Ilisian Fields 1867-1937: The Utopia of the Transcript Book

Ι

παριλισια πεδια λογου 1867-1937

Το Ο.Τ. 357 Ανάληψεως και η Ουτοπία του Βιβλίου Μεταγραφών. Κ. Λάμπρου

ΕΜΠ - ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΔΠΜΣ Σχεδιασμός-Χώρος-Πολιτισμός Ανάλυση του γραπτού και του σχεδιασμένου αρχιτεκτονικού λόγου διδ. Π. Τουρνικιώτης Ακαδ. έτος 2017-18

Φεβρουάριος 2018

Ι Εισαγωγή

7

Χρονολόγιο

11

Ανάλυση

13

Αντί Επιλόγου

21

Αρχείο Συμβολαίων

25

#1

Αριθμός 16.319

1867

26

#2

Αριθμός 30.234

1873

27

#3

Αριθμός 34.086

1894

28

#4

Αριθμός 1.838

1902

30

#5

Αριθμός 8.358

1908

36

#6

Αριθμός 8.360

1908

39

#7

Αριθμός 4.923

1910

41

#8

Αριθμός 4.219

1915

43

#9

Αριθμός 34.595

1920

44

#10 Αριθμός 35.545

1922

45

#11 Αριθμός 34.152

1924

46

#12 Αριθμός 18.940

1937

49

Παράρτημα

51

Πηγές

64

Εικ. 1. Ο Ιλισός στις Εγκυκλοπαίδειες.

Εισαγωγή

7

Η ιστορία του τόπου μπορεί να προσεγγιστεί και να αποκατασταθεί μέσα από διαφορετικά πεδία του λόγου, γραπτού, προφορικού ή αναπαραστατικού. Τα αρχεία των συμβολαιογράφων αποτελούν ένα ιδιάζον αφηγηματικό κοίτασμα από το οποίο αναβλύζουν επίσημες ιστορίες της πόλης. Με συμβολαιογραφικές πράξεις τεκμηριώνεται ο τρόπος με τον οποίο διαχρονικά καθορίζονται οι σχέσεις των ατόμων με την γη αλλά και μεταξύ τους με έννομο τρόπο. Μέσα από δωρεές, αγοραπωλησίες, απαλλοτριώσεις και πλειστηριασμούς η ιδιοκτησία κατακερματίζεται κι επανασυγκροτείται, καθώς η γεωργική γη κατονομάζεται και μετατρέπεται σταδιακά σε αστική. Ανατρέχοντας στο αρχείο των επίσημων εγγράφων και των σχεδίων μπορεί κανείς να παρακολουθήσει το ίχνος της επίσημης πόλης των Αθηνών να τεμαχίζει και να εγκολπώνει τον χώρο, να γράφει και να σβήνει τους όρους και τα όρια των ιδιωτικών και των δημόσιων ζωών. Ο κεντρικός σχεδιασμός της πολεοδομικής ανάπτυξης, μέσα από σχέδια και νομοθεσίες, λειτουργεί καθοριστικά επί του πεδίου εγγραφής και νομιμοποίησης των δυνατοτήτων και των επιθυμιών των κατοίκων της πόλης. Στα θεσμικά έγγραφα του παρελθόντος, μέσα από τίτλους ιδιοκτησίας, νομοθετικές διατάξεις και χρηματικές συναλλαγές, ανασυντίθενται τα θραύσματα της αφήγησης περί ιδιοκτησίας, μικρής ή μεγάλης, που κυριαρχεί στο φαντασιακό της αστικής τάξης των Αθηναίων ήδη από τον 19ο αιώνα. Κατά το πέρασμα στον 20ο αιώνα, τον αιώνα των ουτοπιών, οι κρίσεις και οι πόλεμοι ανέδειξαν την πολεοδομία ως εργαλείο διαχείρισης μιας ιστορίας που έτρεχε πιο γρήγορα από τους ρυθμούς της αστικής επέκτασης. Σε αυτό το πλαίσιο, οι ιδιωτικές -συχνά αυθόρμητες και αυθαίρετες- χειρονομιές έδιναν μορφή στις “Αθήναις” των συνοικίων του κέντρου και των προαστίων. Σε συμβολαιογραφεία του νεοκλασικού κέντρου, σε χαμόσπιτα ή δίπλα σε κρεβάτια νοσοκομείων οι μεταβιβάσεις των ακινήτων επισφραγίζονταν ως υποσχέσεις των επικείμενων παρεμβάσεων στην εικόνα της πόλης. Ο συμβολαιογραφικός λόγος, αποτελώντας ένα σημείο τομής των θεσμικών και των ατομικών διατυπώσεων, αποτελεί ταυτόχρονα πεδίο συνάρτησης και παγίωσης κρατικών και ιδιωτικών επιδιώξεων. Υπό αυτούς του όρους, οι περιγραφές και τα σχέδια που τον απαρτίζουν, αποτελούν αντικείμενο

8 ιστορικού, πολιτικού και πολιτισμικού ενδιαφέροντος και, συγχρόνως, πλούσιο υλικό έρευνας με αρχιτεκτονικούς και πολεοδομικούς όρους.

Υπόθεση Έρευνας για τον Ιλισό. Εκκινώντας από υλικό αρχείου δώδεκα συμβολαίων ακινήτων της περιόδου 1867-1937, περί της περιοχής του οικοδομικού τετραγώνου 375 του Δήμου Βύρωνα1, θα επιχειρηθεί μια διαχρονική ανασκόπηση της επέκτασης και των αλλαγών του αστικού ιστού στην εν λόγω περιοχή. Η μελέτη εστιάζει τόσο στην διαδικασία κατακερματισμού και μεταβίβασης της ιδιοκτησίας, όσο και στην μεταλλαγή του τοπίου από αγροτικό σε αστικό, με έμφαση στην σταδιακή εξαφάνιση του ρέματος του Ιλισού ποταμού που διέτρεχε το σημείο. Στο πλαίσιο της μεθοδολογίας προσέγγισης της έρευνας επισημαίνεται πως στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τέθηκε ένα οικόπεδο του εν λόγω τετραγώνου, το οποίο από το 1920 μέχρι το 1985 υπήρχε ένα σπίτι ιδιοκτησίας της οικογένειας Βούλγαρη2. Στο πρόσωπο του οικοπέδου, μέχρι περίπου τα μέσα της δεκαετίας του ‘20 πέρναγε ένας από τους τρεις κλάδους ρεμάτων του Ιλισού, που συνέβαλλαν περίπου στο ύψος της πλατείας Δεληολάνη. Στα συμβολαιογραφικά έγγραφα που σχετίζονται με την ευρύτερη περιοχή της κατοικίας υπάρχουν αποτυπώσεις του ρέματος, ενώ μπορεί κανείς να παρακολουθήσει διαχρονικά τον τρόπο με τον οποίο γίνεται ο εξορθολογισμός του αστικού ιστού σε σχέση με τις ιδιοκτησίες και τα προϋπάρχοντα κτίσματα μετά την επιχωμάτωση του ρέματος. Αρχικά, από ένα σύνολο αρχειακού υλικού συμπεριλαμβανομένων συμβολαιογραφικών πράξεων, εκθέσεων και σχεδίων, απομονώθηκαν τα έγγραφα τα οποία σχετίζονται άμεσα με την περίπτωση του Ιλισού που κρίθηκε πως παρουσιάζουν τον μεγαλύτερο πλούτο τοπιακών περιγραφών και ηθογραφικών στοιχείων. Στη συνέχεια, έγινε μια προσπάθεια αποδελτίωσης των εγγράφων, και ταυτόχρονα, μια προσπάθεια οργάνωσης - ταξινόμησης των πληροφοριών που εξήχθησαν με τρόπο κοινό από όλα τα συμβόλαια.

1. Ορίζεται από τις οδούς Μεσολογγίου, Τζαβέλλα και Αναλήψεως 2. Τελευταίος ιδιοκτήτης υπήρξε η γιαγιά της γράφουσας, Αικατερίνη Λάμπρου, προτού δοθεί για αντιπαροχή το έτος 1985, μαζί με γειτονικές ιδιοκτησίες για ανέγερση πολυκατοικίας.

9 Στο πλαίσιο της ανάλυσης των δεδομένων, επιχειρήθηκε η (ανα-)κατασκευή σχεδίων, βασιζόμενων τόσο σε περιγραφές και σχεδιαγράμματα συνοδευτικά του αρχειακού υλικού, όσο και συνδυαστικά με τα δεδομένα εξάπλωσης του Σχεδίου Πόλης της Αθήνας κατά την περίοδο μελέτης - συγκεκριμένα, για την χρονολογία εκπόνησης του κάθε συμβολαίου. Μέσω των σχεδίων, επιχειρείται μια προσπάθεια συγκρότησης της υφιστάμενης κατάστασης κατά τις υπό εξέταση χρονικές στιγμές. Μέσα από μια διαδικασία σύγκρισης, γίνεται εμφανής η μετάβαση από μια οριοθέτηση του χώρου από αγροτικές και ιδιωτικές οδούς και το ρέμα του Ιλισού, στον καθορισμό των ιδιοκτησιών μέσω πολεοδομικών σχεδίων και την ασφαλτόστρωση των δρόμων.3 Τέλος, επιχειρείται μια συνολικότερη προσέγγιση των δεδομένων που συλλέχθηκαν μέσα από την ανάλυση των συμβολαίων και την αντιστοίχισή τους με άλλα ιστορικά, επίσημα ή ανεπίσημα στοιχεία, σχέδια ή μαρτυρίες. (Σημείωση) Οι περιγραφές των κτημάτων και των γειτνιάσεων, τα σχεδιαγράμματα των πολεοδόμων και των αρχιτεκτόνων, αποτελούν την επίσημη απεικόνιση του αστικού και περιαστικού χώρου. Ωστόσο, δεν αποτελούν μοναδικά και απόλυτα τεκμήρια για την κατανόηση των αστικών μεταλλαγών. Η αφαιρετική διάσταση των χαρτών, μπορεί να προσδιορίζει με σαφήνεια τις θέσεις και τις σχέσεις, παρά το ότι συχνά παρουσιάζονται λάθη, ασάφειες ή παραλήψεις που αποκρύπτουν ή αλλάζουν την πραγματική εικόνα. Την ίδια στιγμή, τα σχέδια των συμβολαίων, πολλές φορές είναι προ-σχέδια, των οποίων ο βαθμός πιστότητας κατά την υλοποίηση μπορεί να τεκμηριωθεί μόνο μέσα από διασταύρωση των πληροφοριών με άλλες πηγές.

