Portugese Synagoge Amsterdam, 22.08.2012. Foto Uli Langendorf
21 december 2013
Recently, I have been introduced to the work of the Dutch philosopher Eelco Runia who has written about presence. ‘Presence’, in my view, is ‘being in touch’ — either literally or figuratively — with people, things, events, and feelings that made you into the person you are. It is having a whisper of life breathed into what has become routine and clichéd — it is fully realizing things instead of just taking them for granted.
1
In the art practice of Charl van Ark the artwork is the result of the act of painting, dealing with the materials a painter uses. Charl uses almost nothing in materials - he uses what there is, but as little as necessary – the maximum minimum. Here Runia’s definition of ‘presence’ resonates. It is this focus on essence and restraint that adds to the wonder that these minimalist works carry such a powerful punch. The installation Joods Licht springs from a photograph of Charl descending the staircase of the Portuguese Synagogue in Amsterdam with a looming sphere of a lamp hovering above him. That the work derives from a photograph isn’t significant for the finished work. But the title stimulates the imagination. Light and lamps are prominent in Jewish practice, as in many religions. From the eternal light symbolizing ‘presence’; the celebratory lights; light that keeps one from stumbling, literally and figuratively, and the light that illuminates as a metaphor for knowledge or revelation and, of course, the saddest lights that strive, in vain, to hold on to the presence of deceased loved ones. The installation consists of six parts, three canvases, one paper work and two lamps. It evokes light giving suns, planets and moons, an astronomical and spiritual heaven - some foreboding and others benign. Charl uses a template made from the photograph as the basis for the three paintings and one paper work in the installation. Each element has been treated differently. Layered and incised, obscuring what lies below or letting it burst through; painted, bleached or plugged, the installation glows, by filling in what was missing, lamp or painting, into rhythmic movement of orbs, circles and arches, each with its inner glow and outer corona in warm or cool colors, echoing and intensifying the shapes and forms. The installation is unified by the subtle precision of the horizon line. The core of this exhibition at Phoebus Rotterdam (2014) is not only light and the articulation of space, but it is also the solid and masterful painting technique. In the multiple-canvas painting Joods Licht for example, four of the five canvases are painted with the exact same white pigment - the fifth canvas is black. Optically each of the pieces appears in warmer or cooler tones of white. The subtle difference in effect of the color is determined by the canvases, in their fine or coarse weave. This confidence, openness to chance, and experimentation in the painting process holds the canvases fresh and captivating. There are two objects in the exhibition that are exceptional in Charl’s body of work. The large canvas Lichtbeeld, 1998-2013, is an imprint of light on linen canvas. This natural and organic change in canvas color reveals the space of the room through what is permeable and impermeable from sun bleaching. The backside of the canvas, usually invisible except in specialist scientific analysis of paintings, reveals the stretcher bars and how the canvas was stored. This canvas is besides the manifestation of space through light also the image of time. It is therefore a document of a place and atmosphere and part of Charl’s artistic biography. The composition of Lichtbeeld is the ephemeral inspiration for the Spiegelbeeld canvas, that is painted without pigment, only with high gloss varnish. Charl explains that his starting point for any new work is grounded in a real thing – for example, a photograph as basis. Lately, Charl uses images, taken by Uli Langendorf of sites that they visited together - where he has a strong personal connection to the atmosphere. That is what makes the second object in this exhibition unusual - the source photograph is not a situation in which the artist was present. It is the left half of the diptych Berliner Lichter inscribed with the date ‘10 mei 1933’, as if a caption from a book. It doesn’t take much research to determine the reference to the ceremonial book burnings in Nazi Germany. The destruction of books and art is most often carried out by oppressive regimes to silence or censor a part of the society and, usually, represents a severe loss of cultural heritage.
Roncallischool lokaal 9, 2013. Mixed media, 35,5 x 48 cm.
Charl van Ark, in his layering of white paint and washes, comes to a point that the image is subdued, a faded memory that maintains ‘a whisper of life’, but remains ominous. The right hand canvas of the diptych is from a photograph of a serene view over a parking lot towards apartment buildings in the distance, bearing the date ‘3 April 2012’. As a whole, the composition is balanced off-center by a cross of diagonals with its vanishing point on the left hand canvas and by the densities of light and emptiness of light as in positive and negative space. A remarkable synergy in perspective, scale and composition of the two photos makes the two canvases a harmonious pairing. Although there is usually not a narrative in Charl’s work, still I question what and why. Is he responding to a historical sensation that connects him to the past and serves as a warning for the future? Whatever the underlying image or content, Charl is a painter. He is interested in the materials and the treatment of the material. There are smudges and graphite lines on the canvas edges that give dimension and we feel the hand, the palpable presence of the artist. Titles like Oudt Hollands Licht, or Lampenzwart 9 februari 2008 – have double meanings. Pigment colors that he uses in the painting are also the content, warm light yellow or intense cold black that boomerang in our heads, always reminding us of the humor and seriousness of the artist, and allowing us to contemplate the objects – layered and rich.
Barbara Krulik
1
Runia, E./ Brouwer, E.: “On Presence – Spots of time”, in: History and Theory, 45, no.1, pp. 1-29. 2006.
Oudt Hollands Licht, 2005. Mixed media installation, 19 parts, 420 x 96 cm.
Poetik des Raumes - Sint Janstraat 5, 2011. Mixed media on canvas. 190 x 269 cm.
Joods Licht, 2013. Mixed media, 6 parts.
Joods Licht, 2013. Mixed media. 40 x 180 cm.
Joods Licht 22 augustus 2012, 2013. Oil on canvas, 190 x 135 cm.
Spiegelbeeld, 2004. High gloss varnish on canvas, 120 x 100 cm.
Lichtbeeld, 1998-2013. Light on canvas. 227 x 189 cm.
Vysoka Srbska 8 juli 2010, 2013. Mixed media on canvas, 190 x 135 cm.
Vysoka Srbska 8 juli 2010 - Spiegelbeeld, 2013. Mixed media on canvas, 190 x 135 cm.
Berliner Lichter 10 mei 1933. 2013. Mixed media on canvas, 135 x 190 cm.
Berliner Lichter 3 april 2012. 2013. Mixed media on canvas, 135 x 190 cm.
21 december 2013 Onlangs heb ik kennisgemaakt met het werk van de Nederlandse filosoof Eelco Runia die over ‘presence’ geschreven heeft. ‘Presence’ houdt naar mijn mening in het ‘hebben van contact’ – hetzij letterlijk, hetzij figuurlijk – met mensen, dingen, gebeurtenissen en gevoelens die je hebben gemaakt tot wie je bent. Het is een vleugje leven, geblazen in wat routine en cliché geworden is; het je realiseren van dingen in plaats van ze als vanzelfsprekend aan te nemen.1
Bij Charl van Ark ontstaat het kunstwerk vanuit de handeling van het schilderen, de omgang met de materialen die een schilder gebruikt. Charl gebruikt bijna niets aan materiaal – hij gebruikt wat er is, niet meer dan strikt noodzakelijk – het maximale minimum. Hier weerklinkt Runia’s definitie van ‘presence’. De gerichtheid op essentie en de terughoudendheid dragen bij tot de verbazing dat deze minimalistische werken zo'n sterke uitstraling hebben. De installatie Joods Licht ontstond naar aanleiding van een foto van Charl, die de trap van de Portugese Synagoge in Amsterdam afkomt, terwijl juist boven hem een bolvormige lamp hangt. De titel prikkelt de verbeelding. Licht en lampen zijn belangrijk in de joodse religie, zoals ook in vele andere religies. Dat begint bij het eeuwige licht dat ‘presence’ symboliseert; het licht dat gebruikt wordt bij vieringen; licht dat voorkómt dat je, letterlijk en figuurlijk, struikelt; het licht dat luister bijzet als een metafoor voor kennis of een openbaring; en, natuurlijk, de sombere lichten die, tevergeefs, trachten de aanwezigheid van gestorven geliefden vast te houden. De installatie bestaat uit zes delen, drie doeken, een werk op papier en twee lampen. Beelden van lichtgevende zonnen, planeten en manen, een astronomische en spirituele hemel worden opgeroepen – soms stemmen ze somber, soms lijken ze gunstiger. Charl gebruikt een sjabloon van de foto als basis voor drie schilderijen en een werk op papier die deel uitmaken van de installatie. Elk element is anders behandeld. Gelaagd en ingesneden, waarbij het onderliggende aan het oog is onttrokken of juist doorbreekt; geschilderd, gebleekt of verlicht
1
Runia, E./ Brouwer, E.: “On Presence – Spots of time”, in: History and Theory, 45, no.1, pp. 1-29. 2006.
straalt de installatie doordat wat ontbreekt – lamp of schilderij – is opgenomen in een ritmische beweging van bolvormen, cirkels en bogen. Alle delen van de installatie zijn gevat in warme of koele kleuren met hun gloed van binnenuit en stralende aura; kleuren die de verschillende elementen spiegelen en versterken. De installatie wordt bijeengehouden door de subtiele precisie van de horizontale lijn. De tentoonstelling in Phoebus Rotterdam (2014) draait niet alleen om licht en het zichtbaar maken van de samenhang in de ruimte, maar zij gaat ook over de degelijke en vakkundige schildertechniek. In het uit meerdere doeken bestaande schilderkunstige werk Joods Licht bijvoorbeeld zijn vier van de vijf doeken met exact hetzelfde witte pigment geschilderd het vijfde is zwart. Optisch lijkt elk van de stukken een andere – een warmere of koelere – tint wit te tonen. De subtiele verschillen in kleurwerking worden veroorzaakt door het fijne dan wel grove weefpatroon van de doeken. Vertrouwen gedurende het schilderproces, het openstaan voor toeval en het experimenteren houden de doeken fris en maken ze pakkend. Twee objecten die deel uit maken van de tentoonstelling in Phoebus Rotterdam (2014) zijn uitzonderlijk in het werk van Charl. Het grote doek Lichtbeeld, 1998-2013, vertoont lichtvlekken op een linnen doek. De natuurlijke en organische verandering van de kleur van het doek laat iets van de ruimte van het vertrek zien waarin het werk stond toen het door de zon werd beschenen en daardoor van kleur verschoot. De achterzijde van het doek, doorgaans niet zichtbaar behalve in het geval van specialistische, wetenschappelijke analyse van schilderijen, vertoont het beeld van het spieraam en de manier waarop het doek werd opgeslagen. Dit doek is naast de manifestatie van ruimte door middel van licht ook een beeld van tijdsduur. Daarmee is het een document van een plaats en de sfeer en dus van Charl’s artistieke biografie. De compositie van Lichtbeeld is tevens inspiratie voor het doek Spiegelbeeld, dat zonder verf, alleen met gebruikmaking van hoogglans vernis is geschilderd. Charl licht toe dat hij bij elk nieuw werk uitgaat van iets tastbaars, bijvoorbeeld een foto. De laatste jaren gebruikt Charl door Uli Langendorf genomen foto's van plekken die zij samen bezocht hebben – waarbij hij een sterke band voelt met de sfeer van de plek. Dat maakt
Lampenzwart 9 februari 2008, 2013. Mixed media on canvas, 95 x 135 cm. Right hand page - Auf dem Weg zu den Möven, vorüberziehend. Mixed Media.1994.
het tweede werk in deze tentoonstelling bijzonder – de kunstenaar is namelijk bij het nemen van de foto die er aan ten grondslag ligt niét aanwezig geweest. Het gaat om de linker helft van het tweedelige werk Berliner Lichter waarop de datum '10 mei 1933' is vermeld, wat eruit ziet als de titel van een bijschrift in een boek. Je hoeft niet ver te zoeken om vast te stellen dat dit een verwijzing is naar de ceremoniële boekverbrandingen in nazi-Duitsland. Het zijn meestal onderdrukkende regimes die boeken en kunst vernietigen, met als doel een gedeelte van de gemeenschap het zwijgen op te leggen - meestal met een ernstig verlies van cultureel erfgoed tot gevolg. Door de manier waarop hij lagen witte verf aanbrengt en wast, verdunt en uitsmeert komt Charl van Ark tot een punt waar het beeld getemperd is, als een vage herinnering met een 'vleugje leven’, maar ook ietwat onheilspellend. Het rechter deel van het tweedelige werk is gebaseerd op een foto van een uitzicht op een verlaten parkeerplaats met in de verte flatgebouwen en draagt de datum ‘3 april 2012’. De compositie als geheel vindt haar evenwicht buiten het middelpunt door een kruis van diagonalen dat zijn verdwijnpunt op het linker doek heeft, maar ook door de concentratie en afwezigheid van licht, zoals bij de positieve en negatieve ruimte. Een opmerkelijke synergie van perspectief, schaal en compositie van de foto’s maakt de twee doeken tot een harmonieus geheel. Hoewel er doorgaans meestal geen verhaal verteld wordt in het werk van Charl, vraag ik me toch af wat en waarom. Reageert hij op een historische gewaarwording die hem met het verleden verbindt en dient als waarschuwing voor de toekomst? Wat het onderliggende beeld of de onderliggende betekenis ook mogen zijn, Charl is een schilder. Hij is geïnteresseerd in de materialen en de behandeling van het materiaal. Er zitten vlekken en grafietlijnen op de randen van de doeken die daar dimensie aan geven en we voelen de hand, de tastbare aanwezigheid van de kunstenaar. Titels als Oudt Hollands Licht of Lampenzwart 9 februari 2008 hebben een dubbele betekenis. De pigmentkleuren die hij in zijn werk gebruikt zijn ook de inhoud ervan; warm lichtgeel of intens koud zwart vliegen als boemerangs in onze hoofden heen en weer, herinneren ons steeds aan de ernst en humor van de kunstenaar en nodigen uit de gelaagde en rijke objecten te beschouwen.
Published
by PHOEBUS Rotterdam NL t:+31(0)10 4145151, www.phoebus.nl Edition 250 ISBN 978-90-75593-00-6 2014 Text by Barbara Krulik Concept and layout by Charl van Ark Photos by Jörg Hejkal, Michael Hosemann, Uli Langendorf, Marcel Vos This publication has been made possible by the support of the Mondriaan Fonds Special thanks to Hans en Peggie Breitbarth, Uli Langendorf, Mirjam de Winter