Programmaboek Vriendenconcert 2023

VRIENDEN CONCERT

Programma

Nederlandse Bachvereniging

Welkom door Maartje van Weegen, ambassadeur van Vrienden van de Nederlandse Bachvereniging.

Alessandro Marcello (1684-1750)

Hoboconcert in d klein, op. 1, SF. 935 (ca. 1708)

voor hobo, strijkers en continuo Andante e spiccato

Adagio

Presto

Interview met dirigent Laurence Cummings door Maartje van Weegen.

Alessandro Marcello (1684-1750)

Cantate La Lontananza, SF. 909 (1712)

voor sopraan, alt, strijkers en continuo zie liedteksten, pag. 10-11

Johann Sebastian Bach (1685-1750)

Concert voor klavier in A groot, BWV 1055 (1738)

voor klavecimbel, strijkers en continuo

Allegro

Larghetto

Allegro ma non tanto

pauze

Johann Sebastian Bach (1685-1750)

Cantate Tilge, Höchster, meine Sünden, BWV 1083 (ca. 1745)

voor sopraan, alt, strijkers en continuo zie liedteksten, p. 10-11

Nederlandse Bachvereniging

Laurence Cummings, klavecimbel en leiding

solisten

Julia Doyle, sopraan

Christopher Lowrey, alt

orkest

Lidewij van der Voort, Lucia Giraudo, viool

Femke Huizinga, altviool

Lucia Swarts, cello

Margaret Urquhart, contrabas

Rodrigo López Paz, hobo

Daniel Seeger, orgel

programma uitvoerenden concertdata

zo 17 september 2023

15:00 uur Naarden

Grote Kerk Naarden

ITALIAANSE UITSTAPJES

Bach zette nooit een voet buiten Duitsland.

Zijn werk als hof- en kerkmusicus hielden hem steeds voor een langere tijd op één plaats. Maar

zijn interesse voor muziek uit andere landen was grenzeloos. En Italië was hierbij een favoriete inspiratiebron. In zijn werk maakte Bach dan ook veel uitstapjes naar dit land.

“Ik heb het altijd fascinerend gevonden hoe Bach Italiaanse muziek absorbeerde, zich eigen maakte en naar een hoger plan tilde”, vertelt dirigent en klavecinist Laurence Cummings. “En een subliem voorbeeld hiervan is de climax van vanmiddag: Bachs’ geweldige bewerking van het Stabat Mater”.

Van vioolconcerten van Vivaldi tot aan Pergolesi’s Stabat Mater: Bach heeft heel wat muziek van zijn Italiaanse tijdgenoten bewerkt. Een gebruikelijke praktijk in zijn tijd, waaraan je kon zien welke muziek en componisten ontzag genoten. Zo ademt Bachs Concert in A groot, BWV 1055 helemaal de vorm van het instrumentale concert zoals dat in Italië binnen de barokmuziek ontstond. In de vorm en structuur, in het sprankelende eerste deel en in het Larghetto - dat met z’n dalende baslijn en wiegende ritme van de strijkers doet denken aan een ‘lamento’ (klaagzang) uit een Italiaanse opera. Het stuk is zo een van de vele voorbeelden van Italiaans-Duitse symbiose in Bachs werk.

over het programma door Brechtje van Riel 03

Verliefd

Ook Marcello’s hoboconcert was een inspiratiebron voor Bach. Hij bewerkte het – in zijn tijd al - beroemde stuk van de veelzijdige Venetiaanse edelman en broer van componist Benedetto Marcello tot een stuk voor klavecimbel: het Concert in d klein, BWV 974. Vanmiddag horen we juist het origineel. Cummings: “Ik ben altijd verliefd geweest op het hoboconcert van Marcello. Van huis uit ben ik organist, dat was het instrument waarmee ik begon, en ik herinner me dat ik de orgelpartij van Marcello speelde en het stuk me helemaal overdonderde. Het brengt je terug naar de basis van de Italiaanse muziek, een heel eenvoudige structuur met daarbovenop die prachtige versieringen”. Waar Marcellozoals gebruikelijk in Italië - het aan de solist overliet welke versieringen hij maakte, schreef Bach allerlei suggesties uit. “We mogen Bach ongelooflijk dankbaar zijn dat hij ons een klein kijkje heeft gegeven in het soort versieringen dat mogelijk was. Die zullen we in het concert zeker verkennen en gebruiken”.

Verwijzingen

Marcello’s duet voor sopraan en alt, La Lontananza, is minder bekend. Ook Cummings was het nog niet eerder tegengekomen, totdat hij een duet van Marcello zocht voor dit programma: “Ik was heel opgetogen toen ik La Lontananza ontdekte. De orkestratie is zo mooi, met de strijkers die de vocale lijnen dubbelen, en ik vind het heel interessant om dit stuk tussen en naast de andere stukken te plaatsen. Het instrumentale stuk van Marcello tegenover het vocale stuk, tegenover Bachs instrumentale werk en toewerkend naar die prachtige versie van het Stabat Mater. Als luisteraar zul je over en weer de verwijzingen herkennen”.

Zo doet La Lontananza in toon en vorm denken aan Pergolesi’s meesterwerk, en Bachs bewerking hiervan: Tilge, Höchster, meine Sünden, BWV 1083. Bach werkte de in zijn tijd al wereldberoemde

over het programma 05

“IK BEN ALTIJD VERLIEFD GEWEEST OP HET HOBOCONCERT VAN MARCELLO.”

katholieke hymne om tot een motet op psalm 51. Een bewerking die om meerdere redenen bijzonder is: de oudere Bach – hij was toen al zestig jaar –boog zich over het werk van een zeer jonge collega, uit een ander land, met een andere religieuze achtergrond (katholiek versus protestant). Cummings over Bachs arrangement: “Bach kopieerde niets, hij veranderde alles en voegde bijvoorbeeld een geweldige altvioolpartij toe. Het is een rijker stuk geworden, dat tegelijkertijd niets af doet aan het origineel. Hij schreef een versie in een taal die zijn publiek begreep en bij het stuk betrok.”

En dat is wat Cummings ook wil in dit programma, zijn publiek actief betrekken: “De muziek moet het publiek niet overspoelen. Ik wil graag dat de luisteraar gefascineerd op zoek blijft gaan naar verwijzingen en kruisbestuiving. Zodat als alles in het slotstuk samenkomt, het een doorleefde ervaring is, waarin je de tekst begrijpt en je de zonde en de pijn voelt.”

Democratisch proces

Cummings werkt in dit programma voor het eerst met de Nederlandse Bachvereniging en kijkt daarnaar uit: “Het is fantastisch om met een gespecialiseerd ensemble te werken. Als je je vooral op één componist richt – zoals ik zelf jarenlang met Händel deed – krijg je dieper inzicht en weet je echt hoe je een stuk wilt uitvoeren. Dat is goud waard.” Hij zal het ensemble zo veel mogelijk vanaf het klavecimbel leiden. Op die manier is het musiceren een democratisch proces tussen de ensembleleden en de dirigent: “Ik zie het klavecimbel graag als het hart en de motor van het ensemble. Dus ik stuur de muziek aan, maar zal niets dicteren.” Zo ontstaat er ruimte voor interactie en collectieve verantwoordelijkheid. Cummings: “En daar begint de pret.”

over het programma 06

“BACH KOPIEERDE NIETS, HIJ VERANDERDE ALLES.”

over het programma

biografie

Laurence Cummings dirigent en klavecinist

De Britse dirigent, organist en klavecinist Laurence Cummings is een van de bekendste vertegenwoordigers van de historische uitvoeringspraktijk van oude muziek. Hij begon zijn loopbaan als student orgel aan Christ Church Oxford en de Royal College of Music. Zijn liefde voor muziek ontstond in zijn jeugd, bij zijn grootmoeder, een autodidact op de piano, die in de laatste dagen van de stille film in de bioscoop de films begeleidde. Cummings: “Door haar raakte ik als kind echt geïnteresseerd in muziek. Ik zong in het kerkkoor, leerde orgel spelen en dacht dat dat mijn carrière zou worden. Totdat ik het klavecimbel ontdekte, en verliefd werd op barokmuziek.” Cummings speelde in vooraanstaande barokensembles, waaronder Les Arts Florissants, The Sixteen Choir en het Gabrieli Consort. Hij is een autoriteit op het gebied van Händel en was lange tijd artistiek leider van het Internationale Händel-Festspiele

Göttingen en dirigent van het London Handel Orchestra. Hij is artistiek leider bij het London Handel Festival en de Academy of Ancient Music, en dirigent bij het Orquestra Barroca Casa da Música in Porto. Ook is hij regelmatig gastdirigent bij The English Concert en het Orchestra of the Age of Enlightenment. Cummings is ‘William Crotch Professor of Historical Performance’ aan de Royal Academy of Music in London.

08

“IK ZONG IN HET KERKKOOR, LEERDE

ORGEL SPELEN EN DACHT DAT DAT MIJN CARRIÈRE ZOU

WORDEN. TOTDAT IK HET KLAVECIMBEL ONTDEKTE, EN VERLIEFD WERD OP BAROKMUZIEK.”

LA LONTANANZA ALESSANDRO MARCELLO

Lento

Lontananza crudel, ch’a me togli l’amato tesoro, dimmi quando il mio duol cesserà. Che se almen con la dolce speranza non mi porgi ben tosto ristoro sol di morte quest’ alma sarà.

