Azizm Sanat E-Dergi Nisan 2012

Azizm Sanat E-Dergi Nisan 2012 Sayı 54

Söyleşi: Selin Süar Kırmızı Mutlu Bir Olay

1

Editörden "Türkiye laiktir, laik kalacak!" Bu sloganı anımsayan var mı acaba? Hani Uğur Mumcu'nun sonsuzluğa uğurlanışı sırasında yüz binler tarafından dillendirilen ve en son beş yıl önce milyonlarca yurttaş tarafından meydanlarda haykırılan slogan... Artık eskimiş bir slogan bu, söylemeye kalkarsanız zaten lanet olası bir ulusalcısınızdır ya da kahrolası bir jakoben, sanki bu kavramlar şeytan icadıymış gibi. Eskiden bu ülke laik miydi, değildi ama en azından deniyordu. Peki, şimdi durum nedir? Laiklik mi, hadi canım sende, resmen öleli epeyce bir zaman oldu. Son darbe elbette eğitime vuruldu. Kesintisiz eğitim parçalandı, zorunlu din eğitimi kaldırılsın diye diye din eğitiminin yüzde 200 arttığı bir vaziyet ortaya çıktı. Tek bir kitabın, Kuran'ın seçmeli ders olmasına tepki olarak İncil ve Tevrat'ın da okutulması gerektiğini söyleyenler var. Bu samimi istek elbette kabul edilemeyecek ama burada ıskalanan gerçeklik dini kitapların eğitim kurumlarında yerinin olamayacağıdır. Hiçbir dini kitap bilimsel değildir ve bilimsel olmayan hiçbir yapıtın çağdaş eğitimde yeri yoktur. Sisteme muhalefet edeceksek buradan etmeliyiz. Bir diğer dikkat çeken unsur çocukların 10 yaşında meslek seçmek gibi bir yaptırımla karşılaşacak olmaları. Tüm dikkatler aile baskısıyla başını örtmek zorunda kalabilecek kızlara yönelmişken, kendi bilincine henüz varamamış gençlere aile tercihiyle meslek seçtirmenin yanlışlığı gözlerden kaçıyor. Engelli öğrencileri okula ve dolayısıyla sosyal hayata daha çok katmak dururken evden eğitim gibi bir modeli öne sürmek engellileri görmeye tahammül edemeyen Mussolini ve Hitler'i çağrıştırıyor. Şimdi hemen bakanların başı "cehape" zihniyetinin geçmiş faşizmini öne sürebilir, biz erken davranalım ve zamanında o cehape zihniyetini şekillendiren isimlerin hepsinin, ardılı olmakla övündüğü Demokrat Parti'li olduklarını herkese hatırlatalım. Eğitim ve Demokrat Parti'den söz açılınca konu ister istemez Köy Enstitülerine geliyor. Cumhuriyetin en büyük devrimi olarak Köy Enstitüleri, UNESCO tarafından da örnek eğitim modeli olarak karşımıza çıkıyor. Kuruluşlarının yıldönümü olan Nisan ayında bu devrimci eğitim modelinin mimarları Hasan Ali Yücel'i ve İsmail Hakkı Tonguç'u saygıyla anıyoruz. Bu ay, ayrıca yepyeni şeyler öğrendik, meğer 12 Eylül'e giden yoldaki katliamları yapanlar darbe mağdurlarıymış. Akıl tutulmasının ulaştığı nokta içler acısı. Toplumsal muhalefet ise evlere şenlik, Ahmet Şık ve Nedim Şener'in beklendiği gibi serbest bırakılmasıyla "gazetecilere özgürlük" macerası da son buldu hepimiz rahatladık. İçeride kalanlar, Ragıp Zarakolu, Mustafa Balbay, Soner Yalçın kimin umurunda?

Siyasi gündemin ağır egemenliği altında bu ay Azizm olarak elimizden geldiğince sanata ve farklı konu başlıklarına eğilmeye çalıştık. Yayın kurulu 2

üyemiz, değerli edebiyatçı Engin Taş, dizeleriyle bizi duygusal bir yolculuğa çıkarırken, değerli siyaset bilimci Fatih Yaşlı, sistemin iç yüzünü yeni mabetlerimiz, alışveriş merkezleri üzerinden inceliyor. Röportaj bölümünde, editörümüz, yazarımız, yönetmenimiz ve senaristimiz, ödüllü genç sanatçı Selin Süar'la sinemayı, edebiyatı ve elbette romanı "Havra Sokağı"nı konuştuğumuz dopdolu söyleşimiz yer alıyor. Fotoğraf bölümümüzde ise Sümeyye Günbaylı'nın kadrajına davet ediyoruz sizleri. Bu ayki film eleştirimiz "Mutlu Bir Olay" üzerineyken, tiyatro eleştirimizde son dönemde adından söz ettiren "Kırmızı" oyununu ele alıyoruz. Genç yazarlarımızın ise yine birbirinden derinlikli şiir ve öyküleriyle sayfalarımızda.

Sanatla ve Azizm'le kalın dostlar...

Azizm'in Notu: Önümüzdeki ay, Azizm Sanat Örgütü'nün kuruluşunun 5. yıldönümünü daha sonra duyuracağımız çeşitli etkinliklerle kutluyoruz. Mayıs güncellemesinde konumuz "Aydınlanma ve Jakobenlik". Bu konuda veya dilediğiniz bir alanda çalışmalarınızı 5 Mayıs 2012 tarihine kadar iletebilirsiniz.

Bu ay, yukarıda sözünü ettiğimiz olumsuz gündemi dengeleyecek haberler aldık. Önce geçtiğimiz yıl Geleceğin Sineması yarışmasındaki başarımızı, bu kez genç yazarımız Abdullah Rıdvan Can'ın senaryosuyla tekrarladığımızı öğrendik, aydından yönetmenliğini Onur Keşaplı'nın yaptığı 2012 yapımı kısa filmimiz "Soluş"un dünya prömiyerinin, dünyanın en büyük sinema olayı 65. Cannes Film Festivali'nde gerçekleşeceği haberi geldi. Azizm'in emekçilerini bu gurur tablosundan ötürü kutluyoruz!

azizm.sanat@gmail.com www.azizm.org https://www.facebook.com/azizmsanat https://twitter.com/AzizmSanat

Ön Kapak: Öpücük (1908) – Gustav Klimt Arka Kapak: Havra Sokağı (Tepekule Kitaplığı Arşivi) – Selin Süar 3

İçindekiler Sen Şiir Oku – Engin Taş

s.5

Tüketim Toplumu ve AVM'ler – Fatih Yaşlı

s.6

Sin Cera – Selin Süar

s.9

Anadolu Rönesansı Köy Enstitüleri – Onur Keşaplı

s.12

Selin Süar ile Söyleşi – Duygu Yılmaz

s.19

Doksan Üç Yazı (şiirimsi) – Gökhan Baykal

s.37

Karanlıklarda Karda Yürümek (öykü, birinci bölüm) – Abdullah Rıdvan Can

s.39

"Mutlu Bir Olay" Üzerine – Duygu Yılmaz

s.42

Ayakkabı Tamircisi (şiir) – Işık Sungurlar

s.45

Eksik Mevsim: "Kırmızı" – Semra Polat

s.46

Görünmezliğim (şiir) – Gökhan Soysal

s.51

Dünya Aydınlık Olsaydı Sanat Olmazdı! – Mustafa Balbay

s.52

4

Sen Şiir Oku Engin Taş Ruhumun ruhunla dans ettiği gecelerden kalan hazla yaşıyorum hayatımı/ dağların endamında yürüyorsun gönül mahzenlerimde/ çok ağrım var ıslık çalıyorum bilmediğin bir dilden / dinle çıkalım bu seraptan bakışların bağrımda tuz kalsın sen şiir oku ebedi alnından diline varan beni göreyim/ yarın diyelim adına bizden her dize/ diz dize dil dileyiz dökülsün bütün geceler eteklerimizden/ sabrımızı içelim şarap tadında/ gözlerin gönlümde tuz kalsın sen nehirsin ben vadi peşinden geliyorum gittiğin denizlere/ değdiğin her yer yüreğim istediğin gibi ak/ korkma birlikte dökülüyoruz en yüksek çağlayandan/ dokun dalga ritmiyle tenin tenimde tuz kalsın

5

Tüketim Toplumu ve AVM’ler Fatih Yaşlı AVM inşaatında yaşamını yitiren 11 işçinin anısına...

Dil, ideoloji yüklüdür. Bu nedenle de terimler, kavramlar, adlandırmalar asla “masum” değildir; ideolojinin bunların üzerlerine örttüğü bir tül vardır ve işe bu tülü kaldırmakla başlanmalıdır.

Alışveriş Merkezi (AVM) adlandırmasındaki “alışveriş” sözcüğüne bakalım örneğin. Sözcük ilk bakışta, karşılıklı olarak yapılan bir işi anlatıyor gibi görünmektedir: İnsanlar, ihtiyaç duydukları her şeyi tek başlarına üretemeyeceklerine göre, birbirleriyle bir mübadele, değişim ilişkisi içerisine girerler; ürettiklerinin bir kısmını ihtiyacı olanlara verir ve ihtiyacı olanı alırlar.

Peki günümüzün kapitalist toplumlarında alışveriş sözcüğü buna mı işaret etmektedir? Yani insanlar alışveriş eyleminde ihtiyaç sahibi eşit özneler olarak bir araya gelmekte ve değiş-tokuşta mı bulunmaktadırlar? Bu sorunun yanıtı açık bir şekilde hayırdır. Alışverişte, ürünler satın alınır ve bunun karşılığında da ödeme yapılır, burada alışveriş sözcüğünün zihinde ilk anda uyandırdığı değiştokuşa dayalı bir eylem, bir mübadele söz konusu değildir. Alınan ürün, özel mülkiyet niteliği taşıyan üretim araçlarında üretilmiş, piyasaya sunulmuş, reklamla desteklenmiş ve tüketilmesi hedeflenmiştir; yani bir ihtiyaç olarak “icat edilmiştir”, bu anlamıyla da “hakiki” değil, “sahte” bir ihtiyaçtır; kitleler bu ürünü tüketmeleri gerektiğine ikna edilmişlerdir. Ürünün tüketilmesi gerekir; çünkü tüketildiğinde kişiye bir statü sağlayacak, onu sosyal bir gruba dâhil edecek ve böylelikle bir tatmin yaratacaktır.

O halde bir tüketim toplumu hüviyetine bürünmüş günümüz kapitalist toplumlarında, alışverişten söz etmek mümkün değildir; alışveriş sözcüğünün üzerindeki mistik tül kaldırıldığında aslolanın tüketim olduğu ve bunun alışveriş şeklinde adlandırıldığı görülebilir. Demek ki öncelikle kapitalizmde ve AVM olarak adlandırılan yerlerde gerçekleştirilen eylemin alışveriş değil, tüketim olduğunun saptanması gerekir.

Tüketim toplumunun cisimleştiği yer olarak AVM, bir mikro piyasa ve kapitalist ütopya mekânıdır. AVM piyasanın mikro görünümüdür, çünkü burada farklı 6

sektörlere ait sayısız ürün ve binlerce marka, yüzlerce dükkânda “rekabet” halinde tüketicinin önüne sunulur, tüketici de bunlardan istediğini “özgürce” seçer. AVM Marx’ın meta fetişizmi kavramsallaştırmasının doğrudan gözlemlenebileceği yerdir, çünkü burada “insanlar arasındaki ilişki, şeyler arasındaki ilişkiye dönüşmüştür” ve insanlar birbirlerini “gerçek” insanlar olarak değil, meta üretiminin bir parçası olarak görürler, yani “özne” olmaktan çıkıp nesnelerin hükümranlığı altına girer, nesneleşirler.

AVM’yi bir kapitalist ütopya mekânı haline getiren ise sadece “rekabet” ve “özgürlük” değildir. Güvenlik ve temizlik, günün birinde bütün kamusal hizmetlerin özelleştirileceğini müjdeler bir şekilde özel şirketlerce sağlanır. Her nokta, günün birinde her yerin gözetlenebileceğini müjdelercesine kameralarla gözetlenir. Çalışma rejimi, günün birinde her çalışanı kapsayacağını müjdelercesine taşeronlaşma üzerine kurulmuştur ve çalışanların çoğu, günün birinde bunun tüm bir çalışma hayatına yayılacağını müjdelercesine güvencesiz ve asgari ücretle çalıştırılmaktadır. AVM’yi kapitalist ütopyanın bir maketi, bir modeli haline getiren tam da budur: AVM kapitalizmin gelecekteki imgesini sunar, geleceğin kapitalizmini bugünde temsil eder.

Kapitalistler için bir ütopik mekan olma niteliği taşıyan AVM’ler, tüketim toplumunun mensupları için ise bir ibadethane niteliği taşımaktadır; çünkü günümüz kapitalizminde tüketim, dinle benzer bir işlev görmekte ve insan varoluşuna (sahte) bir anlam katmakta, bu ise bir tüketim dininden söz etmemizi olanaklı hale getirmektedir. Tüketim dininin tanrısının kredi kartı olduğu söylenebilir; çünkü kredi kartı, elbette ki para yerine geçerek ve özellikle taksitli ödemeyi mümkün kılarak, bir varoluş biçimi olarak tüketimi yaratır, ona can verir. Söz konusu olan, tüketerek var olmak, varlığını bu şekilde anlamlandırmaksa, tüketim dininin kutsal metninin hesap ekstresi olduğu iddia edilebilir; ekstrede yer alan ürünler ve bu ürünlerin markalarıyla fiyatları, tüketim dininin mensubu için dinini ne kadar doğru, ne kadar hakiki yaşadığının bir göstergesidir çünkü.

Orta sınıftan ailelerin haftasonu etkinliği olarak AVM gezisi, tüketim toplumunu anlamanın bir anahtarıdır. Aile, babanın sürdüğü özel arabayla AVM’ye gider, vitrinlere bakılır, “alışveriş” yapılır, fast-food yiyeceklerin satıldığı restoranlarda karın doyurulur, kahve zincirlerinin şubelerinden birinde kahve içilir, çocuklar oyun alanlarında oynatılır, sinemaya götürülür. AVM bu anlamıyla bir tüketim kompleksidir, tekstil, gıda, yeme-içme, kültürel etkinlik vs… AVM, tüketimin her türlü boyutuyla tek bir mekânda icra edilmesine izin verir. Bu mekâna dilencilerin, yoksulların, tinercilerin girmesi ise yasaktır; orta sınıfın kendini 7

güvende hissetmesi, rahatsız edilmemesi ve vicdan azabı çekmemesi için gereklidir bu.

Orta sınıftan ailelerin haftasonu etkinliği olarak AVM gezisi, kamusallığın da reddidir aynı zamanda, ya da olsa olsa sahte bir kamusallıktır. Trafikte gidip gelirken ve AVM’deyken kimseyle temas edilmez, iletişim kurulmaz, ortak bir faaliyet içerisine girilmez, ortak varoluşa dair meseleler konuşulmaz, tüketim toplumunun mensuplarını ortaklaştıran tek şey tüketimdir; fakat tüketim, kitleleri bireyselleştirerek, atomize ederek ortaklaştırır, bu nedenle de AVM gezisi anti-kamusal bir nitelik taşır ya da sahte bir kamusallık üretir.

AVM, nasıl ki fast-food yiyeceklerin tüketildiği mekânsa, kültürel fast-food ürünlerinin de tüketildiği mekândır. Hemen hepsinde kitabevi zincirlerinin bir şubesi vardır ve buralarda çok satan ve elbette ki çok hızlı bir şekilde tüketilecek olan kitaplar ve müzik albümleri, herhangi bir üründen farksız olarak sergilenir.

Kitap ve müzik, AVM’de modanın bir parçasıdır, o dönem hangi yazar ya da hangi şarkıcı moda ise, kültür ona göre tüketilir. Aynı şekilde, hemen her AVM’de bir sinema salonu zincirinin şubesi bulunur ve bu salonlarda, ayrı ayrı her yaşa hitap eden ve çok izlenmesi amacıyla çekilmiş Hollywood filmleri ya da yerli filmler, kitlesel bir şekilde izlenirler, yani tüketilirler.

Tüketim ve tüketimin mekanı olarak AVM, alt sınıfların ehlileştirilmesinin, düzene entegre edilmesinin en önemli mekanizmalarından biridir. AVM’de “sınıf bilinci” bütünüyle ortadan kalkar, yerini “statü bilinci” alır; alt sınıflar tüketim ve AVM’ler aracılığıyla kendilerinden üst sınıflarla özdeşim kurdukları gibi, sınıf atlama hayallerini de muhafaza etmeye devam ederler. Asgari ücretle çalışan milyonların, üç beş aylık kazançlarına denk düşecek fiyatta cep telefonları taşımaları ya da AVM’lerde çalışan genç kadınların ve erkeklerin izin günlerinde başka AVM’lere gezmeye gitmeleri bunu kanıtlar niteliktedir.

Fransız filozof Jean Baudrillard, “Tüketim Toplumu” isimli kitabında şöyle der: “Eski Roma’daki Pantheon gibi, bizim kendi Pantheon’umuz, bizim Pandemonium’umuz olan Süper-Alışveriş-Merkezimizde tüketimin tüm tanrıları ya da iblisleri, yani aynı soyutlamayla yok edilmiş tüm etkinlikler, tüm işler, tüm çatışmalar ve tüm mevsimler buluşuyor. Bu şekilde birleşmiş hayatın özünde, bu evrensel özette artık anlam olamaz.”

Demek ki tüketim toplumu çağında, başka bir dünya arayışı içinde olmak, aynı zamanda bir anlam arayışı içinde olmak ve başka bir dünya için mücadele etmek, aynı zamanda anlam için mücadele etmek demektir. Hayatı anlamlı kılmak, “sosyalizm nedir” sorusuna verilmiş en anlamlı yanıtlardan biri olabilir.

8

Sin Cera Selin Süar Saatler, günler, aylar, hatta belki yıllar boyu çaba harcayıp duygu ve düşünceleri taşa, ağaca, mermere veya madene işlemek suretiyle malzemeye vücut kazandırmak, el emeği ile ona can vermek heykeltıraşın bütün ilgisini, sevgisini ve odaklanmasını elinin altındaki ham malzemeye yöneltmiş olması demektir. İlk çağlardan bu yana heykel veya genel anlamıyla plastik sanatların gelişimi her şeyden önce insanların inandıkları, güzel ve değerli buldukları suretleri, doğaüstü varlıkların görüngülerini ellerinin altındaki değerli maddeye işlemiş olmalarından ileri gelir. Bundan dolayıdır ki insanoğlu çok uzun süre kendi elleriyle şekil verdikleri formlara tapınmaya devam etmişlerdir. Tek tanrılı dinlerin gelişiyle beraber Musevilikte ve Müslümanlıkta suret oluşturma yasaklanmış, heykel sanatı Hıristiyanlıkta kiliselerin heyecan verici güzellikteki mimarisinde ilerleme imkanı bulabilmiştir. Bunun yanında insanlık, dinlerin getirdiği kısıtlamalardan sıyrılıp atalarının, sevdikleri ve saygı duydukları kişilerin heykellerini, büstlerini bir kompozisyon içinde veya tek başına yapmaya devam etmişlerdir. İtalya'da Rönesans döneminde heykel okullarında eğitim gören heykeltıraşlar mermer bloktan heykeli yontarken acemilikten ya da taşın özelliğinden dolayı bir çatlak oluştuğunda heykelin son güzel görünümünü bozmamak amacıyla bu çatlakları mermer tozu ve balmumu karışımıyla yapılmış olan ve adına "cera" denen bir dolgu maddesiyle kapatıp kusurları gizler ve heykele son şeklini verirlermiş.

9

Ustaca yapılan ve bu tür çatlakları içermeyen, dolayısıyla cera ile düzeltilmemiş olan heykeller, satılırken, bu heykel temiz ve hilesiz anlamında "sin cera" adıyla nitelenirmiş. Sonraları bu söz karşı tarafa karşı hiç hile düşünmüyorum ya da kötü niyet barındırmıyorum anlamında insan ilişkilerinde kullanılır olmuş. Zaman içinde İngilizce yazışmalarda kullanılan, saygı ve yakınlık belirten ve "sin cera" sözcüğünden türeyen bir kapanış sözü olan "sincerely" bu kökten doğmuş.

Malzemenin yeni formunun hayranlık uyandıran son biçimine giden yolda ona yeni bir şekil kazandırmak, yontmak, işlemek yalnızca görüntüsünün değişimine neden olmaz; bunun yanı sıra ona değen ellerin aşınması, zaman harcanması, büyük bir dikkat ve özenle karşı karşıya kalınan maddenin kişiliğinin tanınmasına, onun özelliğine göre davranılmasına da yol açar. İşleme sürecinde ne heykeltıraş ne de malzeme birbirinden ayrı olamaz. Her ikisi de birbirine zarar verir, ama aynı zamanda şekillendirir. Heykeltıraşlar bilmedikleri bir malzemeyle ilk karşılaştıklarında ona istemeden zarar verebilirler ancak kendileri onunla aynı ölçüde değil, belki de çok daha büyük bir zarara uğrarlar.

Ellerinde tuttukları onlar için değerli olduğundan, kendinde taşıdıkları izleri aktarmadan önce hiç istemedikleri halde belki yorulup, belki sinirlenip, belki defalarca pes edip yapıtıyla kendi arasına bir engel koyabilir veya onunla bir savaş içine girebilirler. Bu anlarda yalnızca heykeltıraşın elinde tuttuğu ham olan parça sanatçının malzemesi olmaz; kimi zaman kişilikler yer değiştirebilir ve sanatçı da ham parça tarafından şekillendirilir. İşlenecek olan zorlu madde heykeltıraşı işlemeye başlar hiç sezdirmeden. Her şeyin sonuna gelindiğinde başladıkları yerde değildir ikisi de. Suret oluştukça, emek harcayanın da sureti değişmiştir sonunda.

10

Usta işi yapıtlar çıkarmak için en zorlu malzeme gerekli değildir her zaman; ona yaklaşma biçimi ve malzemeyle olan süreçtir önemli olan. Malzemeden etkilenme, bu süreci başlatır. Yapıt ile onu yapan, sonuç oluşana dek birbirini şekillendirir. Şekillendirme o an orada bitmez ve sonradan da devam eder; yapıtı eşsiz kılana dek "Sin cera", süreçte hilesiz olmak anlamındadır. Yaratıcılık, doğallık ve kendiliğindenlik ile beslenir. Yapıt bu doğal etkileşim sürecinde yüceleştirilip hak ettiği konuma ulaşır.

Kendi doğallığı içinde insanların da birbirleriyle olan ilişkisi böyledir. Herkesin karakteri farklı bir malzemeyi ifade eder. Şekillendirmeye çalışmadığımız, ama değer verdiğimiz kişilerle uzlaşım noktası aradığımız anlarda çıkan tartışmalarda saldırmak ve savunmak hemen hepimizin benliği koruma amaçlı kullandığı bir içgüdü olarak karşımıza çıkar. Koruma içgüdüsüyle tavır aldığımızda karşı tarafa sözel veya fiziksel olarak saldırmak ve karşı tarafın saldırılarına karşı kendimizi sözel veya fiziksel anlamda savunmak en çok kullandığımız eylemlerden biri belki de. Daha da kötüsü böyle zamanlarda kendimizi kazanan taraf veya haklı taraf olarak görüp yine kendimizce evcilleştirdiğimizi, şekil verdiğimizi sandığımız malzemedeki çatlakların son anda farkına varıp onları kapatmaya uğraşmak çoğu kez işe yaramaz. Sürekli savunma, sürekli saldırma bir gün malzemeyi tam ortadan kırabilir. O yolda harcanan emek, emekten çok yapıta savsaklanacak bir popüler ürün damgası vurmaktan farksız değildir ve bu da sanatçının ortaya koymak istediği yapıta verdiği değeri ortaya çıkarır.

Kişilerarası ilişkilerimizde birbirimizi farklı bir gözle görebilir ve birbirimizi sürekli olarak yanlış anlamazsak karşı tarafa karşı hiç hile düşünmüyorum ya da kötü niyet barındırmıyorum ifadesini yaşama geçirmek mümkün olur. Böylece ortaya çıkan eşsiz yapıt emek koyanı yüceltir.

11

Anadolu Rönesanssı: Köy Enstitüleri Onur Keşaplı

Dünyanın liberallikten en uzak liberallerini barındıran ülkemizde Cumhuriyete ve Atatürk devrimlerine yapılan en çok yinelenen eleştiri “halk bunları istemedi, bunlar halka sorularak yapılmadı, tepeden inme devrim olmaz” sözleridir. Hep unutulan, devrimin zaten ani değişimleri içerdiğidir. Devrim her zaman ilericidir bu bağlamda sıklıkla dillendirilen İran İslam Devrimi yanlış bir tanımlamadır.