3. Στο συγκεκριμένο οικ. τετ. αυτό συμβαίνει μετά από την περίοδο που εξετάζεται ωστόσο, ο καθορισμός των οικ. γραμμών βασίζεται σε Νομοθετικά Διατάγματα της περιόδου 1928-1932.

Εικ. 2. Η πόλη των Αθηνών γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 1870, όπως απεικονίζεται στο σχέδιο Kaupert που δημοσιεύτηκε το 1881.

11

Χρονολόγιο 1830 Ίδρυση Ελληνικού Κράτους

1833-1864 Οθωνική Περίοδος

1835/1871 Εκποίηση Εθνικών Γαιών

1881 Επέκταση Σχεδίου Πόλεως μέχρι τον Ιλισό

1864-1909 Γεώργιος Α’ - Α’ ΠΠ

-

1922 Μικρασιατική Εκστρατεία

1923 Προσφυγικοί Συνοικισμοί

1924 Μετονομασία Συνοικισμού Παγκρατίου σε Βύρωνα

1928 Ένταξη Ανάληψης στο Σχέδιο Πόλης

1909-1940 Α’ ΠΠ - Β’ ΠΠ

12

Εικ. 3. Μια κομβική στιγμή στην ιστορία της πόλης. Η περιοχή του Βύρωνα με τα πρώτα προσφυγικά σπίτια και στο βάθος η Ανάληψη, 1924. Εικ. 4. Όριο της πόλης και Σχέδια γηπέδων Οικισμού Προσφύγων, 1924.

Ανάλυση

13

Αν στις χαράξεις των γενικών πολεοδομικών σχεδίων περιγράφεται ο καθορισμός των ιδανικών οργανωτικών σχέσεων του αστικού χώρου – των πολιτικών, των κοινωνικών και παραγωγικών σχέσεων – οι θραυσματικές αποτυπώσεις της κλίμακας των οικοδομικών τετραγώνων συνιστούν διαφορετικές όψεις της επιδίωξης του “αστικού οράματος” όπως ερμηνεύεται στο εκάστοτε χρονικό πλαίσιο. Ο Aldo Rossi περιγράφει την πόλη ως «θεματοφύλακα της ιστορίας» (Rossi, 1985: 186) και σε αυτή τη βάση η μελέτη των χωρικών φαινομένων μπορεί να αποτελέσει ένα πλούσιο πεδίο αναζήτησης των ιστορικών ερμηνειών της σημερινής της εικόνας. Μέσα στα εβδομήντα χρόνια που εκτείνεται το υπό εξέταση υλικό καταγράφεται η σταδιακή εξάπλωση της πόλης από ένα εξαιρετικά περιορισμένο σε έκταση κέντρο, γύρω από την Ακρόπολη και το εμπορικό τρίγωνο, προς τις αγροτικές περιοχές πέρα από τις όχθες των ποταμών – του Ιλισού και του Κηφισσού – προς το θαλάσσιο μέτωπο και το λιμάνι του Πειραιά. Στην αυθαίρετη δόμηση της πόλης των μέσων του 19ου αιώνα επικάθεται τμηματικά η εικόνα ενός αστικού ιστού ευρωπαϊκών προδιαγραφών βάσει των εκάστοτε πολεοδομικών σχεδίων και διατάξεων. Το υλικό με το οποίο καταπιάνεται η παρούσα εργασία επιτρέπει μια ανάγνωση των σταδίων μέσα από τα οποία ένα παραποτάμιο αργοτικό τοπίο κατακερματίζεται, περιφράσσεται και οικοδομείται ως πεδίο ανάδυσης της σύγχρονης πόλης. Στην παρούσα μελέτη, οι χωρικοί και κοινωνικοί μετασχηματισμοί παρατηρούνται μέσα από το πλέγμα των ιστοριών ανθρώπων και δημοσίων φορέων που σχετίστηκαν με την γη διαχρονικά. Η οργάνωση των πληροφοριών που εξάγωνται από το διαθέσιμο υλικό και η καταγραφή των μετασχηματισμών στο ίχνος του αστικού ιστού επιτρέπει την τεκμηρίωση της διαδικασίας του διαμοιρασμού του τόπου αρχικά στη βάση της ατομικής ιδιοκτησίας μέχρι και την οικοδόμηση των πολυκατοικιών αντιπαροχής την δεκαετία του ‘80. Μέσα από τον γραπτό και τον αρχιτεκτονικό λόγο των συμβολαίων και των συμπληρωματικών σχεδίων τους, επιδιώκεται η ανακατασκευή της εικόνας και της μνήμης της αγροτικής περιοχής του Παγκρατίου, των αγρών, των χαμόσπιτων και του Ιλισού, μέσα από τις χαράξεις του ιστού της σύγχρονης πόλης. Η στιγμή της εξαφάνισης των ρεμάτων αποκρυσταλλώνεται στην εικόνα των πολυκατοικιών και της ασφάλτου, σταθεροποιώντας στην θέση του ποταμού στην ιστορία της πόλης. Με τον τρόπο αυτό παγιώνεται η καταγωγική σχέση της αστικής γης με την φυσική και κοινωνική τοπογραφία του παρελθόντος.

14

Αναδρομή τον παρελθόντα τόπο μέσα από τα συμβόλαια Στα 1867 η Αθήνα εκτείνεται από του Μακρυγιάννη μέχρι τα Θυμαράκια και από τον Κεραμικό μέχρι το Κολωνάκι. Η Αγγελική Μαμούρη δέχεται μέσα από τον θείο της Χρήστο Ζαχαρίστα δωρεά ενός αγρού 21 στρεμμάτων δίπλα στην όχθη ενός ρέματος του Ιλισού, που συνορεύει με άλλες δύο ιδιοκτησίες (Σ1). Ύστερα από εξι χρόνια το χωράφι πωλείται σε έναν αγρότη με τέσσερα παιδιά, τον Κωνσταντίνο Λίντη (Σ2). Με τον θάνατό του η γη περνάει εξ’ αδιαιρέτου στους κληρονόμους, τις δύο κόρες του, την Σταμάτα και την Καλομοίρα, και τους δύο γιούς του, τον Βασίλειο και τον Ιωάννη (Σ4). Ένας μηχανικός αναλαμβάνει να διαμοιράσει τον αγρό, αλλά και την υπόλοιπα ακίνητα της κοινής περιουσίας, σε διακριτές ιδιοκτησίες τεσσάρων προσώπων. Ο αγρός στην θέση Παγκράτι χωρίζεται με ιδιωτικές οδούς σε επτά μέρη εκ των οποίων στον καθένα αναλογούν 6,5 στρέμματα και το νερό απο την πηγή του αγρού αποτελεί κοινό αγαθό. Το ένα από τα δύο ίσα σε μέγεθος τμήματα που αναλογούν στην Καλομοίρα και συνορεύει με το αγροτεμάχιο της Σταμάτας, που ορίζεται ανατολικά από την σύγκλιση δύο ρεμάτων του Ελάσσωνος κλάδου του ποταμού, αποτελείται από δεκατρία σχεδόν ισομεγέθη οικόπεδα που χωρίζονται από ιδιωτική οδό (Σ5). Ο εν λόγω αγρός περνάει στην ιδιοκτησία του κτηματία Κωνσταντίνου Σκοτίδα (ή Σκοτίδη), συγγενή του συζύγου της ιδιοκτήτριας -σύμφωνα με κάποια προγενέστερη συμβολαιογραφική πράξη (Σ3)- στην κατοχή του οποίου θα παραμείνουν για άλλα έξι χρόνια. Το έτος 1908, το Σχέδιο Πόλης έχει διασχίσει τον Ιλισό και κατά μήκος του τις περιοχές του Κυνοσάργους και

15

των Απμελοκήπων, αλλά το Παγκράτι παραμένει αγροτική γη. Τρία όμορα οικόπεδα από τα προηγούμενα, συνολικής έκτασης λίγο μεγαλύτερης του ενός στρέμματος, ανάμεσα στο ρέμα και τις ιδιωτικές οδούς, πωλούνται στον – πρώην παντοπώλη και πλέον – κτηματία Γεώργιο Φλισκουνάκη (Σ6). Το 1910, η οικία Φλισκουνάκη κατάσχεται και βγαίνει σε πλειστηριασμό, περνώντας στην κυριότητα του γαλακτοπώλη Νικόλαου Δέσκα (ή Ντέσκα) (Σ7). Στο οικόπεδο, ο Δέσκας ανεγείρει κάποια κτίσματα, κάποια από τα οποία πωλούνται το 1920 στον Γεώργιο Βούλγαρη (Σ9). Πρόκειται για μία οικία εννέα υπνοδωματίων, με κοινόχρηστες κουζίνες και μπάνια, μία αποθήκη, ένα σταύλο, δύο αυλές και ένα πηγάδι, σε μια έκταση 480 τετραγωνικών μέτρων συνολικά. Το 1924, στην αντικρινή όχθη του ρέματος δημιουργείται ο Συνοικισμός των Προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής από την επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων και η περιοχή εντάσσεται με το όνομα Βύρωνας, προς τιμήν του φιλέλληνα ποιητή, στο της Σχέδιο Πόλης (Σ11). Μέχρι τα τέλη του 1925, το ρέμα έχει ήδη επικαλυφθεί και στα συνορεύοντα με αυτό οικόπεδα προσαρτώνται αυθαίρετα κομμάτια γαιών στη θέση της πρώην κοίτης. Στο οικόπεδο του Γεωργίου Βούλγαρη προστίθενται περίπου 225 τετραγωνικά, οριζόμενα πλέον από τον αγροτικό δρόμο που μελλοντικά ονομάστηκε οδός Μεσολογγίου. Οι οικοδομικές γραμμές του αστικού τετραγώνου 357 της Ανάληψης καθορίζονται επισήμως το 1928 στα όρια των οδών Μεσολογγίου, Τζαβέλλα και Αναλήψεως, περικλείοντας ακίνητα πολλών ιδιοκτητών. Ο κατακερματισμός της γης σε μικρότερα οικόπεδα, θα ανατραπεί μέσα από συνενώσεις από εργολάβους αντιπαροχής μέσα στην δεκαετία του ‘80 για την ανέγερση πολυκατοικιών, και την επανάληψη της κατάτμησης του χώρου καθ’ ύψος.

Εικ. 5. Κατατμήσεις της ατομικής ιδιοκτησίας διαχρονικά, 1867-1925

16

Αναπαραστάσεις σχέσεων Στις περιγραφές των μεταβάσεων μέσα από τον λόγο και τα σχέδια δεν χωράει αμφιβολία σχετικά με τις καταβολές των σύγχρονων χαράξεων. Η παρουσία του ποταμού αποτελεί το φυσικό όριο προσδιορισμού των αγροτικών ακινήτων του 1867, αλλά και κάθε οικοπέδου μέχρι την επιχωμάτωσή του γύρω στα 1925. Οι διαχρονικές αλλαγές στο φυσικό όριο του ποταμού προξενούν ανάλογες μετακινήσεις των ορίων των ιδιοκτησιών. Με την κατάργηση του ρέματος, τα γύρω οικόπεδα επεκτείνονται αυθαίρεται προς την ελεύθερη επιφάνεια της πρώην κοίτης, ενώ προβλέπεται η χάραξη αργοτικής οδού στα νέα όρια των γύρω οικοπέδων. Οι κεντρικές ιδιωτικές οδοί μετατρέπονται σε επίσημες οδούς μετά την επέκταση του Σχεδίου Πόλης στην περιοχή, ενώ οι μικρότερες παραμένουν να χωρίζουν τις ιδιοκτησίες εντός των καθορισμένων οικοδομικών τετραγώνων. Σταδιακά, συχνά ως συνέπεια της ανάγκης αξιοποίησης των οικοπέδων και ανοικοδόμησης από τους εκάστοτε ιδιοκτήτες, έρχεται ο σαφέστερος προσδιορισμός των οικοδομικών γραμμών των τετραγώνων, των γύρω δρόμων και των πεζοδρομίων και η αποτύπωσή τους σε επίσημα σχέδια. Μέχρι αυτό το σημείο, παρακολουθείται ο τρόπος με τον οποίο ο άξονας της κοίτης των ρεμάτων ενσωματώνεται στον αστικό ιστό, ενώ τεκμηριώνεται και η ελαφρά μετατόπιση και αλλαγή κλίσης του δρόμου σε σχέση με το ρέμα. Επίσης παρατηρείται η αξιοποίηση των προηγούμενων χαράξεων του μηχανικού αγρούς από το 1908, που χρησιμοποιούνται προς εξυπηρέτηση της ήδη υπάρχουσας ιδιοκτησιακής συνθήκης για την χάραξη του πολεοδομικού σχεδίου. Για την καλύτερη κατανόηση των παραπάνω σχέσεων, στην Εικ. 5 αποτυπώνεται η σχέση των οικοδομικών τετραγώνων με τον αγρό του 19ου αιώνα, ενώ στην Εικ. 6, οι δρόμοι του Βύρωνα φαίνεται να αποτελούν εκμαγείο των υδάτινων δρόμων του Ιλισού. Στην συνέχεια, συγκρίνοντας την εικόνα των σχεδίων με τα σύγχρονα οικοδομικά τετράγωνα αλλά και το σχήμα των οικοπέδων και των κτιρίων, φαίνεται πως οι σημερινές πολυκατοικίες αναλογούν στις γενικές χαράξεις των προϋπάρχοντων οικοπέδων, οικοδομών και ιδιωτικών οδών. Η συνένωση επιμέρους κλήρων για την ανέγερση των πολυκατοικιών, επιβεβαιώνεται στις κατόψεις των πολυκατοικιών της σύγχρονης πόλης. Στα σχέδια και τις εικόνες που ακολουθούν έχει γίνει μια προσπάθεια ανακατασκευής-παρουσίασης των σχεδίων του οικοπέδου και της οικίας του 1920. Αρχικά, στο σχέδιο της Εικ. 7 που αναφέρεται χρονικά στον καθορισμό των οικοδομικών γραμμών το 1969, μπορεί να διαβαστεί η μετατόπιση του άξονα του δρόμου σε σχέση με τον άξονα

17

Εικ. 6. Ανάγνωση της περιοχής μελέτης και των ρεμάτων του Ιλισού, πάνω στα οικοδομικά τετράγωνα της σύγχρονης πόλης Εικ. 7. Ιλισός από τσιμέντο.

18

Εικ. 8. Οικοδομικό τετράγωνο και κατοικία, 1969 Εικ. 9. Κατοικία και ιδιωτική οδός πριν την κατεδάφιση, 1986

του ρέματος. Στην τελευταία εικόνα του σπιτιού το 1986 πριν τη κατεδάφισή του για την ανέγερση της πολυκατοικίας αποτυπώνεται μια στιγμή από την περίοδο της μετάβασης στην πόλη των εξαώροφων κτιρίων και των συνεχόμενων αστικών μετώπων. Η σημερινή εικόνα του οικοδομικού τετραγώνου 375 στην περιοχή της Ανάληψης φαίνεται στην φωτογραφία του δορυφόρου. Τέλος,

19

Εικ. 10, 11. Οικοδομικό τετράγωνο και πολυκατοικίες, 2018.

στην κάτοψη του σημειωμένου κτιρίου (Εικ. 9), αποκαλύπτεται η διαδικασία της συνένωσης δύο προγενέστερων ιδιοκτησιών και των γύρω ιδιωτικών οδών, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από τον αριθμό του κτιρίου στην οδό Μεσολογγίου 21-23.

20

Εικ. 12. Όψη της Αθήνας. (πάνω)

Εικ. 13. Σχεδιάγραμμα της Αθήνας σε κάρτα του 1910.

Αντί Επιλόγου

21

Ο αρχιτεκτονικός και πολεοδομικός λόγος επικάθεται στην εκάστοτε πραγματική συνθήκη του τόπου επιχειρώντας την ένταξή του κάθε φορά σε έναν νέο “ορίζοντα γεγονότων”. Πρόκειται για μια χρονική περίοδο που η ουτοπία της πόλης και της αστικής ανάπτυξης αποτελεί κινητήρια δύναμη των πολιτισμών της Δύσης. Η επιβεβαίωση των αξιακών καταβολών της δυτικής σκέψης και το κλίμα της αρχαιολατρείας, παράλληλα με την εκπλήρωση των ευρωπαϊκών γεωστρατηγικών στόχων, συνδέονται άρρηκτα με την διαμόρφωση της εικόνας της πολής των Αθηνών. Το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων για την ελληνική πρωτεύουσα, όπως αποτυπώνεται στην χάραξη των πολεοδομικών σχεδίων που ακολούθησαν την ίδρυση του Νέου Ελληνικού Κράτους τον 19ο αιώνα, αποτέλεσε καθοριστική παράμετρο στην μετέπειτα πολιτισμική κατεύθυνση του τόπου. Πρωτεύων ρόλος του πρόσφατου ελληνικού κράτους είναι η συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας, εντός και εκτός της χώρας, παράλληλα με την απέκδυση του οθωμανικού στοιχείου και τον εκσυγχρονισμό του πολιτεύματος με αστικούς όρους. Οι προσπάθειες ένταξης της πόλης σε μια ευρωπαϊκή ιστορική τροχιά από πλευράς του κράτους, άλλοτε ευδοκιμούν, άλλοτε εμποδίζονται από την υπάρχουσα κοινωνική και πολιτισμική συνθήκη και άλλοτε προσαρμόζονται στα μεγάλα ιστορικά γεγονότα που λειτουργούν καταλυτικά στην διαμόρφωση της σύγχρονης πόλης. Όμως η πόλη αποτελεί ένα ενεργό και μεταβαλλόμενο δίκτυο υλικών εκδηλώσεων που σχηματοποιείται και διευρύνεται πάνω στα θραύσματά της. Κάθε νέα μορφή που αποκτά χτίζεται πάνω σε προϋπάρχουσες εποχές των οποιων κάποια χαρακτηριστικά επιβιώνουν και άλλα αποκρύπτονται. Υπό αυτή την έννοια, ο αστικός χώρος αποτελεί ένα πεδίο καταγραφής της ιστορικής πορείας και αποκάλυψης της (α)συνέχειας. Σύμφωνα με τον Aldo Rossi «Η ένωση του παρελθόντος με το μέλλον βρίσκεται στην ίδια την ιδέα της πόλης, που τη διατρέχει όπως η μνήμη διατρέχει τη ζωή ενός ανθρώπου, και που για να συγκεκριμενοποιηθεί πρέπει πάντα να δίνει μορφή στην πραγματικότητα και να αποκτάει τη μορφή της από αυτήν» (Rossi, 1985: 193). Σύμφωνα με αυτήν την ανάγνωση, κάθε ιστορική περίοδος αφήνει το στίγμα της στο δομημένο περιβάλλον της πόλης - στην εικόνα των κτιρίων, στις χαράξεις του αστικού ιστού, στα μνημεία - ενσωματώνοντας το υπάρχον γεωφυσικό υπόβαθρο. Οι αλλαγές αυτές προέρχονται είτε από οργανωμένες παρεμβάσεις κρατικών

