Programmaboek Bachs Fusion

BACHS FUSION Nederlandse Bachvereniging

Programma

programma

Antonio Vivaldi 1678-1741

Dubbelconcert in d klein, RV 565 uit L’Estro armonico

Johann Ernst von Sachsen Weimar 1696-1715

Vioolconcert in d klein

Tomaso Albinoni 1671-1751

Triosonate in b klein, opus 1 nr. 8

Benedetto Marcello 1686-1739

Vioolconcert in e klein, S.C788

pauze

Johann Adam Reincken 1643-1722

Sonate nr. 1 in a klein uit Hortus Musicus

Wolfgang Amadeus Mozart 1756-1791

Fuga in E groot, KV 405 (naar BWV 878)

Johann Sebastian Bach 1685-1750

Vioolconcert in E groot, BWV 1042

programma uitvoerenden

Nederlandse Bachvereniging

Shunske Sato, viool en leiding

orkest

Sayuri Yamagata, viool 1

Anneke van Haaften, viool 1

Lidewij van der Voort, viool 2

Pieter Aﬀourtit, viool 2

Annelies van de Vegt, viool 2

Deirdre Dowling, altviool

Femke Huizinga, altviool

Lucia Swarts, cello

Margaret Urquhart, contrabas Mieneke van der Velden, viola da gamba Siebe Henstra, klavecimbel

Het receptenboek van Bach ontrafeld

Bachs orkestmuziek en concerten scoren altijd hoog in de ranglijsten van klassieke muziek. Als een volleerd fusionkok gebruikte Bach ingrediënten uit heel Europa, vooral uit Italië, zoals muziek van Vivaldi en Marcello. “Fascinerend”, vindt Shunske Sato, de artistiek leider van de Nederlandse Bachvereniging. “Bach heeft nooit een buitenlandse reis gemaakt. Toch bleef hij zijn hele leven op de hoogte van de muzikale ontwikkelingen in andere landen. Die volgde hij met grote nieuwsgierigheid.”

Het eerste werk op het programma is het Dubbelconcert in d klein van Antonio Vivaldi. Het maakt deel uit van de verzameling L’Estro Armonico, die de componist in 1711 in Amsterdam liet publiceren. Bach bewerkte dit concert in 1713-1714 voor orgel (BWV 596), op verzoek van Johann Ernst von Sachsen-Weimar. Het thema van het derde deel kreeg ook een plaats in de cantate Ich hätte viel Bekümmernis (BWV 21). Sato: “We weten dat deze cantate is uitgevoerd tijdens een kerkdienst waarbij Johann Ernst aanwezig was. Hij was toen al ernstig ziek. Een ontroerende gedachte.” De jong gestorven prins componeerde zelf ook: bronnen noemen negentien composities, waaronder acht vioolconcerten. Een aantal van deze concerten bewerkte Bach voor klavier, waaronder het Vioolconcert in d klein (BWV 987).

— 3 — — 2 —

over

het

door Joost van Beek

Albinoni

Tomaso Albinoni leverde Bach het materiaal voor vier klavierfuga’s (BWV 946, 950, 951 en 951a), een meerstemmige compositievorm waarin de verschillende stemmen elkaar continu imiteren. Het fugathema van BWV 951 komt uit het tweede deel van de Triosonate in b klein (opus 1 nr.8). “De manier waarop Bach het thema van Albinoni in zijn fuga verwerkt, is echt meesterlijk”, aldus Sato. “Het is interessant om nu eens het origineel te horen.” Marcello Benedetto Marcello woonde en werkte net als Vivaldi en Albinoni in Venetië. Zijn oudere broer Alessandro was eveneens componist. Benedetto studeerde aanvankelijk muziek bij onder anderen Antonio Lotti, maar ging op bevel van zijn vader rechten studeren. Eenmaal afgestudeerd wist hij zijn werk als jurist te combineren met de muziek. Zijn Vioolconcert in e klein (S.C788) is afkomstig uit de 12 Concerti a cinque (opus 1), daterend uit 1708. Het werk zit vol contrasten; met name het derde deel, een waar harmonisch doolhof, is spannend. Ook van deze compositie maakte Bach een klaviertranscriptie (BWV 981).

Reincken

Van 1700 tot 1702 zat Bach op het gymnasium in Lüneburg. In die tijd reisde hij regelmatig

naar Hamburg om daar Johann Adam Reincken – geboren in Deventer – te horen improviseren op het grote orgel van de SanktKatharinenkirche. Het is mede aan Bach te danken dat wij nu composities van Reincken kunnen beluisteren. De Sonate in a klein die vandaag klinkt, komt uit Hortus Musicus (1687). Deze bundel bevat zes meerdelige werken voor twee violen, viola da gamba en continuo. Elk van de zes partita’s opent met een inleidende sonate, gevolgd door een aantal dansen (in dit geval vier). Bach was nog maar een tiener toen hij dit werk voor klavier bewerkte (BWV 965).

Mozart

In het volgende werk betreden we de omgekeerde wereld: hier is Bach de inspiratiebron. Sato: “Mijn werktitel voor dit programma was Bach bewerkt. Oftewel: Bach die bewerkt en Bach die wórdt bewerkt.” Wolfgang Amadeus Mozart arrangeerde in 1782 vijf fuga’s uit Das Wohltemperirte Clavier voor strijkkwartet. De Fuga in E groot (KV 405) is een

— 5 — over

het programma

“De manier waarop Bach het thema van Albinoni in zijn fuga verwerkt, is echt meesterlijk.”

“De strijkers in Mozarts versie geven de muziek een heel nieuwe dimensie.”

over het programma

bewerking van Bachs fuga BWV 878. Het oorspronkelijke werk is een ware demonstratie van contrapunt (het combineren van verschillende melodische lijnen). Ook hier grijpt Bach terug op een bestaand voorbeeld: het gebruikte fugathema was in de renaissance zeer bekend en geliefd. De manier waarop Bach dit thema uitwerkt doet denken aan een instrumentaal of vocaal motet (een meerstemmige muzikale vorm). “Mozart laat geen noot van Bach weg en voegt ook geen nieuwe noten toe”, licht Sato toe. “Hij verandert alleen de instrumentatie. De strijkers in Mozarts versie geven de muziek een heel nieuwe dimensie.”

Het programma eindigt met Johann Sebastian Bach zelf. De pakkende opening van het Vioolconcert in E groot kan zo geleend zijn van Vivaldi. Na het onstuimige eerste deel volgt een lang uitgesponnen basso ostinato (een motief in de bas dat telkens wordt herhaald). Daarboven klinken een fluwelen laag van strijkers en een melancholieke melodie. In het slotdeel keert de uitbundige stemming van het begin terug. Bach kiest hier voor het ritme van een barokdans, de passepied. Het is een refrein met coupletten, een rondo, een vorm die zelden in concerten voorkomt. “Een prachtstuk, ik krijg hier echt nooit genoeg van”, besluit Shunske Sato.

Biografie Shunske Sato viool en leiding

Ik begon met vioolspelen toen ik twee was (ja echt, een idee van mijn ouders). Of het nu door de viool, radio, platen, het pianospel van mijn moeder of haar intrigerende voorliefde voor Edith Piaf en Russische volksliederen kwam, muziek was nooit afwezig. Mijn vader, econoom, is een muziekliefhebber die bijvoorbeeld de symfonieën van Carl Nielsen kent en vaak precies weet welke Bach-cantate bij welk BWV-nummer hoort. Dingen werden lastig in mijn tienerjaren: ik was vaak niet op school doordat ik concerten speelde en mijn cijfers waren indrukwekkend laag (behalve voor Frans en wiskunde). Ik gaf school steeds meer op en bracht mijn weekdagen vaak door in mijn favoriete boekwinkel waar ik las over geschiedenis, programmeren en taalkunde, en waar ik strijkkwartetten componeerde. Zaterdag was een opluchting: lessen op de Juilliard School in New York, waar ik met mijn ‘echte’ vrienden rondhing. Muziek liet me letterlijk de wereld zien.

Japan en de VS, daarna Frankrijk en Duitsland, totdat ik me in Nederland vestigde. Onderweg leerde ik over barokmuziek, koken en hoe je je huis niet laat afbranden (ja, dat is me bijna gebeurd), talen, bier, wijn en schoonheid.

Mijn andere obsessies: lekker eten, opnames van vóór 1940, interieurontwerp en musicologische literatuur zo nerdy dat zelfs mijn lieve vrouw (zelf musicus) er niks van wil weten. Mijn dochter is mijn goeroe: ze herinnert me dagelijks aan de belangrijke dingen in het leven.