Bu olsa olsa karşıdevrim olarak tanımlanabilir. Devrimler için evrim sürecinin hızlandırılmışı da denilebilir. Bu anlamda Kemalist devrimlerin ve cumhuriyetin birçok alanda 200 yıl denilebilecek bir geri kalmışlıkla boğuşan güzel Anadolu’muzu ileriye taşıdığına ve çağa ayak uyduracak, hatta öncülük edebilecek hale getirdiğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Böyle bir süreçte “halka sorulmadan halka karşın yapıldı” eleştirisine şu soruyu yöneltmek gerekir: Ortada halk var mı? Yoksa “kitle”mi var? Siz bu topraklara matbaayı getirmezseniz, bilimsel çalışmalara olanak tanımazsanız, fetihçi zihniyetten kurtulamazsanız, bölgesel gelişimlerin önünü tıkarsanız, insanların değil bir ailenin-hanedanın ülkesi olursanız, Rönesans-Reform-Sanayi Devrimi benzeri süreçleri yaşayamazsanız geride kalırsınız ve halk olamazsınız. Mustafa Kemal’in devrimleri bu açığı kısa sürede kapatmanın sürecidir. Ancak Büyük Devrimci şunu herkesten iyi bilmekteydi; yapılanların özümsenmesi için, kitlelerin toplumsallaşması için, sürekli ilerlemenin-gelişimin sağlanabilmesi için sonraki kuşakların bu düşünce, idealler ışığında yetiştirilmesi gerekir.

Büyük kentlerden kırsal kentlere sanat, kültür, eğitimi taşıyan Halk Evleri ve Halk Kütüphaneleri bu amaç uğruna yurdun dört bir yanına yayıldı.

Kemalizmin en parlak yıldızı olarak nitelendirdiğimiz Köy Enstitüleri ise bu 12

düşüncenin en somut ve etkin örneği olarak ortaya konmuştur. Eğitimdeki eşitsizliği, kent-köy ayrımını ortadan kaldırmayı hedefleyen ve halkın bir bütün olarak gelişimini, ilerlemesini amaçlayan bu devrimci eğitim kurumları dünyanın birçok ülkesindeki eğitim reformlarına örnek oluşturabilecek kadar evrensel bir devrimci düşüncenin ürünüdür.

Dünyada eşi benzeri olmayan Köy Enstitüsü modelinin yaratıcı ve uygulayıcıları Hasan Ali Yücel ve İsmail Hakkı Tonguç’tur. Atatürk’ün idealini özümsemiş ve ilerletmek için çaba harcamış bu gerçek yurtseverler İsmet İnönü’nün cumhurbaşkanlığında gerekli desteği alarak 1940’ta Köy Enstitülerini açmışlardır. Hasan Ali Yücel adeta Aydınlanma Bakanlığına dönüştürdüğü Milli Eğitim Bakanlığında aralarında hem doğunun hem batının eserlerini içeren 496 dünya klasiğinin Türkçeye kazandırılmasına sağlamıştır. Devlet resim heykel sergilerini açmış ve Ankara Devlet Konservatuarını kurmuştur. Türk dilinde ilk kez Türk yazarları tarafından hazırlanan ansiklopedilerin ortaya konmasını sağlarken dilin yabancı unsurlardan arındırılması için uğraş vermiştir.

Mesleki ve teknik eğitimin geliştirilmesini sağlamasının yanında ilk özerk üniversite reformunu da gerçekleştirmiştir Hasan Ali Yücel. Bunların yanı sıra Türkiye’nin UNESCO’ya girişini sağlamış, Eski Eserler ve Müzeler Müdürlüğünü yeniden düzenlemiş ve Eğitim Şurasıyla Türk Yayın Sergisikongresini toplamıştır. Öncelikle İlköğretim Genel Müdürü sonrasında Köy Enstitülerinin fikir babası, bir numaralı kuramcısı olan İsmail Hakkı Tonguç ise eğitimbilimcisi olarak ideallerini enstitülerin kısa ömründe bir nebzede olsa Anadolu’nun harcına katmıştır. Enstitülü öğrencilerin hitabıyla, Tonguç 13

Baba’nın devrimci düşünce yapısını şu sözlerinden daha iyi anlayacağımızı düşünüyorum: “Köylüye bir şey öğretebilmek için, ondan birçok şey öğrenmeli.

Kanımızı ve iliklerimizi isteyerek köyün içine akıtmadıkça, kırk bin köyün kenarına münevver (aydın) insanın mezar taşı dikilmedikçe, bu köyün sırlarını anlayamayız. Köyü anlayabilmek, duyabilmek için onunla kucak kucağa, nefes nefese gelmek lazımdır. Onun içtiği suyu içmek, yediği bulguru yemek, yaktığı tezeğin ifade ettiği sırları sezebilmek ve yaptığı işleri yapabilmek gerekir. Bizim köyün ne olduğunu evvela büyük âlimler, artistler değil kahramanlar anlayacaklar, sonra âlimlere ve sanatkârlara anlatacaklardır.

Türk köyü, daha belki yirmi beş yıl âlim değil, kahraman isteyecektir.

Bataklığı kurutmak, sıtmalıya kinin rejimi yaptırmak, trahomlunun gözüne ilaç damlatmak, okul binasını yapmak, yaralının yarasını sarmak, gebeye çocuğunu doğurtmak, pulluğun nasıl kullanılacağını veya tamir edileceğini öğretmek, bozuk köprüyü yapmak, ıslah edilmiş tohumu tarlaya saçmak, fidan dikerek onu büyütmek ve step köylüsünün ‘dal’ diye adlandırdığı ağacı hakikaten ağaç haline getirmek; ulemanın (âlimin) işi değil, kahraman teknisyenler ordusunun işidir. O (köylü), bu kahramanları kendi içinden yetiştirmeğe mahkûm. Bütün felaketlere katlanarak, ıstırabı zehir gibi yutarak çalışan ve başlarının üstünde şereflerle örülü birer taç taşıyan bu kahramanlar köyü dile getirecekler. O zaman yeni sesler duyacağız. Bu seslerden ürkmeden onları dinlemek lazımdır.

Köyden yeni renk ve seda getirenleri saygı ile karşılamak gerekir.”

“İş için, iş içinde, işle eğitim” ilkesiyle hareket eden Köy Enstitülerinde öğrenciler kültür-sanat, matematik, fizik, tarih, Türkçe dersleri dışında ziraat ve teknik dersleri uygulamalı olarak görmekteydiler. Dostoyevski okuyan bir öğrenci aynı gün saz ya da piyano çalıyor sonrasında ise arıcılık, tarım derslerini uygulamalı olarak görüyordu. Öğrenciler derslerin ve enstitünün işleyişi konularında söz hakkına sahiptiler. Kendi okul binalarını yapan, kendi 14

yemeklerini pişiren, kendilerine verilen araziyi tarıma elverişli hale getiren öğrencilerin yönetimde söz sahibi olmaması zaten düşünülemezdi. Shakespeare oyunlarını sahneleyen, Anadolu halk oyunlarını oynayan öğrenciler gösteri yaptıkları binaları dahi kendileri inşa edebilecek eğitimi almaktaydılar. Mezun olan öğrenci modern tarım, arıcılık, hayvancılık donanımıyla birlikte kültür sanat birikimiyle, kısacası aydınlatmaya hazır bir aydınlanmacı olarak köylerin, yurdun kalkınmasında eğitimci olarak mücadelesini veriyordu. Kırsalın dogmalarına, feodal artıklar olan ağalık düzenine karşı duruşun simgesi olan aydınlanmacı gençler elbette kısa sürede gericilerin bir numaralı düşmanları oldular. Köylüyü topraklandırma reformunun da habercisi olan bu gelişmeler toprak ağalarının canını fazlasıyla sıktı. Kızlı-erkekli karma eğitim modelinin uygulandığı eşitlikçi bu kurumlara hemen komünist yaftası vuruldu. Hatta fuhuş ihbarlarının ardı arkası kesilmedi. Tek parti CHP’sinde sağ kanadın giderek güçlenmesi ve 1946 seçimlerinde dine göz kırpan Demokrat Parti’ye karşı oy endişesi yüzünden ortaya çıkan baskılara boyun eğen İnönü, Hasan Ali Yücel ve Tonguç Baba’nın görevlerinden uzaklaştırılmalarını engelleyemedi. Sağcı vekillerin enstitü mezunları kendilerini Atatürk sanmaya başladılar şeklinde alaycı yaklaşımlarına “Bu çocukların her birinin birer Atatürk olması temenni edilir” diyerek yanıtlayan Hasan Ali Yücel aynı yıl parti içerisinde sindirildi.

Verilen tavizler sonucunda enstitülerin devrimci eğitim programı klasik anlamda ezberci eğitime indirgendi. Niteliğini yitiren Köy Enstitüleri, parti kurucuları bizzat toprak ağaları olan Demokrat Parti iktidarında tümüyle yok edildi ve 1954 kapatıldı. Yücel ve Tonguç ise yaşamlarının sonuna dek sürgünlere, baskılara, yıldırmalara, dışlanmalara maruz kaldılar.

15

Enstitülerde orkestra, halk oyunu, resim dersi, tiyatro…

Kapatılmasalardı ne olurdu sorusu sıklıkla akla gelir. Doğu-batı, kırsal-kent ayrımının en azından bu denli keskin olmayacağı, eğitimde eşitsizliğin yaşanmayacağı, içeriksiz-sığ tartışmalarla geçen siyasal gündemlerimizin yerine fikirlerin, tezlerin, projelerin konuşulacağı, İmam Hatiplerden yayılan dinciliğin yerine Enstitülerden yayılan akılcılığın sardığı bir Türkiye’nin olacağını söylemek için kâhin olmaya gerek yok. Küçümsediğimiz “köylü”, tam altmış yıl önce Büyük Devrimcinin söylediği gibi “Milletin Efendisi” olmaktayken, dünya klasiklerini okuyup, keman çalabilen elleriyle evrensel ölçeklerin dahi ötesinde tekniklerle toprağı işlerken günümüzde “kentli”lerimiz bile bunların hiç birini yapamamakta. Anadolu Rönesans’ı olarak tanımladığımız Köy Enstitüleri yaşayabilseydi ülkemiz 2000li yıllarda halen töreyle, feodal artıklarla, ırk-din temelli siyasetlerle, bilgi dağarcıkları ortaokul kapasitesinde kalan siyasetçilerle harcanmazdı. Eğer kapatılmasalardı Diyarbakır’dan eli silah-taş tutan çocuklar yerine geleceğin Adnan Binyazarları olacak çocukları konuşuyor olacaktık.

Eğer kapatılmasalardı orta Anadolu bozkırlarımızdan düşünceler fışkıracaktı hurafeler, şoven sloganlar değil ve elbette bir “Toplum”umuz olacaktı, “kitle”lerimiz değil. Yarım kalmış, engellenmiş Rönesansımızı tekrar yaşama geçirmek, dünyanın merkezi, halkların-insanlığın kaynaşma noktası olan Anadolu’yu ileriye taşımak artık bizlerin, hepimizin görevi. Bizden sonra gelen kuşakları şimdiden hazırlamak, aydınlığın sonraki taşıyıcılarını yaratmak da bizlerin, her daim gençlerin görevidir. Köy Enstitüleri ve aydınlanma devrimcilerimiz hakkında daha fazlası için Alev Coşkun’un “Hasan Ali YücelAydınlanma Devrimcisi” adlı güçlü yapıtını ve Engin Tonguç’un “Bir Eğitim Devrimcisi İsmail Hakkı Tonguç-Yaşamı, Öğretisi, Eylemi” adlı kitabını öneriyorum aziz dostlar. Şimdi sözü Hasan Ali Yücel’in oğlu büyük şairimiz Can Yücel’e bırakmanın zamanı, aydınlık geçmişimizi geleceğe taşıyabilmek ve devrimcilerimizi, umutlarını, ideallerini yaşatabilmek adına bu dizeler Hasan Ali Yücel’le birlikte tüm aydınlığımıza yakılmış bir ağıttır…

16

Hasan Ali Yücel Enstitülü öğrencilerle

BEN HAYATTA EN ÇOK BABAMI SEVDİM Ben hayatta en çok babamı sevdim Karaçalılar gibi yardan bitme bir çocuk Çarpı bacaklarıyla -ha düştü ha düşecek Nasıl koşarsa ardından bir devin O çapkın babamı ben öyle sevdim Bilmezdi ki oturduğumuz semti Geldi mi de gidici - hep, hep acele işi Çağın en güzel gözlü maarif müfettişi Atlastan bakardım nereye gitti Öyle öyle ezber ettim gurbeti Sevinçten uçardım hasta oldum mu, Kırkı geçerse ateş, çağırırlar İstanbul'a Bi helallaşmak ister elbet, diğ'mi oğluyla!

Tifoyken başardım bu aşk oynunu, 17

Ohh dedim, göğsüne gömdüm burnumu, En son teftişine çıkana değin Koştururken ardından o uçmaktaki devin, Daha başka tür aşklar, geniş sevdalar için Açıldı nefesim, fikrim, canevim Hayatta ben en çok babamı sevdim.

Can YÜCEL

Can Yücel babası Hasan Ali Yücel ile

18

Selin Süar ile Söyleşi Duygu Yılmaz Dünyada durum ne vaziyettedir bilinmez ama ülkemizde ister gazete olsun ister dergi, süreli yayınlarda kendi çalışanlarıyla söyleşiler yayınlama gibi bir gelenek vardır. Biz, Azizm'de bunu hiç yapmamıştık ancak örgütümüzde öyle bir isim varki bu durumu değiştirmemiz gerektiğini hissettirdi. Azizm'e 2009'da katılan ve bizlere süratle yüklesen bir eğilim kazandıran ve sitemizin yazarlığının yanısıra editörlüğü üstlenen, ödüllü senarist, yönetmen, edebiyatçı ve eğitmen Selin Süar'la röportaj olmazsa olmaz bir hal almaya başladı. Bu konuda kendisini ikna etme çabamız aylarca sürdü belki ama sonuçta edebiyattan sinemaya, kültürel tarihten İzmir'e ve elbette Selin Süar'ın ilk romanı "Havra Sokağı"na uzanan keyifli sohbetimiz, kitaba adını veren tarihi sokağın dokusuyla birlikte dopdolu bir hal aldı. İyi okumalar...

19

Yönetmenlik, araştırmacılık, senaristlik ve edebiyat... Kültür sanatın farklı kollarında aynı anda ilerleyen Selin Süar'ı daha yakından tanıyabilir miyiz? İnsan bu tip sorular karşısında ne kadar hazırlıklı olursa olsun, her zaman bir iki saniye duraksıyor. Yine öyle oldu. eksiğimdir,

ama

bu

soruya

bir

Açıkçası kendimi anlatmakta biraz başlangıç

cümlesi

seçecek

olursam,

çocukluğumdan beri az konuşup çok izlemek ve kendi dünyamın dışında gördüklerimi yorumlamaya uğraşmakla başlayan süreçten bahsedebilirim. Tek çocuk olarak büyüdüğüm için her zaman kendime ait bir dünyam oldu. Anne ve babamın çalışması nedeniyle dede babaanne yanında yetiştiğim için onların hayat görüşleri, neşeli halleri, davranışları, konuşmaları beni daima çok etkilemiştir. Dışa dönük, yaşamayı bilen ve herkes kadar sorunları olan çatıların altında yetiştim. Gerek anaokulunda, gerekse sonraki okul hayatımda, bulunduğum ortamdan sıyrılıp gözümün önünde yaşananları, sanki ben orada değilmişim gibi algıladığım ve hayal dünyamda o olayın devamını getirdiğim çok olmuştur. Belki de bu özelliğim nedeniyle kurgusal bir hafızaya sahip olup, hayatta görmüş olduğum kişi, nesne veya olay özelliklerinden vücuda gelen karakterlerle veya imgelerle kurduğum yaşamı resimle, müzikle veya yazıyla ister istemez bir taslağa döktüm daima. Kişinin yapısı, merakı, gözlemciliği ve hayalinin etkisi büyük, ama dediğim gibi ailenin etkisi de yadsınamaz. Okumayı üç buçuk, bilemediniz dört yaşında kıskançlıktan öğrendim. Herkese “Burada ne yazıyor?” demekten sıkıldığım için 2 veya 3 saat süren zorlu sürecin sonunda okumaya başlamış, ne yazık ki birinci sınıfta herkes bir şeyler karalarken ben en arka sırada Victor Hugo’dan Sefiller’in 3 cildini, Daniel Defoe’nun Robinson Crusoe’sunu, George Orwell’in Hayvan Çiftliği'ni okurdum. Öğretmen ara sıra yanıma uğrayıp sesli okumamı istediğinde diğer arkadaşlarım okumayı öğrenemediği için üzülmesinler diye sesli okumayıp, zayıf aldığım çok olmuştur.

20

Okumaya erken yaşta ergenlerin bile kaldıramayacağı ağır felsefik ve yaşam kavgası dolu kitaplarla başlamamın yanında –bu kitapları evdeki kitaplıktan yürütüyordum- resim ve müziğin de hayatımda büyük yeri olmuştur. Babam müzisyen olduğu için ilk etapta müziğe olan ilgim büyüktü. Duyduğum tüm parçaları çalabiliyordum, ama maymun iştahlı olduğum için herhangi bir müzik aletini tam olarak öğrenmek istemiyordum. Resim yeteneğim de iyiydi, ama bilirsiniz, Türkiye’de sanat ve sanatçı küçümsendiği ve boş işler adamı olarak görüldüğü için -oysa bence böyle düşünenlerin kafası hiç çalışmıyor ve sanatın elindeki kozun gücü yadsınıyor- ailem de beni sanattan uzak tutmasa da sanatla ilgili bir dala gönlümü kaptırmamamı istiyordu. Müzikten, resimden, heykelden; kısacası ailenin içinde olan tüm sanatsal kabiliyetlerden geri durdum, ama bu kez de kalemim çalışmaya başladı ve lise yıllarında kendimi durduramaz biçimde yazmaya başladım. Ülkenin el üstünde tutması gereken tüm gerçek yazarların aldığı ödül hapis hayatı olduğundan ve kitaplar, okumayan bir ülkeye çok da ulaşmayacağından fikirlerimi, yazılarımı daha geniş kitlelere nasıl duyurabilir ve bu esnada geçimimi de nasıl sağlayabilirim sorusunun tek cevabı olan Sinema, Televizyon, Radyo, Medya; kısacası işitselliği ve görselliği seçtim. İlk ve tek tercihim olan Ege Üniversitesi, İletişim Fakültesi, Radyo, Televizyon ve Sinema Bölümünü kazandım. Ardından Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Sinema-TV Anasanat Dalı’nda Yüksek Lisansımı da bitirdim. Okul yıllarında istediklerimi kısmen gerçekleştirdim, hedeflediğim işleri başardım, ama piyasa öyle güç bir şeydi ki, küçükken izlediğim belgesellerdeki kuş yavruları gibiydi herkes. Mesleğe yeni atılan diğerinden daha üstün nitelikli, daha güzel kanatlı olsa da, birileri tarafından daha çok beslendiği için diğeri, yeni geleni yuvadan aşağı atıveriyordu. İşte bu nedenle kendini tekrar eden veya edebiyat uyarlamaları olan kısır ve sığ yapımlara, halk daima mahkûm oluyordu ve hâlâ olmaktadır. Bu curcuna, umudumu büyük oranda yitirmeme neden olsa 21

da ulusal ve uluslararası alandaki başarılarıma ve arkasında dimdik durabileceğim eserleri yapmama engel olamadı.

Hem lisans hem de yüksek lisans eğitimini sinema üzerine yapmış bir sanatçının sanat dünyasına merhaba deyişinin bir romanla gerçekleşmesi pek de alışıldık bir durum değil. Bir roman kaleme almaya ve konu olarak da Havra Sokağı'nı anlatmaya nasıl yöneldiniz? Havra Sokağı, İzmir ve İzmirli için ne ifade etmektedir? Öncelikle ben sanatçı olduğumu düşünmüyorum desem çok mu muhalefet etmiş olurum, bilmiyorum, ama bunu iki anlamda da söylemek istedim. Birincisi, Türkiye’de mikrofonu üzerine doğru tutup, fiske vurduğunuz çöp tenekesine bile sanatçı diyebileceğimiz bir duruma geldiysek, ben sanatçı değilim. İkincisiyse dünya literatüründe sanatçı dediğimiz kişileri ele aldığımızda onların yanından geçmek için bin fırın ekmek yemem gerektiğini gördüğüm için ben sanatçı değilim, ama o kalibreye gelmek için çok çalışmaya hazırım. Roman ve sinema ayrımına geldiğimizde ise aslında bunun bir ayrım değil, tam tersine bütünleyici bir işlev olduğunu söylemek yerinde olur. Başarılara imza atmış sinemacılara baktığınızda pek çoğunun damdan düşer gibi sinemasal alana inmediğini görürsünüz. Onların geçmişinde bir yerde ve bir zamanda en az bir sanat dalına ilgi duyduğunu ve bunu gerçekleştirdiğine de rastlarsınız. İşte ‘hobi’ diye adlandırılabilen

bu

uğraşılar,

sinemaya

adım

atanların

bakış

açısına,

yaratıcılığına, duyuşuna ve kompozisyon kuruşuna kadar yansır. Benim de bugüne dek biriktirdiğim müzik, resim, öyküleme bilgim belki hayatın içinden, insanın yüreğine daha çok dokunan senaryolar yazmama ve filmler yapmama neden oldu; bilmiyorum. Sadece şunu da belirteyim, Havra Sokağı, sanat dünyasına ilk adım atışım değil. Bundan önce yazdığım radyo oyunları, 22

senaryolar ve öyküler de var. Öyle kendim yazıp kendim okuduğum kompozisyonlar değil hiç biri; TRT’de seslendirilen, yarışmalarda dereceye giren kompozisyonlar.

Sözü çok uzatmadan kitaba gelirsek eğer; her şey, 15 Kasım 2003’te İstanbul Şişhane'deki Neve Şalom ve Şişli'deki Beth İsrael sinagoglarında meydana gelen terör saldırılarıyla başladı. Saldırıların hemen ertesi günü İzmir’de bulunan Havra Sokağı’na gittiğimde ailem çok sinirlenmiş ve sert çıkışıp “Sen ölmek mi istiyorsun!” diyerek uzun bir süre o taraflara uğramamı yasaklamışlardı.

Yasakladıkları yer terör yuvası değildi, büyük bir kültürel zenginlikti, kalabalığın tam ortasında bir yerdi ve üstelik bu insanlar bildiğim kadarıyla bir şey yapmamışlardı. Ben kendimi bu kadar kötü hissettiysem, ‘onlar yaşadıkları bu ülkede kim bilir nasıl bir korku ve yasak içinde yaşıyorlardır…’ diyerek İzmir’i merkez alan bir şeyler yazma isteği içimde uyandı. Başı sonu o an belirlendi; ama ortaları? İsrail-Filistin veya başka bir açıdan ele alırsak Yahudi-Arap çatışması, benim yaşlarımdaki herkes için bir kulak dolgunluğu yaratmıştır mutlaka, ama İsrail, Yahudi ve Musevi üçgeninde anılan ve Türkiye’de de bulunan bu insanlara saldırıların neden bu denli çok yapıldığını ve neden medya destekli bu nefretin gün geçtikçe arttığını merak ederek yola çıktım. Olayın İsrail ve Filistin ile ilgili boyutuyla hiç ilgilenmedim, oradaki çatışmaların nedenini az çok biliyordum, ama buradakiler de mi o çatışmaların bir parçası oldukları için bu saldırılara maruz kalıyordu? İşe önce Neve Şalom Havra’sına bir mail atarak başladım.

Oradaki yetkili biri hemen cevap verdi, bu beni çok sevindirmişti; ki sonra onunla ve ailesiyle çok iyi dost olduk. Bir zaman sonra onların yanına gittim ve ailesinin arasına girdim. Zaman geçtikçe çok daha fazla kişiyi tanımaya başladım 23

ve ailelerin yapılarını, geleneklerini, Musevi dininin gerekliliklerini –çünkü çoğu, dinine bağlı kişiler- , yaşam tarzlarını öğrendim. Öyle öğrendim dediğime bakmayın; bildiğiniz Türk ailesinin farklı bir inanca mensup üyeleriydi hepsi.

Hatta bir fazla olarak Türk’ü İslam’dan ayırmayan ve kendilerinden başkasına yaşam alanı tanımayan geri kafalı kitlelerin çoğalmasıyla beraber hoşgörünün azalmasının tam aksine Musevilerde, büyüklerimin anlattığı o keyifli, dostluk, birlik ve beraberlik dolu bir yaklaşım vardı. Tabii bu esnada bizimkiler de çekiniyor, bin bir türlü saldırı, takip ve terör senaryoları yazıyor; benim de arada kaynamamam için dua ediyorlardı. Kısacası Madam Anetlerin, Moşe amcaların hikâyeleriyle büyüttükleri beni, bu kez korku yüzünden aynı karakterlerden ayrı tutmaya çalışıyorlardı. Bu gerçekten kötü bir his…

Yine de Kitap yazmak isteyerek çıktığım yolda, bugün, ailem gibi gördüğüm birçok kişi tanıdım, müzelerde araştırmalar yaptım, çokça kitap okudum. İzmir’e de atfetmek istediğim bu kitap için İzmir tarihiyle ilgili de birçok araştırma yaptım. İzmir, rant sağlamaya çalışanlar ve istilacı yöneticiler için 1950’lerde mahvedilmeye başlansa da Anadolu için önemli bir kültürel zenginlik.

Türkiye’yi bize armağan edenlere ve bizlere köle değil, birey kimliği kazandırmak isteyen kime baksanız Selanik çıkışlı olduğunu görürsünüz, işte İzmir’i de aydınlığın ve insan olma bilincinin kalbi olarak görüyorum ben.

Araştırmaya bir kalksanız yüzlerce konu çıkarırsınız. İzmir’de yaşayıp Havra Sokağı’nı bilmeyenler var; bileseler bile Havra Sokağı’nın adının neden havra olduğunu bilmeyenler de çok. İzmirli için genel olarak Havra Sokağı taze meyve, sebze ve her türlü et, balık, süt ürününün satıldığı bir yer olarak bilinse de 15. yüzyıldan beri, bir cemaat evi ve dokuz havranın aynı çember içinde toplanması nedeniyle bu ismi almıştır. 15. yüzyıl… Ve her birinde asırlık eşyalar, acilen korunması gereken tarihi eserler var.

24

İstedim ki bugün oldukça azalan, ama zamanında nüfus olarak çok sayıda olan Musevilerin, İzmir’deki yerini biraz olsun anlatabileyim. Havra Sokağı’nda yıkılmaya yüz tutan havralara, buralardan gelip geçen milletlere, onların izlerine, Aya Fotini Kilisesine, Sabetay Sevi’ye, kahvehanelerden meyhanelere; en basitinden ‘YALI’ ismiyle anılan ama bugün Çin Seddi’nden beter olan kıyı şeridinin çok yakın tarihte nasıl olduğuna ilgi çekmek ve kitabı okuyanları araştırma yapmaya yöneltmek istedim.

Havra Sokağı’nı iyi bilmeyen bir arkadaşım, kitabı okuduğu günlerin ardından İzmir’e gittiğinde, sokağın hiç olmadığı kadar tanıdık geldiğini söylemişti. Sokağın ve orada geçen hayatın resmini çizmek için hayal gücünüzü mü kullandınız, yoksa her gün sokağa gidip, gözlem yeteneğinizi mi konuşturdunuz?

Evet, aslında aynı sözleri ben de birkaç kez duydum ve bu nedenle çok mutlu oldum. Hatta bazı okurlar, Havra Sokağı’na gidip, Serdar’ın evi şuradaki bina mı, buradaki bina mı diye sordular. Aslında ben zaten oralarda gezmeyi çok sevdiğim için aklıma kazınan birçok görüntü oldu. Yani, zaten bunlar benim görsel hafızamda vardı, ama betimleme yapmak için, orada geçen hayatın nasıl bir hayat olabileceğini yazmak için hayal gücümü kullandım desem daha doğru olur.

Musevi kültürünü bu kadar şeffaf ve içten yansıtmanızı neye borçlusunuz?

Kitabın hazırlık sürecinde gözlem ve araştırmalarınıza ne kadar yer verdiniz? Yaşanmış bir olayı mı anlattınız?

25

Daha önce de bahsettiğim gibi, tanışıklıklar ve yaşadıklarım beni de içine çekti.

Hepimiz gibilerdi. Önceden bahsettiğim aile dostumuzla daha ilk görüşmemde beni ailesinin içine sokması, sanki yıllardır tanışıyormuşuz gibi davranması ve tüm ailenin içtenliği başlangıç oldu. Mesela o ilk görüşmede öğrendim koşer etin ne olduğunu. Pikniğe gitmiştik. Gülüyorlardı, kederleniyorlardı, Türkçe konuşuyorlardı, Türk insanının üzerine yapışan mangal ve çizgili pijama keyfinin aynısını onlarda görüyordum. Bir tek, ikinci isimleri ve dinleri değişikti. Daha sonraki günlerde çevrem genişledikçe hepimiz kadar aynı olan dertlerine, sevinçlerine şahit ve dâhil oldum. İstanbul’daki sinagogları gezdim. Daha önceki terör saldırılarından kalma kurşun ve kan izlerini gördüm. Havrada çalışan Müslüman ve Musevilerin nasıl şakalaştığını,

birbirleriyle

nasıl

güzel

geçindiklerini,

birbirlerine

nasıl

güvendiklerini gördüm. Museviliğin ve İslamiyetin birbirine çok benzediklerini fark ettim. Tüm bunlar belki de içtenlikle ve en doğru şekilde bu kültürü anlatmama neden oldu. Ama kitapta yaşanmışlıklar var mı derseniz, pek çok kişi Ahram olup olmadığımı, ailemi mi anlattığımı ve bunları yaşayıp yaşamadığımı sorsa da her şeyi tam olarak aktarmak yerine çokça yaşanmışlık ve imgelem desem daha doğru konuşmuş olurum.

26

27

Hikâyeyi sürdürürken hangi ilkelere bağlı kaldınız ve özellikle dokunmadan geçtiğiniz yerler oldu mu?

Kişilerin etrafında dönen olayları konu ettiğim için aslında tarihsel dokuya uygun olarak dokunmadığım değil, dokunduğum bir noktayı net olarak söyleyebilirim.

Kurtuluş Savaşı’nda, kitapta yazıldığı şekilde bir asker toplama ve trenle cephelere gitme olayının yaşanmadığını biliyorum, fakat herkesin top yekun bu yurdu kurtarmak için elinden gelen her şeyi yapmaya hazır olduğunu, ama Balkan Savaşlarından beri süren kayıplardan, fakirliklerden de yorgun düştüğünü anlatmak için o sahneyi derli toplu yaratmak zorundaydım. Yani bazen biz zannediyoruz ki, herkes vatana helal olsun deyip çocuğunu, eşini cepheye yolluyor. Savaş, filmlerde izlediğimiz gibi herkesin bir cengaver misali mutlu mesut canını ortaya koyması değil. Siz başınızı gururla uzatır mısınız, hiç korkmadan? O insanlar da bıkmış artık, bitmeyen bir işgal ve savaş var. Çocuğu beşikteyken savaşa gidip, nasıl olduysa yaşamayı başaran ve geri döndüğünde çocuğunu 5–6 yaşlarında gören var; o da kaçıp geri dönüyor yani, yoksa kimsenin kimseyi ‘evine gidebilirsin’ diye bıraktığı yok.

Farklı kültürlerin bir arada yaşamaya engel olmadığını gösterdiğiniz kitabınızda başta bu konu olmak üzere okurlardan olumlu ya da olumsuz ne gibi tepkiler aldınız?

Okur tepkileri çok güzel. Benim de görebildiğim bazı eksiklikleri ve benim hissedebildiğim yoğunlukları hissettirebilmek kadar güzeli yok. İtiraf edeyim, kitabı bir hafta içerisinde yazdım, ama 3-4 saat uyuyup tüm gün bilgisayar başında oturarak bunu yazabildim. Havra Sokağı’nın taşları yerine oturmaya 28

başladığında onu dizi senaryosu olarak altı bölüm yazmıştım. Bunu yapımcılara götürdüm, ama hemen hepsi “Sürüyle senaryo var. Belki sana bir gün sıra gelir de senaryon okunur.” diye cevap verdi. Kimi ‘Yahudi’ olgusundan korktu. Havra Sokağı’nı ve içindeki karakterleri öyle sevmiştim ki bir yolunu bulup onu yeniden hayata kazandırma çabalarıma geri dönmeliydim. Ben de onu kitap olarak yazdım. Yazarken hiç aklımda olmayan onlarca yola saptım, beklemediğim sonuçlar ve karakterlerle karşılaştım, olaylar farklı yol çizgilerinde kesişti ve ortaya, her okuyuşumda kimi zaman ağlayıp kimi zaman güldüğüm yerler oldu. Sanki yazan ben değilmişim gibi bazen bir karakterin sözüne, gözümde canlanan bakışına veya olaylara hüngür hüngür ağladığım oluyordu. Kitabı yazdıktan sonra okuttuğum bazı tanıdıklarımın beni gözyaşları içinde arayıp, kitabın bitmesini hiç istemediklerini de duydum. Bu hisleri yaratabilmek gerçekten çok güzel.

Ahram ve Yosi’nin aşkı, yaşanmış bir aşk mıydı? Değilse nasıl bu kadar gerçekçi anlatabildiniz? Havra Sokağı’nın sıcaklığını bu kadar iyi yansıtmanın sırrı nedir?

Ahram ve Yosi’nin aşkı aslında dindar Musevi ailelerinde tanık olabileceğiniz bir süreç. Kadınların başka dinden olan biriyle evlenmeleri tepki almıyor, ama bir erkeğin başka dinden biriyle evlenmesi hiç hoş karşılanmıyor, hatta buna engel olunuyor. Ailenin, baş kaldırıp evlenen erkeği reddettiği bile oluyor. Bir arkadaşımın çok iyi giden bir ilişkisi vardı, ama birbirlerini çok sevmelerine rağmen arkadaşım Müslüman ve Türk olduğu için, sevgilisinden ayrılmak zorunda kaldı. Bunlar bir gün büyük bir tartışmanın sonunda bakmış ki olacak gibi değil, içip içip ağlaşmışlar ve o gece son kez konuşup ayrılmışlar. İkisi de uzun süre toparlanamadılar, ama sonra normal hayatlarına döndüler. Bu maalesef 29

günümüzde bile yaşanıyor. Bu zinciri kıran bir çifti anlattığım için Musevi ailelerden tepki aldığım çok oldu. Hatta bir gün bir söyleşide 14-15 yaşlarında bir Musevi çocuğun “Bizim işlerimize karışmak senin ne haddine, biz kendi kabuğumuzda mutluyuz” sözlerini bile işittiğim oldu.

Bu aşkı nasıl bu kadar gerçekçi anlattığımı ise ben bile bilmiyorum. Sanırım her iki tarafın da hislerini içimde duyumsadım. Başka türlü olmazdı zaten, yazamazdım…

Yasef’in Ayşe için yazdığı şiirleri Yasef kimliğiyle mi yazdınız yoksa herhangi birinin aşka dair dizeleri de olacak nitelikteler mi?

Aslında evin pek çok ayrıntısına gizlenen şiirler, karakterin, karşısındaki kadına duyduğu aşk üzerinden tüm canlılara bahşedilen ve kimi zaman tozlu köşelere sıkıştırılan, unutulan aşkın, iyiliğin, sevginin; yani gerçeklerin ortaya çıkması kaygısından ileri geliyor. Bu nedenle Ayşe ile Yasef’in aşkı öyle bir an geliyor ki, insanların birbirine olan muhtaçlığını, en saf duygu olan sevgiyi, toplumların birbirlerine karşı olan saygısını, bağlılığını anlatmak için araç halini alıyor. Bir aşkı anlatabilmek içinse hem erkek, hem de kadın gözüyle karşı cinse bakmak zorundasınız. Yasef de Ayşe de birbirlerine delicesine tutkunlar. Biliyorlar, bu yaptıkları yanlış, utanç verici ve bu nedenle birbirlerinden kaçıyorlar, ama bir an geliyor, hiçbir şeye hâkim olamıyorlar. İşte o zaman toplum yargılarından, belki vicdandan, haktan hukuktan çok ötede en büyük günahı; aşkı yaşıyorlar, ama diğer tarafta vatan aşkı için de kan gövdeyi götürüyor.

Serdar’ın kaldığı evde ortaya çıkan sandığın başka bir anlamı var mıdır?

30

Sandık aslında bir metafor. Musa’nın Ahit Sandığına gönderme yapıyor. Bugün hala kayıp olduğu düşünülen ve Musa Peygamberin huzuru, adaleti ve barışı sağlamak için Tanrı tarafından yazdırıldığına inanılan 10 Emir tabletlerinin de içinde bulunduğu sandık bulunduğunda dünyaya tekrar barışın geleceği ve Ahir zamana girileceği tasavvur edilir. Yasef’in aşkını ve yaşanılanları anlattığı mektuplar, şiirler, fotoğraflar sandıktan çıkıyor; birlik ve beraberlik içinde yaşanılması gerektiğinin altını çiziyor. Üzerinde çalıştığınız roman türünde başka projeniz var mı? Bundan sonra ele almak istediğiniz konu nedir? Öyle çok taslak var ki aklımda… Aslında Ermeni göçüne dair, Sabetay Sevi’ye dair tarihsel konuları ele almak istediğim roman ve senaryo fikirleri olduğu gibi, baba-kız ilişkisine vurgu yapan veya çalışma hayatında karşılaştığım insanların karakterlerinden oluşan bir izlek oluşturmak da istiyorum. Ama hepsinden önce ilk kurşunu işgale karşı sıktığı söylenen ve hikayesi çok bilinmeyen Hasan Tahsin, yani Osman Nevres’i ele almak isterdim. Bunların pek çoğuna başladım, ama hayat kavgası, para kazanmam için yapmam gereken işler gibi nedenlerden dolayı devam ettirmem zor oluyor. Orhan Pamuk veya Elif Şafak gibi rahat olmak ve tek işimin kitap yazmak olmasını isterdim.

Hangi yazarların kaleminden etkileniyorsunuz?

Yaşar Kemal, Mıgırdiç Margosyan ve Trevanian kesinlikle başı çekiyor, ama Nazım Hikmet, Sabahattin Ali, Anton Çehov, Dostoyevski, Kazancakis, İlias Venezis gibi yazar ve şairler de aklıma ilk gelenlerden.

31

Sinemaya dönecek olursak, üslup olarak hangi yönetmenin tarzını kendinize yakın buluyorsunuz?

Ben aslında yönetmenlerin üslup tarzı olarak bir ayrım yapmıyorum, ama buna mutlaka bir şey söylemem gerekirse aklımda yer eden yönetmenler Thodoris Angelopoulos, Kostas Gavras, Nuri Bilge Ceylan ve Ferzan Özpetek gibi isimler. Son dönemlerde ise Lübnanlı oyuncu ve yönetmen Nadine Labaki çok ilgimi çekiyor ve sanırım işlediği konular ile çekim tekniklerini kendime daha yakın buluyorum. Önümüzdeki dönemde ne gibi sinemasal çalışmalarınız olacak?

Senaryo yazımlarına ve film çekimlerine Azizm Sanat ekibi olarak zaten devam ediyoruz, ama bunun yanında Türk-Yunan ortak yapımı olan İki Yaka Bir İsmail adlı dizide de görev alıyorum. Bir de gerçekleştirmek istediğim belgesel projelerim var. Henüz yalnızca birini Kültür Bakanlığı’na ödenek almak için gönderdim. Dilerim gönderdiğim konunun önemi kavranır da projenin önü açılır.

Aslında en büyük isteklerimden biri Havra Sokağı’nı dizi olarak yapamasam bile Türkiye-İsrail ortak yapımı bir film olarak gerçekleştirmek.

Hem sinema hem edebiyat kulvarlarının arka planına geçebilmiş bir sanatçı olarak ülkemizde bu iki alandaki genel sıkıntılar nelerdir, sizin önünüze herhangi bir engel çıktı mı? Ülkemizde genel olarak sanata ve sanatçıya verilen önem az olması bir yana dursun, arkasında hiçbir tanıdık veya başka deyişle torpil bulunmayan başarılı kişilerin önü ne yazık ki açık değil. Yalnızca Havra Sokağı üzerinden hareket 32

ettiğimde bile kapıldığım umutsuzluğu size aktarmam yeterli olacaktır diye düşünüyorum. Önceki sorularda da zannederim bir yerde değinmiştim; Havra Sokağı’nı ilk evvel dizi senaryosu olarak yazdım diye. Kimse getirdiğim eserin özgün olup olmadığına bakmadı ve başvurduğum pek çok yer ya benimki gibi sıra

bekleyen

sürü

sepet

eserlerin

varlığından

bahsederek

boşuna

heveslenmememi söyledi ya da bunda Yahudi var, kaka, cıs diyerek hemen önyargısını ortaya koydu ve daha ilk başta her şeyi yok saydı. Keza kitap dosyasını da aynı şekilde kimi editörlere götürdüm, ama ya hiç cevap gelmedi ya da ilk sayfanın üzeri komple karalanarak olmamış dendi. Hele bir editör, kitabın ilk sayfasında geçen ‘şehrin tavanı’ sözcüğünü karalayarak ve tüm sayfanın üzerini çizerek bir köşeye ‘Çok fazla edebiyat yapılmış. Bundan hiçbir şey olmaz’ yazmıştı ve ben kendimi çok kötü hissetmiştim. Oraya ‘gökyüzü’ yazmasını ben de bilirdim, ama uzun süre düşünüp farklı bir imgelem aramıştım ve bu yüzden aforoz edilmiştim.

Gün geldi, ailemden biri gibi sevdiğim Erol Gelardin sayesinde kitap basıldı.

Basıldı basılmasına da, bundan bir şey olmaz denilen kitap, daha ikinci haftasında ikinci baskıyı yaptı. Tam sevinecekken yine uğursuzluk çöreklendi ve yayınevi, önceki borçları yüzünden kapandı. Şimdi kitap piyasada oldukça kısıtlı sayıda kaldı ve hâlâ çok talep var. Haydi dedim, başka yayınevlerine sorayım…

Bir yayınevi, kitabın sonunda benim ve eminim aklını yitirmemiş olan daha birçok kişinin en çok değer verdikleri kişilerden biri olan Atatürk’le ilgili yazdıklarımı çıkarmamı istedi; seven varmış sevmeyen varmış, satışı engellermiş… Hadi onu da geçtim, kitabın ismini değiştirmemi istedi!

Düşünebiliyor musunuz, kitap ismi değişecekmiş ve her kesime hitap edecekmişim ben… Ben zaten her kesime hitap etmek için o kitabı yazdım.

33

Havra Sokağı yerine saçma bir sokak numarası mı uydurup koysaydım? Kitabın özü zaten Havra Sokağı. O giderse yerine ne kalır ki?

Konuyu biraz dağıttım sanırım. Bir dokun bin ah işit derler ya, benimki de öyle oldu, ama sanat, ne yazık ki Türkiye’de oldukça zor bir süreçten geçiyor. Bir sanatçı önce halktan aldıklarıyla kendini var etmeli ve birikimlerini, aldıklarının üstüne ekleyerek halkı geliştiren bir yön çizmeli diye düşünüyorum. Sanatın her alanına baktığınızda, insandan olanı insana geri vermek adına, toplum içinde yer alıp, toplumun yol göstericisi olmak gerekiyor. Burada benimle aynı fikirde olmayan birçok kişi olacaktır, ama ben ortaya konulan her eserin, bilinçli olarak mesaj verme ve bir misyon üstlenme kaygısı olmasa da kendi içinde, kendi yapısından kaynaklanan bir mesaj iletme aracı olduğunu düşünüyorum ve bu yüzden ne sanatçıyı ne de sanatı toplumdan ayıramıyorum. Bu yanlış anlaşılmasın; seviyesiz komediler, ‘halkı yansıtıyorum‘ sloganı altında yapılan küfürlü argolu eserler birer sanat değil bence. Çünkü sanat, toplumun içinden olduğu kadar, toplumu daha yukarı taşıma görevi de üstlenmeli. Mustafa Kemal Atatürk’ün “Sanatçı, toplumda uzun mücadele ve gayretlerden sonra alında ışığı ilk hisseden insandır." sözü, aslında sanata çok önem veren Atamızın, sanatçıya yüklediği misyonu ve sanatçı kimliğini açıkça ortaya koyuyor.

Bugün ülkemizde sanat eğitimi ve sanatın yeri oldukça zayıf. Halkına zerre değer vermeyen Tanrı-Krallar, bir din elden gidiyor saçmalığı tutturmuş gidiyorlar.

Bunlar bir de adalet ve özgürlük getirdik deyip Amerika’nın kendi çıkarları için girdiği ve kibarca söyleyeyim, tuvaletini yapıp batırdığı ülkelere benzer bir özgürlük ve adalet anlayışıyla, bir yerlerine birey kimliği ve maddi refah batan kafasız Türk halkını mükemmel biçimde güdebiliyorlar. Böyle bir ortamda kendilerini fakir bırakanlara şükredip, onlara insan olduklarını hatırlatan asıl 34

kurtarıcılarına, bizlere ve aydınlarımıza diş gösterip ellerindeki Kuran’ı sallıyorlar

ve

bizim

cehennemlik

olacağımızı

söyleyebilecek

kadar

gerileşebiliyorlar. Böyle bir ortamda para ve kendini kurtarma gayesine düşen akılsızlarımıza bırakın ‘sanat’ demeyi, kişisel hak ve özgürlüklerden bahsettiğinizde bile işi düşmanlığa vardıran boyutlara getiriyorlar. İşte bu kültürel yozlaşma, çarpık yapılaşma, kavram kargaşası, içerikleri niteliksiz olan televizyon programlarını izleme gibi olumsuzluklar sonucunda sanat da bir köşede ‘monşer’lerin boş uğraşısı oluyor. Monşer demem de, bana hırlayan ve benim çok zengin olduğumu sanıp yatlarda katlarda gün geçirdiğimi zanneden bir adamın sözünden kaynaklanıyor… Ben ona birey olduğunu, böyle yaşamaması

gerektiğini,

aydınlanması

gerektiğini

ve

maddi

anlamda

sömürüldüğünü söylerken o bana, çoluk çocuğunu saygılı, Kuran’a bağlı yetiştirdiğini, benim cehennemde yanacağımı, bugün ülkede sonsuz adalet ve özgürlük olduğunu, benim birilerine çamur attığımı ve benim, bol paralı biri olarak hayat kaygım olmadığı için sadece konuşan ve sanat yapan bir ‘monşer’ olduğumu söylediğinde özelikle monşer kelimesine çok gülmüş, ama kendini bu kadar aşağı gördüğü için ona acımıştım. Çünkü en az onun kadar hayat mücadelesi veriyor, bu esnada ülkem için de bir şeyler yapma gayretine giriyordum, ama o ne kadar parası olursa olsun bu kafası yüzünden asla yaşayamayacağı bir hayatı benim üç beş fotoğrafımda görüp, bir iki yazımı da okuduktan sonra beni bir eli yağda bir eli balda zannederek, ‘monşer’ ilan ediverecek kadar bilgisiz ve donanımsızdı. İşte tam da bu noktada, Atatürk’ün de vurguladığı gibi, yaşadığımız dünyayı düzenleme ihtiyacının, ancak estetik kaygı ve farklı bakış açısı ile

35

gerçekleşebileceğini düşünerek, sanata büyük önem verilmesinin gerektiğini düşünüyorum.

Yakın geçmişte kurulan Köy Enstitülerine baktığınızda, mezun öğretmenlerin en az bir sanat dalıyla uğraşma zorunluluğunun olduğunu ve her birinin mutlaka en az bir tane müzik aleti çalabildiğini görürsünüz. Ve ne yazık ki bugünkü eğitime bakarsanız, adım adım bu estetikten yoksun bireylerin özenle yaratılması için büyük çabalar harcandığını da görürsünüz. Nitekim önümüzdeki eğitim sistemi, sanattan daha da fakir, öngörüden ve yaratıcılıktan alabildiğine uzak ve de hiçbir alanda gerekmeyen dogmatik bilgiye çok yakın. İnsanı insan kılan özelliklerden sıyıran bu kafaları ülkenin başından kesip atmak, sanatı, paracı ve çıkarcı tekellere bırakmamak, nitelikli yetişmiş sanat eğitimcilerinin varlığı acilen gerekli. Ayrıca kültür sanat etkinliklerini destekleyecek yerlerin, müzelerin, tiyatro binalarının vs. artırılması şart.

Son olarak eklemek istediğiniz bir şey var mı?

Eklemek istediğim çok şey var, ama sanırım şimdilik bu kadar yeter. Siz de yoruldunuz beni dinlemekten… Yine de tüm olumsuzluklara rağmen ülkenin bütün monşerlerinin (gülüyor) yani, aydınlarının ve sanatçılarının, rant sağlama ve çekememezlik gibi daha büyük olumsuzluklara yol açacak olan içlerindeki kötü sesleri susturup daha çok bir araya gelmesi gerekiyor. Bu birlikteliklerden karanlığın gözlerini kamaştıracak kadar ışık yayılacağına ve bu ışığın köhneleşmiş olan tüm zihinlere sızacağına eminim.

36

Doksan Üç Yazı Gökhan Baykal sivas’tı doksan üçtü yazdı temmuz’un ikisiydi sıcaktı otuz beş candı hepsi bir birinden temiz bir birinden aydınlık sivas’tı madımak’tı otelin adı yazdı sıcaktı galeyana gelmişti öfkeli yobaz kalabalık kan istityordu intikam istiyordu sivas’tı doksan üçtü metin altıok tu şairin biri dandik bir fırçayla korumaya almıştı kendini temmuz’un ikisiydi madımak’tı adı hasret gültekin vardı metin’in yanına çökmüş çaresizce sıcaktı temmuz’un ü ikisiydi sivas’tı beyçet aysan vardı birde 37

önünde yangın söndürme tüpü doksan üçtü yazdı sivas’tı kudurmuştu yobazlık kolluk kuvvetlerinin gözü önünde madımak’tı temmuz’un ikisiydi yakmaya başladılar oteli kimse sesini çıkarmamıştı temmuz’un ikisiydi sene dokuz yüz doksan üç bir kez yaktılar bizi bin kez öldürdüler sivas’tı otelin adı madımak’tı biz öldük orda insanlık yok oldu doksan üçün yazıydı yitip gitti canlar sene oldu kibin on iki dediler zaman aştı kibin on iki de saray denen adalet binasında ankara’nın göbeğinde okundu karar zaman aştı dediler insanlığı bir kez daha öldürdüler

38

Karanlıklarda Karda Yürümek (1)* Abdullah Rıdvan Can Sokağın başına vardığında evin önünde polis ekipleri vardı. Koşarak giderken sağa sola sallanan paltosu gibi aklı da savruluyordu. Hep iyi olan ihtimali düşünmüştü: Zeliha‘nın suç işleme ihtimalini… Ama bunun babasına yönelik olanını değil. Soluk soluğa kalmıştı. İçeri girdiğinde Zeliha bir köşede oturmuş yalandan gözyaşı döküyordu. Bunu bir o bir de komşuları Samira hanım biliyordu. Babasının cansız bedenine kapandı. Gözlerinden süzülen damlalar dudaklarına değiyor dişlerini eriterek damağına kadar gidiyordu. Bir süre öylece kaldı. Ama hala olayın nasıl olduğu ve ya olabileceği konusunda fikir yürütmüyor sadece babasının cesedinin üzerine kapanmış bir vaziyette onun kendisine küçükken yaptığı ölmüş numaralarını anımsıyordu. Oyun yapıyordur diye geçirdi içinden bir an ama öyle değildi babasının cansız bedenine sarılmış dizlerinin üzerinde dururken birden ‘’katil’’ diye gözlerinin yaşını sağa sola savurarak sıçradı. Zeliha da ayağa fırladı bu lafıyla. Ona doğru bakıyordu. Üzerine atılmak istedi. Polisler engel oluyordu. Sinirden nasıl bir hal aldığını bilmediği gözleriyle Zeliha’ya doğru atılıyor her defasında polisler tarafından geri püskürtülüyordu. Zeliha sadece ‘’ben bir şey yapmadım’’ diyebiliyordu.

Ağlıyordu hem de hıçkıra hıçkıra. Bu kez gerçek miydi diye geçirdi içinden.

Belki annesinin ölümünde bile yalan ağıt yapacak o şeytansı kız gitmiştir diye geçiriyordu ki içinden gözü Samira Hanıma takıldı. Saçlarının hoyratlığına hapsolmuş kendini yaşından genç gösteren yüzünün kızıllığını gördü. O iri cüssesi babasının ölümüyle harabe olmuştu sanki. Gözlerindeki yaşın verdiği sinirli bir ifadeyle sanki sinsiliğini fark etmiş olacak ki Zeliha’ya bakarak kafasını sallıyordu. Kendisinden daha fazla Zeliha’yla muhatap olan bu kadının ifadesini görünce birden sıyrıldı az önceki saçma fikrinden. Herkes susmuştu.

En son çaresiz tekrar babasına sarılıp öylece kaldığını hatırlıyordu.

Ayıldığında hastanenin acil bölümünde buldu kendini. Sağına soluna bakınıyor ama tanıdık kimseyi göremiyordu. Birden hastanenin o ılık havasına karışmış kokusu yüzünü buruş buruş etti. Biraz sonra Samira Hanım çıkageldi. Onu görünce hemen babasının nerde olduğunu sordu. Samira Hanımın babasına olan bir gönül yakınlığı vardı ve belki de kendisi kadar bile üzülmüştü. Perişan bir hal almış gözlerini ona dikti. Acıyarak baktığı o gözleri dolu doluydu. Sustu.

Sustular. Sonra başını yere eğdi. Yıllarca Türkiye‘de kalmasına rağmen hala 39

düzelmeyen aksanıyla ‘’senin o geceki halinden sonra şüphelenip adli tıpa gönderdiler rahmetliyi sonuçları bekleyeceğiz’’ dedi. Zaten olayın şokunu hala taşıyordu üzerinde Samira Hanım ellerini tutarak damlalarına hüküm geçiremediği gözleriyle baktı ona. O da ağlıyordu. Perperişandı ikisi de.

Hastaneden çıkarken aklına Zeliha geldi. Samira hanıma sordu. Kin kusan sözlerinin arasına adını sıkıştırarak ‘’o laneti de her ihtimale karşı karakola aldılar’’ dedi. Hastanenin bahçesinde ağır adımlarla kol kola yürüyorlardı. Bir taksi çevirdiler. Eve gideceklerdi. İkisi de arka koltuğa geçti. Oturuyorlardı.

Samira hanım Turgut‘un ellerinden tutuyordu. Turgut taksiye bindiklerinden beri Samira hanım ile taksici arasındaki bakışmadan dolayı tuhaf olmuştu.

Samira hanım yutkunarak bir az önceki dolu dolu olan ve hiç değişmeyen gözlerine donuk bir ifade takınmış taksiciye bakmaya devam ediyordu. Taksici de şaşırmış bir vaziyette Samira Hanıma bakıyordu. Turgut önceden tanıdık oldukları hakkında şüphesiz bir yargıya vardı. Ama bu arada Samira Hanım hem Turgut‘a biraz daha sokulmuş ve ellerini daha bir sıkarak tutuyordu. Turgut da Samira Hanıma doğru bakıyor olayı çözmeye çalışıyordu. Bir an her şeyi unutmuş Samira Hanımın bu adamı nereden tanıyor olabileceği sorusuna takılmıştı. Uzun bir bakışma merasiminden sonra her şey normale dönmüştü.

Ancak anormal olan bir şeyler vardı. Taksici onlara yeri sormadan devam ediyordu yola. Turgut hafif eğilerek ‘’Tarlabaşı’’ dedi. Adam hiç oralı değildi.

Son hızla onları hem de kestirme diye tabir ettikleri yerlerden evlerine doğru götürüyordu. Kimseden ses çıkmıyordu. Samira Hanım zaten yol boyunca kafasında bin bir türlü düşüncenin sıkıntısının yansıdığı dalgın gözleriyle bir yandan yolu süzüyor bir yandan çaktırmadan aynadan şoföre bakıyordu. Eve varmışlardı. Kapının önünde durdu araba. Samira Hanım kendini dışarı attı hemen. Turgut da ücreti ödeyip aşağı indi. Turgut dışarı adımımı atar atmaz araba o yokuştan öyle bir süratle çıktı ki arkalarına dönene kadar araba göz ve kulak menzillerinden çıkmıştı. Samira Hanım hala donuk gözlerle bakıyordu.

Turgut‘un evine çıktılar. Ortalık dün gecenin etkisiyle epey bir dağınıktı.

Oturdular. Turgut kendi acısını unutmuş Samira Hanımın yaşadıklarına bir anlam getirmeye çalışıyordu. Neden sonra o sessizlik ortamını Samira Hanımın ‘’kocamdı’’ kelimesi böldü. Turgut şaşırmıştı. Kafası allak bullak olmuştu.

Sonra birden Turgut‘un hafızasında bir şeyler canlandı. Samira Hanımın geldiği ilk günlerdi. Turgut‘un yine eve geç geldiği bir geceydi. Samira Hanım kendilerinde oturmuş ağlıyordu. Babası da onu teselli etmeye çalışıyordu. Ne oldu diye sorunca babası iki üç serserinin Samira Hanımın evine ateş açıp kaçtığını söylüyordu. Babasıyla aralarında duygusal bağların örülmeye başladığı o geceyi acaba kocam dediği o taksici mi yapmıştı.

40

Susmuştu Samira hanım. Sustular öylece. Bir süre sonra telefon çalmıştı. Arayan adliyeden bir polisti. Gelmeleri gerektiğini söylemişti. Evden çıktılar. * Sürecek

41

"Mutlu Bir Olay" Üzerine Duygu Yılmaz Mutlu bir olay, “bir aşkla hayatı değişen” kadının hikayesinden biraz daha derin bir konuyu ele alıyor. Hayatını kendinden olabildiğince uzağa, eğitimine adamış bir kadının öyküsü var temelde. İnsanların dünyası tam olarak böyledir dedirten bir öykü hem de. Bazı anlar gelir, dibe vurursunuz ve o dibe vurduğunuz anlarda etrafınızdaki herkes sizin dilinizden başka bir dili konuşur. Kendinizi parçalasanız da anlayamazsınız. İki uçlu bir hayattır bu. Nefret ve sevgi arasında, anlamak ve anlamamak arasında, gitmek ve dönmek arasında devinim yapıp durur düşünceleriniz. Modern dilde depresyon denen şeydir bu his ve sıkıca yapışır yakanıza. Herkes farkındadır değiştirdiğiniz dengelerin; ama kimse ilişmek istemez size. Barbara-başrol oyuncusu- tam da böyle bir hayatın içine izleyici olarak çekiyor sizi. Son zamanlarda derin bir ayrılık yaşamadıysanız, terk edilmediyseniz, şehir değiştirmediyseniz, sizi kimseciklerin anlamadığını düşünmediyseniz, Barbara gözünüze sıradan bir “loğusa sendromu” olarak gözükecektir. Oysa filmi izleyenlerden en az yüzde 10’u, Barbara’yı içten şekilde anlayıp, “en azından benden daha az uyuyorsun…” diyecektir. Yüzde 90’ın içindeyseniz, filmin keyfini çıkarın diyebilirim. Yüzde 10’un içindeyseniz ise benim size söyleyebileceğim her şeyi çoktan siz kendi kendinize söylemişsiniz demektir.

42

Mutlu Bir Olay, normalde oturup üzerine yazı yazdıracak kadar teknik açıdan güçlü bir film değil aslında. Aslolan, Barbara ile aramdaki –hamile veya loğusa olmamama rağmen- benzerlik. Etrafında söylenip duran onca insana rağmen, depresyonla yaşamayı sürdürmek, bazı kadınların en büyük başarısıdır, demişti bir arkadaşım. Eksik bir yer vardı cümlede, ben senelerce neresi olduğunu çözemedim. Yıllar geçti aradan. İnsanların ellerinden aşklar geçti, ayrılıklar, ölümler, doğumlar, fikirler ve kavgalar geçti. Amaçlar edindik, sonra onları yerle bir ettik, yenilerini üstünkörü tutuşturduk eskilerinin yerine, oturtmadık bile ve tüm bunların ortasında, tam da her şeye göz yumduğumuz bir anda, o cümlede neyin eksik olduğunu anladım ben… İster kabul edin, ister etmeyin, hayatınızı değiştirmeye, dönüştürmeye, ne istediğinizi bilmediğinizi, bilseniz de bunun yanlış olduğunu anlatmaya çalışan onlarca insan olacak hep çevrenizde. Ve yeri geldiğinde, söz konusu olan bu insan, bir başkasının hayatı için “siz” olacaksınız. Gerekliliklerden, eskilerden, hatalardan bahsedip duracaksınız, sırf karşınızdaki “kendine” gelsin diye.

Yetmeyecek, karşınızdakinin sizden uzaklaşmasını bencillik olarak addedeceksiniz. Kimsenin sadece mutluluğunu düşünmeyecek, başkalarının hayatlarından kendi payınıza düşeni de siz kontrol etmeye çalışacaksınız. Tüm bunlar olup biterken, siz kendinizi depresyonda sanacaksınız… İşte bunu 43

hissettiğiniz ilk an, asıl depresyonu yaşayanın karşınızdaki olduğunu ve bu depresyonu taşıyamadığınızı fark etmelisiniz.

Mutlu bir Olay, sonu güzel biten filmlerden… Ama daha da güzeli, depresyon ne kadar ağır olursa olsun, gün gelince biteceğini anlatıyor olması. Bu doğanın kendiliğinden oluşan bir nihayetlendirmesi mi, bilinmez; ama hayat gittiği yere kadar acıtarak, sancıtarak, delip geçerek ve sürükleyerek ilerleyecek. Payımıza düşen, sonuna, sonsuzuna dek, direnmek…

“Yaşamı taşımaya çalışmak, erdemlerin en eşsizidir…”

44

Ayakkabı Tamircisi Işık Sungurlar Geçmişin tüm yorgunluğu silinirdi belki de Üst üste yığılan ayakkabılar Tamir edilmeyi değil de Kendisini bekliyor olsaydı Evinin kapısının önünde

MUAMMA Gözlerimi örtmüşler Karanlığa koymuşlar Bana diyorlar ki Gör!

Gözlerimi açtılar Karanlıktan çıkardılar Bana diyorlar ki Kör!

45

Eksik Mevsim: "Kırmızı" Semra Polat Baharın orkestrasına kendimi kaptırarak, son anda yetiştiğim tiyatro oyunu: Kırmızı Kedilerin damlardan inmeye hazırlandığı Mart Ayı’nın son gününde, methini pek duyduğum ‘’Kırmızı’’ adlı oyuna gittim. Turne kapsamında Ankara’ya teşrif eden oyun, Şinasi Sahnesi’nde oynandı. John Logan'ın yazdığı, Eray Eserol'un Türkçe'ye çevirdiği, İskender Altın'ın yönettiği oyun İstanbul Devlet Tiyatrosu yapımı.

John Logan 1961 doğumlu Amerikalı bir prodüktör, senaryo ve oyun yazarı.

Kendisi Gladiator, The Last Samurai ve The Aviator gibi birçok başarılı senaryonun yazarı, 2 Oscar adaylığına ve sayısız ödüle sahip bir sanatçı.

46

Özellikle adı anılması gereken bir diğer sanatçı ise eserin tasarımcılığını üstlenen Şirin Dağtekin Yenen. Dekor oldukça sade, bir o kadar da etkileyici ve çarpıcı. Sahnede dev tuvaller yer almakta. Oyuncuların kimi zaman boyadığı resimde ise yalnız iki renk var: Kırmızı ve siyah.

‘Kırmızı’nın Rönesansı 2. Dünya Savaşı sonrasında ABD’nin öne çıkan sanatsal rolü, 20. Yüzyılın 2. yarısında tam anlamıyla etkin bir rol oynamıştır. Durum böyle olunca Avrupa’lı sanatçılar ve Picasso dahi demode sayılmış, soyut dışavurumculuk, öncü akımlar, sanat tarihi ve felsefesi baştan aşağı sorgulanmıştır. İşte bu dönemin en önemli sanatçılarından Mark Rothko’nun atölyesinde asistanıyla geçen inişli çıkışlı iki yılını konu alan bu oyun, aynı zamanda 20. yüzyılda sanatın ve sanatçının rolü üzerine önemli tespitleri ele alır. Perdenin açılmasından itibaren felsefenin ve filozofların özlü sözlerinin sahneyi kuşattığı oyunda, seyircileri tualin içine yerleştirerek boyayan büyük bir tablo niteliğinde idi.

Mark Rothko Kimdir?

25 Eylül 1903 yılında Letonya’da dünyaya gelir Marc Rothko. Yahudi kökenli bir eczacının oğludur. Çarlık Rusya’sının anti-Semitik şiddetli salgınlarından 47

kurtulmak için ailesi ile birlikte ABD’ye göç eder. Lise yıllarında siyasi tartışmalardaki ustalığını kanıtladı ve Yahudi toplum merkezinin aktif bir üyesi olur. İşçi hakları ve kontrasepsiyon kadın hakkı gibi konularda tutkuludur.

Burslu olarak okuduğu Yale Üniversitesi’de akademik kariyerine devam eder.

Resme merak salan Rothko, tiyatro eğitimi de alır. Resimlerinde kübik tarzı tercih eden Rothko’nun, büyük kareler içerisine iki renk kullanarak uyguladığı resimler hakimdir.

Rothko yeni vizyonu modern insanın ruhsal ve yaratıcı mitolojik ihtiyaçlarına hitap ettirmiştir. Bu dönemde Rothko üzerindeki en önemli felsefi etkiyi Friedrich Nietzsche’nin eserleri oluşturur. Modern sanat, roman konuların araştırılması Rothko'nun hedefi olmakla birlikte, bu noktadan itibaren, Nietzsche’nin sanatı ile modern insanın manevi boşluğunu hafifletmesi nihai amaç taşır. 25 Şubat 1970 günü intihar ederek yaşamına son verir.

Rothko’nun Modern Sanat Anlayışı Soyut Dışavurum hareketinde önemli bir isim olan Mark Rothko, trajik yaşamını sanatına da yansıtmış; eserlerinde temel insan duygularını, sevinç, trajedi, korku ve ölüm gibi duyguları ön plana çıkarmıştır. Duygularını ifade etmek için ise renkleri kullanmıştır. Rothko’nun basitleştirilmiş formlar ve düz değişmeyen renkte büyük alanlardan oluşan tabloları, kompozisyonlarındaki figürlerin uzaması, koyu düzeni klostrofobi duygusu uyandırma çabalarıdır.

Rothko, resimlerine bakanların sadece düşünüyor ve hissediyor olmalarını istemez. Daha da ötesinde tualdeki boyanın ve yansıyan ışığın içerisinde medite olup, benliğini bulmasını ister. İşte bu, Rothko’yu sevmemiz için başka nedenlerden biridir elbette. ‘’Tiyatroya gidiyorum’’ diye düşünürseniz aldanırsınız.

-Beni bir gün affedecekler mi merak ediyorum -Onlar sadece birer tablo Soyut-dışavurumculuğun sembolü ressam Rothko,’’Kırmızı’’ adlı oyun ile çalışma atölyesinde yarattığı "yeni bir dünya sanatı"nın tablosunu göstermektedir. Tabloları sıradan bir manzara resmi olmanın ötesinde, iç dünyasındaki ışıksızlığın yansıdığı, kendi renklerini oluşturan bir trajedi niteliğindedir.

Oyun, Mark Rothko(Nihat İleri)’nin, duygusal ve tutkulu yeni asistanı Ken (Turan Günay) ile tanışmasıyla başlıyor. Hikaye, iki senelik bir kesiti 48

seyirciyle paylaşıyor. Oyundaki olay akışı, tarih dizgesi ve hikaye ressamın gerçek hayatı ile birebir örtüşüyor.

Oyunun içindeki diyalog bölümlerinde, Rothko’nun hayatından kesitler şu şekilde geçiyor: Rothko’dan bir restoranın duvarları için birkaç resim yapması isteniyor. Rothko bu teklifi kabul eder etmesine lakin insanların resimlerinin önünde yemek yemelerini istemez. Ve bütün bu seriyi cüzi bir fiyata ‘Tate Galerisi’ne satar. Bir tek şartla; eserler, duvarları grinin belli bir tonuna boyalı, tek bir odada, loş ışıklı bir ortamda, onun dizdiği şekilde sergilenecektir. Böylece sanatseverler o odaya girip kendi meşrepleri ölçüsünde meditasyon yapacak, Rothko’nun resimleriyle kendi arasında olan benzer bir his yaşayabileceklerdir.

Rothko ressamlığını ışığın meditasyonu ile birleştiriyor ve resimlerine bakanları da bu ruh halinde bulmayı ümit ediyor. Resimlerin sergilendiği bu oda, su anda Tate Modern’in ikinci katındaki ‘Landscape’ bölümünde bulunmaktadır.* Kırmızının ve siyahın baskıcı hakimiyeti, her iki renkten hangisinin daha güçlü olduğunu kendi iç dünyanızda sorgulamanız isteniyor aslında. Hangisinin daha güçlü olduğu sorusuna yanıt verdiğiniz anda ise devreye iç çekişmeleriniz giriyor.

Gerçek hayatta Rothko’nun neden fikir değiştirdiğine dair çok kesin bilgiler bulunmuyor. Ancak John Logan, yaptığı kusursuz Rothko analizi ile en olası nedenleri İleri’nin ağzından seyirci ile paylaşıyor: Ticaret sanatla ne derece yan yana durabilir? Ticaret sanat için destek midir yoksa bir tehdit mi? Sanatçı, sanatını kimlerle paylaşmaya gönüllü olabilir? Sanatçı için bu konuda bir seçim hakkı söz konusu mudur? “Şu hayatta bir tek korkum var arkadaşım. Bir gün siyah kırmızıyı yutacak” Karanlık sahnede, gök gürültüsü efektlerinin duvarlara çarpması ile oyun başladı. Efektler o kadar fazlaydı ki, sahnede, oyuncunun ne konuştuğunu anlamadık bile. Neyden sonra loş ışık sahneyi aydınlatırken, karanlıktan aydınlığa geçiş yapan seyircilerin gözlerinin kamaşması ile dört mevsimin sahnelendiği oyunun içine zorla da olsa girmiş bulduk kendimizi.

49

Açık pencereden içeri giren seslerin fazlalığı, uzun bir süre oyuna adapte olmamızda zorluk çekmemize neden oldu. Oyunun başından itibaren bir çalıp bir boş dönen plağın çıkardığı kötü ses salonda yankılanırken, oyundan ziyade ‘’biri şu sesleri kessin de artık ne söylendiğini anlayabilelim’’ dedirtiyordu.

Halbuki son derece iyi hazırlanmış sahne dekoru ve ışık, seyircileri etkilemeye yetiyordu da artıyordu bile. Yılların tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu Nihat İleri’nin sahnedeki harika performansının yanında, Turan Günay’ın abartının son raddesinde oyunculuk sergilemesi sürekli algı kırılması yaşamamıza neden oldu. Dört mevsimin yansıtılmaya çalışıldığı oyunda, pencerenin öteki tarafında kar yağmasından sonra kurumuş yaprakların dökülmesi, seyircilerin, oyunu şaşkın bakışlar altında seyretmesine neden oldu.

Hülasa, son zamanlarda neredeyse tüm koltukların dolu olduğu bir oyuna gitmiş oldum. Hayal kırıklığı yaşamış olsam dahi ‘’Kadınlar Tuvaleti’’deki yorumlar dinlemeye değerdi: ‘’Ayol seyrettiğimiz basit bir tiyatro oyunu değil, sanatsal bir oyun!’’, ‘’Öyle tabii canım, resim ve Rönesans dönemine ilgi duymayan biri, bu oyundan asla zevk alamaz değil mi şekerim!’’, ‘’Zevkle seyrettim ama o sesler neydi öyle şekerim, valla söylenen hiçbir şeyi anlamadım.’’ http://en.wikipedia.org/wiki/John_Logan_(writer) http://en.wikipedia.org/wiki/Mark_Rothko * http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=900689 50

görünmezliğim Gökhan Soysal görünmez bir palto atsam üstüme olur muyum ben de görünmez gözlerini görebilmek için sadece yakınlaşabilirim o zaman belki gözlerinin beni görebilmesi için belki çıkarabilirim üzerimdeki görünmez sessizliği...

51

Dünya Aydınlık Olsaydı Sanat Olmazdı!

Mustafa Balbay Başlık, Albert Camus’nün sözü…

Sanat, yeryüzünde insanlığın, karanlığa karşı mücadelesinde en önemli güçlerden biri olmuştur. Sanatın bu gücünü bilen yöneticiler tarih boyunca iki yöntem arasında gidip gelmiştir: 1- Tamamen kendi kontrolü altına almak ve kullanmak.

2- Tümüyle yok saymak ve ortadan kaldırmak.

Bu iki yöntemin coğrafyası da yoktur. Hemen her yerde aynı yaklaşımla karşılaşmıştır sanatçılar. Ama ne olursa olsun, kaybetmiş gibi görünseler de kazanan hep onlar olmuştur.

Büyük sanatçılar için vatan ve zaman tartışması olmaz. Onlar nereye giderse gitsin, doğduğu toprağın insanıdır. Zaman kavramı da işlemez onlara.

Hatta zaman geçtikçe tazelenirler.

Yeri geldikçe aktarmadan geçemediğim bir Çin sözüdür: Bir yıl sonrasını düşünüyorsan, tohum ek.

On yıl sonrasını düşünüyorsan, ağaç dik.

Yüz yıl sonrasını düşünüyorsan, toplumu eğit.

Buna benim kendimce bir ekim var: Bin yıl sonrasını düşünüyorsan, sanatçı yetiştir. *** Anadolu’nun en eski sanatçıları ozanlarımızın “söz sanatının” bütün inceliklerini kullanarak yazdıkları dörtlükler hala güncel değil mi? Yüzlerce yıl öncesinden bugüne ışık tutmuyorlar mı?

Yunus Emre’nin şu sözünden daha hümanist kaç söylem vardır: “Bir insanı incittinse, bu kıldığın namaz değil!”

52

Bugün Türkiye’de, dini araç, vahşi kapitalizmi haraç edinmiş bir iktidar var. Doğal olarak sanata karşı. Olsa olsa ne kadarını kullanabilirim diye bakıyor. Ötesi batıyor. Hele birazcık gerçekleri söyleyen varsa, kendisine yeryüzünden köşe beğensin!

Hükümet kadrolarının sanata şaşı bakışı yetmiyormuş gibi, kimi sorumlu noktadaki sorumsuzlar, özel kurumların sanata olan desteğini bile yönlendirmeye girişebiliyorlar! “Onu değil bunu destekleyin” diye dayatıyorlar. Şunu da en iyi iktidardakiler biliyor: Sanata bulaşmış bir kişi, bağnazlaşamaz… Onu, körü körüne bir düşüncenin peşinden sürükleyemezsiniz… *** Bu durumda ne yapmalı?

Sanatın gücüne inanan herkes, bütün gücüyle sanatı desteklemeli.

Evet, karanlığa sürükleniş var. Ama bu karamsarlığa sürüklememeli bizi.

O zaman karanlığa biz davetiye çıkarmış oluruz.

Son gelişmeler, toplumsal mücadelenin bir dayanağının da sanat olduğunu gösterdi bize.

Resim sanatından söz sanatına, tiyatrodan müziğe her alanda sanat toplumla buluşmalı… Sanatın aydınlığı, yüzü karanlığa dönük herkesi kuşatmalı… Bir anlamda karanlığın kuşatmasını tersine çevirmeli…

Gelin; sadece sanatı sevmekle, sanatçılar zor duruma düşünce onları desteklemekle kalmayalım… Sanatla iç içe olmayı bir yaşam biçimi olarak yerleştirelim.

O gün kendimizi daha güçlü hissedeceğiz…

Sanatın ışığı boş sandalyeleri, salonları değil, insan yüzlerini aydınlatmak ister…

Not: Mustafa Balbay tutuklu olduğu için bu yazıyı Cumhuriyet Gazetesi Ege Bölge Temsilcisi Sayın Serdar Kızık’ın izniyle yayınlıyoruz.

53

azizm.sanat@gmail.com www.azizm.org https://www.facebook.com/azizmsanat https://twitter.com/AzizmSanat

54