22

ή ιδιωτικών φορέων με επίσημο χαρακτήρα ή από αυθόρμητες, ανεπίσημες κοινωνικές δράσεις. Με αυτό τον τρόπο προκύπτουν συνεχώς ανανεούμενα ιστορικά τεκμήρια εκ των οποίων άλλα καταφέρνουν να επιβιώσουν κι άλλα «σβήνουν» σταδιακά με το πέρασμα του χρόνου. Άλλωστε, «η μορφή της πόλης είναι πάντα η μορφή μιας εποχής και στη μορφή μιας πόλης συνυπάρχουν πολλές εποχές» (Rossi, 1985: 67). Μέσα από την παράθεση του λόγου, των σχεδίων και των αναλύσεων για την περίπτωση της οδού Μεσολογγίου της περιοχής της Ανάληψης, αποκαλύπτεται η καταγωγή της σύγχρονης πόλης από την τοπογραφία των αγρών και των ρεμάτων που διέτρεχαν την περιοχή μέχρι τον προηγούμενο αιώνα. Την ίδια στιγμή, γίνεται σαφής η εξάρτηση της εικόνας της πόλης από το γεωφυσικό ανάγλυφο του τόπου, φυσικό υπόβαθρο που επί αιώνες καθορίζει τις δυνατότητες αξιοποίησης των φυσικών πόρων - της καλλιέργειας, της ύδρευσης, της οικοδόμησης. Εστιάζοντας στην έκταση και την σημασία του υδάτινου δικτύου για την ζωή της πόλης μπορεί κανείς με σχετική ευκολία να “διαβάσει” το τρόπο με τον οποίο αυτό μετασχηματίζεται και εντάσσεται σταδιακά στα αστικά δίκτυα της επεκτεινόμενης πρωτεύουσας. Με την υπογειοποίηση του Ιλισού, που σχετίστηκε μεταξύ άλλων στο αίτημα “υγιεινής”, ο ρόλος του ποταμού ως συλλεκτήριου αγωγού των λημμάτων ενσωματώνεται στο αστικό δίκτυο αποχετεύσεων. Στο επίπεδο του εδάφους, το δίκτυο των δρόμων διακλαδώνεται πάνω στο ίχνος του ποταμού, διανοίγοντας νέες προσβάσεις προς τις “παραποτάμιες” περιοχές. Το φυσικό δίκτυο του ποταμού, διαχρονική πηγή (μετα)φυσικού πλούτου, αποδίδει νέα αξία χρήσης στις “συνδεδεμένες” περιοχές, σύμφωνα με τους όρους της - νέας μεταφυσικής της - οικονομίας. Η εικόνα της σύγχρονης Αθήνας δομείται στα επικαλυπτώμενα επίπεδα των επίσημων και των ανεπίσημων ιστοριών και της φύσης. Υπό αυτό το πρίσμα το “παράδοξο” πίσω από την “αταξία” που αποδίδεται στον σύγχρονο αστικό ιστό ξεδιαλύνει, ενώ η “κανονικότητα” των πολεοδομικών χαράξεων ορίζεται στο χαοτικό αλλά συστηματικό πεδίο του φυσικού. Ταυτόχρονα, αποκαλύπτεται ο τρόπος με τον οποίο ο Ιλισός δεν έπαψε ποτέ να αποτελεί βασικό πυλώνα οικοδόμισης της αστικής ουτοπίας της πόλης των Αθηνών από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας, λειτουργώντας ως δοχείο επανορισμού των κοινωνικών οραμάτων. Η κατανόηση της “βαθιάς δομής” της πόλης μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό ερμηνευτικό εργαλείο της υπάρχουσας κατάστασης, παρακολουθώντας τις κεντρικές-κρατικές και τις ιδιωτικές πρωτοβουλίες να συμβάλλουν συνδυαστικά στην κατασκευή του δομημένου χώρου, αλλά και οδηγό των επικείμενων σχεδιαστικών κινήσεων.

23

Εικ. 14. Ποτάμια και ρέματα της Αθήνας.

Κατευθύνοντας την σκέψη προς το μέλλον, θα έλεγε κανείς πως ανάμεσα στην ιστορία και την ουτοπία παρεμβάλεται η φαντασία. Η αναζήτηση της ζωντανής μνήμης για την ανακατασκευή του παρελθόντος, λίγο διαφέρει από την αναζήτηση του μέλλοντος σε εικόνες και λόγους. Και στις δύο περιπτώσεις, τα θραύσματα της φαντασίας συναρτώνται για να κατασκευάσουν μια πραγματικότητα. Η σημασία βρίσκεται στις τις δυνατότητες, ή τους καταναγκασμούς, που αναδύονται μέσα από την ίδια την ιδέα, τον τρόπο που, τελικά, κανείς διαβάζει στο παρόν τον κόσμο του.

Αρχείο Συμβολαίων

Εικ. 15. Πωλητήριον Ακινήτων, 1894

25

Στα σχέδια που συνοδεύουν το κάθε έγγραφο, απεικονίζονται τα όρια του Σχεδίου Πόλεως την κάθε χρονική στιγμή (βλ. σελ. 53) αλλά και η σχετική θέση των αναφερόμενων ακινήτων με κόκκινο χρώμα, σε σχέση με τα κύρια ρέματα του ποταμού Ιλισού.

26

#1

Αριθμός 16.319.-

Ημερομηνία

Παρασκευή, 17 Μαρτίου 1867

Περιγραφή

Δωρεά οικοπέδων

Συμβολαιογράφος Συμβαλλόμενοι

Αναφ. Έγγραφα Ακίνητα

Στέφανος Ταβανάκης •

Χρήστος Ζαχαρίτσας (δωρητής)

•

Αγγελική σύζ. Ηρ. Μαμούρη, το γένος Νικ. Ζαχαρίτσα (δωρεοδόχος)

-1. Στην θέση Παγκράτι, αγρός στρεμμάτων είκοσι, οριζόμενος ανατολικώς με Σπυρίδωνα Μουρίκη, μεσημβρινώς με οδό, αρκτικώς με Ιωάννη Κόνιαρη 2. Αγρό έξι στρεμμάτων, στην θέση Μολυβά των Αθηνών ...

27

#2

Αριθμός 30.234.-

Ημερομηνία

Κυριακή, 28 Οκτωβρίου 1873

Περιγραφή

Πώληση και παραχώρηση αντί δραχμών 350

Συμβολαιογράφος Συμβαλλόμενοι

Στέφανος Ταβανάκης •

Αγγελική σύζ. Ηρ. Μαμούρη, το γένος Νικ. Ζαχαρίτσα, “ιδιοκτήμων εις τα του οίκου της ασχολουμένη άνευ επαγγέλματος” (πωλήτρια)

•

Κωνσταντίνος Σ. Λίντης, γεωργοκτηματίας (αγοραστής)

Αναφ. Έγγραφα Ακίνητα

#1 Αριθμός 16.319 Συμβόλαιο Ταβανάκη 1.

Στην θέση Παγκράτι, αγρός στρεμμάτων 20, οριζόμενος ανατολικώς με Σπυρίδωνα Μουρίκη, μεσημβρινώς από τον Ιωάννη Κόνιαρη και Π.Μουρίκη και δυτικώς από φωνίαν του αγρού και οδό. Τιμή πώλησης 10 δρ/ στρέμμα

2. Αγρό έξι στρεμμάτων, στην θέση Μολυβά των Αθηνών, οριζόμενο αρτικτός από ρέμα, από Χρήστο Ζαχαρίτσα, δυτικώς από Χρήστο Ζαχαρίτσα και ανατολικώς από Στυλιανό Κανελή. Τιμή πώλησης 25 δρ/στρέμμα

28

#3

Αριθμός 34.086.-

Ημερομηνία

Πέμπτη, 14 Ιουλίου 1894

Περιγραφή

Πωλητήριον ακινήτων αντί δραχμών 6.000

Συμβολαιογράφος Συμβαλλόμενοι

Αναφ. Έγγραφα

Σπυρίδων Αρμάγος •

Καλομοίρα, σύζ. Παν. Σκοτίδου, το γένος Κων. Λίντη, οικοδέσποινα άνευ ειδικού επαγγέλματος

•

Κωνσταντίνος Σκοτίδης, κτηματίας #2 Αριθμός 30.234 Συμβόλαιο Ταβανάκη - Αριθμός 17.482 Συμβολαίου Πέπα (30 Ιαν. 1868) - Αγορά οικοπέδου Κ.Σ.Λίντη από Σπυρίδωνα Βενιζέλο

Ακίνητα

Ιδιοκτησία Καλομοίρας Σκοτίδου: (ένα τέταρτο εξ αδιαιρέτου των κτημάτων - ανηκόντων εξ αδιαιρέτου στους αδερφούς της Βασίλειο, Ιωάννη και Σταμάτα) 1. Γήπεδο στρεμμάτων του όλου 20, στην θέση Παγκράτι, παρά τον Προφήτη Ηλία των Αθηνών, που συνορεύει ανατολικώς πριν με Σ. Μουρίκη και ήδη με Δ. Βελισσάριο, μεσημβρινοδυτικών

29 με οδό και αρκτικώς με κτήμα Γ. Ζέρβα.

2. Γήπεδο 6 στρεμμάτων στην θέση Μολυβά, που συνορεύει αρκτικώς με ρέμα, μεσημβρινώς πριν με Χ.Ζαχαριτσα και ήδη αδελφών Παναγή και Ιω.Τοτόμη, δυτικώς πριν με Χ.Ζαζαρίτσα και ήδη Πιστωτικής Τραπέζης, και ανατολικώς με οδό 3. Μία οικία μετά του υπ’ αυτήν οικοπέδου 709 τετραγωνικά, μεθ’ όλων των παραρτημάτων, παρακολουθημάτων και αποθηκών, στο προάστιο του Στρατιωτικού Νοσοκομείου, παρά την οικεία Μακρυγιάννη επί της οδού πριν Αναπαύσεως και ήδη Διάκου που συνορεύει ανατολικός με την οικεία των κληρονόμων Τσούμη δυτικώς με οικεία Δημ. Αγαπίου, αρκτικώς με την οδό Διάκου και μεσημβρινώς με οικεία των κληρονόμων Ευστ. Παναγοπούλου (τις οικοδομές ανέγειρε ο Κωνσταντίνας Σ. Λίντης)

30

#4

Αριθμός 1.838.-

Ημερομηνία

Τρίτη, 5 Μαρτίου 1902

Περιγραφή

Διανομή κτημάτων κληρονομικών μεταξύ κατιόντων αξίας δραχμών 20.000

Συμβολαιογράφος Συμβαλλόμενοι

Αναφ. Έγγραφα

Ακίνητα

Λεωνίδας Πέρδικας •

Βασίλειος Κ. Λύντης, κτηματίας

•

Ιωάννης Κ. Λύντης, κτηματίας

•

Σταμάτα Κ. Λύντη, σύζυγος Κωνσταντίνου Μπιστούρα, οικοδέσπονα ανευ ειδικού επαγγέλματος

•

Καλομοίρα Π. Σκοτίδου, κόρη Κωνσταντίνου Λύντη, οικοδέσπονα ανευ ειδικού επαγγέλματος - Διάγραμμα διαίρεσης τημάτων σε τέσσερις Μερίδες αρχιτέκτονα Α. Ανδρονιάδη (25 Φεβ.

1902)*

1. “Η μερίς Α διακρινόμενη δι’ ερυθρού χρώματος” περιλαμβάνει:

*Βλ. Παράρτημα: “Ακριβές απόσπασμα εκ σχεδιαγράμματος συνημμένου εις το υπ’ αριθμόν 1838 συμβόλαιον του τότε συμβολαιογράφου Αθηνών Λεων. Πέρδικα. (30-10-1968)

31

Εικ. 16. Σχέδιο από Διάγραμμα διαίρεσης τημάτων σε τέσσερις Μερίδες Α. Ανδρονιάδη.

