Spoolde enWavin

Ir. KELLER EN ZIJN REVOLUTIONAIRE UITVINDING IN SPOOLDE

Hans Davidson

Op weg naar het Gymnasium Celeanum, vanuit de Oude Veerweg, had ik, ter hoogte van het gebouw van de Waterleidingsmaatschappij Overijssel, twee mogelijke wegen, verder naar de Veerallee of het ‘’geheime’’ smalle glibberige paadje langs de Willemsvaart. Ik koos meestal het laatste. Ik wist toen nog niet dat in dat gebouw een fabricageproces was uitgevonden dat voor altijd de transportatie en verwerking van vloeistoffen zou veranderen.

Ir. J.C. Keller (1899-1977)

Johan Keller werd geboren in Apeldoorn en, na de HBS, studeerde hij af als civiel ingenieur in Delft. In 1924 werd hij directeur van de gemeentebedrijven van Hoogeveen, waar hij aan vele projecten leiding gaf. Hij blonk zo uit in die functie zodat hij in 1930 werd aangesteld als directeur van de Waterleiding Maatschappij Overijssel (WMO), een functie die hij heeft gehouden tot zijn pensionering in 1966. Hij werd meteen geconfronteerd met verschillende problemen wat betreft de regionale watervoorziening, vooral voor het platteland. Dat maakte de aanleg van een uitgebreid buizenstelsel noodzakelijk, dat zo goedkoop mogelijk, maar ook efficiënt en duurzaam moest zijn. Overijssel, in de dertiger jaren, behoorde tot de meest onrendabele drinkwater voorzieningsgebieden in Nederland. Het probleem was corrosie van de buisleidingen die alle van metaal waren gemaakt. Zo waren in grote delen van de provincie gietijzeren hoofdleidingen, ijzeren, loden of koperen dienstleidingen, allemaal aangetast door de zure grond. Het probleem was zodanig dat een belangrijk deel van het gewonnen

water nooit zijn bestemming bereikte. Keller zocht naar een oplossing door nieuw materialen te testen. Zijn eerste keuze was, vreemd genoeg, papier. Hij gaf dat onderzoek na vier jaar op en ging zich richten op plastic, met name PVC, een flexibel en eenvoudig te bewerken materiaal. Hierdoor was het toepasbaar in vele commerciële producten.

Polyvinylchloride (PVC). Hoewel PVC al in de 19e eeuw bij toeval ontdekt was, werd pas in 1926 een industriële fabricagemethode uitgevonden. Tegenwoordig is PVC het derde meest gebruikte plastic. Toepassingen zijn onder andere buizen voor drink- en afvalwater, irrigatie, elektrische bedrading, behang (vinylbehang) en vloerbedekking zoals zeil. In de medische praktijk heeft PVC rubber en glas bijna geheel verdrongen, vooral in gesteriliseerde artikelen. Ook is het een belangrijke factor in de bouw-, auto- en speelgoedindustrie en als verpakkingsmateriaal. PVC is goed herbruikbaar. Dunne en dunwandige buizen werden al op beperkte schaal in Duitsland gemaakt voor geleiding van elektriciteit maar Keller kan geen bedrijf vinden dat bereid is om druk- en corrosiebestendige buizen met een grote diameter voor een betaalbare prijs te maken. Hij besluit dan dat zelf te proberen. De werkplaats van de WMO wordt gesticht en uitgebreid, en

Het oude WMO-gebouw

verhuist tenslotte naar het Engelse Werk. Hij koopt zijn eerste plastic extruder in 1952. Een extruder is een machine waarin plastic wordt gesmolten en dan continu uitgeperst wordt door een matrijs, zoals een buis of een staaf. De extruder, gekocht in Luxemburg, is niet functioneel en totaal ongeschikt om de grote, dikwandige buizen te maken waarnaar hij zoekt, maar, tezamen met zijn medewerkers, krijgt hij wel de ervaring om met succes een tweede eigengemaakte machine te maken. In 1954 zijn het er vier en de eerste 2 kilometer lange PVC buis wordt door de IJssel gelegd. Al gauw wordt het succes van de WMO buizenfabricage bekend en arriveren er in grote getale verzoeken uit binnen- en buitenland voor hun producten, te meer omdat ze de helft van van de marktprijs kosten en een levensverwachting van tenminste 100 jaar hebben. De WMO kan meer produceren dan nodig is voor de eigen behoefte en maakt nu ook PVC drainagebuizen, elektrobuizen, afvoer- en filterbuizen. Veel oude, koperen buizen worden vervangen en dat brengt veel geld op voor verdere plastic ontwikkeling.

