Alexander pechtold

Interview

De man: Alexander pechtold

Zijn missie: Nederland moet weer ambitie tonen

Tekst Michael Barzilay Fotografie JEROEN W. MANTEL Styling Geert-Jan Renzen Visagie: Ellen van Exter (Blend) @ Angelique Hoorn Assistent fotografie: Luuk Hardonk Assistent styling: Sanela Kaknjo Met dank aan: Fabrieknl.com (meubels)

40 BLVDMAN

BLVDMAN 41

Interview

Alexander Pechtold heeft de afgelopen tijd punten gescoord. De voormalige kunsthistoricus, veilingmeester, wethouder, burgemeester en minister blijkt als partijleider en fractievoorzitter van D66 pas werkelijk te floreren. Hij verstaat als geen ander de kunst van het debatteren.

Pechtold for president? “Dat gaat niet gebeuren”, zegt hij stellig, “ik heb een weerzin tegen compromisteksten.”

D

e afgelopen regeringsperiode ontwikkelde Pechtold zich tot een van de meest vurige en eloquente sprekers van de Tweede Kamer, nooit te beroerd voor een scherp geformuleerde sneer.

D66 boekte winst en schommelt in de peilingen al ruim een half jaar tussen de tien en vijftien zetels. De fractievoorzitter zou dus een beetje op zijn lauweren kunnen rusten. Maar nee.

“Ik ben niet iemand die graag niets doet. Ik kijk altijd ontzettend uit naar vakantie, maar als het dan eenmaal zover is, dan lijd ik aan ontwenningsverschijnselen. Er moet nu eenmaal een to-do-list zijn. Dus dan doe ik maar huishoudelijke klussen, het dichten van gaten in de muren bijvoorbeeld. Ik doe veel interviews, ga op werkbezoeken, lees en studeer veel.”

Een beetje onthaasten?

“Aan onthaasten doe ik niet, ook tijdens vakanties ben ik altijd met van alles in de weer. Bovendien vind ik ook dat we veel minder moeten onthaasten in dit land en meer haast moeten maken. Er moet gewerkt worden. We hebben in een à twee generaties naast een enorme welvaart ook veel vrije tijd gekregen.

Daarbij zijn onze levens langer geworden en wat we er mee doen is, gemeten in bijdrage aan het arbeidsproces, netto niet meer geworden. We hebben gemiddeld een zeer hoog welvaartsniveau, mede omdat we ons dat laten opdringen. Mensen zien iets en willen het meteen hebben. Zo heb ik met enige verbazing de iPod-rush aangezien. De welvaart klotst ons over de plinten.

Willen we die behouden, dan moeten we aan de slag.”

De Verenigde Staten verkeren in economisch onzekere tijden en alles van financieel belang zit in het Oosten. Wat betekent dat voor Nederland?

“Daar moeten we niet bang voor zijn. Nederland is altijd een land geweest dat trends in de wereld zag en daarop inspeelde. In het verleden voeren wij altijd als eerste naar de meest verre en onbekende oorden en in de wetenschap lopen we ook altijd voorop. En Nederland is nog steeds leidinggevend in de creatieve 42 BLVDMAN

industrie. Ik noem TomTom. Hier bedacht. Als we in staat zijn trends tot kapitaal te maken voor onze maatschappij, dan is er helemaal niets aan de hand. De Chinezen en Indiërs hebben vaak alleen maar geld. De olielanden zien ook in dat de olie een keer ophoudt en zijn nu op grote schaal toeristenresorts uit de grond aan het stampen. Ze bouwen overal universiteiten in de woestijn. Daar zou Nederland een enorme bijdrage aan kunnen leveren. Maar dan moeten we wel iets genuanceerder met de islam leren omgaan.”

Hoe gaat u de komende regeringsperiode de gaten proberen te dichten?

“Allereerst door meer achterban te krijgen. Dat gaat goed. Het tweede is een agenda neerzetten van hervormen en innoveren.

Ik zie dat de arbeidsmarkt dreigt te ontsporen; we werken in ons hele leven niet voldoende. We moeten langer doorwerken, ook na ons 65ste. Waarom? Omdat in een generatie tijd tien mensen werken om twee AOW’ers te voorzien en binnen twintig jaar zijn dat nog maar vijf werkende mensen. Willen we dat betaalbaar houden, dan zullen we daar pijnlijke keuzes in moeten maken.

“Punt twee is de woningmarkt. Hier in Utrecht kost een starterswoning 250.000 euro! Als jij een beginnend politieagent bent en net getrouwd met een beginnend lerares dan kun je zo’n huis niet aanschaffen. Zeker niet als er nog een baby op komst is. De woningmarkt is verpest in het koopsegment, maar ook in het huursegment. Dus we moeten gaan praten over de aftrek van de hypotheekrente. Scheefwonen in de huurmarkt moet je ook durven aanpakken. Een sociale huurwoning is in mijn perspectief voor iemand die daar echt ook op is aangewezen. De huurmarkt moet je durven liberaliseren. Dit zijn twee discussies in de woningmarkt die volstrekt vastzitten.”

Is juist die liberalisering niet debet aan alle misère op de woningmarkt?

“Nee, want als overheid hebben we ervoor gekozen om ons niet te veel te bemoeien met het woningbezit. Dat heeft al veel goeds gebracht, maar nog niet voldoende. Omdat we nog te veel op twee paarden aan het wedden zijn.

“Aan de ene kant zeggen we dat die coöperaties de markt op moeten en aan de andere kant zie je dat het kabinet ze zwaar belast met vennootschapsbelastingen en 250 miljoen van de woningcorporaties vraagt voor het opknappen van wijken.

Daarom is er nu ook zo veel gedonder.”

Gaat de huizenmarkt hier ook een val maken zoals in de VS en Groot-Brittannië?

“Nee, want daarvoor hebben wij gewoon een te groot tekort aan woningen. We bouwen nog onvoldoende. Zo is in Utrecht net het College van Gedeputeerde Staten gevallen. Waarom?

Omdat rond Utrecht op die woninglocaties te weinig wordt gerealiseerd. Dat komt deels door onze grote bestuurlijke drukte.

Als je ziet wat voor besluiten er nu nodig zijn om een weg te verbreden. Kijk naar de A4, waarbij vier gemeentes, twee waterschappen, twee provincies en een rijk de knopen moeten doorhakken. Het is een democratisch recht om bezwaar aan te tekenen, maar dat recht dient niet om de boel te traineren en alles op te houden.”

Zou zoiets als een ‘kortetermijndictatuur’ geen uitkomst kunnen bieden?

“Dat lijkt me uitgesloten. Sommige politici koketteren daar soms wel mee. Wat echt nodig is, is de democratie opschonen.

Ik zou willen dat inspraak ook echt invloed is. Dat betekent: alle partijen de ruimte te geven vroeg in het proces mee te denken en bezwaar te maken en daarna gewoon de knoop doorhakken.

Voor mijn part spreken we een maximale termijn af. Lukt het niet, dan grijpt het rijk in. Als je er na zoveel jaar nog niet uit bent, dan doen wij het wel voor u. Dat vergt geen dictatuur, maar een rijksoverheid die dit soort zaken meer tot de eigen verantwoordelijkheid rekent.”

Waar stagneert het?

“Het CDA frustreert op dit gebied bijna alles. Ze lijken democratische en vernieuwende processen wel te willen stoppen. Ze maken veel onbespreekbaar. Dat hebben ze gedaan toen ze met de VVD en met ons regeerden en dat doen ze nu met de PvdA. Dat is de constante factor van stilstand in dit land. Ze zijn heel sterk in het behouden van wat we hebben, maar denken nooit: waar willen we naartoe?”

Toch schijnt de Nederlandse bevolking voor zo’n regering te kiezen?

“Misschien past het ook wel bij onze volksaard. Toch zouden we onszelf eens achter de oren moeten krabben. Maar de mensen denken: oké, die partij komt niet aan mijn hypotheekrente, en niet aan mijn AOW; hollen maar. Jammer genoeg wordt het vizier niet gericht op wat we juist moeten aanpakken. We moeten de eigen volksaard eens onder de loep durven nemen.”

“Nederlanders richten zich altijd op het gemiddelde, nooit op het excellente” De kiezer moet op de sofa?

“Wat willen we nu eigenlijk? Als minister heb ik ooit voorgesteld om jongeren van zestien en zeventien kiesrecht te geven. Jongeren zijn vroeg wijs tegenwoordig. Daarbij is de kiesleeftijd altijd gedaald naarmate de verantwoordelijkheid van een bepaalde groep toenam. Een tweede reden waarom dat belangrijk zou zijn, is omdat je dan 400.000 kiezers aan de jeugdkant kunt bijtellen. Met een vergrijzende maatschappij zou dat betekenen dat niet alles aan de behoudkant stemrecht heeft. Daarmee geven we mensen die vooruit willen meer invloed.”

Het is ook een zeer kritische en rebellerende leeftijd.

“Dat mag ik hopen. Toen ik ging studeren, midden jaren tachtig, was er grote werkloosheid. Het gevoel dat je een opleiding ging doen was behoorlijk defaitistisch, veel afgestudeerden raakten werkloos. Degenen die nu zo rond de twintig zijn hebben niets anders meegemaakt dan economische voorspoed. Daarom is het heel goed om ze zo snel mogelijk verantwoordelijkheid te geven en ze het effect van hun eigen handelen te laten ervaren.”

Wist u op uw twintigste al exact wat u wilde worden?

“Op mijn twintigste heb ik even goed moeten nadenken; waar sta ik nu eigenlijk en wat wil ik? Ik ging op kamers, moest ineens alles zelf doen en mijn studie rechten mislukte volledig. Wat doe ik hier? dacht ik. Ik had het allemaal heel slecht doordacht. In die tijd kon je je die fout nog wel veroorloven, dat is nu steeds moeilijker. Terwijl het ontzettend belangrijk is voor studenten om gaandeweg de studie een switch te kunnen maken. Vroeger kon je een opleiding veel beter ‘stapelen’: via mavo en havo een studie volgen in het hoger onderwijs.

Dat soort trajecten moeten we koesteren. We moeten niet alles te snel in grote systemen willen gooien. Er is momenteel gelukkig geen enkele partij meer die onderwijs niet in de top 3 van belangrijke zaken heeft staan. Er moet veel meer geld naar het onderwijs.”

Waarom belonen we niet meer prestatiegericht?

“Omdat wij in een land leven dat zich altijd op het gemiddelde richt. Terwijl je juist de uitersten in de gaten moet houden. Bijvoorbeeld diegenen die dreigen uit te vallen. Iemand die op zijn twintigste nog geen startkwalificatie heeft, daar hebben we als maatschappij nog zestig jaar problemen van. Aan de andere kant moet je ook naar de excellente kant kijken.

“Een land dat discussies heeft over het bestaansrecht van het gymnasium, daar gruw ik van. Stimuleer dat juist! We lijden aan een soort jaloers gevoel en alles moet maar naar het grijze midden. Juist degenen die de capaciteiten hebben, moeten we extra stimuleren. Die betalen dadelijk onze belasting en zorgen dat de maatschappij vernieuwt en innoveert. Koester dat! Als je ziet hoeveel afgestudeerden naar het buitenland vertrekken, dat is schrikbarend. Ik gun iedere student een paar jaar stage in het buitenland want dat verrijkt alleen maar. We moeten er uiteindelijk wel voor zorgen dat ze graag terug willen komen. Er blijven de laatste tijd zoveel mensen weg omdat het ‘klimaat’ ze hier niet aanstaat.” > BLVDMAN 43

“Als vader begeef je je op het wankele evenwicht tussen je kinderen behoeden voor falen en ze stimuleren zelf te ontdekken�

44 BLVDMAN

BLVDMAN 45

Interview

“Dat geneuzel over Europa irriteert me” Het behoudende klimaat?

“Juist... Ik zou willen dat we meer praten over de uitdagingen van morgen dan maar te blijven hangen in de problemen van gisteren. We kijken constant achterom. We hebben nu voor de vijfde keer gedebatteerd over de boerka. Die is grondwettelijk en mensenrechtelijk niet eens te verbieden! In Frankrijk, waar de wet wel is aangenomen, gaan ze er ook in vastlopen. In Nederland hebben we honderdvijftig van die jurken, ik denkt dat niemand begrijpt dat daar een paar weken geleden vijf ministers vijf uur met de Kamer over hebben zitten vergaderen.

Zonde van de tijd!”

Gaat Balkenende deze regeringsperiode uitzitten?

“Als ze zo doorgaan hoop ik dat het niet lang zal duren. Volgend jaar lijkt me een mooi moment om er mee op te houden. Als we de verkiezingen dan laten samenvallen met de gemeenteraadsverkiezingen in 2010, scheelt het ook nog eens heel veel geld.”

Pechtold for president?

“Nee, nee... je moet wel je eigen kwaliteiten kennen.”

Niet de leider van dit land?

“Nee, ik zou graag D66 een minister-president laten leveren, maar zelf zal ik dat niet zijn. In het kabinet ben je toch meer beperkt in je uitlatingen. Wat iedereen nu juist zo waardeert in mij is de rol die ik in de Kamer speel.”

Strategische bescheidenheid?

“Mijn rol is die van politiek leider, niet die van minister-president. Daar ligt niet mijn kracht. Ik wil niet met meel in de mond hoeven praten en heb een weerzin tegen compromisteksten. Er komt een nieuwe tijd aan waarin de politieke leiders mensen zijn die echt vanuit de Kamer opereren en in het kabinet mensen zitten die op inhoudelijke kwaliteiten zijn uitgezocht. Niet van die jij-bent-een-keeraan-de-beurt-want-je-hebt-in-de-partij-zolang-gefolderd-benoemingen. Nee, echte professionals. Hoog-niveaupolitici.”

Hoe komt het dat toch Balkenende telkens weer aan het roer staat?

“Dat wil de Nederlandse bevolking: wij! Eén ding moet je Balkenende nageven: het is een zeer authentiek man. Hij is zichzelf. Dat is in de politiek op dit moment het allerbelangrijkste. Dat je jezelf bent.”

Wat zijn uw aspiraties eigenlijk?

“Allereerst moet D66 zetels halen. We krijgen er nu wekelijks tientallen nieuwe leden bij. Dat zijn echt harde getallen. We zitten nu al een half jaar tussen de tien en vijftien zetels. Dat moeten we consolideren. Als dat gebeurt sluit ik niet uit dat D66 weer gaat regeren. Maar dat zal dan met een agenda moeten zijn die heel ambitieus is. Niet een om op de winkel te passen. Het zijn lang niet altijd populaire thema’s die ik wil aansnijden. Ik zeg dan ook: denk goed na voordat je op ons gaat stemmen. Persoonlijke aspiraties heb ik overigens nooit weten te realiseren. Je kunt ze wel hebben, maar het leven trekt zich daar gelukkig niet altijd iets van aan.”

Dat biedt hoop...

“Laat ik het anders zeggen: toen ik burgemeester van Wageningen werd, onze dochter net was geboren en onze zoon op komst, wilde ik voor de komende zes 46 BLVDMAN

jaar daar de kinderen op ons gemak opvoeden. Een half jaar daarna werd ik ineens minister. Nou, daar gingen we weer met de hele karavaan. In persoonlijke planning ben ik erg slecht. Ik ben nu 42 jaar en zou graag voor mijn vijftigste weer wat anders gaan doen.

Als de jaren en de gezondheid me gegeven zijn, in ieder geval tot mijn zeventigste actief blijven. Lekker doorwerken.”

Zit de politiek u in de genen?

“Geenszins. Mijn vader was ondernemer en mijn moeder heeft een aantal vrijwillige bestuurstaken uitgevoerd. Toen ik net in de politiek zat vertelde iemand mij dat mijn overgrootvader wethouder was geweest in het Brabantse Oss. Kennelijk zijn de genen er een paar generaties doorheen geglipt en steken ze nu weer de kop op. We waren thuis wel politiek bewust, maar hadden nooit verhitte discussies aan tafel.”

Nu wel?

“Nee. Niet in de huiskamer, maar wel in de Haagse Kamer. Waar ik me stierlijk aan erger is dat we niet in staat zijn de plek in de maatschappij te zijn waar problemen opgelost worden. De politiek en de bevolking zijn echt uit elkaar gegroeid. We hebben een te grote overheid, die te log is, te abstract en te veel met problemen van gisteren bezig is. Verder vind ik dat Nederland gewoon wat meer de rug moet rechten. Ook dat geneuzel over hoe wij met Europa omgaan heeft me erg geïrriteerd. Vlak na de Tweede Wereldoorlog maakten een aantal landen afspraken over de verdeling van schaarse grondstoffen en de veiligheid. In vijftig jaar tijd hebben kolen, staal en veiligheid de grondslag gelegd voor een verenigd Europa. Nu zijn dat 27 landen geworden waarvan er dertien ex-dictaturen zijn, van nog geen generatie geleden. We werken op enorm veel vlakken samen en hebben een ijzersterke munt. Daar klaagden we zo fel over en moet je nu eens kijken hoe die ten opzichte van de dollar staat.”

Daar liggen we ook krom voor met z’n allen...

“Onzin! We verdienen er bakken aan. Als je kijkt naar wat wij voor gemiddeld Bruto Nationaal Product hebben en hoeveel daarvan door Europa komt, dat is ongekend! Komt allemaal door een verenigde markt en door de vrijheden die we daarbinnen gecreëerd hebben. Dat heeft ons heel veel opgeleverd en daar moeten we trots op zijn. We pakken elke dag graag onze rechten maar zien veel minder onze plichten. We zien voorspoed en vooruitgang steeds meer als iets vanzelfsprekends. Vroeger had je een oorlog, een crisis, of een revolutie nodig om iedereen weer even in het gareel te krijgen. Ik zou graag zien dat we zonder dat soort drastische maatregelen hetzelfde zouden kunnen bereiken.”

Is Nederland nog wel een gidsland?

“In veel zaken zijn we dat nog steeds; met abortus, euthanasie, het homohuwelijk en het embryobeleid. Ook met softdrugs waren wij de eersten die lieten zien dat je die niet zomaar uit de maatschappij kunt drukken. Hoe meer je ze verbiedt, hoe leuker het wordt. Toch >

Interview

“Vroeger had je een oorlog, een crisis of een revolutie nodig om mensen weer even in het gareel te krijgen” merk je dat we nu met de paddo’s weer in paniek schieten. Het is vreselijk dat dat Franse meisje haar dood tegemoet sprong onder invloed van paddo’s, maar het is een incident. Paddestoelen groeien overal en er bestaan honderden soorten van! Hoe kun je die nu verbieden? Absurd. Harddrugs: stevig blijven bestrijden, daar blijf ik van overtuigd. Softdrugs: beter reguleren. Wanneer je goed reguleert, kun je goed voorlichten en er accijnzen over heffen zodat de schatkist er ook nog wat aan heeft. We moraliseren te veel. De overheid wil elk ongeluk proberen uit te sluiten. Ik denk dat het individu zeer goed in staat is met de eigen verantwoordelijkheden om te gaan.

Vanuit een moraliserende houding legt de regering nu het gemiddelde op aan iedereen. Ze zeggen: als u dit nu maar doet, dan komt het helemaal goed. We hebben vreselijke zaken gehad met gruwelijke kindermoorden. Het antwoord van onze regering daarop is: alles vastleggen, registreren. Vanaf de geboorte het DNA op de harde schijf. Terwijl het helemaal nooit om die gegevens ging in deze zaken. Wat er ontbrak was een overheid die doortastend optrad en een meervoudige problematiek doorzag.

Vader aan de drank, ontwricht gezin; daar mag je stevig ingrijpen en voor een sterke begeleiding zorgen. Maar dan hoef je toch niet de resterende 98 procent van alle kinderen in allerlei systemen te stoppen en daarmee uit te stralen dat je dit soort problemen voorkomt.”

Onder de mantel van de veiligheid worden we een politiestaat? ”Wij zijn het land met de meeste verzekeringen ter wereld! Wij willen ongelukken compleet uitsluiten. We zijn een land van regeltjes en zegeltjes geworden. Gericht op overzichtelijke systemen en een overheid die zich daar naar vormt. Ongelukken zíjn niet te vermijden. Daarin heeft de overheid ook maar een beperkte rol. Ook met het terrorisme zijn we doorgeslagen. De overheid geeft het gevoel dat een zo goed mogelijk paspoort een terrorist tegenhoudt. We moeten onze open economie en democratie juist beschermen met zelfbewustzijn! Niet met angst en door alles maar af te sluiten.”

Is dit proces nog een halt toe te roepen? ”Tuurlijk! Toen dit kabinet aantrad zei Rouvoet: dit is de tijdgeest, het ‘samengevoel’. We zijn het kennelijk allemaal al na een half jaar spuugzat. We moeten de verantwoordelijkheid aan het individu teruggeven. Dat is de agenda van de eenentwintigste eeuw.”

U bent ook kunsthistoricus, vanwaar de passie voor het verleden? ”Ik ben niet gelovig en heb niet het idee dat ik hierna nog een tweede kans krijg. Je moet het nu doen en er nu wat van maken. Maar ik ben wel mateloos geïnteresseerd in waar het allemaal vandaan komt. Hoe is dit of dat nu ontstaan? Wat hebben de generaties hiervoor eigenlijk gedaan? Waar kan ik wat van leren? Alleen al in het opvoeden van mijn kinderen word ik pijnlijk geconfronteerd met kritiek die ik vroeger op mijn eigen ouders had.”

48 BLVDMAN

Stel: een van uw kinderen blijkt te blowen, hoe gaat u dat aanpakken?

“Goed begeleiden.”

Verwijzen naar de beste coffeeshops?

“Dat lijkt me niet. De jarenzestigmethode werkte niet, is gebleken.

Dat zijn nu allemaal mensen geworden die willen weten hoe het eigenlijk hoort. Ik zal het dus niet zomaar aan mijn kind overlaten.

Je begeeft je als vader op het wankele evenwicht tussen het behoeden voor falen en het stimuleren van ontdekken. Alles wat je een kind verbiedt vindt het extra interessant. Mijn kinderen zijn nu vier en vijf, dus ik ben als vader een gevorderde beginner. Maar je wordt steeds beter. Als ze zestien jaar zijn en aan de softdrugs blijken te zijn, kun je dat op een normale manier bespreekbaar maken. Het allerbelangrijkste vond ik zelf dat je ouders mensen zijn waarbij je het gevoel hebt terecht te kunnen met de dingen die je dwarszitten.”

Een anekdote graag.

“Toen ik een jaar of negen was pikten mijn klasgenoten telkens sigarettenpakjes uit een openbare sigarettenautomaat. Ik vroeg mij af of ik daaraan mee zou doen. Dat heb ik toen thuis gevraagd.” (...) Niet bepaald rebels.

“Toen nog niet nee, (lachend) maar misschien dat ik er ook wel een gerookt had voordat ik ze om raad vroeg... But I didn’t inhale!”