reizen• groene stad
Kopenhagen op kop
Lars Schmidt
kopenhagen YJSVdef.indd 1
03-04-2008 22:15:32
Zeg Kopenhagen en je zegt groen. Tien redenen waarom je deze (of volgende) zomer naar deze heerlijke stad zou moeten. tekst Michael Barzilay fotografie Frank Hanswijk
kopenhagen YJSVdef.indd 2
03-04-2008 22:15:41
Bij aankomst in de Deense hoofdstad zul je de duur-
zaamheid niet direct ervaren. Toch is de stad ervan doordrenkt.
Boven: Kopenhagen heeft het hoogste percentage fietsers van alle Europese steden. Links: 1 Op de 5 hotels in Kopenhagen heeft de ‘groene sleutel'. De fauteuils in deze lounge zijn van de wereldberoemde Deense designer Arne Jacobsen.
kopenhagen YJSVdef.indd 3
03-04-2008 22:15:47
M
et Lego, Bang & Olufsen, Danisco, de roemruchte islamcartoons, Carlsberg, de voetballers Lerby en Arnesen en natuurlijk het onverschrokken vikingverleden zetten de Denen zichzelf op de kaart. Maar net zo goed met duurzaamheid. Bij aankomst in de Deense hoofdstad zul je de duurzaamheid niet direct ervaren. Toch is de stad ervan doordrenkt. Maar de Kopenhagenaar pocht er niet mee. Duurzaam leven is gewoon. Vanuit het vliegtuig zie je voor de kust van Kopenhagen wel 20 windturbines van Vestas staan: de stad haalt 20 % van haar energie uit wind. Daarnaast draait de stad op een combinatie van vernuftige energiesystemen, waarbij windenergie gekoppeld is aan een waterfiltersysteem en een onderaards stoomstelsel dat duizenden huizen van warmte voorziet. Kopenhagen is een groene droom, terwijl veel andere Europese steden nog in een nachtmerrie van besluiteloosheid verkeren. De stad won de European Environmental Management Award en heeft niet voor niets de internationale Klimaatconferentie 2009 binnengehengeld. Is Kopenhagen de duurzame hoofdstad van Europa? Dat zou best wel eens kunnen kloppen. De economie groeit maar door, maar de CO2-uitstoot niet!
1.
Op de pedalen Je ziet er meer fietsen dan auto’s. Weer of geen weer, eenderde van de Kopenhagenaars legt het woon-werkverkeer per fiets af en dat is zo’n beetje het hoogste percentage van alle geïndustrialiseerde Europese steden. Slechts 30 % rijdt er auto, 33 % gaat met het openbaar vervoer en 5 % loopt! Elke doordeweekse dag toert er vanaf zeven uur ‘s morgens een peloton fietsers over de Norrebrogade. En daar is ook ruimte voor. Fietspaden zijn bijna even breed als autowegen! Deze maand start de stad met een nieuw fietsproject: de Citybike. Overal in de stad vind je fietsstandplaatsen waar je voor een kleine borg van 3 euro een fiets kunt pakken. Op plaats van bestemming lever je ‘m weer in bij de dichtstbijzijnde standplaats. Niet voor niets dus dat Kopenhagen is uitgeroepen tot meest fietsvriendelijke stad van Europa!
2.
De betere hotels In 1994 al lanceerde Denemarken een certificaat voor groene hotels: The Green Key. Eén op de vijf hotels heeft deze groene sleutel inmiddels in bezit. De hotels voldoen aan eisen ten aanzien van zaken als: gebruik van chemicaliën, water en energieverbruik, afvalrecycling en de bereiding van voedsel. Extra punten krijgt men wanneer ingrediënten van eigen bodem worden ingekocht. Voor de manager van Hotel GuldsmedenBertrams, Karen-Marie Ragn, waren die reglementen niet nodig. Het hotel was al jaren groen bezig. ‘Wij vinden het niet meer dan normaal dat je spaarzaam met energie en water omgaat. Onze hele menukaart bestaat uit biologische ingrediënten. Het biologische brood dat we in ons winkeltje verkopen is bekend in heel Kopenhagen. In de kamers staan onze eigen handgemaakte biologische shampoos, douchegels en crèmes. We willen 100 % organisch zijn.’ Daarnaast steunt de hotelketen de Childrens Heart Foundation. Elke gast wordt vriendelijk verzocht om een kleine bijdrage te doen voor onderzoek naar hartproblemen bij kinderen. Om het half jaar verdubbelt het hotel dit bedrag. Niemand van het hotelpersoneel draagt werkkleding of een naamplaatje. ‘Dat creëert alleen maar afstand,’ zegt Karen. ‘Iedereen die hier binnenkomt moet het idee krijgen opgenomen te worden in een gezellige familie.' www.hotelguldsmeden.com.
goodies mei 08 • 73
kopenhagen YJSVdef.indd 4
03-04-2008 22:16:01
3.
Uit zonder kater Bier, ‘øl’, is bij de Denen de populairste drank. Het Engelse woord ‘ale’ is zelfs afgeleid van ‘aul’: het Vikingwoord voor bitter. Het grootste biermerk Carlsberg, waar ook Tuborg onder valt, is het meest bestelde biertje, maar organisch bier neemt een flinke spurt. Ook Carlsberg heeft een nieuwe reeks van biologische bieren onder het merk Jacobsen. Ook het jonge biobiermerk Pallas is enorm populair. De nieuwste bierbrouwerij ØrbÆk produceert bovendien biologische frisdrank. Voor biologische cocktails is de trendy cocktailbar Aura aan de Radhusstraede een must. Café Victor aan de Ny Østergade is weliswaar niet compleet ecologisch verantwoord, maar het is de plaats waar de cellebrities samenkomen en je kunt er heerlijke biologische bieren drinken. In deze buurt vind je de chiquere uitgaansgelegenheden. Voor de hippies onder ons is er ook nog zoiets als de vrijstad Christiania. Het is een semi-onafhankelijke enclave in de binnenstad van Kopenhagen, ontstaan uit de krakersbeweging. De bekendste 'straat' in Christiania is Pusher Street, waar vrijelijk softdrugs wordt verhandeld. De buurt kent een vorm van zelfbestuur, alhoewel toenemende razzia’s van de politie het de inwoners tegenwoordig steeds lastiger maken. Het attractiepark Tivoli middenin Kopenhagen is wereldvermaard. Dat het park 's avonds door 115.000 oude gloeilampen wordt verlicht is dan weer een beetje jammer.
4.
Bewust gebouwd ‘Vaak wordt duurzaamheid er aan het eind van een bouwproject een soort van opgeplakt’, zegt de woordvoerster van het Ministerie van Klimaat en Energie, Ida Ebbensgaard. ‘In Kopenhagen wordt het milieu er vanaf het begin in betrokken. Bijna alle grote gebouwen die in Kopenhagen in het nieuwe millennium zijn verrezen, hebben een voorbeeldfunctie als het om duurzaam bouwen gaat. Er wordt goed gekeken naar duurzaam design, bouwmaterialen en de interne klimaathuishouding, bijvoorbeeld door met grondwaterkoelsystemen en warmteopvang te werken.’
Ida raakt niet uitgepraat over het Nieuwe Operahouse in de Kopenhaagse Haven. Over de non-toxic materialen, de lichaamswarmte van de bezoekers die wordt opgevangen en opnieuw circuleert, het waterfiltersysteem, de groene energievoorziening. Het is het allernieuwste duurzame paradepaardje van Kopenhagen. Merkwaardig aspect van dit operagebouw is dat het volledig met privégeld gebouwd werd.Namelijk met het geld van de gepensioneerde reder Mærsk Mc-Kinney Møller, de rijkste man van Denemarken. Kostprijs: 335 miljoen euro. De architect van het nieuwe muziektheater Henning Larsen is een crack op het gebied van duurzaam bouwen. Momenteel werkt hij aan het multi-flexibele demogebouw, het Deense Technologische Instituut, dat klaar zal zijn met de Verenigde Naties Klimaattop in December 2009. Het gebouw moet Denemarken internationaal leider op het gebied van duurzaam bouwen maken. The Royal Library, ook wel The Black Diamond genoemd, aan de Søren Kierkegaard Plads laat de eerste schreden zien van het duurzame Deense bouwen. Je krijgt het nog druk als je alles wilt zien.
5.
Goed-koop Kopenhagen (Deens: København) betekent koopmanshaven. Dat belooft dus heerlijk shoppen! Maar hoe zit het eigenlijk met bioshoppen? In 2003 startte de stad het project ‘Ethnic Shop Environment Ambassadors’. 5 Etnische winkeleigenaren uit Nørrebro onderzochten hoe een winkel te runnen die zo min mogelijk beslag legt op het milieu. Sindsdien fungeren deze 5 als ambassadeurs van eco-winkels en lopen er honderden projecten om winkels milieuvriendlijker te krijgen. Nadeel: de winkels zijn lang niet altijd direct als ecowinkel te herkennen. Supermarktketen Irma claimde onlangs een wereldrecord in verkoop van biologische producten. Van alle verkochte producten is 34,2 % biologisch en in Kopenhagen zelfs 46,1 %! Wil je lekker bioshoppen en er superhip bij lopen? Ga dan naar CommonZenz aan de Jægersborggade. Dat is een lifestyle boetiek waar ze de leukste milieubewuste mode, sieraden, cosmetica, schoenen verkopen. Respect voor de natuur en de gezondheid van de consument staan voorop. Ga voor verantwoord lekkere verwennerij naar de Pureshop aan de Grønnegade. Sungifu aan de Fiolstræde. De leukste winkelstraten vind je in de Kronprinsengade en aan de Strøget. Gebruik de monumentale ronde toren, oftewel Rundetårn als ijkpunt; het is het epicentrum van één van Europa’s langste winkelstraten. Shop till you drop dus!
goodies mei 08 • 74
kopenhagen YJSVdef.indd 5
03-04-2008 22:16:01
Links: De oude koopmanshaven Ny Haven (nieuwe haven) kent vele gezellige terrasjes en vormt het middelpunt van het uitgaansleven. Midden: Het biologische oerbrood van het winkeltje in hotel Guldsmeden-Bertrams is beroemd in de hele stad. Onder: Het Nieuwe Operahouse, waar zelfs lichaamswarmte wordt opgevangen en opnieuw gecirculeerd.
'Vaak wordt duurzaamheid er aan het einde van een
bouwproject opgeplakt. Wij betrekken het er vanaf het begin in' Lars Schmidt
kopenhagen YJSVdef.indd 6
03-04-2008 22:16:01
Het blijft een rare gewaarwording. Een
metro zonder chauffeur
Boven: De hypermoderne metro wordt centraal aangestuurd en voor 70 % gevoed door windenergie. Onder: Twintig windturbines voor de kust leveren energie voor 9.000 huishoudens.
kopenhagen YJSVdef.indd 7
03-04-2008 22:16:19
6.
Elektrisch vooruit Het blijft een rare gewaarwording. Voorin een metro staan met een uitzicht dat niet gehinderd wordt door een chauffeurscoupé. Een chauffeur is er namelijk niet in deze metro van Kopenhagen. De metro wordt door een centraal coördinatiecentrum gestuurd en voor 70 % gevoed door windenergie. Met een topsnelheid van 80 kilometer per uur en een gemiddelde snelheid van 40 kilometer per uur is de Metro het snelste vervoersmiddel in de binnenstad. Dagelijks kiezen 150.000 forensen graag voor dit ultragroene vervoersmiddel. Europese steden als Rome en Milaan en Thessaloniki hebben inmiddels een offerte aangevraagd.
7.
Goed eten Je kunt in Kopenhagen kiezen uit twaalf restaurants met een Michelinster! Het biologische restaurant Geranium kreeg er pas ook een. Het monumentale pand ligt in Kongens Have, het park rond het koninklijke Rosenborg Paleis. De chefkok Rasmus Kofoed verklaart zijn succes: ‘Alles draait om de natuurlijke ingrediënten die we gebruiken. Wilde paddestoelen, noten, wilde strandplanten, zeevoedsel en kruiden uit het bos. Alles is biologisch of biodynamisch en komt uit de lokale omgeving.’ De kok plukt zelf eetbare bloemen uit de paleistuinen en laat zich adviseren door een legertje biologen. ‘Steeds meer restaurants in Kopenhagen gaan nu ook overstag. Maar ja, ik heb de Michelinster, hè.’ BioM is een must voor de bewuste omnivoor. Het is een klein restaurantje in de wijk Østerbro dat bijna biologisch is doorgeslagen. Voedsel, drank, ja zelfs de muurverf is biologisch! Supertrendy is Café Chill Out in Frederiksberg. In hetzelfde gebouw is ook een fitnesscentrum, waar je heerlijke biologische vitamineboosts kunt bestellen wanneer je wat laag in je energie zit. Maar ook de diehard carnivoor die koste wat kost een hamburger wil scoren, kan z’n lol op. Ga naar Peder Oxe op het oeroude plein aan de Gråbrødretorv voor de lekkerste bioburger in town. De biologische schnaps mogen er trouwens ook zijn...
Boven: Biologische topkok Rasmus Kofoed heeft sinds 2 dagen een van de 12 Michelinsterren die Kopenhagen telt. Onder: 150.000 Forensen kiezen dagelijks voor de ultragroene metro, terwijl er helemaal geen bestuurder in zit! Rome en Milaan hebben een offerte aangevraagd en willen hetzelfde systeem.
8.
Windkracht Windenergie is het belangrijkste exportproduct van Denemarken. Vestas (LEGO) levert 23 % van alle windturbines. Voor de kust van Kopenhagen ligt Middelgrunden: een van de grootste offshore windmolenparken van de wereld. 20 Windturbines leveren genoeg energie voor bijna 9.000 huishoudens. Energieconsumenten zijn daarbij mede-eigenaar van de turbine! Verder opende Kopenhagen onlangs een van de meest geavanceerde energiefabrieken ter wereld: Avedore 2 Power Plant. Het futuristische en extreem efficiënte complex combineert hitte, stoom, hooi en gassystemen. Denemarken produceert meer energie dan het land zelf kan gebruiken. Alles wat overschiet, vloeit naar de buurlanden. Behalve als het windstil is natuurlijk. goodies mei
kopenhagen YJSVdef.indd 8
08 •
77
03-04-2008 22:16:39
De duurzame keuken van Whirlpool reduceert het energieverbruik met 70 %. Helaas pas in 2010 op de markt.
Deense minister van klimaat en Energie, Connie Hedegaard: 'Wij hebben een milieuvoorsprong op andere landen.’
9.
Maar maken deze maatregelingen Kopenhagen ook tot duurzaamste stad van Europa? ‘Als je 10 jaar geleden naar deze kanaaltjes had gekeken (wijzend uit het raam) dan had je ervan gewalgd, zo vies. Nu wordt er gezwommen in dat water tijdens de zomermaanden! Next: de ontwikkeling van elektrische auto’s: over 4 jaar moeten alle Denen groen kunnen rijden.’
Groen tot in de keuken Kopenhagen blijkt dé trekpleister voor de nieuwe, groene wereld. Niet alleen vond er maart jongstleden de beurs: Business Opportunities for Sustainable Energy Technologies plaats, eind dit jaar is er ook de Kopenhagen Modeweek, NOIR 2008, met alle grote duurzame modemerken en volgend jaar de VN-klimaattop van 2009. Ook keukenfabrikant Whirlpool besloot onlangs haar allerduurzaamste keuken in Kopenhagen te presenteren. Een keuken die 70 % minder energie nodig heeft! De warmte die de koelkast afgeeft kan gebruikt worden voor het opwarmen van water voor de vaatwasser. De koel/ vriescombinatie heeft verschillende koellades, waardoor minder koude lucht ontsnapt. Bovenop de dampkap is er ruimte voor een eigen herbarium, waarnaar warme, vochtige lucht wordt afgevoerd. En de oven is opdeelbaar in verschillende compartimenten: je gebruikt alleen het deel dat je nodig hebt. Onderin is er plaats voor een waterzuiveringinstallatie. De prijs van de Green Kitchen is nog niet bekend. Volgens Whirlpool kunnen de toestellen ook afzonderlijk aangekocht worden. De eerste toestellen kunnen volgend jaar al verschijnen. De complete Green Kitchen verschijnt eind 2010.
Kort: Kopenhagen is meer dan een groene utopie. Het is een groene vrijstaat, het Mekka voor de ecotoerist, vrijplaats voor innovatie en duurzame anticipatie. Een niet onbelangrijke tip: wil je ook af en toe een groen terrasje pakken, ga dan vooral lekker in de zomermaanden...
10.
Green policy ‘Het komt allemaal niet uit de lucht vallen, hoor', zegt minister van Klimaat en Energie, Connie Hedegaard. 'Tientallen jaren hebben we al een breed politiek draagvlak om het milieu te verbeteren. Dat begon al in de jaren ‘70. In 30 jaar tijd hebben we veel maatregelen genomen ten aanzien van onze energievoorziening, afvalverwerking, landbouw en waterfiltersystemen. Dat betaalt zich nu uit. Wij waren het allereerste land ter wereld met een milieuministerie. Daardoor hebben we een voorsprong op andere landen. Met de politiek dwing je bedrijven met nieuwe oplossingen te komen. De snelst groeiende bedrijven zijn de bedrijven die deze kennis exporteren. Eenderde van alle landwindmolens op deze planeet komt uit Denemarken. Ook onze afvalwatersystemen vinden veel aftrek. Uit de cijfers blijkt dat Denemarken een enorme economische groei doormaakt, terwijl de energieconsumptie al 25 jaar hetzelfde is gebleven: dat is uniek in de wereld! En vooral van groot belang voor landen als China en India. goodies mei
kopenhagen YJSVdef.indd 9
Het Koninklijke Theater (1748) is bijna elke avond tot de nok toe gevuld. 08 •
79
03-04-2008 22:17:05