ZUMAIAKO HILABETEKARIA
BALEIKE 154. ZENBAKIA. DOHAINIK 2007ko APIRILA
www.baleike.com
SANTELMOAK 2007 Peio Romateten begirada
O I K I A ,
h E R R I
T X I K I
B A T E N
BALEIKE 2007 APIRILA
1
E R R E T R A T U A
ZUMAIA
ZUMAIA - Alde zaharra
Luxuxko apartamentua, kirol portura bistak dituena. Urte betekoa. 288.485 e - 48.000.000 pta
Erabat berritutako pisua, 2 logela, egongela, sukaldea, komuna. Sartzeko. Bistekin. 270.455 e - 45.000.000 pta.
ZUMAIA - Jadarre
Erabat berrituatko pisua, 60 m2-koa, 2 logela, egongela, sukaldea, komuna. Dena kanpoaldera. Sartzeko. 252.425 e - 42.000.000 pta.
ZUMAIA
Erdialdean dagoen pisua, 2 logela, egongela, sukaldea, komuna. Dena kanpoaldera. Bista onak. 300.506 e - 50.000.000 pta
AIZARNA Eraiki berria. 3 logela, 2 komun, egongela, sukaldea. 252.425 e - 42.000.000 pta.
AZPEITIA
ZUMAIA Duplex eraiki berria. 125 m2-koa, 4 logela, egongela, sukaldea, 2 komun, 2 terraza. Dena kanpoaldera. Garaje itxia.
ZESTOA – Iraeta
Txalet eraiki berria, 4 solairu, 2 lorategi, 3 terraza, egongela handia. 4 logela, 3 komun, garajea eta txokoa. 540.910 e -90.000.000 pta.
AIZARNA
Etxe-txaleta eraiki berria. Lursailarekin. Bista onak. Informazio gehiago: 630 335 561 450.759 e - 75.000.000 pta
AZPEITIA
ZUMAIA - Jadarre
Erdi berritutako pisua, 2 logela, egongela, sukaldea eta komuna. Dena kanpoaldera. Trastelekuarekin. 234.394 e - 39.000.000 pta.
ZUMAIA - Basadi Pisua, egoera onean, dena kanpoaldera, egongela, 3 logela, sukaldea, komuna. 348.587 e - 58.000.000 pta.
ZUMAIA - Basadi
3 logeletako etxebizitza, egongela, sukaldea, komuna. Eguzkitsua. Bista onak. Trastelekuarekin 371.425 e - 61.800.000 pta.
ZESTOA – Iraeta
ZUMAIA - Amaiako plaza
Duplex eraiki berria. Garajea eta trastelekua. Estreinatzeko. 354.597 e - 59.000.000 pta.
96 etxebizitza, 2, 3, 4 eta 5 logelakoak. Kalitate handiko materialekin eginak. Ezin hobeak. Informazio gehiago: 666 111 999
AIZARNAZABAL
AIZARNAZABAL
Txaleta eraiki berria. Estreinatzeko 480.809 e - 80.000.000 pta.
Etxebizitza eraiki berria, 3 logela, egongela, sukaldea, 2 komun. Dena kanpoaldera. 234.394 e - 39.000.000 pta.
AZPEITIA
ORIO
Hondartza aldean, 80 m2-koa, 2 logela, egongela, sukaldea, 2 komun, 2 terraza. Dena kanpoaldera. Garaje itxia. Estreinatzeko. 510.860 e - 85.000.000 pta.
Bi apartamentu eraiki berriak. Zuzenean eraikitzailearengandik. Kalitate handiko materialak 186.313 e - 31.000.000 pta.
Pisu eraberritua, diseinuzkoa. 2 logela, egongela, sukaldea, komuna eta balkoia. Dena kanpoaldera. 162.273 e - 27.000.000 pta.
Etxebizitza, eraiki berria. 3 logela, egongela, sukaldea, 2 komun eta 2 balkoi. Trastelekuarekin. 279.470 e - 46.500.000 pta.
ORIO
ORIO
LASARTE-ORIA
LARRAUL
Duplex eraiki berria.
Eskaintza handia etxebizitzetan.
Estreinatzeko txaleta. 210 m2
Hondartza parean.
Informatu.
Pisu ederra, erabat berritua. 3 logela, egongela, diseinuzko sukaldea, komuna eta balkoia. Trastelekua. 384.647 e - 64.000.000 pta.
AÑORGA-ERREKALDE
3 logeletako etxebizitza handia, sukaldea, egongela, komuna. Dena kanpoaldera. Altzariekin. Aukera ederra. 273.460 e - 45.500.000 pta.
ELGOIBAR Etxebizitzak ALTZOLAN ETA ELGOIBARREN. Eraiki berriak. KONTSULTATU.
IRURA
Etxebizitzak, 3 logela, egongela, sukaldea, 2 komun eta terraza handia. Dena kanpaldera. Garajea eta trastelekua. Tlf. 666 111 999
eraikiak eta 140 m2-ko lorategia. KONTSULTATU.
AIETE
Zoragarria. 105 m2-ko erabilgarriak, 3 logela, egongela bikoitza, sukaldea, 2 komun, terrraza handia. Sartzeko prest. Itsasora bistak.
ARANO
40 m2-ko oinplanoa duen borda. 40 m2-ko ganbara 5 ohekin. Eraberritua, ur eta argiarekin. Sarbide ona. 4300 m2 –ko lursaila.
IGELDO
MENDARO
Etxea. Ganbara, txokoa eta terraza. 462.779 e - 77.000.000 pta.
ZUMAIA- ARROA
Eraikitzen, azken bi etxebizitzak: 105 m2-koak. Egongela, 3 logela, sukaldea, 2 komun, dena kanpoaldera, garajea eta trastelekua (aukeran). 238.000 e - 39.600.000 pta.
ERRENTERIA
Industria pabilioia, autopistako sarrera ondoan. 845 m2, 1.700 m2, 3.700m2-koak. 11 m-ko altuera eta kalitate ona. TLF.: 666 111 999
Aukera handia etxebizitzetan. KONTSULTATU TLF. 649 527 556
ERRENTERIA
USURBIL
Erdialdean. 2 logela, egongela, sukaldea eta komuna. 276.466 e - 46.000.000 pta.
2 duplex eraiki berriak. Estreinatzeko 372.628 e - 62.000.000 pta.
AIZARNAZABAL 600 eta 1200 m2 -ko pabilioiak. Garabi zubia eta bulegoak. Egoera onean. Prezio ona. Tlf. 666 111 999
Erosi, berritu, biziberritu, eta eraiki egiten ditugu etxebizitzak, eraikinak, baserriak, txaletak, lursailak, merkataritzako lokalak... Prezio onak, eta aurrekontuak konpromisorik gabe. PATXITA ETXEZARRETA, 4 BEHEA - ZUMAIA
BALEIKE 2007 APIRILA
tel.: 685 781 613 - 666 111 999 inmozumaia@yahoo.es www.inmozumaia.com
AZALA p. romatet
BALEIKE154 herri aldizkaria Juan Belmonte, 29 behea tel.: 943 86 15 45 e-maila: aldizkaria@baleike.com Argitaratzailea Baleike Kultur Elkartea e-maila: elkartea@baleike.com Administrazio batzordea: Xabier Azkue, Gurenda Serrano Koordinatzailea: Juan Luis Romatet, Gorka Zabaleta; Kazetariak: Itsaso Ibarra, Maitane Urbieta, Itziar Garate, Izaskun Urbieta, Maitane Agirre, Iure Alzibar, Abelin Linazisoro, Haize Galarraga, Mikel Olasagasti, Joseba Alkorta, Xabier Aizpurua Kolaboratzaileak: Xebas Leiza, Miriam Romatet, Dani Carballo, Unai Gijarro, Joanito Dorronsoro, Eneko Dorronsoro, Xabier Aranguren, Ibon Aizpurua, Jon Maia, Natur Taldea, Ander Hormazuri, Aitor Manterola Diseinua eta maketazioa: Roberto Gutierrez Hizkuntz zuzenketa: Imanol Azkue Publizitatea tel. 943 86 15 45 gurenda@baleike.com
4
librean
UNAI GIJARRO
6
baleike+
18
izpiak eta hizkiak
PEIO ROMATET BELEN GOLMAIO
25
txokorik txoko
EIZAGIRRETIK Oikia, SAN JOSERA gehiago jakin nahi? 29 gure zumai zarra IRENE YEREGI SALEGI
Inprimategia Antza Inprimategia (Lasarte-Oria) Tirada 1.000 ale Lege gordailua: SS-405/94 ISSN: 1136-8594 Baleikek ez du bere gain hartzen aldizkarian adierazitako esanen eta iritzien erantzukizunik.
Argitalpen honen edizioko laguntzaile:
BALEIKE 2007 APIRILA
IRITZIA
TXOKO LATEA Unai Gij arro Iruretagoiena
Egoskortasuna + Argieza + Argi artifiziala = Txirrindularitza
lurrean eta eslaloma ere egin behar izaten dugu koska put‌ horiek saihesteko, baina, beno! Apirila bukaera inguruan kanpoan ibili ahal izateko adina argi izaten denez, kanporako pausoa ematen dugu. Hau bai ederra! Giro txarra denean, berriz, arrabola edo errodilloa zain izaten dugu gure egoskortasuna probatzeko. Asteburuak aprobetxatzen ditugu bira luzeak egiteko; hori bai, ongi organizatu behar izaten dugu! Ostiralen, afalondoren, kafea hartu eta bertso eskolan saio koxkor bat egin. Ohartzerako, ordu bata, erredio! Bihar bizikletan ibiltzera joan behar detela! Goizean jaiki, arropak jantzi, zerbait jan, botellina bete, bi-
Ahal den lekutik atera behar izaten dugu txirrinduzaleok km-ak egiteko denbora; batzuk, gainera, astean zehar berandu arte egiten dugunez lan eta negu-udaberri inguruan goiz iluntzen duenez (nahiz ordube-
zikleta listo jarri, leihotik begiratu eta‌ mekaben la! Euria
teko saltoa eman genuen joan zen hilean), formula magikoa
- Hoi dek, seittun nauk!
ari dik! Telefonoa hartu eta: - Eunon, lorito! Euria ai dik! Ze inber diu? - Junberra ziok bestela bakik, etziok martxaik!
bilatu behar izan genuen.
Beduan (Joxemari Korta industrigunean) daukagu gure Be-
Buelta eder bat egin, majo beratuta etxera iritsi, arratsaldea
duadromo partikularra: iluntzean argiak pizten direnez eta
beti izaten diren zereginetan pasa. Bihar ez ahal dik, behin-
buelta bakoitzak 2,5 km--ko luzera duenez, bertan ibili ohi
tzat, euririk egingo, bestela...
gara santelmotan tiobiboak baino buelta gehiago emanaz.
Bestela bihar ere busti egin behar! Badakizue mundu hone-
Lehengo urtean mantsoago ibiltzeko koskak jarri zituzten
tan egoskorra naussi!!
BALEIKE 2007 APIRILA
GUTUNA
Udaberrian Udaberrian, Zumaian berria
po geratzen direnei ere alternatiba eman behar diegu. Ater-
Etorri da udaberria, eta loratzen ari da Zumaian Ezker Aber-
petxea etor liteke Zumaiaren turismo-eskaintzarekin (natur
tzalearen programa, udal-hauteskundeei begira. Arloz arlo
balioak, Algorri…). Halaber, aterpetxeak izugarri lagunduko
eta zumaiar askorekin elkarlanean, Zumaiaren egoera azter-
luke Alde Zaharrari behingoz beste bizitasun bat ematen.
tu eta proposamen berriak eta erronkak dakarzkigu, ezkerretik eta ikuspegi abertzalearekin landuta, orain zumaiarron
Etxebizitza
nahi eta amets direnak etorkizunean errealitate bihurtu eta
Etxebizitzak egon badaude, baina ez guztion eskura, ez
gauzatzeko asmotan.
guztion eskuetan. Gure ustez, Udalak askoz ere gehiago
Zumaiako Ezker Abertzaleak, hurrengo legealdiari begira,
egin dezake eta egin behar du etxeen merkatuan, batez ere
erronka ugari ezarri ditu eta herri-
esku hartuta, gutxi batzuk aberaste-
programan txertatuko ditu. Bes-
ko eta dirua irabazteko negozio huts
teak beste, lau hauek dauzkagu.
izan ez dadin eta benetan etxebizitza duina izatea zumaiarron eskubi-
Udal ireki eta gardena
dea izan dadin. Horregatik, erronka
Zumaiarrek 4 urtean behin ematen
handia da etxebizitzaren alorrean lan
dute botoa ordezkariak aukera-
egitea: alokairu soziala bultzatu, etxe
tzeko, baina tarte luze horretan
hutsen merkatua mugiarazi, gizar-
bideak izan behar dituzte iritzia
te-babeseko etxebizitzak dagokien
emateko eta Udalean parte hartze-
lekuan garatzea (eta ez kanpora
ko. Udaleko ateak zabaldu behar
eraman, Puntanuetara edo Oikiara,
zaizkio zumaiarren parte-hartzeari.
adibidez)…
Udalak zumaiarren hitzak eta iritziak entzun behar ditu, eta horretarako bitartekoak jarri: batzorde irekiak, bilera be-
Urola Trenaren estazioa (anbulatorioa)
reziak, elkarlana, informazioan eta gestioan gardentasuna…
Anbulatorio berria egiten denean, etxe berezi honentzat alternatiba egokia izan liteke gazteen esku jartzea, baina gaz-
Aterpetxea
teek beraiek gestionatuta eta nahi duten bezala antolatuta.
Laster Mojaxarren komentua zumaiarron esku geratuko da
Bada ordua gazteek behar bezalako lokala izateko.
eta oso leku aproposa da etorkizunean han aterpetxea jartzeko. Eraikina bi esparrutara bideratuta egotea proposatzen
Horra hor lau erronka, lau proposamen legealdi berrirako.
dugu: arlo soziala (etxerik gabeak, gizarte-premia eta larrial-
Badator udaberria, badator Ezker Abertzale berria!
diak…) eta turismoa edo egonaldiak. Herriko hotelak eta ostatuek turismo-mota jakin bat hartzen dute, baina hortik kan-
Zumaiako Ezker Abertzalea BALEIKE 2007 APIRILA
LUIS LLAVORI
BALEIKE+
OIKIA. Gehiago jakin nahi? Xabi Aizpurua
BALEIKE 2007 APIRILA
Atera argazkia herriari. Esan zer den, nola bizi diren bertakoak, zer kezka dituzten eta zerk amorrarazten dituen. Zergatik sentitzen diren hangoak eta ez beste inongoak. Eta ea zertarako balio duen horrek. Bildu sentipenak plazan, sukaldeetan. Kendu hautsak lanerako erabiltzen duten buzoari eta astindu beraien asteburuetako bakeroak. Argazki bakarrarekin ezin bada, atera gehiago. Osatu bilduma eta kontatu barrutik kanpora zer itxura duen gaur egun, orain. Eman arrazoi bat. Tori arrazoi bat. Oikia. BALEIKE 2007 APIRILA
BALEIKE+
Zumaiako auzoen artean herri nortasun handiena du Oikiak.
Oikian ere egunak 24 ordu ditu, baina sarritan ez du askorako ematen. Gaurkoan, ordea, erradiografia egingo diogu Oikiari, goizetik gauera. Hasteko, galdera bat: zer da Oikia? Auzoa dela esango bagenu, erdi-gezurretan ariko ginateke. Herria dela esanda, berriz, erdi-egiatan. Jarri diezaiogun herri txikia, tarteko zerbait. Bai baitakigu Zumaia barruan egonagatik 5 kilometrora dagoela. Barruan eta kanpoan aldi berean, ezta? Herri txikia, beraz. Eguna esnatzearekin batera, jendea lanera. Goizeroko errituala da, toki guztietan bezala. Oraindik ondo garbitu gabeko makarrak begi ertzean, presaka edandako kafesnea, eta maindireen goxotasuna gogoan. Oikiar gehienek herritik kanpora egiten dute lan, urrutira joan gabe, ordea. Aizarnazabal, Itziar eta Zarautz dituzte lantoki, esaterako. Gehienek bigarren eta hirugarren sektoreko esparruren batean egiten dute lan: fabrikak, bulegoak, zerbitzuak, dendak... Dena den, herrian bertan ere badago lantegi handi eta ezagunik, eta hauek ere oikiar askori ematen diote lana. Xey, Guascor eta Pollos Oikina herriaren nortasunean txertatuta daude dagoeneko, azken hau batez ere. Portzierto, eskerrak Larrak kiratsa zabaltzeari utzi ziola. Mesede ederra egin zigun, oikiarroi eta A-8ko gidariei.
LUIS LLAVORI
Lanerako, industria. Izan ere, Oi lur, oi lur! , nekazaritzaren eta abeltzaintzaren kontua beste upeleko sagardoa da. Gaur egun, oso oikiar gutxi bizi dira lurrak ematen duena ustiatzetik. Badaude baratzeak, baita ganaduak ere. Baina ia-ia erabat jarduera osagarria bihurtu da nekazaritza eta abeltzaintza. Lurrarekiko lotura herri handietan baino estuagoa da, noski, edonork baitugu gertukoren bat baratzearekin edo ardi eta behi batzuekin. Baina gaur egun 50-60 urte dituzten oikiarren belaunaldiarentzat ere lurrarekin lan egitea familiaren martxan faktore osagarria izan da. Euskal Herri osoan gertatzen den moduan, baserritik bizitzea erabaki dutenak gutxi dira, eta gainera gizarteak eta herritarrek ez diegu behar bezala eskertzen aurreko gizaldiek utzi diguten kulturaren sokari tiraka jarraitzea. Jendea joan da lanera, 09:00ak dira. Eskolako ateak zabaltzeko garaia iritsi da. Eskola txikia da Oikiakoa, 20-25 ikasle inguru izan ditu azken urteetan. Zalantzarik ez dago, eskolak ezinbesteko zeregina betetzen du Oikian, eragile garrantzitsua da herriaren bizitasunean, eta inork ez du hori zalantzan jartzen. Gaur egungo eskolaren bideari orain dela 27 urte ekin zioten. 1980an egoera oso bestelakoa zen. Batetik, gurasoek
1969-70ean sortutako Ikastola Txikia arduratzen zen haur txikiez, eta bestetik, Eskola Nazionala zegoen (Espainiako Nazionala, noski). Francoren diktaduratik irten eta trantsizio politiko betean, lehenbiziko hauteskunde demokratikoak ere egiteko zeudenean, Oikiako haurren gurasoek osatutako ordezkaritza herriko hezkuntzaren egoerari irtenbide bat jartzen saiatu zen. Donostiara joan eta Hezkuntza saileko ordezkaritzan eskaria egin zuten. Jexux Alkorta orduko guraso elkarteko kideak kontatzen duenez, “bi eskolak ezin bagenituen mantendu, biak elkartzea erabaki genuen”. Erabakia gauzatzeko, ordea, sinadura ofiziala falta zuten. Hezkuntzako inspektorea Arroan bizi zen orduan eta bere etxera joan ziren oikiarrak: “Hau sinatu arte ez goaz hemendik”. Eskolak aurrera jarraitzea onartu zuen, azkenean. Aldaketako urte hartan sartu zen Feli Uria irakaslea, eskolaren martxa bere gain zuela. Dena egiteko zeukan: ikasleen materiala, maila desberdinen planifikazioa... eta euskara. Ordura arte eskolan gaztelaniaz irakatsi zuten beti, eta Uriak hartu zituen lehenengo mailako haurrek osatu zuten Oikian euskaraz ikasi zuen lehen belaunaldia. Zaharragoek oraindik gaztelaniaz jarraitzen zuten, eta “sekulako nahastea sortzen zen”. Azkenean, beste laguntzaile bat lortu zuten. Euskaraz ikasteko materialik ez zegoen Oikian, ezta beste herrietan ere. Apurka-apurka testuliburuak argitaratzen joan ziren. Bitartean, Uriak ardura bat zuen buruan: Oikiako eskolan euskaraz ikasten ari ziren haiek nora joango ziren gero? Zumaiako eskola publikoan erdaraz irakasten zutenez, Hezkuntza sailera jo zuen Uriak eta esan zioten haurrak Zumaiako Ikastolara bideratzeko. Eta hala, euskarazko irakaskuntzan aurrerapausoak eman ziren, Oikian eta bere inguruan. Euskara ez zen buruko min bakarra Feli Uriarentzat. Eskola ixteko mamuak ez zuen alde egiten. 80ko hamarkadan, eskola txikiak ixteko zurrumurruak hasi ziren. “Ez kopurua hainbeste jaitsi zelako, erabaki politikoa zelako baizik”. Gurasoak berriz ere Donostiara joan ziren, hura ez zela posible esatera. “Beste herri askotan galdu egin zen eskola txikia. Memento hartan gurasoek esan izan bagenu ‘guri berdin zaigu’, eskola itxi egingo zuten”, dio Alkortak. Beste behin ere irekita jarraitu zuen. Lehen urteetan, eskolarako behar zuten materiala lortzeko ere komeria ugari izan zuten. Gaur egun eskola batean fotokopiagailua edo telefonoa edukitzea zeharo normala da, baina ederki kostatu zitzaien Oikiarako bidea ikastea: “Ordurako, etxeetan eta baserrietan bazegoen telefonoa eta Udalari eskatu genion. Erantzun desegoki batekin, telefono kabina han zegoela esan ziguten. Horren aurrean, dei guztien kontrol idatzia egin nuen eta sinadurak biltzen jardun genuen telefonoa eskatzeko! Halako batean jarri zuten”.
Eskolako bloga, bizi-bizi Eskola txikia izanagatik teknologia berrien trenera igota dabiltza Oikiako eskolako kideak ere. Azken urteotan Interneten iraultza sortu duten blog edo bitakoren erronkari heldu diote eskolako bloga sortuta. http://www.oikia.blogspot.com helbidera sartuz gero Oikiako ikasleek egiten dituzten ekitaldien eta irteeren berri jakiteko aukera dago: Inauterietako jaia, danborrada, Imanol Azkue idazlearen bisita, Emakumearen Nazioarteko Eguna… Ikasleek beraiek idazten dituzte sarritan testuak parte-hartze aktiboa izanez teknologiek eskaintzen dituzten aukeretan. Bizi-bizi dabiltza oikiar txikiak, bloga-bloga mariñela…
Oikiar gutxi bizi dira lurrak ematen duena ustiatzetik, Badaude baratzeak, baita ganaduak ere. Baina ia-ia erabat jarduera osagarria bihurtu da nekazaritza eta abeltzaintza. B A L E I K E 2 0 0 7 M A RT X OA
PUBLIZITATEA
Zuloaga plaza, 1 Tel. 943862309
Erribera kalea, 6 Tel. 861155
Kale nagusia, 2
10
BALEIKE 2007 APIRILA
Tel. 943 861521
Paisaia ikusgarriak aurki daitezke auzo honetan.
Fotokopiak egiteko makinarekin ere beste horrenbeste gertatu zitzaien, bide luzeagoa egin behar izan zuten orduan: “Eskola txikietako ordezkaritza bat Gasteizeraino joan ginen hainbat baliabide, tartean fotokopiagailua, eskatzera. Guk ez genuen eskatu eskola bakoitzerako makina bat, bailara osorako makina bakarra eskatu genuen, eta hala ere sekulako astakeria balitz bezala erantzun zigun”. Politikak duen eragina agerian gelditu zen handik urte batzuetara. PSE-EE Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza sailaren arduradun egin zenean, “sekulako hornikuntza egin ziguten, telebista, bideoak... Nahiz eta eskatu ez, material ugari iritsi zitzaigun”. Eskola txikiak bere bidea egiten jarraitu zuen. Hezkuntza Erreforma iritsi zenean ere goitik behera aldatu zuten irakaskuntza eredua eta Oikian 12 urtera arteko hezkuntza bermatzea erabaki zuten. Ingelesa, musika eta soinketa bezalako ikasgaiak ematera irakasle bereziak etortzen hasi ziren, eta pixkanaka gaur egungo funtzionamendua hartu zuten. Uriak gaur egungo eskola ez du gaizki ikusten hornikuntza aldetik, eta haurren gutxiengo kopurua mantentzen bada, ez dio arazo handirik ikusten irauteko.
LUIS LLAVORI
“Eskola txikiak herriari bizitasuna ematen dio aste guztian zehar eta jendea bizitzera etortzeko eta bertan irauteko ere aldeko faktorea da” Olatz Zulaikak ere Oikiako eskolan ikasi zuen, eta orduko “oroitzapen onak” ditu. Bere ustez, eskola txikia izanagatik ere “ondo prestatzen ditu ikasleak, beste era batera irakasten da, baina oso baliagarria da”. Herriaren martxari mesede handia egiten diola iruditzen zaio Zulaikari: “Herriari bizitasuna ematen dio aste guztian zehar eta jendea bizitzera etortzeko eta bertan irauteko ere aldeko faktorea da, zerbitzu garrantzitsua baita. Eskola martxan egoteak bere ingurua ere mugimenduan jartzen du, arratsaldetan haurren bila etortzen diren gurasoak, adibidez. Bestalde, baserrietako haurrek kalekoekin BALEIKE 2007 APIRILA
11
BALEIKE+
Imanol Azkue idazleak orain hilabete batzuk bisitatu zuen Oikiako eskola.
harremanak dituzte eta asteburuetan plazara etorri nahi izaten dute, eta horrek herri barruko loturak ere sortzen ditu. Eskola ez balitz egongo plazan, askoz ere jende gutxiago egongo litzateke”. Halabeharrez, denak aldeko kontuak ezin izan. Amaia Prat eta Gorka Irazusta guraso gazteak Oikian bizi dira, baina epe laburrean ez dute ikusten Hodei haurra eskolara emateko modurik: “Ez gara berez Oikiakoak eta ez dugu herrian familiarik. Goizean goiz biok lanera joaten garenean ezin dugu haurra inorekin utzi, eta Zumaiara eramatera behartuta gaude”. Beraien ustez, haurtzaindegi zerbitzua eskola txikiarekin lotzea komenigarria litzateke, beste herritar batzuk ere egoera berean egotea ez baita arraroa. Herria hazten doan heinean, gainera, are gehiago. Oikiarrak joan-etorrian
Ezin esan Oikia hildako auzoa denik. Ezta aldatzen ez denik ere. Izan ere, bizilagunak joan etorrian ibili dira urte hauetan guztietan. Etxe hutsik ez dago, eta oikiarrak kanpora joan diren bezala, kanpotar batzuk ere etorri dira bertara. Prat eta Irazusta halaxe etorri ziren, Bergaratik eta Lasartetik, hurrenez hurren. “Kostaldean etxe bat bilatzen ari ginen eta Oikian 12
BALEIKE 2007 APIRILA
OIKIAKO ESKOLAKO BLOG-ETIK HARTUTAKO ARGAZKIA
zerbait bazegoela esan ziguten. Ez geneukan ideiarik ere Oikia delako hori non zegoen eta zer zen. Lehen aldian Zarauztik etorri ginen, eta Meagako errepidean dauden bihurgune guztiekin toki galdu batera gindoazela iruditu zitzaidan. ‘Ni ez noa Oikiara bizitzera’, pentsatu nuen. Gero esan ziguten Zumaiako bidea zegoela, eta ikusi genuen ez zela hainbesterako”, dio Pratek. Lehenbiziko egun hartan, Elkartean sartu ziren zerbait hartzera, taberna zelakoan. Bizitzen jarritakoan, berriz, hasieran ondo; baina gero, salda bero. “Erabakia hartzerakoan ez zara konturatzen hainbeste zer esan nahi duen herri txiki batean bizitzeak. Autoarekin etengabeko lotura duzu, erabatekoa”. Hari-mutur berberari heldu dio Olatz Zulaikak ere. Dagoeneko zortzi urte daramatza Zulaikak Oikiatik kanpora bizitzen, eta di-da lotu ditu haurrak eta autoa: “Aitortzen dut ez dela oso praktikoa. Haurrak oso txikiak direnean bai, baina hazten doazen heinean ez da praktikoa. Etengabe gurasoen autoaren menpe zaude. Ni ere halaxe egoten nintzen, eta orain ere hala egongo dira. Herri handiagoetan eskolaz kanpoko jarduerak bertan daude, distantziaren eragozpenik gabe”. Gaur egun Oikiara bizitzera joateko aukera izanez gero, Zulaikak ezezkoa emango luke. “Ni oso gustura nago aste-
Feli Uria
Oikiako eskolako irakasle ohia
“Eskola txikiak kalitatezkoa izan behar du�
zenbat eta txikiago orduan eta gertutasun gehiago behar du bere ingurunearekin. Herriari ere asko ematen dio eta elementu garrantzitsua da. Maila desberdinetako ikasleak gela berean egon ohi dira Oikian. Bai, hala izan da betidanik. Ni saiatu izan naiz beti ekintza bateratuak egiten guztiekin, jakinda bakoitzak maila desberdinean erantzungo dizula. Sistema ona da, baina baditu bere zailtasunak ere. Oikian horrela funtzionatu dugu. Gainera, gaur egungo hezkuntza eredu berrietan ere bide hori bultzatzen dute, gela mailanitza deitzen diote. Etorkinak ikasgeletan sartzearekin, maila desberdina izaten dute, nahiz eta adin bera eduki. Eskola eredu partehartzailea eta ikasleek elkarri laguntzen diotena bultzatzen hasi dira zenbait aditu, eta hori jakiteak lasaitasun handia eman zidan. Posible da horrela egitea eta zuzena da, gainera. Izan ere, askotan eskola handiak imitatzeko joera ere izan dugu.
Orain dela bi urte utzi zion Oikiako eskolaren zuzendari izateari Feli Uriak (Zarautz, 1947). Ordurako, ordea, 25 urteko ibilbide luzea egina zuen Oikiako haurrak hezten. Baliabideen urritasuna, material falta eta maila desberdinetako haurrek sortutako arazoei irudimenarekin eman izan die irtenbidea Uriak.
Gurasoen aldetik nolako harrera izan zenuen? Oro har estimatua sentitu nintzen eta laguntza jaso nuen. Ezohiko ekintzak planteatzerakoan ere ez nuen arazorik izan. Adibidez, Urola ibaian igeriketa irakasten jardun nuenean bezala. Soka bat ibaiaren alde batetik bestera jarri, eta hari helduta umeek hankak mugitzen ikasten zuten. Baliabide falta irudimenarekin konpontzen genuen, baina horrek ez du esan nahi baliabide horiengatik borroka egin behar ez dugunik.
Eskola txikien alde zer esango zenuke? Talde txikiak izanik, haur eta irakasleen arteko harremanak oso estuak izaten dira eta askotan eskolak familia baten antza hartzen du. Baina, garrantzitsuena zera da, edozein herrik, txiki edo handi, bere eskola izateko eskubidea duela, eta eskola handi batek bezala, kalitatezkoa izaten saiatu behar duela. Haurrek herrian bertan ikastea garrantzitsua al da? Zalantzarik gabe, umeak herrian bertan hobeto daude ikasten,
Oikiako eskola.
BALEIKE 2007 APIRILA
13
PUBLIZITATEA
Erloju eta bitxidenda E. Gurrutxaga plazan
Auto-konponketak
Estazioko kalea Tel. 943 86 02 01
Amaiako plaza z/g
14
BALEIKE 2007 APIRILA
Tel. 943 860959
Jexux Alkorta
Zinegotzi ohia
Udalarekiko harremanak, beti sokatiran “Zinegotzia baldin bazara, zu Udalaren barruan zaude eta zurekin batera, nolabait, zure ingurukoak ere barruan daude. Bestela ez”. Hori argi eta garbi du Jexux Alkortak (Oikia, 1949). Rikardo Peña alkate zen bitartean, zortzi urtez
burutan joanez. Nik Oikiara joateko joera handia dut eta nire umeek ere izango dute”. 18 urte bete eta autoko gidabaimena ateratzea normala bezain beharrezkoa da Oikian. Dena den, etxebizitza Oikian edukitzeko aukera izatea ez da oso ohikoa oikiar gazteentzat. Azken 30 urteetan erakunde publikoek bultzatutako etxebizitza bakar bat ere ez da eraiki. Beraz, aukerarik ere ez dute izan etxerik erosteko, eta bata bestearen atzetik herritik kanpora joan dira bizitzera. “Gure belaunaldiko ia inor ez da bizi Oikian, jendeak herritik kanpora joan behar izan du, eta pena da”, dio Zulaikak. Hainbeste urteren ondoren, orain ari dira etxeak eraikitzen Oikian eta bertako gazteak irrikaz daude herrian bizitzeko. Herri txikia izanagatik ere, argi dute bertan bizi nahi dutela eta horretarako eskubidea dutela, gainera. Berriketan, berriketan, iritsi da bazkaltzeko garaia eta haren atzetik bazkalondoa. Eta berarekin, kafetxoaren ordua. Oikian kafea hartu nahi duenak ez du kafetegia edo taberna aukeratzen denbora galdu beharrik. Bi ate izan ohi ditu zaba-
EAko zinegotzi izan zen Alkorta: “Ni udalean egon banaiz, norbaitek ni zerrendan eramatea nahi izan duelako da”. Alkorta ez dago ez EAra ez beste alderdi batera afiliatuta, “beti independente moduan jardun dut”. Herriko kezkak eta aldarrikapenak Udalean aurkezteko modurik egokiena zinegotzi baten bitartez egitea dela pentsatzen du: “Zinegotzi baldin bazara zure kezkak programan sartzen dira”. Udaletik auzoei gutxi begiratzen zaie, eta komeniko litzateke “udaletxetik irten eta auzoetako beharrak zeintzuk diren ikustera etortzea. Propaganda egiten denean guztiek diote baietz. Errepaso moduko horiek egokiak lirateke, baina egin egin behar dira. Zaila da han barruan dagoena auzoetara etortzea errepasoa egitera”. Beraz, kontrako bidea maiz egitea gomendatzen du Alkortak: “Auzoetan gaudenok, udaletxera zenbat eta gehiagotan joaten garen gauzak gogoratzera, orduan eta hobeto. Azkarrago etorriko dira beharrezko gauzak”. Dena den, edozein herritar kanpotik udaletxera joateak ere baditu alde ilunak: “Zuk proposamena botatzen duzu eta ez dakizu Udalean zein ibilbide egiten ari den”. Oikiako pilotaleku estalia, adibidez, 1980 inguruan planteatu zen eta 1997an egin zuten. Zinegotzi izateak eta Udalean egoteak ordu asko behar dituela dio Alkortak: “Zerbaitez arduratzeak lana eskatzen du. Bileretara joan behar duzula esan nahi du. Pazientzia asko behar da, eta gogorik ez baldin baduzu, tortura bat da”. Gaur egun, Oikian herri mugimendua faltan botatzen du Alkortak, “auzoaren beharrez arduratuko den talderik ez dago”. Bere ustez, “beharrezkoa” da, baina horretarako lana egin behar da: “Beharra ikusten baldin baduzu eta mahai gainean jartzen baduzu, herrirako izango da ideia hori. Baina ez zaizula axola esanez gero, edo norbaitek egiteko zain egonez gero, inork ez du egingo”.
lik, Txortena tabernakoa bat eta Artelagun elkartekoa bestea. Bietan jendea berdintsua izan ohi da; hori bai, askotarikoa: gaztetxoak, ezkonduak, zaharrak... Herritarren abaniko koloretsua, guztiak batera. “Hemen, mafian bezala, azkenean denak familia batekoak zarete”, aipatu dute Amaia Pratek eta Gorka Irazustak. Oikiarrok elkar ederki ezagutzen dute, badakite nor den bestea, zein familiatakoa, non bizi den eta bere izeko-osabak zeintzuk diren. Baina kanpotik bizitzera etorri diren oikiar berriak? Praten iritziz, “herrian lortzen duzun integrazioak zerikusi handia dauka norberaren nortasunarekin”. Berari kostatu egin zaio harremanak egitea: “Ez dut harreman estua izan bertakoekin; baina, egon izan naizenean gustura egon naiz eta jendearekin arazorik gabe moldatu naiz. Haurra izan nuenean, herrian gelditzen nintzen eta jendearen mugimendua bota nuen faltan. Agian egun batean talde polita elkartzen ginen, baina hurrengoan ez zegoen inor; oso ezegonkorra da, eta ni ere ez naiz hasiera batean konfiantza asko hartzekoa”. Praten
BALEIKE 2007 APIRILA
15
BALEIKE+
ARGAZKIAK: LUIS LLAVORI
16
BALEIKE 2007 APIRILA
bikotekide Irasustak dioenez, aldiz, oikiarrak “hasieratik oso irekiak” izan dira: “Harrituta gelditu nintzen horrekin. Nire ama Bidanikoa da eta han nahiko itxiak dira, hemen irekia iruditu zait jendea, batzuk besteak baino gehiago, noski”. Eta kanpotik etorritakoan, zer pentsatzen dute tabernan denak elkarrekin ikusita? “Denak batera egotea polita eta ona da. Gure haurra zaintzen 12 urteko umeak ibiltzen dira, haurrak oso goxoak dira eta hori Bergaran ez da ikusten”, dio Pratek. Bestalde, helduen artean belaunaldi desberdinak elkarrekin berriketan ikustea “oso aberatsa” dela diote, “beste errealitate batzuk ikusten direlako”. Baina eguterak beti izan ohi du bere laiotza, eta denak ezin izan pagotxa. Oikiako plazan dagoen taberna bakarra pribatua izateak ezegonkortasuna ematen dio ostalaritzaren zerbitzuari. Azken hamarkadetan hainbat eskutatik pasatu da taberna, baina herritarrak ez daude oso gustura eskainitako zerbitzuarekin. Arrazoi horrek, ezinbestean, Artelagun elkartea oikiarren bilgune bihurtzen du. Bertan noiznahi elkartzen dira herriko gazteak, berriketan edo telebista ikusten, elkarri adarra jotzeko edo lelokeriak esateko ere toki bat behar dutelako. Eta laiotz gehiago, oraingoan guztiok guztiokin filosofiaren itzalak: behin baino gehiagotan, konfiantza duten lagunari ezin izaten dizkiote kontatu norberaren kontu intimoak edo pertsonalak, hainbeste konfiantza ez duten beste dozena erdi lagun dagoelako inguruan. Meriendatzeko ordua iritsi da, arratsaldea. Haurrek eskolatik irten dute eta jolasean dabiltza, hara eta hona, libre. Euria ari duenean pilotaleku estaliak ematen die babesa. Hura lortzea ere ez zen lan makala izan oikiarrentzat. Makina bat urteko eskariak egia bihurtu ziren azkenean. Udalari beti eskean, batetik edo bestetik. Oikiak badu bere herri mugimendua, gorabeheratsua, baina ezin esan ezer ere ez dagoenik. Jai Batzordeak antolatzen ditu urteroko sanbartolomeak, azken urteetan bertso afaria ere bai, aurten Santa Agedako eskean jardun zuten lehen aldiz, gurasoak Olentzeroren ibilaldiaz arduratzen dira... Hala ere, izan zen garai bat, kontu horiez gain beste ekimen batzuk ere abian jarri zirena: urteroko sagardo festa, argazki zaharren erakusketa eta antzerki herrikoia, esate baterako. Horietako askoren atzean bazegoen bultzatzaile bat: Don Boni. Boni Urkizu apaizak urte asko eman zituen Oikian, eta herrigintzari garrantzia handia eman zion. “Elizarengan edo jainkoarengan baino gehiago, Bonirengan sinesten genuen askok”, dio Olatz Zulaikak. Sendotza egiteko “gazte asko elkartzen” zuela dio Zulaikak: “Herriko arazoez eta gazteok genituen kezkez normal-normal hitz egiten genuen apaizarekin, drogez, sexuaz... Boni joan zenean, nire sinesmenak ere joan ziren”. Jexux Alkortarentzat ere “figura ekintzailea” izan zen Urkizu, “beti proposamenak egiten zituen”. Pilotalekua lortzeko ere “borrokan” jardun zuen Zulaikak dioenez: “Festetan alkatea mezetara etorritakoan ederrak botatzen zizkion,
Olatz Zulaika, Mattin eta Eire seme-alabekin.
pilotaleku zaharraren gainean kartela jarri genuenean ere han zegoen, eta aldarrikapen asko bultzatzen zituen”. Azken urteotan, herrian ez da izan halako mugimendu handirik, baina geldirik ere ez dira egon. Jai Batzordeak nahiko lan izan du jendearen parte-hartzea bultzatzen, ardura guztia gutxi batzuen bizkarrean erori gabe. Urtean zehar gauza gehiago egiteko ideia hor dute, baina etengabe lanerako jendea eta konpromisoa bilatzea ez da erraza. Eskuak eta hankak ez direnean, ordea, burua jartzen dute martxan, etorkizunera begira. Utopiak errealitate bilakatzeko, ideiak mahai gainean jarri behar izaten dira lehenbizi. Gaur egungo argazkietatik, fotomuntaketa digitalak eskatu dizkiegu batzuei. Erantzunen artean proposamen interesgarriak jaso ditugu. Batetik, azpiegitura sozial eta kultural baten beharra azpimarratu dute. Eskolaz gain, nolabaiteko kultur etxe funtzioa beteko lukeen tokia adin guztietako jendearentzat: bilerak egiteko, hitzaldiak emateko, eskolako lanak egiteko edo zinema ikusteko. Beste batzuek, Oikia eta Zumaia lotuko dituen bidegorria eskatu dute, bizimodua errazteko laguntza moduan. Autoarekiko etengabeko lotura hori apurtu eta 15 minutuan Zumaiara bizikletan joan ahal izatea baliagarria izango litzateke haur eta gaztetxoentzat, eta baita kiroldegira, liburutegira edo erosketa txikiak egitera doan helduarentzat ere. Bide batez, bidegorriak zumaiarrentzat ere ihesbide berria irekiko luke, Oikiarako bidea erraztuz. Azkenik, ADSL bidez Internet jartzea eta etxean gasa izatea zergatik da ezinezkoa oikiarrontzat? Ideiak saltzeko adina dituzte, erostuna falta. Bihar beste egun bat izango da, Indamendi ingurutik irtengo du eguzkiak, eta iluntzean Andutz aldean ezkutatu. Gaurko argazkia atera dugu, biharkoa beste bat izango da. Koloretsuagoa? Biziagoa? Geure esku dago. BALEIKE 2007 APIRILA
17
Aspaldiko San Telmo kalea 18
BALEIKE 2007 APIRILA
San Telmo kaleko argazkiari begira jarrita, aspaldiko “kale pattarra� datorkit gogora. Betidanik goiko kalean bizitzen ohituta, konturatzen nintzen kale horrek eta bertan bizi zirenek bazutela aparteko ikutu bat. San Telmo kalean beste giro bat arnasten zen, eta esango nuke, ber-
Izpiak eta hizkiak
argazkiak
Santelmoak Peio Romatet testua
Aspaldiko... Belen Golmaio tako hizkerak ere, bazituela berezitasunak. Gaur egun, dena aldatuta dago eta herriko kaleen artean ez da ezberdintasun handirik nabaritzen. Hala ere, San Telmo kaleak badu xarma berezi bat eta eusten dio oraindik, bere betiko izaerari. Eta
urtean zehar otzan-otzan egoten bada ere, udaberria iristen denean, San Telmoko “txintxina� jotzen hastearekin batera, lozorrotik atera eta festa giroan murgiltzeko garaia dela adierazten digu, beste inor baino lehen, marinel kolore urdinez apain-apain jantzita.
BALEIKE 2007 APIRILA
19
20
BALEIKE 2007 APIRILA
Santelmoetan edozertarako aukera dago. Prozesioa, danborradak, ‘kaleko giro’ xelebrea, eta abar luze bat. Herriko tabernetan giro alaia izan zen, baita San Telmo ermita inguruan ere. Western batetik ateraratako pertsonaia baten alboan afaltzeko aukera ere izan zen festen lehen asteburuan.
BALEIKE 2007 APIRILA
21
22
BALEIKE 2007 APIRILA
Erraldoiak eta buruhandiak, haurrak dantzan eta Bandakoek nahiko lan. Jai giroak goizaldea arte iraun bazuen ere, Josu Zallak ez zuen inoiz pultsorik galdu. Ohiko ekitaldiek sekulako arrakasta izan zuten. Eta noski, ezin falta Juanin San Telmo kalean... eta oraindik ez dira festak amaitu!
BALEIKE 2007 APIRILA
23
PUBLIZITATEA
Era guztietako instalazioak etxebizitza, pabiloi eta herriko argietan
Alai auzategia, 2 Tel. 943 14 33 24
Itzurun zuhaitzbidea, 2 943861565 - 943143446
24
BALEIKE 2007 APIRILA
San Telmo, 12 Tel. 943 860760
Urumea kalea z/g Tel. 943 143058
Eizagirretik San Josera Gaurkoan Goiko plazatik abiatuko gara, gorantz, zenera. Batzuek hobeto uler dezaten, Arridoeta garai batean Eizagirre auzoa zen horretatik kieta kaletik Arroakalera jaitsiko gara, Ospitabehera egingo dugu Odieta edo San Jose auzoa letik barrena.
XABIER ETA IMANOL AZKUE
Kalean gora eta erdi-erGoiko plazatik gora doa 1 Arridokieta kalea (d-z idadian, Mugagurutzea, gaur tzita, bai, antzinako agirietan egun lorategitxo eta guzti, bezala), eta han goialdean zeeta atzealdean Goikotorrea, goen lehen Eizagirre auzoa. XVII. mendeko dokumenEskuinaldean, Udaletxearen tuetan ere aipatzen dena. ondotik gora, etxe segida, Dorrearen atzean, hurrenez eta horien atzealdean, Arhurren, Xendokoa (Alejonedantzabide aldera ezkutuan, koa) eta Añezkoa etxeak. baratzeak. Etxeak elkarri itsBaina ez gara hain gora atsita daude, hasieran, behinjoango. Mugagurutzean ezketzat: Jaungoikotxikienekoa, rraldera egingo dugu, San Subinas, KantokerreneJuan egoitza aldera. Osasun koa, Donatonekoa, Kris‑etxeak direla eta, badago zer 1. Etxe txikiak elkarri itsasita daude ezkerrean, eta eskuinean, komenkontatua Zumaian. Aspaldi tonekoa, Kaldesenekoa, tu alderako horman, oraindik badaude astoak lotzeko uztai batzuk. Xoxokoa eta Xendokoa, eta ‑aspaldi, Zumaian bi ospitale amaieran, nahikoa bereizita, zeuden: “goikoa”, Arridoaldapaburuan, Kastorrenekieta ermita inguruan, XVI. koa. Kristonekoa izenak badu istorio polita: itxura denez, mendeko aipamenak ere badituena; eta “behekoa”, Erribera prozesioan gora zihoazela, ekaitza sartu eta Kristoren irudia kalean (Lonjakoa). Gero, XIX. mendean, epidemiaren bat etxe batean sartu behar izan omen zuten; irudiak etxe hartan zenean, Eusebio Gurrutxagak San Telmon zeukan etxera joaigaro zuen gaua eta ordainetan etxea (eta familia) bataiatu ten ziren gaixoak; azkenean, premia zegoela ikusirik, 1890ean ere bai. Udalak kutsakorren ospitalea (lazaretoa) egin zuen; San Juan Kalearen ezkerraldean, berriz, San Jose komentua (Mo- egoitza, berriz, 1929an eraiki zuten. Juan Belmonte toreatzaijaxarrena), laster herriaren esku geratuko dena. Elizaren on- leak asko lagundu zuen, dirua biltzen-eta, eta haren omenez doren pareta dago goraka, gurutze eta guzti, eta uztaiak ere jarri zioten “San Juan” izena. badaude, garai batean baserritarrek astoak lotzeko erabiltzen Ospitaletik behera jaitsiko gara, San Jose kalera irten arte. zituztenak. Hor, kale barrenean, ba omen zen iturri bat, eta Hor, ezkerraldera, Ubillos jauregia (Kaldesenekoa), Martiedateko ez ezik, beste gauza batzuetarako ere erabiltzen omen nez Kleiserren ustez XVI. mendearen hasierakoa. Gaur egun zuten ura: “para limpieza, jabonado y otros excesos”. Ho- musika‑eskola dena dorretxe izan zen hasieran, garai batean rregatik erabaki zuten 1935ean harraska estali eta iturri baka- utzikeriaren ondorioz erortzeko zorian ere egon zen, eta duerrik uztea. Ahaztu egiten zaigu, baina garai batean ez zen urik la ez hainbeste ikastetxe ere izan zen (Maristak, Mertzedarioetxeetan. ak…). Hortik Goiko plaza aldera, ezkerraldera, etxe‑segida
TXOKORIK TXOKO
3. ibilbidea
BALEIKE 2007 APIRILA
25
2
3
2. A単ezkoa, Xendokoa eta Goikotorrea, inguru hau herriko sarreretako bat izan zen garai batean. 3. Portalekoa etxea (Aramendi edo Errexilenekoa), berritu berria. 4. Patxipatxieneko etxea (edo Paxkualenekoa) Ubillosen aurrean dago.
ze ut
1
Arrito
M
ug
ag
Torreberri
ur
A単ezkoa
Arridokieta ermita
kieta
enek oa Jaungoiko tx in kienekoa
okerr Kant
a Xend o
2
Krist
koa Xoxo koa
Kastorrenekoa
onek
oa
4
Udaletxea
kalea
San Jose komentua
Katxapero 3 Urtzuriagakoa Gurmendikoa 4 Ubillos
Sa
5
ka
le
a
Kaldesenekoa
koa
koa
BALEIKE 2007 APIRILA
Erkibe
aene
Zubitxo
Beheko plaza
Motx
6
Odieta Kristonekoa pilotalekua
o Xend
Iturrikoa
n
Jo
se
Ikurrek argazkiak norantz aterata dauden adierazten dute.
5
6
5. Ezkerrean Iturrigoikoa eta eskuinean Etxetxo, inguru horretatik behera dator Iturrikoa erreka. 6. Frontoiaren atzealdeko etxeak, laster batzuk bota eta etxe berriak egingo dituzte.
Galdera Zer kaletan daude astoak lotzeko uztaiak? Txapartegik emandako tarta eder bat zozketatuko dugu. Erantzunak elkartea@baleike. com helbidera bidali. Erantzu-
nekin batera, izen abizenak eta telefono zenbakia adierazi.
Aurreko zenbakiko erantzuna: 1888. urtea Irabazlea: Lucia Arzuaga Zorionak!
Testuan azaldutakoari buruzko ohar, iradokizun, zuzenketa edota abarrekorik bazenute, idatzi helbide hauetakoren batera: Baleike (Txokorik txoko), Juan Belmonte 29, 20750 Zumaia • zumaiegi@baleike.com
TXOKORIK TXOKO
eder bat daukagu: Gurmendikoa, Sagastipolakoa, Katxapero eta Portalekoa. Kalea bukatzen denean, eskuinaldean, Urtzuriagakoa, Txonpek berritu berria, eta Ubillosen aurrealdean, oso izen polita duen etxe bat: Patxipatxienekoa (Paxkualenekoa). Ubillosen parez pare, etxe handi berri bat, Pikoaldea lursailean eraikia. Hara zer dioen 1931ko udal‑agiri batek, Odietako pilota ‑partidak direla eta: “Pedían que se evitara, en absoluto, la presencia y estancia de público, en la Plazuela denominada de las Indias, debiendo establecer el Ayuntamiento la correspondiente prohibición”. Litekeena da hemen inguruan egotea Indietako plaza hori, ezta? San Jose kalea utzi eta Odieta kalera hartuko dugu, aldapan behera, barrenera iritsi arte, garai batean Ibargurutze edo Zubitxo izena zuen plazatxora; azken izen hori hartu dute gorago egindako bi etxek (Zubitxogoikoa eta Zubitxobekoa). Ondo begiratu inguru honi, laster akordatu ere ez gara egingo eta nolakoa zen, izango dituen aldaketekin. Behealdera iritsita, Iturrikoa baserria ikusiko dugu, garai bateko porlanezko hirigintza basatiak itota. Izenak argi adierazten du hor lehen iturria zegoela. Hor dago, halaber, Iturrigoikoa (Adolfonekoa edo Aldapaburua) etxea. Aldapan gora begiratuz gero, Agirre eta Karmen baserrien aldera, erraz imajinatuko dugu Iturrikoa erreka (Karmenerreka edo Agirreko erreka) nola datorren, Iturriko zuloan behera. Euri asko egiten zuenean, behin baino gehiagotan uholdeak izaten ziren behealde honetan, are gehiago frontoia egin zutenean, presarena egiten zuelako. Gaur egun ezkutuan eta isil‑isilik, baina hor dator erreka. Odieta pilotaleku aldera hartuko dugu. Lanak dira nagusi hemen. Ezkerraldean badira etxe txiki batzuk: Kaldesenekoa, Torreberrikoa eta Kristonekoa. Eskuinaldean, beste etxe segida: Paixanonekoa, Xendokoa, Migeltxikienekoa, Motxaenekoa eta amaieran Torreberria (edo Arriolakoa), bere garaian errea eta gaur egun berriz eraikitzen ari direna. Alboan, Frontoitxikia zegoen, eta Odieta pilotalekua (1856an eraikia). Bitxikeria bat: 1893ko agiri batean, Migel Aginagaldek baimena eskatzen zion Udalari garia frontoian garia jotzeko. Beraz, garia ere egiten zen... Garai batean, errioa Torreberria pareraino iristen zen, eta betelan handiak egin behar izan zituzten gaur egun Beheko plaza den honetan. Plazak, itxura aldatu ahala, izena ere aldatu zuen: plaza nueva, plaza de Odieta, arboleda de Menendez Pelayo, Arboleda de Eusebio Gurrutxaga… Plazan, bereziki aipagarria da Erkibe etxea (Zelai, Mazarredo, Gurrutxaga), orain gutxi arte Batzoki izandakoa. Orain bezala, lehen ere tabernak ere bazeuden garai batean, besteak beste Ulazienekoa (Larramendinekoa) eta Astonekoa, gaur egun Batzokia eta Uzkudun dauden tokian hurrenez hurren. Ibilaldia egin eta Erribera kalera iritsi gara. Atseden hartu eta jarraituko dugu datorren zenbakian.
BALEIKE 2007 APIRILA
27
PUBLIZITATEA
amaiako plaza, 2 Tel. 943 143278
Amaiako plaza
Jose MÂŞ Korta Industrigunea A1 - 4. Pabilioia tel.: 943 86 50 68 fax: 943 86 13 45 e-mail: denda@ostolaza.com www.ostolaza.com
28
BALEIKE 2007 APIRILA
(3) ABELIN LINAZISORO
Jarrai dezagun aurrera. Gerra bukatu da, zuk hamasei-hamazazpi urte dauzkazu, igandea edo jai eguna nola pasatzen zenuten? Ba, goizetik mezeta, geo etxera amari laguntzea eta arratsaldean bezpetara eta gero zinea. Eta musika bazan, plazara dantza eitera. Musika ez zan jaiero izaten, hamabostian behin-edo, baina zinera jaiero juten giñan. Jun baino lehen abeliñak eta mahaspatxak erosi eta zinera. Txurrerari erosita? Ez. Karmen Balentziagak fruteia euki zun tokian Gregori Usandizagaren amak denda euki zun. Handik erosi eta zuzenian zinera juten giñan. Paseatzen-eta ibiltzen al zineten mutilekin? Ez. Getaiko hortatik aparte, ez. Tokin batian aplikatu ezkeo, berriketan geatu eta horrela, bai. Baina geo, mutilak alde batea eta neskaak bestea. Paseatzen mutilekin, ez. Geo, garai hartan entrenimiento asko ez zeon eta estaziora ere juten giñan. Zakuak-eta prezintatzeko alanbriak izaten zian, ba? Ba, haiekin izena ein, trenbidian jarri, raila gainian, eta trenak pasatzerakuan zapaldu eiten zun. Izenak: Yeregi, Irene, eta beste
edozein oso ondo geatzen zian zapal-zapal einda. Estazioan trenak pasatzen ikusi, zein etortzen zan, zein juten zan, eta tartetan alanbriak railetan jarri.
Garai hartan entretenimiento asko ez zeon eta estaziora ere juten giñan. Zakuak prezintatzeko alanbriekin izena ein, trenbidian jarri, raila gainian, eta trenak pasatzerakoun zapaldu eiten zitun. Izenak oso ondo geatzen zian zapal-zapal einda.
Herriko festetan nahiko denpora-pasa zenutela, pozik ibiliko zineten, ezta? Herriko festak etortzeko amorratzen eoten giñan. Baina orduan San Telmuak ez zian hainbeste eiten. San Telmoak oain dake indarra. Arrantzaliak eta Zubiaurrekuak jai eingo zuten, baina uste det tailer gehienak lana eiten zutela. San Telmuak hiru egunian eiten zian. Hiru egunian musika iluntzian, baina bestela festa ni ez nax ondo akordatzen. San Telmuetan lanetik erten eta iluntzian hiru egunian dantzan jarduten giñula akordatzen nax. Baina kofraiko plaza txiki horretan ez, e? Moilan. Orduan automobilik ez zan pasatzen eta moilan jardutzen genun. Hirugarren egunian azkeneko pieza “Valencia” jotzen zuten. Urtero.
GURE ZUMAI ZARRA
Irene Yeregi Salegi
Eta San Pedroak? San Pedruetan hiru egun jai. Lanik ein gabe. Orduan festa haundiak San Pedruak izaten zian. Festa Amaiako Plazan eiten zan. Asto karrerak, zaku karrerak, bizikeletan zinta karrerak… Tiobibuak ere etortzen zian. Oain nola dao BALEIKE 2007 APIRILA
29
GURE ZUMAI ZARRA
Ezetz? Nobixuarekin ere ez? Ez. Ezta pentsatu ere! Gure izeko Faustiña zeon kontrolatzaile eta ezta pentsatu ere! Aittaren arreba zan. Hura monja jun zan eta han, nunbait, ezin zun agindu beak nahi zuna eta gaixo zeon aitzakia jarri eta erten ein zun. Geo, beste izeko bat bagendukan monja, neskak Plentzira eaman zituna. Ba, konzezixoko Ama Birjina egunian danok kandelakin jun behar izaten giñun eleiza Eta geo gure izeko Faustiñak kandela danak jaso eiten zitun. Eta Ama Birjina eguna baino aste bete leheno kandelak saldu eiten zitun eta ni ibiltzen nitzan partiketan eta diru hura “Hijas de Maria”ko izaten zan.
Orain goazen beste aldera. Eleizan sermoiak-eta izaten zirenean beldurra pasatzen al zenuten? Beldurra? Ez. “Ejercicios espirituales” aste betekoak izaten zian. Geo, euskeraz, gogo jardunak izenez ezagutuko zian. Ba, trena eroi zan gau hartan azkeneko eguna zan. Sapato gabian eroi zan trena, tren-zubitik errixoa, gu jai hartan eleiza juteko jaiki giñanean, gabian haize haundixa izan zan, ba?, kale danak teilaz, harriz eta ladrilo pusketez betia zeon. Teilatu ia osoak eroita ere bai. Eta gu, “Hijas de Maria”, txintxo-txintxo komulgatzera. Elizaren beldurrik ez, orduan. Ez. Guk ze pekatu eingo giñun, ba? Gu beti jolasian ibiltzen giñan. Konfesatzea jun eta pekatuak asmatu ein behar. Amai txokolatia harrapatu eta holakotxiak. Gero, koxkortutakoan, pentsamentu txarrak eta horrelakuak asmatu behar. Buruz ikasitako erretolika bota eta bale. Oain ez dao holako gauzik. Akordatzen nax aspaldi batian zer esaten zun Blax Zarautzek: Neska, egun bat etorriko den paetari beitu eta konfesatu eingo geana! Eta asmatu ein zun. Jarrai dezagun. Zuek dantzan beti neskek elkarrekin egiten zenuten eta nola hasi zinen Iñaxiokin? Nik Iñaxio tailerrean ezagutu nun. Yereginian eiten zun lana. Ofizinan. Ni tailerrian eta hura goian. Ba, hortik hasi zan gure hartu emana. Iñaxio, badakizu, Zumaiko praktikantiaren semia zan eta hor, estazio bidian bizi zian.
30
Eta Iñaxiokin hasi zinenean irteten dantzan harekin egingo zenuen, e? Ezta!
Hogar del Jubilado? Ba, hortxe eoten zian barrakak. Tiobibua, txurreixa, tiro pitxona… Gero, dantzan Beheko Plazan, bueno!, plazan bueltak eta bueltak eman eta musika hasten zanian dantza. Konjuntoak ere etortzen ziala akordatzan nax. Elgoibartik etortzen zan batek oso ondo jotzen zun eta gu geatu gabe dantzan. Gu beti dantzako giñan.
BALEIKE 2007 APIRILA
Orduan, kandelak ez ziren erosten alkilerrian hartu, ezta? Bai. Horrelako zeoze. Kandela neska danak ez zituen hartzen. Kandela erabiltzen zuenak funtzixua bukatutakoan han eleizan bertan lagatzen zituen. Haiek jaso eta izekok zenei eman lista-edo eukiko zun eta hurrengo urtian astebete leheno Mirentxu eta ni ibiltzen giñan kandelak partitzen.
Guk ze pekatu eingo giñun, ba? Gu beti jolasian ibiltzen giñan. Konfesatzea jun eta pekatuak asmatu ein behar. Amai txokolatia harrapatu eta holakotxiak.
Eta “Hijas de Maria”rentzat zen diru harekin zer egiten zen? Josteko edo bordatzeko eskolak eman edo horrelako zerbait? Ez. Ezer ez. Nik ez dakit diru hura zertako izaten zan. Kandelak erostekoedo. Baina izeko hark nola bijilatzen ziun, ene! Pentsa zazu, nire nobixuakin besotik helduta ezin nitzan ibili. Nik ez dakit zer jende klase zeon, pasatu eiten zixuen izeko Faustiñari dana. Besotik helduta ibili giñala eta hau eta bestia. Hura pekatu haundi bat balitz bezela. Orduan ezkondu arte ez zenuen dantzan egin zure gizonarekin. Dantzaria al zen Iñaxio?
Ez. Ez zan dantzaria. Pasadoblia bakarrik eiten zun, erraza dalako. Hura zine zalia eta mendi zalia zan. San Pedruak etortzen zianian mendira juten zan hura. Ormazuri, Xabin zapatero eta hauekin juten zan. Arantzazura, Urbia, Gorbea… Ez zan batere dantzaria. Dantzaria, baina sueltoan, Pantxita zan. Hark beti lehenbiziko premixua ateratzen zun dantzan. Dantza sueltuan lehiaketa San Pedruetan eiten zan eta Pantxitak askotan irabazten zun eta pareja sardiñenekoa Maria Luisa uste det zala. Lakarraren andria. Hura ere oso dantzaria zan. Bueno, hura danian ibiltzen zan. Antzerkia ere oso ondo eiten zun hark.
hark eta oso ederra izan zan. Jende askok ein zun lan antzerki hartan.
Antzerkia non? Hark batzokian askotan eiten zun antzerkia. Amayan estreinengo aldiz antzerkia ein zuenian ere han zan hura. “Zuri larros bikotxa” izena zun antzerki
Lehenbizi batzokian eman eta ikusirik arrakasta handia izan zuela, gero eman al zen Amayan? Ez, ez. Nik uste det hasieratik bota zala Amayan. Asko giñan lanian-da. Ni ere
Gerra baino lehen izango zen, ezta? Bai, bai. Luix Unanue zan aktore printzipala eta Maria Luisa neska. Maria Luisak ahizpa bat zeukan Donostixan eta har ere oso ondo eiten zun antzerkia. Eta Amayan egin zen antzerki obra hori batzokian prestatutakoa izango zen, ezta? Bai, batzokian. Baina orduan Amayako nausixa abertzalia zan eta gerra etorri zanian hark ospa ein zun eta geo beste hoixek ein zituen papelak-eta eta horrela hotelakin eta ziniakin geatu zian.
bai. Txikia nitzan, baina jende askok ein giñun lana. Kantua ere bazeukan, ba? Zera zan, zartzuela estiloko zeoze eta ni ere koruan nitzan. Uste det orduan bakarrik ein zala antzerkia Amayan. Geo gerra etorri zan eta… kito. Baina leheno oso umetatik juten giñan antzerkira batzokira. Akordatzen nax behin, aittakin jun giñan batian, antzerkia ikusten ai giñala abixua jaso giñun osaba apaiza hil zikula eta antzerkia bukatu baino lehen erten giñun etxera. Besterik? Lehen ez det esan. Umetan paolea, gora ere juten giñan. Han talaixeruak katalejo oso luzia eukitzen zun eta han ibiltzen giñan gu pozik handik begira urrutiko barkuak ikusten. Eta paoletik, goitik, Inpernupera ere juten giñan. Han eskailera oso pikiak zeben, oain belarrak tapatuta daude, eta han ibiltzen giñan gora eta behera.
BALEIKE 2007 APIRILA
31
PUBLIZITATEA
Trenbide kalea, 1
Basadi, 12 behea
32
BALEIKE 2007 APIRILA
Tel. 943143505
Tel. 943 861018
Bizikeletan ibiltzen giñala ere akordatzen nax. Behin batian, hamazazpi urtekin-edo, Gregori Usandizaga, Mari Angeles Mujika eta hirurok Ondarruraino jun giñan bizikeletan. Baina Ondarruko aldapa oinez ein behar izan giñun. Eta Itziarkoa? Itziarkua ondo ixo giñun eta geo bueltan ere bai, baina Ondarrukoa pikio da. Zein aldapa da, ba, hori? Ia Ondarrura ailegatzen errebueltan nola zeon “Venecia” sala de fiestas muga-mugan? Ba, hara ailegatu baino lehenoko aldapa. Eta orduan behian, Saturraranen, kuartela bezelakoa zeon eta soldauak zeben. Gerran prisionero harrapatutako emakumeak eoten zian han, baina ez dakit orduan han eongo zian, kuartela eta soldauak zebela bai. Baina ez det uste presoak eongo zianik. Hotel Amayan ere soldauak eon zian gerra denboran. Italianoak. Eta Hotel Zumaian frantsesak eon zian. Ez nax ondo akordatzen horrekin, baina uste det bigarren gerratik ospa eindakoak ziala. Bizikeletan nahiko ibiltzen zineten, orduan. Badakizu, bizikeleta berri samarrak zian eta orduan nobedadia. Bi lagunak alkilerkua zuten eta nik guria nun. Bizikeleta berri-berrixa. Irunen lehengusuak giñun eta haixek erosi zuten. Bizikeleta frantsesa. Eerra bizikeleta. Goiko Plazan ikasi nun bizikeletan ibiltzen. Zautzko panaei bateko alaba interna zeon eta ahizpa etortzen zaixon bisitan. Hura bizikeletan etortzen zan eta nei laga eiten zian eta hantxe bueltaka ikasi nun ibiltzen. Neure kontura. Eta Getaira ere juten giñan bizikeletan. Hango festak zianian-eta. Eta oain galdatzen det: Zerta juten giñan gu Getaira? Bizikeletan jun, hango festa ikusi eta etxera buelta. Bizikeletan ibiltzeatik. Txandaka ibiltzen giñan Mirentxu eta ni. Nik lanetik irten bizikeleta hartu eta Getaira.
Antzerki hura, “zuri larros bikotxa”, nik uste det hasieratik bota zala amayan. Asko giñan lanian-da. Ni ere bai. Txikia nitzan, baina jende askok ein giñun lana. Kantua ere bazeukan, ba? Zera zan, zartzuela estiloko zeoze eta ni ere koruan nitzan. Uste det orduan bakarrik ein zala amayan. Geo gerra etorri zan eta… kito.
Eta hurrengo egunian Mirentxu. Edo Mirentxu leheno eta ni gero. Hara jun, hango anbientia ikusi eta buelta etxera. Ederki Irene, gero ezkondu zinen, umeak izan eta… Bai, Iñaxiokin. Zine zalia zala ere esan dizut, ba, zine-forum saioak martxan jartzen ere ibili zan hura. Zuk ondo jakingo dezu hori. “Padres de Familia”k moilan itxita zeon Maitena zinia hartu zuten. Ziniakin irabazitako dirua kulturako erabiltzea nahi zuten. Eskola txiki bat ere martxan jarri zuten eta oain Azpillaganekuak denda duten horretan umientzako zinia ere botatzen zuten. Bai, Iñaxio ez zen geldik egotekoa. Ez… Bueno, Irene, nahikoa izango dugu, ezta? Bai, bai. Nik baietz uste.
BALEIKE 2007 APIRILA
33
AGENDA
apirila-maiatza
Erakusketak
Deialdiak
Zumaiaren historiara hurbilduz: Udaletxeko Artxiboaren dorrean. Apirilaren 29a bitartean. Ordutegia: 17:00etatik 20:00etara.
Opera ikustera: Maiatzaren 6an, Euskalduna jauregira, “La flauta Mágica” ikustera. Sarrerak kultur etxean (943-861056) Argazki aukeraketa 2007: argitalpenetarako argazkiak lortzeko deialdia. Lanak aurkezteko epea, maiatzaren 2a. Oinarriak kultur etxean. Irakurketa astea: Apirilaren 23tik 27ra: udal liburutegiak antolatuta, hainbat ekitaldi. Zumaiako argazki lehiaketa: txuribeltzean. Gaia: “Artisauak lanean”. Lanak aurkezteko epea, ekainaren 22an. Informazioa kultur etxean (943-861056)
Ikastaroak Oroimena trebatzeko tailerra: 60 urtetik gorako pertsonei zuzendua. Irakaslea: Peio Landa, Izen emate epea: Martxoak 28, Informazioa: Oinarrizko Gizarte Zerbitzuetan. 943-862200
Algorri Naturaren Ezagutza Etxetik, 10:00etan Zumaia-Deba Trekking: maiatzak 6. Irteera turismo bulegotik, 9:00etan
26, osteguna 22:15ean zine forum saioa “AzulOscuroCasiNegro”
Gaztetxolako txokoa Apirilak 21ean San Migelera txangoa eta parrillada Apirilak 27an Belarritako eta Pultsera tailerra. Maiatzak 12an Ping-pong topaketa
27, ostirala 22:00etan Aita Marin, antzerkia “Erredakzioa Itxita”-Patxi Santamariarekin.
Maiatza
Apirila Antzerki ikastaroa. Txinparta elkarteak antolatuta: bi talde, 13-18 bitartean eta 8-12 bitartean. Apirilaren 28tik aurrera. Informazioa eta izen-ematea, Foronda kultur etxean-943861056 Kzgunea: 17tik 27ra, arratsaldeko 18:00tatik 20:00tara, Internet Kzgunea (20 ordu).
34
BALEIKE 2007 APIRILA
Irteerak
23, astelehena Liburuaren Eguna 17:30ean Haur Liburutegian, ipuin kontaketa Bernardo Atxagaren “Asto bat hipodromoan” Gorringo taldearen eskutik
Bisita gidatuak: Kulturala+ txalupa: apirilak 28 eta 30, eta maiatzak 12. Irteera turismo bulegotik, 16:30ean Geologikoa + txalupa: apirilak 21, eta maiatzak 12 eta 26. Irteera
25, asteazkena 17:30ean Forondan, “Liburuzainaren bahiketa” antzezlana Xoxipe taldeak aurkeztua
4, ostirala 22:30ean Aita Marin, “Ama, quiero ser Lehendakari” antzezlana. 10, osteguna: 22:15ean zine forum saioa “Grizzly man” 15, asteartea 19:00etan hitzaldia: Juan Alonso “Osasuntsoago izan , zergatik ez” 18, ostirala 19:00etan San Pedro eta Pontevedrako Xuntanza de Meis abesbatzen kontzertua 22:00etan J.C.Perezeen kontzertua Aita Marin.
BALEIKE 2007 APIRILA
35
30
RIK
AR E BAK