــەیــەی گ ــۆی زەوی ،م ـێــژوویــە ـکـی پــڕ لە ه ـ ــەوراز و نـشـێــوی ت ـێ ـپ ــەران ــدووە ب ــە گشتی رووداوی ت ــاڵ ــی زۆریـ ــ�شـ ــی ت ــاق ــی کـ ــردۆتـ ــەوە. بــارودۆخــی رۆژهــەاڵتــی نــاویــن ،بەتایبەتیش لــە ـکـاتــی رووخــانــی دی ــواری بــەرلـیــن و یەکێتی سۆڤیەت گرژییەکانی تووندتربوونەتەوە. گـ ــۆڕان ـ ـکـ ــاری ـ ـیـ ــە ـک ــانـ ــی ئ ـ ـ ــەم دوایـ ـ ـی ـ ــەی رۆژه ــەاڵت ــی نــاویــن ،یــەکــەمـیــن نــاڕەزایــەتـیـیــە ج ـ ــەم ـ ــاوەریـ ـ ـی ـ ــەک ـ ــان ـ ــی خ ـ ــەڵ ـ ــک ب ـ ــەن ـ ــاوی (ب ــەه ــاری ع ــەرەب ــی) لــە دژی دەس ــەاڵت ــدارە دی ـک ـت ــات ــۆرەکــان دەس ـت ـی ـپ ـێ ـک ــرد ،دوات ـ ــربــە شـ ــەڕە داگ ـی ــرکــاری ــی لـیـبـیــا ،مـیـســر و ش ــەڕی ناوخۆی سوریا بەردەوام بوو .لە پێنج ساڵی ئــەم دوای ـیــانــەدا ،ســووریــا ب ــووە مەڵبەندی مـلـمــانـێــی زل ـه ـێــزە جـیـهــانـیــی و نــاوچــەیـیــە ـکـان. ه ــەرچ ــەن ــدە ئ ــەو مـلـمــانـێـیــانــە و ش ــەڕەکــان تیرۆریزمی دەوڵەتیی و نادەوڵەتیی لە لیبیا، عێراق ،ئەفغانستان ،فەلەستین ،تورکیا، و یــەمــەن ـیــش ه ــەم ــوو رۆژێـ ـ ــک ق ــورب ــان ــی لــێ دەکـ ــەوێ ـ ـتـ ــەوە .ل ــەگ ــەڵ ئـ ــەوەشـ ــدا هـێـشـتــا ن ــات ــوان ــرێ ئ ــاس ــۆی ــەکــی روون ـ ـ ــاک ب ــۆ کــۆتــایــی پ ـێ ـه ـێ ـنــان ب ـ ــەو ق ــەیـ ـران ــە روولـ ــەزیـ ــادبـ ــووانـ ــە بـ ـ ــەدی بـ ـک ــرێ .ه ــەرب ــۆی ــە پ ـێ ـش ـب ـی ـنــی رەوت ـ ــی
www.komelge.com
رووداوەکان چ الیەن چ رووی تر بەخۆیەوە دەگ ـ ـ ــرێ ،دەرەنـ ـج ــام ــەک ــەی چ رووداوێ ـ ـ ــک دەق ــەوم ــێ ،هـێـنــدە ئــاســان نـیـیــە .بــۆ نـمــونــە واڵت ــی تــورکـیــا تــا ســەرەتــای ،2015خــاوەن سەقامگیرییەکی ئابووری و سیا�سی رێژەیی بوو ،لە کاتێکدا ئێستا دەبینین رووبەڕووی چــەنــدیــن قــەی ـرانــی ج ــۆراوج ــۆر ب ــووەت ــەوە، بــەش ـێــوەیــەک کــە ت ـیــرۆریــزمــی دەوڵــەت ـیــی بە شـێــوەیــەک لــە مانگەکانی ئــەم دوای ـیــەدا بە تــایـبــەت لــە بــاکــوری کــوردس ـتــان ـکـارەســاتــی هەژێنەری خولقاندوە.
هەموویان کەم تا زۆر لەو قەیران و شەڕ و سەرکوت کردنانەدا چ بە راستەوخۆی یان ناڕاستەوخۆ بەرژەوەندی هاوبەشیان هەیه یــان پێشگرتن لــە کۆچی مــەزنــی خەڵکی رۆژهــەاڵتــی نــاویــن ،یەکێکە لــەو بابەتانەی کــە پێویستی بــە گــرتـنــەبــەری ستراتیژییەکی وردە ل ــەب ــارەی ســەقــام ـگ ـیــریــی و تــەنــاهــی و
ئاشتی هەرێمیی. بــەاڵم تا ئەو شوێنەی کە دەگەڕێینەوە بـ ـ ــۆ چـ ـ ــوارچ ـ ـ ـێـ ـ ــوە و کـ ـ ــڕۆ ـک ـ ــی ب ـ ــاس ـ ــەک ـ ــەم، خـ ــاڵ ـ ـێـ ــک ج ـ ـێ ـ ـگـ ــەی س ـ ــەرنـ ـ ـج ـ ــە ،ئـ ــەویـ ــش دوورکــەوت ـنــەوە لــە ئــامــانــج و سیاسەتەکانی هــەمــوو حکومەتەکانە! بــە واتــایــە ـکـی دیکە، ب ـ ـزاڤـ ــە جـ ــەمـ ــاوەری ـ ـیـ ــە م ـ ــاف ـ ـخ ـ ــوراوەکـ ــان و دیموکراتەکان ،دەبــێ بــەدوور لە دەســەاڵت و لەدژی شەڕو سانسۆر و سەرکوتکردنیان ب ــێ و پ ـشــت ب ــە ه ـێــزی خ ــۆی ــان و پ ــارێ ــزەران ــی ن ـێ ــودەوڵ ــەت ــی ب ـبــەس ـتــن .ئ ــەو ش ـتــە ئ ـێ ــوە لــە زۆرب ـ ــەی هــەڵــوێـسـتــە ـکـانــی حـکــومــەتــە ـکـان و راپۆرتە باوەکانی میدیا رەسمییەکان دەبینن کە هەوڵ دەدەن الیەنی بەرانبەر خەتاباری ب ـ ــارودۆخ ـ ــی ئ ـێ ـس ـتــاکــە ل ــەق ــەڵ ــەم بـ ـ ــدەن و خ ــۆی ــان ب ـێ ـب ــەری ب ـک ــەن لـ ــەو رووداوان ـ ـ ـ ــەی ک ــە دەق ــەومـ ـێ ــن .ل ــە حــاڵ ـێ ـکــدا ک ــە هــەمــوو س ـی ـس ـت ـم ــی سـ ـ ــەرمـ ـ ــایـ ـ ــەداری و ح ـک ــوم ــەت پــارێــزەرەکــانــی ،هــەمــوویــان کــەم تــا زۆر لــەو قەیران و شەڕ و سەرکوت کردنانەدا چ بە راستەوخۆی یان ناڕاستەوخۆ بەرژەوەندی هاوبەشیان هەیە .هەریەک لەو دەوڵەتانە هەوڵ دەدەن قەیرانە ناوەکییەکانی خۆیان بکەنە قەیرانێکی دەرەکی ،تا لەم رێگەیەوە نــاکــۆکــەکــانــی خ ــۆی ــان ه ــەرچ ــی ت ــوون ــدت ــرلــە ن ــاوخ ــۆی واڵت س ــەرک ــوت ب ـکــەن و پـێـگــەی خۆیان بپارێزن و بەهێزتری بکەن. 55
NO:13 - 1 Januarry 2017
رۆژه ـ ــەاڵت ـ ــی نـ ــاویـ ــن ل ـ ـ ـ ــەرووی پ ـێ ـگــەی س ـت ـرات ـیــژیــی و پـێـکـهـێـنــانــی بــەشـێـکــی ف ـراوان ــی سـ ــەرچـ ــاوە ـک ــانـ ــی ن ـ ـ ــەوت ب ـ ـ ـ ـ ــەردەوام ب ــوەت ــە مەڵبەندی ســەرنــج و چاوتێبڕینی زلهێزەکانی جـیـهــان .لــەگــەڵ ئ ــەوەش ــدا ش ــەڕ و نــەبــوونــی ئــاســایــش لــە رۆژه ــەاڵت ــی نــاویــن بــوەتــە هــۆی ئ ـ ـ ــەوەی گـ ـێ ــرەی شـ ـ ــەڕی ه ــەم ــوو دەوڵ ــەت ــە م ـ ــۆدێ ـ ــرن و س ــەرم ــای ــەداریـ ـی ــەک ــان ه ـ ــەر لــە ئەمریکاوە بگرە تا ئەوروپا و چین و رووسیە، بـ ـ ـ ـ ــەردەوام ب ــە خ ـێ ـرای ــی بـ ـگ ــەڕێ و گ ـیــرفــانــە پ ـی ـش ــەس ــازی ـی ــەکــان ــی ئـ ـ ـ ــەوان ت ـ ـ ــەژی ب ـک ــات. هــەربــۆیــە بــەردەوام ـبــوونــی ش ــەڕ و کــودەتــا و س ــەرک ــوت ـک ــردن ک ــپ کـ ــردن ل ــە رۆژه ــەاڵت ــی ن ـ ـ ــاوی ـ ـ ــن ،زەرورەت ـ ـ ـێ ـ ـ ـک ـ ـ ــە ب ـ ــۆ دابـ ـیـ ـنـ ـک ــردن ــی بەرژەوەندییەکانی سەرمایەداریی جیهانی. بـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــەبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــڕوای م ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــن ق ـ ـ ـ ـ ــەیـ ـ ـ ـ ـ ـران ـ ـ ـ ـ ــە روولـ ــەزیـ ــادبـ ــووە ـک ــانـ ــی رۆژه ـ ــەاڵت ـ ــی ن ــاوی ــن، دەب ـ ــێ ل ــە ب ــۆت ــەی ش ـ ــەڕی ن ـیــابــەتــی (شـ ــەڕی بریگرتەیی) زلهێزە جیهانییەکان و حکومەتە کۆنەپەرستەکانی ناوچەکە لە دژی یەکتری بخرێتە بەر باس و لێکۆڵینەوە و دەرەنجامی لـ ــێ وەدەس ـ ـ ـ ــت ب ـ ــێ .وەدیـ ـهـ ـێـ ـن ــان ــی ش ــەڕێ ـک ــی ناوخۆیی ،بەهێزکردنی گرووپە تیرۆریستییە ئیسالمییەکان ،ملیتاریزم ،ناسیۆنالیستی، جـیــا ـکـاری دروسـتـکــردن لــەنـێــوان خــەڵــک بە بــەرجــەسـتــەتــرکــردنــی ج ـیــاوازی ـیــە نــەتــەوە و ئاینزا و کلتوورەکان ،چەقۆیەکی ژەهراوییە ک ــە رۆژئ ـ ـ ــاوا و هــاوپــەی ـمــانــانــی ن ــاوچ ــەک ــە لــە دژی خەڵکی نــاوچــەکــە بــە ـکـاریــدەهـێـنــن .لەم شەڕانەدا ،لە هەشتا واڵتی جیهان رەوانەی شەڕی ناوخۆی سوریا کراون .بە دەرکەوتنی داعش وبەرەی نوسرە سنوورێکی فراوانیان ل ــەن ـێ ــوان ع ـێ ـراق و س ــوری ــا ب ــۆخ ــۆی ــان داب ــڕ کردوە. ئ ـ ــەم شـ ـ ــەڕە ت ــا ئ ـێ ـس ـتــاکــە ب ــوەت ــە ه ــۆی گـیــان سـپــاردنــی پـتــر لــە 300ه ــەزار مــرۆڤ و ئــاوارەبــوونــی پتر لــە دە ملیۆن مــرۆڤــی دیکە، لەراستیدا سوریایان کــردوە بە مەڵبەندی تیرۆریزم. 56
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
شـ ــەڕی س ــوری ــا دەت ــوان ــرێ ب ــە شــەڕێـکــی (بریگرتەیی) بزانرێ ،کە تێیدا زلهێزە جیهانیی و نــاوچــەی ـیــەکــانــی وەک ــو رووس ـی ــە و ئ ـێ ـران و حزبوڵاڵی لوبنان و بە پشتیوانی حکومەتی س ـ ــووری ـ ــا ،س ـ ـعـ ــودیـ ــە ،ق ـ ــەت ـ ــەر ،ت ــورکـ ـی ــا، ئــەمــری ـکــا ،بــەری ـتــان ـیــا ،ف ــەڕەن ـس ــە و ن ــات ــۆ بــە پشتگیریکردنی دژەکانی حکومەتی سووریا، هـ ــەوڵـ ــدان ب ــۆ الوازک ـ ــردن ـ ــی ن ــاڕاس ـت ــەوخ ــۆی دەوڵ ـ ـ ــەت ـ ـ ــە نـ ـ ــەیـ ـ ــارە ـک ـ ــان ی ـ ـ ــان پ ـ ــاراس ـ ـت ـ ــن و فراوانکردنی پەراوێزی کاریگەری خۆیان لەو واڵتانەدا هەیە.
بەاڵم لەپڕ لە دونیای تۆزاوی و رەشی رۆژهەاڵتی ناویندا ،ئاسۆیەکی هیوا کرایەوە
دەستێوەردانی تا هەنووکەی ئەمریکا، یەکێتی ئــەوروپــا ،ناتۆ ،رووسیە ،حکومەتە ه ــەرێـ ـمـ ـیـ ـی ــەکــان ــی وەکـ ـ ـ ــو تـ ــورک ـ ـیـ ــا ،ئـ ـێ ـ ـران، س ـع ــودی ــە ل ــە کـ ــاروب ـ ــاری نـ ــاوخـ ــۆی واڵت ــان ــی ن ــاوچ ــەک ــە ب ــە کـ ــردە ـک ــی ب ــوەت ــە ت ـی ــرۆری ــزم ــی دەوڵ ــەت ــی و ن ــادەوڵ ــەت ــی و کــارەســاتــی مــرۆیــی و ژی ـن ـگ ــەی ــی ک ــەم ــوێ ـن ــەی ب ـ ـ ـ ــەدوای خ ــۆی ــدا ه ـێ ـن ــاوە .ل ــە کــات ـێ ـکــدا خــەڵ ـکــی رۆژه ــەاڵت ــی نــاویــن پـێــویـسـتـیــان بــە ئ ـ ــازادی ،یــەکـســانــی، خــۆشـبــژێــوی وئــاســایــش هــەیــە ،نــەک شــەڕو کودەتا و سەرکوت کردن و چەوساندنەوە. هـ ــەر ـک ــام ل ـ ــەو ه ــۆک ــاران ــە ب ــە تــەن ـیــایــی، الیــەن ـێ ـکــی راس ـت ـی ـیــەکــان و گـشـتــایــەتـیـیــە ـکـی گ ـ ـ ـ ــەور هت ـ ـ ـ ــردەردەب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــڕن ک ـ ـ ــە ب ـ ـ ــە گ ـش ـت ــی ب ــەردەوامـ ـب ــوون ــی ش ــەڕ و س ــەرک ــوت ـک ــردن و دیکتاتۆری و چەوسانەوە و مافخوراوین. لـ ــەڕاس ـ ـت ـ ـیـ ــدا ه ــەڵـ ـگـ ـی ــرس ــان ــدن ــی ش ــەڕ
و دی ـک ـت ــات ــۆری ـی ــەت پ ـێــوس ـتــی ب ــە ژیــری ـیــەکــی وەهـ ـ ــا ن ـی ـی ــە ،ب ــەڵ ـک ــو پ ـێ ــوس ـت ــی بـ ــە کــەم ـێــک سوکیی کەسایەتیی و گێالیەتییە ،ئــەوەش ل ـ ــە سـ ــروش ـ ـتـ ــی مـ ـ ـێ ـ ــژووی ب ـ ــەش ـ ــەری ـ ــەت ـ ــەوە سەرچاوەی گرتووە. ب ـ ــەداخ ـ ــەوە ت ــاک ــو ئ ـێ ـس ـت ــا ئ ــەک ـت ــەران ــی راس ـت ــەق ـی ـن ــەی رووداوەکـ ـ ــان ـ ـ ــی رۆژهـ ــەاڵتـ ــی ن ــاوی ــن گ ـشــت ح ـک ــوم ــەت ــەکــان و رێ ـک ـخ ـراوە نەتەوی و ئاینزایی و پارێزەرە جیهانییەکانیان ب ــە س ــەرک ــوتـ ـک ــردن و دی ـک ـت ــات ــۆری و ش ــەڕ و لـ ــەس ـ ـێـ ــدارەدان ب ـ ــەرەو پ ـێ ـش ــەوە چـ ــوون، ب ـ ــەت ـ ــای ـ ـب ـ ــەت لـ ـ ــە 30س ـ ــاڵ ـ ــی رابـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــردوودا، چـ ــەکـ ــە ک ـ ــۆک ـ ــوژ و پ ـ ـێ ـ ـش ـ ـکـ ــەوتـ ــووە ـک ــان لــە خ ــزم ــەت ــی هـ ــەمـ ــوو رێ ـ ـک ـ ـخ ـ ـراوە ئ ـی ـس ــام ــی و تیرۆریستییەکان بووە. ت ــارادەی ــەک تــا بــەرف ـراوان ـبــوونــی شــەڕی ن ـ ــاوخ ـ ــۆی س ـ ــووری ـ ــا و دەس ـ ـ ــت ت ـ ـێـ ــوەردانـ ــی دەوڵــەت ـ ه زلـهـێــزە جـیـهــانـیــی و هــەرێـمـیـیــە ـکـان و گۆڕانکارییەکانی رۆژئ ــاوا ،هەموو هێزەکانی دژە شەڕ و دیکتاتۆری و بزووتنەوە سیا�سی – کۆمەاڵیەتییە مافخوازەکان ،بە کردەکی ئەو بارودۆخەیان پەسەند کردبوو ،چونکە رێ ـگــەچــارەی دی ـکــەیــان ل ــەب ــەردەم خــۆیــانــدا نــەدەبـیـنــی ،هــەربــۆیــە ،کۆمەڵگە چــاوەڕوانــی رووداوی لەخۆرا بوو. ب ــەاڵم لــەپــڕ لــە دون ـیــای ت ــۆزاوی و رە�شــی رۆژه ـ ـ ــەاڵت ـ ـ ــی ن ـ ــاوی ـ ـن ـ ــدا ،ئ ــاس ــۆی ــەکــی ه ـیــوا ک ـ ـرای ـ ــەوە ،ب ــە ش ـێ ــوەی ــەک ک ــە ن ـ ــەک تــەن ـیــا سەرنجی خەڵکی رۆژهــەاڵتــی ناوینی بۆخۆی ک ـێــش کـ ــرد ،بــەڵ ـکــو ب ــوە ج ـێ ـگــەی ســەرنـجــی خەڵکی جیهانیش .ئەم ئاسۆیە هیوابەخشە لـ ــە ن ـ ــاوخ ـ ــۆی سـ ـن ــوورەک ــان ــی س ـ ــووری ـ ــا و لــە ـکـانـتــۆنــە سـێـیــانــە ـکـانــی رۆژئـ ــاوا (کــوردسـتــانــی س ــووری ــا) بــە ش ـێــوەیــە ـکـی ســەرســووڕه ـێ ـنــەر درەوشایەوە .قارەمانانی ژن و پیاوی رۆژئاوا، لــە هــەمــوو بــوارەکــانــی رێـکـخـسـنــی ئــابــووری، ب ـ ــەڕی ـ ــوەب ـ ــردن ـ ــی ک ــۆم ــەڵـ ـگ ــە و سـ ـ ــەربـ ـ ــازی و ئاسای�شی ئەزموونێکی زۆرتازەیان رووبەڕوو کــردی ـنــەوە .ئــەو شــەڕکــەرانــەی نــەک بــۆ پــارە
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
و پــۆســت و پـێـگــە و دەســەاڵت ـێ ـکــی حـکــومــی، بــەڵـکــو تــەنـیــا لــەپـێـنــاو مــرۆڤــایــەتــی ،ئ ــازادی، یەکسانی و دادگەریی ،بەتایبەت لە کوبانێ بــە شــانــازیـیــەوە بــەرخــودانـیــان کــرد و هێزێکی دێــوئــاســای وەکــو داعشیان تێکشکاند .ئەو ژن و پ ـیــاوانــەی کــە پ ـێ ـکــەوە بــۆ وەدیـهـێـنــانــی ج ـی ـهــانــی ئـ ــارەزووە ـک ــان ـ ـیـ ــان ک ــەوت ــون ــەت ــە نــاو مـلـمــانـێــی چـیـنــایــەتــی و س ـیــا�ســی؛ جـیـهــانـێـکــی لـێــوانـلـێــو لــە هــاوڕێـیــەتــی ،عــەشــق ،ئــاشـتــی و ئ ــاس ــای ــش ،جـیـهــانـێــک ک ــە ت ـێ ـیــدا ،ل ــە ن ـێــوان مــرۆڤــە ـکـان جـیــا ـکـاریــی نــەتــەوەیــی ،ئــایـنـزایــی، ج ـێ ـنــدەریــی و ب ــاوەڕی ــی ن ـی ـیــە؛ جـیـهــانـێــک کــە مــرۆڤــە ـکـان بــەبــێ دەوڵ ــەت ،ســوپــا و پۆلی�سی پ ـی ـش ــەی ــی ،ک ــۆم ــەڵ ـگ ــەی خ ــۆی ــان ل ــەڕێ ـگ ــەی ش ــورا و ئــەنـجــومــەن و یــەکـێـتـیـیــە ـکـانـیــان بە با�شی بەڕێوە دەبەن.
ئەو تیۆرییانەی کە لە ماوەی پێنج ساڵی رابردوودا لە رۆژئاوا تاقی کراوەتەوە و دەرەنجام و دەسکەوتی زۆر ئەرێنی سیاسی و کۆمەاڵیەتیشی لێ وەدەست هاتووە بـ ـ ـ ـ ـ ـ ــەاڵم ب ـ ـ ــەدڵ ـ ـ ـن ـ ـ ـی ـ ـ ــای ـ ـ ـی ـ ـ ــەوە ک ـ ـ ـ ــە ئـ ـ ــەو دەس ـ ـت ـ ـکـ ــەوتـ ــانـ ــە ب ـ ــە رێ ـ ـک ـ ــەوت وەدەسـ ـ ـ ــت نــەهــاتــوون و رابــردوویــە ـکـی چەندین ساڵەی خ ــەب ــات ــی ت ـ ـی ـ ــۆری و پ ـراک ـت ـی ـک ــی ل ــەپ ـش ـت ــە، ت ـی ــۆرس ـی ــەن ــی س ــەرەک ـی ـی ــەک ــە�ش ــی ج ـگ ــە لــە عـ ــەبـ ــدوڵـ ــا ئ ـ ــۆج ـ ــاالن ،ئ ـ ــەو ک ــەس ــای ــەت ـی ـی ــە بــەرجــەسـتــەیــەی س ــەردەم ــی ن ــوێ و رێ ـبــەری ئ ــازادی ـخــوازی گــەلــی ک ــورد ،کــەسـێـکــی دیـکــە ن ـی ـیــە .ئ ـ ــەوەی ک ــە ئ ـێ ـمــە چ رەخ ـنــەیــەک ـمــان لــەســەر بیر و تێڕوانینەکانی ئــۆجــاالن هەیە،
www.komelge.com
کــەمـتــریــن گــۆڕانـکــاریــی بــەســەر ئــەو راستییە ن ـکــۆڵــی ل ـێ ـن ــەک ـراوەدا نــاه ـێ ـنــێ ،ئ ــەوی ــش ئــەو تـ ـی ــۆریـ ـی ــان ــەی کـ ــە لـ ــە مـ ـ ـ ــاوەی پ ـێ ـن ــج س ــاڵ ــی راب ـ ـ ـ ــردوودا ل ــە رۆژئـ ـ ـ ــاوا ت ــاق ــی ک ـ ـراوەت ـ ــەوە و دەرەنـجــام و دەسکەوتی زۆر ئەرێنی سیا�سی و ک ــۆم ــەاڵی ــەت ـی ــ�ش ــی ل ــێ وەدەسـ ـ ــت ه ــات ــووە، بـ ــەم ـ ـش ـ ـێـ ــوەیـ ــە ئـ ـێـ ـم ــە ئـ ـێـ ـسـ ـت ــاک ــە لـ ــەگـ ــەڵ ن ـ ـمـ ــونـ ــەیـ ــەک و م ــۆدێـ ـلـ ـێ ــک و ئ ــەزم ــون ـێ ـک ــی سیا�سی و کۆمەاڵیەتی رۆشــن و بەرجەستە رووبەڕووین و بەبێ دڵەڕاوکێ ئەو مۆدێلەش بۆ رۆژهەاڵتی ناوین گونجاو و پراکتیکییە. وەس ـ ـ ـ ـ ـف ـ ـ ـ ـ ـکـ ـ ـ ـ ــردنـ ـ ـ ـ ــی وەرچ ـ ـ ـ ـ ــەرخ ـ ـ ـ ـ ــان ـ ـ ـ ـ ــە ه ــزری ـی ــەکــان ــی ئـ ــۆجـ ــاالن ه ـ ـ ــەروەک زۆرێ ـ ــک ل ــە کــەســایــەتـیـیــە ـکـانــی وەک ــو ئ ــەو ،ئــاوێـتــەی نهێنی و سیمبۆلە .ئەو نووسینانەی کە ئەو ن ــووس ـی ــوی ــەت ــی ب ــە ب ـ ــڕوای ه ــەن ــدێ ــک کــەس ١٠٠کتێب و بە بــڕوای هەندێکی دیکە زۆر زی ــات ــرە ل ــە ١٠٠ک ـت ـێــب ،ئ ــەو کـتـێـبــانــەی کە لــە س ــەردەم ــی زی ـنــدان ـیــش خــوێـنــدویــەتـیــەوە هـ ـ ــەروایـ ـ ــە ،دەگ ـ ــوت ـ ــرێ کـ ــە ل ـ ــەو مـ ــاوەیـ ــەی لـ ــە زی ـ ـن ـ ــدان ب ـ ـ ــووە سـ ـ ـ ــەدان ب ـ ـ ــەرگ کـتـێـبــی خـ ــوێ ـ ـنـ ــدوەتـ ــەوە .خ ـ ــۆی ل ــە نــووس ـی ـنــەکــانــی ئ ـ ــەو ک ــەس ــای ــەت ـی ــان ــەی کـ ــە ک ـت ـێ ـب ــەکــان ــی لــێ خـ ــوێ ـ ـنـ ــدونـ ــەتـ ــەوە ئ ـ ـ ــام ـ ـ ــاژەی پ ـ ــێ کـ ـ ـ ــردون، ل ــەوان ــەش (م ـ ــۆرای بــوکـچـیــن ،والــرشـتــایــن، بـ ـ ـ ـراودل ،ن ـی ـچــە ،ف ــۆک ــۆ ،گ ـ ــۆردن ف ـران ــک، گ ـ ـ ــۆردن چ ــایـ ـل ــد ،گـ ـی ــدن ــز ،هــان ـت ـی ـن ـگ ـتــۆن، برژینسکی) .پێش ئەوەش مێژووی مارکس و ئەنگلس و لینین و لێکۆڵەرە مارکسییەکانی دیکەی خوێندوەتەوە. ب ـ ــەاڵم زی ــات ــرل ــە ه ـ ــەم ـ ــووان دەتـ ــوانـ ــرێ دیــد ـگـا سیا�سی و کۆمەاڵیەتییەکانی مــۆرای بوکچین لــە نووسینەکانی کاتی بەندکردنی بەدی بکەین. ب ــوکـ ـچـ ـی ــن ،ب ـ ـن ـ ــاخ ـ ــەدان ـ ــەری ئ ــای ــدی ــای ئ ـی ـکــۆلــۆژی کــۆمــەاڵیــەتــی ی ــان ئ ــەو رەوتـ ــەی ب ــە (ئ ـی ـکــۆ ئ ــەن ــارش ـی ــزم) ل ــەگ ــەڵ راب ـ ـ ــردووی مــارکـسـیـسـتـیـیــە .ئ ــەو دوای ش ــەڕی جـیـهــانــی دووەم کــە زۆرێ ــک لــە ه ــزرە شــۆڕشـگـێــڕیـیــە
چــەپــە ـکـان دامــر ـکـانــەوە و زۆرێــک لــە چاالکە چەپەکان روویان کردە چاالکییە ئاکادیمی و رۆژنامەنووسییەکان ،رۆحیەتی کۆمۆنیستی و دژە ســەرمــایــەداری و شۆڕشگێڕیی خۆیان پاراست. ئ ـ ــەو تـ ـیـ ــۆرەی ک ــە ع ــەب ــدوڵ ــا ئ ــۆج ــاالن لـ ـ ــەگـ ـ ــەڵ شـ ــون ـ ـپـ ــێ هـ ــەڵـ ـگـ ــرتـ ـنـ ــی دی ـ ـ ـ ـ ــاردەی (دەوڵەت -نەتەوە) خستەڕوووپێش ئەویش بوکچین چــەنــد تـیــۆرێـکــی بــەرهــەم هێنابوو. ئەوسیاسەتەی کە ئاسۆورۆژنەیەکی چەپ و سۆسیالیستی ت ــازەی لــە بــەرانـبــەر هەموو هێزە سیکۆالر ،ئازادیخواز ،یەکسانیخواز، دادگـ ــەرخـ ــواز ،رۆژه ــەاڵت ــی نــاویــن دروس ــت ک ــردوە .بــە واتــایــە ـکـی دیـکــە ،ئێمە ئــەمــڕۆکــە مــۆدێـلـێـکــی تـ ــەواو ت ــازەم ــان بــۆ بــەڕێــوەبــردنــی کۆمەڵگە بە رەخنە و تێپەڕین بە (دەوڵەت- نەتەوە)مان لە بەرانبەردا هەیە .مۆدێلێک ک ــە کــۆتــایــی ب ــە ش ــەڕە ن ــەت ــەوەی ــی و ئــایـن ـزایــی و م ـل ـمــانــێ کــاپ ـی ـتــال ـی ـس ـت ـی ـیــەکــان س ـت ــەم لــە مرۆڤەکان و نابووتکردنی ژینگەییەکان دێنێ و جیهانێک دروســت دەکــات کــە شایستەی م ـ ـ ــرۆڤ بـ ـ ــێ .م ــرۆڤـ ـێ ــک ک ـ ــە چ ـ ــارەن ـ ــوو�س ـ ــی خـ ــۆی نــاس ـپ ـێــرێ ـتــە دەسـ ـت ــی قـ ـ ــەزاوقـ ـ ــەدەرو حـ ـک ــوم ــەتـ ـێ ــک ،ب ــەڵـ ـک ــو راس ـ ـت ـ ــەوخ ـ ــۆ خ ــۆی چــارەنــوو�ســی خــۆی و کــۆمــەڵـگـ هکــەی دیــاری دەکات. ئۆجاالن بە خستنەڕووی پرۆژەی (ژیانی ئ ـ ــازاد) هـ ــەوڵ دەدات (دەوڵ ـ ـ ــەت -ن ــەت ــەوە) بـکـێـشـێـتــە م ـل ـمــان ـێ ـیــەک ک ــە ل ــە ڕوانـ ـگ ــەی ئ ــۆج ــاالن ه ــۆکــاری س ــەرەکــی دروس ـت ـبــوونــی نـ ــایـ ــەک ـ ـسـ ــانـ ــی ک ـ ــۆم ـ ــەاڵی ـ ــەت ـ ــی ،ج ـ ـیـ ــا ـک ــاری چ ـی ـنــایــەتــی ،ج ـێ ـن ــدەری ــی و ش ـ ــەڕە .ئـ ــەو لــەو ب ــاوەڕەدای ــە کــە دیـمــوکـراتـیـیــەتــی بــونـیــادنـراو لــەســەرس ـه‌رمــای ـه‌داری نــاتــوانــێ پــر�ســی کــورد لــە نــاوچــەکــە و رۆژهــەالتــی نــاویــن چــارەســەر بکات .دیموکراتی سه‌رمایه‌داری نەیتوانیوە تا ئەمڕۆکە کۆتایی بە گرفتەکانی نایەکسانی چینایەتی و کۆمەاڵیەتی و جێندەری بهێنێ. لە دڵی دیموکرا�سی بنیاتنراو لەسەر بنەمای 57
NO:13 - 1 Januarry 2017
لـیـبـرالـیــزمــی ئــابــووری ،س ـه‌رمــای ـه‌داری رووت لەدایک دەبێ و بەرفراوانبوونەکەی بەسەر ه ــەم ــوو رەه ــەن ــدەک ــان ــی ژی ــان ــی م ـ ـ ــرۆڤ ،بــە کردەکی شوێن بە دیموکراتی تەسک دەکات.
(سیسته‌می دیموکراتی نادەوڵەتیی خەڵکە، سیسته‌مێکە تەواوی توێژەکانی خەڵک و لەسەرووی هەمووشیانەوە ،ژنان و گەنجان ،سیاسەتی رێکخستنی دیموکراتیی خۆی دیاری کردوە سـ ـه‌رم ــایـ ـه‌داری ئ ــەم ـج ــارە دی ـس ــان لــەســەر فــۆرمــی هــۆکــاری نــایــەکـســانــی کــۆمــەاڵیــەتــی، س ـ ـی ـ ــا�س ـ ــی ،ک ـ ــۆم ـ ــەاڵی ـ ــەت ـ ــی و شـ ـێ ــوان ــدن ــی س ــروش ــت دەردەک ـ ــەوێ ـ ــت .دیـمــوکـراتـیـیــە ـکـی لــەم شێوەیە لە راستیدا یارمەتی چۆنیەتی سه‌رمایه‌داری دەدات .دیموکراتی بنیاتنراو لـ ــەسـ ــەرسـ ـ ـه‌رم ـ ــایـ ـ ـه‌داری کـ ــە لـ ــەسـ ــەر�س ــێ بـنــەمــای س ـیــاســەت ،ئ ــاب ــووری ،سیسته‌می کۆمەاڵیەتی بونیاد نـراوە؛ پێکهاتەی بــازاڕی ئ ــازاد و کـێـبــڕ ـکـێ بــەســەر تـ ــەواوی بـنــەمــا ـکـانــی ک ــۆم ــەڵـ ـگ ــە دەس ــەپـ ـێـ ـنـ ـێ ــت و ل ـ ــە راسـ ـتـ ـی ــدا کۆمەڵگە دەکاتە جۆرێک سه‌رمایه‌داری بێ دیموکراتی. ل ـ ــە روان ـ ـ ـگـ ـ ــەی ب ــوک ـچ ـی ــن و ئـ ــۆج ـ ــاالن، رێ ـ ـ ـ ـ ــڕەوی مـ ـ ـێ ـ ــژوو ه ــەمـ ـیـ ـش ــە ت ــوانـ ـی ــوی ــەت ــی رێ ـگــەیــەکــی دی ـک ــە ب ـگ ــرێ و هـ ــەر ئ ـ ــەوەی کــە ئـێـمــە لــە س ــەردەم ــی کــۆمـیـنــاڵ دەژی ــای ــن ،لە نوێوە دەتوانین هەمان شێوەی ژیان زیندوو بکەینەوە .لەوانەیە ئەمە هەمان ئەو بینینە 58
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
ئــازادیـبــەخـشــە بــونـیــادیـیــە بــێ لــە دیــد ـگـا ـکـانــی بــوکـچـیــن و ئــۆج ــاالن .هــەمــان ئ ــەو هـیــوایــەی کــە بــۆ زی ـنــدووکــردنــەوەی فــۆرمـێـکــی وەهــای ژیـ ــان ل ــە ئ ـی ـکــۆلــۆژی ئ ـ ــازادی بــوکـچـیــن دی ــار نـیـیــە ل ــە پ ـه‌رت ــووكــی بــەرگــری ـکــرد ل ــە گــەلـێــک ( )2004ئۆجاالنیش بەرچاو دەکــەوێ؛ ئەم هەستە خۆشەی کە خەڵک سەردەمێک لە جۆری پێکەوەلکانی کۆمیناڵ ژیاون وئەوەی ک ــە ئ ـێ ـمــە ئ ــەگ ــەرب ــڕی ــارب ــدەی ــن ب ــەرن ــام ــەی کــۆمــەاڵیــەتـیـمــان بـگــۆڕیــن دەتــوانـیــن دووب ــارە ئەو تاقی بکەینەوە. (ب ـ ـ ــەی ـ ـ ــان ـ ـ ـن ـ ـ ــام ـ ـ ــەی ک ـ ــۆن ـ ـف ـ ـی ـ ــدرال ـ ـی ـ ــزم ـ ــی کــوردسـتــان) کــە ئــۆجــاالن لــە ئــاداری 2005 بــاوی ک ــردەوە ،بانگەوازێکە بــۆ وەدیهێنانی (پ ـێ ـک ـه ــات ــەی ــەکــی ک ــۆم ـی ـن ــاڵ ــی دیـ ـم ــوکـ ـرات ــی) بونیادنراو لەسەر کۆمەڵگەی سروشتی کە تـێـیــدا (بــڕیــارەکــانــی جـێـبــەجـێـکــاریــی ســەرە ـکـی ل ــەو ئــەن ـجــومــەنــەی گ ــون ــد ،گ ـ ــەڕەک و شــار و نــوێ ـنــەرە ـکـان ـیــانــن ،هــەربــۆیــە ،ویـسـتــە ـکـانــی خ ـ ــەڵ ـ ــک و ک ـ ــۆم ـ ــەاڵن ـ ــی خ ـ ــەڵ ـ ــک ج ـێ ـگ ــەی بایەخە) .ئەو سیسته‌مەی کە: (س ـی ـس ـت ـ همــی دی ـم ــوک ـرات ــی ن ــادەوڵ ــەت ـی ــی خــەڵـکــە ،سیسته‌مێکە تـ ــەواوی تــوێــژە ـکـانــی خ ــەڵ ــک و ل ـ ــەس ـ ــەرووی ه ــەم ــووش ـی ــان ــەوە، ژن ـ ــان و گ ــەن ـج ــان ،س ـیــاســەتــی رێـکـخـسـتـنــی دیموکراتیی خۆی دیاری کردوە و بەگوێرەی ش ــارۆم ــەن ــدی کــۆن ـفــدراسـیــۆنــی راس ـتــەوخــۆ و یــەکـســان ،ئــەنـجــومــەنــە ـکـانــی شــارۆمــەنــدە ئـ ــازادە ـک ــانـ ــی خـ ــۆی ل ــە ن ــاوچ ــەک ــە دروسـ ــت دەکـ ـ ـ ــات .ه ـ ـێـ ــزەکـ ــەی خ ـ ــۆی لـ ــە خ ــەڵ ـک ــەوە وەرگــرتــوە و لــە ب ــواری ئــابــووریـشــدا دەی ــەوێ ببێتە خۆبەڕێوەبەر). ئازادبوونی ژنان و رزگاربوون لە روانینی پ ـی ــاوس ــاالری ـی ــان ــە و نــامــووس ـی ـیــانــە جــوغــزی ه ــەی ــە .ل ــە روان ـ ـگـ ــەی ئـ ــۆجـ ــاالن( ،ژن ئـ ــازاد ب ــێ ،کــۆمــەڵـگــەش ئ ــازاد دەب ــێ ،کــۆمــەڵـگــەی ئازادیش گەلێکی دیموکراتە ).ئەمە بەمانای هەوڵێکە بــۆ زاڵـبــوون بــەســەر ئــەو تێڕوانینە ب ـ ــاوەی ج ـێ ـنــدەریــی ل ــەس ــەرب ـنــەمــای زاوزێـ ــی
نێوان ژن و پیاو .ئۆجاالن بایەخی ئازادبوونی ژنان بە راددەیەک دەزانێت کە لە شوێنێکدا دەڵێ( :دەڵێن کرێکارە ستەمدیدەکان جیهان رز ـگـار دەکــەن ،بــەاڵم من دەڵێم ژنــان جیهان رزگاردەکەن) ئۆجاالن ١٣٨١ ،ب١٧: شـ ــرۆڤـ ــە و لـ ـێـ ـکـ ــدانـ ــەوەی ج ـ ـی ـ ــاواز بــۆ پ ـ ــەی ـ ــام ـ ــەک ـ ــەی ئـ ـ ــۆجـ ـ ــاالن دەخـ ـ ــرێ ـ ـ ـنـ ـ ــەڕوو، ب ـ ــەت ـ ــای ـ ـب ـ ــەت لـ ـ ــە ب ـ ـ ـ ـ ــواری ئـ ــۆری ـ ـن ـ ـتـ ــال ـ ـیـ ــزم ، مــارک ـس ـی ـس ـتــەکــان چ ــەن ــد کــەمــوکــوڕی ـیــەک ل ـ ــەو بـ ــاسـ ــەدا دەب ـی ـن ــن و رەخـ ـن ــەی ــان هــەیــە ل ــەو پـشـتـگــریـیــە سـیــا�ســی و کــۆمــەاڵیــەتـیـیــەی ئۆجاالن. رەخ ـ ـن ـ ــەگ ـ ــرەکـ ــان ـ ــی دی ـ ـک ـ ــەی ئـ ــۆج ـ ــاالن الی ــەن ـگ ـران ــی نــاسـیــۆنــالـیـسـتـیــن ک ــە چ ــاوی ــان لەوەیە کە ئۆجاالن قارەمانی ناسیۆنالیستی ک ــورد ب ــێ .لــە ـکـاتـێـکــدا کــە ئــۆج ــاالن رەخـنــە ل ـ ــە ه ـ ــەم ـ ــوو ئ ـ ـ ــەو شـ ـت ــان ــە دەگ ـ ـ ـ ــرێ ک ـ ــە بــە ناسیۆنالیستی ک ــورد دەپـێــورێــن .بــە بــڕوای ئــەو الیــەنـگـرانــە ،ئــۆجــاالن لــە دروشـمــە ـکـانــی 30س ـ ــاڵ لـ ــەمـ ــەوبـ ــەری خ ـ ــۆی ـ ــدا ،وات ـ ــە لــە دروس ـ ـت ـ ـک ـ ــردن ـ ــی دەوڵـ ـ ــەتـ ـ ــی سـ ــەربـ ــەخـ ــۆی کــوردسـتــان پەشیمان بــۆتــەوە ،کــە ئامانجی گـشـتــی و س ـت ـرات ـیــژی پــەکــەکــە ب ــوو ،ئ ــەوەش لــەژێــرکــاری ـگــەری هــەلــومــەرجــە ـکـانــی زیـنــدان رووی ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــداوە .ئ ـ ــۆج ـ ــاالن ل ـ ــە مـ ـێ ــژوون ــاسـ ـی ــی خ ــۆی ــدا دژی ئ ـ ــەو پ ــرس ــان ــەی خ ـ ــوارەوەی ـ ــە: .١ن ــەت ــەوەیـ ـیـ ـب ــوون ــی لـ ــە رادەب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــەدەر.٢ ، شــۆفـیـنـیــزم و فــاش ـیــزم .٣ ،دەوڵ ــەت ـگ ــەرای ــی، .٤لـیـب ـرالـیــزم .٥ ،زانـسـتـگــەرایــی (ســایـنـتـیــزم) بــە شـێــوەی مــۆدێــرنـیـتــە و ســارمــایــەداریــی کە لــەســەر شـێــوازی پــۆزەتـیـڤـیــزمــی موتلەقگەرا پایەدارە ،هەرەوەها پرسە دەمارگیرییەکان. بـ ـ ـێ ـ ــوی ـ ــژدانـ ـ ـی ـ ــی ،ن ـ ــائ ـ ــەخ ـ ــاق ـ ـی ـ ــی بـ ـ ـ ـ ــوون ل ــە شیکردنەوەکان .ئۆجاالن ناهێڵێ هەژموونی ه ـ ــزری و م ـێ ــژوون ــووس ـی ـن ــی ه ـی ــچ مـیـلــەتـێــک ب ــەس ــەرم ـی ـلــەت ـێ ـکــی ت ـ ــردا ه ــەب ــێ ،ه ــەرب ــۆی ــە نـ ــەک تــەن ـیــا ل ــە ب ــەرانـ ـب ــەره ــەژم ــوون ـگ ــەری ــی دەوڵەتەکانی رۆژهــەاڵت ،بەڵکو لەبەرانبەر س ـی ـس ـت ـ هم ــی ج ـی ـه ــان ـی ــی س ـ ــەرم ـ ــای ـ ــەداری ـ ــش
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
وەسـتــاوەتــەوە .ئــەو هەڵویستی رادیـکــااڵنــەی هــەیــە ل ــەس ــەرئ ــەوان ــەی ک ــە ب ــە ئــاســانــی بــە دەســەاڵتــی مێژووی دەســەاڵتـخــوازان لەبەر خــەڵ ـکــی خ ــۆی ــان ه ــەڵ ــدێ ــن .ل ــە هــەڵــوێـسـتــی شۆڕشگێڕیدا رووبەڕووی رەخنەی تووندی دەکەنەوە. خ ـ ــۆره ـ ــەاڵت ـ ـن ـ ــا�س ـ ــی و خـ ــوێ ـ ـنـ ــدنـ ــەوەی خـ ـ ـ ـ ــۆرهـ ـ ـ ـ ــەاڵت ل ـ ـ ـ ــەو ک ـ ــۆم ـ ــەڵ ـ ــە مـ ـلـ ـم ــان ــێ دروس ـ ـ ـت ـ ـ ـکـ ـ ــەرەی ک ــۆم ــەڵـ ـگ ــە ف ـک ــری ـی ــەکــان بـ ـ ـ ـ ـ ــووە .ب ـ ــای ـ ــەخ ـ ــی نـ ــاس ـ ـی ـ ـنـ ــی خـ ــوێ ـ ـنـ ــدنـ ــەوە رۆژهـ ــەاڵت ـ ـنـ ــاس ـ ـی ـ ـیـ ــە ـک ــان و پ ـ ــەراوێ ـ ــزەک ـ ــەی دەورووب ــەری ،بــۆ هــەر چاالکێکی سیا�سی و کۆمەاڵیەتی شیکەرەوەی سیا�سی پێویستە. بـ ــەرهـ ــەمـ ــە تـ ـی ــۆریـ ـی ــەک ــان ــی ع ــەب ــدوڵ ــا ئـ ــۆج ـ ــاالن ،ه ـ ــەرکــام ـی ــان ل ــە ش ــوێ ـن ــی خ ــۆی پێویستی بە رەخنەلێگرتن ولێکۆڵینەوە هەیە. بــەلــەبــەرچــاوگــرتـنــی ئ ــەوەی بــەنــدکــردنــەکــەی لە دوورگەیەک و کەمیی سەرچاوە دەتوانێ کەموکوڕی لە باسەکانیدا دروســت بکات. ه ــەرچ ــەن ــدە (کــۆن ـف ـیــدرال ـیــزمــی دی ـمــوک ـراتــی) ک ــەم ــوک ــوڕی ـی ــەک ـی ــ�ش ــی ه ــەب ـێ ــت ن ــاب ــێ بـبـێـتــە هـ ــۆی ل ــەم ـپ ــەرل ـ ــەب ـ ــەردەم دەس ـت ـێ ــوەردان ــی هـ ــەمـ ــەالیـ ــەنـ ــەی و بـ ـ ــەدواداچـ ـ ــوونـ ـ ــی ئـێـمــە لـ ــەو ب ـ ـ ـ ــوارەدا .چ ــون ـک ــە ئ ـێ ـمــە ل ــە پ ــرۆس ــەی چاالکییە تیۆری و کردەکییەکاندا دەتوانین ل ــە ک ــەش ــە ن ــاس ــک و خــۆشــەوی ـس ـت ـی ـیــەکــان و کـ ـ ـ ـ ـ ــاری ه ـ ـ ـ ـ ــاوب ـ ـ ـ ـ ــەش ،کـ ـ ـ ــەمـ ـ ـ ــوکـ ـ ـ ــوڕی و کەمتەرخەمییەکانمان البـبــەیــن و کامڵتری بکەین. هــەربــۆیــە ئ ــەوەی کــە ب ــاس ک ـرا ،نەبینی ج ـیــاوازی ـیــە سـیــاسـیـیــە ـکـانــی ن ـێــوان ئ ــەو دوو الیەنە نییە ،بەڵکو دەتــوانــرێ لە کەشیێکی پاک و سیا�سی و کردەکی ،کەموکوڕییەکان بـخــەیـنــە ب ــەر رەخ ـنــە و لـێـکــۆڵـیـنــەوە و ـکـامـڵــی ب ـکــەیــن .لــەگــەڵ ئـ ــەوەی کــە کــۆنـفــدرالـیــزمــی دیـ ـم ــوکـ ـراتـ ـی ــش ج ـ ـ ـیـ ـ ــاوازی هـ ــەیـ ــە ل ــەگ ــەڵ ئ ـ ــەن ـ ــارش ـ ـی ـ ــزم کـ ـ ــە بـ ـ ــە ف ـ ـک ـ ــری ئـ ـیـ ـک ــۆل ــۆژی کــۆمــەاڵیــەتــی م ــۆرای بــوکـچـیــن ئــاوێـتــە بــووە. بــەاڵم بێگومان بەبێ لەبەرچاوگرتنی باشیی
www.komelge.com
و چــۆنـیــەتــی ئــەو پــەیــوەنــدیـیــە ،ئـێـمــە دەبـیـنــە کەموکوڕییەکی بنەڕەتی لە ئامادەیی خەڵک و پێکهێنانی شــوراکــان و ئــەنـجــومــەنــە ـکـان و سەندیکاکان و رێکخستنە دیموکراتییەکانی دیکەی جەماوەر.
تەنیا نابێ کارمان تەنیا رەخنەگرتن لە کارەکانی ئەوانی دیکە بێ ،بەڵکو ئێمە دەبێ باس لە سەملێندراوەکانی خۆمان جێبەجێ بکەین ،خۆشامن لەسەر خاڵە الوازەکانی خۆمان بوەستین بـ ــە بـ ـ ـ ــڕوای م ـ ــن ،ه ـ ــەرئ ـ ــەو ک ــۆنـ ـگ ــرە و ئەکادیمی ئەندێشەی دیموکراتییە ئەتوانێ رۆڵێکی گرنگ لە گۆڕانکارییەکانی ناوچەکە و لــە دروس ـت ـکــردنــی پــەیــوەنــدی دۆس ـتــانــە و هــاوڕێـیــانــە بـگـێــڕێ .لــەم ڕوەوە زۆر پێویستە کە ئەو ئەکادیمیایە فراوانترببێ و بەهێزببێ. رێکخستنی هێزەکانی بەرگری لە خەڵک لەبەرانبەر شەڕدا ،جیاوازی دروست کردن و ئــەو کارەساتانەی کە رۆژانــە لــەو ناوچەیە روودەدەن ،بەشێکی گرنگی ئەرکی هەموو هێزە ئــازاد و مرۆڤدۆست و یەکسانیخواز و ســۆسـیــالـیـســت لــە هــەمــوو ئــەو نــاوچــەیــەیــە. رێکخستنی بــەرەوپـێـشــەوە بــردنــی ئــەو پرسە ب ـێ ـگــومــان پـێــویـسـتــی ه ــاوڕای ــی ه ــەم ــوو هـێــزە خ ــەب ــات ـک ــار و گ ــۆڕانـ ـخ ــوازەکــان ــە ب ــۆ گــۆڕی ـنــی ئــەو ب ــارودۆخ ــە ـکـارەســات ـبــارەی کــە هــەیــە لە ناوچەکە. ئـ ـێـ ـم ــەی کـ ــەسـ ــانـ ــی ی ــەکـ ـس ــانـ ـیـ ـخ ــواز، دادگـ ـ ـ ــەرخـ ـ ـ ــواز و دژی چـ ــەوسـ ــانـ ــدنـ ــەوەی
م ـ ـ ــرۆڤ ل ـ ــەالی ـ ــەن مـ ــرۆڤـ ـیـ ــن ،ل ــەس ــەرم ــان ــە بـ ــەتـ ــەواوی ه ـێ ــزم ــان ــەوە پ ـش ـت ـیــوانــی رۆژئ ـ ــاوا بکەین .بەتەواوی هێزمانەوە دژی تیرۆریزمی دەوڵەتی تورکیا بین لە بەرانبەر گەلی کورد و کەمەنەتەوەکانی دیکە و رۆژنامەنووسان و پـ ــارتـ ــی دیـ ـم ــوکـ ـرات ــی گ ـ ـ ـ ــەالن .ب ـ ــەت ـ ــەواوی هـێــزمــانــەوە بــۆ لــەنــاوبــردنــی گشتی حکومەتی کــۆمــاری ئیسالمی ئـێ ـران ه ــەوڵ بــدەیــن و لە هەموو ئەو واڵتانەش ئەلتەرناتیڤی سیا�سی و کــۆمــەاڵیــەتــی و رێ ـگــەچــارە ـکـان ـمــان هــەمــان ن ـم ــون ــەی رۆژئ ـ ـ ــاوا بـ ــێ .چــون ـکــە ئـ ــەو ئــامــانــج و س ـیــاســەتــانــەی ک ــە ت ــا ئـێـسـتــا ل ــە رۆژئ ـ ــاوا جێبەجێ کـراوە ،مژدەبەخ�شی سەقامگیریی و ئ ــارام ــی لــە ن ــاوچ ــەی خــۆرهــەاڵتــی نــاڤـیـنــە. مۆڵەت بــدەن باسەکەی خۆم بەم رستەیە کــۆتــایــی پ ــێ ب ـه ـێ ـنــم :ل ــە روانـ ـگ ــەی م ــن ،فــرە گرنگە کە ئێمە نابێ لە رەوتــی خەباتماندا، دوژمـ ـن ــان ــی خ ــەی ــاڵ ـی ــی ب ــۆ خ ــۆم ــان دروسـ ــت بـکــەیــن؛ واتــە نــەک تەنیا نــابــێ ـکـارمــان تەنیا رەخـنــەگــرتــن لــە ـکـارە ـکـانــی ئــەوانــی دیـکــە بــێ، بەڵکو ئێمە دەبــێ بــاس لە سەملێندراوەکانی خ ـ ــۆم ـ ــان جـ ـێـ ـب ــەج ــێ ب ـ ـک ـ ــەی ـ ــن ،خ ــۆشـ ـم ــان لــەســەر خــاڵــە الوازەکــانــی خــۆمــان بوەستین. ل ــە ه ــەل ــوم ــەرج ـێ ـک ــی وەهـ ـ ـ ــادا ،ب ـیــرەکــان ـمــان ل ــە رێـ ـگ ــەی وەدی ـه ـێ ـن ــان ــی بـ ــاوەڕە ـک ــان ـ ـمـ ــان و دروستکردنی دنیایەکی لێوانلێو لە عەشق ب ـ ــۆ م ـ ـ ــرۆڤ بـ ـ ــێ ،ع ــاشـ ـقـ ـب ــوون ــی ئـ ـ ـ ـ ــازادی و یــەکـســانــی ن ـێــوان ژن و پ ـی ــاو ،عــاشـقـبــوونــی م ـنــدااڵن ،عــاشـقـبــوونــی ســروشــت ،عەشق بە ئاشتی و ئاسایش برازێنینەوە.
59
NO:13 - 1 Januarry 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
خه‌ونه‌ک ه رک نزاربێجان
نـ ـیـ ـڤ ــرۆژه‌ك ژ ه ـه‌ش ـت ـی ـكــا هــاڤ ـی ـنــێ ی ـه، ئــەلـنـتـیــرك ف ــوول ـه ،ڤـیـلـ ه ی ــا م ــن دو قــاتـیـه، ه ـ ـ ــاوی ـ ـ ــردوورێ ـ ـ ــن وێ س ـپ ـل ـێ ـت ـه؛ ه ـی ـن ــك و فه‌ره‌شینه .با په‌رده‌یێ داڤێژ ه سه‌ر ده‌رزێن راستیێ ،هه‌یلۆۆ! هوندرێ ئەڤێ ڤیله‌یێ دشبه ه بهوشتێ، به‌لێ وه‌ك ه كو لسه‌ر ده‌ستێ هه‌سه‌ن.س .ب ه دله‌یزه ،له‌ۆر ه دخوازم ل گه‌ل شكه‌فته‌كێ ب گــوه ـه‌رم بـبــم هـ هڤــالــێ شـكـ هفـتــێ؛ بـڕازێــم و ب چ ـه‌رخــان د خ ـه‌و د ه بـمـیـنــم .هــونــدرێ ئــەڤــێ ڤـیـلـ هیــێ خــوه‌شـیـ هكـ ه ب تــرس ـه .ئ ـە‌رێ ئ ــەزرازایـ ــی م ـ ه ب ـ هلــێ ه ـه‌ركـێـلـیـكــێ دل ـڤــم؛ چ خه‌وه‌كا تامسار ،گران وتال دلێ من دۆرپێچ كــری ـه ،چ خ ـه‌وه‌كــا پ ــووچ ـه؛ مـیـنــا ب ـه‌خــت و بزاڤێن ك ــوردان د هاتنا خــو ه د ه دچ ـه .ئەز ن ـ ه ئ ــارام ــم ،دب ـ ه كــو كـێـمــاتـیـ هكـ ه مــن هـه‌بـه. و هكـ ه كو من نڤێژا خــو ه نه‌كربه ،لــۆل من ژ خوه‌ر ه گۆت :ده‌هه‌ر ه لۆ ،نمێژا چ هالێ چ! ژ خو ه نها نمێژ ،رۆژی ،كۆمبوون و فه‌رمۆد ه د بێ واته‌نه؛ م ه زۆر ،زه‌همه‌تی و ئەزموون، ده‌ربــاس كــرنـه ،نـه‌خــوه�شــی ب داوی هاتنه. هــا دی ـســان ئ ــەز رازام و د خـ هیــالـێــن خ ـه‌وێ د ه چ ــووم ،..لــێ ئــەڤــێ ج ــارێ مــامــۆ یــێ كــورێ من ناهێله ،ب سمبێلێ من دلـ هیــزه ،واته‌یا س ـم ـب ـێــان نـ ـزانـ ـ ه ك ــو س ـم ـب ـێــل خ ـێ ــر و ب ـێ ــره؛ 60
سه‌مبووال زالمــێ دینه‌مێره .دگــره ،دكشین ه و هـه‌ی دكشینه .ئــەز هـێــرس كــرمـه ،كــو ئەز رابــم ئــەزێ ب چه‌نگێ وی بـگــرم و ل سپلتێ بخینم ،ئەزێ وی ب سپلتێ ڤ ه بكم هه‌ڤیر. ه ــه! مــن جـ ــاردن ژ خـ ــوه‌ر ه گ ــۆت :د ه بـ هسـ ه ل ــۆ ت ــو چ ـقــا�ســی دره‌وی ـ ـن ـ ـه ،ق ــاش ــۆ ت ــو ژ خــو ه ب ــاوه‌ری ن ـه!؟ ق ـه‌ی تــو نـزانــی ئــەو الوك یه‌كی یه‌كانه‌یه ،لێخستنا وی قه‌ده‌خه‌یه؛ ژ هێزا ت ه و سه‌د باڤێن ت ه ژی زێده‌یه !.همم ..ئەرێ راس ـت ـ ه ئ ــەو ك ــورێ مــن یــێ رووه ــان ــی ی ـه ،بێ دای ـك ـه ،خ ـ ــوه‌دێ ژ ك ـه‌رب ـێــن م ـێــر همــێ د ه ب مــن به‌خشیه ،لـه‌ۆمــا نـكــارم ژ ئالیێ خــوه‌دێ پــاراس ـت ـی ـه ..ئــوفـفـفــف بـژانـكـێــن چــاڤـێــن من و هكـ ه به‌نووشتێ بنێ كـه‌زوانــێ ب هـه‌ڤ ڤ ه دز هل ـق ــن .ئـ ەڤــێ ج ــارێ ژی مــامــۆ بـنــێ پـیــێ من د خوه‌رین ه و د بـه‌ر خــورانــدنــا پیێ مــن ر ه ب نــاز ـكـی دب ـێ ــژه“ :ب ــاڤ ــۆ ،بــاڤــۆ د ه رابـ ـ ه شـیــاربـ ه مـێـهـڤــانـێــن ت ـ ه ه ـ هن ـه ،ل ـب ـه‌ر ده‌ری ل ب ـه‌نــدا ته‌نه .ئەرێ گۆتن ه خه‌و هنگڤ ه لێ جارنا ژی دب ـ ه ژ هه ــر و هـنـگــی ئ ــەز ژ خــوه‌رانــدنــا بـنــێ پی ئاجز بــوومـه ،نها نـ ه دوور ه كــو ئــەز هــار ببم، خــویــن ژ چــاڤـێــن مــن دبـ ــاره؛ خــویـنــا مــن زه‌ر كه‌ڤزی و هكـ ه پشتا ماسیێ هلوو ل بـه‌ر پیێ مــن د ت ـ هڤــزه .ج ــاردن د هن ـگــێ وی د گوهێن من د ه چه‌ندبار ه بــوو له‌ۆما من تفكر چاڤێ «ئ ـه‌ردۆگــان»ی ،راســت راب ــووم سـه‌رپــی .پیێ مــن لـسـه‌ر پشتا مــا�ســی شمتی ،گــرێــل بــووم.
گــرێـلـبــووم ژ سـ ـه‌ری ه ـ هتــا ب ـه‌ر ده‌ری ،د همــا كــو سـ ـه‌رێ مــن ل دیـ ــوار ك ـه‌ت ئ ـێــدی هــ�شــێ م ــن كـ ـه‌ت ج ـیــێ خ ــو ه م ــن ژ ن ــوو زان ـب ــوو كو ئەڤ خه‌ونه .من وه‌ك ه كالێ خو ه كورمانجی (ه ـ همــد و شــۆكــور ) ك ــر .ئ ـە‌ز هـنــده ـكـی هاتم ب ـه‌ره ـه‌ڤ مــن پ ــۆرێ خــو ه راسـتـكــر ،ده‌رپـیــێ خ ــو ه یــێ پـێـنــاسـ هیــا ش ـه‌ر هف ــێ ل خ ــو ه ك ــر ،ژ خـ ــو ه ئـ ــەز ژ گ ــون ـ هه ــان داو هشـ ـی ــای ــی بـ ــووم، ل ــۆم ــا م ــن ب ب ــێ ت ــرس ده‌ری ڤ ـ هك ــر ،ل ــێ چ ڤـ ـه‌دك ــم !،م ــن گ ــرس ـ هی ـه‌ك م ــرۆڤ ــان دي ــت! د وێ د همــێ د ه مــن هـ هســت ب سه‌رۆكاتیێ كــركــو ئ ــەزس ـه‌رۆك ــم ،ئ ــەڤ گــرس ـ ه جـڤــا ـكـا كه‌سێن چــاالكـه ،نـه‌رازیـنـه ،هــۆۆهــۆپ! من رك و رك ل ئــەوان نێری ،من خوه‌ست ئەز ب ئەهمه‌قی ژوان ر ه ببێژم :د ه هه‌رن به‌الڤ ببن هــوون كینه ،هــوون چـنــه؟ هــایــا مــن ژ تشته‌كی تون ه ئەزد خه‌وم ،ئەزمریمه! پ ــا�ش ــی م ــن خ ــو ه ب خ ــو ه دادگ ـ هه ـك ــر، نــا ،لــۆ ،خـه‌ونــا چ مــرنــا چ! ،ئــەڤ ئـێــن كــو ل پێشبه‌ری مــن خــوه‌یــانــی ن ـه ،لــێ پــر ژ هه‌ڤدۆ جودانه .من ل قورت ه به‌رانێ سه‌ڕه‌ش نێری،
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 11 \ 2017-1-1 ،13ی به‌فرانبار 2716
ش ـه‌ر هف ـك ـ هنــدی ،خ ــدرێ دی ــن ،هـێــرۆخــانــێ، مــایـكــل ئ ـ ەبـبــا�ســی ،ك ـه‌ك م ـێــركــوژی ،تمۆخی و هــول ـیــا ئ ـ هڤ ـش ــارێ ،هـ ــۆ ،ه ــێ چ كــۆم ـ هك ـ ه ته‌ڤلیهه‌ڤه! خوه‌دێیۆ د ه لـه‌ز بكه ،د هـه‌وارا من و خو ه وه‌ره! پــاشـیــن د هنـگـه ـكـی خــوتـمــی ده ــات گوهێ م ـ ــن ،و هك ـ ـ ـ ه كـ ــو پ ـ ـ ـه‌ر ه و پ ـ ـ ــاری د ق ــرك ــا وی د ه م ــاب ــوون ب ــان ــگ دك ـ ــر؛ واا خــو هش ـم ـێــرۆ ش ــۆر هشـ ـگـ ـه‌رۆ ت ــو ن ـهــا ژی ش ــۆر هش ـگ ـه‌ری، مــا قـه‌ی تــو نـزانــى ئـیــرۆ ل دهــۆ ـكـا ر هنـگـیــن وێ سینه‌ما یــا ن ـه‌ورۆز فلیمه‌كی شۆره‌شگه‌ری ب ــد ه نـیـشــانــدان؟ هــا د ه وه‌ر ه ده‌ر هن ـگ ـ ه ئــەم ه ـ ـه‌رن .ئ ـێــدی ب ــوو ق ــاژه‌واژێ ــن وی »:هـه‌رنـ ه پـێــش هـه‌رنـ ه پـێــش» د هنـگــێ وی ل ب ـه‌ر گوهێ من ن ه خه‌ریب بــوو لێ من نـه‌ددی ئــەو دناڤا وێ ج ـڤــا ـكـێ د ه ك ـنــك و ون ـ ــدا ب ـب ــوو ،ئـێــدی نه‌دهات ناسكرن .ژنیشكان ڤ ه یه‌كی ده‌ستێ خو ه د بن باسكێ من ر ه بر ،تلیێن خو ه یێن هه‌ڤرموو�شی خستن ناڤا تلیێن مــن ،پــۆرێ وی سپی به‌ربایی بوو .دیسا ئاپه‌ك دناڤا ناڤێ وی د ه ژی هـ هبــوو لــێ نایێ ه�شێ مــن ،ئــەو ب فیتان دئاخڤی من ب زاراڤێ فيتكان نزانبوو، هما من گوهداری دكر .ئەم ژخو ه ر ه هێدوو هێدوو بـه‌ر ب سینه‌مایێ ڤ ه دچــوون؛ گاڤ ب گــاڤ ه ـ هیــا ك ــو گ ـ ههــایــن بـ ـه‌ر ده‌ری ،من چاڤه‌كی خو ه ڤه‌كرل وێ ده‌ردۆرێ مێز ه كر. ل سه‌رده‌ری ناسناڤ نه‌هاتبوو نڤیساندن، بــێ ر هكـ ــام و ئــافـیــش ب ــوو .ل وێ ـ ــده‌رێ ژ بلی دارێ ــن چــامــا ،تـ هنــێ مــرۆڤ ـه‌ك ه ـه‌بــوو ئــەوی ژی ،ژ گ ـه‌رم ــا رۆژێ كــۆچــی ب ــن س ـیــا داره ـك ــا چامێ یا كو د پايیزا ته‌مه‌نێ خــوه‌د ه ژ هه‌ڤ كه‌تی كربوو .ئـە‌و مــرۆڤ یه‌كی ره‌شكی درێژ بــوو ،شاشكه‌ك ه ســۆر ل سـه‌ر س ـه‌ری بــوو، ژ ه ـ هم ــوو ق ـرال ـێ ــن ك ــرێ ــت ك ــرێ ــت ت ــر ب ـ ــوو ،د بــن لـێـڤــان د ه ب د هنـگـه ـكـی كــۆلـ هتـیــك بانگ دك ــر ،وه‌رن ب ـل ـی ـتــا-وه‌رن بـلـێـتــا ه ـه‌ر بلێته‌ك ب نــان ـه ـكـێ ی ـه ،یـێـكــو ن ــان ن ـ هب ـ ه ب «گ»...؛ ه ـه‌رك ـ هس ـه ـكـی بــێ ه ـه‌ردوب ـ ه ئ ــەو مــری ـه ،بال به‌لگ ه یا شه‌هاده‌تا خو ه بینه .ژ بۆ شه‌هیدا
www.komelge.com
ه ـه‌رو هی ـه ،وه‌رن بلێتا بـلـێــت ق ـه‌دیــان ،زوو وه‌ر ه فلیمێ سه‌یێن شۆره‌شگه‌ر .ته‌ماشه‌ى ئــەڤــی فـلـیـمــی بـكـه ،ژ د هس ــت خ ــو ه ن ـ هك ـه ،كا وه‌رن ب چاڤێن س ـه‌رێ خــو ه ببینن ـكـا چــاوا كوچك ببراتی هه‌ستیان ل خو ه پارڤه‌دكن،
ل وێ هۆال جیێ سه‌دان بینه‌را ئەز ته‌نێ بووم ،ئێدی ئەز د هزرێن ڤاالتیا وێ ده چووبووم
بلێت نه‌مان وه‌رن بلێتا .پاشین ل من نێری و گۆت« :كه‌ره‌مبك ه ئەزبه‌نی كه‌ره‌مك ه سه‌یدا هه‌ربلێته‌ك ب نانه‌كێ یه ،یان ئە‌وه‌كێ فه‌رمۆ تــو بخێر هــاتــی دزسـتــانــێ ،ئ ــەرێ یــاســایــا ئەڤی وه‌التــی مــاف ،مۆچه ،نان و گ ...كه‌ره‌مبك ه ئەزبه‌نی .ژ خو ه تشته‌كی مریان تونه‌ی ه لۆما ئەز بێجان و نان بووم ،به‌لێ من تێرا خو ه ب قاچاخیێ ژی زانـبــوو .ئــەز هنه‌كی ژ وی دوور كه‌تم و مــن و هكـ ه ناعمێ چاڤێن خــو ه گرتن سـ ـه‌رێ خ ــو ه ت ـه‌وان ــد و ك ـ هتــم ه ـنــدر ،پشتی كێلیكێ من چاڤێن خو ه ڤه‌كرن وسالڤدا ،ل وێ هۆال جیێ سه‌دان بینه‌را ئەزته‌نێ بووم، ئێدی ئەزد هزرێن ڤاالتیا وێ د ه چووبووم، ژ ن ـی ـش ـك ــان ڤ ـ ـ ه ب ـ ــوو تـ ـ ــاری د ت ــاری ـك ـت ـی ــێ د ه ته‌قێنیه‌ك هات ،:ل هێال دكا سینه‌مایێ من ژنه‌كا نێردی ،ئەوپه‌رده‌یا ژپه‌رۆكێ ناموو�سێ ئــەوا كو ب درێژیا دیرۆكێ ب كـه‌دا ده‌ستێن كـه‌دخــوار و فـ هئــوداالن هاتبوو درووت ــن ،ب كوژیه‌كی وێ گرت ،ب هێز و هێرس ژ چراند. وێ د هم ـ ــێ خ ـش ـێ ـن ـی ـه‌ك كـ ـه‌ت ه ــۆل ــێ دیـ ــوار زه‌الل بــوو .ئـە‌ڤ جــارا یه‌كه‌مین بــوو كو ئەز ل ده‌سپێكا فليمه‌كی ببینم وها د نڤی�سێ د ه ده‌ربــاز ببه :سه‌یێن شۆره‌شگه‌ر ده‌رهێنه‌ری
و ه ـه‌رت ـش ــت «م ـ ـ ــووران خـ ــور ـك ــی» .ه ـێ ــدی- هێدی ناڤچاڤێن كوچك خویا بوون سه‌رێ خــو ه د كه‌فا د هسـتــێ تۆنی یــێ خــوه‌دیــێ خو ه د ه ڤه‌دگه‌راند .فلم وه‌ك ه ته‌رزێ هۆلیوودێ بــوو ،به‌لێ دیمه‌نێن ده‌ردۆرا د هڤ ـه‌رێ و هكـ ه خ ــوه‌زای ــا س ـكــوت ـل ـه‌نــدێ ب ـ ــوو ..ئ ـێ ــدی نــاڤـێــن ره‌نگان ژی د چاندا م ه د ه ده‌ركه‌تبوو هۆلێ، ل ـه‌ۆر ه مــن فێمكر كــو كــووچـكـه ـكـی بـه‌لـ هكـه. نــاڤــێ كــووچــك ئــونــی بــوو ،خــوه‌دیــێ وی سه‌ر ب سكوتله‌ندیا ڤ ه نه‌دچۆ ،ره‌نگێ روویێ وی زه‌رگه‌نمی ،الواز و چلم�سی بوو .تۆنی گۆمان دكركو په‌یوه‌ندیێن دناڤبه‌را سیۆنا ژنا وی و ئونی یێ كوچكێ وی د ه خراب بوونه ،له‌ۆر ه گه‌له‌ك جاران سیۆنا ژنا خو ه شیره‌ت دكرو ژێر ه د گۆت »:ته‌قه‌زبال هایا ت ه ژئونی هه‌به. فه‌قیرۆ نزانبوو كود هه‌مان ده‌مێ د ه سیۆن پێ حه‌سیای ه كوئونی فێری دزیان بووی ه به‌لێ ن ـه‌دخــوه‌ســت راس ـت ـه‌راس ــت ژ م ـێــرێ خ ــوه‌ر ه بـبـێــژه ،وێ زانـبــوو كــو تــۆنــی یــێ مـێــرێ وێ بین ته‌نگ ه و زوو هێرز دب ه ئەوعێ خو ه كونتروول ن ـ هك ـ ه و وێ ب ـب ـ ه كـ ـ ـ ــوژه‌رێ ئ ــون ــی .م ــا ق ـه‌ی كــوشـتـنــا كــوچــك ئــاســانـبــوو؟ راس ـت ـ ه دگــۆتــن كوچك ئێ (هه‌رام) به‌لێ ناسنام ه و پاسپۆرتا وی ژ یـێــن هـ همــوو مــرۆڤـێــن رۆژهـه‌التــانــاڤـیــن گرنگتر بــوو .سیۆنێ گه‌له‌ك هه‌ز ژ نیقاشێن نه‌رم و دانۆستاندنان دكربراستی ژی ژنه‌ك ه ژیرو زانه‌بوو..ئێڤاره‌ك ه زوو هه‌وشا ماال خو ه ژقامووش و په‌لێن داران پاقژدكرماسه‌یاكا كه‌ڤنارهه‌بوو ئانی ل نیڤا هه‌وشا مالێ دانی شووشه‌یه‌ك وێسكی ل گه‌ل پێكه‌كی شه‌رابا ســۆر ل سـه‌ر دانــی .ژ خــو ه سیۆنێ ب بهانه‌یا كو شه‌رابا سۆر ژبوویی نه‌خوه‌شیا مه‌مكان باش ه پر ژێ هه‌زدكر .به‌لێ ئەڤ ئاماده‌كاریا روونشتنێ ن ه ژبۆ ڤه‌خوارنا مه‌ی و مۆراله‌ك ه ده‌مكی بوو ،ئەڤ پێڤاژۆیا چاره‌سه‌ریێ بوو. د د همــا ئاماده‌كرنا خــوارن و ڤه‌خوارنێ ده، تــۆنــی یــێ م ـێــرێ وێ ژ وێ ــد ه ده ــات جــاڤــێ وی ل وێ مــاس ـ هیــا خ ـ همــانــدی ك ـه‌ت گـه‌لـه ـكـی كێفخوه‌شبوو .گرنژینه‌ك دیاری ژنا خو ه 61
گۆڤارێكی سەربەخۆی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،13شوباتی 2017
كر و ب ده‌ڤ ژی ژێر ه گۆت»:هه‌ڤاال من تــو هـێـژایــی ئــەز پــر ژ تـ ه ه ـه‌زدكــم» .سیۆنێ ب ك ـه‌ن ڤـ هگـه‌رانــد ،نــا لــۆ ئــێ مــن د دخــوه‌ســت ببێژم ئــەز ژی پــر ژ تـ ه هـه‌زدكــم لــێ مخابن دو عپڕعی د رێــزمــانــا مـ ه د ه تــونـ هنـ هیـ ه ببورینه، ههه .مێرێ من م ه په‌یڤێن ئەشق و مه‌شقێ ق ـه‌دانــدن ـ ه ئ ــەم پـیــر و كــال بــوون ـه ،مــالـنـه‌ك، تـ ــو ه ـی ــن ژی و هكـ ـ ـ ه گ ـێ ـن ـج ـه‌كــی رۆم ــان ـت ـی ــك ت ـ هڤــدگ ـه‌ری ن ـه؟ هـهـهــه ،د ه ـكـا روونـ ـ ه كــو تو ب ـخــوازی ئــەمــێ ژ خ ــوه‌ر ه هـنـه ـكـی ژی به‌هسا خـ ــوه‌زا روه ،ڤـیــن و ئــاخــاق ژی بـكــن بــاشـ ه جامێرۆ؟ به‌لێ دڤێ مــرۆڤ ل سه‌ر هه‌رتشت بفكر ه و نیقاش بك ه خــانــم« .ئ ـه‌رێ تۆنی تو ئاگه‌هداری كو ئەڤ ده‌مه‌ك ه ئونی ژخوه‌زایا خــو ه ده‌ركـ هتـیـ ه و هینی دزیــا بــووی ـه؟» .تۆنی د هسـتــێ خــو ه یــێ چه‌پێ ئاڤێتبوو شووشه‌یا وێ ـس ـك ـیــێ و ب د هسـ ـت ــێ راسـ ـت ــێ ده‌ریـ ـ ــێ وێ گرتبوو ،دكر كوو ژ خــوه‌ر ه ڤه‌ك ه به‌لێ پرسا سـیــۆنــێ د هسـتـێــن وی سـســت ك ــرن ،چاڤێن وی ژ وێ پ ـێ ـكــا شـ ـه‌راب ــێ س ــۆرت ــر ب ـ ــوون ،ب ه ـێ ــرس ش ــووشـ ـ ه ئ ــاڤ ـێ ــت س ـ ـه‌رم ــاس ـ هی ــێ و هـ ـێ ــدی سـ ـ ـه‌رێ خ ـ ــو ه زڤ ـ ـران ـ ــد ،د هس ـ ــت دا چ ـف ـت ـ هیــا خ ــو ه راب ـ ــوو ك ــو ه ـ ـه‌ر ه ئ ــون ــی ،بـ هلــێ سیۆنێ خــو ه ئاڤێت پێشیا وی و ژێــر ه گــۆت: “م ـێ ــرێ م ــن دی ــال ــۆگ ب زی ـ ـنـ ــده‌وه‌ران ر ه ژی تــێ ك ــرن ،هـنــد ـكـی ئــارام ـب ـه؛ پـێــ�شــی بشۆپین ه ش ــوون ــدا ب ــری ــارا خـ ــو ه ب زان ـ ـ هبـ ــوون بـ ــده”. تۆنی جاردن روونشت چفته‌یا خو ه سپارت مــاس ـ هیــێ ،د هس ــت دا گــاســا وێـسـكــی یــا كو س ـیــۆنــێ ژێـ ــر ه داگ ــرت ـب ــوو ،بـلـنــدكــربـ ـه‌رد هڤ ــێ خـ ــوه ،ه ـ هی ـلــۆ ك ــو خ ـ ــوه‌دێ ژ ی ـه‌كــی دسـتـیـنـ ه وهایه ،نــان د د هڤــێ ئونی د ه بــوو ب دزیكی د به‌ر چاڤێن تۆنی ر ه ژ چێشتخانه‌یێ ده‌ركه‌ت و و هك ـ ـ ه سـیـتــاڤــێ ل ئــال ـیــێ دن ی ــێ مــالــێ ون ــدا 62
بــوو ،تۆنی ب ئارامی گالسا خــو ه دانــی سه‌ر ماسه‌یێ ،چفتا خو ه راكر و كه‌ت په‌ی .ئونی ژگوند ده‌ركه‌ت و چه‌پ چووبوو ،ل وی ئالی كونگاڤه‌ك هه‌بوو به‌لێ ژ بــوو ئاڤێ ن ه دهات بكار ئانین زوا مــابــوو ،تۆنی هه‌یا بـه‌ر ده‌ریــێ وێ كــونـگــێ ژی ئــونــی ددی ،لــێ پـشـتــر ه ئـێــدی ل بـه‌ر چاڤێن وی ونــدا بــوو ،تۆنی زانبوو كو ئونی كه‌تی ه هــونــدرێ وێ كونگاڤێ ،هما وی ژی فیشه‌ك بربه‌رچفته‌یا خو ه هندكی خو ه ت ـه‌وان ــد ژ ب ـه‌ر كــو رۆن ـیــا رۆژێ دك ــت چــاڤـێــن وی تشته‌ك نـه‌ددیــت ،رابــوو ده‌رك ـه‌ت چوو ژ هێال دن ڤ ه هات و كه‌ت هوندرێ كونگێ، دیت كوچكه‌كی پیری په‌كه‌فتی لسه‌ر كێله‌كا خ ــو ه رازای ـ ــی زم ــان ــێ وی درێ ـ ــژ ،ه ـل ـك ـ ه هـلــك
ده‌نگێ زارۆكان بلندبوو د هشێ من د ه عامۆدێ جه‌ره‌كه‌دن شه‌وتی ،من نه‌زانبوو كو زارۆكێن ئەڤی سه‌رده‌می كه‌سكه‌سۆری دكن حه‌فتێ په‌رچ ه و ره‌نگه‌كی ژی ناپه‌ژرینن
د مـه‌رێـخــێ د ه دهـێـلــن ،مــن زانـبــوو وێ په‌یڤا داوی ب ــێ ن ـی ـشــانــدان و ه ــون ــدرێ هــۆلــێ بـبـ ه رۆن ـ ــی .د وێ كـێـلـیـكــێ د ه ئــەل ـ هك ـتــریــك هــات بڕین ،ده‌نگێ زارۆكان بلندبوو د ه�شێ من د ه عامۆدێ جه‌ره‌كه‌دن شه‌وتی ،من نه‌زانبوو كو زارۆكـێــن ئەڤی سـه‌رد همــی كه‌سكه‌سۆری دكن حه‌فتێ په‌رچ ه وره‌نگه‌كی ژی ناپه‌ژرینن ه ـه‌وار ه ئــەڤ زارۆك چقا�سی جه‌اللن كه‌ن و گــریــا وان نــاێ فێمكرن ئــوفــف ،د ه به‌س ه زارۆك ـنــۆ بهێلن ئــەز ئەنجاما شۆره‌شگێرێن س ـه ،بـبـیـنــم؟ ئ ـ ـە‌وان زارۆكـ ــان خـ ـهوا مــن ل مــن ه ـه‌رمــانــد ،مــن خــو هســت بـكـ هڤــم سـه‌ر كێله‌كا دن سـه‌رێ خــو ه ته‌نا لسه‌ر پالگوهی دانم ،ئێدی لگه‌ل خو ه قولپاندنێ من دیت ئ ــەو لـنـگــێ م ــن ی ــێ پ ــرۆتـ ـه‌ز ،دد هس ـت ــێ ب ـرایــێ مــن د هب ــوو ،و هـشــك دگ ــۆت »:ن ـزار ،ن ـزار كا رابـ ه پیێ خــو ه ل پیێ خــو ه بك ه هـه‌ر ه بنگه‌ها ره‌شه‌پێدانا جڤاكی ،ئانها نــرت تــڤ دگــۆت: ســاقـتــا نـیـڤـه‌ك ژ نـیــڤ مــووچ ـ هیــێ سـ هقـ هتــا بڕی!».
دكــر كـه‌ف بسه‌ر د هڤــێ وی كه‌تبوو دیــت كو ژ لنگه‌كی خو ه بریندار ه و كورما لسه‌ر برینا وی گــۆڤ ـ هنــد گــرت ـبــوو ،ئــونــی ژی ب ده‌سـتــێ خــو ه كــورم ژ جانێ وی ده‌ردخـسـتــن ،چاڤێن تۆنی و ئونی لهه‌ڤ كه‌تن هه‌ردویان ب ئەپه- ئ ـ ـه‌پ خـ ــو ه ئ ــاڤ ـێ ـت ــن… ،ه ـیــن ن ـ هگ ـ هه ــاب ــوون س ـ ـه‌ر و س ـتــوی ـێــن هـ ـ ـه‌ڤ ،م ــن ف ـ هل ـس ـ هف ـه‌یــا سینه‌ماكاران فێمكر ،كا چاوا مژاران نیڤجی
www.komelge.com
ﻛﻪوﺗﻨﻪ
ﺑﻪردﯾﺪی
ﺧﻮﻨﻨﻪران www.komelge.com
www.komelge.com