α) Αμπέλι στην θέση πυλός έκτασης 1.001,25 μέτρων που συνορεύει ανατολικώς με Θανάση Καλλιόρη, δυτικώς με κληρονόμους Τζίνη, αρκτικώς με Νικόλαο Τζίνη και μεσημβρινώς με χήρα Λύντη (Αρ. σχεδιαγράμματος 4) β) Αγρό στην θέση Κεφαράπη 2695,55 τ.μ. Που συνορεύει ανατολικώς με Γ. Λάσκο, δυτικώς με αγρό τέταρτης μερίδος, αρκτικώς με άγνωστο και μεσημβρινώς με κληρονόμους Παπαπούλου (Αρ. Σχεδιαγράμματος 14) γ) Αγρό στην Χαμοστέρνα 2134,35 τ.μ. που συνορεύει ανατολικώς με Τσαπέπα, δυτικώς με Νικόλαο Γαρόζη, αρκτικώς με οδό με πρόσοψη 36,5 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 9) δ) Αγρό στην θέση Καλλιθέα 1540 μέτρων που συνορεύει ανατολικώς με οικοδομική εταιρεία Καλλιθέας, δυτικώς οικοδομική εταιρεία Καλλιθέας, αρκτικώς με Δ. Μερίδα και μεσημβρινώς οικοδομική εταιρεία Καλλιθέας (Αρ. σχεδιαγράμματος 12) ε) Αγρό στην θέση Βουρλοπόταμος 3000 τ.μ. που συνορεύει ανατολικώς με ιδιοκτησία αγνώστου, δυτικώς με αγρό Ιωάννη Γκίνη, αρκτικώς με την Β Μερίδα και μεσημβρινώς με οδό πλευράς 40,6 μέτρων και 38,4 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 11) στ) Αγρό στην θέση Παγκράτι 3480,4 μέτρα που συνορεύει ανατολικώς με αδερφούς Ακριβού, δυτικώς με την Δ. Μερίδα, αρκτικώς με τον Γεώργιο Ζέρβα και μεσημβρινός με οδό πλευράς 23,8 μ. και σε αυτή την θέση Παγκράτι τεμάχιο αγρού 3280,4 τ.μ. που συνορεύει ανατολικώς με την Δ. Μερίδα, δυτικώς “απολήγων εις οξύ”, αρκτικώς με Γ. Ζέρβα και μεσημβρινώς με οδό πλευράς 108 μέτρων (Αρ. σχεδιαγράμματος 18) ζ) Αγρό στη θέση Μολυβά ρέμα 2033,7 μέτρων που συνορεύει ανατολικώς με την Β. Μερίδα, δυτικώς με Ιωάννη Τοτόμη, αρκτικώς με οικοδομική εταιρεία Καλλιθέας και μεσημβρινώς με ρέμα (Αρ.

32 σχεδιαγράμματος 15) η) Αγρό στον Άγιο Ιωάννη Κοπανά 1399,45 μέτρων που συνορεύει ανατολικώς με οδό πλευράς 36,8 μέτρα, δυτιοκώς με Β. Μερίδα, αρκτικώς με κληρονόμους Ιωάννη Γκαβέση και μεσημβρινώς με Θωμά Στουραϊτη (Αρ. σχεδιαγράμματος 13) θ) Αγρός στην θέση πηλός Αγία Σωτήρα 3196,15 μέτρα που συνορεύει ανατολικώς με Τατάκη και κληρονόμους Καρατζά, δυτικώς με οδό με πρόσωπο 45,5 μέτρα, αρκτικώς με Β. Μερίδα και μεσημβριμώς με κληρονόμους Νταή (Αρ. σχεδιαγράμματος 19) ι) Αγρό στην θέση Λέδες (Τσάτσου) 2748 μέτρα που συνορεύει ανατολικώς με Β.Μερίδα, δυτικώς αρκτικώς και μεσημβρινώς με κληρονόμους Τατάκη (Αρ. σχεδιαγράμματος 3) ια) Οικόπεδο στην θέση Μολυβά παρά την γέφυρα Ιλισσού 1656,22 μέτρων (2944,39 πήχεων) που συνορεύει ανατολικώς με την Δ. Μερίδα, δυτικώς με το Τοτόμη, αρκτικώς με αδελφούς Ιωάννη και Παναγή Τοτόμη και μεσημβρινώς με Κωνσταντίνο Μαρτάκη (Αρ. σχεδιαγράμματος 21) ιβ) Αγρό στην θέση Σπηλιά Πολέμου 2159 μέτρα που συνορεύει ανατολικώς με ρέμα, δυτικώς με Ι. Τοτόμη, αρκτικώς με Δ. Μερίδα και μεσημβρινώς με Αναστάσιο Κυριακόπουλο (Αρ. σχεδιαγράμματος 22) 2. “(Η) δε μερίς Β διακρινόμενη δια χρώματος κυανού” περιλαμβάνει τα εξής κτήματα: α) Αμπέλι στην θέση Μοσχάτο 656,84 μέτρων (Αρ. σχεδιαγράμματος 1) β) Αμπέλι στην θέση Φείδι Μύριγγα 586,8 μέτρων (Αρ. σχεδιαγράμματος 5) γ) Αγρό στον Βουρλοπόταμο (Χαρουπιά) 2.613 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 2) δ) Αγρό στην Βασιλική 2000 μέτρα (Αρ.

33 σχεδιαγράμματος 7) ε) Αγρό στην θέση Καλλιθέα 1860 μέτρων (Αρ. σχεδιαγράμματος 17) στ) Αγρό στην θέση Βουρλοπόταμο 3.000 μέτρων (Αρ. σχεδιαγράμματος 11) ζ) Αγρό στην θέση Λέδες (Τσάτσου) 2.848 μέτρων (Αρ. σχεδιαγράμματος 3) η) Αγρός στην θέση Μολυβά ρέμα 2.033,7 μέτρων (Αρ. σχεδιαγράμματος 15) θ) Αγρό στην θέση Παγκράτι 6.560,8 μέτρων που συνορεύει ανατολικώς με την Γ Μερίδα, δυτικώς με την Γ Μερίδα, αρκτικώς με Γεώργιο Ζέρβα και μεσημβρινώς με οδό (Αρ. σχεδιαγράμματος 18) ι) Αγρό στον Άγιο Ιωάννη Κοπανά 1.399,45 μέτρων (Αρ. σχεδιαγράμματος 13) ια) Οικόπεδο στην θέση Μολυβά παρά την γέφυρα Ιλισσού 1.474,75 μέτρων (2621, 77 πήχεων) (Αρ. σχεδιαγράμματος 21) ιβ) Αγρό στην θέση πηλός Αγία Σωτήρα 3196,15 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 19) ιγ) Αγρό στην θέση Σπηλιά Πολέμου 2051 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 22) 3. “(Η) δε Γ μερίς” που διακρίνεται “δια χρώματος πρασίνου” περιλαμβάνει τα εξής κτήματα: α) Αμπέλι στην θέση Φείδι Μύριγγα 1194 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 6) β) Αγρό στον Βουρλοπόταμο (Χαρουπιά) 2.613 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 2) γ) Αγρό στην Βασιλική 2.000 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 7) δ) Αγρό στην θέση Καλλιθέα 1.860 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 17) ε) Αγρό στην θέση Λέδες (Τσάτσου) 2.748 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 3)

34 στ) Αγρός στην θέση Μολυβά ρέμα 2.033,7 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 15) ζ) Αγρό στον Άγιο Ιωάννη Κοπανά 1.399,45 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 13) η) Αγρό στον Βουρλοπόταμο 3.000 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 11) θ) Αγρό στην θέση πηλός Αγία Σωτήρα 3.196,15 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 19) ι) Αγρό στην θέση Παγκράτι 3.280,40 μέτρα που συνορεύει ανατολικώς με την Δ Μερίδα, δυτικώς με τη Β Μερίδα, αρκτικώς με Γεώργιο Ζέρβα και μεσημβρινώς με οδό έτερο τεμάχιο σε αυτή την θέση ίσης έκτασης 3.280,40 μέτρων που συνορεύει ανατολικώς με την Β Μερίδα, δυτικώς με την Δ Μερίδα, αρκτικώς με Γεώργιο Ζέρβα και μεσημβρινώς με οδό (Αρ. σχεδιαγράμματος 18) ια) Οικόπεδο στην θέση Μολυβά παρά την γέφυρα Ιλισσού 1.437,73 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 21) ιβ) Αγρό στην θέση Σπηλιά Πολέμου 2.113,4 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 22) 4. “Η δε Δ μερίς διακρινόμενη δια χρώματος κιτρίνου” περιλαμβάνει τα εξής: α) Αμπέλι στην θέση Μοσχάτο 656,84 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 1) β) Αμπέλι στην θέση Φείδι Μύριγγα 478,28 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 8) γ) Αγρό στην θέση Λέδες (Τσάτσου) 2.748 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 3) δ) Αγρό στην θέση Καλλιθέα 1.540 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 12) ε) Αγρό στην θέση Βουρλοπόταμος 3.000 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 11) στ) Αγρό στον Άγιο Ιωάννη Κοπανά 1.399,45 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 13) ζ) Αγρό στην θέση Μολυβά ρέμα 2.033,7 μέτρα

35 (Αρ. σχεδιαγράμματος 15) η) Αγρό στην θέση Παγκράτι 3.280,40 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 7) που συνορεύει ανατολικώς με την Α Μερίδα, δυτικώς με την Γ Μερίδα, αρκτικώς με Γεώργιο Ζέρβα και μεσημβρινώς με οδό και έτερο τεμάχιο αγρού ίσης έκτασης 3.280,40 μέτρων που συνορεύει ανατολικώς με την Γ Μερίδα, δυτικώς με την Α Μερίδα αρκτικώς με Γεώργιο Ζέρβα και μεσημβρινώς με οδό (Αρ. σχεδιαγράμματος 18) θ) Αγρό στην θέση πηλός Αγία Σωτήρα 3.096,15 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 19) ι) Οικόπεδο στην θέση Μολυβά παρά την γέφυρα Ιλισσού 1.550,53 μέτρα (2.766,53 πήχεων) (Αρ. σχεδιαγράμματος 21) ια) Αγρό στην θέση Σπηλιά Πολέμου 2.134,75 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 22) ιβ) Αγρό στη θέση Περώνια “διασχιζόμενον κατά μικρόν μέρος υπό την γραμμής τροχιοδρόμου” 2.158,65 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 23) ιγ) Αγρό στην θέση Κεφαράπι 2.695,55 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 14) Συνολική αξία κτημάτων 20.000 δραχμές

Διανομή κτημάτων με κλήρωση

Μερίδα Α Μερίδα Β Μερίδα Γ Μερίδα Δ

Σταμάτα Μπιστούρα Βασίλειος. Λύντης Ιωάννης Λύντης Καλομοίρα Σκοτίδου

36

#5

Αριθμός 8.358.-

Ημερομηνία

Κυριακή, 28 Σεπτεμβρίου 1908

Περιγραφή

Πράξις

Συμβολαιογράφος Συμβαλλόμενοι

Αναφ. Έγγραφα

Γεώργιος Ζήσης •

Βασίλειος Κ. Λίντης, κτηματίας

•

Ιωάννης Κ. Λίντης, κτηματίας

•

Σταμάτα Κ. Λύντη, σύζυγος Κωνσταντίνου Μπιστούρα, οικοδέσποινα άνευ ειδικού επαγγέλματος

•

Καλομοίρα Σκοτίδου, το γένος Λύντη, οικοδέσποινα άνευ ειδικού επαγγέλματος

•

Κωνσταντίνος Σκοτίδης, κτηματίας #3 Αριθμός 34.086 Συμβόλαιο Αρμάγου - Διάγραμμα διαίρεσης κτημάτων σε τέσσερις Μερίδες αρχ. Α. Ανδρονιάδη - Διάγραμμα διαίρεσης κτημάτων σε οικόπεδα με ιδιωτικές οδούς αρχ. Α. Ανδρονιάδη (14 Μαΐου 1907) #4 Αριθμός 1.838 Συμβόλαιο Πέρδικα

Ακίνητα

1. Γήπεδο στρεμμάτων του όλου 20, στην θέση

37 Παγκράτι, παρά τον Προφήτη Ηλία των Αθηνών, που συνορεύει ανατολικώς πριν με Σ. Μουρίκη και ήδη με Δ. Βελισσάριο, μεσημβρινοδυτικώς με οδό και αρκτικώς με κτήμα Γ. Ζέρβα.

2. Γήπεδο 6 στρεμμάτων στην θέση Μολυβά, που συνορεύει αρκτικώς με ρέμα, μεσημβρινώς πριν με Χ. Ζαχαρίτσα και ήδη αδελφών Παναγή και Ιωάννη Τοτόμη, δυτικώς πριν με Χ.Ζαζαρίτσα και ήδη Πιστωτικής Τραπέζης, και ανατολικώς με οδό. Άπαντες οι συμβαλλόμενοι αναγνωρίζουν τον Κωνσταντίνο Σκοτίδη απόλυτο και αποκλειστικό κύριο και κάτοχο βάση του υπ’ αριθ. 1838 διανεμητηρίου συμβολαίου των περιελθουσών στην Καλομοίρα Σκοτίδου μεριδίων εκ των αναγραφόμενων κτημάτων: 1. Αγρό ή γήπεδο στην θέση Μολυβά ρέμα 2.033,7 μέτρα (Αρ. σχεδιαγράμματος 15) 2.

Αγρό ή γήπεδο στην θέση Παγκράτι 3.280,4 μέτρα που συνορεύει ανατολικώς με την Α Μερίδα (ιδιοκτ. Σταμάτα Κ. Μπιστούρα) δυτικώς με την Γ Μερίδα (ιδιοκτ. Ιωάννης Κ. Λίντης), αρκτικώς με Γ. Ζέρβα και μεσημβρινώς με οδό και έτερο τεμάχιο αγρού ίσης έκτασης 3.280,4 μέτρων που συνορεύει ανατολικώς με την Γ μερίδα, δυτικώς με την Α μερίδα, αρκτικώς με Γ. Ζέρβα και μεσημβρινός με οδό (Αρ. σχεδιαγράμματος 18)

3. Οικοπέδου στην θέση Μολυβά παρά την γέφυρα Ιλισσού 3.550,53 μέτρα (2.756,53 πήχεων) (Αρ. σχεδιαγράμματος 14)

38

Εικ. 17. Σχέδιο από Διάγραμμα διαίρεσης κτημάτων σε οικόπεδα με ιδιωτικές οδούς αρχ. Α. Ανδρονιάδη. Με κόκκινο σημειωμένη η Μερίδα Δ.

39

#6

Αριθμός 8.360.-

Ημερομηνία

Δευτέρα, 29 Σεπτεμβρίου 1908

Περιγραφή

Αγοραπωλησία δραχμών 768

Συμβολαιογράφος Συμβαλλόμενοι

Αναφ. Έγγραφα

Γεώργιος Ζήσης •

Κωνσταντίνος Σ. Σκοτίδης, κτηματίας

•

Γεώργιος Φλισκουνάκης, πρώην παντοπώλης και ήδη κτηματίας #3 Αριθμός 34.086 Συμβόλαιο Αρμάγου #4 Αριθμός 1.838 Συμβόλαιο Πέρδικα #5 Αριθμός 8358 Πράξη Ζήση - Διάγραμμα διαίρεσης γηπέδων του αρχ. Α.Ανδρονιάδη (14 Μαρ. 1907)

Ακίνητα

Αγρός ή γήπεδο στην θέση Παγκράτι 3.280,4 μέτρα, που συνορεύει ανατολικώς με την Α Μερίδα (Σταμάτας Μπιστούρα) δυτικώς με την Γ Μερίδα (Ιωάννη Λίντη), αρκτικώς με Γεώργιο Ζέρβα και μεσημβρινώς με οδό και έτερο τεμάχιο αγρού ίσης έκτασης 3.280,4 μέτρων που συνορεύει ανατολικώς με την Γ μερίδα, δυτικώς με την Α μερίδα,

40 αρκτικώς με Γ. Ζέρβα και μεσημβρινός με οδό (Αρ. σχεδιαγράμματος 18 της διανομής) Σύμφωνα με το διάγραμμα κατάτμησης των γηπέδων της 14ης Μαρτίου 1907 του αρχ. Α. Ανδρονιάδη, τρία οικόπεδα υπό τους αριθμούς 12, 13 και 14: α) τα μεν υπ’ αριθμόν 12 και 13 συνεχόμενα 832 τετ.πήχεων που συνορεύουν ανατολικώς με οδό ιδιωτική αφημένη από τους ίδιους, δυτικώς με οδό αγροτική, αρκτικώς με οδό ιδιωτική αφημένη από τους ίδιους και μεσημβρινώς εν μέρη με το υπ’ αριθ.

16 οικόπεδο και εν μέρη υπ’ αριθμ. 14 οικόπεδο β) το δε οικόπεδο 14 έκτασης 448 πήχεων που συνορεύει ανατολικώς με τα οικόπεδα αριθ. 15, 16 δυτικώς με αγροτική οδό, αρκτικώς με υπ’ αριθ. 13 οικόπεδο και μεσημβρινώς με ιδιωτική οδό αφημένη από τους ίδιους.

41

#7

Αριθμός 4.923.-

Ημερομηνία

Σάββατο, 20 Νοεμβρίου 1910

Περιγραφή

Περίληψη Αρ. 1485 (Πλειστηριασμός οικίας Γ. Φλισκουνάκη)

Συμβολαιογράφος

Ιωάννης Συνάνης

Οφειλέτης

•

Γεώργιος Φλισκουνάκης

Αγοραστής

•

Νικόλαος Δέσκας

Αναφ. Έγγραφα

- Αρ. 2.049 Συμβόλαιο Συνάνη (3 Φεβ. 1909) - Επιδοτήριος Επιταγή του Δικ. Κλητήρος Πρωτοδικών Κων. Ζούνη (8 Σεπ. 1910) - Έκθεσις Αναγκαστικής Κατασχέσεως (27 Σεπ. 1910) - Αρ. 4914-4917 Πράξεις Συνάνη (18 Νοε.

1910) - Αριθμός 4.896 Έκθεση Πλειστηριασμού Συνάνη (14 Νοε. 1910)

Ακίνητα

Δύο συνεχόμενα οικόπεδα στην θέση Παγκράτι της περιφέρειας του Δήμου Αθηναίων, εκτός Σχεδίου Πόλεως, έκτασης 832 τ.π., που συνορεύουν ανατολικώς με οδό ιδιωτική, δυτικώς

42 με οδό αγροτική, αρκτικώς με οδό ιδιωτική, μεσημβρινώς εν μέρει με οικόπεδο του οφειλέτου, εν μέρει με οικόπεδο Κων. Σκοτίδου (προσφορά 1.025 δραχμών). Οικόπεδο στην θέση Παγκράτι έκτασης 448 τ.π. που συνορεύει ανατολικώς με το οικόπεδο 15 του Κων. Σκοτίδου, δυτικώς με οδό αγροτική, αρκτικώς με τα προαναφ. 2 συνεχόμενα οικόπεδα, μεσημβρινώς με ιδιωτική οδό (προσφορά 460 δραχμών).

43

#8

Αριθμός 4.219.-

Ημερομηνία

Πέμπτη, 16 Απριλίου 1915

Περιγραφή

Πωλητήριο Γηπέδων δραχμ. 750

Συμβολαιογράφος Συμβαλλόμενοι Αναφ. Έγγραφα Ακίνητα

Δημήτριος Μέρικας •

Νικόλαος Ντέσκας, γαλακτοπώλης

•

Αναστάσιος Α. Πράπας, γαλακτοπώλης #7 Αριθμός 4.923 Περίληψη Κατακυρωτικής Έκθεσης Σινάνη

Κτήματα της περιφερείας του Δ. Αθηναίων στην συνοικία Παγκράτι, εκτός Σχεδίου Πόλεως: Τμ. οικοπέδου 192 τ.π. εκ των δύο συνεχόμενων οικ. έκτασης 832 τ.π., που συνορεύει ανατολικώς με ιδιωτική οδό με πρόσωπο 9 μ., δυτικώς με υπόλοιπο οικ. ιδίου πωλητού και νυν Αικ. συζ. Γ.Δέσκα πλευράς 9 μ., αρκτικώς με ιδιωτική οδό με πρόσωπο 12 μ. και μεσημβρινώς με οικ. πρώην ιδίου πωλητού και νυν Αικ. συζ. Ν. Δέσκα. Οικ. έκτασης 448 τ.π. που συνορεύει ανατολικώς με τα οικ. 15, 16 του Κ.Σκοτίδου, πλευράς 18μ., δυτικώς με αγροτική οδό με πρόσωπο 19,5 μ., αρκτικώς με τα δύο συν. οικ. του ίδιου, μεσημβρινώς με οδό ιδιωτική με πρόσωπο 14 μ.

44

#9

Αριθμός 34.595.-

Ημερομηνία

Πέμπτη, 16 Ιανουαρίου 1920

Περιγραφή

Πωλητήριον αντί δρ. 13.500

Συμβολαιογράφος Συμβαλλόμενοι Αναφ. Έγγραφα Ακίνητα

Βασίλειος Μπόσδας •

Νικόλαος Γ. Δέσκας, γαλακτοπώλης

•

Γεώργιος Κ. Βούλγαρης, ζαχαροπλάστης #7 Αριθμός 4.923 Περίληψης κατακυρωτικής Εκθέσεως Σινάνη

Οικία εν Αθήναις της περιφερείας του Δήμου Αθηναίων στην συνοικία Παγκράτι εκτός Σχεδίου Πόλεως, ενός δωματίου, σταύλου και λοιπών παραρτημάτων και παρακολουθημάτων μετά του οικοπέδου, συνολικής εκτάσεως 640 τ.π., που συνορεύει ανατολικώς με ιδιωτική οδό και εν μέρει με οικόπεδο πρώην ιδιοκτήτου και ήδη Α. Πράπα, δυτικώς με αγροτική οδό, αρκτικώς εν μέρει με οδό και εν μέρει με Α. Πράπα πρώην του ιδίου, μεσημβρινώς με ιδιοκτησία Σκοτίδου και εν μέρει με γήπεδο πρώην του ιδίου πωλητού και ήδη Α. Πράπα.

45

#10 Αριθμός 35.545.-

Ημερομηνία

Παρασκευή, 11 Μαρτίου 1922

Περιγραφή

Κανονισμός Ορίων

Συμβολαιογράφος

Λεωνίδας Πέρδικας

Συμβαλλόμενοι Αναφ. Έγγραφα

•

Ιωάννα, κόρη Παναγή Σκωτίδα, οικιακά

•

Αναστάσιος Πράπας, οινοπώλης - Διάγραμμα Μηχανικού Ν. Κωνσταντινίδη - Αριθμός 2.075 Διαθήκη Κ. Σκοτίδα συμβ. Ατασάκη (25 Μαίου 1921) - #8 Αρίθμος 4.219 Συμβόλαιο Μέρικα

Ακίνητα

Στην θέση Παγκρατί του Δήμου Αθηναίων, στο διάγραμμα του Κωνσταντινίδη εμφανίζονται γειτονικά οικ. και οι γραμμές επαφής τους από τα γράμματα Α και Δ: βορείως οι διακεκομμένες γραμμές ΒΓ μήκους 18 μ. και ΔΕ μήκους 9,5 μ. και ανατολικά η γραμμή ΓΔ 18,9 μ. μεταξύ των οικ. Γ (Σκοτίδα) και Δ (Πράπα) παρεμβάλλεται ιδιωτική οδός πλάτους 6 μ. που ανήκει δικαιωματικά και στους δύο. Το οικ. Β βρίσκεται ανατολικότερα δεν εφάπτεται των υπολοίπων. Νοτίως το οικ. Δ του Α. Πράπα δεν συνορεύει με την ιδιοκτησία Σκοτίδα.

46

#11 Αριθμός

34.152.-

Ημερομηνία

Παρασκευή, 11 Ιανουαρίου 1924

Περιγραφή

Μεταβιβαστικόν Ακινήτων “Το Ταμείον Περιθάλψεως Προσφύγων επιθυμούν να διευκολύνει το έργον της επιτροπής Αποκαταστέσεως Προσφύγων της συσταθείσης συνεπεία του εν Γενεύης πρωτοκόλλου δια του από 13ης Οκτωβρίου 1923 Νομ. Διατάγματος ως και την πραγματοποίησην του Προσφυγικού δανείου απεφάσισεν όπως παραχωρήσει και τούτο άνευ τινός ανταλλαγής δια του κράτους προς την αυτήν επιτροπήν τους παρ’ αυτού ανεγερθέντος αστικούς συνοικισμούς προσφύγων, ίνα χρησιμεύσωσιν προς επαύξησιν των εγγυήσεων του δανείου”.

Συμβολαιογράφος Μάρτυρες

Αλέξανδρος Ζαχαρόπουλος •

Απόστολος Θ. Δοξιάδης, ιατρός, Υπουργός Γεωργίας, αντιπρόσωπος Ελλ. Δημοσίου

•

Γεώργιος Β. Μαυρολέων, πληρεξούσιος της Εθνοσυνελεύσεως, ΔΣ Ταμείου Περιθάλψεως

•

Γεώργιος Ιω. Σακκαλής, πολιτευτής, ΔΣ Ταμείου Περιθάλψεως

•

Ιωάννης Δ. Φανταράτος, δικηγόρος, ΔΣ Ταμείου Περιθάλψεως

Συμβαλλόμενοι

Αναφ. Έγγραφα

47

•

Ταμείον Περιθάλψεως Προσφύγων

•

Επιτροπή Αποκαταστέσεως Προσφύγων του Ελληνικού Δημοσίου.

- Νομοθ. Διάταγμα Ιδρύσεως Ταμείου Περιθάλψεως Προσφύγων (3 Νοε. 1922) - Αριθμός 15 Απόφαση του ΔΣ Ταμείου Περιθάλψεως Προσφύγων (4 Ιαν. 1924) - Νομοθ. Διάταγμα Παραχωρήσεως Δημοσίων κτημάτων και απαλλοτριώσεως ιδιωτικών (4 Ιουν. 1923) - Αριθμός 90.228 Απόφαση Υπουργών Γεωργίας και Υγιεινής, Προνοίας και Αντιλήψεως (17 Σεπτ. 1923)

Ακίνητα

1. Στην περιφέρεια του Δήμου Αθηναίων στην θέση Ποδαράδες, προσφυγικό συνοικισμό υπό το όνομα Ιωνία έκτασης 1.100 στρεμμάτων που συνορεύει βορείως με γραμμή που ξεκινά από το ρέμα Γιαμπουρλά, με οδό “καρροποίητον”προς Κουκουβάουνες, “Εθνικάς Γαίας” καλλιεργούμενες από το χωριό Κουκουβάουνες και με “αμαξωτήν οδό” Ηρακλείου, προχωρά ευθεία μέχρι το ρέμα Ηρακλείου από πίσω, ακολουθεί την ροή του ρέματος αυτού ως την οδό Χαλανδρίου - Μενιδίου, ... (κλπ).

2. Τον προσφυγικό οικισμό στην περιφέρεια του Δήμου Αθηναίων στην θέση Παγκράτι χτισμένο σύμφωνα με σχεδιαγράμματα του μηχανικού Γ. Σούλη - επί γηπέδων ιδιωτικών έκτασης 114.534 τ.μ. Και επί γηπέδων του Δημοσίου έκτασης 99.000 τ.μ που συνορεύουν: μεσημβρινός με ρέμα χειμάρρου και γήπεδα Κουτσούρα Νικολάου Πετράκη, Αικ. Παυλίδου, βορείως με ρέμα χειμάρρου,

48 ανατολικώς με γήπεδα Μ. Ιωαννίδου Δημητρίου Ζωϊτού, Α. Μαριολοπούλου κλπ., δυτικώς από την συνένωση δύο ρεμάτων αρχή Δημοσίας οδού, μαζί με τις ανεγερθείσες και ανεγειρόμενες μονόρροφες και διώροφες οικοδομές (231 δωμάτια έτοιμα και 2.667 υπό κατασκευή) και όλων των γενικών εγκαταστάσεων (έργων ύδρευσης, υδαταποθήκης, λουτρών, αγοράς, σχολείου, ξυλουργικού εργοστασίου με μηχανήματα, αποθηκών, πλυντηρίων, καταστημάτων και παντώς άλλου παραρτήματος και παρακολουθήματος).

Από την απαλλοτρίωση εξαιρούνται τα εξής: α) Στα τετράγωνα Ε και Κ 300 τ.μ. που παραχωρούνται για την ανέγερση αρτοποιείων β) Τα Η, Θ, Ι, Μ οικοδομικά τετράγωνα αφήνονται στους μικροϊδιοκτήτες τους.

3. Στην περιφέρεια του Δήμου Πειραιώς στην θέση Κοκκινιά, προσφυγικό οικισμό έκτασης 718.771 τ.μ. ... (κλπ).

* Η τεκμηρίωση της θέσης του χάρτη που συνοδεύει το παρόν συμβόλαιο, έγινε βάσει του άρθρου «Εξέλιξη του Δήμου Βύρωνα - Ιστορική αναδρομή» (Βλ. Πηγές), της Εικ. 8 (Παράρτημα) και των αφηγήσεων της γιαγιάς μου.

49

#12 Αριθμός 18.940.-

Ημερομηνία

Τετάρτη, 7 Ιουλίου 1937

Περιγραφή

Πωλητήριο ακινήτου δραχ. 65.000

Συμβολαιογράφος Συμβαλλόμενοι

Αναφ. Έγγραφα

Ακίνητα

Νικόλαος Βαρδουλάκης •

Αναστάσιος Πράππας, πρώην γαλακτοπώλης, ήδη κτηματίας

•

Εμμανουήλ Μινδιρνός, αμμοκονιαστής

•

Αναστασία σύζυγος Κ. Μινδρινού, οικιακά - Αριθμός 4.219 Πωλητήριο Συμβόλαιο Μέριδα, Αρ. 2, Τόμος 717 Βιβλίων Μεταγραφών (16 Απρ. 1915)

Στην θέση Παγκράτι, εντός του οικοδομικού σχεδίου του Δήμου Βύρωνος, της περιφέρειας τέως του Δήμου Αθηναίων, επί της οδού Ιστιαίας, παλαιωμένη οικοδομή συγκείμενη μιας αποθήκης μαγαζιού, σταύλο και λοιπά παραρτήματα, το οικόπεδο και την υπόλοιπη περιοχή έκτασης 135τ.μ., που συνορεύει ανατολικομεσημβρινώς με την οδό Ιστιαίας, δυτικομεσημβρινώς με ιδιοκτησία Αν. Πράππα, αρκτικοανατολικώς με ιδιοκτησία Παπανικολάου, αρκτικοδυτικώς με ιδιοκτησία Α. Πράππα.

