162 (2008ko urtarrila)

ZUMAIAKO HILABETEKARIA

BALEIKE 162. ZENBAKIA. DOHAINIK 2008ko URTARRILA

www.baleike.com

JOSEBE ZARAUTZ “Eskalada gozatzeko kirola da”

R A F A E L

D E L

P I L A R ,

I R A G A N A

G O G O A N

BALEIKE162 AZALA g. zabaleta

4

herri aldizkaria Juan Belmonte, 29 behea tel.: 943 86 15 45 e-maila: aldizkaria@baleike.com Argitaratzailea Baleike Kultur Elkartea e-maila: elkartea@baleike.com Administrazio batzordea: Xabier Azkue, Gurenda Serrano Erredakzio taldea: Xabier Aizpurua, Imanol Azkue, Abelin Linazisoro, Ainara Lozano, Aitor Manterola, Juan Luis Romatet, Miriam Romatet, Peio Romatet eta Gorka Zabaleta Diseinua eta maketazioa: Roberto Gutierrez

baleike+

Rafael del Pilar Arrangoletako oihartzunak

15

21

JOSEBE ZARAUTZ

Jadarretik Arridokietara

erretratua

18

ipuina

Hizkuntz zuzenketa: Imanol Azkue

ITZURUNGO ZALDIAK

Publizitatea tel. 943 86 15 45 gurenda@baleike.com

Pedro Alberdi

Inprimategia Antza Inprimategia (Lasarte-Oria) Tirada 1.000 ale Lege gordailua: SS-405/94 ISSN: 1136-8594

txokorik txoko

25

gure zumai zarra

KARMELO ZENDOIA BARRUTIA

Baleikek ez du bere gain hartzen aldizkarian adierazitako esanen eta iritzien erantzukizunik.

Argitalpen honen edizioko laguntzaile:

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

BALEIKE+

BALEIKE+ Rafael del Pilar Zufia

Arrangoletako oihartzunak Arbustaingo garabiaren historia Arbustain: garabia gogoan / recuerdos de una grúa: 1931-2000 liburuan jaso ondoren, bere haurtzarora itzuli da Rafael del Pilar (Zumaia, 1937) Arrangoleta auzoaren historia kontatzeko. Aitzakia ezin hobea auzoak eta, aldi berean, Zumaiak bizi izan duen aldaketez hitz egiteko JUAN LUIS ROMATET ARGAZKIAK: GORKA ZABALETA eta rafael del pilarren artxiboa

Rafaelek eta biok sarritan egin dugu topo Parolbidean edota moila berrian. Gauza batez edo besteaz hizketan hasi eta, ia konturatu gabe, denborak aurrera egiten du. Gero, bere anaia Javier eta iloba Karlosekin hitz eginda, orain urte batzuk egin zituen bidaiez edota mendira egindako espedizioez jakin izan dut. Banuen hizketaldi luze hauetako bat paperera eramateko gogoa, baina horretarako aitzakia bat behar nuen. Orain bizpahiru hilabete Rafael berak eman zidan aitzakia hori, Arrangoleta

auzoari buruzko historia jaso nahian ari zela aipatu zidanean. ‘Hauxe da nirea!’, pentsatu nuen. Adiskidetasunagatik edo, ez zitzaidan asko kostatu konbentzitzea. Gauzak horrela, goiz batean Arrangoletako eskola zaharra zegoen lekuan elkartu eta auzoaz, Zumaiaz eta beste zenbait gaietaz luze hitz egin genuen.

Aurreko batean Arrangoletari buruzko liburu bat idaz­ ten ari zarela komentatu zenidan. Nolatan hasi zara, gogo bihotz, proiektu honetan?

BALEIKE+

Garabiaren liburua argitaratu ondoren bi egitasmo nituen: bat, orain lantzen ari naizen hau, hain zuzen, Arrangoleta auzoaren historia, gazte garaiak eta umetako oroitzapenak arnasberritzen dituen lana. Oso auzo interesgarria zen Arrangoleta.

Arbustaindik Itzuruna doan errepidea da muga. Iparraldera dagoen guztia da Arrangoleta. Beti izaten dira istorio bitxiak kontatzeko, eta inork kontatu ezean galdu egiten direnez, liburuxka hau egitea pentsatu nuen. Xumea izango da, egia esan.

“Memoriarik ez izatea hilda ego­ tea bezala da, eta horrelakorik ez gertatzeko ahalegina egin behar dugu”

Horixe bera esan zenuen garabiari buruz egin zenuen liburuari buruz, eta xumea baino gehiago, lan mardula izan zen hura.

Garabiaren liburuak arazo bat zuen: planoak ezinbestean jaso behar ziren. Planorik ez bada, garabirik ez dago. Mila azalpen eman ditzakezu nolakoa zen garabia adierazteko, baina planoak hizkuntza unibertsalean mintzo dira. Oraingo lan honetan, ordea, idatzian, hitzetan dago mamia. Noski, marraz ditzakezu plano batzuk garai hartan auzoa nolakoa zen erakusteko, zer zegoen eta zer desagertu den; izan ere, dena desagertu baita. Nire kontakizunean jasotakotik ez dago ezer zutik. Azkeneko aztarna, Arrangoletako eskola, duela urte batzuk suntsitu zuten.

adinean aurrera goazenok, oroitzapenen iturritik edaten dugu nolabait bizirik jarraitzeko.

Bi proiektu dituzula diozu. Bat Arrangoletakoa da, bai­ na… zein da bestea?

Auzoari buruzko liburua amaitzen dudanean, marea errotari helduko diot. Lan hori zailagoa izango da arrazoi nagusi bategatik: ez dagoelako aztarnarik. Imajinazioa landu beharko dugu. Dena den, badira marea errota aipatzen duten erreferentzia historikoak, datuetan aberatsak, gainera. Kontuan hartu behar da errota XVI. mendekoa dela. Mareen gorabeherak aztertuz eta garai hartan lan egiten zuten beste errota batzuetan oinarrituz, zantzu bat har liteke. Baina beti izango da asmatua, eta ez erabat zehatza. Nolanahi ere, uste dut hobe dela zerbait egitea, ahazten lagatzea baino.

Nola murgiltzen zara halako… esan dezagun, Kixote proiektuetan? Lan handia eskatzen dute liburu horiek, eta, gainera, zuk argitaratzen dituzu, zeure kontura.

Benetan diot, uste dut egin beharrekoa dela, historiarik gabe geratuko gara, bestela. Historia ez da soilik hor pareko eraikina; haren atzean dauden bizitzak eta bizimoduak ere historia dira.

Nahiko nuke nire adineko jendea, zaharragoa edo gazteagoa, egongo balitz lan hau gorputz-arima egingo lukeena. Hartara, ez nuke lan hauetan ibili beharko. Baina ikusten dut ez dagoela borondate askorik, eta nik ez badut egiten, galdu egingo dela hau guztia. Eta ez dut halakorik gertatzea nahi. Ez dut inolako ordainik, egitearen poza besterik. Sentimenduz egiten dut, sentimenduak bultzatuta. Oroitzapenak dira. Azken batean,

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

Ezagun da aspaldi honetan hitzetik hortzera aipatzen den memoria historikoak garrantzia handia duela zure­ tzat.

Memoriarik ez bada, herria hilda dago. Memoria historikorik ez edukitzea da herri bati gerta dakiokeen okerrena. Memoriarik ez izatea hilda egotea bezala da, eta horrelakorik ez gertatzeko ahalegina egin behar dugu.

Goazen Arrangoletara. Auzo hartako zer oroitzapen duzu?

Javier anaia eta biok Ibarra etxea deitzen genuen hartan jaio ginen. Umetako oroitzapenak, horiek geratzen dira barne-barneraino iltzatuta. Eskolako oroitzapenak, obrenak, hemen zeuden ontziolenak… Beste mundu batera itzultzea da. Galdu den mundu batera. Oso oroitzapen atseginak dira. Eskolara joaten ginenekoak. Gerra amaitu berri, etsaitasun handia zegoen. Ez dut esango maisuak erregimenaren aldekoak zirenik, baina haien soldatapekoak zirenez eta nolabait erantzun egin behar zutenez, baldintza batzuk bete beste biderik ez zuten. Gero, umeon bizkarrean dantzatzen zuten makila.

Eskola erlijiosoa zen?

Ez. Eskola Nazional Graduatua zen. 6 urtetik 14 urtera bitarteko umeak hartzeko antolatua zegoen, hiru gelatan banatuta.

Zumaia osoari ematen zion zerbitzua eskola hark. Mertzedarioen eskola ere hor zegoen, eta mojena, neskentzat. Eskola Primo de Riveraren diktadurapean eraiki zen. Gizonezko batek 1.114 metroko lursaila eman zuen eskola eraikitzeko eta 1928an hasi zituzten lanak. 1929ko martxoaren 19an eman zitzaion eskola herriari eta berehala hasi zen martxan. Eraikin sendoa zen, oso ondo eraikia. Gerora, 1969. urtean, umeak ugaritzean, Zumaian ez zegoen, antza, hala-moduzko sailik beste eskola bat eraikitzeko. Han eta hemen sakabanatzen zituzten umeak. Bateren bati bururatu zitzaion eskolari hegal berriak atxikitzea, eta halaxe hondatu zen jatorrizko eraikina. Masustondoak ebaki zituzten, atea eta hesia kendu zuten... Beste eskola bat bihurtu zen. 2001ean bota zuten arte. Oraindik ezin dut ulertu zergatik.

BALEIKE+ Goian, ezkerrean, 1944-1945 ikasturteko argazkia. Eskubian, ama eta anaia Javierrekin.

Azpian Arrangoletako eskolaren argazkia.

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

BALEIKE+ BALEIKE+

PUBLIZITATEA

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

1970eko hamarkadaren amaieran, bidaiatzeari ekin 2007ko udan atentatu batean Yemenen hil zen Mikel zion Rafael del Pilarrek. “Bidaia haiekin beste leku ba­ Essery ezagutu zuen horietako bidaia batean. “Luis Mari tzuk, beste jende bat ezagutzeko jakin mina ase nahi Aristegiren bidez ezagutu nuen Mikel. Egun batean etorri nuen. Abentura kutsu bat ere eman nahi nien bidaia zitzaidan Amerikako Estatu Batuetara bidaia antolatu zu­ haiei, motxileroen gisara noiznahi eta noranahi atera eta ela esanez, kostatik kostara autobusean, New Yorketik mugitu nahi hori”. Hasiera batean, kirol aldeak bultzatuta, San Franciscora, parke entzutetsuenak bisitatuz. Hilabete mendiko irteerak egin zituen, baina hark ez zuen asebete­ iraun zuen bidaiak eta denbora izan genuen elkar eza­ tzen: “Berehala konturatu hori ez zela niretzat aberasgarri. Mendian egon zara, hilabete eman duzu mendi ar­ Ameriketako Estatu Batuetan zehar tean, baina zer ezagutu duzu? Non egindako bidaian parte hartu zuten lau dago jendea? Zertan da herri horren zumaiarrak, Monument Valley-en. historia? Orduan erabaki nuen beste modu batera bidaiatzea, jendea eza­ gutzeko asmoarekin”.

Hamar bat urteren bueltan mundu­ ko hainbat leku bisitatu zituen: “Indo­ nesia, Filipinak, Thailandia, Kenya eta Peruko bidaiak, adibidez, oso interes­ garriak izan ziren. Lurralde haiek eza­ gutzeak, bertako jendea ezagutzeak munduaren erabat bestelako ikuspe­ gia eskaintzen dizu”. Bidaia guztiak atsegin handiz gogoratzen dituela dio, baina bat bereizten du, Papua Ginea Berrira egindakoa. “Harri Aro­ tik atera berri diren jaun-andre ba­ tzuekin egotea, hara joan eta haiek bizi diren ibarrean barneratzea, haiek zuregana gerturatzea, zu begiratzea, ukitzea eta, larruaren kolorea salbu, gutzeko eta bion artean adiskideta­ haien berdinak garela konturatzea… sun polita sortzeko. Mutil noblea zen, Barre egiten zuten, baina ez gure biz­ oso abenturazalea. Noiz edo noiz kar, baizik eta haiek bezalakoak garela elkar ikusten genuen Donostian eta deskubritu zutelako. Nahiz eta Lurrean nire kezkak eta bidaiak azaltzen niz­ egon, beste unibertso batean egote­ kion. Aurrez ere egona zen Yemenen. aren parekoa zen. Txundituta utzi nin­ Hitz onak zituen herrialde harentzat duen bidaia hark”. eta oso gustuko zuela zirudien. Hara, Talde internazionalista baten bidez, gehien maite zuen herrietako batean Nikaraguan eskola bat eraikitzen ere bukatu zuen”. aritu zen. “1986ko udan izan zen. Hila­ 1995ean beste mota bateko aben­ bete eta erdi pasa nuen herrialde hartan eta esperientzia tura bat hasi zuen: “Oinez joan nintzen Algecirastik polita izan zen oso. Gogorra ere bai niretzat, malaria hartu Kordobara, mendilerroz mendilerro. 40 bat egun behar bainuen. 80 bat lagun bizi ziren gu egon ginen herrixkan, izan nituen ibilia osatzeko. Astebete pasa nuen mendi­ eta denek zituzten begi gorriak, gaixotasunarenak. Baina an galdutako baserri batean, artzain batekin eta haren harekin bizi direnez, hobeto pairatzen dute. Hamabi la­ semearekin. Tratu bat proposatu nien: eurek ostatua eta gun ginen taldean eta denok hartu genuen malaria; Gas­ jatekoa eman eta nik, trukean, lagundu egingo nien. Oinez teizko neska bat, gainera, hona etorri eta hilabete gutxira Zumaiara iristeko asmoa nuen, baina bero handiko garaia hil egin zen”. zen, uda betea, eta Kordoban amaitu nuen bidaia”.

“Bidaia haiekin beste leku ba­ tzuk, beste jende batzuk ezagutu nahi nituen”

BALEIKE+

Munduan zehar bidaiatzen

BALEIKE+

Azken batean, jatorrizko eraikina Zumaiako historia hurbilaren zatia da. Uler dezaket zaila dela zaharra eta premia berriak uztartzea, baina oreka bilatu behar da. Ezin duzu zaharra suntsitu premia bat sortzen den bakoitzean. Lege horri jarraiki, egunen batean Parrokia, Ubillos edo Foronda eraitsiko ditugu.

Berriketan aritu izan ginen batean aipatu zenidan ume zinetela ez zenietela beste auzoetako umeei Arrangoletan sartzen uzten. Hainbestekoa zen aurkakotasuna?

Bazen mutil kozkorren artean nork bere lurraldea defendatzeko sen hori, aurkakotasun hori. Gu Arrangoletakoak ginenez, hauxe zen gure lurraldea. Ezagunekin eta lagunekin ez zegoen halako arazorik, baina eskolan-edo liskarren bat edukitako inor gerturatuz gero, haiekin harrika bukatzen genuen normalean. Batzuetan, bota egiten genituen eta bestetan guk atera behar izaten genuen korrika, gehiago zirelako. Baina lehia hori Zumaia osoan zegoen. Goiko kalean bizi zirenak zeuden, Odietakoak ere hor ziren beren eremuan, Andre Marikoak, Ardantzakoak, San Telmokoak, Estaziokoak… Mutil kozkorretako kontuak. Heziketa gehiagorik ez eta… zer egingo genuen, ba?

Erriberako ontziolei buruzko erreportaje bat egin nue­ nean, zurekin harremanetan jarri nintzen eta Arrango­ letan ontziola batzuk zeudela esan zenidan. Horietatik zenbat ezagutu zenituen?

Gure ume denboran bi zeuden, Arrapax-ena eta Kerejetarena. Arrangoletan, dena den, izan ziren aurreragoko ontziolak ere, nik ezagutu ez nituenak. 1920ko eta 1930eko hamarkadez ari naiz. Ez ditut liburuan aipatzen, ez bainituen ezagutu. Arrapax-ena, uste dut 1969. urtera arte aritu zela lanean eta bestea lehenago itxi zen. Arrapax-ek, normalean, arrantza ontziak egiten zituen. Egurrezko ontzi oso onak, sendoak, kategoriakoak.

Kerejetarenak karga ontzi arinak egiten zituen, kabotajekoak.

Egurrezkoak, horiek ere. Kerejetak nahiko azkar itxi zuen. Bertan eraikitako ontzi bakarra dut gogoan, Tauro entzutetsu hura.

Entzutetsua lehen bidaian Santiago hondartzara joan zelako.

Lehen bidaia hartan porlanez beteta joan zen Asturiasa. Han, ikatza zamatu eta Zumaiara bueltan zetorrela, ekaitzak astindu eta hondoa jo zuen Santiago hondartzan. Ezin izan zuten salbatu.

Inoiz esan zenidan anaia eta biok egur puskak biltzera joaten zinetela ontzioletara. Hainbestekoa al zen beharra garai haietan?

Bazen, bai. Jose Maria Egaña Arrapax­‑enera heze-heze iristen ziren enborrak, eta han uzten zituzten lehortzen. Zuhai­ tzaren azala harrotzen joaten zen eta guk hartu egiten genuen.

Primerakoa zen etxean sua pizteko. Behin aurreneko su hori

10

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

piztuta, gero ikatza sartzen genuen. Ontziolari berari ere mesede egiten genion harrotutako azal horiek kenduta. Zaborretara joaten zen azala, ez baitzuen ezertarako balio. Beraz, egurra garbitzen mesede egiteaz gain, enborra bera ere errazago eta azkarrago lehortzen zen, azalik gabe. Hilabeteak behar zituen egurrak lehortzeko.

Libururako informazioa bilatzen artxiboak arakatu dituzu eta aurkitu duzu informazio kontrajarria ere, Zu­ maiako Parola eraiki zen urtea, adibidez.

Lourdes Odriozolak Zumaiako historiari buruz idatzi zuen liburuan deigarria egin zait ez aipatzea ez eskola, ezta Parola ere; deskuiduren bat izango zen. Azken batean, Arrangoletako eraikin finko zaharrena da Parola. Parolari buruz jaso nituen datuak ez datoz bat itsasargiei buruz lortu dudan liburu batean agertzen direnekin. Pasa zizkidaten datuek diote Parola 1884an hasi zela argi egiten, eta datua okerra da. Paroleko faroa 1870ean piztu zen aurrenekoz. Badirudi karlistadetan faroa hautsi egin zutela, etsaien nabigazioa zailtzeko. Izan ere, gauez nabigatzen zuten ontziek, etsaia ezustean harrapatzeko, eta, argiak itzalita, harkaitzetan buka zezaketen. Azken karlistada amaitzean, berritu egin zuten eta 1883 edo 1884an hasi zen berriro martxan.

Harritzekoa da ustez Zumaiako historia agertzen duen liburu batean halako gertaerak ez aipatzea.

Aipatzen duzu Talaimendi inguruan harrobiak zeudela eta harriak trenez garraiatzen zituztela. Nik behintzat ez nuen horren berririk.

Arrangoletan bi tren izan dira, baina nik bakarra ezagutu dut, Malparajetik, Inpernupeko harrobitik zetorrena. Eskoilera eraikitzeko erabili zuten harria Talaimendiko hegaletik zetorren.

Garraio horretarako, meatze tren bat jarri zuten, 60 zentimetro zabaleko burdinbidea zuena. Garabi batekin zamatzen zuten harria bagonetetan eta makina baten bidez –lagun baten bidez lortuak ditut makina horren planoak– Yeregiko etxeen pare horretan dagoen irtenguneraino garraiatzen zuten. Trenari bidea egiteko, mendia moztu behar izan zuten, gaur egun Inpernuperako bidea dagoen horretan. Urte batzuk geroago, 1950eko hamarkadan, trena ordurako geldirik zegoela, luizi handi bat izan zen eta burdinbidearen zati bat lurpean geratu zen. Gaur egun ez dira ikusten, baina inguru hartan izango dira nonbait burdinbide horren arrasto batzuk. Lanak amaitu zirenean, denbora joan zen burdinbideak kentzerako, eta gogoan dut umetan bagonetekin jolasten ginela. Herdoildutako txapaz egindakoak ziren. Arrapax­‑etik, Yeregi paretik, Inpernupera joateko ebakira zihoan burdinbidea han zen artean. Aldapatxoa zuen han, eta hiruzpalau lagun bagonetara igo eta trastea bera hasten zen abailan. Normalean, amaierara iristean salto egiten genuen, irauli baino lehen. Behin, mutil kozkorretako bat harrapatu

BALEIKE+ B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

11

BALEIKE+

Aconcaguako espedizio hura...

“Soldadutza bukatu ondoren hasi nintzen mendira maiz joaten, baina nik goi mendia probatzeko grina nuen.

Hala, Legazpiko batzuekin Pirinioetara joan nintzen. Hura beste gauza bat zen, eta eskalada ikastaro bat egiteko premian ikusi nuen neure burua.

Club Vasco de Camping elkarteak ikastaroak ematen zituen eta izena eman nuen haietako batean. Batbatean Atxarten, Durangaldean, ikusi nuenean neure burua, haiekin 120 metroko horma bertikaletan, emate zuen Everest baino gorago igo nintzela. Hasieran beldurra sen­ titu nuen, baina azkenerako gustatu egin zitzaidan. Aurreneko eskalada ona Pirinioetan egin genuen, 800 metroko horma batean. Egia bihurtu­ tako ametsa izan zen eskalada hura.

Zoroaren pare gozatu nuen. Gerora, istripu bat izan nuen Durangaldeko harkaitzetan eskalatzen eta min handia hartu nuen. Gero­ ztik apaldu egin nuen pixka bat jarduera.

Asmoa nuen Kilimanjaroko espediziora joateko (Baleike, 98. zenbakia), baina hepatitisaren erruz Zumaian geratu behar izan nuen. Bitartekari lanak egin nituen her­ rian. Guascorren telex bidez jasotzen zuten informazioa eta ni etxez etxe joaten nintzen berriak ematera. Gailur­ rera igo zirenean, Joakin Zubeldiari bururatu zitzaion Aconcaguara joateko asmoa. Ni ere tartean sartu nin­

“Aconcagua zita­ lena topatu ge­ nuen eta gailurrik gabe itzuli ginen: hainbeste elurtza erori zen!”

zuen bagonetak, baina ez zen ezer gertatu. Akabatu ez zenean!

Handik laster kendu zituzten burdinbidea eta bagonetak.

Industria jarduera biziko auzo izatetik bizitoki huts iza­ tera pasa da Arrangoleta. Asko aldatuko zen auzoa, bai itxuraz, bai jende aldetik.

Gai hauei buruz hitz egitea harrian iltzea sartzen aritzea bezala da. Ulertzen dut lurzorua dagoen lekuan eraikitzea. Baina ikusi egin behar da Arrangoletan nola eraiki duten. Gauza bat da etxeak egotea, eta oso bestelakoa da masifikatzea. Hiltegiko eraikinetik Parolera auzoak apenas duen eraiki gabeko lekurik.

Erriotik gertuen dauden inguruetan, txalet itxurako eraikinak daude, Unanue, Kresala eta abar, lorategi eta guzti. Eta horrek bizitza gehixeago ematen du, baina gainerakoa zatar-zatarra da.

Beldur naiz, oso beldur ere, ez ote diren egunen batean Talaimendin eraikitzen hasiko. Oso pastel gozoa da askorentzat. Eta zer esan espazio berdeei buruz. Eskola botatzeko barrabaskeria egin zuten eta haren lekuan hormigoizko plaza bat egin zuten.

Lorategia egin izan balute, behintzat… Aldaketa handiak ikus12

tzen, ez mendira igotzeagatik bakarrik, baita Amerikara joateagatik ere. Ondo prestatu nintzen bidaia hartarako, baina azkenean pot egin nuen; 5.000 metrotik gora, buelta hartu behar izan nuen, altuera gaitzak erabat jota.

Granadako mendizale batekin arazoak izan genituen: menditik atera behar izan genuen, hantxe hilko zen bes­ tela. Everesterako prestatzen ari zen argentinar talde bat mugiarazi behar izan genuen, granadar hori jaisteko.

Armadako mando batekin igo behar izan zuten haren bila; goiko Plaza de Mulas deritzan aterpera jaitsi eta han, Kepa Urruzuno gure medikuari eta beste mediku estatubatuar bati esker, onik atera zen azkenean. Ni medikue­ kin eta argentinarrekin geratu nintzen ergel hari laguntzen, eta beste zumai­ arrak mendiko destakamendura jaitsi ziren helikoptero bat eskatzera. Halaxe salbatu zen. Sinets dezakezu esker txarreko hark oraindik ez duela lagundu zien zumaiarrei eskutitz bat idazteko barrurik izan!

Aconcaguarik zitalena topatu genuen eta azkenean gailurrik gabe itzuli ginen. Bi geratu ziren gailurreko saiorako, Joakin Zubeldia eta Jabier Odriozola. Behe­ rako bidea hartu behar izan zuten gailurrerako 300 metro besterik falta ez zitzaizkienean; hainbesteko elurtza erori zen, eta hain ustela!”

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

tea egokitu zaigu guri. Beharbada, Arrangoletako zaharrenak gara garaien aldaketa gordinena ikusi dugunak. Beste garai bateko etxe batzuk salbu, beste guztia akabo, joan da. Desagertu zen Amaia hotela, desagertu zen Villa Angeles, ume kozkor ginela mamuen istorioak kokatzen genituen etxe hura… Ematen du beste herri batean, beste leku batean, beste nonbait gaudela; hain izan da bortitza!

Nahiz eta ez gustatu nola aldatu den, ezagun da orain­ dik ere maite duzula auzoa.

Sentimendu asko elkartzen da. Atzean utzitakoaren, ezagutu duzunaren eta izandakoaren iragan min hori eta gaur egun bihurtu den auzoa, biak nahasten dira nire barruan. Tristura edo pena sortzen dit auzoak, bizi izan dituen aldaketa bortitz horiek hondatu egin dutelako.

Etorkizunean, nolakoa nahiko zenuke Zumaia?

Txikia nintzenean, 3.000 edo 3.500 biztanle izango zituen Zumaiak. Herria asko hazi da demografia aldetik azken 20 ur-

BALEIKE+ Rafael del Pilarrek ahate batzuk ditu etxean eta hauetako bat hamaika urtean bizi izan da berekin.

teotan eta gaur egun 9.000 ditu. Bada zerbait. Nire nahia litzateke gaur egungo bizilagun kopuru horretan geratzea, ez gehiago haztea. Baina badira batzuk besteei bizkarreratzen diotenak etorkizuneko ikuspegirik ez edukitzea; Zumaiak 40.000 biztanle izatea nahiko lukete horiek. Beste Zarautz bat bihurtzea. Nik, behintzat, ez dut eredu horren aldeko apusturik egingo. Erabat gizatasunik gabea iruditzen zait.

Azken urteotan nahikoa kritikoa izan zara Udalak har­ tutako erabakiekin. Ez zara beldur ‘petraltzat’ hartuko zaituzten?

Pixka bat bai, badirudi-eta mamua naizela. Gustatuko litzaidake jendea gehiago mugituko balitz, gehiago eragingo balu.

Pertsona bakarra kexatzen denean, edo bi edo hiru baino ez direnean, horiek eramaten dute bazter-nahasle, gogaikarri eta petralaren ospea. Mingarriena da, ordea, azaltzen ari zarena ez aintzat hartzea. Ni ez noa inori enbarazu egitera, baizik eta arazo bati irtenbidea ematen saiatzera, ez beste ezertara. Baina kasurik ez badizute egiten, akuiluarekin ziztaka jarraitu behar duzu, haserretzen jarraitu behar duzu eta, akaso, eurak ere euren onetik aterarazten. Udaletik beti entzun dut kopla bera, kritikak entzuteko eta Zumaia hobetzeko iritziak jaso­tzeko zabalik daudela.

Horixe ari naiz, ba, egiten. Hori eraikin, ekipamendu, lursail eta abarrei dagokienez. Baina, nolabait, bizidunei eragiten dieten erabakiak direnean, berdin pertsona, animalia edo zuhaitz, horrek are gehiago haserretzen nau.

Bistan da ekologia bultzatzeari garrantzia handia ema­ ten diozula.

Hezkuntza eta ekologia bultzatu behar da gazteenen artean, bestela hau dena pikutara joango da. Zenbait kontu oso bitxiak iruditzen zaizkit. Adibidez, egun bat antolatzen

da zigarrokinak, paperak eta bestelako zaborrak jasotzeko.

Bikain. Baina hara non hurrengo egunetan berriro ere botatzen dituzten hondakinak lurrera. Non geratu da bezperan ikasitakoa? Gauza bera gertatzen da animaliekin ere. Zezenen gaiarekin, idi probekin eta Lekeitioko Antzar Egunarekin sutan jartzen naiz. Hilda daudela esaten didate. Baina, zer da hau: animalia batzuk izorratu dituzte, zanpatu dituzte eta, gero, dibertsio moduan, lepoa kendu behar diete. Hori gaizki dago, baina hori baino okerragoa da gaztetxoekin Lekeitioko moilara joatea, nola egiten duten ikas dezaten. Nola ez da, ba, tradiziorik egongo txikitatik ari badira barrabaskeria horiek jasotzen? Nik ahate batzuk ditut etxean; seme-alabatzat dauzkat. Bat hamaika urte bizi izan da nirekin; nire bizitzako hamaika urte eman ditu nirekin. Nik badakit zer den animalia hori. Jendeak jakingo balu zer diren animaliak, ziur asko ez genukeen batere jango.

Ez zara oso baikorra etorkizunari begira…

Gure belaunaldiek ez badute munduaren norabidea zuzen­ tzen, oro har kulturari dagokionez, era guztietako gizarte gaiei, irakaskuntzari, osasun edo arloari dagokienez… Hori guztia ez badugu zuzentzen, giza duintasunaren maila batzuetara, elkar joka bukatuko dugu. Zer gizarte ari gara bultzatzen! Sasoi txarrak ari gara bizitzen.

Bi ordu eta erdi pasa aritu gara hizketan eta beste pare bat ordutan arituko ginatekeenaren susmoa dut. Ez dugu hitz egin bere irakurzaletasunaz edo zenbait aldizkari eta egunkaritarako idatzitako iritzi artikuluez. Beste batetarako utzi beharko dugu. Oraingoz zorte onena opa diogu jorratzen ari den lan honetan eta ia hurrengo batean berriro ere hitz egiteko geratzen garen.

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

13

PUBLIZITATEA

14

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

Eskalatzailea

Zintzilik baina hankak lurrean

ERRETRATUA

Josebe Zarautz

Josebe Zarautz 13 urterekin hasi zen eskaladan. 17 egingo ditu laster. Txapelketa asko irabazi ditu lau urte hauetan, eta adituen ustez, oso etorkizun ona dauka.

Baina berak beste bide bat hartuko du. Txapelketak uz­ tekotan da, lehiaketetako presioa ez zaiolako gusta­tzen.

Eskalatzen gozatu nahi du, bere kasa aritu, eta beste kirol edo jarduera batzuk probatu ere bai.

AITOR MANTEROLA ARGAZKIAK: GORKA ZABALETA

“Eskalada gozatzeko kirola da niretzat”.

Horrela definitu du Josebe Zarautzek hainbeste gustatzen zaion kirola. Hormetan edo haitzetan gora eta behera ibiltzen gozatu egiten du, eta gozatzen jarraitu nahi du. Eskalada eta gozamena. Biak ederki uztartzen daki berak, eta biak ondoen uztartzeko aukera ematen dion lekuetako batera eraman gaitu berehala: Juan Belmonte kaleko etxabe batean dagoen rokodromora. “Hemen aritzen diren lagunak bezalakoa izan nahi dut. Haiek ditut erreferente. Ez dut nahi izan Josune Bereziartu eta Patxi Usobiaga bezalakoa. Ez dut nahi egun

osoa eskaladan pentsatzen igaro”, esan du Zarautzek.

Duela lau urte hasi zuen eskaladako bidea, eta goranzkoa zen. Ezin zuen bestelakoa izan. Hasi orduko egin zuen gora, gainera, berehala hasi baitzen garaipenak kateatzen. Txapelketa asko irabazi ditu: Espainiakoa eta Espainiako Kopa, besteak beste. Lau urteko ibilian hamaika garaipen. Ibili oparo baten hasiera zela ematen zuen, baina, oraingoz, gelditu egin da goranzko bidea. Berak erabaki du soka askatzea: “Lehiaketetako presioa ez zait gustatzen, eta txapelketetan ibiltzeko asko entrenatu beharra dago. Oraindik

BI HITZETAN Jaio: 1991ko otsailaren 28an jaio zen.

Eskalatzen: Duela lau urte hasi zen eskalatzen, eta hainbat txa­ pelketa irabazi ditu. Orain, baina, txapelketak uztekotan da.

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

15

oso gaztea naiz eskaladan buru-belarri murgiltzeko, eta oraingoz, behintzat, txapelketak utziko ditut�, azaldu du Zarautzek.

16

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

Zumaiatik Donostiara Entrenamenduetako etenik gabeko nekea zer den badakielako hartu du erabakia, besteak beste. Izan ere, eskala­

tzen hasi orduko, Donostiako Fortuna taldean sartu zen. “Astean hiru aldiz joaten nintzen hara, hiru orduko entrenamenduak egitera. Etxera itzuli eta

eskolako lanak egin behar izaten nituen, eta gogorra egin zitzaidan. Azkenean, aspertu ere egin nintzen”, gogoratu du iragan hurbila. Jakin badaki, ordea, lan hura gabe ez zituzkeela hain emaitza onak lortuko. Ez zuela emaitza onek eragiten duten “poza sentituko”. Baina hartu berri duen erabakia gerrian eramaten dituen sokak bezain sendoa da: “Emaitzak emaitza, ez dakit merezi duen urte guztian hainbesteko lana egitea”.

Gozatzea du helburu. Gozatu nahi du. Nolabait esateko, eskaladan hasi berritan sentitu zuen zerbait hura sentitu nahi du berriz. Duela lau urte izan zen hasiera hura. “Nahigabe”, esaten du berak. “Eskolatik eskaladako ikastaro bat egitera joan ginen kiroldegira, eta asko gustatu zitzaidan. Gogoan dut bertan gelditu nahi nuela, ez neukala etxera joateko asmorik”, jarraitu du azalpena.

Hantxe hasi zen guztia. Gero, eskolatik bertatik, pare bat eguneko egonaldia egin zuten “gogoratzen ez” duen leku batean, eta rokodromo bat zegoen bertan. “Maisuak esan zidan probatzeko. Oso ondo eskalatzen nuela azaldu zidan, eta Donostiako Pio Baroja ikastetxera joateko gomendatu, ikastaroa zegoela-eta”. Joan zen, eta bertako monitorea ere zur eta lur utzi zuen: “Ea berak ni entrenatzea nahi nuen esan zidan, eta Fortuna taldean sartzeko eskaera ere egin zidan”. Baietz esan zion, eta hor hasi zen Donostiako istorioa.

"Oraindik oso gaztea naiz eskaladan burubelarri murgiltzeko"

Donostiatik Zumaiara Baina aspertu egin zen Zarautz. Eta Zumaiara itzultzea erabaki zuen. Oraindik ere entrenamenduetan serio de-

monio jarduteko indarrak bazituen, eta Pedro Pons prestatzaileak egindako entrenamenduei jarraitzen eman zuen aurreko urteko uda. “Lan gogorra egin nuen, eta oso ondo ibili nintzen gero.

Baina nekatu egin naiz”, azaldu du.

Beraz, orain “gutxiago” eskalatzen du, eta “lasaiago” dabil. Lasaitasun horren babesean, beste hainbat gauza proba­ tzeko gogoa dauka: “Beste kirol batzuk probatzeko gogoz nago, eta dantza ere gustatzen zait”. Ezin ahaztu, gainera, lagunekin egoteko denbora gehiago izango duela.

Baina eskalada gehiegi gustatzen zaio egun batetik bestera uzteko. Horregatik, eskalatzen jarraituko du; batez ere, haitzetan. Oso gustura ibiltzen dela dio.

Horrez gain, “beharra” ere ba omen dauka: “Haitzetan gehiago ibili behar dut, indarra hartzeko eta beldurra kentzeko”. Behin baino gehiagotan aipatu duen hitza da beldurra. Horixe senti­ tzen baitu behetik gora doala: “Berez, pen­tsatu beharko litzateke igo zaitezkeela eta indarra daukazula. Pauso batetik bestera igarotzeko zer egin behar den ere buruan izan beharko litzateke. Baina ni beldurrez joaten naiz. Haitzetan, komeni da beldur pixka bat edukitzea, baina nik gehiegi daukat. Ba al dakizu behin ere zaidala gustatu alturetan ibil­ tzea?”, arrazoitu du.

Beraz, hemendik aurrera rokodromoan eta haitzetan ibiliko da. Rokodromoari dagokionez, gustatuko litzaioke Udalak “ondo jarritako bat egitea, orain arte ez digu eta asko lagundu”. Haitzetan, berriz, hobetzeko eta ikasteko gogoa dauka. 7b+ da bere marka. Araotz (Oñatin) eta Atauri (Araban) ditu gustuko leku, eta haietan ibiliko da. Gora eta behera. Igo eta jaitsi. Berak dioen bezala, “poza sentitzen; batez ere, gora igotzea lortu eta behera jaisten zarenean sentitzen duzun poza”. Horrek ez omen dauka parekorik. Zintzilik jarraituko du Josebe Zarautzek. Baina baita hankak lurrean dituela ere.

ERRETRATUA

"Beste kirol batzuk probatzeko gogoz nago, eta dantza ere gustatzen zait"

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

17

IPUINA

ITZURUNGO ZALDIAK Itzurungo azkenengo obrak 1993-94 urteetan egin ziren eta obra haiekin hondartzako sarbidea dexente aldatuko zen. Batetik, aldapako lurra, eta, bestetik, hondartzako zerbitzugunea erabat berrituko ziren. Obren ondorioz, hala kantina eta sokorristen pos­ tuak, nola komunak eta bainuetxea izandako tokiak beste itxura bat hartuko zuten. Egindako lan handien erremate gisa, bi zaldik osa­ tutako busto eskultoriko bat ezarriko zen Itzurun gainean, itsasoari begira. Artistaren izen-abizenak Koldobika Jauregi, eta beraren jaioterria Alkiza. Bi zaldion presentziak harrituta utziko zuen jende asko eta asko. Ni neu bat, besteak beste.

• • •

2007ko iraila. Arratsaldeko lau eta erdiak. Amarekin atera naiz pa­ seora, ohi bezala. Eguzkia garesti dago aurten eta haren agerraldi urriak aprobetxatu egin behar. Arranpla atzean utzi eta Parolbi­ detik segitzen dugu. Askizu aldeko mendian artaldea goxo-goxo belarretan.

– Ikusten al dituzu ardiak?

– Zer? – Ardiak ikusten dituzun?

– Zein ardi?

– Egunero ikusten ditugunak.

– Ah, bai. Baina gaur gorago zaudek, ala?

– Bai. Eguzkiak ez dauka indarrik. Hala ere, biok betaurrekoak jantzita da­ ramatzagu; txarrena ez baita eguzkia bera, haren bristada baizik.

Poliki goaz. Amaren belaunek ez dute lehengo bizkortasunik.

– Aizak, hi. Gure aita gazte hilko zuan, ezta?

– Bai. Laurogeita lau urterekin.

– Zer gutxi!

– Bai. – Eta nik zenbat urte zauzkat?

– Laurogeita hiru.

– Asko!

Gustura goaz eguzkitan, baina badakigu errepidea zeharkatu eta beste espaloira desbideratu behar dugula. Izan ere, usadio betiberdineko animaliak gara eta kafea behar dugu zainetan. Hurrean dugu kafetegia.

– Noiz bukatzen zaizkik jaiak?

– Oraindik ez.

– Datorren astean?

– Ez. Geroago.

18

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

Kafetegiko terrazan bi mahai besterik ez, biak hutsik, biak eguzkizirrikitu erdian kokatuak. Bertan eseri gara, Askizuko ardiak bezain goxo.

– Zer bazkaldu duzu gaur?

– Zera...

– ...

– Ezin nauk akordatu.

Eguzkiak bete-betean ematen digu eta une batez bero larregi ere sentitu dugu. Orduan, mahaiaren bestaldean eseri gara, burua eta bularraldea itzaletan gordez. Handik gutxira, berriz, itzaletan hoztu eta lehengo lekuan eseri gara, eguzkitan.

–Noiz esan duk hasi behar duala lanean?

– Oraindik ez.

– Datorren astean?

– Ez. Geroago.

Eguzki-zirrikitua itxi denean, itzala egin da terraza osoan. Silletatik altxa eta Parolbidera atera gara ostera. Haize fina badabil ere, eguzkiak ederki berotzen digu bizkarra.

– Nik hemendik nora joan behar diat?

– Etxera.

– Zein etxetara?

–Z eure etxera.

– Zeinekin bizi nauk, ba, ni?

– Zeure alaba Asunekin.

Parola baino lehen egin dugu buelta. Eguzkiak orain aurretik ema­ ten digu. Ez da arazo, hala ere. Guk eguzki-betaurrekoak jantzita daramatzagu. Eskola-umeak ugaritzen hasi dira kaleko paisaian.

– Hire umeak ere hasita egongo dituk ba eskolan?

– Bai. – Eta hi noiz?

– Ni oraindik ez.

Seietako kanpaiek Arranplara iristen harrapatu gaituzte. Paseoa luzatzen saiatu behar dugu. Goiz samar da etxean sartzeko. Erdiko kalean barrendu gara.

– Jakin litekek nora goazen?

– Hor aurrean eseriko gara.

– Nire belaunak oraintxe ez zaudek ederki.

– Plazoleta horretan sillak egoten dira kanpoan.

Suertea izan dugu. Hutsik aurkitu dugu mahai bat. Amak umeekin eta jubilatu pare bat ditugu inguruan. Mostradorera hurbildu naiz edatekoen bila. Euskal aldizkari bat hartu dut publikazioen saskitik.

Aldizkaria besapean eta edatekoak eskutan atera naiz plazoletara.

– Zer edari-klase duk hau?

– Mostoa.

– Izotzik gabe?

– Bai, izotzik gabe.

Aldizkaria zabaldu dut. Erdiko orrialdeetan justu Zumaiako flysch-ari buruzko erreportaje bat. Itzurungo paisaia zabal-zabal.

Argazkiak izugarriak dira. Handiak eta ederrak. Batez ere bat, erdiko bi orrialdeak hartzen dituena. Kantina paretik dago aterata, baina ur-ertzetik lehorrera. Lehen planoan, hondartzako bi itsasla­ bar handienak ageri dira. Bata, behetik gora, Zelaiaren etxaurreko lurmuturreraino heltzen da, eta bestea, San Telmoko ermitaraino.

Biak ala biak garaiak eta zorrotzak dira. Harrizko bi paretatzar naturaren biluztasun guztian. Bi erraldoi itsas zabalari so. Amari erakutsi diot argazkia.

– Ezagutzen al duzu paraje hau?

Ama eguzki-betaurrekoak erantzi eta irakurtzekoak janzten ari da.

Aldi berean aldizkarira begiratu du. Zalaparta gehiegi ezer taxuz ikusteko. Hala ere, bat-batean barrez hasi da. Argazkiari begiratu eta barrez segitu du denbora batez. Sosegatu denean, galdera egin diot: – Zer ikusi duzu, ba, hain barregarria?

– Ezer ez, motel. Neure buruari ari ninduan barrez. Bi zaldi zirela ez zaidak ba iruditu! Pentsa nola nabilen ni!

Pedro Alberdi

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

19

PUBLIZITATEA

20

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

Jadarretik Arridokietara Azken ibilbidean, Forondatik Jadarrera iritsita, esan genuen buelta ederra egitea zegoela Iparragirre baserrira doan errepidetik gora hartuta, eta gaurkoan hortik joango gara.

Oinetakoak batere lokaztu gabe, beti asfaltoaren gainetik, Jadarretik abiatu eta Zumaiaren mugak gaindituta, ibilaldia egingo dugu inguruko baserri batzuetatik eta Arridokieta ermitara bueltatuko gara.

TXOKORIK TXOKO

11. ibilbidea

XABIER ETA IMANOL AZKUE

Jadarre auzotik errepide bat modua Zumaia aldera egin izan 1 abiatzen da goialdera, aldapa dutela: azokara, elizara, gaixoalpiko-pikoan, eta hortik gora dietan… Nahi izanez gero, gurjoango gara, Iparragirre basedibide batek Narrondora jaitsiko rrira. Garai batean, hau zen Nagaitu, gasolindegiaren ondora, rrondora joateko bide zaharra eta baina guk errepidetik aurrera jabaserriaren ondotik jaisten zen rraituko dugu. behera. Baserriaren eta errepiAurrera eginda, Indañeta badearen artean Iparragirrealdea serriak daude bidearen eskuinallursaila dago, eta hauxe 1865eko dean: Indañetaberri, Indañe­ agiri batean ageri dena, kolera tazarra eta Indañetaerdikoa. gaitza dela eta: “Que se extraigan Agian norbait harrituko da ha1. Jadarretik gora. Aldapa pikoan, errepidea doa gora de la población todos los pulpos sierako “I” horrekin, baina esan Jadarretik Iparragirre baserri aldera. Euskal Herriko itzupodridos que hubiese en las casas beharra dago antzina­‑antzinakoa liko etapa bat ere hementxe izan zen, San Martina igoera. que para el sistema de fumigación dela eta badaudela antzeko besse construya en el punto llamado te batzuk: Indamendi, Indo ballamado Iparraguirre-aldea una serria... Aurrera jarraituta, San casa o humilladero”. Errepideak Martin baserria, garai batean eskuinaldera egiten du, gora, Urainen txaletaren ondoren ermita izana. Hortik aukera daukagu Billabier baserrira gain batera iritsiko gara, bi sakonen gainean: ezkerraldera, jaisteko edo gurdibide batetik Etarte mendilepora irteteko, Narrondo geratzen da, eta eskuinaldera Jadarre. Laster bi Ollaostagaña eta Saskarategaña artean, Elorriaga bidean. baserritara iritsiko gara, biak ere eskuinaldean: Sarrondoaz­ Baina hurrengo batean joango gara horra, Elorriagarako bipikoa, Zestoarako, eta metro batzuk gorago Sarrondo­ dea egiten dugunean. goikoa, Debarako, hurrengo baserri gehienak bezala. Esan San Martinen, errepideak bihurgune itxia egiten du eskuibeharra dago baserri hauek guztiak (eta Narrondoko asko naldera, eta mendi baten magaletik doa: Saskarategaña da ere bai) lurrez Debakoak edo Zestoakoak izan arren bizi- (189 m). Eskuinaldera, sakona geratzen da: Txindrukazu­ B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

21

2

3

4

5

6

8

7

9

10 2. Iparragirre baserria. Lehengo Narrondorako bidea ondotik pasa eta behera egiten zuen hortik.

3. Sarrondoazpikoa. Edo baserriaren aurrealdean jartzen duen bezala, “bekoa”. Pare honetan, gutxi gorabehera, sartu gara Zestoako mugetan.

4. Narrondo. Bidean gora egin dugu eta horretaz are gehiago konturatuko gara Narrondo han, behean, ikusten dugunean.

5. Indañetak. Harri jasotzaile handien jaiolekua, lurrez Itziarkoak edo Debakoak dira.

6. San Martin. Gaur egun baserria, baina ermita ere izan zen garai batean, Indañetakoek zaindua; frontoia ere ba omen zen, gaur egun ukuilua den horretan; kanpoaldeko txabolan erromeria egiten omen zen…

7. San Martin eta Billabier. Elorriaga aldeko mendi gainen biribiltasuna nabarmen ageri da Uraingañetik.

8. Andikarako Mugarria. Andikarazar baserriaren ondoan, bide bazterrera begiratuz gero, ederki ikusten da mugarria.

9. Andikarako zabala. Ordekan doa bidea, erdi-erditik. Ezkerraldera, Jadarre; eskuinaldera, Andikaraerrekaren sakona.

10. Arrikieta. Arridokieta inguruan harriaren garrantzia nabarmena da, baita izenetan ere, eta batzuetan lurrean agerian geratzen dira haitz geruzak.

22

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

loa. Hor erreka bat jaiotzen da, gero Jadarrera doana, eta alberga ere badauka.

Bidetik jarraituta, eskuinaldean Saskarate baserria dago, eta aurrera jarraituta, Andikara baserrietara iritsiko gara. Ezkerraldean, itsasaldean, Andikaraberri dago, eta eskuinaldean, Andikarazar. Azken horren ondoan, bidearen alboan, mugarria, eta Zumaiako lurretara sartuko gara berriz ere. Polita da ikustea nola aldatu den baserri hauen izena paperetan, nondik datorren; gaur egun, “Andika” esaten dugu, baina beti ez da hala izan: besteak beste, “Andicara” dago idatzita 1935ean, “Andikara” 1889ko mugarriztaketan, “Andicara” 1834an, eta “Antequera” 1766an, 1671n eta 1584an.

Bidea zelai handi baten erditik doa (Andikarako za­ bala) eta eskuinaldera geratzen da Jadarre; ezkerraldera, sakonean, Andikaraerreka doa itsasaldera. Bideak Agirre (Agerre) baserrietara garamatza, eskuinaldera: Agirrega­ raikoa eta Agirreazpikoa. Beherago, Amezmendi men­ diaren gainaldean (106) Amezmendi etxea ikusten da.

Agirre baserrien ondotik bidexka batek Iturriko zulora, Arroakalera, joateko aukera ematen du, baina ez gara jai­

Arrastoa: Andaluziako herri baten izena da.

Txapartegik emandako tarta eder bat zozketatuko dugu.

Erantzunak elkartea@baleike.com helbidera bidali. Erantzunekin batera, izen abizenak eta telefono zenbakia adierazi.

10

9

Aurreko zenbakiko erantzuna: Jadarre

8

Irabazlea: Arantza Ostolaza Zorionak!

3 4 6

TXOKORIK TXOKO

Galdera: Gaur egun “Andika” esaten dugu, baina zein da baserri horien jatorrizko izena?

1 2

5

7

tsiko, errepidetik jarraituko dugu. Aurrera eginda, bidearen azpialdera Karmen baserria geratzen da eta ezkerraldera, goian, Santa Klara. Seguru asko, egongo da oraindik hor egon ez den zumaiarrik, eta jakin beharra dauka: Zumaia berez polita da, baina hortik ikusita zoragarria. Hortik dago Zumaiaren bista ederrenetako bat.

Santa Klara eta Karmen baserrietara joateko bideguru­ tzean, aukera daukagu Ardantza aldera zuzenean jaisteko, Aitzalde mendi maldatik. Bide ondoan geratzen zaigu, heskai edo seto batez inguratuta, Lazkarraga lursaila. Aurreraxeago, eskuinaldean ur­‑biltegia dago, eta ikusten ez badugu ere, mendi magala Iturriko zulora aldera doa, Arrikieta izeneko parajean.

Arridokieta ermitara iritsi aurretik, Kanposantuko eraikin berria hasten da, horma hilobiak (nitxoak) dituena. Garai batean, hilerria txikiagoa zenean, santuen izenen arabera zegoen antolatuta, kaleka: San Raimundo, Santa Cruz, San Ignacio… Halaber, Gerra Zibilean, Kanposantuan leku berezia izan zuten faxista italiarrek, “cementerio de los italianos” izenekoa: “le sean concedidas las sepulturas número

1-2-3 del Cementerio Municipal en la parte que sirvió de enterramiento a los legionarios Italianos caídos en nuestra Guerra de Liberación” (1944).

Horrela, iritsi gara Arridokietako Andre Maria ermitara iritsi gara. Eta idatzi ere “Arridokieta” jarri dugu, eta ez “Arritokieta”, agiri zaharrenetan “d”­‑rekin idazten delako eta berriagoa delako “t”-rekin idaztea. Lasai, orain ez gara eta hasiko “Arridxu” esaten edo idazten… Ermita oso antzinakoa da; Martínez Kleiserren arabera, 1540ko agiri batean azaltzen da, eta ordutik hainbat aldiz berritu behar izan dute zumaiarrek, batzuetan katastrofe naturalengatik (tximistak jota, erreta edo ekaitzek hondatuta, adibidez), beste batzuetan utzikeriagatik. Ermita inguruan edo ondoan egon zen, halaber, agirietan hainbeste aldiz azaltzen den “hospital darriba” edo garai bateko bidaiari edo erromesentzako aterpetxea.

Arridokietatik, errepideari jarraituz gero, Fielato ingurura irtengo gara, Zubitxikira. Nahi izanez gero, ordea, beste aukera batzuk ere badauzkagu: Kastorrenekotik Ardantzara jaitsi, Arridokieta kalean behera joan, San Juan egoitzaren albotik Ubillosa irten…

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

23

PUBLIZITATEA

24

R TA RI LRAI L A B A L E I K E 2 0 0 78 U Z

(eta 4)

ABELIN LINAZISORO

Soldadutzan zigorrik jaso al huan?

Bai. Hori Alcazarquivil-en huan. Laratxetikan 36-40 kilometrora. Arjelia aldera. Bialdu zie lau morokin zaztarkei bila.

Sastraka eta agar bila sua eiteko. Han lau mila moro edo gehixok eiten zien lana, Regulares Cuatron. Teila eitekoeta surtako egur bila. Bidian, kargakineta, zakuakin, moruak ibiltzen hitxuan.

Zokoeta juteko kargakin. Zoko izen hori hamengo perixa bezelakoa izaten huan.

Eamango nei?, galdatzen zien. ¿Cuanto pagas?, nik. Haixei dirua aurretik kendu, e? Aileatuta geo ez zien emango-ta. Kobratzen hasi ezkeo ateatzen zien marrua!

Hik ihesi ein behar. Prohibituta ginienda kobratzia.

Egun batian gizon bat hartu nian aldamenian, eta, atia gaixki nitxikan, Ford-8 kamioia huan, atia ireki eiten huan.

Hasi gai­ttuk aldapan prun-pan, prun-pan, zulua eta harri kozkor artian, eta goitik behera goazela, ireki dek atia, eroi dek hau eta nik astirik ez nian euki frenatzeko. Atzeko kurpilak harrapatu eta lehertu ein zian. Hala, hainbeste denbora han eon gitxuan, baten batek etorri behar zian-da. Halako batian kuarteletik etorri hitxuan, gorputza jaso, eta, bueno, ordurako mendi batetik bestea moruak pu, pu, pu, korneta jotzen zien, jode!, nei bai garbituko

“Jode! Nik ez zekiat mediko izeneko hura zer zan, trorroskileroa-edo, aceite ricino kriston basoka goraino beteta bere aurrian hartzeko esan ez zian, ba!”.

nauela oaintxe! Hala, etorri hitxuk, jun gitxuan Alcazarquibileko Regularreta eta han guardixan zeon tenientiak, igual edozer disparate eingo nula eta barruan sartzeko, agindu zian, kalabozuan, zortzi eguneko kontua izango zala-eta.

Gero, juzgadoko brigada etorri zikan eta: Tú no te apures, vasco, que esto será cuestión de 10 o 15 días máximo.

Jode, 15 días máximo! Pasa ittuk egunak eta egunak eta han ez huan inor etortzen. Halako batian apaiza bixitan.

Balentziaga apaiza. Arruakua. Hiru anai apaiz hitxuan eta hoietako bat, gu baino zaharro, prorroga eskatuta zian eta gurekin tokatu huan. Oain inor ere ez dek juten soldau­tza, baina orduan abariak ere jute hitxuan, baina hori merkantzia hartako lehenbiziko bagoian jun huan, biajeruen bagoian apaiza, tenientia, sarjentua eta hoixekin batea eta gu txarrixak bezela. Hala, Karmelo Zendoia! Tiene visita! Beitu diat zein datorren eta abaria bere kapote eta guzti. Andadios! Hau konfesatzera zetorrek! Ordurako bi hilabete pasa nian barruan, jode!, abaria zertara? Barrura sartu eta hixketan hasi gaitxuk. Zuk zer nahi dezu?, galdetu zian. Nik zer nahiko det, pa, hamendik ertetia. Eta esan zian: Hospitaleko kapitaina es da eleiztaxa, baina aber zeoze eiten deun. Zuk ein

GURE ZUMAI ZARRA

Karmelo Zendoia Barrutia

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

25

GURE ZUMAI ZARRA

behar dezuna hau da: Bixar gaixo bezela apuntatu botikiñian eta kapitain bea medikua da, zuk alegatu, beak atendituko dizu eta nik nola oain hitz eingo dixoten, ospitalea juteko papela eingo dizu. Ospitalian han eerki eongo zea.

Jardinero-edo. Apuntatu nauk eta bi moron artian kalabozotikan botikiñera, 400 metroko bidia-edo baziuan eta ospitala izugarri haundixa huan, 4.500 soldau zibela uste diat. Danak moruak.

Ilaan, jarri, nire txanda tokatu dek eta aber zer alegatzen deten. Egun asko ziala oso triste nabilela, ez nula kakik eiten eta oso triste nebilela. Medikuak mingaina atea­tzeko. Jode!, nik ez zekiat mediku izeneko hura zer zan, txorroskileroa-edo, aceite ricino kriston basoka goraino beteta bere aurrian hartzeko esan ez zian, ba! Ven mañana otra vez.

Jode! Arratsaldian etorri zikak berriz abare hori eta esan zikan: Dios! Suerte txarra izan degu, e! Ze pasa da, ba? Zuri atenditu dizuna ez zan nik hitz egindako kapitaina. Tenientia zan. Kapitainak komandante baten andrien partura jun behar izan du. Eerra kontua. Nik ez nitxikian atenditu ziana tenientia edo kapitaina zen bata txurixakin graduazixua ez ziuan ikusten-da. Han donostiar beterano bat ziuan, hiru urte-edo bai soldau zeola eta hark esan zian: Nik ekarriko diat eta hik heurekin eaman zak azukria, aceite ricino hartu eta segituan azukre pila jan zak. Ez dik efektua eingo. Eskerrak. Aurreneko basokadakin nahiko ur bihurtuta nitxuan-da. Hala, lau hilabete eta hemezortzi egun ein nitian, ez zien ez juizixorik eta ez ezer ein, ez zien responsabilidaderik bilatu, azidente bat izan zela, neure kulpa ez zela eta bale, baina ni 140 egun kalabozuan, hi!

Soldadutzatik bueltan pilota erabat laga al huen?

Bai. Eskuak ondo ez, desentrenatuta...

Xeoxe jardutzen nian, baina astirik ba al nitxikan, ba? Egigurenenian egunian hamabi ordu eiten huan lanian-da!

26

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

Zuen mutil gazte garaian San Pe­ droak gauza haundixa izango huan, ezta?

Hiru egun jai, hi! Kuadrilan-da, ondo.

Geo, neskaakin hasi nitxuan, jo!, arratsaldia etortzeko amorratzen neskaakin pasian ibiltzeko. Etxetik erten, afaldu eta berriz ere erten, bueno, hori afaltzea juten baginan, askotan Bautistan denda jun, fruteira, platanuak-eta erosi, moilako amarradorian jarri eta haixetxek jatia izaten huan gure afaixa.

Zer festa izaten ziren orduan?

Onak. Oain baino hobiak. Dirurik ez ziuan, hoixe txarra. Tiropitxonian-eta jardutzen ginien eta behin lurrian kortxua bilatzen ari nitxala erlojua bilatu

nian. Erlojo-pultsera. Aibadio! Tente jartzean erlojo hau zeinena da?, nik, eta, da!, hau neria da!, Txikito de Iraeta huan. Txikito de Iraetakin partidua jokatu nun egunian huan, eta hau neskaakin ziuan. Kriston emakumia. Beria zala eta eskutik kendu ein etzian, ba!

Perrotxiki bat eman gabe. Nik neure artian: Nahixo nian erlojua hartu eta ihes ein banu! Bestela festak Amaiako Plazan ere eiten hitxuan, baina Amayako Plazan bigarrengo egunian jende gogotik bankuetan periodikua letzen, batak besteai kenduta. Batek erosi eta hamarrek letu. Hi utzi iak. Utzi iak. Ba al dakik ze eiten zuen batzuek? Batzuek bahitxuan itsasoa juten zianak, arrantza ekartzen zien eta hamaiketakua-edo ei-

ten zien. Motorrak zizkenak-eta. Hoixe festa haundixena. Bestela guk, dirurik pe, zer? Begira, anekdota bat kontatuko iat. Donostira Abelino Goikon erremonte partidua ikustea jun nitxuan.

Hurrengo egunian partidua zian berriz, Urumean, eta esan zian: Hi, Karmelo, eaman zak maletiña etxea, bixar ere partidua iat eta erropa zuriak aldatzeko. Nik banitxikian Xeberiano eta Joxe Bonbilo Zautzen zabela. Zautzen bajatu nitxuan, juntatu gaitxuk hirurok, maleta taberna batian laga nian, faborez eukiko al diazu hau?, eta patrikan perrotxikirik ez. Xeberiano? Perrotxikirik ez. Joxe? Perrotxikirik ez. Hiruron artian bi perrotxiki ere ez. Zer nezesidade ginien guk han bueltaka ibiltzeko diru-

“Afaita etxea eaman zian eta eta guk atzetikan: Joxe! Ogi pusketa bat baere ekarri! Koxkor bat baere! Ez koxkor eta ez ezer.”

rik pe? Fuego artifizialak ikusi behar txeula eta hantxe gu bueltaka. Halako batian ikusi dik Joxe kalian bere osaba Martxelok: Ze habilek hi hamen?, esan ziuan. Ba, hamentxe, fuego artifialak ikusi behar txeula-ta. Fuego artifizialak oaindikan lekutan zaudek, benga nerekin afaita. Afaita etxea eaman zian eta guk atzetikan Joxei: Joxe!, Ogi pusketa bat baere ekarri! Koxkor bat baere!

Ez koxkor eta ez ezer. Hura afaltzea eaman eta guri kasuik ez. Akordatzen nauk geo Getairaino oinez etorri ginala.

Han, Bibi Ixpixuak eta Jexux Urangak andregaixak Getaixan zitien, eta haixen bizikeleten kuadruan ekarri ziun Zumairaino. Txandaka. Bat saltaka eta beste bi kuadruan.

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

27

PUBLIZITATEA

28

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

GURE ZUMAI ZARRA Lehen esan dek Amaiako Plazan ere egiten zirela festak.

Bai. Oso politta izate huan. Asto karrera, zaku karrera, zinta karrera… Guk patrikan dirurik ez, baina ikustekoa izaten zanez… Geo, Amaiako Plazan atletismua ere eiten huan. 100 metro saltaka, salto altura, bolak botatzen…

Uno de Mayo batian, atletismua ikusten ari ginala, akordatzen nauk Kañizal hil zala. Bere kontura lana eiten zian eta periodikuan eskribitzen zian. Zumaiko karta. Tachínen eskolakua zala esaten zien. Tachín Zumaiko kontuak-eta eskribitzen zitun gizon famosoa huan.

Madriko periodiko batian. Hil zanian hamen enterratzeko eskatu zian. Hantxe zeok bere sepultura kanpo santuan.

Gero arte, jartzen dik, beste ezer ez.

Festa polittak eiten hitxuan.

San Telmo egunean lana egiten al zen orduan?

Alemanenian nabilela permisua eskatu behar huan. Jai eman eiten zien. Juten hitxan San Telmo kaletik behetik gora eta goitik behera eta Carmelo Unanuenian jo ta suan lanian! Yereginian uste diat jai eiten zala, normala huan barkuen

motorrak eiten zitien-da. Bueno, Carmelok ere bai, baina…

Orduan nahiz eta urte osoan dan­ tzarik egin ez, San Telmotan dan­ tzan egin behar izaten zela, esaten huan. Hik egiten al huen?

Nik dantzan ez nian ikasi ere ein. Ez sueltuan eta ez agarrauan.

“Bizikeletan goitik behera zetorrian, jo niñun, barkatu, hark, ez da ezer, nik, eta orduantxe igarri nian gure artian zeoze bazeola. Hau neska politta!, pentsatu nian.”

Dantzan-eta ez bahintzen ibiltzen, nola egin huen andregaia?

Neria, fletxazoa izan huan. Gu plaira goazela, Arantxa bizikeletan goitik behera zetorrian, jo niñun, barkatu, hark, ez da ezer, nik, eta orduantxe igarri nian gure artian zeoze bazeola. Hau neska politta!, pentsatu nian. Arantxa Zautza juten huan lanea eta ni Zubi Txikixan zai eoten nitxuan, Aperribaieneko neska polit hura ikusteko amorratzen, eta horrelaxe, egun batian galdetu nitxuan: Ertengo al deu datorren jaixan alkarrekin.

Bai, Arantxak. Balekua. Guria fletxazo izan huan. Pelikuletan bezelakoa.

Bueno Karmelo, nahiko hitz egin diagu, ezta?

Baietz esango nikek.

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

29

AGENDA

Urtarrila Igandea, 13: - 12:00etan haur antzerkia Magia teilatuan.

Asteazkena, 23: - 17:30ean Ipuin kontaketa saioa liburutegian Maite Francorekin 5 urtetik gorako haurrentzat.

Ostirrala 25 - 22:00etan Aita Marin, antzerkia El jefe de todo esto.

Zine forum Aita Mari aretoan, 22:15ean.

- Urtarrilak 24, Lucio.

- Otsailak 7, Jindabyne.

- Otsailak 21, The haunting (klasikoa) - Martxoak 6, Ca贸tica Ana. - Martxoak 27, Naturaleza muerta.

Material bilketa bigarren eskuko azokarako Liburuak, diskoak, komikiak, DVDak eta beste Turismo Bulegoan utzi daitezke Baleike Kultur Elkarteak laugarrenez antolatuko du bigarren eskuko kultur produktuen azoka, otsailaren 9an eta 10ean. Kulturzaletasuna sustatzea eta lankidetza proiektuak diruz laguntzea dira azokaren helburuak. Oraindik ez dugu erabaki dirua norentzat izango den, baina zumaiarrek bultzatutako lankidetza proiektu batentzat izango da (abenduko Baleiken duzue erreportaje zabala).

Azoka aurrera atera dadin, baina, ezinbestekoa da guztion parte hartzea. Etxean hamaika liburu, disko, dvd, komiki eta beste izaten ditugu hautsa jaten, eta azoka aukera polita da apaletan leku pixka bat egin eta, bide batez, premia dutenei laguntzeko. Hori bai, kontuan izan beste norbaitek erosteko modukoa behar duela izan. Horregatik, egoera onean daudenak bakarrik onartuko ditugu.

Materialarekin lagundu nahi baduzu, Turismo bulegoan utzi dezakezu, otsailaren 6a arte.

Aurrekariak 2004ko abenduaren 26an, Gabon garaian, tsunami batek hondamendia eragin zuen Asiako hegoekialdean. 200.000 lagun hil eta herri eta eskualde osoak irentsi zituen itsasikarak. Tragediaren ondotik etorri zen herrialde haiei lagundu beharra, eta Baleike Kultur Elkarteak bigarren eskuko liburu eta diskoen azoka antolatzea erabaki zuen. Lehen azokak izan zuen arrakasta ikusirik, ekimenari segida eman eta urtero lankidetza proiektu bati ematen zaio bildutako dirua.

2005eko azoka Norentzat: Batticaloa (Sri Lanka) 2004ko abenduaren 26ko itsasikarak kaltetu zituen eskualdeen artean, hondatuenetakoa izan zen Batticaloakoa, Sri Lankako ekialdeko kostaldean. Gasteizko eta Municheko Udalek jarri zuten martxa laguntza ekimen bat eta hara bideratu zen azokan jasotako dirua: 4.028,67 euro.

2006ko azoka Norentzat: Mendebaldeko Sahara Tindoufeko kanpalekuetan bizi dira erbesteraturik milaka saharar, basamortuaren erdian, baldintza oso gogorretan. Zumaiako ikastetxeek bultzatutako lankidetza proiektuaren bitartez, azokan bildutako 4.780 euroak Tindoufera bidali ziren.

2007ko azoka Norentzat: Santa Cruz (Bolivia) Boliviako Santa Cruz eskualdean ari da lanean Ramon Gurrutxaga zumaiarra, kalean bizi diren haurrekin. Eskualde hartan dagoen ospitale-onkologiko baterako diru behar zela eta, hara bideratu ziren azokan bildutako 4.284,65 euroak.

30

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

31