Bm2009 3 deelderlr

INTERVIEW_jules deelder

DEELDER spreekt “Dichters gaan niet met pensioen!”

Jules Deelder is een fenomeen. Ook al wordt hij dit jaar 65, hij is en blijft een rebelse schelm. Een orakel.

Foeterend op al wat onecht en slecht doordacht is. Maar altijd in stijl. Nooit een gekreukeld pak en altijd een pakkende anekdote paraat. Toch blijkt zijn stad de zijne niet meer, valt er aan ’t nachtelijk ambt geen eer meer te behalen en zit hij in financiële nood.

“Ik de schaapjes op het droge?”

Tekst Michael barzilay Fotografie Carli Hermes @ Unit cma Post productie Leonard van Vliet @ UNIT CMA Dank aan BVH Groep, fam. J. Nauta

BLVDMAN

35

INTERVIEW_jules deelder

D

aar zit de maestro. De voormalig Best Geklede Nederlander, nachtburgemeester van Rotterdam en talloze malen gelauwerd straatpoëet. Fier als altijd. Op het terras van stamkroeg Ari. Stijlvast. Vorsende blik. Priemende ogen achter donkerroze brilglazen. Joint in de linkerhand. Glas Moulon in de rechter. Benen over elkaar, als een marmeren icoon. Dichter Jules Deelder (64) behoeft geen standbeeld, hij ís er een. Met het kloppende hart van een heimachine. Onverwoestbaar.

Terwijl de havenstad om hem heen voortraast, zit hij er kalmpjes bij, als een Boheemse zenmeester. (“Ik zit in het hier en nu, de rest kan me eigenlijk gestolen worden.”) Strak in het pak. Turend in de verte. Zou de dichter aan het werk zijn? Worstelend met een woord, een zin, een strofe?

Of mijmert de rijmende dandy over iets banaals?

Van gedachten wisselen met Deelder is geen opgave. Een gesprek met hem lijkt op het draaien van een ouwe jazzplaat. De naald kraakt een beetje, slaat een richeltje over, de platenspeler komt moeizaam op gang, het vinyl begint te draaien en langzaam op te warmen, dan ergens tussen de 45 en 33 toeren vindt de muziek zijn natuurlijke equilibrium, fuseren de klanken tot een opzwepende harmonie en krijgt het ritme vaart. Voor je het weet ben je twee uur verder.

Terwijl Jules soep bestelt – “Soep met ballen, dat zou me wel bevallen!”

– en ik een biertje, neem ik mezelf voor zo veel mogelijk structuur in het gesprek te behouden. Het blijkt een nagenoeg onmogelijke opgave. Er is veel over Deelder bekend. Dus ik neem me voor hem naar onderwerpen te vragen waar je hem niet vaak over hoort. Over de legendarische vete met de Rotterdamse collega-dichter Vaandrager bijvoorbeeld. En of zijn nachtelijke ambt inmiddels geen holle frase is geworden in een stad die nagenoeg geen nachtleven meer kent. Is hij een rokkenjager? Hoe houdt zijn vrouw Annemarie het al zo lang met hem uit? Waarom kan hij wel de gedichten van Charles Bukowski naar zijn moerstaal vertalen, maar lukt het niet zijn eigen werk over de vaderlandse grenzen heen te tillen?

En kan hij al op zijn lauweren rusten? Heeft hij zijn schaapjes inmiddels op het droge? Terwijl Jules aan de soep lurkt, vraag ik hem, gezien zijn aanstaande pensioengerechtigde leeftijd, terloops of hij wel eens aan stoppen denkt.

“Dichters gaan niet met pensioen!” roept hij tussen twee happen door.

Wanneer wenselijk, zou hij zich dan terug kunnen trekken uit het beroepsleven en er toch warmpjes bij zitten? “Absoluut niet. Ik heb alleen maar schuld.”

_Knokpartijen

Deelders staat van dienst is aanzienlijk. Hij bracht tientallen dichtbundels uit, schreef talloze korte verhalen, maakte diverse televisie- en radio­ programma’s, toert met jazzformaties door Nederland, is nooit te bero­erd

36

BLVDMAN

“Je kunt toch niet wereldhaven zijn en als de wereld dan langskomt de deur dichtdoen?”

voor een ludieke reclamecampagne (“reclame is ook een cultuuruiting en aangezien ik een bv heb voor verspreiding van eigentijdse cultuur, doe ik dus ook aan reclame”) en levert onafgebroken bijdragen aan ­theatervoorstellingen. Onlangs vertaalde hij voor John Buijsman een aantal gedichten van de Amerikaanse zelfkantpoëet en alcoholist Charles Bukowski voor het theaterstuk Buk. Parallellen tussen beide dichters zijn niet moeilijk te trekken. “Bukowski is net als ik ook een gozer van de straat. Maar hij was ook een hypochonder. En een misantroop. En ­zuipen hè. Zijn verhalen zijn doortrokken van zwarte humor. Bukowski kun je onmogelijk letterlijk vertalen. Je moet in de huid kruipen. Hij schrijft over de universele weemoed en de vergankelijkheid. Hij was enerzijds natuurlijk ronduit asociaal, maar had wel een groot gevoel van compassie.

Juist ook voor losers. Weemoed is toch de lade waar de meeste gevoelens in schuil gaan. De heimwee naar gloriedagen. De overeenkomst tussen hem en mij is dat we beiden gebruikmaken van de gesproken taal, de straattaal en over dezelfde onderwerpen schrijven. Het grote verschil is dat hij al dood is.”

Zijn dichters als Bukowski en Deelder een uitstervend soort?

“Dat zal toch niet! Er dienen zich alweer hele nieuwe generaties aan.

Podiumdichters, rappers, ‘battlers’, performers. Allemaal jongens van de straat die de grenzen van de taal opzoeken. En het komt zo nu en dan voor dat ik eens iemand tegenkom met een authentieke stem. Dat vind ik zeer vreugdevol. Dus dat komt wel goed. Ik heb niks met fysieke ­agressie.

Vanwege de film die geïnspireerd was op Bukowski’s verhalen, Barfly, denkt men altijd dat hij ook een vechtersbaas was. Hij schreef wel over knokpartijen, maar maakte liever dat hij weg kwam voordat het op een handgemeen uitdraaide.”

Zelf was Deelder ook ooit jarenlang betrokken in een vete met een ­andere grote Rotterdamse dichter, Cor Vaandrager. Naarmate Deelder meer ­succes kreeg als stadsdichter ging Vaandrager, tot dan de ongekroonde koning van de Rotterdamse dichtkunst, zich steeds agressiever tegen hem gedragen. Deelder zou door Vaandrager van een trap zijn geduwd, waarop Deelder een honkbalknuppel naast de voordeur zette, mocht de vechtlustige concurrent op huisbezoek komen.

“Vaandrager was geen vriend van mij, nee”, zegt hij mat. Dan bevlogen: “Maar hij was voor mij wel de grote voorganger! Ik heb aan zijn verdiensten voor de Nederlandse literatuur nooit getwijfeld. Hij duldde gewoon geen andere dichters in de stad. En ik heb hém niet van de trap geduwd, maar hij míj. Ik had kennelijk iets wat hij niet had: schwung. Kijk, een hoop mensen met een geniale vonk hebben iets asociaals, maar ik vind dat je ook met mensen om moet kunnen blijven gaan. Voor hen schrijf >

xxxxxxx Fotobijschriften BLVDMAN

37

INTERVIEW_jules deelder

“Kennelijk had ik iets wat Vaandrager niet had: schwung” je uiteindelijk ook. Hij was in zijn laatste dagen volledig ontoegankelijk geworden. Het is jammer dat hij nooit het grote publiek heeft bereikt waar hij voor zei te schrijven.”

Vaandrager overleed in 1992 aan een longontsteking, ontstaan door uitputting en algehele verwaarlozing.

“De toestand waarin men geen pap meer kan zeggen is te prefereren boven die waarin je dat alleen nog maar kan.” _Xenofobie

Rotterdam schrok onlangs even op. Volgens een persbericht zou Deelder zijn stad de rug toekeren. Hij had het er helemaal gehad en zou zijn ­statige herenhuis in het centrum van Rotterdam inwisselen voor een huis aan de Oudezijds Voorburgwal in Amsterdam! Deelder in het pers­ bericht: “Daar is de boel nog zo ingeslapen dat er tenminste nog wat op te schudden valt! Geen kwaad woord over Rotterdam, maar het sterft er van de boeren. We moeten af van dat stompzinnige gedoe over ons minderwaardigheidscomplex. Ze komen hier iedere keer met dat ‘doe maar gewoon’. Met die opgestroopte mouwen. Maar je kunt veel beter niet gek genoeg doen. Met dat gewone gedoe kom je geen stap verder. Nee, niet alles wat uit Rotterdam komt is goed.”

De stad gonsde. Toch zat het ‘nieuwtje’ wat datum betreft net iets te dicht tegen 1 april aan om er geloof aan te hechten. Alhoewel de NOS direct afreisde om verhaal te halen, geloofde bijna niemand het. Toch wist Deelder met de 1 aprilgrap de vinger even op de zere plek te leggen. Het gaat namelijk helemaal niet goed met zijn nachtelijke volksvertegenwoordiging in de havenmetropool en al helemaal niet met het Rotterdamse bestuur.

“Dat hele nachtburgemeesterschap stelt geen drol meer voor”, vuurt hij af. “Ze zijn hier ook zo zelfvoldaan. Ja, fantastische grote festivals, dat wel. Maar zorgen dat mensen hier ’s nachts aan hun trekken komen? Ho maar. Er heerst hier toch een beetje een dorpse mentaliteit onder de ­beleidsmakers. Alles moet ook veilig en gecontroleerd. Ze pakken het hier op zo veel vlakken fout aan! Je hebt hier inmiddels ontzettend veel potentiële Wilders-aanhangers rondlopen. Dat vind ik bijzonder tegenvallen. Als die mee gaan doen met de gemeenteraadverkiezingen, maak dan je borst maar nat.”

Wat de dichter onlangs ook hevig ontstemde was het nieuwsbericht dat 52 procent van de Rotterdammers nog autochtoon bleek te zijn. “Van die 52 procent zogenaamde ‘autochtone Rotterdammers’ komen de voor­ ouders ook niet allemaal uit Rotterdam! Ik bedoel, autochtone Rotterdammers zijn er al vijfhonderd jaar niet meer. Met dit soort berichten wakker je de xenofobie alleen maar aan. Bovendien vind ik dat die zogenaamde autochtone Rotterdammers ook wel iets meer de ramen mogen openzetten om de wind een beetje door het huis te laten waaien. Je kunt toch niet wereldhaven zijn en als de wereld dan langskomt de deur dichtdoen? De grote volksverhuizing is onstuitbaar in beweging. Daar moet je je niet tegen willen verzetten. Je moet juist meegaan met die beweging. Het enige wat telt is dat we allemaal de pijp uit gaan. Dat is wat ons gelijk maakt! Het is toch niet te idealistisch te veronderstellen dat je die xenofobie met een paar welgekozen woorden zou kunnen wegnemen?

Wat ze hier doen is het juist aanwakkeren. Hoe zou je Marokkanen die hier geboren zijn dan weg willen sturen? Oppakken en deporteren? Dat kan helemaal niet eens!

38

BLVDMAN

“Die Wilders en ‘Leefbaren’; ik kan me daar niet in vinden. Wat mij ­betreft kun je niet tolerant genoeg zijn. Je moet toch in iedereen ook ­jezelf kunnen zien? Bovendien vind ik dat als je zelf niet in staat bent om drie zinnen foutloos Nederlands uit te spreken, je dat ook niet van ­mensen uit Verweggistan moet eisen. Nou hebben ze ineens weer de Nederlandse cultuur ontdekt. Ze hebben er nooit een stuiver voor over gehad en nou dwepen de meest foute figuren er ineens mee. Dat is holle bombast. Daar wordt politiek garen mee gesponnen.”

“De vreemde kan reeds morgen een bekende zijn.”

Alles moet ineens ook allemaal veiliger. Er springt een maf wijf uit een raam in Amsterdam onder invloed van paddo’s en dan wordt er ineens een hele paddenstoelenwet uit de grond gestampt! Nederlanders willen zo graag alles regelen, controle uitoefenen. Ikzelf laat me niet controleren.

Ik houd mezelf wel onder controle!” _De Deeldertjes

En achter die controle schuilt ongetwijfeld ook de hand van zijn eega Annemarie Fok (A.M.C.). Deelder mag zich dan buiten de burgerij wanen als beroepspoëet, toch vraag ik me af waar hij, gezien zijn opmerkelijke hobby’s en ongewone dagindeling, zou zijn geweest zonder de zorgzame hand van zijn vrouw of zonder de verantwoordelijkheid van het vaderschap. Met de geboorte van zijn dochter moest de flamboyante dichter, net als iedereen, ook de rol van kostwinner op zich nemen.

Desalniettemin heeft Deelder, in tegenstelling tot zijn vriend, wijlen Herman Brood, nooit te boek gestaan als een womanizer.

“Nee. Nee,” antwoordt hij kordaat, “ik heb een beetje een hekel aan die gasten die het er zo dik opleggen. Kijk, als je al zolang on the road bent als ik, dan valt er wel eens wat voor. Maar dat is toch anders dan dat je er echt naar op zoek gaat. Annemarie en ik houden het gelukkig al 35 jaar met elkaar uit, en dat is op zich al een hele prestatie. We horen bij elkaar.

Ik heb er een gedicht over geschreven: ‘Voor A.M.C.’ Dat gaat over de eerste keer dat ik haar zag. Dat ik toen zeker wist dat zij het was op wie ik wachtte en dat het altijd al zo was geweest. Echte liefde. Dat was het.

Ik weet zeker dat er weinig vrouwen zijn die het met mij uit zouden houden.

Daarentegen is Annemarie ook niet makkelijk. Maar goed, als je alleen maar een jaknikker thuis hebt... dat is ook niks. Uit pais en vree komt weinig voort.”

“Een broodje warm vlees in koude bloede, zoekt kennis met broodje tartaar om samen oud mee te worden. Uitjes geen bezwaar.”

“Wat het vaderschap betreft: ik redeneer nooit vanuit het vaderschap.

Wat is dat nou? Met mijn dochter Ari heb ik altijd op voet van gelijkheid geleefd. Het krijgen van een kind is een onverklaarbaar wonder. Vanaf het eerste moment dat je je eigen kind onder ogen komt, is er een enorme verwantschap. Dat moet je bij andere mensen altijd nog maar eens zien >

BLVDMAN

39

INTERVIEW_jules deelder

te ontdekken. Dat is niet onder woorden te brengen. Van een kind heb je niets te vrezen. En ja, verantwoordelijkheid, verantwoordelijkheid...

Kijk, als ze er eenmaal zijn, worden ze vanzelf groot. Dat is een zeer geruststellende gedachte. Het krijgen van een kind heeft mijn leven wel veranderd, maar niet mijn manier van leven. En ik heb er een goed ­gedicht aan over gehouden: ‘Voor Ari’.

Lieve Ari Wees niet bang De wereld is rond en dat istie al lang De mensen zijn goed De mensen zijn slecht Maar ze gaan allen dezelfde weg Hoe langer je leeft hoe korter het duurt Je komt uit het water en gaat door het vuur

Aan zíjn productiviteit ligt het in ieder geval niet. Deelder heeft naar eigen zeggen “altijd iets in de machine staan”. “Eigenlijk ben ik altijd aan het werk. Je kunt oneindig lang bezig zijn met een tekst, tot ergernis aan toe. Er zit dan iets te weeën. Er moet iets uit. Als het dan niet klopt, blijf je er net zo lang aan klooien tot het wel klopt. Het is een soort teraardebestelling. Maar als het uiteindelijk lukt, ja, dan voel ik me een waarachtig functionerend mens. Bevoorrecht. Gelukkig heb ik me nooit af hoeven te vragen: wat doe ik hier?”

Naast zijn dichtkunst houdt hij er nog vele schnabbels op na. Als jazzconnaisseur en dj treedt hij overal in het hele land op tot in de late uurtjes, onder andere met New Cool Collective. Tot voor kort had hij zijn vaste draaiuurtjes bij jazz-zender Arrow Jazz FM. Totdat daar onlangs de stekker uit werd getrokken. Weer een inkomstenderving. “Daar krijg ik nog een hoop geld van. De directeur rijdt nog steeds in een grote auto door Den Haag, terwijl al zijn dj’s nog een hoop poen van hem krijgen. Alles wordt nu natuurlijk weer op de kredietcrisis gegooid. Toch vind ik het jammer dat het afgelopen is. Nu is jazz helemaal uit de ether verdwenen. Het is niet te hopen dat de frequentie nu belandt in de handen van weer een zender met Jan Smit.” _Stijl

Naar eigen zeggen millimeterde Deelder eind jaren 60 zijn hippiehaar nadat hij de eerste politieagent was tegengekomen met lang haar onder >

Daarom lieve Ari Wees niet bang De wereld draait rond en dat doettie nog lang _De Toekomst

“De toekomst bestaat niet!”, roept hij luid. “Uit het verleden is er geen bewijs van de toekomst, maar het enige wat zeker is, is dat er een toekomst zal zijn. Voor wie dan ook.” Desalniettemin tracht ik het er toch even met hem over te hebben. Deelder zegt in financiële nood te verkeren en ik maak me een beetje zorgen over de innemende, doch fragiele poëet.

Mocht hij willen stoppen dan blijkt hij niet terug te kunnen vallen op een pensioen of een grote sok vol geld. Wat zijn dus de plannen? Onlangs verscheen weliswaar een nieuwe gedichtenbundel van zijn hand, Tussentijds, maar klaarblijkelijk rookt de schoorsteen daar niet het hele jaar van. Waarom heeft Deelder eigenlijk nooit in het buitenland furore weten te maken? Is zijn poëzie zo verankerd in Rotterdam dat het onvertaalbaar is? Waarom stelt hij niet al zijn teksten digitaal beschikbaar? En heeft hij wel een goede manager?

“Die heb ik net voor de tweede keer de laan uit gestuurd”, zegt hij met verwrongen bovenlip. “Dat heeft me weer een hoop geld gekost. Dat wordt nu allemaal pas duidelijk.” Hij zucht nog eens diep. “Tonnen. (...)

Niet dat hij het in z’n eigen zak heeft gestoken, maar puur door nalatigheid zit ik nu met de gebakken peren. Geen aangiftes gedaan, noem maar op.”

Dan veert hij weer een beetje op. “Daarentegen ben ik wel een van de weinige dichters die toch al geruime tijd op een of andere manier van de pen leeft. Met alle nevenactiviteiten die daar uit voortkomen natuurlijk.

Maar het is geen vetpot. Het kan wel aan mij liggen, maar bij nagenoeg alle theaterproducties die ik heb gedaan, zijn de kosten altijd weer de baten overstegen. Men wil wel altijd wat van je, maar vaak blijkt er dan weer geen geld te zijn gereserveerd.”

BLVDMAN

40

INTERVIEW_jules deelder

“De toestand waarin men geen pap meer kan zeggen is te prefereren boven die waarin je dat alleen nog maar kan”

hoop van me op het internet. Het zou leuker zijn als er ook voor zou worden betaald.”

Maar die gedichten, die tot in het oneindige circuleren op het internet, maken hem toch onsterfelijk? “Maar ik heb op dit moment nog met het eindige te maken. Ik moet aan de kost denken, anders pleurt mijn zakie dadelijk om. Bovendien vind ik dat mijn uitgeverij daarin het voortouw moet nemen. Zij zitten in de uitgeverij, niet ik. Maar goed, die zien het internet natuurlijk als een concurrent van zichzelf. Het woord zegt het al: Nieuwe Media. Daarmee verwerp je de oude dus.” zijn pet. Een stijlvol voorkomen heeft hem sindsdien niet meer losgelaten.

“Elke week een pak kopen zit er niet in, maar jaarlijks koop ik er toch wel een aantal. Het moeten wel tijdloze maatpakken zijn. Het is een ­geweldig gevoel als je iets aantrekt en denkt: godverdomme, dat zit goed! Daar is toch niks mis mee? En het is toch ook prettig voor de ­medemens, mensen met stijl? Het fleurt het straatbeeld wat op. Wanstijl kan soms ook aantrekkelijk zijn, maar is altijd van voorbijgaande aard.

Stijl is ook een uitdrukking van evenwicht. Mijn kleding is onderdeel van de poëzie. Het moet rijmen. Ook al is het niet met eindrijm. Als je de dingen met elkaar kunt rijmen, zie je de verbanden van het leven die het logische overstijgen.”

De dichter zul je niet snel in pyjamabroek de voordeur zien opendoen.

“Maar wel in mijn ochtendjas! Daar heb ik een hele collectie van. Ik loop overdag vaak lang in mijn ochtendjas. Kleed ik me pas ’s avonds aan als ik op pad moet. Anders kreukelt de hele boel als ik daar de hele dag al in rondloop. Als ik m’n nest uitkom en niet hoef op te treden en nergens naartoe moet, dan bestaat de kans dat ik me de hele dag niet aankleed.

Het kan gebeuren dat ik drie dagen in mijn kamerjas loop. Ben ik aan het werk geslagen en kom ik niet meer aan aankleden toe. Dan doe ik ook niet meer open.” _Tussen 0 en 1

Levend in de almaar uitdijende expansiedrift van de hedendaagse digitale wereld, is het heilzaam te praten met iemand die zo fel gekant is tegen de wereld van de bytes. Waar andere schrijvers het world wide web roemen om de eindeloze hoeveelheden kennis en informatie, stelt Deelder: “Maar de gang naar de bibliotheek was toch ook niet erg?” En hoewel hij zijn mechanische schrijfmachine jaren geleden al heeft ­ingeruild voor een elektrische Brother, is hij toch wars van een digitale variant.

Zou het internet niet juist ten voordele van zijn bekendheid als dichter kunnen werken? “Ik moet er toch niet aan denken dat Google mijn gedichten gaat zitten vertalen. Bovendien circuleert er ongevraagd al een

41 BLVDMAN

Ik doe er een schepje bovenop. Het kan toch niet zo zijn dat hij compleet wars blijft van de geneugten van de elektronische snelweg? Er bestaat nu een boekwinkel, dram ik voort, die geen boeken meer in de kasten heeft, maar die ter plekke drukt, in originele staat, met kaft, typografie...

Voordat ik verder kan gaan, onderbreekt hij me. “Ik weet niet of het ­allemaal wel zo gunstig is voor de mens dat al die kennis zo snel voorhanden is. Als je op iets onmiddellijk antwoord kunt krijgen, denk je er zelf niet veel over na. Internet zal zeker niet gunstig blijken te zijn voor het improvisatievermogen en de fantasie van kinderen. Het is hetzelfde als met een calculator. Wat heb je nou liever, dat je het zelf kunt uitrekenen of dat zo’n machine dat doet? Dadelijk is er geen kind meer die kan hoofdrekenen of zelf oplossingen weet te bedenken. Met internet kun je op je reet blijven zitten, hoef je voor niks meer de deur uit. Maar wil je dat? Dan mis je toch helemaal de alchemie van het op pad gaan?”

Maar biedt de computer de mens niet juist meer ruimte en tijd om te ­kunnen fantaseren of mediteren over de belangrijke zaken des levens? Ik ben niet te houden. De pc is toch uiteindelijk een gereedschap? Of had je liever nog met inkt en ganzenveer geschreven dan met een balpen? En is het niet waanzinnig dat je midden in de nacht een antwoord kunt vinden op het net, terwijl je er anders dagen onderzoek naar had moeten doen?

“Je kunt er beter zelf de hele nacht over nadenken. Maar goed, het zal ook wel z’n voordelen hebben. Ik hoop alleen dat toekomstige generaties een minder materialistische houding zullen hebben. Voorlopig zie ik dat niet veranderen. Er zijn zoveel nutteloze dingen in omloop die we helemaal niet nodig hebben! Naarmate mensen meer kregen, zijn ze elkaar minder het licht in de ogen gaan gunnen. Als het minder gaat met de mens hebben ze meer gevoel voor elkaar. Is het nu zo moeilijk te zien waar het hedendaagse ‘toegenomen geweld’ door komt? Geweld is ­dagelijkse kost in de huiskamer. Onder andere door computerspellen voor kinderen waarin je zoveel mogelijk mensen voor z’n raap moet schieten. Dan is het toch niet zo vreemd dat er daar een paar idioten zijn die doordraaien en overgaan tot extreem geweld? Het zijn ook juist die controlefreaks die terrein winnen met computers! De logicadiscipelen.

Maar ik zeg: ‘Er is meer tussen 0 en 1.’”