Παράρτημα Εικόνων και Σχεδίων

Εικ. 18. Κολάζ, Η μεταφυσική του Ιλισού, 2018

51

52

Εικόνες Κειμένου Εικ. 1. Ο Ιλισός στις Εγκυκλοπαίδειες. Βλ. Βιβλιογραφία Εικ. 2. Η πόλη των Αθηνών γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 1870, όπως απεικονίζεται στο σχέδιο Kaupert που δημοσιεύτηκε το 1881. Από: Dietrich Reimer, Athen mit Umgebung, Berlin 1881. Εικ. 3. Η περιοχή του Βύρωνα με τα πρώτα προσφυγικά σπίτια και στο βάθος η Ανάληψη, 1924. Από Άρθρο «Ποια συνοικία της Αθήνας χτίστηκε στους πρόποδες αυτού του βουνού προς τιμή ενός φιλέλληνα που αγωνίστηκε για την Ελλάδα». Εικ. 4. Όριο της πόλης και Σχέδια γηπέδων Οικισμού Προσφύγων, 1924. Εικ. 5. Κατατμήσεις της ατομικής ιδιοκτησίας διαχρονικά, 1867-1925. Εικ. 6. Ανάγνωση της περιοχής μελέτης και των ρεμάτων του Ιλισού, πάνω στα οικοδομικά τετράγωνα της σύγχρονης πόλης. Εικ. 7. Ιλισός από τσιμέντο. Φωτογραφία από Google Maps (10/01/2018). Εικ. 8. Οικοδομικό τετράγωνο και κατοικία, 1969. Ενδεικτικό σχέδιο του οικ. τετ. από συνδυασμό του Σχεδιαγράμματος καθορισμού των οικοδομικών γραμμών για το Ο.Τ. 357, σελ. 60-61. Εικ. 9. Κατοικία και ιδιωτική οδός πριν την κατεδάφιση, 1986. Σχέδιο βασισμένο στα σχέδια και τις περιγραφές της οικίας, βλ. σελ. 62-63. Εικ. 10. Οικοδομικό τετράγωνο και πολυκατοικίες, 2018. Αποτύπωση από Εικ. 11. Εικ. 11. Φωτογραφία οικ. τετραγώνου από Google Maps (10/01/2018). Εικ. 12. Όψη της Αθήνας, από το Ενθύμιον Αθηνών του Θανάση Παπαιωάννου, σελ. 52. Εικ. 13. Σχεδιάγραμμα της Αθήνας σε κάρτα του 1910, από το Ενθύμιον Αθηνών του Θανάση Παπαιωάννου, σελ. 10. Εικ. 14. Ποτάμια και ρέματα της Αθήνας. Από Άρθρο “Tracking Ilissos river in Athens” στο Hydria Project (www.hydriaproject.info/en/greece/setting27/). Εικ. 15. Πωλητήριον Ακινήτων, 1894. Εικ. 16. Σχέδιο από Διάγραμμα διαίρεσης τημάτων σε τέσσερις Μερίδες Α. Ανδρονιάδη. Εικ. 17. Σχέδιο από Διάγραμμα διαίρεσης κτημάτων σε οικόπεδα με ιδιωτικές οδούς του αρχιτέκτονα Α. Ανδρονιάδη. Εικ. 18. Κολάζ, Η μεταφυσική του Ιλισού, 2018.

53

Συμπληρωματικό Υλικό

“Χάρτης της Πόλεως των Αθηνών του 1930, με τας έως τότε επεκτάσεις του ρυμοτομικού σχεδίου.” Μπίρης, 2005, σελ. 319

54

55

Σχεδιάγραμμα Κωνσταντινίδη Συμβολαίου Αρ. 4.219 (#8), 1915

56

57

Σχεδιάγραμμα Κωνσταντινίδη Συμβολαίου Αρ. 35.545 (#10), 1922 (Σχέδιο Ν. Κωνσταντινίδη: Ανήκει εις το υπ’ αριθμόν 35.545 συμβόλαιο του τότε συμβολαιογράφου Αθηνών Λ.Πέρδικα. “Ακριβές απόσπασμα. Εν Αθήναις την 28-03-1968”)

58

ΜΕΤ 2 = 2.200

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΓΗΠΕΔΩΝ ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΟΤΕΩΝ ΔΙΑ ΤΗΝ ΕΠΕΚΤΑΣΙΝ ΤΟΥ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΥ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΥ ΠΑΓΚΡΑΤΙΟΥ ΚΛΙΜ. 1:1000

[ ΓΗΠΕΔΟΝ

Γ. ΚΡΟΝΤΗΡΑ

1 ΣΤΡ. 10 ]

ΛΙΝΑΡΔΟΥ

[ ΓΗΠΕΔΟΝ

ΧΗΡΑΣ ΒΑΣ

. ΔΕΓΓΛΕΡΗ

]

ΜΕΤ 2 = 16.750 [ ΓΗΠΕΔΟΝ

Κ. ΚΟΥΤΣΟΥΡΑ

2

]

ΜΕΤ 2 = 2.450

[ ΓΗΠΕΔΟΝ ΝΙΚ. ΠΕΤΡΑΚ

Η]

ΜΕΤ 2 = 7.05

0

ΑΘΗΝΑΙ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1923

ΓΗΠΕΔΟΝ

ΔΕΓΛΕΡΗ ΜΕΤ 2 = 2.275

ΚΟΠ

ΡΓΑ

ΓΕΩ

59

ΓΗΠΕΔΑ ΙΔΙΟ

ΚΤΗΣΙΑΣ

ΜΙΧ. ΙΩΑΝΝ

ΙΔΟΥ Κ ΛΟΙΠΩ

Ν

ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΑΘ

ΗΝΩΝ

Μ. ΙΩΑΝΝΙΔΗ

Σ Κ ΛΟΙΠΟΙ

ΑΒΓΔ-ΚΛ Α ΠΗΧ 2 = 24.3 00 - ΜΕΤ 2 =

ΤΑΞΙΑΡΧΟΥ

ΣΥΝΙΔΙΩΚΤΗ

ΤΑΙ

13.668

Κ ΠΕΤΡΑΚΟΥ

ΜΟΝΗ ΠΕΤ

ΡΑΚΗ

ΜΕΤ 2 = 3.520

ΜΕΤ 2 = 12.678

ΤΑΞΙΑΡΧΟΥ Κ ΠΕΤΡΑΚΟΥ Ν ΓΗΠΕΔΟ ΝΑ ΥΡΟΥ ΚΑΡΑΓΟ

9 [ ΓΗΠΕΔΟΝ Ν. ΔΟΥΛΓΕΡΗ Κ ΣΙΑΣ ]

ΓΗΠ

Η ΠΡΩ

3

ΜΕΤ2 = 8.638 - ΠΗΧ2 = 15.356

ΕΔΑ

ΑΥ Ν Π

ΛΙΔΟ 2

ΜΕΤ

4

[ ΓΗΠΕΔΟΝ Ν. ΔΟΥΛΓΕΡΗ Κ ΣΙΑΣ ]

Υ 50

= 17.2

6 5

ΜΕΤ2 = 8.638 - ΠΗΧ2 = 15.356

[ ΓΗΠΕΔΟΝ ΑΘ. ΣΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΥ ] ΜΕΤ2 = 8.638 - ΠΗΧ2 = 15.356

Δ Α Π Ε Κ Ο Ο Ι

Κ . Α Ι

Ο Υ Ι Δ Υ Λ Π Α

Σ

ΠΑ

ΓΡΥ Σ

ΥΛΟ

ΠΟ

Διάγραμμα γηπέδων απαλλοτριώσεων, Συμβολαίου Αρ. 34.152 (#11), 1923. (Ψηφιοποιημένο)

60

61

Εκθεσης και Σχεδιάγραμμα καθορισμού των οικοδ. γραμμών για το Ο.Τ. 357, 1969

62

Σκαρήφιμα της οικίας Βούλγαρη από μνήμης της γιαγιάς μου, Κ.Λ., 2018

63

Σχέδιο μετρήσεων του οικοπέδου Βούλγαρη.

64

Πηγές Βιβλιογραφία Μπίρης, Κώστας, Αι Αθήναι. Απο του 19ου εις τον 20ον Αιώνα (1966), Αθήνα: Μελισσα, 20055. Μπίρης, Κώστας, «Δημοσιεύματα του Αρχαιολογικού Δελτίου, Αρ. 17» στο Αι Τοπωνυμίαι της Πόλεως και των Περιχώρων των Αθηνών, Αθήνα: Υπουργείο Πολιτισμού. Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, 1971. Παπαιωάννου, Θανάσης, Ενθύμιον Αθηνών. Η Αθηνα, ο Πειραιάς και τα προάστια στις αρχές του αιώνα μας (1984), Αθήνα: Γνώση, 19902. Τραυλός, Ιωάννης, Πολεοδομική εξέλιξης των Αθηνών (1960), Αθήνα: Εκδόσεις Καπόν, 19932. Καμπούρογλου, Δημήτριος, Αι Παλαιαί Αθήναι, Αθήνα: Βιβλιοπωλείο Γεωργίου Ι. Βασιλείου, 1922.

Rossi, Aldo, Η αρχιτεκτονική της Πόλης (1985), Θεσσαλονίκη: University Studio Press, μτφ. Β. Πετρίδου

Ιλισός. Στην Πάπυρος-Λαρούς. Γενική Παγκόσμιος Εγκυκλοπαίδεια Μετά Πλήρους Λεξικού της Ελληνικής Γλώσσης (Τόμος 7, σελ. 653), Αθήνα: Επιστημονικη Εταιρεια των Ελληνικων Γραμματων Παπυρος, 1963. Ιλισός. Στο Ελευθερουδάκη. Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν (Τόμος 6, σελ. 706), Αθήνα: Ελευθερουδάκης ΑΕ, 1929. Ιλισός. Στην Νέα Δομή (Τόμος 14, σελ. 241), Αθήνα: Τεγόπουλος-Μανιατέας, 1996.

65

Διαδίκτυο Μαλαγκονιάρης, Σταύρος, «Από τις παράγκες στα προσφυγικά» (2016) στο http:// www.efsyn.gr/arthro/apo-tis-paragkes-sta-prosfygika (τελευταία πρόσβαση: 28.01.2018). Ανώνυμος, «Ποια συνοικία της Αθήνας χτίστηκε στους πρόποδες αυτού του βουνού προς τιμή ενός φιλέλληνα που αγωνίστηκε για την Ελλάδα (2016)» στο http://www. mixanitouxronou.gr/pia-sinikia-tis-athinas-chtistike-stous-propodes-aftou-tou-vounou-pros-timi-enos-filellina-pou-agonistike-gia-tin-ellada-mechri-to-1923-itan-agros-ke-chorafia (τελευταία πρόσβαση: 28.01.2018). Τζανετοπούλου-Πολύδερα, Ματούλα, «Εξέλιξη του Δήμου Βύρωνα - Ιστορική αναδρομή» στο http://blogs.sch.gr/1gymvyro/%CE%BF-%CE%B2%CF%8D%CF%81%C F%89%CE%BD%CE%B1%CF%82/ (τελευταία πρόσβαση: 28.01.2018)

Το υλικό αρχείου, από την βιβλιοθήκη του παππού μου Θ.Λάμπρου. Ευχαριστώ την γιαγιά μου, Καίτη, που μου επέτρεψε να το αξιοποιήσω για τους σκοπούς αυτής της εργασίας.