Veiligheid van binnenuit

ʻGeef veiligheid terug aan de werkvloer!ʼ Veiligheid van binnenuit

ʻVeiligheidʼ hoort niet thuis bij veiligheidskundigen, maar op de werkvloer. Dat is de stellige overtuiging van Rob Kreté. Deze chemisch technoloog maakte tijdens zijn carrière als project- en procesmanager in de industrie een stevig incident mee dat zijn kijk op het begrip veiligheid radicaal heeft veranderd.

tekst Rob Jastrzebski

Rob Kreté is een man met een missie: veiligheid bij bedrijven terugbrengen op het niveau waar die thuishoort. in zijn boek ‘Veiligheid van binnenuit’ bespreekt hij die missie uitgebreid. Want decennia ontwikkeling van proces- en arbeidsveiligheid in de (chemische) industrie hebben in zijn ogen geleid tot een devaluatie van het veiligheidsdenken. Hij zegt daarover: “Veiligheid is binnen veel organisaties weggeorganiseerd van de werkvloer en een zelfstandige, specialistische discipline geworden. Maar dat is niet logisch, want zo ontstaat er een kloof tussen degenen die adviseren en regels opstellen en de uitvoerenden in het arbeidsproces. Veiligheid is geen apart taakveld, maar moet volledig zijn geïntegreerd in elke schakel van de bedrijfsvoering. Werknemers in alle lagen van het bedrijf moeten op elk moment het waarom en het hoe van veilig werken op het netvlies hebben. Omdat zij dat zélf belangrijk vinden, om ongelukken en letsel te voorkomen. Bovendien

ʻBetrokkenheid is de sleutel tot een veiligheidscultuur die van binnenuit is gemotiveerdʼ

werkt die intrinsiek gemotiveerde veiligheid van binnenuit veel effectiever dan het opleggen van regels en procedures van bovenaf.”

Onveilige fabriek

Een visie die bij Kreté postvatte na zijn eigen praktijkervaringen. In 2013 was hij sitemanager van een nieuwgebouwde chemische fabriek. De kreeg al kort na de opening met een reeks incidenten en storingen te maken. “Ik dacht aanvankelijk dat het om kinderziektes ging. Ik had met mijn team een veiligheidsplan voor de nieuwe fabriek geschreven. En ik meende dat het personeel goed opgeleid en getraind was. Toch waren er voortdurend storingen en bleken veiligheidssystemen niet goed te functioneren. Onder druk van de directie werd de productie echter telkens weer opnieuw opgestart. Want die wilde gaan produceren om de klanten hun beloofde grondstoffen te leveren. Totdat uit onderzoek bleek dat er tijdens een incident een grote hoeveelheid van een uiterst giftige stof uit de installatie was gelekt. En dat zonder dat we dat hadden opgemerkt. Toen besefte ik dat het probleem veel structureler was en de installatie eenvoudig niet goed was ontworpen. De fabriek kon zo simpelweg niet veilig functioneren en daarop heb ik hem dan ook stilgelegd.”

ʻVeiligheid moet je voor iedere bedrijfssituatie gericht ontwerpen en integreren in ieder aspect van de bedrijfsvoering en productieʼ

Er volgde een zeer intensieve periode, met rechtszaken en zware gesprekken met zowel de directie als de veiligheidsregio en de omgevingsdienst. De conclusie was volgens Kreté dat onderdelen van de procesinstallatie opnieuw moesten worden ontworpen en aangepast. En dat het bovendien nodig was om een volledig nieuwe Hazard Analysis Operationability Study, kortweg HAZOP, uit te voeren. Uiteindelijk duurde het vijf maanden voordat de fabriek weer veilig kon worden opgestart, met alle economische schade van dien. “De belangrijkste les die ik uit die praktijkervaring heb getrokken, is dat het veiligheidsbeleid in de industrie te theoretisch van aard is. Het bestaat vooral uit boeken met procedures en afvinklijstjes. Van die cultuur wilde ik af. De bewuste fabriek was een hoogrisico- bedrijf dat onder de Brzo-regelgeving viel. Dan kan je geen genoegen nemen met een zes voor veiligheidsinspanningen. De risico’s in dergelijke bedrijven zijn dermate hoog dat je altijd voor een negen of tien moet gaan. Standaard veiligheidsregels bestaan bij dergelijke bedrijven niet. Veiligheid moet voor elke bedrijfssituatie gericht worden ontworpen, moet volledig worden geïntegreerd in ieder aspect van de bedrijfsvoering en productie. Dat bereik je alleen als je elke individuele werknemer, van lijnmanager tot operator en monteur, medeverantwoordelijk maakt voor veilig werken. Want betrokkenheid is de sleutel tot een van binnenuit gemotiveerde veiligheidscultuur. Eigenlijk mag je niet eens spreken over een veiligheidscultuur. Want dan lijkt het alsof veiligheid iets is dat los staat van andere doelen in het bedrijf, maar dat is een illusie. Om diezelfde reden is het niet goed als een bedrijf zegt dat veiligheid de ‘eerste prioriteit’ is. Dan snap je dus het idee van geïntegreerde veiligheid niet. ”

Veiligheid als kracht

Die geïntegreerde veiligheid is wel een uitdaging, beaamt Kreté. De traditionele visie van veel managers is dat veiligheid lastig is en veel geld kost. Maar met de juiste aanpak kun je volgens hem juist het tegendeel bereiken. “Geen enkel bedrijf verkoopt veiligheid als product. Maar het is wel een randvoorwaarde om überhaupt te kúnnen produceren en winst te maken. Incidenten, ongelukken, letsel en verzuim kosten het bedrijf ook geld en veroorzaken imagoschade. Zeker als een bedrijf wegens falende veiligheid voor langere tijd stilligt. Dat risico is te beperken door veiligheid slim te organiseren in de bedrijfsvoering. Leg de verantwoordelijkheid neer waar die hoort. Bij de leidinggevenden in de lijnorganisatie, bij de werknemers op de werkvloer. Maak ze medeverantwoordelijk en creëer betrokkenheid van elke werknemer bij zijn eigen werksituatie. Laat de mensen zelf meedenken en meebeslissen over vraagstukken die hun veiligheid op de werkvloer bevorderen.”

Kreté benadrukt dat het de mensen op de werkvloer zijn die het verschil kunnen maken tussen veilig en onveilig werken. Dus niet de veiligheidsexperts zoals de HSE-managers en de veiligheidskundigen. Die hebben wel een belangrijke rol: de individuele betrokkenheid faciliteren met hun kennis over risico’s en risicobeheersing. Maar het arbeidsproces en de bedrijfsvoering moeten zo zijn ingericht dat werknemers de ruimte te krijgen om hun eigen ideeën en voorstellen voor veilig werken in te brengen bij de leiding. “Daar hoort ook de ruimte bij om fouten te maken en van die fouten te leren. Zonder dat daar direct grote gevolgen uit voortvloeien als bestraffing, degradatie of ontslag. Want niemand is perfect. En veiligheid creëer je ook door te leren van fouten. Het is mijn overtuiging dat dit van binnenuit gemotiveerde veilig werken veel effectiever is dan gedicteerde veiligheid op basis van regels, afvinklijstjes en sancties. Bedrijven die deze filosofie volgen, zullen merken dat ze in algemene zin beter presteren. Want betrokken en gemotiveerde medewerkers die zich medeverantwoordelijk voelen, presteren beter. Daardoor is effectiever en efficiënter produceren mogelijk en nemen de kosten van storingen en verzuim af. Op deze manier is veiligheid voor bedrijven geen last, maar een kracht.”

Psychologische veiligheid

Betrokkenheid en medeverantwoordelijkheid creëren op de werkvloer is volgens Kreté een bruggetje naar sociale en psychologische veiligheid binnen het bedrijf. Het een kan namelijk niet zonder het ander. Werknemers op alle organisatieniveaus medeverantwoordelijk

Rob Kreté: “Werknemers moeten de ruimte krijgen om fouten te maken en daarvan te leren.”

maken vraagt een stijl van leiderschap die hen daarvoor ook de ruimte geeft. “Heel concreet houdt het in dat leidinggevenden mensen niet betuttelen met starre regels en sancties bij overtredingen. Belangrijk is dat mensen respect en waardering krijgen voor hun werk. En dat ze ten diepste voelen dat ze een essentiële bijdrage leveren aan een veilige werksituatie en een gezonde bedrijfsvoering. Dat moet ook tot uiting komen in hoe de leiding omgaat met meldingen over onvolkomenheden of onveilige werksituaties. Iemand die een veiligheidsincident of een gevaarlijke situatie meldt en geen serieus antwoord krijgt of vervolgens door leidinggevenden of collega’s met de nek wordt aangekeken, meldt geen tweede keer. Hetzelfde geldt voor het opleggen van sancties bij relatief kleine overtredingen. Zo’n actie ondermijnt het draagvlak. Je moet je als werknemer onbelemmerd voelen om zaken te bespreken die beter kunnen. Zonder innerlijke angst dat je daar op enige wijze op wordt afgerekend. Stimuleer met de juiste benadering dat mensen vanuit een eigen, innerlijk gevoelde overtuiging veilig wíllen werken. Want wllen is een sterkere kracht dan moeten.”