Inspector Mike
REPORTAGE
tekst Michael Barzilay fotografie Rob Mertens
Oud-werknemer en museumgids bij Philips, Cor Wijnen, ziet het licht.
Directeur Licht van Philips, Frank van de Vloed: ‘We stoppen met de gloeilamp.’
Inspector Mike onderzoekt het nieuwe licht.
Groen licht voor de nieuwe lamp Nu diverse landen de gloeilamp in de ban hebben gedaan, is het charmante maar verkwistende peertje na meer dan een eeuw trouwe dienst op sterven na dood. De grote vraag luidt: welke lamp zal de 21ste eeuw gaan claimen? goodies zomer 07 • 162
Anno 2007 is het huishouden voor milieuactivisten, groene beleidsmakers en duurzaamheidsdirecteuren het speerpunt van de oorlog tegen het broeikaseffect geworden. Niet geheel onterecht, want wie de huiskamer aanpakt, wint de wereld, zo is de redenering. Landen als Australië en Duitsland hebben daarom de gloeilamp uitgeroepen tot ampulla-non-grata. Het sfeervolle glazen peertje met het gloeiende metaaldraad hoort namelijk in het rijtje grootste huishoudelijke milieuvervuilers ter wereld. Twintig procent van de mondiale elektriciteit gaat op aan verlichting, terwijl het overjarige peertje daar slechts 4 procent van gebruikt voor licht en 96 procent verspilt aan overbodige warmte. De gloeilamp moet dus het veld ruimen voor schonere alternatieven. Het zou Nederland alleen al zo’n twintig miljoen ton CO2-uitstoot per jaar schelen als iedereen de gloeilamp zou vervangen voor een spaarzame lamp. Tijd voor actie dus.
Waar gaat het naartoe met de lamp? Voor die vraag moeten we natuurlijk naar lichtstad Eindhoven. Voordat lichtmultinational Philips zich daar vestigde nog een klein gehucht, maar bij de gratie van de gloeilamp uitgegroeid tot een heuse wereldstad. En waar anders dan in het lampenmuseum kunnen we de lange levensloop van een van de meest verkochte producten aller tijden overzien. Oud-werknemer van Philips Cor Wijnen, meer dan vijfentwintig jaar verbonden aan de gloeilamp, geeft ons een rondleiding langs de talloze lampmodellen. De eerste kooldraadlamp uit 1885 werd vervangen door de wolfraamdraadlamp. De filmsetgloeilamp van 20.000 watt met een diameter van zo’n veertig centimeter belichtte een complete filmset als een klein zonnetje en slokte destijds evenveel energie op als 500 huishoudens. We hebben het over de eerste spaarlamp uit 1921 met een ingebouwde
condensator die het stroomgebruik al beperkte. Wijnen veert bij elke lamp op alsof er hemzelf een licht opgaat. Het moge duidelijk zijn, Cor is gek op de glazen bolletjes met schroefdraad. Hij denkt terug aan zijn peuterjaren: ‘Ik kan me nog herinneren dat we een gloeilamp hadden boven de eetkamertafel en als die aanging moest het strijkijzer uit.’ Toch vindt hij het nog wat voorbarig om definitief afscheid te nemen van het vertrouwde lichtpeertje. ‘De gloeilamp zal in heel veel toepassingen zijn tijd nog wel meegaan. Bovendien bestaan de kaars en de olielamp toch ook nog?’ SPAARLAMP IN EEN JAAR TERUGVERDIEND
Directeur Licht van Philips Nederland, Frank van der Vloed, heeft er minder moeite mee het meest succesvolle product van het lichtconcern uit te faseren: ‘We hebben het een paar maanden geleden in Brussel aangekondigd. Als het aan ons ligt, stoppen we binnen tien jaar met de productie en verkoop van de gloeilamp. In 1980 hebben we als eerste de fluorescentielamp (een soort opgerolde tl-lamp) op de markt gebracht. We zijn nu dus al zo’n 27 jaar bezig deze spaarlamp aan de man te brengen. Een Nederlands goodies zomer 07 • 163
‘Toch was daar ineens Bill Clinton met een brandend ledlampje’
Achterkleinzoon van Anton Philips, Frans Otten met zijn nieuwe ledlamp.
