GEHIGARRIYA MARTXOA
24/5/04
16:42
G E H I G A R R I
PĂĄgina 1
B E R E Z I A
2003ko MARTXOA, 109. ZENB.
ZUMAIA ETA EUSKARA
H
itzordua iritsita, zoritxarrez espero genuen egoera bilatu genuen: mahai ingurura jende gutxi joan zen. Egoera hori ikusita, bertaratu ginen guztion arteko mahai ingurua egitea erabaki genuen. Denok izan ginen hizlari. Eta ordubete pasatxoko hitz-aspertu interesgarria izan genuen. Orain bi urte Siadeco-k egindako azterketa soziolinguistikoan agertzen diren pare bat datu nahiko kezkagarriak dira. Erabilera aztertzen duten datu horien arabera, 15 eta 24 urte bitartean dituzten biztanleen % 93,7k euskaraz jakin arren, % 52k bakarrik erabiltzen du. 25 eta 39 urte bitarteko biztanleen %72,2k daki euskaraz, baina erabili %39,7k bakarrik erabiltzen du. Ihintz Linazisoro: Euskara dakitenek beraien etxeetan ez diote behar adinako garrantzirik ematen. Ez gara konturatzen euskara dela gure Herriaren oinarri nagusiena, eta aurrera egin nahi badugu hizkuntzari heldu behar diogula. Etxeetan hasi behar da euskarari garrantzia ematen. Badirudi gaztelera inportanteagoa dela. Abelin Linazisoro: Gazteen artean euskararen erabilera eskasa da. Zergatiak? Nik uste dut ez zaiola presti-
“Zumaia eta euskara� gaitzat hartu eta mahai ingurua antolatu genuen. Gure herrian euskararen erabileraren zenbatekoak aztertu, eta etorkizunean euskararen erabilera ziurtatzeko zer egin. Horietaz guztietaz hitz egiteko euskararen munduan diharduten zumaiarretako batzuk gonbidatu genituen: Belen Golmaio, Udaleko euskara teknikaria; Xabier Azkue, Elhuyar Aholkularitzako euskara teknikaria; Ihintz Linazisoro, soziologoa eta AEK-ko irakasle izana; Uxua Albizu eta Olatz Uranga, Maria eta Jose ikastetxeko irakasleak; eta Uxua Sorazu eta Itziar Uranga, Herri Eskolako irakasleak.
GEHIGARRIYA MARTXOA
24/5/04
16:42
PĂĄgina 2
“Euskara dakitenek beraien etxeetan ez diote behar adinako garrantzirik ematen� gio sozialik ematen. Goiko mailako jendearengandik hasita, politikoengandik, adibidez, nik uste dut ez diotela kategoria sozialik aitortzen. Aitor Manterola: Prestigioa askotan aipatzen da euskararen erabilera eskasaren gaia aipatzean. Baina badira beste motibo batzuk ere. Itziar Uranga: Nik gogoan dut gaztetan, batxilergoa bukatu genuen garaian, gazteleraz hitz egiten genuela lagun artean. Etxean euskaraz, baina lagunekin gazteleraz. Noiz arte? Ideologiagatik pentsatze-
ko modua aldatu, eta euskara erabili egin behar zela konturatu ginen arte. Hala ere, aldaketa hori egin arren, oraindik ere lagun artean zenbait gairi buruz hitz egiteko gaztelerara jotzen dugu. Zergatik? Ikasketak gazteleraz egin genituelako. Uxua Sorazu: Ohitura kontua ere bada. Adibidez, pertsona bat hizkuntza batekin lotzen dugu. Orduan, pertsona horrekin beti hizkuntza berean hitz egiten dut. Nahiz eta biak euskaldunak izan, beti gazteleraz komunikatu badira, horrela jarraitzen dute. Bestalde, Itziarrek
ikasketei buruz esan duenarekin bat nator. Guk ere, ia-ia karrera hasi arte, ez genuen euskaraz ikasteko aukerarik izan. Beste arrazoi bat euskararen galera da. Zenbaitek diktaduraren garaian galdu egin zuten etxean hitz egiten ez zutelako. Jende askok galdu egin zuen. Lotsagatik galdu zutenak ere izan ziren.
Xabier Azkue: Aipatu dituzuen arrazoi horiek denak ez dira Zumaiakoak bakarrik. Euskal Herri osoan ere antzekoa gertatu da. Hala ere, orain arte entzundakoaren kolorea beltza izan da. Ezkorra. Eta, nahiz eta gaur egungo euskararen ezagutza den bezalakoa izan, nik uste dut hobetu ere hobetu dugula. Gehienbat erabilera mailan. D ereduak asko lagundu du horretan, adi-
GEHIGARRIYA MARTXOA
24/5/04
16:42
PĂĄgina 3
bidez. Zumaian bertan, Baleike aldizkariak euskarazko irakurzaletasuna indartu egin du. Udalak hartutako erabaki batzuek ere lagundu dute. Uxua Sorazu: Nik uste dut hurrengo belaunaldiari denbora eman behar zaiola. Gure belaunaldia da zuloan sartuta dagoena, erabilera eta ezagutza eskasaren zuloan. Hurrengo belaunaldikoak izango dira erabilera handituko dutenak. Hori espero dut, behintzat. Uxua Albizu: Uxuak aipatu duen horretan arazo bat ikusten dut: gaur egun umeen guraso askok eta askok gazteleraz hitz egiten dute euskaraz jakin arren. Ume horiek zer jasotzen dute? Belen Golmaio: Azkeneko azterketa soziolinguistikoaren arabera, ezagutza handiena dutenak 15 eta 24 urte bitartekoak dira. Baina gutxien erabiltzen dutenak ere beraiek dira. Eta horiek denak euskaraz ikasi badute ere, erabilera zergatik ez da igo? Ihintz Linazisoro: Nire ustez euskaraz ikasteak ez du erabilera ziurtatzen. Beste motibo asko daude erabilera eskas horren atzean. Uxua Sorazu: Gazteak berezkoa duen errebeldiagatik ere izan daiteke.
Olatz Uranga: Euskaraz dakigunak asko gara, eta kopurua gorantz egiten ari da. Hala ere, ikasketak euskaraz egin dituztenek zergatik egin dituzte euskaraz? Nik askotan entzun diet nire ikasle batzuei beste erremediorik ez dutelako ikasten dutela euskaraz. Hamasei urtera arte euskaraz egingo dute, nolabait esatearren derrigorrezkoa delako, baina ikasketak bukatutakoan? Ez dut esan nahi hori denen kasua denik, baina badira batzuk. Xabier Azkue: Lehentxeago aipatu duzue gaztearen errebeldia. Irakasle zareten aldetik, umeek edo gazteek
“Ohitura kontua ere bada. Adibidez, pertsona bat hizkuntza batekin lotzen dugu. Orduan, pertsona horrekin beti hizkuntza berean hitz egiten dut. Nahiz eta biak euskaldunak izan, beti gazteleraz komunikatu badira, horrela jarraitzen dute�
ba al dute errebeldia horregatik gaztelera erabiltzeko joera? Esan nahi dut, gurasoek eta irakasleek euskaraz hitz egitera behartzen dituztelako, beraien errebeldia azaltzeko gazteleraz hitz egiten al dute?
Uxua Albizu: Ume batzuek bai, irakasleei eta gurasoei kontra egiteagatik. Gure ikastetxean badago jarrera hori duen talde bat.
Itziar Uranga: Nire ustez kontrako jarrera hori hamabi urtetik gorakoengan nabaritzen da. Dena dela, ez da kontra egiteagatik bakarrik. Ezagutza txikiagatik ere bada. Adibidez, ligatzeko garaian gazte askok gaztelerara jotzen du. D ereduak ez du euskara erabiltzeko garaian erabateko erraztasuna ziurtatzen. Batzuk iristen dira, baina beste batzuk ez. DBHra pasatzen direnean, gainera, beste mundu bat ezagutzen dute: lehen aipatutako ligeak, kaleko beste giro bat‌ Eta euskarak hor hutsuneak ditu.
GEHIGARRIYA MARTXOA
24/5/04
16:42
Página 4
Abelin Linazisoro: Herri hizkerak galdu egin dira batuaren mesedetan, eta hori penagarria da.
“D ereduak ez du euskara erabiltzeko garaian erabateko erraztasuna ziurtatzen. Batzuk iristen dira, baina beste batzuk ez” Belen Golmaio: Adin horretan dago jauzia. Aldea dago hamabi urtetik beherakoen eta gorakoen artean. Uxua Sorazu: Jolas garaietan egindako zaintzetan ederki asko antzematen da hori. Uxua Albizu: Etxean entzundakoak ere eragina du horretan. Etxeko giroa erdalduna bada, umeak erdaraz egingo du. Eta alderantziz. Abelin Linazisoro: Etxean jasotzen denak ideologiarekin zerikusia du. Abertzalea den familia bateko umeak euskara erabiliko du. Abertzalea ez den familia bateko umeak nekez izango du euskararekiko motibaziorik.
Andoni Ormazuri: Kontra egin behar dizut, Abelin. Nik ezagutzen dut oso abertzalea den emakume zumaiar bat. Hala ere, beti gazteleraz ari da. Eta alderantzizko kasuak ere ezagutzen ditut. Abertzaleak ez diren familia batzuek euskaraz egiten dute. Nire ustez, abertzalea denak, gutxienez, bere ingurukoekin euskaraz egin behar du. Gazteen hizkerari dagokionez, euskarak hutsuneak dituela esaten da. Horregatik jotzen omen du gazte euskaldunak gaztelerara. Zergatiak bat baino gehiago direla diote: transmisioaren etena, eskoletan erakusten den euskara, euskalkiak eta euskara batua, herri hizkerak…
Itziar Uranga: Oso gai korapilatsua da. Eskoletan askotan hitz egin dugu gai horri buruz, eta konplikatua da. Nola jokatu behar den esatea zaila da. Guk eskolan euskara batua erakusten dugu gehienbat. Testuak ere batuan daude. Ahozkoa lantzerakoan jakinaren gainean gaude oso garrantzitsua dela bizitasuna eta erraztasuna lortzea. Askotan hitz egin dugu horretaz, eta kezkatuta gaude. Gure ahaleginak egiten ditugu. Adibidez, Zumaian “laga” esaten dugu, eta ez “utzi”. Ba umeei “laga” esango diegu. Horrelako ahalegintxoak egiten ari gara, baina egia esateko, ez dakigu nola jokatu. Ez dago irizpide konkreturik. Hitz egin eta eztabaidatu egin behar da; ados jarri.
Imanol Azkue: Gai honetan gurasoen lana ere garrantzitsua da. Kontzientzia izan behar dute, eta ez dakit zenbaterainokoa duten. Nik lagun askori entzuten diet umeei batuan hitz egiten, eta gurasoek ez dakite batuan mintzatzen. Beraiei erakutsi dietena ez da batua, baina umeei batuan egiten diete. Gurasoei esan behar zaie Zumaiako euskara ona dela, ez dela euskara kaxkarra.
Aitor Manterola: Euskararen eta gazteleraren arteko prestigioaren kontu hori, orain euskara batua eta euskalkien esparrura zabaldu da. Ematen du euskara ona eta zuzena batua dela, eta euskalki eta herri hizkerak beherago daudela, kaxkarragoak direla.
GEHIGARRIYA MARTXOA
24/5/04
16:42
Xabier Azkue: Oso garrantzitsua da norbere herriko hizkera berreskuratzeko herri askotan egiten ari diren lana. Datuak bildu behar dira, gure aiton-amonen esamoldeak jaso. Beharrezkoa da hori.
Página 5
hizkeran ematea, eta irakurmena eta idazmena batuan lantzea. Horrela, euskaltegitik irtendakoan, Zumaian erabiltzen ditugun berezko hitz eta esamoldeak ez zitzaizkien ezezagunak egingo.
Belen Golmaio: Euskalkien arazo Ibon Manterola: Koldo Zuazok esahorri buelta asko eman dizkiot. ten duenari, alegia, euskalkiak haur Batari eta besteari entzundakoen hezkuntzan erakusteari, Kike Amoartean, Koldo Zuazonarrizek arrisku puntu ren gogoeta gustatzen hau bilatu dio: irakaszait gehien. Haren “Herri hizkerak kuntzan sartuta euskalesanetan, haur eskokiak ikastea derrigoletan etxeko, herriko galdu egin dira rrezkoa bihurtuko hizkera bakarrik litzateke, eta horregabatuaren landu beharko litzatetik euskalkiek berezkoa ke. Gero, pixkanaka- mesedetan, eta duten informaltasuna pixkanaka batua sartu galdu, eta formalidade hori beharko litzatekeela kutsu hori hartuko dio, eta irakurmena penagarria da” lukete. Eta hori gertaeta idazmena batuan tzea kaltegarria litzatelandu beharko lirateke. keela uste du. Hala ere, zenbait Kontu egin Koldok esaten duen herritan modu hori lantzeko arazo- honetan: euskalkien bidez idazteko ak daudela uste du, batez ere Gipuz- arau batzuk finkatu behar dira. Konkoan eta Nafarroan, batua eta herri- forme, baina Kikek dioena ere egia ko hizkeraren artean ez dagoelako da: herri batean “heavy” idazteko desberdintasun handirik. zazpi modu ezberdin bildu zituen. Etxeko euskararen eta eskolan erakusten dutenaren arteko aldeak direla eta, askotan gertatzen da umeak etxean entzun duena eta eskolan erakutsi diotena bat ez etortzea. Etxera jondakoan umeak lasai asko esaten die gurasoei eskolakoa dela zuzena. Orduan gurasoek pentsatzen dute beraien euskara ez dela zuzena, eta batua dela ona eta txukuna. Ihintz Linazisoro: AEKn ere eztabaida hori izan genuen. Zer erakutsi behar diegu, batua ala herrikoa? Erantzuna garbia da: biak. Baina nola uztartu bata eta bestea? Hauxe erabaki genuen: azalpenak herriko
Arautzen hasten bagara, euskalkien eta herriko hizkeren berezko informaltasuna eta afektibitatea adierazteko indarra galduko lirateke.
Abelin Linazisoro: Baina beti batua irakatsi beharra ere euskalkien kalterako da.
Ibon Manterola: Bai, baina batua asko erabiltzen bada azkenean onerako izango da, erabileraren poderioz hizkuntza hori higatu eta ñabardurak hartzen joango delako. Egunkarietako eta telebistetako batua ez da hain erraz aldatuko, baina denborarekin izango ditu aldaketak. Adibidez, Gasteizko euskaltegietan erakusten den batua gero eta gehiago entzuten da bertako kaleetan. Ba erabileraren erabileraz batua aldatuz joango da, ñabardurak hartzen. Erabilerak aldatzen du hizkuntza bat. Horixe da Koldo Zuazok hain ondo definitzen duen sena, hiztunaren sena.
Aitor Manterola: Nire ustez euskaldunok arauzaleak gara. Arauari izu-
GEHIGARRIYA MARTXOA
24/5/04
16:42
garrizko garrantzia ematen diogu. Beti ari gara ondo esan al dugun pentsatzen. Horretan naturaltasunez jokatu beharko genukeela uste dut. Batek era batera esango du , eta besteak beste era batera. Eta kitto. Etxabe: Niri batua era zehatzean erabiltzeak baino pena handiagoa ematen dit erdaratik zuzenean itzulitako esamoldeek. “Ilea hartu “ esaten da, “adarra jo” esan beharrean. Horrelakoak askotan egiten ditugu, eta izugarrizko pena ematen dit. Itziar Uranga: Hori hizkuntzen arteko kontaktuarengatik da. Hizkuntzak elkar kutsatzen dira, eta gure inguruan gaztelerak izugarrizko indarra duenez, euskarak gaztelerazko esamolde mordoa hartzen ditu. Uxoa Sorazu: Gaztelera bera ere ingelesak gero eta gehiago kutsatzen du. Eta gaur eguneko teknologia berriekin, zer esanik ez. Elebitasuna, hizkuntza biziberritzeko planak… etorkizuna, hitz batean esanda. Xabier Aranguren: Hizkuntza planak eta egin zituztenean, helburua erdaldunak euskara ikastea zen, elebitasuna bultzatzea. Susmoa daukat alderantziz izan ez ote den: euskaldunak egin gara elebidun, eta ez erdaldunak.
Página 6
“Eskolatik kanpo dauden eremu guztietan bultzatu beharko litzateke euskararen erabilera: kiroletan, musika eskoletan… Zenbait eremutan oso txikia da erabilera” Abelin Linazisoro: Dudarik gabe, euskaldunak gara elebidunak. Administrazioaren errua da hori, ez duelako plangintza serio xamarrik egin. AEK-k eta beste erakunde batzuek plangintza serioa eskatu arren, ez zen horrelakorik egin. Orain ere administraziora joan, eta gazteleraz hitz egiten dute. Xabier Azkue: Gaur egun plangintza faltagatik ez da izango, behintzat. Bi badira. Bat Eusko Jaurlaritzaren Euskara Biziberritzeko plana, eta bestea Kontseiluaren Plan Estrategikoa. Herri batzuek bat aukeratu dute, eta beste batzuek bestea. Zumaian Jaurlaritzarena egitea erabaki dute. Ihintz Linazisoro: Plangintza horiek direla eta, bada arazo bat. Herri askotan Kontseiluaren Plana onartuta egon arren, politika kontuengatik Jaurlaritzarena onartzera egin dute. Baina zer gertatu da? Biak uztartu beharrean, azkenean ez bata eta ez bestea. Azpeitian, adibidez, Kontseiluarena oso aurreratuta zegoen, baina Jaurlaritzarena egin zenean, ia eginda zegoena gel-
“Etorkinei eskolatik kanpoko ekintzen berri ematen zaie, baina ekintza eta eremu horietan euskaraz egingo dela ziurtatu behar zaie”
ditu egin zen, eta orain ez bata eta ez bestea. Hori geure buruari harriak botatzea da.
Xabier Azkue: Herri batzuetan Eusko Jaurlaritzaren planaren zain egon dira, eta horregatik ez da ezer egin.
Plangintzak egitea egokia da. Gizartearen motibazioa, eta jendea kontzientziatzea garrantzitsuagoa. Gizarteak borondaterik ez badu alfer-alferrik dira plangintzak.
Belen Golmaio: Nire ustez kontzientziazioak aurretik joan behar du. Jendeari buruan sartu behar zaio beharrezkoa dela. Motibaziorik ez badago zaila da. Motibatzen asmatu behar dugu.
Andoni Ormazuri: Zailena horixe da, jendea motibatzea.
Belen Golmaio: Gauza asko dira zailak, baina ahaleginak egin behar dira.
Ibon Manterola: Nik galdera bat dut egiteko. Eskolen bitartez bakarrik euskalduntzeko asmoa ezin daiteke bete. Hori denboraren poderioz garbi geratu da. Udalak, administrazioak lagundu egin behar du euskalduntzean. Nolako laguntza izan behar du?
Belen Golmaio: Beno, hasteko ni ez naiz politikoa, baina nire ikuspegia
GEHIGARRIYA MARTXOA
24/5/04
16:42
PĂĄgina 7
Zumaiko biztanleria euskalduna eta adin bereko solaskideen arteko kale erabilera indizea
Iturria: SIADECO, 2000
emango dut. Nire ustez, oso harreman gutxi dugu udalak herritarrekin. Gure batzordea, euskarakoa, itxia da. Parte hartu nahi bada baimena eskatu behar da. Nik bilera irekiak egingo nituzke, gaur egiten ari garen bezalakoak. Administrazioak bere partea jarriko luke, eta zerbait egingo zukeen, egin dezakeelako. Ikastetxeek ere bilera horietan parte hartuko lukete. Nire ustez euskararen inguruan haustura antzekoa daukagu. Hala ere, administrazioak bakarrik ezin du euskaldundu. Lehengo pausoa berak emango du plangintzarekin, baina gero herritarrei entzun beharko lioke herriak zer nahi duen jakiteko. Ez dakit zergatik dagoen hainbeste arazo herriari entzuteko. Ibon Manterola: Eskoletan beharrezkoa ikusten al duzue administrazioaren bultzada hori? Uxua Sorazu: Eskolatik kanpo dauden eremu guztietan bultzatu beharko litzateke euskararen erabilera: kiroletan, musika eskoletan‌ Zenbait eremutan oso txikia da erabilera. Orain, gainera, inmigranteak gero eta gehiago datoz. Non euskaldunduko dira? Eskolan neurri batean, baina gizarteratu egin behar ditugu,
Zumaian, herritar euskaldunen bilakaera (2 urtetik gorakoak) (1986-2000)
Iturria: EUSTAT 1986, 91, 96. SIADECO, 2000. SIADECOk landua.
SIADECOk duela bi urte Zumaian egindako azterketa soziolinguistikoaren emaitza esanguratsuenak grafiko hauetan daude.
Interesatzen al zaizu euskara?
Zuk zer nahi zenuke? Zumaian euskara gaur hitz egiten dena baino... Iturria: SIADECO, 2000
GEHIGARRIYA MARTXOA
24/5/04
16:42
eta eskolatik kanpo gizarteratuko dira ondoen. Eskolak ere lagunduko die, noski, baina beharrezkoa izango da eskolatik kanpoko eremuetan euskararen erabilera bultzatzea. Belen Golmaio: Eskolatik kanpo ekintzak antolatu behar dira, euskarazko ekintzak. Uxua Sorazu: Etorkinei eskolatik kanpoko ekintzen berri ematen zaie, baina ekintza eta eremu horietan euskaraz egingo dela ziurtatu behar zaie. Xabier Azkue: Eskolatik kanpoko ekintzetan lan egiten dutenei zer egin behar duten esatea baino egokiagoa iruditzen zait helburuak eta plangintzak egiteko garaian beraiek ere parte hartzea. Belen Golmaio: Bai, Zumaian horrelaxe egingo da. Euskara gehien erabiltzen duten eremuak
Pรกgina 8
edo taldeak hartu, eta helburuak zehaztuko dira.
tzen ez badu, AEK dirulaguntzarik gabe geldituko da.
Xabier Azkue: Komenigarria iruditzen zait denei entzutea, bakoitzaren beharrak zein diren jakiteko.
Uxua Sorazu: Penagarria iruditzen zait. Bi ikasleko gela baldin bada, euskaraz ikasi nahi duten bi gehiago. Ikasle kopurua osatzen ez delako ikasi nahi dutenak kanpoan lagatzea astakeria da. Hala ere, honekin lotuta dagoen gai bat aipatu nahi nuke. Benetako beharra al dago euskara ikasteko? Kalean egunero ikusten da hori: euskaldunok erdaldunari erdaraz egiten diogu. Ondorioz, erdaldunak behar al du euskara ikastea? Eta orain datozen inmigranteek?
Uxua Sorazu: Denei entzutearen aipatuta, aurreko batean guraso erdaldunekin egindako bilera batean, euskaraz ikasteko klase gehiago eskatzen zituzten, ikastaro gehiago, ordutegiari dagokionez malgutasun handiagokoak. Belen Golmaio: Euskaltegiekin gertatzen ari dena ere horrekin lotuta dago. Krisian daude. Diru laguntzak jasotzeko gela bakoitzeko ikasle kopuru jakin bat eskatzen zaie. Uste dut bederatzikoa dela kopuru hori. Eta hori herri txikietan ezinezkoa da. Ondorioz, ez euskaldun berririk, ez diru laguntzarik. Zumaian, adibidez, Udalak kontrakoa erabaki-
Aitor Manterola: Euskaldunontzat egoera ez da erraza. Kalean erdaldun batekin elkartzen bagara, zer egin? Euskaraz eginda, akaso popatik hartzera bidaliko gaitu jarrera gogorra izan dugula aurpegiratuta. Gazteleraz egiten badiogu, berriz, hurrengoan ere gazteleraz egingo digu. Zer egin?