Joanito

Bertso batez nola esan urtetako maitasuna sentimendu zabalentzat hauxe da estuasuna gorputza dezu herria bihotza hizkuntza duna bertsoa bihurtu dezu herri aberastasuna pazientzi ta maitasunez mila umekin jarduna opari xumetzat hartu ezazu gaurko eguna eskerrik asko Joanito maisua eta laguna San Gregorioko seme Zumaiako txapelduna

Jon Maia

Mahai-inguru interesgarria Hilaren 3an Forondan 40 lagunetik gora bildu ziren, gai bezala "Bertsolaritzaren mugarriak" hartuta egin zen mahai-inguruko solasaldiak entzutera . Jon Maiak sarreratxo bat egin eta gero hizlari bakoitzak garai jakin bat aztertu zuen .

Joanito Dorronsorok ezagutzen ditugun bertsolari zaharrenak izan zituen aipagai, has¡ Pastor Izuelakoaren bertsopaperekin eta

bertsolari ezagunekin jarraituz : Xenpelar, Bilintx, Pedro Mar¡ Otaño, Kepa Enbeita "Urretxindorra", Txirrita, eta abar .

Juan Mar¡ Lekuonaren ordez Joxerra Garzia etorri zen, eta tesia aurkeztu berria zuela argi erakutsi zigun, gaiari beste ukitu batzuk

eman zizkiolako . Bat-bateko bertsoak eta jarriak la genero desberdinak direla ondorioztatu ondoren, 1960 baino lehenagokoen bat-

bateko jarduna aztertzea oso zaila dela ad¡erazi zuen, esate baterako Txirritaren bertsoak ere oso gutxi jaso direlako . Basarrik egindako lana goraipatu zuen, lehen teorizazio-lanak harek egin zituelako, eta ondorengo mugarritzat Amuriza eta Andoni Egaña jarri zituen .

Andoni Egañak berak hartu zuen hitza ondorn . Solasaldia Matias

Mugicaren libeloaren zati bat irakurriz has¡ zuen, eta Andonik bertsoekin emozionatzeko eskubide ukatu izana leporatu zion . Gero Amuriza hartu zuen mugarri garrantzitsutzat, ekarpen formal handiak egin zituelako -kategoria desberdinetako oinak, esate baterako- eta betelana ederlan bihurtu zuelako, lan handia egin ondoren .

Amurizaren emana ¡di arrakastatsua Hilaren 4an Xabier Amurizak Xalbador Urepeleko artzaiaren bat-bateko bertsoen antologia eder bat aurkeztu zuen, Forondara igo ziren ¡a 60 lagunen aurrean . Bertsosorta bakoitzaren aurretik gaia kokatu zuen,

bestelako azalpentxo batzuk eman eta hitzik zailenean esanahia argitzen zuen, Ondoren ahots ederrez eta Xalbadorren ahotsa imitatuz, Fernando Aireren bat-bateko "mirakuluak" abestu zituen, arrazoi bikain

eta harrigarriz jos¡ak .

Eneko Dorronsoro, berriz ere txape ldun lazko historia errepikatu eta aurten ere aitak semeari jantzi zion txapela, Eneko Dorronsorok irabazi baitu II . bertsopaper lehiaketa, aurtendik aurrera Joanito Dorronsoro saria izena hartu Buena . Enekok txapelaz gain egurrean tailaturiko oroigarria eta 25 .000 pta jaso zituen . Bigarren saria Xabier Azkuek jaso zuen, 15 .000 pta eta oroigarria . Okerrik ez bada behintzat, maiatzerako argitalpen batean bilduko dira leh¡aketan aurkeztutako 6 lanak .

2

- tjALE¡k -

2000ko urtarrila . 64 . zenb .

Zor!onekoak gu, zumaiarrok Baina badu Joanitok beste nieritu handi bat, gure herriko mugetatik kanpora ikusten zaila den arren, Zumaia gizon honekin ordaindu ezineko zorretan utziko duena . Irakaskuntza arautuan, bertsolaritzak inon lekurik ez zuenean, Juanito -bere kezkak eta gogoak bultzaturikZumaiako Ikastolan eta eskolako ordutegian bertsogintza irakasten hasi zen, duela 20 urte baino gehiago, hertsolaritzak oraingo zabalktznde eta onarpenik ez zuen garai haietan .

Euskal Herriko lehenengoetariko bertso-eskola sortu zuen ondoren, beste zenbail euskaltzale eta bertsoza-

Joanito Dorronsoro, beste

Euskal Herrian askori gertatu izan

hainbat pertsona ezagun

zaion moduan, Joanito ere, sotana-

bezala, Ataungo San Gregorion jaio zen, baina zorionekoak gu, zumaiarrok, gure herrian bizi baita aspaldiko urte hauetan .

rekin urteak eman ondoren, honakoa erantzi eta bizi berri bati ekin zioneta-

leren laguntzaz, eta oraindik ere hor ikus dezakegu gure Joanito umez inguratuta, borondatez eta inaitasunez, baina egin ezin den isilpeko lan

rikoa da, oraindik ere zenbait aitona-

eskerga burutuz .

amonek Don Juanito esaten badiote

Beldurrik gabe esan daiteke ehunka

ere, beti irribarrea ahoan egiten dituen paseoetako agurkeran eta kantuan hasten denean bere jatorriko eskola agerian geratzen bada ere .

Askok bere bertso doinutegiagatik

garela Zumaian Pello Errota, Txirrita, Bilintx eta beste hainbat bertsolariren bertsoak ezagutu eta kantatu ahal ditugunak . Edo bertsoarekin batbateko jolasean jardun gaitezkeen

ezagutu duten arren, arlo horretan

lagunok .

inork gutxik egin duen lana egin

Hauxe da herri bati inork egitea duen

duelako, baditu lan idatzi batzuk balio handikoak : BERTSOTAN 1 eta 11 liburuak . Honelako gizonek ohi dutenez, isilean eta borondate hutsez

mesederik handiena, herri kulturaren ezagutzaren zabalkundea eta eraberritzea, biziberritzea . Joanito da hainbati kutxa zaharra zabaldu zigun

osatutako bertso-bilduma mardulak,

gizona eta orain hori dena herri

euskal irakaskuntza arautuan bertsola

ondare eta gure ondare bihurtu du .

ritzaren historia, zabalkunde eta ezagupenari begira funtzio ezinbestekoa bete izan dutenak urte lmetan .

BALEIK - -

2000ko urtarrila . 64 . zenb .

Ă?t SON MAZA

3

Dena da maitasun harreman bat: KuIturan, herrigintzan . . .

Joanito Dorronsoro, Txirrita hil zen urte berean, 1936an, gerra zitalaren urtean jaio zen, Ataungo San Gregorion eta ez dauka ahazteko bere sorterria. Aita hargina, J.M. Barandiaranen etxea egin zuena, Joanitok berak ere harreman dezentea mantendu zuelarik maisu handiarekin. Ez ditu arrenkuraz gogoratzen sotanarekin pasatako urteak, alderantziz,amets eta proiektu handiz beteriko garaia izan omen zuen hura: Herri borroka, langileria, elizaren baitango iraultza .. .. Zumaiara apaizgintzara hain gogo onez etorri ez bazen ere ( herri txikien goxotasuna nahiago: Gaintza, Itziar..) ez du damutzeko aitzakiarik : Ikastolaren sorreran parte hartu zuen, ezkondu, bertso eskola. . .

Jubilazioaren eta omenaldiaren aitzakian balantzea egiteko parada hartu dugu .

0 Nola gogoratzen dituzu orain

utzi ziguten ; hantxe zeuden gazte

Giro orokor bat zegoen, kulturarn,

Ikastolaren sorrera urteak?

lokala eta ikastola . Hantxe has¡ giizeri,

politikan, musikagirntzan,

guraso batzurekin elkartu, Eguzkiñe

eleizacn . . .garrantzitsuena hori izaten

liberatu et,ab . . .haseratik klaseak

(la, giro bat egotea.

Gara¡ ¡nteresgarria zen, giro bat zegoen, egokia laii horietan hasteko .

Laupabost gurasoengana jo mi,

ematen eta ber1soak irakasten has¡

haiek¡n hitz eg¡rn tuneak utzi zitzaten

rlintzen .

eta horrela ; jendeak bildima zuen, segurantzirik ez eskola horreitgan eta konbentzitucrnak bakarrik has¡ zirern .

Bertsolaritza galtzera zioanaren z¡urtasima genuenn, batez ere

0 Bertsogintza irakasten emaniko

etxeetako trasmisioa galtzera zioalako .

urteen balantze bat egin ezazu .

Bertsolariak baziren, bertso giro bat

Berl soginl za irakaskimtza arautua-

ere ha¡, ba¡na etorkizuna beltz ikusten

lokal bat eskatu riiorn eta zeribait gora

rekf lotzca ika .stoleri sorrerako

genuen eta behar beharrezkoa

beheren oncloren, Luistarren lokal bat

proiektuarekin erabatlotuta zegoen .

iruditzen zitzaigun eskolan sartzea ;

Ni apaiza nijttzen artean eta i'arrokiari

4

BALGk

2000ko urtarrila . 64 . zenb .

gainera materia hori gure gurea genuen, euskal kulturan bakarrik gertatzen zena eta ikastolarentzat ere oso intersgarria zen . Bertsogintza eta ikastolaren proiektua erabat lotuta zeuden. Hogei urte beranduago, askoz ere hobeto dago guzti hori.

0 Nola ikusten duzu orain herriko giroa?

Eskolari dagokionez ondo, lehen ez bait geneukan ezer ez, dena erderaz zen eta alde horretatik asko hobetu da, orain ehundaka dira ikastola eta eskolatik atera direnak, denak D ereduan dabiltza etab..

Hala ere garrantzitsuena erabilera da eta zentzu horretan ez dakit. . . herriko giroa asko nahastu da: kanpotar gehiago, kanpoko eragin gehiago eta indartsuagoak, telebista, zinema . ..oso negatiboa,ia dena erderazkoa eta erdal kulturakoak. .. Zumaia bertan ere erderarako joera handia dago. Zumaia ez dago aislatua eta rodar asko lira kontra sartzen zaizkigunak . Baina dena ez da beltz ala zuri; zenbait gauzetan uste baino hobeto gaude eta aurrera egin ahala arazo berriak eta handiagoak agertu dira. Adibidez euskararen desafioa beltz ikusten da oraindik ere : euskaldunak minoria txiki bat baino ez gara Euskal Herrian eta hori beldurgarria da, izugarria.

Desafio ikaragarria dago hor . Bestalde gure helburu nagusia bete gabe dago oraindik, Euskal eskola nazionala sortzea alegia, eta bertsolaritza eskol,i horretan txertatzea .

genuen ; Aita Zavalari ere irakurri izan nion kezka hori lehenago ere.

Zumaian Poligono azpi horretan biltzen ginen; nik hara nire piano zahar bat eraman nuen eta han aritzen ginen kantatu eta doinuak ikasten : Josu Garate, Mikel eta I単igo Berastegi, Jokin Urkidi, Amaia Iribar, Andoni Aizpurua, Esti Irureta . ..

Manuel Bitarte, Manuel Mari Garate, J. Kantari, Urain etab ere ibiltzen ziren inguruan . Orduko bazkide zerrenda bat ere badago. Amets asko egiten genuen, bertsolarizari lotutako ibilbideak Euskal Herrian zehar planeiatzen etab. ..Sasoi hobeagoa ere bagenuen orduan ; nik ere hasiera haietan ilusio handiagoa neukan, orduan ari bait nintzen ni ere bertso mundu hori sakonetik bizitzen eta arakatzen .

Bestalde, ez nuen asmatu talde bat sortzen Bertso eskolaren zama eramango zuena, oso pertsonalizatua egon da beti nigan eta horren pena

piskat ere badut. Beste arantzatxo bat, ikastolatik kanpora irtetzean askori bertsotarako afizio eten izana da. Hor ere ez dut asmatu segida bat ematen gure proiektuari, baina dena den, ametsez, ilusioz betetako garaiak bezela gogoratzen ditut haiek .

0 Jasotako emaitzen artean zer duzu pozgarriena?

Guk beti esaten genuen gure ume eta gazteek izan behar zutela zerbait kalean, afalondotan etab . kantatzeko, euskerak kalean presentzia erreala eta bizia behar zuela ; orain hainbeste jende egotea bertso zaharrak jakin eta kantatzen dituena, benetan pozgarria da.

0 Hemendik aurrera zein asmo dituzu?

Jubilatu egingo naiz, baina ez erretiroa hartu. Erretiroa hitza itsusia da, jubilazioa gehiago gustatzen zait (parre artean) .

Nire doinu lanetan eta jarraituko dut, sailkatzen eta argitaratzen ; bertso eskolan ere nahi nuke jarraitu . Zure buruari begira bizitzea bakarrik tristea da eta nik segi nahi nuke herriaren edo euskararen alde dezakedana egiten .

Honezkero guk gure idealekin jarraituko dugu lurperatu arte eta bizitzari zentzu bat eman nahi nioke oraindik ere .

Gainera emandako adina jasotzen duzu beti. Dena da maitasun harreman bat, kulturan, herrigintzan, herri borrokan zer eman hainbeste jasotzen da. Nik ez nuke hori galdu nahi.

0 Bertso eskolaren sorrera nola izan

zen?

Zenbait bilera egin genituen, Patxi Goikolea, Lazkano, Amuriza . ..biltzen ginen ikastola federazioan.Bertsotan ikasteko eskolan beharra ikusten

N

BALEIKE

2000ko urtarrila . 64 . zenb .

-

5

JON MAIA

Bertso eskoia sortu zenuen umore guztiz alaian ikasle asko elkartzen ginen zeozer kantatu nahian lana dotore egin zenuen behar zenuen garaian edota bestela bertsolaririk edo bestela bertsozalerik ba ote zegon Zumaian Felix Aizpurua

Egun handi bat ospatzen da gaur haundia bezain sakona bazkaloste bat ospatu bait da bertso-kutsuz dariona bi mila eskerrez jantzi dezagun gure aurrean dagona herri oso bat kantari jartzen asmatu duen gizona Mikel Mendizabal

Apaltasunez ezkuta arren bere hainbat kategori bertso ta kantu berrzi esker

dakigu mila istori milesker berriz adiskide zahar Joanito Dorronsorori urte askotan mantendu ezazu zure irripar gozo hori Jon Lopategi

6

BALEIIE A

nh

Bi milagarren urte haseran hauxe ederra bilkura gure aspaldiko ilusioak datozkit orain burura guk ยกkastolan nola txertatu arbaso zaharrenkultura bertso kantari Txirrita edo Uztapideren modura gure ametsa betetzen doaz frontoi hau gaur testigu da*

Bertso eskoiak antolatu du Joaniton omenaldia Forondan hainbat ekitaldi ta Odietan bazkaria lan guztiagatik eman diogu merezi duen sarta ta onartzeko aurrean prestua herri guztia eta bertso hau bihotz bihotzez Joanitori eskeinia

Maddi Gallastegi

Nere bigarren bertsoa orain urrutira doa hegan gure hemengo alaitasuna dezan kutsatu haiengan Patxi, Ixiar ta Hilario ea gogoratzen geran preso dauzkagu banaturikan bat hemen ta bestea han bake bidean gure artean behar ditugu eskueran*

Festa ederra burutu degu umore onez beterik Odieta zaharra kantu ta bertsoz bapo berotuz barrendik aurrera ere jarraยก dezagun guk elkar ondo harturik omenaldi hau jaso ondoren zer esango dizuet nik lagun maiteak eskerrik asko denoi bihotz bihotzetik*

* Joanito Dorronsoro

BALEIK

2000ko urtarrila . 64 . zenb .

Joanito Dorronsoro la hogei urte jo behar du atzera nire memoriak Joanitoren ezagupide unea ahazturari lapurtzeko . Bertsomindu nintzen garai haietan apenas nuen euskarririk zaletasunari bide emateko . Ibil nintekeen, eta ibiltzen nintzen, jaialdiz jaialdi bertsolari puntakoenengandik zer entzungo

eta zer ikasiko . Baina ez zen aski .

Imitaziorako ere oinarriak behar dira, eta sasoi hartara arte ez zen oinarririk . Bertso-sena berezko

zerbait omen zen, Jainkoak batzuei bai eta besteei banatu ez ziena, zozketaren irizpideak oso argi ez bazeuden ere .

Joanito Dorronsororen tankerako bertsozale itsuen lanar¡ esker . Nire Zarauzko bakardadetik bekaizti begiratzen nion auzo-herriko bertsomugida has¡ berriari .

Euskaltzaindia, Euskal Unibertsitatea edo nik ez dakit ze¡nek bertsolari eskolak ugaltzen eta

Ez nuen hasiera haietan gaztetxo zumaiarrek adinako zoririk izan, antolatu, programatu eta taldean bertso-lanar¡ eusteko aukerari zegokionez . Baina Joanitoren lehen lan mardula, BERTSOTAN I izeneko liburua eta zintak, bidaide izan nituen bertsolari izan nahi

hartan . Liburu hari esker ikasi nuen askoren jabe egin nintzen zintak entzunez .

Bilboko Santutxun eta Zumaian Joanitok aurrea hartu zien gerora burutu ditugun ``

bertsolaritzaren irakaskuntza sarea zabaltzen doan heinean, material zenbat eta ugariago hobe" . Handik bost urtera sortu genuen Bertsolari Elkartea . Eta handik hamarrera Xenpelar Dokumentazio Zentrua!

Gero BERTSOTAN II liburua etorri zen, eta batik bat, lau aletan

banaturiko BERTSO DOINUTEGIA .

Nago bertsolariok ez dugula merezi ha¡nbat erabili . Eta herri honetako musikari, kantari eta gainerakoek

iraultza txikia . Eta Leintz bailaran, gauzatu zen, Patxi Goikolea eta

entzat . Bertsolari elkartea,

arduratu beharko lukeen, baina

bertso mordoa buruz . Eta doinu Xabier Amurizaren eskutik has¡ zen

eskuratzea oso zaila da gu bezalako-

ha¡nbat egitasmo amesteari . 1982 .ekoa da, irakasleentzako gidaliburuan argitaratu zuen pasarte han : " . . .Han eta hemen barreiaturik bertso

ere ez dakitela ougi ze altxorra jarri zien eskura Joanitok . Denborak emango dio ordea bakoitzari berea .

Joanitorekin zorrak kitatzen ez, baina kitatu nah¡an ari fiara .

Ohorezko bazkide egin genuen

Bertsozale Elkartean . Gipuzkoako Herriarteko Txapelketan gogoz makurtu gintzaizkion txapelak jasotzeko tenorean . Eta Zumaian

bertso-aste honek bera du ardatz .

liburu eta kasseta ugan (lago Euskalerrian, bainan -~

Lantegitik jubilatu den honetan, lanetik ez jubilatzea espero dugu .

hoietako x

asko eta asko

ANDONI EGAÑA