De Wavin fabriek in Hardenberg

plek waar de Wavin fabriek in 1956 wordt gebouwd. Het beslaat een oppervlakte van 11 hectare en wordt op 12 oktober 1957 officieel geopend. In 1973 komt daar nog eens 14 hectare bij. Wavin wordt en blijft de grootste fabrikant van PVC buizen in Europa. Over de jaren heeft Wavin veel veranderingen gekend. Een aantal andere producten werd toegevoegd: folie, kratten, zakken, verpakkingen, vloertegels om er maar een paar te noemen. Maar in 1994 werd het duidelijk dat diversiteit niet werkte voor Wavin; andere branches werden afgestoten en sindsdien concentreert de firma zich alleen maar weer op kunststof leidingssystemen.

Wavin

Dit succes leidt tot een dilemma: is het verantwoord dat een openbare nutsorganisatie als de WMO naast de taak waarvoor deze is aangewezen, ook een commerciële en industriële business voert? En is het verstandig om door te gaan met een onderneming die zich kan uitbreiden op een schaal, groter dan de WMO zelf? Andere buizenfabrikanten klagen ook over wat zij oneerlijke concurrentie noemen. Het is duidelijk dat de plastic buizenfabricage zelfstandig moet worden en zo wordt op 25 maart 1955 de vennootschap Wavin opgericht. De naam is een combinatie van ‘’WAter’’ en ‘’VINylchloride’’. Aandeelhouders zijn de WMO, een metaalbuizenfabriek en een dochteronderneming van Shell. Ir Keller wordt directeur en blijft dat tot zijn pensionering. Het hoofdkantoor is in Zwolle, eerst in een architectonisch uniek gebouw in Holtenbroek, dat onder veel protest wordt afgebroken ten behoeve van een zorgcentrum, en dan in de huidige locatie op het Stationsplein.

De fabricage blijft aanvankelijk in het Engelse Werk, maar als dat te klein is wordt Hardenberg, een economisch probleemgebied met veel werkeloosheid, de Tegenwoordig is de Wavin Groep een multinational met 6.200 werknemers met vestigingen in 25 Europese landen en commerciële associaties over de hele wereld. De omzet in 2019 was 1.3 miljard Euro’s met een winst van 81.5 miljoen. De aandelen Wavin zijn in vele verschillende handen geweest. Overgenomen door Mexicochem in 2011, blijft het een Nederlands bedrijf, een commerciële triomf die zijn oorsprong vond in een onopvallend gebouw in Spoolde.

Op 1 januari 1977 overlijdt Ir. Johan Christiaan Keller op 77 jarige leeftijd. Net zoals Anthonie van Leeuwenhoek de microscoop niet heeft uitgevonden, maar deze heeft toegepast voor wetenschappelijk onderzoek, heeft Keller de PVC buis niet uitgevonden maar toepasbaar gemaakt voor het huidige wereldwijde gebruik als leiding. Daarin ligt zijn verdienste. De Wavin Nederland Productielocatie is gevestigd in Hardenberg, aan wat nu de J.C. Kellerlaan heet.

Bronnen: • Dr. J.F.P. Dijkhuis. De Geschiedenis van een Idee. Waanders, Zwolle. • Wikipedia – Wavin • Stichting Historische Projecten Hardenberg, 10-12-2015

Voor al uw gewasbescherming

G.J. van Weeghel Meenteweg 7-2 8041 AT Zwolle Tel.: 038-4239200 Mob.: 06-25054717

Uw interieur adviseur

Breman Utiliteit Zwolle

Breman installatiegroep

is aanwezig op de beurs Promotiedagen Noord Nederland Voor een totaalconcept van advies, ontwerp, tot realisatie en onderhoud: Breman is graag uw partner.

EXPERT IN UTILITEIT

U heeft het comfort, wij de zorg voor uw installatie. Breman Utiliteit ontwerpt, realiseert en beheert klimaat-, elektrotechnische-, werktuigkundige- en regeltechnische installaties. Comfort, energie- en kostenbeheersing staan hierbij centraal.

De Netelhorst 14

Hattem 038-4442600 info@noordman-tapijt.nl

www.noordman-tapijt.nl

Wij de diensten, u de keuze!

breman.nl

UTILITEIT

Slank en fit

* Fitness * Cardio-fitness * Bedrijfsfitness * Callanetics * Pilates * Step * CityFit Circuit * CityFit Yoga * CityFit Zumba * CityFit Combat * CityFit Hiit * CitiFit in beweging * Club Power * Club Cycle * Club Battle * Indoor Bootcamp * Karate * Zonnebank

Nieuw: Fit en Vitaal in 30 minuten, de eGym-cirkel. CityFit in Beweging, speciaal voor 50+ Wij zijn 7 dagen per week geopend.

Assendorperstraat 70, 8012 CA Zwolle, tel. 038 – 4228015 Eigenaar: Rob Jacobs, Nilantsweg 97, 8041 AR Zwolle. Het juiste adres voor: