Азярбайъан щюкумяти Республика Талыш Мядяниййят Мяркязинин фяалиййятиндя мараглы дейил!
ТОЛышОн Ñßäî
¹ 54
23 avqust 2013-ня сîр
МЦСТЯГИЛЯ ГЯЗЕТ
ÜÛÉМЯТИØ
40 кîп.
Бя Щилал Мяммядови озодяти!!! 17 avquST – çı Tolışə xəlĞİ yolə zoə Nəvuzəlİ MəMMədovİ bə şahadəT rəSe 4-MİNə Sorəqardışe! 17 avquST – Talış xalqıNıN böyük oĞlu Novruzəlİ MəMMədovuN şahədəTə yeTMəSİNİN 4-cü İldöNüMüdür. “Mən bilirəm ki, məni Talış olduğuma görə mühakimə edirsiz. Mən fəxr edirəm ki, mən Talışam və buna görə mənə hökm oxuyacaqsızsa prokurorun tələb etdiyi on il çox az müddətdir, məni ömürlük həbs edin” (professor Novruzəli Məmmədovun son çıxışından) Respublika Talış Mədəniyyət Mərkəzinin sədri, “Tolışi Sədo” qəzetinin baş redaktoru, talışşünas alim, linqvist, professor Novruzəli Məmmədovun qətlə yetirilməsinin 4-cü ildönümü ilə əlaqədar Talış Ağsaqqallar Şurasının bəyaNaTı
Talış Ağsaqqallar Şurası Respublika Talış Mədəniyyət Mərkəzinin sədri, “Tolışi Sədo” qəzetinin baş redaktoru, talışşünas alim, linqvist, professor Novruzəli Məmmədovun qətlə yetirilməsinin 4-cü ildönümü ilə əlaqədar bəyanat verərək bildirir ki, professor Novruzəli Məmmədov 2007-ci ildə saxta ittihamlarla həbs edilərək 10 il müddətinə azadlıqdan məhrum edildi. 70-ə yaxın yaşı ol-
masına baxmayaraq Novruzəli Məmmədov daima işgəncələrə məruz qalmış, həkim nəzarətindən kənarda saxlanılmışdır. Novruzəli Məmmədovu ziyarət edən beynalxalq təşkilatların nümayəndələri, hüquq müdafiəçiləri öz bəyanatlarında Novruzəli Məmmədovun səhhətindəki problemləri daima qabartmış, onun təxirəsalınmadan azad edilməsini tələb etmişlər. Çox təəssüf ki, Talışlara qulaqburması vermək istəyən hazırki iqtidar bu çağırış və bəyanatlara bilərəkdən reaksiya verməmiş, əksinə professorun ölümünü tezləşdirmək üçün “müvafiq” tədbirlər həyata keçirtmişlər. Nəticədə 2009-cu ilin avqust ayının 17-də professor Novruzəli Məmmədov öz həyatını
e la N respublika Talış Mədəniyyət Mərkəzinə ədliyyə Nazirliyi tərəfindən verilmiş qeydiyyat şəhadətnaməsi və digər sənədlər itdiyi üçün etibarsız sayılır.
sevimli millətinə bağışlayaraq, şəhadət zirvəsinə yüksəlmişdir. Novruzəli Məmmədovun hər iki oğlu: Kamran və Emin də bu iqtidar tərəfindən qətlə yetirildilər. Bununla da iqtidar mənsubları professorun tifaqını söndürmək qərarını ortaya qoydular. Lakin onlar bilmirdilər ki, özünü Talış dərk edən hər bir kəs Novruzəli Məmmədovun övladlarıdır! Çox utanc verici haldır ki, professor Novruzəli Məmmədovun həbsinə Azərbaycanın demokratik qüvvələri də loyal yanaşaraq, bu qətlin dolayısı ilə iştirakçısına çevrildilər. Bu loyallığın nəticəsidir ki, öz cəzasızlığına arxayın olan iqtidar mənsubları professor Novruzəli Məmmədovun qətlindən
3 il keçməmiş onun ideyalarının davamçısı, Respublika Talış Mədəniyyət Mərkəzinin idarə heyyətinin üzvü, “Tolışi Sədo” qəzetinin baş redaktoru, talışşünas alim, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru Hilal Məmmədovu da həbs edərək, ona qarşı da eyni ittihamlarla çıxış etməkdə özlərində cəsarət tapdılar. Hazırki iqtidar isə hələ də bu rəzalətə görə Talış xalqından üzr istəməyib. Talış xalqı bu qan yaddaşını heç vaxt unutmayacaq və gec-tez bunu edənlərdən bunun bədəlini soruşacaqdır. Talış Ağsaqqallar Şurası 17 avqust 2013-cü il
Səməd Tolışi! In nom bə həmmə tolışon neze. Səməd çəmə iqləliyə handəkəse ki, ıştə nomədə “Tolışi” təxəllüsüş peqətəşe. Ğurbinə Tolışon! Ki pidəşe ki, çəy avlodon, hırdənon vəyədə həm azərbaycani zıvonədə, həmən tolışi zıvonədə mahneon bıbun, bə Səməd Tolışi ovard kay bəzneşon. Çı Səməd Tolışi telefonə numrə:
050. 3394266
2
Òîëûøîí Ñÿäî
¹ 54 23 avqust 2013-íÿ ñîð
ToFİq İlHom- 73 (09/08/1941 Masalli, Ğızlıvo)
Konco həlol bəhon, həlol ko bıkon, Ənəyo rutbədə yol be hostone. Bedəş dıyo bıbuy deştə tufoni, Peş voşi çolədə qol be hostone. Hejo kaftekəşə honi bıbuy ki, Qol bıboş, lıvədə lil be hostone. Merdiş, bənə merdi bıji dınyoədə, Ozod be çətine, qul be hostone.
HoSTone Bedəş çinar bıbuy, kul be hostone. Əvəsoro harco vıl be hostone.
Əqəm çəxo bıboş, çəxi dust bıqət, Harco beçəx botı kıl be hostone. Şinə zıvon nıboş şon həvatədəy, Bızın ıştı şoni tel be hostone.
Aşbeş xorəkisə nımando sərvoxt, Xorəki kolsut be, kol be hostone. Xıdo zıvonış doə bo həxi vote, Nıvote, bəvədə lol be hostone.
(Qavar bə ğeyrət oməmon, Bə zu, bə ğıvvət oməmon, Bə insof, mırvət oməmon, Xıdo, bəmə səbır bıdə.) Ğıbo qətə çımı xırtə, Millət məste, hələ hıtə. Mardəy marde, mandəy vitə, Xıdo, bəmə səbır bıdə.
(25.08.1977 lik, anzuli)
Pevatə be bın, rişə, rəğ, Həştosornə çəkut, orəğ. Obırnişe hamuş, ğırbəğ, Xıdo, bəmə səbır bıdə.
Konco biş tı ıştə ğıyməti bızın, Bimi-bəy həvoyə mol be hostone.
Doy zəmini nəxmo rəğ-rişəş nıbo, Bəşədə çı xıçə xol be hostone.
In məsələ ki heste, məğzış nığıle, Bızınoş çəy məğzi, həll be hostone.
In hə ki, jıqo be nıxtə, jiə şedə, Bəyo harcur palan, çul be hostone.
Çanə jidəş, İlhom, hejo band bıbuy, Mardiş, lınqi jinton tul be hostone.
İnson dust nıqəto ağli de hilə, Bəyku insofinə dıl be hostone.
T. İlhom. “Tolışə əsəron” B.2006. I Kitob, s.115-116
Harko çı ağliku bəpe ov bəhəy, Dıli bəştı nəfsi çol be hostone. Notovon sormo ğəmədə Fikfamış şə zəminədə. Dıvo bıkəy nənə-dədə: Xıdo, bəmə səbır bıdə.
İlyaSİ HaBİl- 36 Xıdo, Bəmə SəBıR Bıdə
Konco bedəş ıştə qifədə bıbuy, Co kəsi qifədə kəl be hostone.
Yolmon kardə əmə vılo, Ğərəboği boğon vılo, Mandə ni hiç sədə kılo. Xıdo, bəmə səbır bıdə.
Dardiku peştım tobıə, Rıvneku dıl volobıə. Xıyolış fami cobıə, Rujon zındənim soro, Az vey bəməym botıro!
aZ vey Bəməym BoTıRo (mahne)
Dılədəm kırt, dardi duəy, Deşmen bice, çəpə riyəy. Həjdə vist sore sokuəy Xıdo, bəmə səbır bıdə.
Cohilə conım dıvube, Dardi bandonım kube. Çaşi arsonım rube. Nome conım bəştı ro, Az vey bəməym botıro!
Mı çı ğeyrəti dim-dido, Əsir eqney hovə-dodo. Çoknə beşun ımon yodo? Xıdo, bəmə səbır bıdə.
Korığ doydə xıvətı, Peqətme har tohmətı, Kardəm lovə az bətı, Boy oqard bə Xıdo ro, Az vey bəməym botıno!
Nıbaste, şodoy mını, Sute, doy bə vo mını. Şiş, ğəzo kay dımını, Boy bə Xıdo xotoro, Az vey bəməym botıro!
BəXTİyaR RUŞİn - 57
Nıkarde bə piyəm ğəd, Doy bəmı dıvuə və`d. Dınim bə kəzəli bəd. Həni votdəm həpəro, Az vey bəməym botıno!
(02.08.1956. Masallı, Miyonku)
qəZəl Dılədəm qardə iyən noumu eşği həvo, Səbəb qıləy tolışə kinəy, ıştən bebefo.. Fəsli-bahare esə, handən cəmi bılbılon, Əmma çımı boğçədə kardəni bılbıl nəvo.
Iştən votedə bəmı, zındəm boçi noxəşiş, Pınhon kardə, votdəni əv çımı dardi dəvo.
Bəşem bə ıştə məhol, orzum heste bı nezon, Punə, marzə bu bəkam, əvonin ğəlbi şəfo.
Billah, bı əzobondə, əğyari qınoş veye, Əmmo ıştə kəşəyon bəyən zındənim rəvo.
Bəxtiyar, ıştə ruji de çokə duston dəvon, In dınyo dəvon şine, bıkəşoş çanə cəfo.
Reçiş doə qıləy xoş dəmədə bə Tolışi, İlahi, yolə baxşəy çəmə çimənon səfo. Çı vanq omedə ?
Bənəy kaqi boy kam ğıjkə, səy rost bıkə, fəhmi tijkə, kəraxt, ıştə quşon ojkə, Şişəku çı vanq omedə?
Məsəy, bə zil dənoyədə, məşəku çı vanq omedə? Rosti bə bod ruj noyədə, həşəku çı vanq omedə?
Boy Bə vılə Boğ
Ğıyz kardəş, az qəp votyədə, qəp tıni bə çəp qətyədə... Doy xol-xıçon epotyədə, rişəku çı vanq omedə?
Ve mədə boy səqiji, Yar, ruji roy dəqiji, Boy beşi bə vılə boğ Boy dəşi bə dılə boğ.
Ağılmandon çokin zındə, dard ıştəku darde zandə. Fərod bəzne, sığon kandə tişəku çı vanq omedə !
Boğən boğe, vəyşti boğ, Xıdo doənə ruşti boğ. Bə boğ dəşı məst bedə, Eşqi həvoj rost bedə.
Ğıryəti bə mu kardəsə, ıştə şini su kardəsə, tarsoy çaşi vi kardəsə, mijəku çı vanq omedə?
Yo ətrə bu təm bə təm, Bınəv boği qəm bə qəm. Vıl noz kardə bo vıli, Vıl aşığ bə bılbıli.
Ve xonəxon qardən səmə, kamtoy bəzne həxi bəmə: bə dışmenon xəmən emə huşəku çı vanq omedə?
Ha ruj vıyo qardedəm, Az tıni çaş kardedəm. Boy botı vıl bıçınom, Əy bə dastə eçınom.
Yar qırəyon ojən tı, Vıl bə yəxə ejən tı, Bımand demı çaş bə çaş Bınəv demı kəş bə kəş! 2012 Tikəy ı Qıləy riyəm qəte, şim, Zındənim komco qinim... Xıyolon dərəsdənim, Erızin tikəy. Dumoton doydəm oko, Tusbin ruj obə oğo, Çımı şəvonən oxo, Dırozin tikəy. Ovaştəm sa pardono, Qin bedəm roy qardono.., Dust, boy, çımı dardono, Erızın tikəy. Ha Xıdo, poəkə avi, Bınışt bə puçon lovi, Boy dumoyən bə navi Dəroson tikəy.
Aprel, 2006. “Tolışi sədo” N0-01(108) 2007
ıı Çəmə roy fik kardedəm, Muşkulon aşmardedəm; Çaşə arson hardedəm,_ Merısin tikəy... Zard bən ve, ranqisə nin, Sıst bən ve, vanqisə nin, Ğıryəton canqisə nin, Orozin tikəy... Bə çand ko poəkəm coni, Ko demı rost bə ko ni_ Məxloğ, çiç bəbe, mıni Dərəsən tikəy. Çımı şinə boliyon, Bənə pəsi loliyon, Vindəm qədəy koliyon, Bırəsən tikəy.
Baladdin Veşo Lik, Andurmə
Ha tolış, okə şonon, Sıvık bəj, kıvin qonon? Popoki kaştə donon. Perəson tikəy. 2013
Òîëûøîí Ñÿäî
¹ 54 23 avqust 2013-íÿ ñîð
3
Məlunların “Qır Qazanı” İnTİzarı
Ра фиг Жя ли лов же ли лов ра фиг@ маил. ру
Bu yazımı talış dilinin bəzi incəliklərinə həsr etmək istəyirdim. Tədqiqatçılara, alimlərə xeyli ipucu vermək fikrim var, ancaq bəzi məsələlər, hansılar ki, daha vacibdirlər, bu yazımın profilini dəyişdi, qəzetin mütamadi çıxa bilməməsi çox mətləbləri arxa plana atdığı üçün, bu məsələni də arxa plana atası oldum... D-r Hilal Məmmədovun məzhəkəli məhkəmələri D-r Hilal Məmmədovun məhkəməsi “təkərə” düşüb, yəni köhnə dilnən desək “tupikə dirənib”. A kişi bu boyda düz-qoş məhkəmə işinin deyəsən zayını çıxardacaqılar. Vallah bu düz-qoşu o qədər tələmtələsik ediblər ki, bəzi şeyləri nəzərdən qaçırdıblar. Hətta “şahid” qismində illər bundan əvvəl həyatını
Novosibirsk şəhərinə “uçub”. İndi prokuror dirənib ki, gəlin hal şahidinin ibtidai istintaqa verdiyi ifadəni əsas götürək, di gəl ki, müdafiə tərəfi bununla razılaşmır, dirəniblər ki, hal şahidini gətirin, bunu da onunla əsaslandırırlar ki, d-r Hilal Məmmədovun işində real şahid hələ olmayıb, polislər xaric, bütün şahidlər “ölü canlardır”, yəni hamısının ifadələrini oxumaqla məhkəmə olmaz. İndi bunu konpensasiya etmək üçün 14 avqust məhkəməsinə Nizami rayon polis idarəsinin müstəntiqini, hansı ki, d-r Hilal Məmmədovun işini aparırdı, dəvət etdilər. Müstəntiq “yalan danışmayacağına” and içsə də, xeyli yalan danışdı. İlk olaraq vəkillər müstəntiqdən d-r Hilal Məmmədovun yaşadığı evdə vəkillərin iştirakı olmadan aparılan axtarışda Baş Narkotiklərlə mübarizə idarəsinin (idarənin adı nə isə əndrabadi səslənir) işçilərinin (oxu: üzə duranlarının) iştirak etmə səbəbini soruşdular. Müstəntiq: “bu mənə tapşırılmışdı, onlar d-r Hilal Məmmədovun evinə narkotik qoymalı idilər” deməkdənsə, (axı and içmişdi) “bu əməliyyatın davamı idi” dedi. Əslində ikisi də eyni şeydir, yəni həmən üzəduran polislər necə küçədə d-r Hilal Məmmədovun cibinə, mobil telefonunu çıxardaraq narkotik qoymuşdularsa, o cür də evinə narkotik qoymalı
FOTO: Vüqar Mustafayevindir
dəyişmiş, hər iki gözü görməyən, kənar şəxslərin köməkliyi ilə hərəkət edən böyük şair Tofiq İlhamı da “işə cəlb” ediblər. İndi d-r Hilal Məmmədov nə qədər car çəksə də ki, “Tofiq İlham hər iki gözünün nurundan məhrum idi və 10 ildən çoxdur ki, həyatda yoxdur, mən onunla necə İrandan narkotik ala bilərdim?”, bunu sanki nə hakimlər, nə də prokuror eşitmirlər, çünki bunu eşitmək onlara yasaq edilib. Mən bütün bunları bir-bir oxucuya çatdıracam, ancaq aramla... Artıq 5-ci həftədir ki, ikinci “hal” şahidini tapa bilmirlər, (digər hal şahidi dünyasını dəyişib) hər həftə “taparıq” desələr də, tapa bilmirlər ki, bilmirlər. Deyilənə görə hal şahidi bu saxta məhkəmədə ifadə verməmək üçün iyun ayında respublikanı tərk edərək Rusiyanın
idilər ki, buna da şəraiti həmən müstəntiq yaratdı. Sağ olsunlar, çörəylərini “daşdan” çıxardırlar, nə olsun ki, kiminsə tifaqı dağılır? Təki öz tifaqları ac qalmasın. Hə, müstəntiqə ünvanlanmış digər sual da maraqlı idi: Niyə tapılmış narkotik paketlərindən barmaq izləri götürülmədi? Təbii ki, müstəntiq burda da belə deməli idi: Ona görə ki, orda ancaq Baş Narkotiklərlə mübarizə idarəsinin üzəduranlarının əl izləri var idi, ancaq deyə bilmədi, daha doğrusu bunu dolayısı ilə dedi: Ehtiyac görmədik! Dahiyanə etiraf! Necə ehtiyac görərdilər ki, dəqiq bilirdilər ki, orda öz barmaq izlərindən başqa iz yoxdur! Yox, müstəntiqi qınamıram, zatən o buyruq quludur, ancaq Hilal məllimin xeyrinə də nə isə edib.
Məsələn 25-ci Polis Bölməsinə Hilal məllimin narkotiklərlə əlaqəsinin olub-olmaması barədə sorğu verib və həmən sorğuya cavab verən bölmə rəisi bildirib ki, onlarda bu barədə məlumat yoxdur, yəni Hilal Məmmədov narkotiklərlə məşğul olsa idi 25-ci bölmənin əməkdaşları ən azı ondan aylıq lop alardılar və rəisin də bundan xəbəri olardı. Ancaq bu məlumatı Nizami rayon Polis İdarəsinin rəis müavini alt-üst edib, o, müstəntiqə ünvanladığı məktubunda bildirir ki, bəs sən demə Hilal Məmmədov böyük narkobaron imiş və Polis İdarəsində bu barədə kifayət qədər təkzibolunmaz faktlar varmış. Düzdür, həmən faktları məhkəməyə “sirrdir” deyərək təqdim etmirlər, (olmayan şeyi necə təqdim etsinlər?) ancaq hakim üçün bunun heç bir qəpiklik dəyəri də yoxdur, çünki hakim Hilal Məmmədovun olmayan günahını ona sübut etməkdə israrlıdır, bu bütün məhkəmə prosseslərində hiss olunur, hakim daima “şahid”lərin müdafiəçisi rolunda çıxış edir, vəkillər şahidlərdən düzgün ifadə almaq üzrə olarkən hakim dərhal müdaxilə edərək şahidə “sən belə demək istəyirsən də, yox?” cümləsi ilə nə deməli olduğunu xatırladır. Hə, keçid alım həmən mobil telefona ki, hansını ki, baş narkobaronlar idarəsinin əməkdaşları çıxardanda Hilal məllimin cibinə narkotik qoymuşdular. Demək telefonu d-r Hilal Məmmədovun cibindən çıxardıb, əvəzinə narkotik qoyandan sonra ağıllarına gəlmir ki, həmən telefonu yerinə, yəni yenidən cibə qoysunlar. (narkotik istifadə etməkdən beyinləri quruyub, ağıl qalıb ki?). özlərinin “hal” şahidlərinin yanında d-r Hilal Məmmədovun ciblərini boşaldırlar, bunu protokollaşdırırlar və ... telefon yaddan çıxır. 50 nəfər pezəvəng, dünya çempionu, nə bilim daha kimlər bu protokolu imzalayırlar və telefonu, hansını ki, d-r Hilal Məmmədovdan “götürməyiblər” (hər üç polis məhz belə ifadə verdilər: Hilal Məmmədovda telefon yox idi!), maddi sübut kimi həmən müstəntiqə təhvil verirlər. Vəkillərin müstəntiqə: “Hilal Məmmədovun telefonu sizə necə verildi?” sualına müstəntiq: “işin içində idi” deyərək, cavab verdi. Vəkillər bütün protokolları ələk-vələk elədilər, heç bir protokolda d-r Hilal Məmmədovdan telefonun müsadirəsi barədə qeyd yox idi, ola da bilməzdi, çünki yuxarıda qeyd etdiyim kimi telefonu cibdən çıxardıb, yerinə narkotik qoyublar, protokollaşdırıb, sənədi müstəntiqə veriblər, sonra qəbul
etdikləri narkotikin təsiri keçəndən sonra yadlarına düşüb ki, ay dadibidad, bəs telefon bizdədir, dərhal onu müstəntiqə təhvil veriblər. Normal, sivil ölkədə yaşasa idik d-r Hilal Məmmədovu dərhal azad edib, həmən narkotacirləri içəri basardılar. (yeri gəlmişkən, həmən polislərin narkoticarətlə məşğul olmaları barədə “Yeni Müsavat” qəzeti böyük araşdırma yazısı ilə çıxış edib). Keçid alım 21 avqust məhkəməsinə. Bu məhkəmədə ən əsas fakt o oldu ki, d-r Hilal Məmmədov elman quliyevin 2007-ci ildə müstəntiqə verdiyi videogörüntülü izahatının məhkəmədə baxılmasını tələb etdi və bunu onunla əlaqələndirdi ki, bəs elman quliyev həmən video izahatında etiraf edir ki, o 1973-cü ildən xüsusi xidmət idarələrinin əməkdaşı olub, bu müddət ərzində ondan “bəhrələniblər” və bundan sonra da ondan “bəhrələnmək” olar. Hətta irəli gedərək “mən ağ kağıza imza edim, siz nə istəyirsiz yazın, düzün-qoşun, məndən faydalananın” deməyi də unutmayıb. Təbii ki, prokuror bu vəsatətin əleyhinə heç özünün də anlamadığı bir etiraz çıxışı etdi və prokurorun ağzını güdən hakimlər dərhal vəsatəti rədd etdilər və məhkəmə dinləmələrinin bitdiyini elan etdilər. Növbəti məhkəmə şousu prokurorun ittiham çıxışı ilə sentyabrın 4-nə təyin olundu. D-r Hilal Məmmədov isə hələ də günahsız yerə zindandadır, Dövlət başçısı isə hələ də bu məsələyə münasibət bildirməyib, baxmayaraq ki, dəfələrlə ona bu barədə məktublar göndərilib, 4000 insanın imzası ilə d-r Hilal Məmmədovun azadlığa buraxılması xahiş edilib, ancaq cavab yoxdur, görünür ki, olmayacaq da... Nə isə, bu şou bir daha göstərdi ki, bizdə günahın olub-olmaması əsas deyil, əsas sənə “Talış olduğun üçün sifariş edilmiş” hökmdür, bu hökmü isə hökmən oxuyacaqlar, necə ki, mərhum USTAD Novruzəli Məmmədova oxudular.... Şəhidlik zirvəsi Şəhidlik zirvəsini hərə bir cür başa düşür, şəxsən mənim üçün şəhidlik anlayışı bir az başqa məna verir, bu böyük mübahisə predmeti olduğu üçün bununla işim yox. Ancaq onu bildirməyi özümə borc bilirəm ki, mənim üçün, və eləcə də özünü TALIŞ dərk edən hər kəs üçün USTAD Novruzəli Məmmədov ŞƏHİDdir! Kim bunu necə başa düşür-düşsün, əgər bu cümləni
işlətmək özü cinayətdirsə, mən USTADa ŞƏHİD deyib, bu cinayəti sevə-sevə edirəm... Çünki dünyada ölümünü millətinə bəxş etmiş iki dahi şəxs olub: biri Yasir Ərafat, digəri USTAD! USTAD artıq 4 ildir ki, bizimlə deyil, düzdür, mənim Onunla şəxsi tanışlığım olmayıb, ancaq Onun həyat yolunu araşdırdıqca başa düşürəm ki, bu İNSAN bütün şüurlu həyatını, fəaliyyətini, hətta ölümünü də MİLLƏTinə ərməğan edə bildi, bunu Onacan edə bilməmişdilər, Ondan sonra da heç kəs edə bilməyəcək. Biz, Talış Mədəniyyət Mərkəzinin bir dəstə üzvü avqust ayının 17-də, USTADın ŞƏHADƏTə yetdiyi günün 4-cü ildönümündə Onun və övladlarının Ostoronun Arçon kəndində yerləşən məzarlarını ziyarət etdik, axund Əli ŞƏHİDin və övladlarının ruhuna YASİN əta etdi, bir daha bu cinayəti törədənləri nəhlət ilə yad etdik, bir daha əmin olduğumuzu bildirdik ki, bu cinayəti edənlər də, ona qol qoyanlar da gectez bu cinayətin cəzasını alacaqlar, mən buna əminəm, Xıdo gec edər, güc edər. Qır qazanları sizləri göVüqarşər Mustafayevindir zləyirFOTO: ey ALİMə atan məlunlar.... Cərrahi müdaxilə Mənim sağlamlıq durumum getgedə ağırlaşır, təxirəsalınmadan cərrahi müdaxilə lazımdır, bu isə böyük məbləğdə pul deməkdir. Dostların təklifi ilə ictimaiyyətə müraciət etdim, ancaq heç faydası olmadı, bir-iki nəfər xaric, səsimizə səs verən tapılmadı. Görünür kömək etmək istəyənlər olsa da, nədənsə çəkiniblər, azmı olub qəzetə 20 manat ianə edənləri çağırıb: “Qudurmusan? Biznesivi bağlayaq? Nədi, talış separatçısına dəstək olursan?” deyiblər? (özünü talış dərk edirsənsə, vətənşüvənlərin gözündə separatçısan). Başa düşürdüm ki, bu müraciətim çox insanı narahat edəcək, bəziləri hətta vicdanı qarşısında xəcalətli qalacaq. Hər necə olsa da mənim cərrahi əməliyyatım qeyri-müəyyənlikdədir, ancaq heç kəsdən də incimirəm, heç kim heç kimə borclu da deyil, əslində məni dövlət pulsuz əməliyyat etdirməlidir, nə edim ki, bizdə pulsuz heç nə olmur. Nə isə, yaxınları, tanışları həmən müraciət ilə narahat etdiyim üçün onlardan dönə-dönə üzr istəyirəm və sizlərə söz verirəm ki, bir daha bu məsələyə qayıtmayacam. Bıjyo Tolış!
4
¹ 54 23 avqust 2013-íÿ ñîð
Ş
Òîëûøîí Ñÿäî Şukurov Əlimərdan – 50!
ukurov Əlimərdan Şahvəli zoə 1963-nə sori 22 avqustədə Liki rayoni Ozobijon diyədə moəku bə. 1970 1980-minə soronədə Liki Ozobijoni Miyonə Məktəbədə handəşe. 19811983-minə soronədə hərbi xıdmətədə bə. 1984-minə sori “XəzərNeftQazDonanma” idarədə matros vəzifədə bə ko peqətə bə, sori nimi bəpeştə bə Bosman vəzifə rost bə. 1987-nə sori bə “Qafur Məmmədov adına Dəniz Yollari Məktəb” (Azərbaycan Dövlət Dəniz Akademiyası) ğəbul bə. 1991-nə sorədə həminə məktəbi de “Elektromexanik” diplomi səj kardə. Çə soriku bənə mütəxəssisi ko karde-
karde bə “Sər Elektrik muhəndis” səviyyə rost bə. Bı muddətonədə de Neft Şirkəti muqavilə əsosədə bə Amerika “TİDEWATER MARINE INTERNATIONAL SHIPPING” Şirkəti qəmiyonədə bənə mutəxəssisi bo ko karde vığandə bə, ıyo tosbə 2006 –minə sori oxonnə manqon ko kardəşe. 2006–minə soriku dessə 2012minə sori Turkiyə, Almaniya, Bahreyn, Ərəb Əmiriyyəti “Qəmiçiyəti Şirkətonədə” Elektrik muhəndis vəzifədə koş kardəşe. (Bı vaxtonədə tosbə 35 qılə dəvlətədə, 3 qılə okeanədə, 8 qılə dıyoədə bə.) 2012minə sori iyunə manqiku Kaspi dıyoədə “TOPAZ MARİNE İN-
TERNATİONAL SHİPPİNG COMPANY” nomədə Şirkəti qəmiyonədə Elektrik Muhəndis vəzifədə ko kardedə. İctimoi fəoliyyətış 2000 –minə soriku bı tərəfe, həminə sorədə Tolışi Mədəniyyətə Mərkəzi Konfransədə bə Respublika Tolişə Mədəniyyətə Mərkəzi İdarə Heyət səçin bə. Bı muddətədə Avropa Şura Helsinski Vətəndaş Assambleya Azərbaycani Komitə tərkibədə, “Azərbaycan evi” nomədə ictimoi təşkiloti ofəyə kardəyonədə qıləy bə. İyo təşkilbə “Dəyirmi masa”- da de Tolışə mədəniyyəti təbliğon, Tolışə xəlği milli-mədəni problemon rost karde, əvoni bə Avropa İnsoni Həx-
on Çaşkardə Təşkilot, bə İbə Milləton Təşkilat iyən bə co Nıfuzinə Dəvləton rosne fəoliyəti məşğul bə. “Tolışi sədo” qəzeti “bölgə müxbir” bə. 2011-minə soriku “Tolişi Siprişon Şura” uzve. Şukurov Əlimərdani de 50 sorinə yubileyi Tolışi Mədəniyyət Mərkəzi nomo, çı Tolışon Siprişon Şura nomo iyən çı “Tolışon Sədo” qəzeti nomo dıləsoxti təbrik kardedəmon! Təvəlludə rujı mubarək, boli!
MƏLO MİRƏKBƏR ƏĞƏ (oçerk)
CAMAL LƏLƏZOƏ
D
indorə ruşinfikon, ruhaniyon, şeyxon... vey mıhumə vırə qətedən tolışi tarıxədə. İslomi mıqəddəsə kitob “Qır`on”i sərbəsər bıjivnon, çəy ilohiyə həxon bə əholi bırosnon mehtəbərə şəxsiyət hisob bıən xəlqi dılədə, ziqıymətinə xədməton bıəşone çəy əxlaqiyə-mənəviyə rostpemonədə. Şeyx Qodrət (Bobose), Şeyx Mızəffər, Şeyx Məhəmməd , Məlo Məzlum, Məlo Bəşir ( Məlo Hoci Əlihəsəni pıə) (Akon), Merzə Mehdi (Bədəlon), Cəlal Axund (Kuləton), Məlo Cəbrəyil, çəy zoə Hoci
Mızəffər (Ğızlıvo), Əli Axund (Hışkədə) iyən co kəson Tolışi XX əsri tarıxədə hestışone əvəz nıbə xıdməton. Im dini-islomi fədaiyon həmən bo peşonə nəslon qıləy diniəxlaqiyə məktəb bıən, həminə məktəbi behesobə tələbon- şoqirdon ımrujnə Azərboyconi, Tolışi sosialə-siyasiyə jimonədə fəolə hərəkət kardedən. Çə mehtərəmə alimonədə qıləyni, seydpeyğəmbəri avlod, rəhmətşə Məlo Mirəkbər əğəbe. Çəmə maholədə yolə nufuzxıvand, huzrə məclison, vəyə mərosimon ehtirominə şəxsiyətbe. Deştə sıxanon, qəpon, sıbəton zıvonon əzbərbe. ... Mirəkbər Mircəvodi zoə çı moə bıə 1904-nə sori Ğızlıvo diyədə. İminə ibtidoiyə diniyə təhsil səşe Məlo Rzaku. Çəyo şəxsiyə motaliə çəy dınyozınətiədə qeşə movqe qətəşe. Mirəkbəri bıvə Mirğıbod bə vaxti bə Musakujə bə mıjdə ko əşiybən. De niyyəti bə ğəzənc ki, pul qırdəkəy bə Kərbəlo bə ziyarət bışiy. Iştə ın niyyəti bo Məlo Rza qəp jəydə. Məlo Rza məslohat zınedə ki, həminə puli bıdəy bəştə bıvə- bə Mirəkbəri, bışi Ərdəbilədə ruhani təhsil bıstəni, əvən bə yolə səvob dəşiy. Mirğıbod jəqoən kardedə... Həmonə devrədə Məlo Cəbrəyil, Məlo Əğəli, Məlo Xudağoli (Ğızlıvo), Məlo Ğafur, Məlo Məzlum (Akon), Məlo Əlifəttah, Məlo Mənəf (Ruəkəno) iyən co kəson Ərdəbilədə
Bə potoşo və şəkəs be, Bə urusi ”dəşəkəs “be, Dumu əvon nışəkəs be! Iştə royku beşəkəs be. Cocurə kef kəşəkəs be. Bə puliro, bə kefiro, Bo mordolə ko, lefiro, Bə vəzifə ko-pişəro, Boştə tojə kə ejero. Mir Həsən Xan havatə be. ...Şe ənıyo dasor dave.
Xanəli Tolış
MİR HƏSƏN XAN (tarıxi poema) (2-nə baxş)
...Sipi ruyku tosə Kuri, Bə cuş oməy ha kəs curi. Dumu farsi vitəkəs be, Dəy xəlvəti votəkəs be, Tojə zəmin qətəkəs be,
In Tolışə nənə bandon, Oqətışe ğeyrətmandon. Çəvon məkon Qəqıron be, Miyonku be, Vərsəmon be. Babəki yurd Bəlləbur be, Xani məskon çəmə di be. Deşdə xani məxloğ i be. Mir Həsən xan vey məşhur be. “Tolış bəpe ozod bıbuy! Iştən ıştə xıvand bıbuy!” Mir Həsəni ın sıxanon
diniyə təhsil səydəbin. Maddiyə cəhəto Ərdəbilo vey çətinəti kəşə Mirəkbəri yeqonə umu çəy ğohom-ğəbilə vığandə koməqəti be. Bı barədə qəp jə Hoci Mirzəki ( Məlo Mirğıbodi zoə) qıləy marağinə əhvolot vardışe bə yod: - Nıbeyəti qətəşbən həmə kəybon. Oxonə tikəən sə bedə. Mirəkbərmon mandedən çəşbəro. Ruji niməyjoni Cəvodi vişədə ( Mirəkbəri, Mirğıbodi jiə qədə vişədə) iberdəmə kəjəlon bə sədo dəşedən. Piəmerdə Mircəvod bı sədo quş doydə, votedə: -Əğılon, bə vişə qıləy yolə boz omə, rə bıkən, qıləy domjən bınən ojə sahədə, qıləy kaqən dəvastən əyo. Əlbəsat çəy votəy kardedən, mandedən diyəro, bə çəş qətedən. Ləzi dəvardedə, qıləy yolə boz omedə nıştedə domjəni tono. Kaq tarsiku bini kardedə larze. Boz ətrofi xeyləğ nəzəo dəvonedə. Əminbey bəçəton bə kaqi tık ğandedə. Bə vaxtədə domjəni teri okornedən, bozi qətedən... Hamsiyə diyədə Mıslim nomədə tacir hestbe. Dəçəy vasitə ın bozi həvatedən bə çokə ğıymət. Çəy puli vığandedən bo Məlo Mirəkbəri bə Ərdəbil. Dı-se manq bədiqə ın hadisə ujənən tikror bedə, çın bozi puluən vığandedən bo tələbə Mirəkbəri. Ha jıqo Xıdo ıştən koməq bedəbe bə Mirəkbəri, bəçəy təhsil səy.
Tarsış dənoy bə çəvon con. Rusi , farsi ımış zıne. Votin ki, ım çoknə hıne. Bubuy boəmə fəsot Tolış? Ni bəbe hiç ozod Tolış! Çı dastədə beşi Hırkon? Beşi dasto xosə Lankon? Çəməku co bıbuy Gilon? Bəmə nıfin bıkəyn dılon?... Bandon həmə xınbin ıyo, Xınbe vişə. xınbe dıyo. Çari vote: bə Hindıston Ro obakam azən çıyo. Rus de farsi bə ico bin, Çı Tolışi rə dıço bin. Kali tırkən dəvon i bin. (Tarıx zındə əvon ki bin.) İconə tor rışteşone, Çanə tolış kışteşone. Rusi Xanış əsir qəte, Votin: “Iştı məmləkəte, Iyo botı hiç cəzo ni. Tıni doydəm bə İroni. Detı i din bə potoşo.
... Məlo Mirəkbəri məloətiədə nomin bıkə çiç be? Qır”oni ilohi həxon de şinə ləfzi, de jimoni hadison, de təbiiə misolon bəsə dənəy cəmati. Adətən, huzrə məclisonədə qonə həvosət hıkm kardedə. Məlo Mirəkbər ə qonə əhvoli de qıləy şinə zətfəti, məcaziyə sıxani çı arəo peəqəti. Bənə kali xomə Məloon insonon de cəhəndımi əzobon nətorsoni. Xıdopərəstəti çı insoni mıhumə vəzifə hisob əkəy. Dini əhkomon bə şəraitiro tətbiğ əkəy. Çı Xıdo əvəzi hıkm nədəy. Ən kosibə dılon Xıdo tono şo əkəy. Tama bəştə nez nəhaşti. De hiç kəsi deşmenəti nəkəy, əmmo çanə deşmenon dust kardəşbe. Mıddəti bırğədirəti kardışe: de cəmati mıloyim rəftor əkəy, bə xəyə koon təkon ədəy. Məhərrəmə manqədə hamsiyə di sipirişon bəsə bəy bə mıbohisə dəşin, həmə əpişone Mirəkbər çəvon məhərrəmə təziyon dəvoni. Əmmo Məlo ıştə diədə məloəti əkəy. Bənə Hoci Məlo Asifi çan qılə məloon perosnişe. Çəy ım zoə tosə ımru oxoy Qokçayədə məlo be. Veyə hurmətxıvand be. Bə rəhmət şeədə de əhali pie hejo əyo dəfn be. Çəy ğəb bə ziyarətqo oqarde. Məlo Mirəkbər ıştən fot kardışe 1979-nə sori. Əncəx hafizonədə jiedə Məlo Mirəkbər. Çimbəçətonən hejo bəjie. 21.08.2012.
Iştı dıli bakarden şo. Əyo bətı mahol bədon...” Ovaşde Xan çı ton bə ton. Xani vote: ”Nime qınom. Xani qıno, Xani inom.” Xanışon bə mənzıl varde, Şanqışon əv mehmon karde. ...Vardışone pata polo, Xani harde tata polo. Zəhərinbe vətə polo. Xanən marde şe də polo! Potoşo vey usto bəme, Bo Həsəni ğəsdo bəme. Bımi şo be Urusi çar, Toloşi qəv jə be haçar: Nınəvi ın qəp har kədə, Kışteşone Mir Həsən Xan! Məvotənən bə bərkədə: Kışteşone Mir Həsən Xan! Kışteşone Mir Həsən Xan! Dınyo qıle ğıybətxonə. Çəmə tarıx ibrətxonə! (DƏVOMIŞ HESTE)
Òîëûøîí Ñÿäî
ХЫДО КИТОБОН
Rut И ра дя Мя ли ко ва ира да ма ли ко ва@ маил. ру. 3 Rut iyən Boaz 1 Ruji Ruti həsı Naomi votışe bəy: «Çımı kinə, boştı baxtəvərətiro pəydo nıkəm qıləy rohatə vırə? 2 Diyəkə çəmə avlode ıştı deçəy koəkə kinon çəy hiyədə ko kardə
Boaz. Əv ımşanqo cəv voəvarz doydə xəməncoədə. 3 Tınən dənışt, bəştə ətır bıjən iyən tankard ıştə ən reçinə oləti, evo bə xəmənco. Əncəx ıştəni nişo mədə bəy tosə əv ıştə harde-peşome sə nıkardə. 4 Kəynə ki əv şe bo hıte, pəydo bıkəyş çəy vırəy, okəyş çəy lınqon səpe, olxartiş çəy lınqon tono. Çəyo əv ıştən bəvote bətı çiç karde lozime».d 5 Ruti votışe bəy: «Əməl bəkardem bəştı votəyon həmməy». 6 Rut evoy bə xəmən, rostnişe bə vırə ıştə həsı asbardəyon. 7 Harde-peşome bəpeştə Boazi kef saz be, çəyo şe bo hıte məhsuli tayə tono. Rut tamtamijə oməy, okardışe çəy lınqon
¹ 54 23 avqust 2013-íÿ ñîð
səpe, olxarte çəy lınqon tono. 8 Şəvi nimədə iberdəmədə Boaz dəlarzəy iyən peqarde erəxeədə vindışe ki, qıləy jen olxartə çəy lınqon tono. 9 Boazi votışe bə jeni: «Tı kiş?» Jeni cəvob doşe: «Az ıştı nokə Rutim. Iştə ın nokən edə deştə dovnə, çumçıko tı çımı ğəyyumiş». 10 Boazi votışe: «Bıdə Rəbb xəy-dıvo bıdə bətı, çımı kinə! Oxonə xəymandəti həniyən çoke sıftənənisə. Çumçıko nınəvəyş nə bo kosibə, nəən ərbobə cıvoni. 11 Çımı kinə, həni mətars! Az bəkardem botı ıştı votə har çiy. Çəmə şəhri həmə əholi çok zıneydə ki, tı əxloğinə jeniş. 12 Roste, azim ıştı ğəyyum, əncəx ıştı heste çımısə nezə ğəyyum. 13 Bımand ın şəvi, qirəm maştə ə odəmi bıpiyoşe botı ğəyyuməti karde, vey çok, bıdə bıbu. Ne, ehanə imtono bıko çımiku, ğəssəm bıbu bə bəyjiyə Xıdo, az ıştən bəbem ıştı ğəyyum. Hələlığə bıhıt tosə maştə». 14 Rut
5
hıte çəy lınqon tono tosə çəsəy iyən rujnıobə – insonon yəndı nıznə vaxti əşte bə səpo, çumçıko Boazi votəşbe: «Bıdə hiç kəs nıznı ki, ım jen omə bə xəmən». 15 Çəyo Boazi votışe bə Ruti: «Peqət ıştə şoli, bıqət iyo». Ruti peqətışe ıştə şol qətışe çəy kənoku. Boazi ekardışe şəş pamyə cəv şoli səpe doşe bəy. Rut oqarde bə şəhr. 16 Əv ıştə həsı tono omeədə çəy həsı votışe bəy: «Çokne be çımı kinə?» Ruti qəp jəşe boştə həsı Boazi boəy kardə har çiy, 17 çəyo votışe: «Əy doşe ın şəş pamyə cəv bəmı votışe ki, təylədast oməqard ıştə həsı tono». 18 Naomi votışe bə Ruti: «Çəşkə çımı kinə, diyəkə çı koy oxoy çı curə orəxeydə, çumçıko ə odəm dinc əbıni, ımruj bə sə nıjəno ın koy».
(hestşe dumu)
“Tolış” jurnali əncəx tolışon həxədə nıvıştedə... 8 iyul 2013-minə sorədə az İroni Taleş (Həştpər) şəhrədə çı İroni “Tolış” jurnali sərredaktori kədə mehmon bim ki, çımikuyən istifodə kardıme. Dı kəs, dı bıyə dessə şəvi nimə nıştimon, Şəhram Azmudə çımıku, azən Şəhram Azmudəku mısahibə peqətmone. Az, qəzeti 2 manqbe dərc kay zınedənıbim, bə qornə mısahibə bə handəkəson nəzə ısət rosnedəm. - Çəmə ımrujnə mısahib çı İroni “Tolış” jurnali sərredaktor Şəhram Azmudəye. Şəhram məllim, əmə şımə mehmonimon, hisob bıkəmon ki, şımə çəmə qəzeti mehmonişon, əmə ıştənı ıştə kədə zınedəmon, xəş oməşon bə “Tolışon Sədo” qəzet. Şımə ıştə jurnali həxədə tikəy məlumat bıdən ki, bıdə Azərbaycani tolışonən bı barədə məlumatşon bıbu - Əvvəla əve ki, bə Azərbaycanada jiyə tolışə bıyon, hovon ıştə səlomi rosnedəm.
Əy votem pidəme ki, tı iyo mehmon niş, tı ıştə çə kəyku (Azərbaycani nəzədə qətedə. red) oməş bəştə bı kə. Tolışon dıqlə devlətədə jiydən, həm İron şımə kəye, həmən Azərbaycan çəmə kəye. Xəş oməş bəştə bı kə. - Ve sağbən. - Çəmə “Tolış” jurnali iminə numrə əmə 9 sor çimi bə navmon dərcmon ka, 6 sor nim jurnal manqadə i kərə beşe, peşo İroni hukumət çəmə jurnalış dəbastşe, 30 manq 15 ruj davardedə çə tarixiku, ısət şık bə Xıdo çəmə juurrnal tojədən beşedə. Əmə bəvədə xəyli təloşmon dəvonimone, çəmə şəhri odamonən bə hukməti ovardşoon kay ki, ın jurnaladə bə devləti əleyh hiççi ni, jurnal əncəx tolışi barədə, çəy mədəniyyəti barədə, çəy tarixi barədə nıvıştedə, 30 manq 15 ruj dəvarde, bəmə votşone ki, bışən ıştə jurnalli dərckən, şık bə Xıdo ısət əmə ijənən “Tolış” jurnali dərc kardedəmon. 18 ruj çimi bə nav çəmə jurnali peş dəbaste iminnə numrə dərc bə, 10-12 ruji bə peştən, İnşallah ki, omə numrəən dərc bəbe. - İnşallah. Şahram məllim Azərbaycanada jıqo qıləy qəp heste: Lankonədə tolış be hostone, Masaluədə tolış be çətine. İronədə çooknəye, tolış be hostone, ya çətine? - Xub, (çok. red) həm hostone, həm çətine. Hostone bə qornə ki, hukumət boəməro xəyli şəraitış okardəşe, əqəm pidə tolışi zıvonədə qəzet, jurnal, kitob dərckəş, hukumətən bəy icozə bədo, muşkilişbedəni. Bı çimi qornəye ki, İroni tolışon 4-5 qılə qəzet, jurnalşon heste, duze, çəvon veyni ixtisasən çı tolışi jimoni həxədə nin, əncəx ijənən çəvonən tolışə ənıvıştonşon heste, çəmə zıvonədə nıvıştedən. Çətinış ıme ki, bəmənən hukumətiku maliyyə dastək kam bedə, əncəx kaman
bıbu – bedə. İjənən votedəm: ki ki ıştə tarixi, fərhənqi (mədəniyyyəti. red) həxədə kitob, qəzet vadoy pidəşe – hiç çətinətiş bedəni - İronədə Tolışə məhol yole, şıməku ədəbi zıvon çoknə peqəte bedə, kon şəhri zıvone İroni tolışon ədəbi zıvon? - Çəmə kitobonədə, jurnalonədə ki, bə tolışi nıvıştedən, hələm ədəbi zıvon ni, az, Şahram Azmudə ki, bə tolışi zıvonədə nıvıştedəm, ıştə Asalemi ləhcədə bənıvıştem, Fərəməzi Məsrur, Xıdo əy rəhmətkə, Masalijbe, əv Masali ləhcədə ənıvışti, Armin Fərdi ki, Fumənıje, əv Fuməni ləhcədə nıvıştedə, məsələn, Ostoroədə şer nıvıştə tolış şeri ıştə Ostoro ləhcədə bənıvışte. Çəmə ədəbi zıvonmon ni, ım xəyli hiçe, əmənən pidəmone ki, tolışon, Ostoroku, Masaliku, Ambaraniku, Həştpəriku, Şanderməno, Masuləku, ə tərəfonku ki, tolışə məholonin, tolışə şəhəronin, har məntəğəku 1kəs, 2 kəs, 3 kəs ruşinfikon qırdə bıbəmon, ın məsələ bə myon bekəmon ki, ədəbi zıvoni məsələ həlkəmon, ın məsələ çəmə dardinə məsələye. - İnşallah ki, şımə bıımi muvəffəq bəbeşon. Qıləy sıxanan bıparsom: Şımə jurnali riz çoknəye: Dini mövzuye, Tarixi mövzuye, ya sərbəstə mövzuye? - Çəmə jurnalada əsas mövzu tolışe. Har çi nıvıştəmon bə tolışi ayde: bə tolışi tarixi, bə tolışi təcənnumi, bə tolışi ədəbiyat, bə tolışi coğrafiya, fərhənq, şer, musqi, har çi ki, bə Tolışi aide – çəy çəmə jurnalada vırəş heste. De hukuməti koymon ni, hukuməti jurnalış heste, vəy hukuməti həxədə nıvıştedən. Dini həxədən ki, nıvışteyədə, ə çi bənıvıştemon ki, əv bə tolışi ayd bıbu, ın tərəf sınniye, ə tərəf şiəye, bı jıqo koon vırə doydənimon. Çəmə jurnal sırf bə tolışi ayde. - 2 sorr nim çimi bə nav şımənşon həbsşon kardəşonbe, əmənən Azərbaycanədə ve mutəsir bemon ki, İroni “Tolış” jurnali sərredaktorşon qətə, çəmə Azərbaycani tolışon mənəvi
dastəkon hison kay, ya ne? - Əvvəla az ımi bıvotom ki, həmmə tolışonku dastəkım his kame, həm Azərbaycani tolışonku, həmən İroni tolışonku. Əncəx ımən hestbe ki, i dəstə bə hukməti ovardşon kay ki, Şahram Azmuda bə devləti əleyhış hiççiş kardəş ni, hiç xətoko ni, i dastən bəçımı xıyzoni koməkətişon kay. Bı baradə bə həmə tolışon təşəkku kardedəm. Kali tolışonən tarsəyn ki, Şahramşon qətə, əməniən bəqəten, əncəx əvon sərəsedənıbin ki, Şahram çiçiş kardəşe ki? Şahram adi jurnaliste, əncəx ıştə miləti həxədə nıvıştəşe, - Şahram məllim, zınedəşon ki, 1 sorisə veye ki, çəmə milləti patrotə zoə, tolışi ruşinfikə alim, çı “Tolışi Sədo” qəzeti sərredaktor Hilal Məmmədov zindonədəy, əçəy madonədəyən qıləy əve ki, əv de İroni kəşfiyatəkə Əli Əbdoli əməkdaşatiş kardəşe, bı barədə şımə fik boəməro ve ğıymətine. - D-r Hilal Məmmədovi qəte xəbə bəmə rəseyədə ve pərişon bimon, bı barədə çiç vote bənem? Əli Əbdoli qıləy kosibə alime, əv əncəx deştə elmiyə koon məşğule, hiç İroni hukumətən dyəy bə ro şedəni, bə vaxti Novruzəli məllimiyən jıqoşon qəte, de iqlə Elman Quliyevi vote dıqlə alimi qəte bə sə dəşe bedəni. Çəmə umumon heste ki, çı Azərbaycani yolon bı koədə çı Hilal məllimi beqıno be zınedən, bı qornəən bə çaşimon ki, bı nezonədə d-r Hilal Məmmədov ozodyətiədə bəbe. - Bə çəmə tolışon şımə orzu? - Çı orzu kay bəbe ki? İqlə orzum heste: ıştə tolışəti nığo bıdən, Xıdo ıştən şımə peştədə bıbu, İnşallah. Rafiq Cəlilov Həştpər 08 iyul 2013-minə sor
6
¹ 54 23 avqust 2013-íÿ ñîð
Òîëûøîí Ñÿäî ələkraM HüMMətov: "tEr
"Mən ErMənistanda olMaMişaM, aMMa, Etatist.com saytının Əlikram Hümmmətovdan götürdüyü müsahibəni olduğu kimi veririk, (hətta səhflərinə də dəymirik). Baxmayaraq ki, Əlikram Hümmətov “məni qeyri-qanuni silahlı dəstələr yaratmaqda ittiham etdilər” deyir, Etatist.com saytı yenə də giriş hissəsində onun haqqında yazır: “ölkəni bilərəkdən etnik zəmində bölmək maddəsi ilə cəzalandırılaraq ömürlük həbsə məhkum edilən”. hər necə olsa da özündə bu cəsarəti tapan Etatist.com saytına minnətdarlığımızı bildiririk. Buyur əziz oxucu, buda müsahibə, qiyməti isə özün verərsən….
"Mən Ermənistanda olmamışam, amma, əgər imkan yaransa, tərəddüd etmədən ora gedərəm" Etatist.com susan adamları danışdırmağa davam edir. Prezident İlham Əliyev onu əfv etdiyi gün, o Azərbaycan vətəndaşlığından məhrum edilmişdi. Uzun müddətdir Azərbaycandan uzaqda yaşayır. Ondan müsahibə almaq istədiyimizi deyəndə razılıq verdi, amma şərti də var idi: müsahibəni olduğu kimi verək. Bu həm də bizim prinsipimizdir deyib, elə də etdik. Suallarımız sərt olsa da hamısına cavab verdi. Amma etiraz da etdi, "suallarınız provakasion suallardır" dedi. Bu bizim peşə fəaliyyətimizdir, sərt suallar həqiqət üçündür çünki... Etatist.com-un müsahibi hərbi hazırlıq üzrə müdafiə nazirinin sabiq müavini, polkovnik, ölkəni bilərəkdən etnik zəmində bölmək maddəsi ilə cəzalandırılaraq ömürlük həbsə məhkum edilən, daha sonra prezident İlham Əliyevin 3 sentyabr 2004-cü il tarixli 119 saylı sə-
rəncamı ilə azadlığa buraxılan, sonra ölkə vətəndaşlığından çıxarılaraq Azərbaycandan kənarlaşdırılan və hazırda Hollandiyada yaşayan Ələkrəm Hümmətovdur. "Verdiyim cavablar ya dəyişdirilir, ya da hazırkı iqtidarın təbliğatına uyğun düzəlişlər, epitetlər əlavə edilir" - Uzun müddətdir Azərbaycan mətbuatında görünmürsünüz, buna səbəb nədir? - Azərbaycan mətbuatında mənə ünvanlanan hər hansı suala daima cavab vermişəm və verəcəyəm. Problem ondadır ki, verdiyim cavablar ya dəyişdirilir, ya da verdiyim müsahibə, məlumata etik normalara uyğun olmayan, hazırkı iqtidarın təbliğatına uyğun düzəlişlər, epitetlər əlavə edilir. Yəqin ki, bu da az-cox mənim zəhmət və fəaliyyətimi qiymətləndirməyi bacaran, insaf və vicdandan məhrum olmayanların etirazina səbəb olduğundan, qəti etirazlarla qarşılandığındandır ki, son zamanlar mənə müraciətlər olunmur. "Məni və məsləkdaşlarımı qeyri-qanuni silahlı dəstələr yaratmaq maddəsi ilə mühakimə etdilər" - Siz separatizmdə təqsirli bilinərək həbs edilib, uzun müddət azadlıqdan məhrum edilmisiniz. Bu barədə nə deyə bilərsiniz hadisələr necə başladı? - Sualınızın qoyuluşundan bilinir ki, son 20 ildə haqqımda aparılan təbliğatın təsirindən xilas ola bilmirsiniz. Sizləri qınamıram, təqribən 20 il barəmdə Azərbaycanın elektron mediasında, məktəb dərsliklərində normal insanların ağlına gəlməyən yalançı təbliğat aparılıb, o təbliğatın əsas səbəbi heç kəs tərəfindən araşdırılmayıb, iqtidaryönümlü və ya müxalifət olmasından asılı olmayaraq kor-koranə qəbul edilib. Əsas məqam ondadır ki, nə istintaqın hazırladığı ittihamnamədə, nə də barəmdə cıxarılan məhkəmə qərarlarında nə separatcılıqla, nə də TMMRlə əlaqədar bir kəlmə də yazılmayıb. Məni və məsləkdaşlarımı qeyri-qanuni silahlı dəstələr yaratmaq maddəsi ilə mühakimə etdilər. Buna baxmayaraq, üstündən 20 il keçib Azərbaycan cəmiyyəti hələ də iqtidar və müxalifətin mənim haqqımda yaratdığı streotiplərlə yaşayır. Burdaca bir faktı qeyd etmək yerinə düşərdi: Mənim Avropa Məhkəməsinə şikayətimlə əlaqədar AzTV-nin rəhbəri N.
Xudiyev Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinin sorğusuna təqdim etdiyi rəsmi məktubda (həmin məktubun surətini feysbuk səhifəmdə yerləşdirmişəm) bildirdi ki, haqqımda heç vaxt, heç bir veriliş efirə verilməyib. Bu fakt, Azərbaycan Respublikasının iqtidarının mənim barəmdə tutduğu qərəzli mövqeyi bir daha dünya ictimaiyyəti qarşısında əyani sübut etdi. İstər ibtidai istintaqda, istərsə də məhkəmə araşdırmalarında bu barədə mən şəxsən nəsə yazmaq istəmişəm və buna heç vəchlə imkan verilməyib, yazdığım qələm zorla əlimdən alınıb. Çünki qanunsuzluq o dövrdə hakimiyyət tərəfindən olunub, qanunvericilik orqanına etdiyimiz rəsmi, yazılı müraciət müzakirəyə cıxarılmayıb, gizlədilib. O vaxt mövcud olan konstitusiya aktının tələbləri səviyyəsində edilən müraciətə, bu günə qədər cavab verilməyib. "Mən də yazdım, amma Ermənistan Respublikasının o vaxtkı prezidenti Ter Petrosyanın adına" Bir fakt da xatirimdədir; 1998-ci ilin fevral ayında ölüm hökmünün ləğvi ilə əlaqədar, ölüm hökmü ilə həbsdə saxlanılanlardan əfv ərizələri və standart anketlər doldurulması tələb edilirdi. Mən də yazdım, amma Ermənistan Respublikasının o vaxtkı prezidenti Ter Petrosyanın adına. Ona bildirdim ki, yaradılışında və rəhbərliyində iştirak etdiyim hərbi hissə, hansı ki, Azərbaycanda qeyri-qanuni hesab edilərək, mənə ölüm hökmü çıxarılıb, Qarabağ müharibəsində minlərlə erməni döyüşçüsünü qətlə yetirib. Vətənimdə mənə buna görə ən ağır cəza verilibsə, sizdən üzr istəyib əfv xahiş etmək məcburiyətindəyəm. Anket və ərizəm həbsxana rəhbərliyi tərəfindən oxunmadan Prezident Administrasiyasına göndərilmişdi və 2-3 gündən sonra, baş verənləri xatırlayanda gülümsəməyə bilmirəm... Bir də onu əlavə etmək istəyirəm ki, Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinin barəmdə cıxardığı qərarın cərimə hissəsi icra edilsə də, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinin plenumu, barəmdə ölkə məhkəmələrinin çıxardığı qərarlarının ləğvi barədə hələ də qərar verməyib. Görünür, götürdükləri beynəlxalq öhdəliklərin ziddinə olaraq qərar vermək niyyətində də deyillər. "Bunu biz talışlar üçün etməsəniz, heç kim Azərbaycana inanmaz və cətin ki, ərazi butövlüyünü bərpa etmək mümkün olsun" - O zamanlar Heydər Əliyev Rəhim Qazıyevlə sizin münasibətlərinizdən danışırdı. Həqiqətən cənub məsələsinin ortaya atılmasında Rəhim Qazıyevin rolu var idimi? Yox idisə kimin rolu var idi?
- Heydər Əliyev barəmdə sona qədər heç nəyi demədi. Yaratdığı yalancı vətənpərvərlik şousundan yararlanaraq, adımdan istifadə edib, rəqib saydıqlarını sıradan cıxartmaq ücün hər şeyi etdi... Siz də hələ də cəkinərək, talış xalqının taleyi haqda danışmaq əvəzinə hansısa "cənub məsələsi" kimi qondarma adı təkrar edirsiniz? Azərbaycan Respublikasında sayca ikinci etnos olan talış adında butöv bir xalq, hər nədən, o cumlədən dilindən yaşam vasitəsi kimi istifadədən məhrum edilməklə, zorakı assimliyasiya prossesini yaşamaqdadır. Sizsə bu məsələdə də kiminsə rolunu axtarırsınız, bununla da iqtidarın talışların yaşam hüququnu tanımamasına haqq qazandırırsız. Özünə hörmət edən hər bir talış, eləcə də talış xalqının qabaqcıl fikirli on minlərlə ziyalısı bu cür ədalətsizliyə qarşıdır. Burda hansısa kənar qüvvənin barmağını axtarmaqdansa, AR–da xalqlarımıza qarşı yeridilən etnosid siyasətini görmək lazımdır. Biz öz milli mənliyimizlə yaşamaq istəyirik, bu haqqı Allah bizə verib. Vətənimiz Azərbaycanda da bunu anlayaraq, əlimizdən aldıqları bu haqqımızı bizə qaytarmalıdırlar. Bunu biz talışlar üçün etməsəniz, heç kim Azərbaycana inanmaz və cətin ki, ərazi butövlüyünü bərpa etmək mümkün olsun. Serbiyada da müharibə və albanların deportasiyası ilə ərazi bütövlüyünü bərpa etmək istəyəndə, bombalar Belqradda partlamağa başladı... - Azərbaycanın müharibə etdiyi bir sırada ikinci Qarabağ məsələsi ilə üz üzə qalmalı olduğuna həqiqətən inanırdınız? - Azərbaycan müharibə edəndə biz talişlar kənarda qalmışdıqmı? Bir nümunə göstərin ki, biz talışların toplaşdığı 704cü briqadanın müdafiəsində durduğu cəbhə xəttində bir addım geri çəkilmə olsun, bir qarış torpaq təslim edilsin! 1992ci ilin noyabr ayında briqadaya həvalə edilmiş 48 km-lik cəbhə xətti nəcə təhvil alınmışdısa, bu gün də həmin vəziyyətdə qurduğumuz müdafiə sistemi, istehkamları ilə göz qabağındadır. Əgər, biz ikinci Qarabağ yaratmaq istəsəydik, imkanlarımızı cəbhə xəttində saxlamaz, Heydər Əliyevin 5 günlük atəşkəs elan edib, erməni hərbi birləşmələri üçün sol cinahımızı gecə ikən boşaltdırıb, avqustun 21-də (1993) onların Ağcabədi istiqamətində arxamıza keçərək mühasirəyə almalarının qarşısını 76 nəfər şəhid verməklə almazdıq və biz şəhidlərimizin (Allah onları qəni-qəni rəhmət etsin!) dəfni ilə məşğul olanda, Lənkəranda "ictimaiyyətin" etiraz mitinqlərini cinayət aləminin avtoritetlərinin köməyi ilə təşkil edilməsinə imkan verməzdik. (ardı səhifə 7-də)
Òîëûøîí Ñÿäî
7
¹ 54 23 avqust 2013-íÿ ñîð
PeTrosyAndAn üzr İsTədım"- eksklüzıv əgər İmkAn yArAnsA, Tərəddüd eTmədən orA gedərəm" lış dilində radio, TV, məktəb yaratsın, ölkə başçısına etdiyimiz bu məsələlərlə bağlı müraciətlərə səviyyəli bir cavab verilsin, biz talışlara həqiqi qardaşlıq (hərçənd ki, qardaşları, dostları cox uzaqlarda axtarırsınız) nümunəsi yaratsın, minnətdarlıq edib, qiymətləndirməyi bacaran xalqın övladıyıq, ona ləyaqətlə əvəzini verərik.
(Əvvəli səhifə 6-da) "Mən Ermənistanda olmamışam, amma, əgər imkan yaransa, tərəddüd etmədən ora gedərəm" - Bir müddət bundan öncə Ermənistana səfər etmişdiniz, bunun səbəbi nə idi? Nə üçün bir zamanlar ermənilərə qarşı hərbi cəbhə tutmuş olduğunuz halda indi Yerevana səfər edirsiniz? - Yenə yalana söykənən sual... Mən Ermənistanda olmamışam, amma, əgər imkan yaransa, tərəddüd etmədən ora gedərəm. Niyə də getməyim? Hazırda ki, hec bir müharibə yoxdur. Calışaram ki, mövcud hakimiyyətin, onun rəhbərlərinin, öz hakim mövqelərini qorumaq naminə, daima qonşu kimi yaşamağa məhkum xalqların, aralarında ədavəti, nifrəti yaymaqla özlərindən diqqəti yayındırmaları barədə danışım. "Yaşamımıza yardım edənlərə minnətdarlıq etməyi ancaq kişilər bacarar və etmişəm" Az Tolışım... Tolışim, çımı şinə zıvon heste! Kom qılə kandulə jıqo şon heste?! Bə dınyo dim pevılo bə Tolışon Hiç zıne bedəni çan milyon heste Tolışi zəmin dı poə be arədə Bəjapə yolə Tolışə Və-ton heste.
- Bir müddət bundan öncə Dağlıq Qarabağda fəaliyyət göstərən talış radiosu üçün ermənilərə təşəkkür etmişdiniz? Bunun səbəbi nə idi? - Talış xalqının yaşamı, onun dilinin inkişafı barədə bizə yardım edən hər kəsə, məqsədinin nədən ibarət olmasından asılı olmayaraq, təşəkkür etməyin icazəsini kimdənsə almaq barəsində düşünməmişəm. Mən adımla, talışlığımla vətənimin övladıyam, sahibiyəm. Düşmənin mərdliyini, dostun namərdliyini qiymətləndirməyi bacarmaqla yanaşı, heç kəsə süni formada xoş gəlməyə yox, öz adım - talışlığımla yaşamağa üstünlük verirəm. Vətənimdə bir xalq olaraq ölümümə, yox olmağıma ümumölkə miqyasında dövlət rəhbərliyinin istəyi və təbliğatı ilə ictimai fikrin formalaşdırılması ən yüksək həddə olan bir məqamda, yaşamımıza yardım edənlərə minnətdarlıq etməyi ancaq kişilər bacarar və etmişəm. Minnətdarlıq etməməyi isə qeyri-məntiqi bir əməl sayıram. Milyardları olan Azərbaycan Respublikası taAtropati , Həzi jıqo son heste?!? Boçi bəpe Tolışi həxi xəlx bəhə? Bəs bəməku Babəki vijdon heste?! Bə Nohəxi damə nıboş, kofiriş Oxo çəmə din heste, imon heste! Ay Mirfəyaz xəlği bıvot canq bıkən Sıvoy marde, har dardi damon heste..
Xolxol, Həştpər, Fəxrobod, Ənbaron Nəmin heste, Biləsə, Səlyon heste. Həmoşəru, Ostoro, Varğədiz Lik heste, Masal heste, Lankon heste. Çanən hıvuj bıbo Tolışi məhol, Ğurbinə Tolışon iyo zindon heste.. Millət kəynə ıştəni Millət bəne? Sə dəbəşe bay yolə məydon heste. Mandəm ijən mot bə dınyo koy, Boli,.
02.08.1988 Tolış heyyy Vəse anə hıtimon, Bəşdə holi motimon Zəmone i bıbəmon Ya dırıst ni bıbəmon. Çəmə çokə boon hestin Ğıryətinə zoon hestin Ha lovən "bəşt ha Tolış" Hiç məstəni da Tolış.
- Həbsdən azad olunduqdan sora heç vaxt rast gəlməmişəm ki, öz fəaliyyətiniz barədə danışasınız. Həqiqətən özünüzü 1993-cü il hadisələrinə görə təqsirli hesab edirsinizmi? - Yox. Azərbaycanın müstəqilliyi naminə aparılan mübarizələrdə, həbsdə yatdığım, rus ordusu ilə üzbəüz qaldığım, müharibədə iştirak etdiyim dövrlərdə çəkdiyim əziyyətləri, heç xatırlamadınız da. Sərf etmir, sizə ancaq duşmən obrazı lazımdır. Mənə edilən pisliklərə və çəkdiyim əziyyətlərə görə nadanlığı və onun daşıyıcısı olan ictimai fikrin yaradıcılarını qınayıram. - Rusiyanın Azərbaycanla münasibətlərinin pozulduğu sırada yenə etnik kartdan istifadə olunacağı ehtimal edilməkdədir. Bununla bağlı hər hansı bir təklif almısınız? - Kimin kiminlə münasibətinin necə olmasının "milli azlıq" adlandırdığınız talış xalqının yaşam istəyinə nə aidiyyatı? Əgər belə bir problem yaranıbsa, bunda günahı niyə Azərbaycanda milli zəmndə dövlət siyasətinin naqisliyində axtarılmasın? Nə üçün bu və ya buna oxşar problemlərin yaranmasının səbəbkarı olan hakimiyyət qınanmasın? Problem varsa, ondan düşmən tərəfin istifadəsinə imkanı yaradan hazırkı iqtidar, onun ali rəhbərliyidir. O, cavab verməyə vadar edilməlidir. Cavab verməlidir ki, problemləÇı kon oxoy çiç bəbe? İ nıbəmon hiç bəbe Ha Xıdo çiç be qınom Bətıme dıvo sənom Qləy xəyəvo bıjən, Bırəy "Qiləvo" bıjən Tolış bəştə bələd bu Im siyo avon rə rəd bu Tolışi osmoniku Dard erədbu coniku Dılon dardon ov bıbu De iyəndı sof bıbu. Bəştə bo bəjiyə mardon. Ğurbətoən oqardon Tolışi mərdə zoon Tolışi merdə zoon. Vətənədən vey həni Fido əkə ıştəni Həxi roədə bə canqin İ dimədən, i ranqin.
ri vaxtında görüb aradan qaldırmayıbsa, deməli ölkə ücün təhlükənin yaranmasında, Azərbaycanı istəməyənlər üçün bilərəkdən və ya nadanlığından fürsət, imkan yaradir. - Ermənistana və ya İrana səfər etdikdə sizi hansı statusda qəbul edirlər? - Hələ ki, belə səfərlərim olmayib, olmayan nəsə barədə danışmaq, qeyrimümkündür. - Azərabaycan gedən prosesləri izləyirsiniz? - Gündəlik izləməyə olan imkanlardan istifadə etməklə, calışıram. - Milli Şuraya münasibətiniz nədir? - Bu formatın yaranması düz beş il yubanıb, yenə şükür, yaranıb. Amma, romantik, kortəbii millətci quzğunların təmsilciliyi, Azərbaycanda yaşayan, türk olmayan digər xalqlara münasibətdə ciddi narahatçılıq doğuracağının nəzərə alınmamasına təəssüflənirəm. - 2013-cü il prezident seçkiləri ilə bağlı düşüncələriniz nədir? - Mövcud seçki qanunları və sistemi ilə aparılan seçkilərdə, seçki yeşiklərindən hökmən, hazırkı rejimin nümayəndəsi cıxacaq! - Azərbaycana qayıtmaq niyyətiniz varmı? Bu istiqamətdə hər hansı bir fəaiyyət göstərirsinizmi? - Niyyətim və boyük arzum var və bu istiqamətdə də daima calişmışam, fəaliyyətdəyəm. Rejimdən xilasımızı - güc olub birlikdə həyata kecirmənizə buradan xidmət etməyə də, gücüm çatan səviyyədə hazır olduğuma bildirməyə şadam. Boy ımoni nığodən Vindəjon dasto şedən Hilalmon zindonədəy Tolış imtohonədəy. Bəmə yolə doğ qınə Novruzəli ğərinə. Tifoğıj mande rınə Bırındən Tolşi bınə. Ha Xıdo bəbolimon Kıştdən Tolşə alimon Veən əmə lolimon İnsof bo bə zolımon. Vay dədəm vay, nənəm vay Oğo bi Tolış Hayy, hayyyyyyyyyyy Mirfayaz Likməkani Lik, Veri
№5 3 2 3 a v q u s t 2 0 1 3 - í ÿ ñ î ð
Цфцг-С ММЖ (ВЮ ЕН 1800107871)
DƏYƏRLİ KİTAB
B
u gün hamı kimi mən də "Azərboyconi tolışon ədəbiyot" ( Bakı-2013, 283 səh) kitabının işıq üzü görməsinə sevirəm və onun müəllifi tədqiqatçı, ədəbiyyatşünas, şair Allahverdi Bayramini ürəkdən təbrik edirəm. Kitab Azərbaycan Respublikası Talış Mədəniyyət И ра дя Мя ли ко ва Mərkəzinin təşəbbüsü, A.V. ира да ма ли ко ва@ маил. ру. Əbilov, F.F. Əboszodə, H.M. Məmmədov, R.Ş.Cəlilovun ümumi redaksiyası altında çapa hazırlanmışdır. Kitabın elmi redaktoru M. Q. Əliyev, baş redaktoru isə mənəm. Kitabın 3 cilddən olması nəzərdə tutulur. Hazırki I cild 3 fəsildən ibarətdir. İ fəsilə talış folkloru və ona aid mini antologiya, II fəsilə XX əsr talış ədəbiyyatı, III fəsilə müasir talış ədəbiyyatı, talış ədibləri ilə müsahibələr, onların yaradıcılıqlarına aid təhlillər, məqalələr və əsərlərindən nümunələr daxil edilmişdir. Kitabda 4 müəllifin- A. A. Bayraminin, M. Q. Əliyevin, X. Ş. Ağayevin, M. S. Əhə¬do¬vun, 25 talış ədib-
inin həyat və yaradıcılığı haqqında talış dilində Азяр бай жан да бир чох дил ля ря йа зы лы, ши фа щи yazdıqları 37 məqalə, 4 esse və 2 müsahibə yer биз нес, Но та риал тяр жц мя ляр вя мятн ля рин almışdır. Növbəti cildlərdə həm də digər müəlliflərin йы ьыл ма сы хид мя ти ни тяг дим едир. Биз Азяр talış ədəbiyyatına aid araşdırmaları toplanacaqdır. Kitabın ərsəyə gəlməsi Allahverdi Bayraminin бай жан, Рус, Ин эи лис, Та лыш, Фарс вя с. дил ля ideyasıdır. Bu böyük zəhmətkeş insan bu məqalələri ря йа зы лы тяр жц мя ляр еди рик. Ят раф лы мя лу illərdir yığıb və saxlamışdır. Bir gün bu kitabın artıq hazır olduğunu mənə bildirdi və kitabın redaktəsini мат ал маг вя йа хид мят ля ри миз дян бящ ря mənə həvalə etdi. Buna mən də çox sevindim. лян мяк цчцн Düzü, bu kitabı redaktə etmək ağlıma belə gəlməzdi. Demək olar ki, Allahverdi müəllim məni (012) 564-68-91 нюм ря си ня bu işi görməyə sövq etdi. Allahverdi müəllimin həlimliyi bu işin sürətlə gedişatına geniş təkan verзянэ едя вя йа di. Əvvəlki günlər müəllim tələsirdi kitabı çapa verжом мер жиал_ ма на эер @у фуг .аз məyə, sonrakı həftələr Allahverdi müəllim qeyе лект рон цн ва ны мы за йа за раг dlərimi görəndən sonra bildirdi ki, belə işdə tələsmək olmazmış, dodo. Redaktə edərkən bir şeyi başa яла гя сах ла йа би ляр си низ. düşdüm ki, insan başqasının səhvləri üzərində işləyə-işləyə özü də kamilləşir. Kitaba böyük ustadımız Fəxrəddin Abbaszadə ön söz yazıb. Mən onları təkrar- haqda yazını əvvəl redaktə edə bilmədim. Bilmədim ona görə lamaq istəmirəm. Bu kitabı redaktə etdiyimdə Talış yazarlarının ki, göz yaşımı sağlaya bilmirdim. Hadisələrin sonunu oxubir qismi ilə yaxından tanış oldum. Elə yazarlar vardı ki, mən mağa səbrim çatmırdı, sanki hər şeyi tez bilmək istəyirdim. ilk dəfə idi onlar haqda burada oxuyurdum. Kitabın ən gözəl Tofiq İlhamın həyatı məni çox kədərləndirmişdi. Allahverdi məziyyəti bir də ondadır ki, onun vasitəsi ilə biz həm müəllim köməyimə çatar- deyə ona zəng etdim ki, müəllim yazarlarımız haqda mülahizələri, həm də ədəbi dilimizi bu hadisənin axırı nə oldu? Sizcə, müəllif mənə nə dedi? " Səbr qoruyub saxlamış oluruq. Kitabda mənim üçün sevindirici edin, axıracan oxuyun",-dedi. Nəhayət, göz yaşları ilə həmin hal bizim floklorumuz barədəki yazılar idi. Belə yazıları redak- hekayəni redaktə etdim. Yaxşı ki Allahverdi müəllim belə kitabı qələmə alıb. Nə tə etmək heç də asan deyildi mənim üçün. Amma çətin olduğu qədər belə məqalə topluları çox yazılsa, yaxşıdır. Yaxşıdır ona qədər də şirin idi mənə. görə ki, həm yazarlar haqda məlumatımız olur, həm də Nə qədər sevinsəm də, redaktə zamanı bəzən ağladığım da olub. Bu hissimi sizdən gizlətməyəcəm. Ona görə bu kitabın xalqımızın ədəbiyyatına, mədəniyyətinə xidmət etmiş oluruq. Əziz oxucular, mən də bu kitabı redaktə etməklə dilimbir sözünü belə buraxmadan oxusanız, talış yazarlarının təzadlı izə və xalqımıza xidmət etdim. həyatı ilə tanış olacaqsınız.. Məni ağladan məhrum şairimiz “TALIŞ.ORG” Tofiq İlhamın həyatı, yaşam tərzi oldu. Bu kitab olmasa idi, mən onun haqda heç nə bilməyəcəkdim...Çox heyif, öz yazarlarımız haqda, demək olar, heç nə bilmirik. Tofiq İlham
ALLAHVERDİ BAYRAMİ- 67 ÇOSƏTRON Gecələr nə çəkdim, bir Allah bilib, Divarlar kabustək üstümə gəlib. Canım rahat olub, ruhum dincəlib, Başım əlhəddaşa dəyib, ölmüşəm.
1 Kəynə delazuzi kefış əştedə, Zuzedə “eşğiku" bə şəv daştədə... ...Kəynə telə rujon bə yod dəşedən, Dılətonım jıqo nalə kəşedə!
Quslu oğlum verib, köksün ötürüb, Qohum-qardaş məni qəbrə yetirib, Anam-atam yatan yerə gətirib, Beş arşın ağ kəfən geyib, ölmüşəm. 08.08.1946 Masalli, Mədo) ÖLMÜŞƏM Xəbərsiz yaşayır qohum-qardaşlar, Doğmalar yadlaşıb, uzaq olmuşlar. Bir gün eşidərsiz, dostlar, tanışlar, Həyata əlvida deyib, ölmüşəm. Òÿñèñ÷è: ÐàôèãÚÿëèëîâ Òåë.:+99470 909-85-90 Å-ìàèë: celilovrafiq@mail.ru Ãÿçåòèí åëåêòðîí âàðèàíòûíû
tàlèsh.îðý ñàéòûíäà îõóéà áèëÿðñèíèç
Gəlib saçyolduya qızlar, qadınlar, Mədhiyyə, mərsiyə oxuyur onlar. Qırx gün məclisimdə matəm tutanlar, Qarşızda başımı əyib, ölmüşəm. Bilirəm, unudub məni yanşaqlar, Hüzrümdə imamçün ağlayacaqlar. Olsa haqqımda söz açan qoçaqlar, Axtarmasın məndə eyib, ölmüşəm!
Ðåäàêñèéàíûí öíâàíûíà ýþíäÿðèëÿí ÿëéàçìàëàð ìöÿëëèôëÿðÿ ãàéòàðûëìûð âÿ ìÿòíëÿðÿ ðÿé âåðèëìèð. Ôàêòëàðà ýþðÿ éàëíûç ìöÿëëèôëÿð ìÿñóëèééÿò äàøûéûðëàð. Ìöÿëëèôëÿðëÿ ðåäàêñèéàíûí ìþâýåéè óéüóí ýÿëìÿéÿ áèëÿð.
2 “Məx-məx”, “məş-məş”, bilon bə sədon: De ğayda bəyəndı eşğ – həvəs bədon... ...Şin bıvot, ğoç bıkə, mac bıkə mıni: İnsonə ğıryətı tanə biliən ni?! 3 Pidə itaəto oqəti xəlqi? Bəçəy beyni erıt hərco musiqi! Hırdən bəştə nomə dəşiy bə bəlo, Bə payə nırəsə volokəy mazqi.
Ãÿçåò ßäëèééÿ Íàçèðëèéèíäÿ ãåéäÿ àëûíìûøäûð. Ãåéäèééàò íþìðÿñè:3462 Òèðàæ: 1000
Щесаб нюмрряси: АЗН цчцн: "Банк оф Баку" АСЖ Йасамал филиалы Жялилов Рафиг Шащрза оьлу щесаб нюмряси 3801000000159315 ВЮЕН 1700038881 код 506322 мцхбир щесаб 0137010007944 С.W.Ы.Ф.Т ЪББКАЗ22
4 Kutəsə kardeyo xəlqi cıvonon Bemənə bərnamon hozıkən bəvon. Bənə telə zəhri nıştedə bə sə, Volo kardə vot-vıj, hırtı-pırt beynon. 5 Pidə elmış nıbu, xəlq bıbu çumo? Həyo-obru nıbu, ov bışu dimo? Lut bekə bə səhnə televindomo Merdi qəlon, jenon sinə, və, dumo. 6 Həxi palyo mandim nohəxi vədə, Vətşone mı peşto, vəyo, xəfədə. Purbəmə bim sorə yaron xəveədə. Səm bə əlhədə çu qınye bəvədə.
УС Долларс: Ъалылов Рафиэ Сщащрза оэщлу АЖЖ Н 3811001000159315 ИНТЕРМЕДИАРЙ БАНК Стандард Жщартеред Банк, Неw Йорк ЖОРР. АЖЖ. 3582023389001 СWЫФТ: СЖБЛУС33 БЕНЕФЫЖЫАРЙ БАНК: "Банк оф Баку" ОЪС С.W.Ы.Ф.Т. ЪББКАЗ22 Баку, Азербаиъан