— 6 —

Shunske Sato, artistiek leider

ensemble. 100 jaar geleden

van Johann Sebastian Bachs MatthäusPassion in Grote Kerk Naarden.

Sindsdien zetten we ons met hart en ziel in om Bachs muziek met de wereld te delen. Met educatieve projecten, talentontwikkeling en ruim zestig concerten per jaar geven we invulling aan onze missie Bach voor iedereen. Daarnaast kunnen muziekliefhebbers van over de hele wereld genieten van All of Bach: ons YouTube-kanaal vol hoogwaardige opnames van Bachs muziek.

Ons ensemble bestaat uit professionele spelers en zangers. Ze spelen op historische instrumenten en worden gedreven door nieuwsgierigheid en speelplezier: hun hart klopt voor Bach en zijn tijdgenoten. Onder artistieke leiding van Shunske Sato laten zij de veelkleurigheid van de oude muziek én van de Nederlandse Bachvereniging horen.

bachvereniging.nl youtube.com/bach

Maak elk concert kennis met een zanger of instrumentalist uit ons ensemble. Deze keer:

“Dat meisje zou gamba moeten spelen”, was het advies van een goede vriend van mijn ouders. Een betere raad had hij niet kunnen geven, want ik kan me geen instrument voorstellen dat beter bij mij past. Zo ben ik op negenjarige leeftijd begonnen, eerst op een sopraanvedeltje met stalen snaren en fijnstemmers.

Hoewel ik in mijn puberteit heel graag en vaak op een windsurfplank stond, won de liefde voor de muziek en de gamba het. Na te hebben gestudeerd aan het conservatorium van Utrecht ben ik in Den Haag bij

Wieland Kuijken terecht gekomen. Zijn lessen inspireren me tot op de dag van vandaag en hebben me als musicus gevormd. Al jaren geef ik nu zelf les aan het conservatorium van Den Haag en Amsterdam, waar ik Wieland met grote regelmaat citeer. Werken met deze nieuwe generatie geeft me veel energie. Het is een groot voorrecht de studenten te begeleiden in hun ontwikkeling en voor je het weet zijn zij nieuwe collega’s op je ‘eigen’ podium. Zo speelde ik tijdens de Kunst der Fuge en de Brandenburgse Concerten samen met mijn (oud) studenten.

Ik heb veel plezier in het samenstellen van concertprogramma’s voor conservatoriumprojecten of voor mijn eigen ensemble; vocale muziek staat hierin centraal. Het is een weelde om te kunnen kiezen uit de meest waanzinnige stukken en iedere keer weer een prachtig programma te zien ontstaan: de rijkdom van het gamba-repertoire in verschillende combinaties en stijlen is enorm. Ik prijs me gelukkig dat ik dat meisje was dat gamba zou moeten spelen.

— 8 — — 9 —

biografie over onze musici

Mieneke van der Velden, viola da gamba

De Nederlandse Bachvereniging is een uniek en toonaangevend vocaal-instrumentaal

begonnen we met het uitvoeren

subsidiënten, sponsors en donateurs

Premium partner

Deloitte

Subsidiënten en fondsen

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Gemeente Utrecht Gemeente Gooise Meren

CONCERT AGENDA

zo 5 februari 2023 15:00 uur Amsterdam

Muziekgebouw aan ‘t IJ

di 7 februari 2023 20:15 uur Naarden Grote Kerk

do 9 februari 2023 20:00 uur Utrecht TivoliVredenburg

“De strijkers in Mozarts versie geven de muziek een heel nieuwe dimensie.”

za 11 februari 2023 20:00 uur Groningen SPOT/De Oosterpoort

zo 12 februari 2023 15:00 uur Haarlem Philharmonie

di 14 februari 2023 20:15 uur Alkmaar Grote Kerk

wo 15 februari 2023 20:15 uur Nijmegen

Concertgebouw De Vereeniging

vr 17 februari 2023 20:15 uur Den Haag De Nieuwe Kerk

— 10 — — 11 —

Info en kaarten bachvereniging.nl 25 maart t/m 8 april in Aardenbug, Eindhoven, Groningen, Naarden, Rotterdam, Tilburg, Utrecht en Veere MATTHÄUSPASSION O.L.V. MASATO SUZUKI

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook