Argazkia: Joxe Mari Llavori
Zumaiako flora
Borraja Izen zientifikoa: Borago Officinalis Izen arrunta: Borraja
Landare honen zurtoinek 20-75 cm neurtzen dute . Loreak, berriz, 2 cm-ko diametrokoak izaten dira, urdinak, izar itxurako petalo puntazorrotzekoak. Leku lehorretan, soroetan eta bideetan hazten da, eta apirila eta iraila artean loratzen da. Gaitz batzuk sendatzeko ona dela uste da eta oso barazki preziatua da. Landare hau nahikoa erraz ikus daiteke Zumaian eta inguruetan.
4.
ANDUTZ
Andutz, itsasoaren zaindaria Getariatik gatozenean nabaria da Zumaia gainean nagusitzen den mendi ezagun hau. Saltsamendi eta Irureko Haitzarekin batera mendi multzo trinko bat osatzen du. Andutzeko magalean dagoen artadi ederra ere nabaria da, gaineko harkaitz eta zelai biluzien osagarri moduan. Andutzek Izarraitzeko mendikatearekin bat egiten du Otzarreta eta Txapasta lepoen bitartez eta bere anai-arrebek bezala, Andutzek bere barnean hainbat haitzulo gordetzen ditu. Karstifikazio honen testigu, ekialdean, Mardari auzoan jaiotzen den Usarroako iturburua. Testuak eta argazkiak:
Xabier Aranguren Mapa:
Dani Carballo
Gailurra talaia aparta da. Itsasotik 3,2 kilometrotara dago eta ikuspegia zabala da: Atxuriko hondartzatik hasita Baztango tontorretaraino; tartean Kantabria eta Burgoseko mendiak, Anboto, Gorbea, Aralar‌
Andutz
Zumaiatik Eusko Trenbideek jarritako autobusak Itziarren utziko gaitu eta industrialde zabalerantz zuzenduko ditugu pausoak. Txangoa GKN Ayra Cardan lantegi ondoan hasiko dugu. Ezkerrean zementuzko pista bat hasten da PR GI-44 ibilbidearen seinale txuri eta horiaz markatua. Aurrerago, eskuinera hartu behar dugu, lurrezko bide batetik, habe adierazle batek erakusten duenez, Andutzeko norabidean. Aldapa gogortu egingo da eta arnasestuka bidegurutze bateraino helduko gara. Ezkerreko bidea
14
2001eko apirilak 20/81.zenb.
hesi batez itxita dagoenez, eskuinetik hartuko dugu. Segituan hesitxo bat pasatuko dugu egurrezko zizeilu baten laguntzaz. Goraka ekingo diogu berriz. Bihurgune bat eskuinera eta beste bat ezkerrera, eta iturri bat atzean utziko dugu, ura tantaka azpiko askan galtzen delarik. Aldapa gora etengabe baten ondoren, eskuinera joko dugu Elutzetako lepora irteteko. Hemendik, bidexka ugarik zuzentzen gaituzte Andutzeko tontorrera eta guk,
bere norabideen menpe, altuera hartuko dugu pixkanaka, Andutzeko gailurrera iritsi arte. Ikuspegiak apartak dira. Itsasoak gure begiak liluratuko ditu eta barnealdeko lurren xarma bere osotasunean zabalduko zaigu. Atsedena hartu eta gero lepora jaitsiko gara. Hartu beharreko bidea gure eskuinean aurkituko dugu, pinudiaren itzalean (barnean sartu gabe) eta beheraka hartuta. Horrela, elektraindarraren habe bateraino helduko gara.
Ezaugarriak Iraupena: 3 ordu Luzeera: 7 km. Igo beharrekoa: 350 metro. Oharra: Debatik has daiteke ibilbidea, San Roke ermita eta Atsorregi baserrietatik pasa eta gero
Erreferentziak
Segitu beharreko bidea habe elektrikoen azpitik doa, norabide berberean, eta nekez irekitako bidexka sortu duela, artadia bitan banatuz. Pixkanaka jaisten goazela, bide bat topatuko dugu, eskuinetik ezkerrera doana. Ezkerrera hartuta eta beheraka, artadian sartuko gara. Bide zabal batera aterako gara eta ezkerrerantz joko dugu. Bidea pixkanaka estutu egingo zaigu eta lokatz asko aurkituko dugu, abereen etengabeko pasalekua baita. Pare bat bihurgune eta zuhaitzik gabeko lur eremura aterako gara. Bide zabal bat aurkituko dugu eta ezkerrera joko dugu. Berehala, eskuinetik datorren PR GI-44 bidearekin topo egingo dugu eta ezkerretara joango gara. Bideak aurrera segitzen du, batzuetan artadi barruan, beste batzuetan zelaien ondoan. Autopistaren burrundapean, bidegurutze bateraino helduko gara. Eskuinetik Irure baserrira iristen da. Ezkerretik joango gara eta bidea estutu egingo zaigu. Artadia, zelaia‌ eta berriz artadira. Bidea, galtzara bihurtua, xarmanta da oso. Orbelak gure oinatzen soinua itoko du eta ipuinetako baso honen barruan denbora gelditu egiten da. Itziarko Amabirjinak agur esaten digu bide ertzeko gurutzetxotik eta eguzkiaren argira aterako gara, zelai handi baten ondora. Aska bat aurkituko dugu bertan, txabola zahar baten hondarren inguruan.
Ibilaldiaren azkeneko metroak zelai, pinudi eta pagaditxo batzuen ondoan egingo ditugu, Teleixa baserria atzean utzita irteerako puntura heltzeko.
Itziar: . . . . . . . . . . . . . Elutzetako lepoa: . . . . . . Andutz: . . . . . . . . . . . . Elutzetako lepoa: . . . . . . PR GI-44 ibilbidearen bidea: Itziar: . . . . . . . . . . . . .
.0 km. .1,8 km. .2,5 km. .3,2 km. 3,7 km. .7 km.
Andutzeko ingurugiroaren aldaketa Azken hiru hamarkadetan eremu honek jasan duen aldaketak nabariak dira. Alde batetik Irureko harrobia (aspalditik geldirik eta ijitoen ‘ghetto’ antzera) eta autopistaren sinadura. Bestetik, Itziarko industrialdeak egindako triskantza, zelai emankor eta baserri ederrak ahanzturaren mundura bidaliz. Gizakiok ez dugu gure erruetatik ikasten eta Andutzeko artadia horren lekuko da. Pinu ustiaketak direla-eta, pistek artadia ebakitzen dute han eta hemen, ebaki samingarriak eraginez. 2001eko apirilak 20/81.zenb.
15
ingurugiroa
Santixoko dunen egoera Udaberria gainean dugula ez da inongo albistea. Eguzkia, polena, galtza motzak eta ‘domingeroak’ barra-barra. Askotan aipatu da, gehienetan iseka eginez, zein arriskutsuak diren naturarentzat asteburutan eguzkitakoak, etzaulkiak eta barbakoak hartuta hondartza eta mendira egun pasa joaten diren pertsona horiek. Askotan txantxetan hartzen ditugu, baina gehienetan egia da arriskutsuak direla, naturari inongo errespeturik adierazi gabe aritzen baitira denbora pasan. Zumaiari dagokionez, leku ugaritan aurkitzen ditugu ‘domingero’ horiek. Hala ere, gure herriko paraje batean beraien ‘ekintzek’ sekulako txikizioa egiten dute. Santixo hondartzako dunez ari gara. Herrian geratzen zaigun naturgune garrantzitsuenetakoa da, dudarik gabe, inguru hori. Aberastasun handiko lekua da, bertan interes handiko landare, zuhaitz, perretxiko eta onddoak aurkitzen baitira. Egunetik egunera mugitzen doan parajea da dunen ingurune hori, etengabeko metamorfosi prozesuan dagoena. Orain 40 bat urte sortu zenetik, sekulako aldaketak izan ditu Santixo hondartza eta Zuloagaren etxaldean kokatutako naturguneak. Eta baita triskantzak ere. Bertako landareak asko ez hasteko, behin
baino gehiagotan pasatu dira motozerrak. Alboko etxaldekoek bideak ere ireki dituzte hondartzara joateko erraztasun handiagoak izateko. Nola ez, hondartzara hurbiltzen den jendeak ere ez du errespetu handirik izaten bertako florarekin. Neguan ez da jende askorik ibiltzen, gehienbat txakurra paseatzera joaten den jendea. Horiek ere arriskuan jartzen dute bertako ekosistema, baina ez udaberri eta uda garaian hurbiltzen den jendeak adina, azken horiek egiten dituzten barrabaskeriekin ez baitago konparatzerik. Hemendik zerbait eskatu nahi diegu bertan ibiltzen diren pertsonei. Ekosistema delikatu eta bakan hau errespetatzea. Horretarako, baliagarria izan liteke jada ezarrita dauden bideak erabiltzea. Bestetik, agintariei kartel informatibo batzuk jartzea eskatzen da. Leku honen aberastasunaren berri emango luketen kartelen bitartez, agian bertara hurbiltzen den jendeak kontu gehiago izango luke. Ez dezagun gal hain garrantzi handia duen naturgunea. Hainbat argitalpenetan ematen da Santixoko dunen berri, eta Euskal Herri mailako duna garrantzitsuenetakotzat jotzen dira. Zarauzkoek beraien dunak babestu dituzte. Ez al litzateke egokia izango guk ere geureak babestea.