huishouden heeft gemiddeld veertig lichtpunten, maar slechts vier daarvan zijn een spaarlamp. Dat gaat veel te langzaam. Daarom doen we nu een beroep op de publieke opinie en de politiek om ons daarbij een handje te helpen.’ De spaarlamp heeft al jaren een imagoprobleem, weet ook Van der Vloed. ‘Met name de eerste spaarlampen waren niet sexy genoeg. Van die enorme lichtbulken die niet in elk armatuur pasten en licht dat veel te kil was. Dat imago is een beetje blijven beklijven, terwijl die problemen vandaag de dag allemaal zijn opgelost. Het is eigenlijk zeer triest dat nog zoveel mensen de spaarlamp laten liggen. De investering verdien je in een jaar terug! Wanneer verdien je nu iets binnen een jaar terug? Het is ook werkelijk ongelooflijk dat de overheid nog enorm veel lichtpunten in openbare gebouwen en straatverlichting creëert op basis van de oude technologie. Dat dit soort dingen nog gebeurt.’ OVER TWINTIG JAAR IS ALLES LED
Inmiddels heeft een nieuw soort huiskamerlamp het levenslicht gezien, de led (light emission diode). Het is ontstaan uit de signaleringsverlichting van de informatie technologie en bestaat geheel uit acht minuscule chips die meer dan 50.000 uur meegaan. Helaas is ledverlichting ‘nog niet genoeg doorontwikkeld voor grootschalig huishoudelijk gebruik’. Toch was daar afgelopen winter ineens Bill Clinton op Nederlandse bodem om aandacht
én geld te genereren voor zijn stichting de Clinton Climate Initiative met een brandend ledlampje in de vorm van een gloeilamp in de hand. Klaarblijkelijk ziet de populaire ex-president van de Verenigde Staten er wel brood in. Van de Vloed: ‘Dat kan zijn, maar wij hebben geconstateerd dat de tijd nog niet rijp is voor ledverlichting. We investeren momenteel wel enorm veel tijd, geld en capaciteit in de innovatie van leds, maar die heeft nog geen duidelijke consumentenpositie en de hoeveelheid licht die er uitkomt ten opzichte van de spaarlamp is nog veel te laag. Je kunt er bijvoorbeeld niet goed bij lezen. Ik verwacht nog heel veel van de spaarlamp, maar heb wel de overtuiging dat over twintig à dertig jaar alles led is. Op het moment dat de lichthoeveelheid daarvan toeneemt en de kosten in aanschaf omlaag gaan zal het gebruik stormachtig toenemen.’ Frans Otten van Lemnis Lighting, die de Pharox ledlamp produceert, denkt daar anders over. ‘Het is een 3,5 wattlamp die evenveel licht geeft als een 40 wattlamp, daar kun je wel degelijk goed bij lezen. Voor kantoren heb je natuurlijk meer watt nodig, maar daar wordt hard aan gewerkt. Naarmate de individuele lichtdeeltjes beter worden, zullen er al snel 60 en 100 wattlampen verschijnen, al is dat nu nog even toekomstmuziek. Dat we nu al met 3,5 watt ledlicht in zo’n kleine behuizing toch geen warmteprobleem hebben, is eigenlijk het innovatieve van dit product. Dat maakt deze lamp uitermate geschikt voor de huiskamer.’ AZIË VEROVEREN
Otten is er heilig van overtuigd dat zijn lamp de wereld gaat veroveren, ondanks de hoge prijs (€ 29,95). ‘Onderzoek wijst uit dat onze ledlamp veel schoner is in gebruik en productie dan de normale gloeilamp of spaarlamp. Bovendien biedt de led nu al meer rendement dan welke lamp ook.’ Hij rekent ons voor: ‘Je bespaart op je energierekening twaalf euro per jaar per lamp, dus de kosten van de aanschaf heb je binnen tweeënhalf jaar terugverdiend. Daarna heb je nog zo’n dertig tot veertig jaar plezier van de ledlamp.’ De lamp zit ondernemers Frans Otten en neef Warner Philips in het bloed, want als achterkleinkinderen van Gerard en Anton Philips doen zij in handelsgeest niet onder voor hun overgrootvaders. Reisden de grondleggers van Philips begin twintigste eeuw naar het verre en donkere Rusland om de gloeilamp aan de man te brengen, zo reizen Frans en Warner regelmatig naar het verre Oosten om daar hun eigen Pharox ledlamp te slijten. goodies zomer 07 • 165
‘In de toekomst zijn ledlampen geïntegreerd in de woning’
Frans Otten: ‘In de toekomst ziet de huiskamerverlichting er totaal anders uit.’
Pharox-lampen dan bespaart Nederland jaarlijks 1,5 miljard KWh aan energie bij vier branduren per dag. Dit is gelijk aan het jaarlijkse energieverbruik van alle huishoudens in Amsterdam.’ Om de uiterst kostbare ledlamp in de markt te zetten heeft Frans een ludiek plan bedacht. ‘We hebben Aad Oubourg van Princess gevraagd iets met onze verlichting te doen. Hij heeft een afzetmarkt in zo’n 75 landen en hij laat er een designlamp van maken door diverse topontwerpers, waaronder Jan des Bouvrie. Krijgt het ook een beetje iets glamoureus.’ NIEUWE LED DESIGNLAMP
Otten: ‘In Azië hebben ze veel meer oor voor duurzaamheidsinitiatieven dan wij. India en China samen vertegenwoordigen een derde van de wereldbevolking, dus daar scheelt het nogal wat aan elektriciteitscapaciteit als zij van de gloeilamp zouden overstappen op onze ledlamp.’ METAMORFOSE IN VERLICHTING
Toch treedt Otten niet helemaal in de voetsporen van zijn voorouders. ‘Een groot lichtbedrijf worden is niet ons doel, die zijn er al genoeg. We willen de traditionele lichtbedrijven wel bewegen zo snel mogelijk over te stappen van gloei- en spaarlampen op ledverlichting. Weliswaar met onze technologie, maar elke beweging in dit segment komt ons allen ten goede.’ De verlichting van een huis zal er volgens Otten in de toekomst totaal anders uitzien. ‘Elk huis dat vandaag de dag nog wordt gebouwd, gaat uit van dezelfde soort verlichting, namelijk een fittinglamp. Dat is eigenlijk zeer achterhaald. In de toekomst zullen we de energie opvangen met zonnepanelen op het dak en binnen weergeven via ledpanelen die zijn geïntegreerd in de woning. Vanuit die optiek hebben wij gezegd, laten we nu al beginnen met een hele simpele vervanging voor huisverlichting. Gewoon een fittinglamp, je draait de 40 en 100 watt lamp eruit en je draait onze ledlamp erin. Als elk Nederlands huishouden vier gloeilampen zou vervangen door
Ondernemen is entertainen, is het credo van de man die diverse onderscheidingen ontving voor zijn onconventionele manier van zakendoen. Als iemand de nieuwe ledlamp van Lemnis Lighting de juiste stuwkracht kan geven dan is het Aad Ouborg. ‘We zijn er nog niet helemaal uit’, zegt hij peinzend, ‘we hebben diverse ontwerpers opdracht gegeven een aantal lampdesigns te maken, maar een definitieve keuze hebben we nog niet gemaakt. Ook met Jan des Bouvrie zijn we er nog niet uit. Toch, eind van het jaar, voor de donkere kerstdagen, willen we de nieuwe lamp al presenteren. Hij zal tussen de 100 en 200 euro moeten gaan kosten. Een losse ledlamp is behoorlijk prijzig, dus heb ik gezegd, dan gaan we voor een mooi design, waarbij het ledlicht integraal is opgenomen in de lamp zelf. Dan voel je de prijs van de led’s niet zo en heb je wel een mooie designlamp. Ook het materiaal van de lamp dient zo duurzaam mogelijk te zijn.’ Na verloop van tijd neemt het gesprek een bijzondere wending en komt Aad met een lumineus idee: ‘Waarom maken we er samen niet een leuke ontwerpwedstrijd van?’ Ja, roep ik direct enthousiast, dan noemen we het ‘groen licht voor de nieuwe lamp’. Bij deze dus... de Goodies Ontwerpwedstrijd voor een nieuwe Design Ledlamp!
Goodies Ledlamp Ontwerpwedstrijd Lever drie ledlampontwerpen in waarbij het licht integraal is opgenomen in het armatuur. Wellicht rolt jouw ontwerp straks van de lopende band bij Princess! Kijk voor alle informatie op: www.goodies.nl
goodies zomer 07 • 167