Voor dit Vriendenconcert stelde ensemblelid en mezzosopraan Michaela Riener een programma over troost samen. Een programma waarin verschillende disciplines elkaar ontmoeten en aanvullen: oude en hedendaagse muziek, en muziek en gesproken woord.
Voor de Lamentaties van 2023 (de intieme concerten van de Bachvereniging op de vroege ochtend van Goede Vrijdag en Stille Zaterdag voorafgaand aan de Matthäus-Passion) diepte Michaela al de prachtige zesstemmige klaagliederen van de Vlaamse Carolus Luyton op. Ze plaatste die toen tegenover de hedendaagse minimal music van de Amerikaanse componist David Lang. Het bijzondere resultaat was te mooi om niet met een groter publiek te delen. Voor deze reprise verdiepte Michaela het programma met een rijker palet aan renaissancemuziek: niet alleen van Luyton, maar ook van Diego Ortiz en Lambert de Sayve. Bovendien voegde Michaela de troostende poëzie van de Vlaamse schrijver en performer Maud Vanhauwaert toe.
“DAVID
LANG KAN
IN ZIJN MUZIEK
DOOR EEN HEEL
SIMPEL THEMA
EN DE HERHALING
DAARVAN TOT
EEN MUZIKALE
DIEPTE KOMEN.”
Imitatie en herhaling
Michaela heeft zich in haar carrière niet alleen toegelegd op zang maar ook op experimenteel muziektheater.
“Wat ik daar heb geleerd is hoe je tekst en muziek kan combineren en kan laten overvloeien. De wisselwerking vind ik een interessant onderzoeksgebied. Wat kan timing doen? Wat kan stilte doen? Wat kan ruimtelijkheid doen?” Om de twee vormen zo direct mogelijk aan te laten komen, koos ze in dit programma voor simpele, uitgeklede muziek. Muziek uit de renaissance en muziek van nu, een combinatie waar ze erg van houdt.
“Die combinatie - oud versus nieuw - is eigenlijk mijn leven, inspireert me, en daagt me uit.
De twee hebben veel met elkaar gemeen en vullen elkaar aan”.
Bij de renaissancepolyfonie en minimal music in dit programma is dat heel zichtbaar: “Bij beiden ontstaat er een weefsel uit een simpele melodie. Bij de polyfonie uit de renaissance is imitatie hierbij de kern: de imitatie van de stemmen, het kopiëren en invullen van elkaars gedachten, dat je zo goed mogelijk overneemt wat er vóór je gedaan wordt. Bij minimal music gaat het om de herhaling. Door een zin steeds te herhalen, overnieuw en overnieuw, als een soort mantra, kom je terecht in een heel andere sfeer. Maar allebei – imitatie of herhaling – zijn heel puur. Dat verbindt ze voor mij aan elkaar.”
En puur is zeker de muziek van David Lang, die zich in zijn werk vaak heeft laten inspireren door oude muziek en veel schreef voor oudemuziekensembles.
Michaela: “David Lang kan in zijn muziek door een heel simpel thema en de herhaling daarvan tot een muzikale diepte komen. Zijn muziek is vaak ogenschijnlijk simpel en komt daardoor heel ‘direct’ binnen. Zoals de melodie van een Gregoriaans koraal.”
Hier en nu
De verstilde muziek krijgt in het concert een tegenkleur van de poëzie van Maud Vanhauwaert.
“De muziek is meditatief, melancholisch af en toe, groots en serieus. Maud verbreekt dat met de directheid van woorden. Als je haar teksten leest, dan zit daar een bepaald hier en nu in. Iets actueels en dagelijks, waar muziek toch meestal iets verhevens heeft. Maar wat Maud zo ontzettend goed kan in haar teksten, is om die alledaagse en herkenbare situaties toch in de loop van de tekst naar een ander niveau te brengen. Dan ontstaat er een meer uitgediept beeld waar een groter idee achter zit, terwijl het tegelijkertijd heel klein, dagelijks en in de huiselijke sfeer blijft.”
Dagelijkse verdrietjes
De precieze tekstkeuze laat Maud - die bij het publiek van de Bachvereniging bekend is van haar verrassende en ontroerende bijdragen aan de serie Bezin met Bach - altijd graag van de actualiteit en het moment afhangen. Twee teksten die ze zeker zal voordragen, zijn
“DE
VERSTILDE MUZIEK KRIJGT IN HET CONCERT EEN TEGENKLEUR VAN DE POËZIE VAN MAUD VANHAUWAERT.”
te vinden op pagina 13 van dit programmaboekje. Wel duidelijk is dat haar teksten over dezelfde thema’s zullen gaan als de thema’s in de liedteksten, vertelt Michaela: “Maud zal het hebben over onze kleine dagelijkse verdrietjes, maar ook over het grote wereldverdriet waarvoor nauwelijks troost te vinden is. Wanneer hebben we troost nodig, wat is troost eigenlijk en waar vinden we troost terwijl er oorlog woedt in de wereld? Kan muziek ons helpen om weer het mooie van de wereld te zien? Mij troost het enorm om muziek te maken, en om iets voor iemand te kunnen betekenen door muziek te maken.” En met de tegenkleur van het woord zal troost in het concert zeker voorhanden zijn. Michaela: “Ik vind Mauds benadering van zware thema’s zo ontzettend fijn. Ze weet altijd een lichte kant aan te brengen en kan ons over onszelf laten lachen. Ze is daarin steengoed.”
over het programma
biografie
Michaela Riener mezzosopraan en leiding
De Oostenrijkse mezzosopraan
Michaela Riener is kernlid van de Bachvereniging. Na studies in Linz in Wenen, sloot ze in 2010 haar master Oude Muziek aan het Koninklijk Conservatorium Den Haag af, waar ze studeerde bij Jill Feldman, Gerda van Zelm, Michael Chance en Peter Kooij. Haar liefde voor oude én hedendaagse muziek en achtergrond als pianiste brachten haar bij zeer uitlopende kamermuziekformaties. In haar eigen ensembles - Ratas del Viejo Mundo, Utopia Ensemble, Calamus Consort - richt ze zich steeds op de historische uitvoeringspraktijk, het opsporen van nieuw repertoire en vernieuwende vormen van performance. Sinds 2012 is ze lid van het muziektheater collectief Silbersee. Michaela bewandelt graag de paden van muziektheater en audiovisuele kunst en zoekt met plezier de grens op tussen geschreven en geïmproviseerde muziek. Als soliste was ze te horen op gerenommeerde Europese festivals met muziek van Louis Andriessen, Oscar Bettison, Michael Gordon, Yannis Kyriakides, David Lang, Kate Moore, Martijn Padding, Steve Reich, Wolfgang Rihm etc.
DAVID LANG
SLEEPER’S PRAYER
When sleep falls upon my eyes let me lie down in peace let me rise up again in peace no evil dreams no sleep of death no snare no sorrow no terror by night no arrow by day no thousand at my left no ten thousand at my right let me lie down in peace let me rise up again in peace let me find my better self when I go out when I come in when I lie down when I rise up in life in peace now and forever by day by night when I lie down when I rise up let me lie down in peace let me rise up again in peace at my right hand at my left hand before me behind me above me.
Als slaap mijn ogen overvalt laat me dan vredig gaan liggen laat me vredig weer opstaan geen kwade dromen geen doodsslaap geen valstrik geen verdriet geen verschrikkingen ’s nachts geen pijl overdag geen duizend van links geen tienduizend van rechts dat ik vredig mag liggen dat ik vredig weer opsta dat ik mijn betere zelf vind als ik mijn huis verlaat als ik thuiskom als ik ga slapen als ik opsta in het leven in vrede voor nu en altijd overdag ‘s nachts als ik ga slapen als ik opsta dat ik in vrede mag slapen dat ik in vrede opsta aan mijn rechterhand aan mijn linkerhand voor mij achter mij boven mij.
GREGORIAANS
Da pacem Domine in diebus nostris, quia non est alius, qui pugnet pro nobis, nisi tu Deus noster.
Geef ons vrede Heer in onze dagen, omdat er niemand anders is, die voor ons wil vechten, dan U, onze God.
CAROLUS LUYTHON LAMENTATIO I
Incipit lamentatio Hieremiae Prophetae.
Aleph. Quomodo sedet sola, civitas plena populo. Facta est quasi vidua Domina gentium, princeps provinciarum, facta est sub tributo.
Beth.
Plorans ploravit in nocte, et lacrimae eius in maxillis eius. Non est qui consoletur eam, ex omnibus caris eius; omnes amici eius spreverunt eam, et facti sunt ei inimici.
Hierusalem, convertere ad Dominum Deum tuum.
Hier beginnen de klaagliederen van de profeet Jeremia.
Aleph. Ach, hoe eenzaam zit zij neer, de eens zo levendige stad. Een weduwe is ze geworden, zij die groot was onder de volken, de vorstin van de gewesten, is tot slavernij vervallen.
Beth. Heel de nacht weent zij, haar wangen zijn nat van tranen. Er is niemand die haar troost, niemand van haar vele minnaars; geen vriend bleef haar trouw, allen zijn haar vijandig gezind.
Jeruzalem, bekeer je tot de Heer je God.
CAROLUS LUYTHON LAMENTATIO II
Daleth.
Viae Sion lugent, eo quod non sint qui veniant ad solemnitatem. Omnes portae eius destructae, sacerdotes eius gementes; virgines eius squalidae. Et ipsa oppressa amaritudine.
He.
Facti sunt hostes eius in capite, inimici eius locupletati sunt quia Dominus locutus est super eam propter multitudinem iniquitatum eius. Parvuli eius ducti sunt in captivitatem ante faciem tribulantis.
Hierusalem, convertere ad Dominum Deum tuum.
Daleth.
De wegen naar Sion treuren, want er zijn geen feestgangers meer. Haar poorten liggen verlaten, haar priesters zuchten, haar meisjes zijn bedroefd.
En zijzelf: bitter is haar lot.
He.
Haar vijanden zijn heer en meester, zo zeker van zichzelf.
De Heer heeft haar dit aangedaan om haar vele overtredingen. Haar kinderen zijn gevangen weggevoerd, voor de vijand uit.
Jeruzalem, bekeer je tot de Heer je God.
DAVID LANG PENANCE AND REMORSE
Penance and remorse tear my sinful heart in two. My teardrops may they fall like rain down upon your poor face. May they fall down like rain my teardrops. Here, daughter, here I am.
Berouw en wroeging verscheuren mijn zondig hart.
Mogen mijn tranen als regendruppels neerdalen op jouw arme gezicht. Mogen zij vallen als regen mijn tranen. Hier, dochter, hier ben ik.
I should be bound as you were bound. All that I deserve is what you have endured. Penance and remorse tear my sinful heart in two. My penance. My remorse. My penance.
Gebonden zou ik moeten zijn, zoals jij gebonden was. Wat ik verdien is jouw last te verduren. Berouw en wroeging verscheuren mijn hart. Mijn berouw. Mijn wroeging. Mijn berouw.
CAROLUS LUYTHON LAMENTATIO III
Caph.
Omnis populis eius gemens, et querens panem: dederunt preciosa quae que procibo ad refocillandam animam.
Vide, Domine, et considera, quoniam facta sum vilis.
Lamed.
O vos omnes qui transitis per viam attendite et videte si est dolor sicu dolor meus: quoniam vindimiavit me ut locutus est Dominus in die irae furoris sui.
Hierusalem, convertere ad Dominum Deum tuum.
Caph.
Alle inwoners zuchten en steunen, op zoek naar wat brood, ze ruilen hun kostbaarheden voor voedsel, om weer levenskracht te krijgen.
Heer, zie mij, merk toch op hoezeer ik word veracht.
Lamed.
Jullie die hier voorbijgaan, raakt het jullie niet? Merk toch op en zie: is er leed als het leed dat mij wordt aangedaan, dat de Heer op de dag van zijn toorn over mij heeft uitgestort?
Jeruzalem, bekeer je tot de Heer je God.
teksten
DAVID LANG MAKE PEACE
If you can make peace make peace in the heavens in us in all the world make peace.
Als je kunt, sluit vrede sluit vrede in het hemelse in ons in de hele wereld sluit vrede.
CAROLUS LUYTHON LAMENTATIO IV
Nun.
Scrutemur vias nostras, et quaeramus, et revertamur ad Dominum. Levemus corda nostra cum manibus ad Dominum de coelis. Nos iniquae egimus, et ad iracundiam provocavimus, id circo tu inexorabilis es.
Hierusalem, convertere ad Dominum Deum tuum.
Nun.
Laten we ons leven onderzoeken en doorvorsen, laten we terugkeren naar de Heer. Laten we met onze handen ook ons hart opheffen tot God in de hemel. Wij hebben gezondigd, wij zijn opstandig geweest, en u hebt ons niet vergeven.
Jeruzalem, bekeer je tot de Heer je God.
LAMBERT DE SAYVE
MISERERE MEI, DEUS
Miserere mei, Deus, miserere mei, quoniam in te confidit anima mea. Et in umbra alarum tuarum sperabo, donec transeat iniquitas. Clamabo ad Deum altissimum, Deum qui benefecit mihi. Misit de caelo et liberavit me, Dedit in opprobrium conculcantes me.
Wees mij genadig, God, wees mij genadig, want bij u is mijn leven geborgen. In de schaduw van uw vleugels zal ik schuilen, tot het doodsgevaar is geweken. Ik roep tot God, de Allerhoogste, tot God, die mij beschermt. Uit de hemel zal hij hulp sturen, wie mij bedreigt wordt smadelijk verjaagd.
TIKKERTJE
Ik ben hem, zei het leven
en ze rende achter hem aan mij kun je nooit pakken hijgde de dood die rende alsof zijn leven ervan afhing
al snel was de dood buiten adem haalde zij hem huppelend in, tikte maar nog voor zij kon wegrennen raakte hij haar weer aan
de dood tikte, het leven tikte en zo bleven ze ter plaatse, tikten de tijd weg en toen de avond viel waren ze moe van het spelen
gingen bang van het donker hand in hand weer naar huis
VERSTOPPERTJE
Ik tel tot tien, zei het leven en daarna moet jij je verstoppen
de dood keek haar met grote holle haast aandoenlijke ogen aan
het leven ging tegen een boom staan telde traag tot tien en dacht ik ga hem lekker nooit zoeken
maar toen ze zich omdraaide schrok ze, want hij stond er nog
schoorvoetend was hij zelfs nog wat dichter gekomen
en in zijn grote holle ogen zag ze hoe zij was — gezien
(Maud Vanhauwaert, uit ‘Tosca’, Uitgeverij Das Mag)
IEDEREEN VOOR BACH
De Nederlandse Bachvereniging is een uniek en toonaangevend vocaal-instrumentaal ensemble. Ruim honderd jaar geleden begonnen we met het uitvoeren van Johann Sebastian Bachs Matthäus-Passion in Grote Kerk Naarden.
Sindsdien zetten we ons met hart en ziel in om Bachs muziek met de wereld te delen. Met educatieve projecten, talentontwikkeling en rond de zestig concerten per jaar geven we invulling aan onze missie Bach voor iedereen. Daarnaast kunnen muziekliefhebbers van over de hele wereld gratis genieten van All of Bach: ons YouTubekanaal vol hoogwaardige opnames van Bachs muziek.
Het ensemble bestaat uit professionele spelers en zangers. Ze spelen op historische instrumenten en worden gedreven door nieuwsgierigheid en speelplezier. Hun hart klopt voor Bach en zijn tijdgenoten.
bachvereniging.nl youtube.com/bach
Maud Vanhauwaert schrijver en performer
Maud Vanhauwaert schrijft en maakt. Ze behaalde een masterdiploma Taal- en Letterkunde aan de Universiteit van Antwerpen en een masterdiploma Woordkunst aan het Conservatorium van Antwerpen, waar ze nu zelf doceert. Voor haar poëziedebuut Ik ben mogelijk (2011, uitgeverij Querido) kreeg ze de Vrouw Debuut Prijs, voor haar bundel Wij zijn evenwijdig_ (2014, Querido) de Hughues C. Pernathprijs en de Publieksprijs van de Herman De Coninck-wedstrijd. In haar werk zoekt ze naar speelse theatrale vormen om poëzie publiekelijk te maken. Met haar performances trad ze op, in binnen- en buitenland, op radio en tv, van opera tot schapenstal. In mei 2020 verscheen Het stad in mij (Das Mag), dat werd bekroond met de Jan Campertprijs 2020. In het najaar van 2023 volgde haar debuutroman Tosca, waarmee zij de Hebban Debuutprijs 2024 won. Ze is een vaste gast bij Bezin met Bach van TivoliVredenburg en de Nederlandse Bachvereniging, een serie waarin gesproken woord en muziek van Bach samenkomen voor een moment van bezinning.
subsidiënten, sponsors en donateurs
Subsidiënten en fondsen
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
Gemeente Utrecht
Gemeente Gooise Meren
Premium partner
Deloitte
Sponsors
Aegon nv
Bomhof Holding B.V.
EQT Life Sciences
EValuation Capital Management B.V.
EY
Heijmans Nederland B.V.
INCISION, Sharing Surgical Skills
Kapp Nederland
KLM Royal Dutch Airlines
Koninklijke Boskalis B.V. KPMG
McKinsey & Company
Partners in Equity
Philips Nederland bv
Schiphol Nederland bv
Simac Techniek NV
Shionogi BV
TBI Holdings
TenneT Holding bv Unilever
Vereniging VvAA
VriendenLoterij
Wealth Management Partners NV
Wester Investments
De Bachvereniging wordt op jaarbasis ondersteund door 16 Mecenassen, 90 Patronen en meer dan 2000 Vrienden. Wij danken allen voor hun betrokkenheid.
All of Bach
Partners
Amerborgh MWH4impact
Particuliere schenkers
All of Bach wordt ondersteund door honderden schenkers uit binnen- en buitenland, bijvoorbeeld door het adopteren van een All of Bach-opname.
Talentontwikkeling, educatie en innovatie
De Bachvereniging kent 12 donateurs die op jaarbasis schenken aan het Jos van Veldhoven Fonds, dat investeert in talentontwikkeling. Daarnaast ondersteunt het Witte Donderdag Gezelschap educatieprojecten van de Bachvereniging.
Kijk voor de actuele lijst van subsidiënten en ondersteuners op bachvereniging.nl/steun-ons.
Steun jij ons ook?
Neem contact op met de afdeling Fondsenwerving & Nalatenschappen via development@bachvereniging.nl of kijk op bachvereniging.nl/steun-ons
ALL OF BACH
BELEEF BACH VANUIT HUIS
Alle werken in hoogwaardige audio- én videokwaliteit
Alle werken van Bach die we uitvoeren, nemen we op in beeld en geluid en maken we via bachvereniging.nl en YouTube gratis toegankelijk voor een miljoenenpubliek over de hele wereld. Zo kan iedereen – met de mooiste opnames in de hoogste kwaliteit –genieten van de muziek van Bach.
Mis geen enkele opname, abonneer je op youtube.com/bach
Colofon
Nederlandse Bachvereniging tekst en samenstelling Brechtje van Riel vertaling zangteksten Margriet Agricola, De Nieuwe Bijbelvertaling, Muse Translations beeld Onno van Ameijde, Milagro Elstak, Eduardus Lee, Illias Teirlinck ontwerp Atelier Blanco drukwerk Opmeer