Adagio

Poiché chi troppo tempo lontano stà da l’adorato bene...

Andante o Moderato – A battuta Chi troppo tempo da l’adorato bene lontano stà, o che non ama o che morir conviene.

O wrede afwezigheid, jij die mijn schat aan mij onttrekt, zeg mij wanneer mijn lijden stopt. Want als je niet met zoete hoop vlug verkwikking in mij wekt behoort mijn ziel alleen de dood.

Want wie al te lange tijd ver weg is van wie hij adoreert...

Wie al te lange tijd van wie hij adoreert ver verwijderd is, heeft of niet lief, of weet: sterven is niet zo verkeerd.

teksten

TILGE, HÖCHSTER, MEINE SÜNDEN JOHANN SEBASTIAN BACH

Versus 1 Tilge, Höchster, meine Sünden, deinen Eifer laß verschwinden, laß mich deine Huld erfreun.

Versus 2

Ist mein Herz in Missetaten und in große Schuld geraten, wasch es selber, mach es rein.

Versus 3 Missetaten, die mich drükken, muß ich mir itzt selbst aufdrükken, Vater, ich bin nicht gerecht.

Versus 4 Dich erzürnt mein Tun und Lassen, meinen Wandel mußt du hassen, weil die Sünde mich geschwächt.

Versus 5 Wer wird seine Schuld verneinen oder gar gerecht erscheinen? Ich bin doch ein Sündenknecht.

Wer wird, Herr, dein Urteil mindern, oder deinen Ausspruch hindern? Du bist recht, dein Wort ist recht.

Versus 6

Sieh! ich bin in Sünd empfangen, Sünde wurde ja begangen, da, wo ich erzeuget ward.

Wis, Allerhoogste, mijn zonden uit, laat uw woede verdwijnen, geef mij de vreugde van uw genade.

Nu mijn hart in misdaden en in grote schuld terechtgekomen is, was het zelf, maak het schoon.

Misdaden die op mij drukken moet ik nu zelf erkennen, Vader, ik ben niet rechtvaardig.

Mijn doen en laten maken u toornig, u moet mijn gedrag wel haten omdat de zonde mij heeft verzwakt.

Wie zal zijn schuld ontkennen of denken dat hij rechtvaardig is? Ik ben toch een slaaf van de zonde.

Wie zal, Heer, iets afdoen aan uw oordeel of tegen uw vonnis ingaan?

U bent rechtvaardig, uw woord is rechtvaardig.

Zie, ik ben in zonde ontvangen, ik was al zondig toen ik werd verwekt.

11

Versus 7

Sieh, du willst die Wahrheit haben, die geheimen Weisheitsgaben hast du selbst mir offenbart.

Zie, u wilt de waarheid, de geheime wijsheidsgaven hebt u mij zelf geopenbaard.

Versus 8

Wasche mich doch rein von Sünden, daß kein Makel mehr zu finden, wenn der Isop mich besprengt.

Versus 9

Laß mich Freud und Wonne spüren, daß die Beine triumphieren, da dein Kreuz mich hart gedrängt.

Versus 10

Schaue nicht auf meine Sünden, tilge sie, laß sie verschwinden, Geist und Herze schaffe neu.

Stoß mich nicht von deinen Augen, und soll fort mein Wandel taugen, o, so steh dein Geist mir bei.

Gib, o Höchster, Trost ins Herze, heile wieder nach dem Schmerze, es enthalte mich dein Geist.

Denn ich will die Sünder lehren, daß sie sich zu dir bekehren und nicht tun, was Sünde heißt.

Laß, o Tilger meiner Sünden, alle Blutschuld gar verschwinden, daß mein Loblied, Herr, dich ehrt.

Was mij toch rein van mijn zonden, zodat er geen smet meer te vinden is als de hysop mij besprenkelt.

Laat mij vreugde en gelukzaligheid voelen zodat mijn gebeente triomfeert omdat uw kruis zwaar op mij drukt.

Kijk niet naar mijn zonden, wis ze uit, laat ze verdwijnen, schep een nieuwe geest en een nieuw hart.

Verwijder mij niet uit uw ogen en om mijn gedrag te verbeteren vraag ik of uw geest mij wil bijstaan.

Geef, Allerhoogste, troost in mijn hart, genees mij weer na de pijn laat uw geest mij bewaren.

Want ik wil de zondaars leren dat ze zich tot u bekeren en niet zondigen.

Laat, o wisser van mijn zonden alle bloedschuld verdwijnen zodat mijn loflied, Heer, u eert.

teksten

Versus 11 Öffne Lippen, Mund und Seele, daß ich deinen Ruhm erzähle, der alleine dir gehört.

Versus 12 Denn du willst kein Opfer haben, sonsten brächt ich meine Gaben, Rauch und Brand gefällt dir nicht.

Herz und Geist, voll Angst und Grähmen, wirst du, Höchster, nicht beschämen, weil dir das dein Herze bricht.

Versus 13 Laß dein Zion blühend dauern, baue die verfallne Mauern, alsdann opfern wir erfreut,

alsdann soll dein Ruhm erschallen, alsdann werden dir gefallen Opfer der Gerechtigkeit.

Versus 14 Amen.

Open mijn lippen, mond en ziel zodat ik uw roem kan verspreiden, die alleen u toekomt.

Want u wilt geen offer ontvangen, anders zou ik u mijn gaven brengen, rook en vuur bevallen u niet.

U zult hart en geest, vol angst en verdriet, niet beschamen, Allerhoogste, want dat breekt uw hart.

Laat uw Sion groeien en bloeien, bouw de vervallen muren dan offeren wij met vreugde, dan zal uw roem weerklinken, dan zullen u behagen offers van gerechtigheid.

Amen.

13

ALL OF BACH BELEEF BACH VANUIT HUIS

Alle werken in hoogwaardige audio- én videokwaliteit

Alle werken van Johann Sebastian Bach die we uitvoeren, nemen we op in beeld en geluid en maken we via bachvereniging.nl en YouTube gratis toegankelijk voor een miljoenenpubliek over de hele wereld. Zo kan iedereen - met de mooiste opnames in de hoogste kwaliteit - genieten van de muziek van Bach.

Mis geen enkele opname, abonneer op youtube.com/bach

IEDEREEN VOOR BACH

De Nederlandse Bachvereniging is een uniek en toonaangevend vocaal-instrumentaal ensemble. Honderd jaar geleden begonnen we met het uitvoeren van Johann Sebastian Bachs Matthäus-Passion in Grote Kerk Naarden.

Sindsdien zetten we ons met hart en ziel in om Bachs muziek met de wereld te delen. Met educatieve projecten, talentontwikkeling en ruim zestig concerten per jaar geven we invulling aan onze missie Bach voor iedereen. Daarnaast kunnen muziekliefhebbers van over de hele wereld genieten van All of Bach: ons YouTube-kanaal vol hoogwaardige opnames van Bachs muziek.

Ons ensemble bestaat uit professionele spelers en zangers. Ze spelen op historische instrumenten en worden gedreven door nieuwsgierigheid en speelplezier: hun hart klopt voor Bach en zijn tijdgenoten.

bachvereniging.nl

youtube.com/bach

15

biografie

Maak elk concert kennis met een zanger of instrumentalist uit ons ensemble. Deze keer:

Rodrigo López Paz hoboïst

Op een Caribisch eiland, omringd door salsa, pop, jazz en nog veel meer muziekstijlen, waren mijn ouders pioniers van de oude muziekbeweging in Cuba en richtten ze een jaar voor mijn geboorte hun ensemble op, Ars Longa. Toen ik klein was kreeg ik, voordat ik naar een muziekschool ging, volop de kans om met alle instrumenten om me heen te spelen: viool, gitaar, blokfluit, viola da gamba. Ook zong ik in een paar koren.

Toen ik negen was, deed ik toelatingsexamen voor het conservatorium omdat ik graag gitarist wilde worden, maar helaas hadden ze dat jaar geen

plek meer. Daarom stelden ze ons voor om een instrument te kiezen waar niet of nauwelijks interesse voor was: de hobo. Ook voor mij was het geen liefde op het eerste gezicht, want ik vergat mijn instrument wekenlang op het schoolplein.

Mijn ouders lieten me elke avond voor het slapengaan naar de cantates van Bach en de ‘Brandenburgse’ concerten luisteren. Hun moeite werd beloond: ik ging van de muziek houden en begon er zelf om te vragen.

Naast muziek hou ik van de voetbal- en gameavonden met mijn vrienden. De wereld rondreizen en landschapsfoto’s maken is mijn passie. Mijn drijfveer in werk en leven is om samen te kunnen zijn met mijn familie, waarvan een belangrijk deel nu nog in Cuba woont.

over onze musici 16

Samen van startup naar cleanup

Scan voor het hele verhaal Connect for impact

subsidiënten, sponsors en donateurs

Subsidiënten en fondsen

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Gemeente Utrecht

Gemeente Gooise Meren

Premium partner

Deloitte

VOOR ALTIJD BACH

NALATEN AAN DE NEDERLANDSE

BACHVERENIGING

“Bach raakt me altijd. Ongelooflijk dat een mens in staat is zulke werken te componeren. Ik vind het ontzettend belangrijk dat toekomstige generaties ook van zijn muziek kunnen genieten.” Karin Jansen heeft de Nederlandse Bachvereniging opgenomen in haar testament.

Uw nalatenschap is goud waard.

bachvereniging.nl/nalaten

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook